NOKTALAMA İŞARETLERİNOKTALAMA İŞARETLERİ

Yazıda karışıklıkların önüne geçmek, yanlış okumayı Yazıda karışıklıkların önüne geçmek, yanlış okumayı önlemek, önlemek, okumayıokumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, cümlenin ve anlamayı kolaylaştırmak, cümlenin yapısını ve duraklama yerlerini belirlemek, sözün vurgu ve yapısını ve duraklama yerlerini belirlemek, sözün vurgu ve

ton gibi özelliklerini belirtmek için kullanılan işaretlere ton gibi özelliklerini belirtmek için kullanılan işaretlere noktalana işaretleri[1noktalana işaretleri[1]] denir. denir.

1. NOKTA ( . )1. NOKTA ( . )

Hüküm, yargı bildiren, tamamlanmış Hüküm, yargı bildiren, tamamlanmış cümlelerin sonuna konur:cümlelerin sonuna konur:

   Türk’üm.Türk’üm. Okul açıldı.Okul açıldı.

Bazı kısaltmaların sonuna konur:Bazı kısaltmaların sonuna konur:    Prof., Doç., Dr., İst., s., vb., Cad., Sok., Prof., Doç., Dr., İst., s., vb., Cad., Sok., Alm., Ar., Far., Fr., İng.Alm., Ar., Far., Fr., İng.

  Sayılardan sonra sıra belirtmek için “–ncİ” Sayılardan sonra sıra belirtmek için “–ncİ” ekinin yerine kullanılır:ekinin yerine kullanılır:

50. yıl kutlamaları, Cumhuriyet’in 75. yılı, 50. yıl kutlamaları, Cumhuriyet’in 75. yılı, yılın 365. günüyılın 365. günü

IV., II. Mehmet, XV. yüzyılIV., II. Mehmet, XV. yüzyıl

Tarihlerde gün, ay ve yıl rakamlarının Tarihlerde gün, ay ve yıl rakamlarının arasına konur. arasına konur.

   05.02.1972, 119.12.1996, 29.X.192305.02.1972, 119.12.1996, 29.X.1923

Ay adları harfle yazılırsa nokta kullanılmaz:Ay adları harfle yazılırsa nokta kullanılmaz:    29 Ekim 192329 Ekim 1923

Saat bildiren sayılarda saat ile dakika Saat bildiren sayılarda saat ile dakika arasına konur:arasına konur:

   08.30, 14.40, 23.58, 00.2008.30, 14.40, 23.58, 00.20[1][1][3][3]

   Bir yazının maddelerini gösteren rakam ve Bir yazının maddelerini gösteren rakam ve

harflerden sonra konur:harflerden sonra konur:

I. II. I. II.  A. B. A. B.  1. 2. 1. 2. a. b. a. b. i. ii.i. ii.

Bibliyografyada her künyenin sonuna Bibliyografyada her künyenin sonuna konur:konur:

Agâh Sırrı Levent, Türk Dilinde Gelişme ve Agâh Sırrı Levent, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara 1960.Sadeleşme Evreleri, Ankara 1960.

2. VİRGÜL ( , )2. VİRGÜL ( , )

Cümlede birbiri ardınca sıralanan, eş görevdeki kelime ve kelime Cümlede birbiri ardınca sıralanan, eş görevdeki kelime ve kelime grupları arasına konur:grupları arasına konur:

   Uzun boylu, sarışın, gözlüklü ve[4] sevimli bir çocuktu.  Uzun boylu, sarışın, gözlüklü ve[4] sevimli bir çocuktu.  (sıfatlar (sıfatlar

arasına)arasına) Kalemini, defterini, çantasını ve hırkasını alıp gitti. Kalemini, defterini, çantasını ve hırkasını alıp gitti. (nesneler arasına)(nesneler arasına) Ali, Veli, Selâmi! Kivi getirin![5] Ali, Veli, Selâmi! Kivi getirin![5] (hitap kelimeleri arasına)(hitap kelimeleri arasına) Babası, annesi, dayısı ve halası onu sürekli şımartıyorlardı. Babası, annesi, dayısı ve halası onu sürekli şımartıyorlardı. (özneler (özneler

arasına)arasına) Eve gelirken insanlara, arabalara, evlere, atlara, ağaçlara onları bir Eve gelirken insanlara, arabalara, evlere, atlara, ağaçlara onları bir 

daha göremeyecekmiş gibi bakıyordu. daha göremeyecekmiş gibi bakıyordu. (dolaylı tümleçler arasına)(dolaylı tümleçler arasına)

Aralarında biçimce ve anlamca ilgi Aralarında biçimce ve anlamca ilgi bulunan (sıralı) cümlelerin arasına konur:bulunan (sıralı) cümlelerin arasına konur:

Umduk, bekledik, düşündük.Umduk, bekledik, düşündük. Cemal Bey çantasını kapattı, yerinden Cemal Bey çantasını kapattı, yerinden kalktı, mahcup bir şekilde oradan ayrıldı. kalktı, mahcup bir şekilde oradan ayrıldı. 

Tozlu ve soluk kırmızı perdelerden yakıcı bir Tozlu ve soluk kırmızı perdelerden yakıcı bir güneş taşıyor, bütün odayı dolduruyordu.güneş taşıyor, bütün odayı dolduruyordu.

Cümlede özel olarak vurgulanması Cümlede özel olarak vurgulanması gereken öğelerden sonra konur:gereken öğelerden sonra konur:

Binaenaleyh, biz her vasıtadan, yalnız ve Binaenaleyh, biz her vasıtadan, yalnız ve ancak, bir noktainazardan istifade ederiz. ancak, bir noktainazardan istifade ederiz. (Atatürk)(Atatürk)

Uzun cümlelerde yüklemden uzak Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için (özne ile düşmüş olan özneyi belirtmek için (özne ile yüklen arasına başka öğeler girmişse) yüklen arasına başka öğeler girmişse) özneden sonra kullanılır:özneden sonra kullanılır:

   Çocuk, soğuk bir kış günü ayrıldığı ve uzun Çocuk, soğuk bir kış günü ayrıldığı ve uzun zaman haberini dahi alamadığı köyünü artık zaman haberini dahi alamadığı köyünü artık unutmuştu.unutmuştu.

Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konurkelimeler arasına konur[1][1][6]:[6]:

Akşam, yine akşam, yine akşam,Akşam, yine akşam, yine akşam, Göllerde bu den bir kamış olsam.   (AH)Göllerde bu den bir kamış olsam.   (AH)

Kendisinden sonraki cümleye bağlı olan Kendisinden sonraki cümleye bağlı olan “hayır, yok, yoo, evet, peki pekâlâ, tamam, “hayır, yok, yoo, evet, peki pekâlâ, tamam, olur, hayhay, baş üstüne, öyle, haydi, olur, hayhay, baş üstüne, öyle, haydi, elbette” gibi kelimelerden sonra konur:elbette” gibi kelimelerden sonra konur:

Evet, kırk seneden beri Türkçe merhale Evet, kırk seneden beri Türkçe merhale merhale Türkçeleşiyor. merhale Türkçeleşiyor. 

──Yoo, güvercinlerime dokunmayın, dedi.Yoo, güvercinlerime dokunmayın, dedi.

Hitaplardan sonra kullanılır:Hitaplardan sonra kullanılır:    Muhterem Hocam,Muhterem Hocam, Arkadaşlar, bu sorular yarına kadar Arkadaşlar, bu sorular yarına kadar çözülmeli!çözülmeli!

Efendiler, bilirsiniz ki, hayat demek, Efendiler, bilirsiniz ki, hayat demek, mücadele, müsademe demektir.mücadele, müsademe demektir.

Arasözlerin ve ara cümlelerin (içe içe Arasözlerin ve ara cümlelerin (içe içe birleşik cümlelerde iç cümlenin) başında ve birleşik cümlelerde iç cümlenin) başında ve sonunda kullanılır:sonunda kullanılır:

   Cihan yıkılsa, emin ol, bu cephe sarsılmaz.Cihan yıkılsa, emin ol, bu cephe sarsılmaz. Bu söz, ister inanın ister inanmayın, Bu söz, ister inanın ister inanmayın, doğrudur.doğrudur.

Yazışmalarda, başvurulan makamın Yazışmalarda, başvurulan makamın adından sonra konur:adından sonra konur:

Türk Tarih Kurumu Başkanlığına,Türk Tarih Kurumu Başkanlığına,

3. NOKTALI VİRGÜL ( ; )3. NOKTALI VİRGÜL ( ; )

Aralarında şekil ve anlamca ilişki bulunan, Aralarında şekil ve anlamca ilişki bulunan, birbirine bağlaçsız bağlanan ve aralarındaki birbirine bağlaçsız bağlanan ve aralarındaki duraklama kısa olan cümlelerin arasına konur:duraklama kısa olan cümlelerin arasına konur:

At ölür, meydan kalır; yiğit ölür şan kalır. At ölür, meydan kalır; yiğit ölür şan kalır. (Bu (Bu

cümlelerin arasına nokta konabilirdi, ama cümlelerin arasına nokta konabilirdi, ama duraklama kısa olduğu için noktalı virgül konmuş.)duraklama kısa olduğu için noktalı virgül konmuş.)

Gitmemiz gerekiyor; bekleyenler var. Gitmemiz gerekiyor; bekleyenler var. (çünkü)(çünkü) Okumuş bir kadın değil, ama anlayışlı; çok genç Okumuş bir kadın değil, ama anlayışlı; çok genç 

değil, ama güzel... değil, ama güzel... (bununla birlikte)(bununla birlikte)

İki cümleyi birbirine bağlayan “ama, fakat, lâkin, İki cümleyi birbirine bağlayan “ama, fakat, lâkin, yalnız, ancak, ne var ki, ne yazık ki, çünkü, yoksa, yalnız, ancak, ne var ki, ne yazık ki, çünkü, yoksa, bundan dolayı, binaenaleyh, sonuç olarak, bundan dolayı, binaenaleyh, sonuç olarak, bununla birlikte, bununla birlikte” gibi bağlaçlardan bununla birlikte, bununla birlikte” gibi bağlaçlardan önce konur:önce konur:

   Halis bir şiir fena okunabilir; lâkin sahte bir şiir iyi Halis bir şiir fena okunabilir; lâkin sahte bir şiir iyi 

okunamaz.  (YKB)okunamaz.  (YKB) Olanları anladım; ama iş işten geçmişti.Olanları anladım; ama iş işten geçmişti. Çok söylüyorum, fakat söz dinlemiyor.Çok söylüyorum, fakat söz dinlemiyor.

Virgüllerle ayrılmış tür veya takımları, farkı Virgüllerle ayrılmış tür veya takımları, farkı bölümleri ve örnekleri birbirinden ayırmada bölümleri ve örnekleri birbirinden ayırmada kullanılır:kullanılır:

   Murat, Yavuz ve Kâzım bir grup; Ahmet, Murat, Yavuz ve Kâzım bir grup; Ahmet, Metin ve Mehmet de bir grup olsunlar.Metin ve Mehmet de bir grup olsunlar.

Erkek çocuklarına Doğan, Tuğrul, Aslan; kız Erkek çocuklarına Doğan, Tuğrul, Aslan; kız çocuklarına ise İnci, Çiçek, Gönül adlarını çocuklarına ise İnci, Çiçek, Gönül adlarını verirler.verirler.

Virgülle ayrılmış örnekleri farklı Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak iç.in kullanılır:örneklerden ayırmak iç.in kullanılır:

kavun, karpuz, kelek; lâhana, pırasa, kavun, karpuz, kelek; lâhana, pırasa, ıspanak; bisküvi, kraker, çikolata...ıspanak; bisküvi, kraker, çikolata...

Öğeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri Öğeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için bu sıralı cümleler konur. birbirinden ayırmak için bu sıralı cümleler konur.

   Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; 

bağırmak, kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum.bağırmak, kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum. Sabahtan beri bekliyorum; ne gelen var ne giden.Sabahtan beri bekliyorum; ne gelen var ne giden. İster inan, ister inanma; aynen dediğim gibi oldu.İster inan, ister inanma; aynen dediğim gibi oldu.

İçerisinde birden fazla virgül kullanılmış İçerisinde birden fazla virgül kullanılmış cümlelerde öznenin kendinden hemen cümlelerde öznenin kendinden hemen sonra gelen öğelere karışmamasını sonra gelen öğelere karışmamasını sağlamak için kullanılır:sağlamak için kullanılır:

   Faruk; Kenan, Hulusi ve Mustafa ile yaşıt Faruk; Kenan, Hulusi ve Mustafa ile yaşıt sayılır.sayılır.

Cümle içerisindeki açıklamalardan önce Cümle içerisindeki açıklamalardan önce kullanılır:kullanılır:

   Akşama dek hiç durmaksızın çalışmıştı; çok Akşama dek hiç durmaksızın çalışmıştı; çok

yorgundu yorgundu

  4. İKİ NOKTA ( : )4. İKİ NOKTA ( : )

Bir cümleden sonra alıntı bir cümle Bir cümleden sonra alıntı bir cümle geliyorsa veya bir söz naklediliyorsa iki geliyorsa veya bir söz naklediliyorsa iki nokta kullanılır:nokta kullanılır:

Çocuk merakla sordu: “Bana ne getirdin?”Çocuk merakla sordu: “Bana ne getirdin?” O, başarının sırrını tek kelimeyle açıklar: O, başarının sırrını tek kelimeyle açıklar: AzimAzim

Kendisinden sonra örnek verilecek Kendisinden sonra örnek verilecek cümlelerin sonuna konur. cümlelerin sonuna konur.

Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden

bazıları şunlardır: Ömer Seyfettin, Halide bazıları şunlardır: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul Yurdakul

İki noktadan sonra bağımsız bir cümle geliyorsa İki noktadan sonra bağımsız bir cümle geliyorsa bu cümle büyük harfle başlar; art arda örnekler bu cümle büyük harfle başlar; art arda örnekler sıralanıyorsa ilk örnek küçük harfle başlar:sıralanıyorsa ilk örnek küçük harfle başlar:

   Tam kapıdan çıkmak üzereyken sordu: Akşam Tam kapıdan çıkmak üzereyken sordu: Akşam 

erken gelecek misin?erken gelecek misin? İnceleyeceğiniz kelimeler şunlar: gelmek, İnceleyeceğiniz kelimeler şunlar: gelmek, 

nakletmek, gidedurmak.nakletmek, gidedurmak. İnsan üç şeye benzer: ağaca, suya ve rüzgâraİnsan üç şeye benzer: ağaca, suya ve rüzgâra

5. ÜÇ NOKTA ( ... )5. ÜÇ NOKTA ( ... )

Art arda örneklerin sıralandığı cümlelerde Art arda örneklerin sıralandığı cümlelerde benzer örneklerin sürdürülebileceğini ifade benzer örneklerin sürdürülebileceğini ifade etmek için cümle sonunda kullanılır. Bu etmek için cümle sonunda kullanılır. Bu amaçla cümle sonunda kullanılabileceği gibi amaçla cümle sonunda kullanılabileceği gibi cümle içinde de kullanılabilir:cümle içinde de kullanılabilir:

   Fiillerin bazıları isimlerden türemiştir: Fiillerin bazıları isimlerden türemiştir: başlamak, suçlamak, incelmek, çoğalmak...başlamak, suçlamak, incelmek, çoğalmak...

Bitmemiş veya bitirilmemiş cümlelerin Bitmemiş veya bitirilmemiş cümlelerin sonun konur. Bazılarında okuyucunun sonun konur. Bazılarında okuyucunun cümleyi zihninde tamamlaması beklenir:cümleyi zihninde tamamlaması beklenir:

   Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı...Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı... Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!

Söylenmek, belirtilmek istenmeyen ve kaba Söylenmek, belirtilmek istenmeyen ve kaba sayılan, söylenmesi ahlâken çirkin görülen sayılan, söylenmesi ahlâken çirkin görülen kelimelerin yerine konur:kelimelerin yerine konur:

Olaya ... Bey’in oğlunun da adı karışmış.Olaya ... Bey’in oğlunun da adı karışmış. Haberi ...’dan dinledim.Haberi ...’dan dinledim. Toplantıya gelenler arasında ... var mıydı?Toplantıya gelenler arasında ... var mıydı?    Kılavuzu karga olanın burnu b....tan çıkmaz.Kılavuzu karga olanın burnu b....tan çıkmaz.

Herhangi bir metinden alınan cümlenin Herhangi bir metinden alınan cümlenin öncesi ve sonrası olduğunu, aralarda da öncesi ve sonrası olduğunu, aralarda da alınmayan kısımlar olduğunu belirtmek için alınmayan kısımlar olduğunu belirtmek için kullanılır:kullanılır:

   ““...Annelerinin esvaplarını kızlar giyer, ...Annelerinin esvaplarını kızlar giyer,

büyükannelerinin mücevherlerini torunlar büyükannelerinin mücevherlerini torunlar takardı. Sırmalı çedik pabuçlar, kırmızı takardı. Sırmalı çedik pabuçlar, kırmızı feraceler... feraceler...

Ünlem ve seslenmelerde anlatımı Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur:pekiştirmek için konur:

Gölgeler yaklaştılar. Bir adım kalınca onu Gölgeler yaklaştılar. Bir adım kalınca onu kıyafetinden tanıdılar:kıyafetinden tanıdılar:

─ ─ Koca Ali... Koca Ali, be’Koca Ali... Koca Ali, be’ (Diyet)(Diyet)

  6. SORU İŞARETİ ( ? )6. SORU İŞARETİ ( ? )

Soru anlamı taşıyan cümle ve Soru anlamı taşıyan cümle ve kelimelerden sonra kullanılır:kelimelerden sonra kullanılır:

   Hangi elbiseyi beğendiniz?Hangi elbiseyi beğendiniz? Benimle alış verişe kim gelecek?Benimle alış verişe kim gelecek? Soruları cevapladınız mı?Soruları cevapladınız mı?

Cevabı zaten içinde olan soru Cevabı zaten içinde olan soru cümlelerinde de soru işareti kullanılır:cümlelerinde de soru işareti kullanılır:

Haksız mıyım? Liderler içinde Atatürk gibisi Haksız mıyım? Liderler içinde Atatürk gibisi var mı?var mı?

İçinde soru kelimeleri veya soru eki bulunan İçinde soru kelimeleri veya soru eki bulunan ama anlamca soru cümlesi olmayan cümlelerde ama anlamca soru cümlesi olmayan cümlelerde soru işareti kullanılmaz:soru işareti kullanılmaz:

   Kaça aldım, şimdi hatırlamıyorum. Kaça aldım, şimdi hatırlamıyorum. (soru kelimesi (soru kelimesi

nesneye dahil)nesneye dahil) Yapar mı yapmaz mı bilmem. Yapar mı yapmaz mı bilmem. (soru kelimesi (soru kelimesi

nesneye dahil)nesneye dahil) Bu olayı bize ne zaman anlatmıştı, hatırlamıyorum. Bu olayı bize ne zaman anlatmıştı, hatırlamıyorum. 

(soru kelimesi nesneye dahil)(soru kelimesi nesneye dahil)

Bazı cümleler de soru kelimesi Bazı cümleler de soru kelimesi barındırmadığı hâlde soru cümlesidir. Bunlar barındırmadığı hâlde soru cümlesidir. Bunlar soru işareti ile biter. Bu cümlelerin soru soru işareti ile biter. Bu cümlelerin soru anlamı vurgu ve tonlama ile belirtilir:anlamı vurgu ve tonlama ile belirtilir:

   Yaşınız?Yaşınız? Sen alacaktın?Sen alacaktın? Gördün?Gördün?

Bilinmeyen yer, tarih vb. durumlar için Bilinmeyen yer, tarih vb. durumlar için kullanılır:kullanılır:

Yunus Emre (1240?-1320), (Doğum yeri: ?), Yunus Emre (1240?-1320), (Doğum yeri: ?), ( ?-1120)( ?-1120)

Soru eki soru anlamı katmıyorsa, zaman Soru eki soru anlamı katmıyorsa, zaman anlamı katıyorsa soru işareti de anlamı katıyorsa soru işareti de kullanılmaz?kullanılmaz?

Akşam oldu mu sıla özlemi depreşir Akşam oldu mu sıla özlemi depreşir gurbetçilerde.gurbetçilerde.

Hele bir de karların eriyip sularının akması Hele bir de karların eriyip sularının akması yok mu...yok mu...

7. ÜNLEM İŞARETİ ( ! )7. ÜNLEM İŞARETİ ( ! )

İçinde ünlem ifadesi (haykırış, sevinç, İçinde ünlem ifadesi (haykırış, sevinç, kıvanç, üzüntü, acı, korku, hayret, ürperti, kıvanç, üzüntü, acı, korku, hayret, ürperti, heyecan, nefret vb ani coşkunluklar) heyecan, nefret vb ani coşkunluklar) bulunan ve seslenme, hitap ve uyarı bildiren bulunan ve seslenme, hitap ve uyarı bildiren cümlelerden ve kelimelerden sonra gelir:cümlelerden ve kelimelerden sonra gelir:

                                                Komşular!Komşular!

Babacığım!Babacığım! Hemşehrilerim!Hemşehrilerim!

Ünlem işareti, ünlem ifadesinden hemen Ünlem işareti, ünlem ifadesinden hemen sonra kullanılabileceği gibi cümlenin sonra kullanılabileceği gibi cümlenin sonunda da kullanılabilir:sonunda da kullanılabilir:

   Eyvah, geç kaldım!Eyvah, geç kaldım! Eyvah! Geç Eyvah! Geç kaldım!kaldım!

Parantez içinde kullanılan ünlem işareti Parantez içinde kullanılan ünlem işareti alay etme, hafife alma, küçümseme, alay etme, hafife alma, küçümseme, inanmama, kinaye anlamları katar:inanmama, kinaye anlamları katar:

   İsteseymiş bu kitabı bir günde bitirirmiş (!) İsteseymiş bu kitabı bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş.ama ne yazık ki vakti yokmuş.

Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.

HAZIRLAYANHAZIRLAYAN

MURAT ALTAŞMURAT ALTAŞ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYAT ÖĞRETMENİTÜRK DİLİ VE EDEBİYAT ÖĞRETMENİ

20062006