Οι 4εποχές όλα γύρω μου αλλάζουν

Κάτια Αλαχούζου- Σοφία Κώνστα

ΟΟιι 44 ΕΕπποοχχέέςς--ΌΌλλαα γγύύρρωω μμοουυ ααλλλλάάζζοουυνν

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Συλλογή εκπαιδευτικού υλικού

1ο

2014-2015

ΔΣ Ασπροπύργου- Β1&Β2

Ευέλικτη Ζώνη- Οι τέσσερις Εποχές… Όλα γύρω μου αλλάζουν

2

Φθινόπωρο

Το Φθινόπωρο είναι μια από τις τέσσερις εποχές. Έχει τρεις μήνες τον Σεπτέμβριο,

τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο. Είναι μια ξεχωριστή εποχή. Η εποχή

των και των αρωμάτων! Είναι η εποχή που τελειώνουν τα φρούτα ή η εποχή μετά τα

των χρωμά-

φρούτα.

… Πέρασε πια το καλοκαίρι. Τελείωσαν οι μαθητικές κατασκηνώσεις

. Τα γοργόφτερα πουλιά, τα χελιδόνια, οι πελαργοί και τα αηδόνια, ταξίδεψαν για τις θερμές χώρες. Τα σχολεία γέμισαν με τις χαρούμενες φωνές και τα ξεφωνητά των παιδιών.

Τα χορταράκια κιτρίνισαν και τα μαραμένα φύλλα των δέντρων άρχισαν να πέφτουν. Οι μέρες άρχισαν να μικραίνουν και οι νύχτες να μεγαλώνουν. Ο ουρανός αρχίζει πότε πότε να συννεφιάζει και κάποτε-κάποτε η διψασμένη γη δέχεται τη βροχούλα, σαν ευλογία Θεού.

Στα περιβόλια και στους κάμπους ανθίζουν τα αγιοδημητριάτικα. Στα δέντρα κρέμονται ακόμα τα ροδάκινα, αχλάδια σύκα. Σιγά σιγά όμως λιγοστεύουν, και στο τέλος δε βρίσκονται πια. Οι μηλιές είναι φορτωμένες με μήλα, άλλα πρασινοκίτρινα, άλλα κόκκινα, γλυκόξινα ή γλυκά.

Τα σταφύλια λάμπουν, κίτρινα ή κόκκινα ή μαύρα, ανάμεσα στα πλατιά πράσινα φύλλα των κλημάτων. Ο αμπελουργός τα τρυγά και τα κουβαλά με καλάθια ή με κοφίνια. Τα τρώνε με χαρά τα παιδιά ή τα ρίχνουν στο ληνό, ή στο πατητήρι.

Εκεί τα πατούν και γίνεται ο γλυκός μούστος. Από το μούστο κάνουν μουσταλευριές , μουστοκούλουρα και πετιμέζι. Μα ο πολύς μούστος γίνεται κρασί.

Δεν έχει αρχίσει ακόμα το κρύο και ο καιρός είναι ευχάριστος. Δεν κάνει ούτε πολύ ζέστη ούτε πολύ κρύο.

Ανθίζουν τα χρυσάνθεμα. Τα σχολεία κάνουν εκδρομές, για να χαρούν τα παιδιά το Φθινόπωρο στην ύπαιθρο.

Οι γεωργοί ασχολούνται τώρα με το σκάψιμο και τη λίπανση των δέντρων και με τη σπο-ρά των χωραφιών τους. Οι ελιές ωριμάζουν.

Από τον Οκτώβριο γίνονται οι προετοιμασίες και οι προμήθειες για τον Χειμώνα. Από τον Νοέμβριο δυναμώνει το κρύο και φοράμε πιο ζεστά ρούχα.

Στο σχολείο διαβάσαμε το παρακάτω ποίημα για το φθινόπωρο:


3

Ερωτήσεις:1η

: Ποιες ασχολίες των γεωργών αναφέρονται στο κείμενο;

2η

:Πώς είναι η φύση το φθινόπωρο;


4

3η

:Πώς γίνεται ο μούστος;

4η

: Τι σου αρέσει πιο πολύ το φθινόπωρο; Γιατί;

5η

: Ζωγράφισε ή γράψε τις σκέψεις σου για το φθινόπωρο:


5

ΔΕΝΤΡΑ Τα δέντρα που το φθινόπωρο ρίχνουν τα φύλλα τους λέγονται Φυλλοβόλα. Φυλλοβόλα είναι η μηλιά, η αχλαδιά, η αμυγδαλιά, η καρυδιά, η συκιά…

ΜΗΛΙΑ ΑΧΛΑΔΙΑ

Καρυδιά ΣΥΚΙΑ


6

Τα δέντρα που διατηρούν το φύλλωμά τους όλο το χρόνο λέγονται αειθαλή. Αειθαλή είναι η ελιά, η λεμονιά, η πορτοκαλιά ,το έλατο…

ΕΛΙΑ ΛΕΜΟΝΙΑ

ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΕΛΑΤΟ


7

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

Ο ένατος μήνας του έτους. Έχει 30 ημέρες και είναι ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου. Το όνομά του το οφείλει στο λατινικό αριθμητικό septum (= επτά) και ήταν ο έβδομος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου.

Οι αγροτικές εργασίες έδωσαν κι άλλες ονομασίες στο μήνα αυτό, όπως Σταυριάτης ή Σταυρίτης και Σταυρός, Πετμεζάς, Χινόπωρος, Ορτυκολόγος (λόγω του περάσματος των ορτυκιών που αποδημούν), Τρυγομηνάς ή Τρυγητής (λόγω τρύγου) κ.ά. Θεωρείται επίσης ο μήνας των μεγάλων παζαριών(εμποροπανηγύρεις). ΕΡΓΑΣΙΕΣ: Τρύγος. Όργωμα χωραφιών, για αν σπείρουν πρώιμα δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη), ή διάφορα όσπρια (φακή, κουκιά, μπιζέλια κ.λ.π.) Φύτεμα αειθαλών δέντρων & φραουλών. Σπέρνουν ραδίκια, σπανάκια, αντίδια, μαρούλια, κάρδαμο, ρόκα, μαϊντανό, αντράκλα, ραπανάκια, λάχανα & κουνουπίδια. Συνεχίζεται το μάζεμα του καπνού.

ΓΙΟΡΤΕΣ: Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ (8/9). Η γέννηση αυτή σηματοδοτεί τη λύση της κατάρας της προπατορικής ενοχής. Η ΥΨΩΣΗ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (14/9). Στις εκκλησίες μοιράζεται την ημέρα αυτή βασιλικός, που πηγάζει από την παράδοση, ότι στο μέρος όπου βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός είχε φυτρώσει το αρωματικό αυτό φυτό, γι’ αυτό και ο βασιλικός λέγεται και «σταυρολούλουδο». Με το βασιλικό αυτό από την εκκλησία και με αγιασμό της ημέρας ετοιμαζόταν το νέο προζύμι για όλη τη χρονιά.

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/agrotikes_ergasies.html�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/trigitos.html�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/trigos.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/pazari.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/orgoma.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/spora.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/agrotikes_ergasies.html�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/kapnou%20mazema.jpg�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/prozimologos.swf�


8

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ: «Τον τρυγητή τ’ αμπελουργού, πάνε χαλάλι οι κόποι». «Του Σεπτέμβρη οι βροχές, πολλά καλά μας φέρνουν».

«Του Σταυρού αρμένιζε και του Σταυρού δένε». «Θέρος, τρύγος, πόλεμος».

«Μάρτη και Σεπτέμβρη ίσια τα μεσάνυχτα» [=ισημερία]

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/therismos.swf�


9

Φθινόπωρο

Χειμώνιασε και φεύγουν τα πουλιά

γοργά ο πελαργός τα πελαγώνει

κι η φλύαρη χελιδονοφωλιά

χορτάριασε παντέρημη και μόνη.

Του σπίνου χάθηκ` η γλυκιά λαλιά

φοβήθηκε ο μελισσουργός το χιόνι

κι η σουσουράδα στην ακρογιαλιά

δεν τρέχει δεν πηδά δεν καμαρώνει.

Στης λυγαριάς τ` ολόξερο κλαδί

του φθινοπώρου φτωχικό παιδί,

ο καλογιάννος πρόσχαρος προβάλλει,

με λόγια ταπεινά και σιγανά.

Μικρός προφήτης, φτερωτός μηνά

την άνοιξη, που θα γυρίσει πάλι.

Γεώργιος Δροσίνης


10

Ο δεύτερος μήνας του φθινοπώρου. Έχει 31 ημέρες κι είναι ο πιο κατάλληλος για την καλλιέργεια και τη σπορά των χωραφιών. Ο ελληνικός λαός δίνει και τα ονόματα: Αϊ-Δημήτρης ή Αϊ-Δημητριάτης, Βροχάρης, Σποριάτης ή Σποριάς ή Σπαρτός, και Παχνιστής (από την πάχνη που πέφτει στους αγρούς). Κατά το ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο 8ος

ΕΡΓΑΣΙΕΣ:

μήνας, γι` αυτό κι ονομάστηκε Οκτόμπερ. Ήταν αφιερωμένος στον Άρη και τον παρίσταναν με μορφή κυνηγού, που έχει λαγό στα πόδια του, πουλιά πάνω απ` το κεφάλι του και ένα είδος κάδου κοντά του.

Όργωμα & σπορά σιτηρών, κριθαριού & βρώμης. Ολοκλήρωση τρύγου και παραγωγή κρασιού. Μάζεμα φθινοπωρινών φρούτων & πατάτας. Κατεβαίνουν οι βοσκοί από τα βουνά στους χαμηλούς κάμπους (τα χειμαδιά). ΕΘΙΜΑ: Οι λιτανείες για βροχή το μήνα Οκτώβριο (πρωτοβρόχια) Ο Οκτώβρης είναι ο καταλληλότερος μήνας για σπορά. Για να σπείρει ο γεωργός πρέπει πρώτα να βρέξει- τα πρωτοβρόχια είναι απαραίτητα για τη σπορά. Κι αν δε βρέξει; Τι γίνεται τότε; Τότε γίνεται λιτανεία. Οι κάτοικοι του χωριού συγκεντρώνονται στην εκκλησία και, αφού διαβάσει ο παπάς ειδική ευχή, παίρνουν τις εικόνες και ξεχύνονται στον κάμπο, με τον παπά επικεφαλής να ψέλνει. Με τη λιτανεία-προσευχή και σεβασμό στο Θεό, οι αγρότες παρακαλούν το Θεό για να φέρει βροχή.

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/spora.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/orgoma.swf�


http://users.sch.gr/vaxtsavanis/voskoi.swf�


11

«Περπερούνα» Υπάρχουν, όμως και μαγικά έθιμα που σκοπό έχουν όχι να παρακαλέσουν -όπως οι λιτανείες- το Θεό, αλλά να τον εξαναγκάσουν σε βοήθεια. Αυτά τα έθιμα έχουν σκοπό να προκαλέσουν βροχή με μαγικό τρόπο (μαγεία). Ένα από αυτά είναι η περπερούνα. Η Περπερούνα ή Περπερού ή Πιρπιρού είναι ένα έθιμο που το κάνουν τα κορίτσια. Διαλέγουν ένα κοριτσάκι 8-10 ετών, συνήθως φτωχό ή ορφανό, και το στολίζουν με λουλούδια και πρασινάδα. Η πρασινάδα χρησιμεύει -όπως λένε στο Δρυμό της Μακεδονίας, ένα χωριό έξω από τη Θεσσαλονίκη- «για να πρασινίσει ο κάμπος σαν τη Πιρπιρού». Όλη η παρέα των κοριτσιών, με την Πιρπιρού στη μέση, φτάνει σε σπίτι και τραγουδά το τραγουδάκι της Περπερούνας. Περπερούνα περπατεί, το Θεό παρακαλεί για να βρέξει μια βροχή, μια βροχή μια σιγανή. Θιέ μου βρέξε μια βροχή, μια βροχή μια σιγανή, μια βροχή μια σιγανή, μια βροχή καλή βροχή. Μια βροχή καλή βροχή κι άλλη μια καλύτερη για να γίνουν τα σιτάρια και της γης τα χορταράκια. Να φυτρώσουν και ν” ανθίσουν και τον κόσμο να πλουτίσουν τα σιτάρια, τα μπαμπάκια και τα δροσερά χορτάρια. Μπάρες, μπάρες το νερό και το γέννημα σωρό. Μπάρες, μπάρες τα νερά μπάρες, μπάρες τα κρασιά. Έπειτα δίνει ένα νόμισμα στο κοριτσάκι ή ό,τι άλλο έχει «για το καλό». Τον Οκτώβρη αρχίζουν τα πρωτοβρόχια, που με τη σιγανή και επίμονη βροχή τους θα μαλακώσουν τον κόλπο της γης, κατάξερο από το καλοκαιρινό λιοπύρι. «Ψιχαλίζει, ψιχαλίζει στη μικρή μας την αυλή και το μάρμαρο ποτίζει. . . » τραγουδούν τα παιδιά τον Οκτώβρη, τον κοπιαστικό μήνα της σποράς. Οι γεωργοί περιμένουν με λαχτάρα τις πρώτες βροχές που θα την ετοιμάσουν για το όργωμα. Σαν ξαστερώνει, ο καιρός είναι σταθερός, χωρίς κρύο ή ζέστη. Συνηθισμένο όμως είναι και το «μικρό καλοκαιράκι» ή όπως αλλιώς το λένε, το «καλοκαιράκι του Αι-Δημητριού». Τότε οι βροχές σταματάνε, το θερμόμετρο ανεβαίνει κι οι άνθρωποι το νομίζουν για ένα δεύτερο, μικρό καλοκαίρι. Απ' αυτό τον καιρό ευνοούνται και τα χρυσάνθεμα, που ο λαός τα λέει αγιοδημητριάτικα.


12

Όποιος δεν σπείρει τον Οκτώβρη, δεν πρόκειται να' χει πλούσια σοδειά. Για να σπείρει όμως, πρέπει απαραίτητα να βρέξει, να βρέξει τόσο, ώστε να χορτάσει η γη και να δώσει μπόλικο σιτάρι. Στην αντίθετη περίπτωση θ' αναγκαστεί να πουλήσει τα βόδια του, για ν' αγοράσει στάρι όπως λένε στην Κύπρο. Τα νέα κρασιά το μήνα Οκτώβρη

Οι γιορτές τους είναι ορόσημα στη ζωή των γεωργών και των κτηνοτρόφων. Στου Αι-Δημήτρη ανοίγουν τα βαρέλια και δοκιμάζουν τα νέα κρασιά. Πρώτη δουλειά είναι να έρθει ο παπάς, ν΄ αγιάσει τα βαρέλια ρίχνοντας μέσα λίγο αγιασμό. Ύστερα ο νοικοκύρης θα τραβήξει απ΄ τον πείρο και θα προσφέρει πρώτα στον παπά, που θα δώσει τις ευχές του.

Στα χωριά της Πελοποννήσου συνήθιζαν οι νοικοκυραίοι να πηγαίνουν ένα μπουκάλι κρασί στην εκκλησία, για να λειτουργηθεί. Απ' αυτό το αγιασμένο έριχναν και λίγο στα βαρέλια τους, να βλογηθεί και το υπόλοιπο. ΓΙΟΡΤΕΣ: 12 ΟΚΤΩΒΡΗ (1944). Η απελευθέρωση της Αθήνας από τους Γερμανούς. ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ (26/10). Η γιορτή αυτή θεωρείται ορόσημο του χειμώνα και συνδυάζεται με του Αγ.Γεωργίου στις 23 Απριλίου. Στο γεωργικό καλαντάρι οι 2 αυτές γιορτές αποτελούν τις χρονικές τομές που χωρίζουν το έτος σε 2 ίσα μέρη, στο χειμερινό και το θερινό εξάμηνο αντίστοιχα. 28η

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ: «Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οκτώ σακιά δε γέμισες». «Οκτώβρη και δεν έσπειρες, τρία καλά δεν έκαμες». «Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη, έχει οκτώ σειρές στ’

ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ (1940). Η επέτειος του «ΟΧΙ» στο φασισμό.

αλώνι». «Αϊ Δημητράκη μου, Μικρό καλοκαιράκι μου». «Αν βρέξει ο Οκτώβρης και χορτάσει η γη, πούλησ' το σιτάρι σου και αγόρασε βόδια». «Αν δε βρέξει, ας ψιχαλίσει, πάντα κάτι θα δροσίσει». «Αν δε βρέξει, πως θα ξαστερώσει;» «Αν δε χορτάσει ο Οκτώβριος τη γη, πούλησε τα βόδια σου και αγόρασε σιτάρι».

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/kazamias%201968.jpg�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/alonia.swf�


13

«Οκτώβρης-Οκτωβροχάκης το μικρό καλοκαιράκι». «Τ' άη - Δημητριού, τι είσαι ‘σύ και τι ΄μαι εγώ λέει το νιο κρασί στο παλιό». «Τ’ Αϊ Λουκά σπείρε τα κουκιά». «Τα σταφύλια τρυγημένα και τα σκόρδα φυτεμένα».

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/oi_mines.html�


14

ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΗ

· Χρυσάνθεμα, που βαφτίστηκαν αϊ-δημητριάτικα και στην Κύπρο οχτωβρούδια.

· Κυκλάμινα που τώρα πρωτανθίζουν σε πλαγιές και βράχια .

· Καλέντουλα που είναι το τυχερό λουλούδι του μήνα


15


16


17


18

Η ΣΠΟΡΑ


19

Η ΣΠΟΡΑ

Τα παλιά χρόνια, η σπορά άρχιζε στα τέλη του Σεπτέμβρη και τελείωνε το Δεκέμβρη. Στις 14 Σεπτεμβρίου, ημέρα του Σταυρού, οι γεωργοί πήγαιναν στην εκκλησία λίγο σπόρο να τον ευλογήσει ο παπάς. Μετά τον έπαιρναν και τον ανακάτευαν με τον υπόλοιπο σπόρο, για να έχουν καλή σοδειά. Άλλοι κρατούσαν αγιασμό και ράντιζαν το σπόρο για να πάρει ευλογία. Όταν άρχιζαν οι πρώτες βροχές και μαλάκωνε το χώμα οι γεωργοί άρχιζαν το όργωμα του χωραφιού. Τότε δεν είχαν μηχανές και χρησιμοποιούσαν ζώα για να τους βοηθούν στο όργωμα. Το αλέτρι ήταν ξύλινο και το έδεναν συνήθως σε δυο άλογα ή σε δυο βόδια. Στο όργωμα πρόσεχαν να πατάει το ένα ζώο μέσα στο διπλανό αυλάκι, για να γίνεται ίσιο το όργωμα. Αφού τελείωνε το όργωμα, έριχναν το σπόρο με το χέρι. Το σπόρο τον είχαν μέσα σε ένα «δισάκι» ( διπλό σάκο), που στη μέση είχε ένα άνοιγμα, για να το κρεμάνε στο λαιμό. Δηλαδή, είχαν ένα σάκο μπροστά και έναν πίσω. Όταν άδειαζε λίγο ο μπροστινός σάκος, έφερναν μπροστά τους τον πισινό σάκο, για να μην κουράζονται από το μεγαλύτερο βάρος του. Αυτό συνεχιζόταν μέχρι να αδειάσουν οι σάκοι, οπότε τους ξαναγέμιζαν. Αφού τελείωνε η σπορά, για να σκεπαστεί ο σπόρος με χώμα, έκοβαν ένα μεγάλο κλωνάρι δέντρου και το σβάρνιζαν στο χωράφι. Αργότερα χρησιμοποιούσαν ξύλινες σβάρνες και τα τελευταία χρόνια σιδερένιες. Μπορούσαν να σπείρουν 2 – 3 στρέμματα την ημέρα.


20

Σε περιόδους μεγάλης ξηρασίας, μην μπορώντας να κάνουν κάτι άλλο, απευθύνονταν στον ιερέα του χωριού να κάνει λιτανεία. Έπαιρναν τα εικονίσματα και τα λάβαρα από την εκκλησία και πήγαιναν στα χωράφια. Εκεί ο ιερέας διάβαζε ευχές και όλοι μαζί παρακαλούσαν το Θεό να βρέξει.

Σήμερα, οι μηχανές αντικατέστησαν τη χειρονακτική εργασία των γεωργών. Οι γεωργοί ενθουσιάστηκαν με τις δυνατότητές του και τους φαίνονταν πολύ περίεργο πώς το μηχάνημα αυτό είχε τη δύναμη πολλώνζώων. Από 2-3 στρέμματα που έσπερναν την ημέρα παλιότερα, τώρα πιο ξεκούραστα σπέρνουν 30-40. Σήμερα δε χάνουν χρόνο στις μετακινήσεις τους και το βράδυ γυρίζουν στα σπίτια τους. Νέες ποικιλίες σιταριού τους δίνουν περισσότερο καρπό και τα λιπάσματα βοηθούν θεαματικά στην ανάπτυξη των σιτηρών. Με τα φυτοφάρμακα καταπολεμούν τις διάφορες ασθένειες και τα ζιζάνια. Νωρίς το φθινόπωρο οι γεωργοί καίνε τις καλαμιές, που έχουν μείνει στα χωράφια για να καταστραφούν τα ζιζάνια και μόλις πιάσουν οι πρώτες βροχές αρχίζει το όργωμα, που γίνεται και αυτό με τα τρακτέρ. Στη συνέχεια με ειδικά μηχανήματα που τοποθετούν στο τρακτέρ σπάνουν τους σβώλους που γίνονται με το όργωμα. Με τη σπαρτική μηχανή ρίχνουν το σπόρο μαζί με λίπασμα. Η διαδικασία της σποράς διαρκεί μέχρι τα Χριστούγεννα.


21


22


23

Ο Νοέμβριος είναι ο ενδέκατος μήνας με διάρκεια 30 ημερών. Ο Νοέμβριος ονομάζεται από τον λαό και «Σποριάς», επειδή είναι κυρίως ο μήνας της σποράς των δημητριακών και των οσπρίων. Τον ονομάζουν όμως και «Μεσοσπορίτη», επειδή οι αγρότες σε πολλές περιοχές της πατρίδας μας βρίσκονται στη μέση της σποράς, με σπαρμένα τα μισά χωράφια τους, έχοντας αρχίσει από τον Οκτώβριο-που και αυτός ονομάζεται Σποριάς

Στη διάρκειά του το κρύο στον τόπο μας αρχίζει να δυναμώνει. Αυτή τη μεταβολή του τη «μηνάει» ο Άγιος Μηνάς, που γιορτάζει στις 11 Νοεμβρίου. Το κρύο δυναμώνει περισσότερο του Αγίου Φιλίππου (14 Νοεμβρίου) και τελικά «αντρειεύει» του Αγίου Ανδρέα (30 Νοεμβρίου). «Του Αϊ-Ντριός, αντρειεύει το κρύο», λέει ο λαός. Μερικές ακόμα λαϊκές ονομασίες του Νοέμβρη είναι:

«Σκιγιάτης» (από τη σκιά, τη νύχτα),

«Κρασομηνάς» (επειδή ανοίγουν τα καινούρια κρασία),

Αϊ- Ταξιάρχης ή Αρχαγγελίτης ή Αϊ-Στράτης και Αϊ-Στρατηγός, επειδή γιορτάζουν οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ.

Τέλος Αγιομηνάς, Φιλιππιάτης και Αντριάς.

Ο Νοέμβριος είναι ο μήνας όπου αρχίζει και η συγκομιδή της ελιάς, του ευλογημένου αυτού δέντρου και καρπού. Είναι μια κοπιαστική και απαιτητική

αγροτική δουλειά. Παρόλα αυτά, όμως, καταλήγει σε ένα μεγάλο πανηγύρι και γιορτή χαράς για τους αγρότες, γιατί οι ελαιώνες γεμίζουν με κόσμο, άντρες, γυναίκες, νέους και παιδία. Όλοι μαζί, πολλές φορές με τραγούδι, συλλέγουν τον πολύτιμο καρπό. Στο τέλος θα ανταμειφθούν για τους κόπους τους με το

υγρό χρυσάφι, το λάδι. Με αυτό θα τραφούν, θα ζήσουν, γιατί

αυτό αποτελεί τη βάση της διατροφής, αλλά και της οικονομίας του τόπου μας. Με το πρώτο λάδι θα φτιαχτούν και οι πρώτες τηγανίτες και τηγανόψωμα, για

το καλό του χρόνου….

Το μάζεμα της ελιάς από το λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ


24

Εορτολόγιο του Νοεμβρίου/ Ήθη και έθιμα 8η Νοεμβρίου:

Ο Ταξιάρχης Μιχαήλ, μαζί με τον Αρχάγγελο Γαβριήλ. Είναι οι προστάτες της Πολεμικής Αεροπορίας μας. Επίσης ο αρχ. Μιχαήλ θεωρείται από το λαό ότι είναι ο ψυχοπομπός άγγελος, δηλ. μεταφέρει τις ψυχές στον ουρανό.

9η Νοεμβρίου: Ο Άγιος Νεκτάριος, που ανακηρύχτηκε Άγιος το 1961 από την Εκκλησία μας. Στην Αίγινα αυτή τη μέρα στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας, που το είχε ανακαινίσει ο ίδιος, σπεύδει πλήθος πιστών για να προσκυνήσει, καθώς θεωρείται προστάτης των άτεκνων και των παραλυτικών, ζητώντας τη βοήθειά του.

14η Νοεμβρίου: Ο Άγιος Φίλιππος, ένας φτωχός γεωργός που όλη μέρα δούλευε στο χωράφι του. Πριν τα Χριστούγεννα έσφαξε το μοναδικό του μοσχάρι και το μοίρασε στους χωριανούς του για να «αποκρέψουν». Το πρωί που σηκώθηκε το βρήκε ξανά ζωντανό. Επειδή ήταν πολύ αγαθός και άκακος αγίασε. Από τη μέρα της γιορτής του αρχίζει η 40μερη νηστεία των Χριστουγέννων. 21η Νοεμβρίου: Τα Εισόδια της Παναγίας της «Πολυσπορίτισσας ή της Μεσοσπορίτισσας, ή της Αποσπορίτισσας», ανάλογα με το στάδιο που βρίσκεται η σπορά. Αυτή τη μέρα μοιράζονται σπόροι στις εκκλησίες και μαζεύεται κόσμος στις βρύσες και τις νίβουν με σπόρια, για να πάει καλά η σπορά. «Όπως τρέχει το νερό, έτσι τρέχει και το βιός». (Αιτωλία). 25η Νοεμβρίου: Η Αγία Αικατερίνη, μια γυναίκα σπάνιας ομορφιάς και σοφίας, με τη γνώση και τα λόγια της έπεισε πολλούς Ρωμαίους στρατιωτικούς και επιφανείς να ασπαστούν το Χριστιανισμό. Αυτό το γεγονός εξόργισε τον Αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό, ο οποίος τελικά τη βασάνισε και την αποκεφάλισε το 305μ.Χ. 26η Νοεμβρίου: Ο Άγιος Στυλιανός. Είναι ο «στύλος» και προστάτης της υγείας των παιδιών και ιδιαίτερα των αρρώστων. Για αυτό και βαφτίζονται αρκετά αδύναμα παιδιά με το όνομα αυτό, «για να στυλωθούν». Επίσης τη μέρα αυτή προσφέρονται πολυσπόρια για να ζήσουν τα παιδιά (Βώλακας Δράμας).

30η Νοεμβρίου: Ο Άγιος Ανδρέας, πολιούχος της πόλης της Πάτρας. Το σύμβολό του, ο χιαστός σταυρός, αποτελεί και έμβλημα του Πανεπιστημίου της. «Αντρειεύει ο καιρός» και γι’ αυτό μοιράζονται πολυσπόρια, για να αντρειέψουν και τα σπαρτά!! Σε άλλες περιοχές φτιάχνουν τηγανίτες (λαγγίτες) και σταυρώνουν με το ζυμάρι τα αμπάρια και τις αποθήκες, για να μην αδειάσουν και για να είναι οι άντρες γεροί και δυνατοί. (Βόιο Κοζάνης). Ονομάζεται από το έθιμο αυτό και «Τρυποτηγανίτης», επειδή φτιάχνουν τις τηγανίτες για να μην τρυπήσει το τηγάνι.


25

Οι Άγιοι Ανάργυροι, Εμμ. Τζανφουρνάρη, 1600, Ελλ.

Ινστιτούτο Βενετίας

Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, Αντ. Μυταρά, 1700, Ελλ. Ινστιτούτο Βενετίας

Ο Άγιος Μηνάς, Γ. Καστροφύλακα, 1740, Κρήτη

Τα Εισόδια της Θεοτόκου, ζωγρ. Άγγελος, 1500, Ι.Μονή

Σινά, Αγ. Αικατερίνης Αγία Αικατερίνη,


26

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ

• «Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές».

• «Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες».

• «Η Πούλια βασιλεύοντας, το μήνυμά της στέλνει. Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάμπους».

• «Άι- Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνα: -Έρχομαι ή δεν έρχομαι και τ' Άι- Φιλίππου αυτού είμαι».

• «Αν τ' Άη Φιλίππου λείπω, τ' Άγια, των Αγιών δε λείπω».

• «Ο άη- Μηνάς εμήνυσε, πούλια μη ξημερώσει».

• «Ο Νοέμβρης έκλεισε, τα ζευγάρια είν΄ στο στάβλο κι ούτε ζευγάς στον κάμπο».

• «Ο Νοέμβρης σαν θα έλθει τα γομάρια μέσα κλείνει».

• «Οποίος σπείρει τον Νοέμβρη ούτε σπόρο δεν Θα πάρει».

• «Όταν έρθει ο Νοέμβρης σιγομπαίνει ο χειμώνας».

• «Σ' τσι τριάντα, τ' Αγι-Αντριός, αντριεύεται το κρύο».

• «Της ελιάς το φύλλο κι αν χαθεί, πάλι θε να ξαναβρεθεί».

• «Τον Οκτώβρη τα κουδούνια, το Νοέμβρη παραμύθια».

• «Του Σαρανταμέρου η μέρα «καλημέρα» - «καλησπέρα».


27

ΠΟΙΗΜΑ


28


29

Ο μύθος έχει ως εξής:

Η ΕΛΙΑ:

Η Αθηνά και ο Ποσειδώνας διεκδικούσαν την ίδια πόλη. Ανέβηκαν λοιπόν στον βράχο της Ακρόπολης και ενώπιον των Αθηναίων αποφάσισαν ότι όποιος προσέφερε το ωραιότερο δώρο θα την αποκτούσε. Ο Ποσειδώνας χτύπησε σε μια πλευρά του λόφου με την τρίαινά του και αμέσως ανάβλυσε ένα πηγάδι. Ο λαός θαύμασε, αλλά το νερό ήταν αλμυρό σαν το νερό της θάλασσας, που κυρίευε ο Ποσειδώνας κι έτσι δεν ήταν πολύ χρήσιμο. Το δώρο της Αθηνάς ήταν ένα δέντρο ελιάς, κάτι που ήταν καλύτερο, μιας και παρείχε στην πόλη τροφή, λάδι και ξυλεία. Έτσι, κέρδισε τη μονομαχία η Αθηνά και ονόμασε την πόλη της Αθήνα.


30


31


32

ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ Φ _ _ _ _ _ _ _ _ Θ _ _ _ _ _ Ι _ _ _ _ _ _ _ _ _ Ν _ _ _ _ _ Ο _ _ _ _ _ Π _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Ω _ _ _ _ _ _ Ρ _ _ _ _ _ Ο _ _ _ _ _ Δέντρα που το φθινόπωρο πέφτουν τα φύλλα τους.

Είναι και η τριανταφυλλιά. Ο πρώτος μήνας του χρόνου. Φεύγουν το φθινόπωρο προς τις ……....... χώρες. Γίνεται στα χωράφια το φθινόπωρο. Αρχίζουν τον Οκτώβρη. Μια πολύ μεγάλη θάλασσα. Γίνονται επικίνδυνα από το πολύ νερό. Το φθινόπωρο εκτός από βροχή έχει και ……….


33


34


35


36

Ο ΧΕΙΜΩΝΑΣ

Ο χειμώνας είναι η πιο κρύα εποχή του χρόνου. Έχει τους μήνες Δεκέμβριο, Ιανουάριο , και Φεβρουάριο . Την περίοδο αυτή , επειδή οι ακτίνες του ήλιου πέφτουν πλάγια στη γη , γι΄αυτό κάνει πολύ κρύο. Το Δεκέμβρη επίσης έχουμε τις μικρότερες μέρες. Αλλά από τις 12 του Δεκέμβρη ( γιορτή του Αγίου Σπυρίδωνα) οι μέρες αρχίζουν «σπυρί- σπυρί» να μεγαλώνουν.

Ο χειμώνας φέρνει μεταβολές στη φύση. Τα φυλλοβόλα δέντρα ρίχνουν τα φύλλα τους . Τα μονοετή φυτά παύουν να υπάρχουν και τα πολυετή σταματούν την ανάπτυξή τους. Παρ’ όλη όμως τη φαινομενική ηρεμία, η φύση προετοιμάζεται και περιμένει την άνοιξη για να δείξει την ανάπτυξή της

Φύση

Λαχανικά και φρούτα

Τα πιο χαρακτηριστικά φρούτα του χειμώνα είναι τα πορτοκάλια , τα μανταρίνια , τα μήλα, ο λωτός. Τον χειμώνα έχουμε πληθώρα λαχανικών: Μαρούλια, λάχανα, σπανάκια, πράσα, μπρόκολα, κουνουπίδια, παντζάρια, καρότα και πολλά άλλα.


37

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

Θεωρείται ο ψυχρότερος μήνας του χρόνου. Λέγεται Χριστουγεννάς ή Χριστουγεννάρης ή Χριστουγεννιάτης (λόγω της μεγάλης γιορτής της χριστιανοσύνης), Γιορτινός (λόγω των πολλών θρησκευτικών γιορτών), Αϊ-Νικολιάτης ή Παππού-Νικόλας ή Νικολοβάρβαρα (από τη γιορτή του Αγ. Νικολάου & της Αγ. Βαρβάρας), Άσπρος μήνας ή Ασπρομηνάς, και Χιονιάς.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ: Επιδιόρθωση στάβλων. Καθάρισμα χωραφιών από θάμνους. Φυτεύουνε κρεμμυδάκια. Σκέπασμα κυψελών. Αρχίζει η γαλακτοπαραγωγή. Τελειώνει το καθάρισμα του κρασιού κι ανοίγουν τα βαρέλια.

ΕΘΙΜΑ-ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ: ΟΙ ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΙ:

Όλο τον χρόνο πολεμούν με τα τσεκούρια να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γη, όταν όμως πλησιάζει η στιγμή που θα το κόψουν τελείως, μια τσεκουριά μένει, βγαίνουν στη γη να κάνουν σκανδαλιές, περιμένοντας ότι θα πέσει πια μόνο του, όμως γεννάται ο Χριστός και αμέσως το δέντρο ξαναγίνεται. Μπαίνουν στα σπίτια απ’ τις καμινάδες που η φωτιά τους έχει σβήσει.

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/axeronas.jpg�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/kipseli.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/armegma.flv�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/krasovarelo%20kai%20pitharia%20sto%20katoi.jpg�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/kalikantzaroi.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/tsekouri.jpg�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/xoriatika%20spitia.swf�


38

ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ: Τα κάλαντα, όπως ξέρουμε, είναι τα δημώδη εορταστικά και θρησκευτικά άσματα, που τραγουδούσαν κατά τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Από τη βυζαντινή εποχή ψέλνονταν κατά τον ίδιο τρόπο, όπως και σήμερα, από συντροφιές παιδιών, που γύριζαν από σπίτι σε σπίτι και έπαιρναν φιλοδωρήματα.

«ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ». Το σύμβολο της μεγάλης γιορτής των Χριστουγέννων, αποτελεί ιδιαίτερη φροντίδα κάθε νοικοκυράς. Το σχήμα του συνήθως είναι στρογγυλό.

ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΔΕΝΤΡΟ. Σύμφωνα με τους περισσότερους λαογράφους, το έθιμο αυτό ήρθε στην Ελλάδα, μάλλον, την εποχή του Όθωνα (πρώτα στο Ναύπλιο και μετά στην Αθήνα), από τη δύση (Γερμανία ή Αγγλία). Προϋπήρχε όμως στο Βυζάντιο από τον 6ο

αιώνα. Παλαιότερα για τη διακόσμηση των σπιτιών χρησιμοποιούσαν κλαριά από δέντρα. Η χρήση τους συμβόλιζε το τέλος του χειμώνα.

ΤΟ ΧΡΙΣΤΟΞΥΛΟ (Μακεδονία). Στα χωριά της Β. Ελλάδας, από τις παραμονές των εορτών, ο νοικοκύρης έψαχνε στα χωράφια και διάλεγε το πιο όμορφο, το πιο γερό, το πιο χοντρό ξύλο, από πεύκο ή ελιά και το πήγαινε στο σπίτι του. Αυτό ονομαζόταν Χριστόξυλο και ήταν το ξύλο που θα έκαιγε για όλο το Δωδεκαήμερο των εορτών (από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα φώτα) στο τζάκι του σπιτιού. Πριν ο νοικοκύρης φέρει το Χριστόξυλο, κάθε νοικοκυρά φρόντιζε να έχει καθαρίσει το σπίτι και με ιδιαίτερη προσοχή το τζάκι, ώστε να μη μείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη. Καθάριζαν ακόμη και την καπνοδόχο, για να μη βρίσκουν πατήματα να κατέβουν οι καλικάντζαροι. Έτσι το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, όταν όλη η οικογένεια θα ήταν μαζεμένη γύρω από το τζάκι, ο νοικοκύρης θα άναβε την καινούργια φωτιά και έμπαινε στην πυροστιά το Χριστόξυλο. Ο λαός λέει, ότι καθώς καίγεται το Χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός, εκεί στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ. Σε κάθε σπιτικό, οι νοικοκυραίοι προσπαθούσαν να καίει το Χριστόξυλο μέχρι τα φώτα.

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/Kalanda.mid�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/xristopsomo%203.jpg�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/nafplio,%20f.%20amalias,%20arxes%2020ou%20ai..jpg�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/athina,%20arxes%2020ou%20ai..jpg�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/makedonia.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/pirostiai.swf�


39

«ΤΑ ΚΑΡΥΔΙΑ» (Ήπειρος). Την ημέρα των Χριστουγέννων, τα παιδιά, κορίτσια και αγόρια, παίζουν το παιχνίδι «ΚΑΡΥΔΙΑ». Το παιχνίδι είναι ομαδικό και παίζεται ως εξής: Κάποιο παιδί χαράζει μ’ ένα ξυλάκι στο χώμα μια ευθεία γραμμή. Πάνω σ’ αυτή, κάθε παίκτης βάζει κι από ένα καρύδι στη σειρά. Μετά, ο κάθε παίκτης με τη σειρά του και από κάθετη απόσταση ενός με δύο μέτρα από τη γραμμή - σειρά των καρυδιών, σκυφτός, με το μεγαλύτερο και το πιο στρογγυλό καρύδι του, σημαδεύει κάποιο από τη σειρά των καρυδιών. Όποιο καρύδι πετύχει και το βγάλει έξω από τη γραμμή, το κερδίζει και δοκιμάζει ξανά, σημαδεύοντας κάποιο άλλο καρύδι. Αν αστοχήσει, συνεχίζει ο επόμενος παίκτης. Το παιχνίδι συνεχιζόταν μέχρι να τελειώσουν όλα τα καρύδια της σειράς… ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ (31/12). Τα παιδιά άφηναν μπροστά από το τζάκι τα παπούτσια τους ή αν δεν άναβε, κρεμούσαν εκεί τις κάλτσες τους. Υποτίθεται ότι, εκεί θα άφηνε ο Αγ. Βασίλης τα δώρα τους. Σήμερα πια, τα δώρα των παιδιών, τοποθετούνται κάτω απ’ το χριστουγεννιάτικο δέντρο. «ΟΙ ΚΟΛΟΝΙΕΣ» (Κεφαλονιά). Στην Κεφαλονιά,καθώς και στα άλλα νησιά των Επτανήσων,Κέρκυρα,Ζάκυνθο κλπ.οι κάτοικοί τους χαίρονται με το δικό τους ξεχωριστό τρόπο,τις άγιες ημέρες του Δωδεκαήμερου. Οι άνθρωποι γιορτάζουν πηγαίνοντας στην εκκλησία,τρώγοντας,πίνοντας,τραγουδώντας,αλλά και κάνοντας αστεία ο ένας στον άλλον. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς,το βράδυ,οι κάτοικοι του νησιού γεμάτοι χαρά για τον ερχομό του νέου χρόνου, κατεβαίνουν στους δρόμους κρατώντας μπουκάλια με κολώνιες και ραίνουν ο ένας τον άλλον τραγουδώντας: "Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς να σας ειπούμε χρόνους πολλούς." ΓΙΟΡΤΕΣ:

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ (25/12). Η λύτρωση του ανθρώπου από την αμαρτία. Ο Υιός του Θεού έρχεται στη γη, δίνοντας τη μεγαλύτερη ευκαιρία στον άνθρωπο: να μπει στην Βασιλεία των Ουρανών… Πώς; Μα με… αγάπη! Με την αλλαγή και την στροφή των ανθρώπων προς άλλους θεούς, ο «Αήττητος Θεός Ήλιος», έπεσε και τη θέση του την πήρε ο «Ήλιος της Δικαιοσύνης» ο Χριστός.

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/ipiros.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/kaltses.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/kefalonia.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/kerkira.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/zakinthos.jpg�


40

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ: «Χιόνι του Δεκεμβριού, χρυσάφι του καλοκαιριού». «Το τραγούδι με τον τρύγο, το Δεκέμβρη παραμύθι». «Άγια Βαρβάρα γέννησε [το χιόνι] και ο Σάββας το εδέχθη, και ο Αϊ Νικόλας έτρεξε να πάει να το βαφτίσει».

«Το τραγούδι με τον τρύγο, το Δεκέμβρη παραμύθι. «Χειμωνιάτικη γέννα, καλοκαιρινή χαρά».



41

Ο Ιανουάριος είναι ο πρώτος μήνας του ημερολογίου μας. Πήρε το όνομά του από το Ρωμαϊκό θεό Ιανό. Ήταν ο θεός της αρχής και του τέλους. Τον Ιανό οι Ρωμαίοι τον παρίσταναν με δύο πρόσωπα. Υπάρχουν αρκετές παροιμίες για το Γενάρη που έχουν να κάνουν με διάφορα θέματα, όπως το φαγητό, το κυνήγι, τις αγροτικές ασχολίες, το φεγγάρι: «Κότα πίτα το Γενάρη, κόκορα τον Αλωνάρη», «Του Γενάρη το φεγγάρι, ήλιος της μέρας μοιάζει». Το χαρακτηριστικό φαινόμενο του Γενάρη είναι οι Αλκυονίδες μέρες. Στη μέση δηλαδή του μήνα σταματάει η χειμωνιάτικη κακοκαιρία και οι μέρες γίνονται πιο ζεστές και ηλιόλουστες. Ονομάστηκαν έτσι από το πουλί Αλκυόνη. Η Αλκυόνη έχει τη συνήθεια να γεννά αυτές τις ηλιόλουστες μέρες του Γενάρη.

Ο ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ -

ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΟΥ ΓΕΝΑΡΗ

Μήνας γιορτών μπορεί να ονομαστεί με τις πολλές γιορτές που έχει ο Γενάρης. Μα και σημάδια πολλά για του ανθρώπου το μέλλον, τουλάχιστον της χρονιάς. Η πρώτη μέρα του μήνα είναι η Πρωτοχρονιά και γιορτάζεται σ’ όλο τον κόσμο με λαμπρότητα, μεγαλοπρέπεια και πολλές εκδηλώσεις. Αυτή η ημέρα καλύπτεται από ένα πλήθος λαϊκών εθίμων, με πράξεις και ενέργειες μαγικές, που έχουν την προέλευσή τους στα βάθη των αιώνων. Τη μέρα αυτή γιορτάζεται η μνήμη του Αγίου Βασιλείου, που είναι ένας από τους μεγαλύτερους πατέρες της εκκλησίας. Ο Άγιος Βασίλης ενσαρκώνει για το λαό το πνεύμα του καινούργιου χρόνου. Τον οραματιζόμαστε να έρχεται από τη μακρινή Καισαρεία, φορτωμένος δώρα και χίλια καλά.. Ο Άγιος Βασίλειος γεννήθηκε και μεγάλωσε σε ευλογημένη οικογένεια. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε κοντά στον πατέρα του Βασίλειο, ενώ αργότερα σπούδασε στην Αλεξάνδρεια και στην Αθήνα. Όταν τελείωσε τις σπουδές του, γύρισε στην πατρίδα του, όπου έγινε ιερέας και επίσκοπος. Τότε άρχισε και το μεγάλο του έργο. Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία. Βαστάει πέννα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι. Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί μιλούσε. Βασίλη μ' πόθεν έρχεσαι και πούθε κατεβαίνεις; Από τη Μάννα μ' έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω. Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις, κάτσε να τραγουδήσεις. * * * Στις 6 Ιανουαρίου είναι η γιορτή των Φώτων, που θεωρείται μεγάλη Χριστιανική γιορτή, γιατί τότε αγιάζονται τα νερά.. Είναι η μέρα που βαφτίσθηκε ο Χριστός απ’ τον Αϊ – Γιάννη τον Πρόδρομο στα άγια νερά του Ιορδάνη. Και από τότε πιστεύεται πως κάθε φορά, την ημέρα των Αγίων Θεοφανίων αγιάζονται τα νερά της βροχής. Ο λαός μας το λέει αγιονέρι, που πέφτει απ’ τον ουρανό και αγιάζει τα σπαρτά και τα χορτάρια της γης. Την βροχή τη λένε αγιασμένη και χαίρονται το δάκρυ της. Το άγιασμα που παίρνει απ’ την εκκλησία ο λαός μας την ημέρα των Φώτων το


42

κρατάει με μεγάλη ευλάβεια και πιστεύει απόλυτα στη θαυματουργή δύναμή του. Μ’ αυτό αγιάζει τα χωράφια, σπαρτά, τις γωνιές των σπιτιών, τα μαντριά, τα ζωντανά και όλο το βίο του, απ’ άκρη σ’ άκρη. * * * Στις 7 του μήνα είναι η γιορτή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου του Βαπτιστή. Γιος του ιερέα Ζαχαρία, ζούσε στον Ιορδάνη ποταμό και δίδασκε στους ανθρώπους τη μετάνοια και να αγαπάνε το Θεό. Βάφτισε τον Ιησού και πολλούς άλλους, αλλά η βάφτιση του Κυρίου, φαίνεται πως συμβόλιζε την επερχόμενη κρίση του Θεού και την ανάγκη για μετάνοια. Εκτελέστηκε από τον Ηρώδη, κατά εντολή της Ηρωδιάδος, αλλά οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πέθανε δεν είναι εντελώς ξεκάθαρες. Η Καινή Διαθήκη τον μνημονεύει ως Πρόδρομο του Χριστού. * * * Στις 17 του μήνα είναι η γιορτή του Αγίου Αντωνίου. Ο Αντώνιος, όταν έμεινε ορφανός, έγινε μοναχός. Για την αγία του ζωή, την προσευχή και την αγάπη έγινε πολύ γνωστός και έφταναν στην έρημο, όπου ζούσε ο μεγάλος ασκητής, για να τον δουν. Έτσι πέρασε τη ζωή του και στα βαθιά γεράματά του ζούσε σαν άγγελος πάνω στη γη. Το πρόσωπο του ήταν γεμάτο φως το σώμα του ανάλαφρο κι αέρινο. * * * Στις 18 Ιανουαρίου είναι του Αγίου Αθανασίου. Του Αγίου Αθανασίου η ημέρα μεγαλώνει μια ώρα. Γι’ αυτό πολλοί λένε «Αϊ – Θανάσης ήλθε, καλοκαίρι ήλθε». Σπούδασε στην περίφημη σχολή της Αλεξάνδρειας και έπειτα πήγε στην έρημο, για να μπορέσει να προσευχηθεί. Εκεί γνώρισε τον Άγιο Αντώνιο και συνδέθηκε μαζί του με στενή φιλία. Το 328 γίνεται αρχιεπίσκοπος Αλεξάνδρειας. Ο Άγιος Αθανάσιος αγωνίστηκε, για να προστατέψει τους χριστιανούς από τον Άρειο που δίδασκε όχι σωστά πράγματα για τον Χριστό και πήρε μέρος στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας. Ο λαός των αγαπούσε και τον βοηθούσε σε όλες τις δυσκολίες του. Εξορίστηκε για την αγάπη του για τον Χριστό και μας προτρέπει όλους: «Μη χάνεται το θάρρος σας , οι στεναχώριες μοιάζουν με συννεφάκια και φεύγουν γρήγορα». * * * Στις 20 Ιανουαρίου είναι η γιορτή του Αγίου Ευθυμίου. Ευθύμιος σημαίνει φέρνω τη χαρά και τη γιορτή. Οι γονείς του τον ονόμασαν έτσι, γιατί έφερε τη χαρά στο σπίτι τους, γιατί δεν είχαν παιδιά. Στη ζωή του ήταν η χαρά και το καμάρι των γονιών του. Η καρδιά του είχε πάντα γιορτή! Έλεγε: «Να μην κλείνετε την πόρτα στους φτωχούς, στους αρρώστους και στους πονεμένους. Σ’ όλους να δίνετε χαρά και ευτυχία». Έγινε μοναχός και γρήγορα άξιος ιεράρχης και διεύθυνε πολλά μοναστήρια. * * * Στις 30 Ιανουαρίου είναι η γιορτή των Τριών Ιεραρχών, του Μεγάλου Βασιλείου, του Γρηγορίου του Θεολόγου και του Ιωάννη του Χρυσοστόμου. Η γιορτή των μεγάλων αυτών ιεραρχών είναι η γιορτή των ελληνικών και χριστιανικών γραμμάτων. Η εκκλησία μας αναγνωρίζει ως Τρεις Ιεράρχες το Μ. Βασίλειο, το Γρηγόριο το Θεολόγο και τον Ιωάννη το Χρυσόστομο. Τους θεωρεί ως μεγάλους πατέρες και διδασκάλους της Οικουμένης. Με την πίστη, τη θεολογική μόρφωση και τους αγώνες τους έφεραν την ενότητα στην χριστιανική εκκλησία. Με τη χριστιανική


43

αρετή, τη σοφία και την ελληνική μόρφωση τους δημιούργησαν το ελληνοχριστιανικό ιδανικό, στο οποίο ακόμα και σήμερα μας κατευθύνουν. Η εκκλησία μας όρισε κοινή γιορτή και για τους τρεις στις 30 Ιανουαρίου. Είναι η γιορτή των Τριών Ιεραρχών, την οποία γιορτάζουν και τα σχολεία ως γιορτή των γραμμάτων. Όλοι όσοι θαυμάζουμε τους λόγους των Τριών Ιεραρχών της τρισυπόστατης θεότητας, ας τους τιμήσουμε με ύμνους, γιατί αυτοί φώτισαν την οικουμένη με θείες διδασκαλίες, γιατί σαν ποταμοί σοφίας πότισαν όλη τη κτίση με τα άγια νερά της θεογνωσίας και γιατί αυτοί μεσολαβούν και παρακαλούν πάντα την Αγία Τριάδα .


44


45


46


47


48


49

Ο δεύτερος μήνας του έτους είναι ο κουτσός Φεβρουάριος, ο Κουτσοφλέβαρος, με 28 ημέρες στα κοινά έτη και 29 στα δίσεκτα. Αρχικά, πάντως, ο Φεβρουάριος είχε 29 ημέρες στα κοινά και 30 ημέρες στα δίσεκτα έτη, το 4 π.Χ. όμως ο αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος του αφαίρεσε μία ημέρα, την οποία πρόσθεσε στο μήνα Αύγουστο που έφερε το όνομά του. Στα λατινικά η λέξη Φεβρουάριος προέρχεται από το ρήμα «εξαγνίζω» (februum) λόγω των θρησκευτικών εορτών εξαγνισμού και καθαρμού (Februa ή Februa) που τελούνταν στη Ρώμη στη διάρκεια του μήνα.

Στην Ελλάδα έχει πάρει και διάφορες άλλες ονομασίες σχετικές με τη μικρή του διάρκεια: Μικρός, Κουτσός, Φλιάρης και Κούντουρον (ποντ.κοντή+ουρά). Το Φλεβάρης προέρχεται από τις «φλέβες», δηλαδή τα υπόγεια νερά που αναβλύζουν στη διάρκειά του από τις πολλές βροχές. Παρ’ όλα αυτά ο Φεβρουάριος με τις ανθισμένες αμυγδαλιές είναι επίσης και προπομπός της άνοιξης, όπως μας λέει και η παροιμία: «Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει». «Κύριο χαρακτηριστικό των εορτών αυτών είναι η μεταμφίεση (μασκαράδες, καρναβάλια), το γλέντι . Αρχίζουν με το Τριώδιο, κορυφώνονται τις Αποκριές (την Κυριακή της Κρεατοφάγου και, κυρίως, της Τυρινής) και τερματίζονται την Καθαρή Δευτέρα, με έξοδο στο ύπαιθρο, με φαγοπότι και "σαρακοστιανά" (λαγάνες, δηλαδή άζυμα, παστά ψάρια, ταραμά, τουρσιά, φρέσκα κρεμμυδάκια και σκόρδα), με χορούς και χαρταετούς».

Γιορτές το μήνα Φεβρουάριο

Του Αγίου Τρύφωνα 1 Φεβρουαρίου. Ο άγιος Τρύφωνας θεωρείται φύλακας των αμπελιών. Της Υπαπαντής 2 Φεβρουαρίου. Γιορτάζεται σε ανάμνηση της συναντήσεως του Συμεών με τον Ιησού (Λουκ., 2.25). Τότε γίνονται προβλέψεις. «Ό,τι καιρό κάνει της Υπαπαντής, θα βαστάξει σαράντα ημέρες». Αν είναι καλός ο καιρός στις 2 Φεβρουαρίου, ο βαρύς χειμώνας θα διαρκέσει πολύ ακόμα. Από τις 2 Φλεβάρη σταματούν οι γιορτές και μαζί η αργία και η σχόλη. Του Αγίου Συμεών 3 Φεβρουαρίου. Ο Άγιος τιμάται από τις εγκύους, που έλεγαν παρετυμολογώντας: «για να μη γεννηθεί το παιδί σημειωμένο». Του Αγίου Χαραλάμπους 10 Φεβρουαρίου. Πρώτη Κυριακή της Αποκριάς «Οι μεταμφιέσεις και οι παράδοξοι χοροί


50

των μασκαράδων γίνονται για να ξυπνήσουν τα πνεύματα της βλαστήσεως» . H Καθαρά Δευτέρα

Ο Άγιος Κασσιανός γιορτή στο μήνα Φεβρουάριο

Κάθε τέσσερα χρόνια που το έτος είναι δίσεκτο, την τελευταία ημέρα του Φεβρουαρίου, δηλαδή στις 29 του μήνα, γιορτάζει ο Άγιος Κασσιανός. Η περίεργη αυτή γιορτή, έδωσε αφορμή για διάφορες λαϊκές ερμηνείες και περιπαίγματα. Στη Μυτιλήνη, τη γιορτή του Αγίου Κασσιανού τη θεωρούν ως γιορτή των τεμπέληδων! Λένε μάλιστα: « του Κασσιανού γιορτάζουν οι οκνοί (οι τεμπέληδες)». Η παράδοση από την Μυτιλήνη που εξηγεί τις παραπάνω εκφράσεις είναι οι εξής: Μια μέρα που ο Χριστός γύριζε με τους Αποστόλους, έκατσε σε ένα μέρος να ξεκουραστεί. Πάνε τότε όλοι οι Άγιοι κοντά, για να του γυρέψουν δουλειά. Πάει ο Άι- Νικόλας και του λέει: _ Χριστέ μου για πες μου, τι να κάνω; Λέει τότε ο Χριστός: _ Πήγαινε να δεις ποια καράβια και καΐκια βολοδέρνουν και απέ να τα σώζεις. Πάει ο Άι - Τρύφωνας και του λέει: _ Εγώ τι θέλεις να κάνω; _ Αμ' το κλαδευτήρι το'χεις στη μέση σου και κρέμεται, τι ρωτάς λοιπόν; Πήγαινε στα χωράφια και στα αμπέλια και κάνε τη δουλειά σου. Διώξε τις αρρώστιες απ' τα δέντρα κι όλα τα κακά! Ένας ,ένας πήγαν όλοι οι Άγιοι στο Χριστό και ανέλαβαν τη δουλειά τους. Πίσω, πίσω πήγε και ο Άγιος Κασσιανός και λέει: _ Εγώ Χριστέ μου, τι να κάνω; Γέλασε τότε ο Χριστός, δε βάσταξε και του ‘πε: _ Αμ' εσύ είσαι που είσαι οκνός! Φύλαγε λοιπόν το Φλεβάρη! Κι άμα δεις και τραβάει είκοσι εννιά, έμπα μέσα στο είκοσι εννιά και κάνε τη δουλειά σου. Πάλι, σα δεν έχει είκοσι εννιά , κάτσε απ' όξω.

Γεωργικές εργασίες το μήνα Φεβρουάριο

Φυτεύουν πατάτες. Προετοιμάζουν τα χωράφια για να σπείρουν ανοιξιάτικα σιτηρά και ενισχύουν τα φθινοπωρινά λιπαίνοντάς τα. Κλαδεύουν αμπέλια και δέντρα. Καθαρίζουν τα μαντριά. Συντηρούν την κοπριά σε λάκκους. Σβαρνίζουν τα χωράφια.

(Από το βιβλίο της Α. Κυριακίδου-Νέστορος: « Οι 12 μήνες.


51


52


53


54


55

ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ 1. Χ_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 2. Ε _ _ _ _ 3. Ι_ _ _ _ _ 4. Μ_ _ _ _ 5. Ω_ _ 6. Ν_ _ _ _ _ 7. Α_ _ _ _ _ _ 8. Σ_ _ _ _ _ 1. Πέφτει απαλά από τον ουρανό. 2. Το συναντάμε στα δάση. 3. Μια παιδική αρρώστια. 4. Ο χειμώνας έχει τρεις… 5. Την βλέπουμε στο ρολόι. 6. Το αντίθετο του Βοριά. 7. Πέφτει σε χειμερία νάρκη. 8. Στις εθνικές γιορτές είναι στα μπαλκόνια.


56

Μήνας Μάρτιος ή Μάρτης

• Ονομασία Μαρτίου

Ο Μάρτης είναι ο τρίτος κατά σειρά μήνας του χρόνου και έχει 31 ημέρες. Πήρε το όνομά του από το Ρωμαίο θεό του πολέμου Mars δηλ. τον Άρη.

• Ελληνικές Λαϊκές ονομασίες του μήνα Μάρτη

Ο Μάρτης λέγεται Βλάσταρος και Ανοιξιάτης, γιατί είναι ο μήνας που φέρνει την άνοιξη. Στις 21 Μαρτίου έχουμε την εαρινή ισημερία, δηλαδή ίση διάρκεια της ημέρας και της νύχτας.

Ο άστατος καιρός είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα του Μάρτη, του Γδάρτη και Παλουκοκαύτη, όπως έλεγαν το Μάρτιο τα παλιά χρόνια , που τα σπίτια ζεσταίνονταν με τζάκια και ξυλόσομπες.

Τον λέγανε και Δίγαμο: «Ο Μάρτης έχει δύο γυναίκες, τη μία πολύ όμορφη και φτωχή, την άλλη πολύ άσχημη και πολύ πλούσια. Ο Μάρτης κοιμάται στη μέση. Όταν γυρίζει από την άσχημη, κατσουφιάζει, μαυρίζει και σκοτιδιάζει όλος ο κόσμος, γι' αυτό παλουκοκαύτης. Όταν γυρίζει από την όμορφη, γελάει, χαίρεται και λάμπει όλος ο κόσμος».

Άλλοι υποστηρίζουν πως ο Μάρτης τη γυναίκα που παντρεύτηκε, από μπροστά ήταν πολύ άσχημη, ενώ από πίσω ήταν πολύ όμορφη! Όταν ο Μάρτης τη βλέπει κατά πρόσωπο κλαίει και ο καιρός χαλάει. Όταν την κοιτάζει από τις πλάτες ευχαριστιέται και ο καιρός καλοσυνεύει. Γι αυτό και η παροιμία λέει: «Ο Μάρτης πότε κλαίει και πότε γελάει». Επειδή είναι άστατος λέγεται πεντάγνωμος «Ο Μάρτης ώρα βρέχει και χιονίζει κι ώρα μαρτολουλουδίζε».

Με όλα αυτά ο Μάρτης είναι περισσότερο ανοιξιάτικος παρά χειμωνιάτικος μήνας για αυτό λέγεται και ανοιξιάτης. Ζευγαρωμένος με τον διάδοχο του, τον Απρίλη, ως Μαρτάπριλο ή Απριλομάρτη, μας φέρνουν τα λουλούδια και τα στάχυα

«Ο Μάρτης με τα λούλουδα και ο Απρίλης με τα στάχυα».

Τότε βγαίνουν τα μαρτολούλουδα ή μαρτιλάκια, μαρτοπούλια ή μαρτακούδια.

Ο Μάρτης έχει τα πρωτεία της άνοιξης αφού από τις εννέα του Μαρτίου τα φίδια ξεναρκώνονται για να χαρούν τη φύση.


57

Επίσης ονομάζεται Βαγγελιώτης λόγω της γιορτής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

Η λαϊκή φαντασία του έδωσε ένα σωρό παρατσούκλια, όπως κλαψομάρτης, πενταγιόματος και άλλα δηλωτικά της φυσιογνωμίας του, που έχουν σχέση με ιδιότητες ή πράξεις που του αποδίδονται.

• Έθιμο παραμονής και δοξασίες του μήνα Μάρτη

Έθιμο ήταν να δένουν γύρω από τον καρπό του δεξιού χεριού τους και γύρω

από το λαιμό τους κλωστή από χρωματιστά νήματα στριμμένα, κόκκινα, λευκά και χρυσά. Καμμιά φορά στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού για να μη σκοντάφτουν.

Η κλωστή λέγεται «Μάρτη» ή «Μαρτιά» ή «Μαρτίτση» και όποιος τη φοράει δεν μαυρίζει από τον ήλιο του Μάρτη και φοριέται μέχρι το Πάσχα.

Το βαγένι των δώδεκα μηνών

Στα πολύ παλιά χρόνια ο Μάρτης ήταν ο πρώτος μήνας του έτους.

Μια κατεργαριά όμως που έκαμε σε βάρος των αδερφών του, των άλλων μηνών, στάθηκε αιτία να του πάρει την πρωτοκαθεδρία ο Γενάρης.

«Μια φορά κι έναν καιρό αποφασίσανε οι δώδεκα μήνες να βάν' νε κρασί σ' ένα βαγένι για να πίν' νε όποτε των έκανε όρεξη. Έτσι λοιπόν είπεν ο Μάρτης.

- Εγώ θα ρίξω πρώτα στο βαγένι και ύστερα ρίχνετε και σεις.

- Καλά, συ ρίξε, είπαν οι άλλοι. Και έτσι έγινε. Έρριξεν εκείνος στο βαγένι μούστο πρώτα και ύστερα οι άλλοι. Όταν λοιπόν εψήθη το κρασί είπε πάλι ο Μάρτης.

- Εγώ έριξα πρώτα, πρώτα θ' αρχίσω και να πίνω.

-Βέβαια, είπαν οι άλλοι. Έτσι λοιπόν ετρούπησε το βαγένι στο κάτου μέρος, και άρχισε και έπινε, ως που τόπιε ούλο και δεν άφηκε στάλα. Κατόπιν ήρθε η σειρά του Απρίλη να πάει στο βαγένι να πιάσει κρασί. Παγαίνει, το βρίσκει


58

άδειο. Θυμώνει, το λέει στους άλλους. Τ' ακούνε εκείνοι θυμώνουνε, σκέφτουνται τι να κάνουνε. Τέλος μένουνε σύμφωνοι μεταξύ τους να τον τιμωρήσει ο Γενάρης για την κατεργαριά που τους έκανε. Τον πιάνει λοιπόν ο Γενάρης και του τραβάει ένα ξύλο που είπε αμάν. Του παίρνει και το υπούργημα άρχιζε δηλαδή πρώτα το νέο έτος από το Μάρτη και τώρ' αρχίζει από το Γενάρη. Αυτό είναι το υπούργημα που του πήρε. Όταν λοιπόν θυμάται το παιχνίδι που των έφτιαξε που ήπιε δηλαδή ούλο το κρασί, γελάει και ο καιρός ξαστερώνει. Όταν θυμάται πάλε το ξύλο πόφαγε κλαίει και βρέχει».

Η παράδοση είναι αιτιολογική και σκοπεύει στην εξήγηση της ακασταστασίας του καιρού που συνήθως χαρακτηρίζει το Μάρτ

7 Μαρτίου των «καλών ποιμένων»

Την 1η-7η Μαρτίου οι ποιμένες οδηγούσαν τα αιγοπρόβατα από τα χειμαδιά στα ορεινά μέρη λέγοντας: «Κούρευε, κουδούνωνε και στα όρη ανέβαινε».

9 Μαρτίου γιορτή Των Αγίων Σαράντα λέγανε «σαράντα πιοτά κερνούν και σαράντα ψέματα λεν». Στην Κομοτηνή κάνανε φαγητά από 40 είδη χόρτα και 40 σαλιγκάρια, καθώς και 40 λουκουμάδες.

Την ημέρα αυτή που οι τσοπάνηδες αποκόβουν τ' αρνιά, οι γεωργοί φυτεύουν δέντρα και κλήματα και οι κοπέλλες φυτεύουν λουλούδια γιατί «πιάνουν και δε λαθεύουν».

Σε πολλούς τόπους οι νοικοκυρές φτιάχνουν σαραντόπιττες, πίττες με σαράντα φύλλα που τις κόβουν κομμάτια και τις μοιράζουν για τις ψυχές των ζωντανών ή μαγειρεύουν φαγητό με σαράντα ειδών.

Χελιδονίσματα το μήνα Μάρτιο

Την αρχαία εποχή, με την είσοδο της άνοιξης και με την εμφάνιση των πρώτων χελιδονιών τα παιδιά τραγουδούσανε ειδικό χελιδόνισμα, οι πρώτοι στίχοι του οποίου ήταν οι εξής

Αρχαίο χελιδόνισμα:

«Ηλθ' ήλθε χελιδών

Καλάς ώρας άγουσα


59

Καλόυς ενιαυτούς

Επί γαστέρι λευκά

Απί νώτα μέλαινα».

Οι χελιδονιστές ήταν κυρίως παιδιά αλλά και ενήλικες και έφεραν μαζί τους ξύλινο ομοίωμα χελιδόνας την 1η Μαρτίου.

Στη Θράκη λέγονταν

«Ηρθε, ήρθε χελιδόνα

ήρθε κι άλλη μελιδόνα

κάθισε και λάλησε

και γλυκά κελάηδησε

Μάρτη, Μάρτη μου καλέ

Και Φλεβάρη φοβερέ

Κι αν χιονίσεις κι αν κακίσης

Πάλιν άνοιξιν θα ανθίσης

25 Μαρτίου Ιερά Ελευθέρια: Στην Ήπειρο ανάβουν φωτιές και χτυπούν κουδούνια «Φευγάτε, φίδια, σήμερα είν' του Ευαγγελισμού!»

Γιορτές στο μήνα Μάρτιο

Στις 9 Μαρτίου η γιορτή των Αγίων Σαράντα.

Στις 25 Μαρτίου είναι η πιο μεγάλη θρησκευτική γιορτή του μήνα, ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου.

Οι γεωργοί για το μήνα Μάρτη

Από την καλοκαιρία ή την κακοκαιρία των ημερών του Μάρτη είχαν και τα αντίστοιχα προγνωστικά για την καλή ή την κακή σοδειά των φρούτων. Πίστευαν ότι οι μέρες αυτές έχουν τις φουρτούνες τους. Οι


60

θαλασσινοί και οι ταξιδιώτες στη στεριά και στη θάλασσα είχαν το νου τους και φυλαγότανε.

Τις τελευταίες ημέρες του Μαρτίου ή τις πρώτες του Απριλίου γίνονται μπόρες που συνηθέστερα τις έλεγαν «της γριάς οι μπόρες».

Σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες σχετίζονται με την παρακάτω ιστορία:

Έπειτα από ένα βαρύ χειμώνα ήρθε ο Μάρτης και οι άνθρωποι ανάσαιναν - περισσότερο χάρηκε μια γριά, που χάιδεψε τα γιδοπρόβατά της λέγοντας "βγήκε ο Μάρτης τελείωσαν τα βάσανά μου εμπρός, πάμε στα παρχάρια".

Ο Μάρτης όμως θύμωσε υπερβολικά με τα περιφρονητικά της λόγια και παρεκάλεσε τον Φλεβάρη να του δανείσει τις τρεις πρώτες μέρες του, πράγμα που εκείνος δέχτηκε.

Τότε ο Μάρτης έκανε φοβερό κρύο και ανεμοθύελλες. Η γριά για να μην παγώσει πλησίαζε ολοένα τη φωτιά, ώσπου χώθηκε κάτω από το καζάνι της και κάηκε και φυσικά τα γιδοπρόβατά της σκόρπισαν.


61


62


63

Παροιμίες

Μάρτης είναι χάδια κάνει, πότε κλαίει, πότε γελάει.

Μάρτης ο κλαψόγελος.

Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης

Από Μάρτη καλοκαίρι και από Αύγουστο χειμώνα.

Tο Mάρτη ξύλα φύλαγε, μην κάψεις τα παλούκια.

Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά, κι ο Απρίλης άλλο ένα,

χαρά σε εκείνον το ζευγά που 'χει πολλά σπαρμένα.

Ο ήλιος του Μαρτιού, τρυπάει κέρατο βοδιού.

Του Μάρτη και του Τρυγητή ίσα τα ημερόνυχτια.


64


65


66


67

Ονομασίες του μήνα Απρίλη

Ο Απρίλης είναι ο τέταρτος μήνας του χρόνου. Οι Λατίνοι τον ονόμασαν Aprilis απ' το aperio= ανοίγω μια που όλη η φύση ξαναγεννάται από το βαθύ χειμωνιάτικο ύπνο του χιονιού και τον αφιέρωσαν στη θεά Αφροδίτη.

Απρίλης και άνοιξη, Απρίλης και Πάσχα είναι για τον ελληνικό λαό σχεδόν αξεχώριστα. Γι' αυτό τον είπαν και Ανοιξιάτη και Αιγιωργίτη, απ' τη μεγάλη γιορτή που περιλαμβάνει, και Κερασάρη, εκεί που πρωτοβγαίνουν τα κεράσια.

Η ελληνική παράδοση ονομάζει τον Απρίλη και «Λαμπριάτη», γιατί συνήθως το μήνα αυτό γιορτάζουμε το Πάσχα, τη μεγαλύτερη χριστιανική γιορτή της Ορθοδοξίας. Η περίοδος της Μεγάλης Σαρακοστής, με την ψαλμωδία των Χαιρετισμών, ολοκληρώνεται την Παρασκευή που στις εκκλησίες ψάλλουν τον Ακάθιστο Ύμνο και ακολουθούν η Ανάσταση του Χριστού.

Ο καιρός το μήνα Απρίλιο

Όπως ο Μάρτης, έτσι και ο Απρίλης είναι μήνας δίγνωμος: από τη μια μεριά ο καιρός καλυτερεύει σταθερά, από την άλλη δεν ξεχνάει να δείξει τα χειμωνιάτικα δόντια του με βροχές και χαλάζια. .Οι γεωργοί σπέρνουν καλαμπόκι, βαμβάκι, καρπούζια, πεπόνια.

Η σιγανή βροχή στο μήνα Απρίλη

Αν η κακοκαιρία κάνει κακό στα σπαρτά, οι κανονικές βροχές είναι ευεργετικές, γιατί τώρα ο γεωργός θα σπείρει καλαμπόκια , ρεβίθια, τριφύλλι, ρύζι, μπαμπακάκι. θα φυτέψει μελιτζάνες, σπανάκι, καρπούζια, πεπόνια κλπ. Έτσι με λαχτάρα περιμένει τη βροχή, που και τα σπαρτά θα μεγαλώσει και τα φρεσκοφυτεμένα θα βοηθήσει να ξεπεταχτούν.

Ξορκισμένο το χαλάζι τον Απρίλιο


68

Το χαλάζι όμως για το γεωργό είναι καταστροφή. Γι' αυτό προσπαθεί με κάθε τρόπο να

αποτρέψει τον ερχομό του ή τις καταστροφές που προκαλεί, εξορκίζοντάς το με το φως της

Ανάστασης.Τη νύχτα αυτή ένας επίτροπος της Εκκλησίας ανεβαίνει στο καμπαναριό μ'

ένα αναμμένο δαυλί. ‘Όσος τόπος γύρω φωτιστεί από το Άγιο Φως, δεν έχει ανάγκη από

χαλάζι.

Αλλού πάλι το χαλάζι ξορκίζεται με μεγάλες φωτιές τη νύχτα της Ανάστασης.

Πρωταπριλιά

Με την 1η μέρα του Απρίλη το πρώτο έθιμο: το πρωταπριλιάτικο ψέμα. Καθένας αυτη τη μέρα προσπάθεί να ξεγελάσει τον άλλον με κάποιο αθώο ψέμα. Όλοι το' χουν για γούρι να ξεγελάσουν κάποιον. Στην Κομοτηνή λέγανε πως την Πρωταπριλιά το' χαν σε καλό να γελούν «για να γίνουν τα κουκούλια τους», τον καιρό που τρέφανε μεταξοσκώληκες για μετάξι. Με τα πρωταπριλιάτικα ψέματα άλλοτε παραπλανούσανε τα στίφη των φοβερών δαιμόνων. Τους ξεγελάγανε για να κτυπάνε αλλού, μακριά από τα δένδρα τους, όσο να λιώσουν οι δαίμονες και να χαθούν με τα τελευταία χιόνια.

Η γιορτή του Αγίου Γεωργίου το μήνα Απρίλιο

Αϊ-Γιώργης είναι δρακοντοκτόνος. Με το κοντάρι του σκοτώνει το θεριό. Γιορτή των ποιμένων που αφήνουν τα χειμαδιά και ανεβαίνουν στα βουνά. «Μεις οι τσοπαναραίοι τονε δοξολογάμε πολύ τον Αϊ-Γιώργη». Προσφέρουν στην εκκλησία τον «Αηγιωργίτη» έναν αμνό. Ο ιερέας τον ευλογεί και οι επίτροποι τον περιφέρουν γύρω από το ναό τρεις φορές.

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ

Aν κάνει ο Mάρτης δυο νερά κι ο Aπρίλης πέντε - δέκα, να δεις το κοντοκρίθαρο πως στρίβει το μουστάκι, να δεις και τις αρχόντισσες πως ψιλοκλεισιρίζουν, να δεις και τη φτωχολογιά πως ψιλοκοσκινάει.


69

Ο Μάρτης έχει τ' όνομα, κι ο Απρίλης τα λουλούδια.

Αν κάνει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα, χαρά στονε τον γεωργό που ‘χει πολλά σπαρμένα.

Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα.

Ο Απρίλης ο γρίλλης, ο Μάης ο πολυψωμάς.

Του Απρίλη η βροχή, κάθε στάλα και φλουρί.

Ένας ευαίσθητος Απρίλης

Ένας ευαίσθητος Απρίλης Ένας αθέατος καιρός Γελάει το φρουρό της πύλης Και βγαίνει ήλιος λαμπερός.

Πετά τα ρούχα του στρατιώτη Φορά πουκάμισο λευκό Και στην αγάπη του την πρώτη Στέλνει ένα όνειρο γλυκό.

Φέρνει μια ζάλη στους ανέμους Ανατριχίλα στο νερό Με την καρδιά στήνει πολέμους Και με τον Έρωτα χορό.


70

Εργασίες του μήνα:

Σκαλίζουμε τον κήπο και τις γλάστρες. Μεταφυτεύουμε σε γλάστρες τα φυτά. Σπέρνουμε γαρύφαλλα, ήλιους, πετούνιες και πανσέδες.

Ραντίζουμε τις τριανταφυλλιές για τον περονόσπορο και τη μελίγκρα.

* Λαχανοκομία Φυτεύουμε ντομάτα, μελιτζάνα, κολοκυθάκια, καρπούζια, πεπόνια και πιπεριές.

Μαζεύουμε πρώιμες αγκινάρες, κουκιά και μπιζέλια.

Ετοιμάζουμε τις βραγιές για να σπείρουμε φασολάκια.

Επίσης φυτεύουμε όψιμα μαρούλια στα ψυχρά και ορεινά μέρη. Διαθεσιμότητα φρούτων, λαχανικών και ψαριών. Αγκινάρες, καρότα, μαρούλια, μήλα, φράουλες, αντίδια, αρακάς, βρούβες, κολοκύθια, κουνουπίδι, κρεμμύδι, λάχανο, μάραθος, πατάτες, παντζάρια, πικροράδικο, πράσα, ραδίκια, σέλινο, σπανάκι, σπαράγγια.

Τσιπούρα, σαργός, μπαρμπούνι, μουρμούρα, αθερίνα, γαλέος, γαύρος, ζαργάνα, κουτσομούρα, λούτσος, λυθρίνι, παλαμίδα, σαρδέλα, σαφρίδι, σκορπίνα, σκουμπρί, συναγρίδα, σφυρίδα, τόνος, φαγκρί, σπάρος, μένουλα, στήρα, ροφός, χέλι, χταπόδι, γαρίδες, καραβίδες, καλαμάρι, μύδια, στρείδια, αστακός


71

* Για τους κυνηγούς: Όπου νάναι θα φανούν τα τρυγόνια.

Οι ονομασίες του μήνα

Ο Απρίλης είναι ο τέταρτος μήνας του χρόνου. Οι Λατίνοι τον ονόμασαν Aprilis απ' το aperio= ανοίγω (apertus= ανοικτός και Apertio= Άνοιξη). μια που όλη η φύση ξαναγεννάται από το βαθύ χειμωνιάτικο ύπνο του χιονιού και τον αφιέρωσαν στη θεά Αφροδίτη. Απρίλης και άνοιξη, Απρίλης και Πάσχα είναι για τον ελληνικό λαό σχεδόν αξεχώριστα. Γι' αυτό τον είπαν και Ανοιξιάτη και Αιγιωργίτη, απ' τη μεγάλη γιορτή που περιλαμβάνει, και Κερασάρη, εκεί που πρωτοβγαίνουν τα κεράσια. Η ελληνική παράδοση ονομάζει τον Απρίλη και «Λαμπριάτη», γιατί συνήθως το μήνα αυτό γιορτάζουμε το Πάσχα, τη μεγαλύτερη χριστιανική γιορτή της Ορθοδοξίας. Η περίοδος της Μεγάλης Σαρακοστής, με την ψαλμωδία των Χαιρετισμών, ολοκληρώνεται την Παρασκευή που στις εκκλησίες ψάλλουν τον Ακάθιστο Ύμνο και ακολουθούν η Ανάσταση του Χριστού

Η σιγανή βροχή του Απρίλη

Αν η κακοκαιρία κάνει κακό στα σπαρτά, οι κανονικές βροχές είναι ευεργετικές, γιατί τώρα ο γεωργός θα σπείρει καλαμπόκια , ρεβίθια, τριφύλλι, ρύζι, μπαμπακάκι. θα φυτέψει μελιτζάνες, σπανάκι, καρπούζια, πεπόνια κλπ. Έτσι με λαχτάρα περιμένει τη βροχή, που και τα σπαρτά θα μεγαλώσει και τα φρεσκοφυτεμένα θα βοηθήσει να ξεπεταχτούν.

Πρωταπριλιά

Με την 1η μέρα του Απρίλη το πρώτο έθιμο: το πρωταπριλιάτικο ψέμα. Καθένας αυτη τη μέρα προσπάθεί να ξεγελάσει τον άλλον με κάποιο αθώο ψέμα. Όλοι το' χουν για γούρι να ξεγελάσουν κάποιον. Στην Κομοτηνή λέγανε πως την Πρωταπριλιά το' χαν σε καλό να γελούν «για να γίνουν τα κουκούλια τους», τον καιρό που τρέφανε μεταξοσκώληκες για μετάξι. Με τα πρωταπριλιάτικα ψέματα άλλοτε παραπλανούσανε τα στίφη των φοβερών δαιμόνων. Τους ξεγελάγανε για να κτυπάνε αλλού, μακριά από τα δένδρα τους, όσο να λιώσουν οι δαίμονες και να χαθούν με τα τελευταία χιόνια


72


73


74

-Κώστας Βάρναλης, [Ανάσταση]

«……………………….. Άκου τον ξάστερο ουρανό, πώς οι καμπάνες σιούνε. Όπου καρδιά, χαρμόσυνες λαχτάρες απαντούνε. Ανάστασ’ είναι σήμερα. Παιδιά, γυναίκες, γέροι κόκκινο αυγό στην τσέπη τους, χρυσό κερί στο χέρι. Όσ’ άστρα ναι στον ουρανό, τόσα στον κάμπο κρίνα. Όλ’ έχουνε στην καθαρή ψυχήν Απρίλη μήνα. Της εκκλησιάς φουντώσανε δάφνη πολλήν οι στύλοι. Ειρήνη! Ειρήνη! Φιληθήτε οχτροί μαζί και φίλοι.» (απόσπασμα από το ποίημα «Γυναίκα», Κ. Βάρναλης, Ποιητικά, εκδ. Κέδρος)

-Δ. Σολωμός: «Η ημέρα της Λαμπρής» «Καθαρότατον ήλιο επρομηνούσε της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι, σύγνεφο, καταχνιά, δεν απερνούσε τ’ ουρανού σε κανένα από τα μέρη και από κει κινημένο αργοφυσούσε τόσο γλυκό στο πρόσωπο τ’ αέρι, που λες και λέει μες στης καρδιάς τα φύλλα: Γλυκιά η ζωή και ο θάνατος μαυρίλα. Χριστός ανέστη! Νέοι, γέροι και κόρες, όλοι, μικροί – μεγάλοι, ετοιμαστήτε μέσα στες εκκλησίες τες δαφνοφόρες με το φως της χαράς συμαζωχτήτε ανοίξετε αγκαλιές ειρηνοφόρες ομπροστά στους Αγίους και φιληθήτε! Φιληθήτε γλυκά, χείλη με χείλη, πέστε Χριστός ανέστη, εχθροί και φίλοι!

Δάφνες εις κάθε πλάκα έχουν οι τάφοι, και βρέφη ωραία στην αγκαλιά οι μανάδες γλυκόφωνα, κοιτώντας τες ζωγραφι- σμένες εικόνες, ψάλλουνε οι ψαλτάδες λάμπει το ασήμι, λάμπει το χρυσάφι από το φως που χύνουνε οι λαμπάδες κάθε πρόσωπο λάμπει απ’ τ’ αγιοκέρι, όπου κρατούνε οι Χριστιανοί στο χέρι».


75


76

Μάιος

Ονομασίες:

Πιστεύεται ότι πήρε το όνομά του από την μητέρα του Ερμή, τη Μαία. Απεικονίζεται με ένα νέο άνδρα που φέρει στο κεφάλι καλάθι γεμάτο λουλούδια.

Ο μήνας των λουλουδιών και της βλάστησης.Οι Έλληνες τον

ονομάζουν «Χαλαζά», «Βροχάρη»και «Τριανταφυλλά», γιατί το κυριότερο από τα λουλούδια του Μάη είναι το τριαντάφυλλο.

Ονομάζεται

«Κερασάρης», «Καλομήνας», και στην Κύπρο «Πεντεφάς ή Πενταδείλινος», γιατί εξαιτίας του μεγάλου μήκους των ημερών

του, αναγκάζονται να τρώνε 5 φορές την ημέρα. Επίσης Πράσινος και Λούλουδος.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Θερίζουν τα σανά, τη σίκαλη, τη βρώμη & το κριθάρι.

2. Σπέρνουν μπαμπάκι, καλαμπόκι. 3. Φυτεύουν λαχανικά.

4. Παρασκευή τυριού. 5.Κούρεμα προβάτων & γιδιών.

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/kalathia.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/kipros.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/therizo.ppt�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/spora.jpg�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/ekkokistirio%20vamvakos.jpg�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/tirokomoi.swf�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/kouros.swf�


77

ΓΙΟΡΤΕΣ:

ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ (1/5). Γιορταστική απεργία των εργαζομένων. Η Πρωτομαγιά ως ημέρα εργατικών εορτασμών καθιερώθηκε στις Η.Π.Α. Την 1η Μαΐου του 1886, 400.000 εργαζόμενοι σε διάφορες πόλεις, συγκεντρώθηκαν ζητώντας την επιβολή οκτάωρου. Στα ναυπηγεία της ΣΥΡΟΥ το 1879 έγιναν απεργίες για το οκτάωρο. Ακολούθησε η απεργία στην Αθήνα και τον Πειραιά το 1882. Την επόμενη χρονιά έγινε η απεργία των μεταλλωρύχων στο Λαύριο. Βιώνεται σαν οριστική νίκη της φύσης, στον αγώνα της για νέα καρποφορία. Την ημέρα αυτή συνηθίζεται να πλέκουν στεφάνια, με λουλούδια, στάχυα και ένα σκόρδο ή ένα αγκάθι για τον βάσκανο οφθαλμό, τους ΜΑΗΔΕΣ, για την ευφορία της γης. Τα κρεμούν πάνω από τις εξώπορτες ή στους εξώστες των σπιτιών μέχρι τις 24 Ιουνίου, το θερινό ηλιοστάσιο, οπότε κατά το έθιμο, τουλάχιστο παλαιότερα, τα έκαιγαν στις φωτιές του Αϊ-Γιάννη.

ΚΩΝ/ΝΟΥ & ΕΛΕΝΗΣ (21/5).

Ο άγιος Κωνσταντίνος ήταν ο πρώτος βασιλιάς των χριστιανών, γιος του Κων/νου του Χλωρού και της Αγίας Ελένης.

Όταν το 312 έμαθε ότι ο Μαξέντιος και ο Μαξιμίνος ενώθηκαν εναντίον του, πραγματοποίησε εκστρατεία στην Ιταλία. Προχωρώντας προς τη Ρώμη εναντίον τους, είδε στον ουρανό μετά το μεσημέρι φωτεινότατο σταυρό που έφερε την επιγραφή: «Εν τούτω νίκα». Κατασκεύασε σημαία, λάβαρο και αποτύπωσε το σημείο του Σταυρού και νίκησε το Μαξέντιο και αργότερα τον Λικίνιο. Έτσι ο Κων/νος έμεινε αυτός μονάρχης της Δύσεως και της Ανατολής.Απεβίωσε το 337, αφού πρώτα ζήτησε και δέχτηκε το άγιο Βάπτισμα.

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/athina,%20arxes%2020ou%20ai..jpg�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/protomagiatiko%20stefani.jpg�

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/images/ipirou,%20zagori%20arxontiko.jpg�


78

Η μητέρα του Ελένη, βρήκε τον Τίμιο Σταυρό στους Αγίους Τόπους. Και ο ίδιος την τίμησε, όταν στη μεγάλη πλατεία της Κωνσταντινούπολης έκτισε δυο στήλες, μία δική του και μία της Αγίας Ελένης, που έφερε την επιγραφή: «Εις Άγιος εις Κύριος Ιησούς Χριστός, εις δόξαν Θεού Πατρός, Αμήν».Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη τους στις 21 Μαΐου.

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ: 1. «Ζήσε, Μάη μου, να φας τριφύλλι & τον Αύγουστο σταφύλι».

2.«Τώρα είν’ ο Μάης κι Άνοιξη, τώρα είναι καλοκαίρι» 3.«Μάης φτιάχνει τα σπαρτά κι ο Μάης τα χαλάει» 4. «Αν βρέξει ο Απρίλης δυο νερά κι ο Μάης άλλο ένα τότε τ' αμπελοχώραφα χαίρονται τα καημένα». 5.«Απρίλης, Μάης, κοντά ειν’ το θέρος». 6. «Ένας κούκος (ή χελιδόνι) δε φέρνει την άνοιξη». 7.«Ο Απρίλης έχει τ' όνομα κι ο Μάης τα λουλούδια». 8. «Ο Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα».

http://users.sch.gr/vaxtsavanis/therismos.swf�


79


80

ΤΑ ΦΡΟΥΤΑ ΤΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ

Βερύκοκο νεκταρίνι δαμάσκηνο μούρα

Φράουλες σύκα κεράσια ανανάς


81

ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ

1. Α _ _ _ _ _ _ _ _

2. Π _ _ _ _

3. Ρ _ _ _

4. Ι _ _ _ _ _

5. Λ _ _ _ _ _ _

6. Ι _ _ _ _ _ _

7. Ο _ _ _ _ _

8. Σ _ _ _ _ _ 1. Το βράδυ της……….. λέμε «Χριστός Ανέστη» 2. Τότε βάφουμε κόκκινα αυγά. 3. Το λέμε και τριαντάφυλλο. 4. Πρόδωσε τον Ιησού. 5. Την κρατάμε το βράδυ της Ανάστασης. 6. Ο αγαπημένος μαθητής του Χριστού. 7. Το ψήνουμε στη σούβλα το Πάσχα. 8. Επάνω του πέθανε ο Χριστός .


82


1. Α _ _ _ _ _ _ _ 2. Ν _ _ _ _ 3. Ο _ _ _ _ _ _ 4. Ι _ _ _ _ _ 5. Ξ _ _ _ _ _ 6. Η _ _ _ _ _ 1. Την άνοιξη ……… τα λουλούδια. 2. Ένα σημείο του ορίζοντα. 3. Όταν δεν έχει σύννεφα είναι γαλανός. 4. Το όνομα του Χριστού. 5. Τα θρανία είναι …..


83

ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

Ο κόσμος λάμπει σαν ένα αστέρι,

βουνά και κάμποι, δένδρα, νερά,

γιορτάζουν πάλι, καθώς προβάλει το

καλοκαίρι. Θεού χαρά!

Κωστής Παλαμάς

Οι μήνες του καλοκαιριού είναι: ο Ιούνιος, ο Ιούλιος και ο Αύγουστος

. Το καλοκαίρι οι μέρες είναι πολύ μεγαλύτερες από τις νύχτες και στις 21 Ιουνίου έχουμε τη μεγαλύτερη μέρα του χρόνου. Χαρακτηριστικό φαινόμενο του καλοκαιριού είναι οι καύσωνες. Επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες οι οποίες κατά τις μεσημβρινές ώρες μπορεί να φτάσουν και τους 40 βαθμούς. Πιο θερμός μήνας είναι ο Ιούλιος, ενώ τον Αύγουστο συνήθως οι θερμοκρασίες είναι πιο χαμηλές εξαιτίας των μελτεμιών και του ότι οι μέρες πλέον αρχίζουν να μικραίνουν.

Το καλοκαίρι είναι η εποχή που οι άνθρωποι οργανώνουν τις διακοπές τους. Ορισμένοι επιλέγουν βουνό, οι περισσότεροι όμως πάνε στη θάλασσα. Οι καθημερινές συνήθειες αλλάζουν και το ντύσιμο γίνεται πιο ελαφρύ.

Φύση

Το καλοκαίρι η φύση μοσχοβολά. Τα φυτά και τα δέντρα ανθίζουν και κάνουν καρπούς. Τους καλοκαιρινούς μήνες πραγματοποιούνται και οι περισσότερες γεωργικές εργασίες. Οι

αγρότες θερίζουν τα δημητριακά, μαζεύουν τα καπνά και τα όσπρια, σκαλίζουν και ποτίζουν τα χωράφια, μαζεύουν τα λαχανικά, ‘χαρακώνουν τα αμπέλια και καταπολεμούν τις ασθένειές τους .


84

Φρούτα και λαχανικά

Το καλοκαίρι είναι η εποχή του χρόνου με τη μεγαλύτερη ποικιλία

σε φρούτα. Καρπούζι, πεπόνι, κεράσια, νεκταρίνια, ροδάκινα,

σταφύλια, σύκα και πολλά άλλα, πλούσια σε θρεπτικά συστατικά

και με υπέροχη γεύση.

Τα λαχανικά του καλοκαιριού είναι επίσης πολλά.

Ντομάτες, πιπεριές, μελιτζάνες, αγγουράκια,

κολοκυθάκια, αγκινάρες, φασολάκια και άλλα.

Θηλαστικά – πουλιά- έντομα

Για τα περισσότερα θηλαστικά το καλοκαίρι είναι η περίοδος που γεννούν τα μικρά τους και τα εκπαιδεύουν να κυνηγούν και να γίνουν αυτόνομα για να επιβιώσουν στους δύσκολους μήνες του χειμώνα. Τα κύρια ερπετά του καλοκαιριού είναι τα φίδια και οι σαύρες. Τα πουλιά μεγαλώνουν τα μικρά τους και δε σταματούν να κελαηδούν και να κυνηγούν έντομα για να τραφούν. Το καλοκαίρι ευνοεί τον πολλαπλασιασμό των εντόμων τα οποία αυξάνονται σημαντικά.

ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ Ο Ιούνιος είναι έκτος μήνας του έτους, και έχει 30 ημέρες. Λέγεται και Θεριστής (γιατί θερίζουμε τα σπαρτά) και Αϊ - Γιαννίτης (γιατί στις 24 γιορτάζουμε τη γέννηση του Ιωάννη του Προδρόμου). Στις 21 Ιουνίου είναι το θερινό ηλιοστάσιο, οπότε ξεκινά επίσημα το καλοκαίρι.

Ο Ιούλιος έχει 31 ημέρες . Λέγεται και Αλωνιστής ή Αλωνάρης (γιατί αλώνιζαν

τα σιτάρια) και Αϊ - Λιάτης (γιατί στις 20 γιορτάζουμε τον Προφήτη Ηλία). Ο Αύγουστος έχει 31 ημέρες. Λέγεται και Πενταφάς (λόγω της αφθονίας των καρπών), Καλός Μήνας, Παχομύγης (γιατί είναι παχιές οι μύγες). Τον Αύγουστο τον λέμε και Συκολόγο γιατί τότε ωριμάζουν τα σύκα αλλά και Δριμάρη από τις δρίμες (ξωτικά) που τις 6 πρώτες μέρες του Αυγούστου επηρεάζουν τα νερά και τότε δεν πρέπει να κολυμπάς ή να πλένεις ρούχα.


85

ΓΙΟΡΤΕΣ- ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

Οι φωτιές

Στις 24 Ιουνίου, την ημέρα του Αϊ- Γιαννιού, πολλοί ακολουθώντας το πανάρχαιο έθιμο ανάβουν φωτιές στους δρόμους και πηδάνε πάνω απ’ αυτές λέγοντας: «Αφήνω το κακό, πάω στο καλύτερο».

Κλήδονας

Ένα άλλο σημαντικό έθιμο είναι ο Κλήδονας τ’ Αϊ -Γιαννιού. Η προετοιμασία γίνεται ως εξής: Ένα αγόρι ή κορίτσι που έχει εν ζωή και τους δύο γονείς του, φέρνει από τη βρύση «αμίλητο νερό» και το αδειάζει σε ένα μικρό κιούπι. Τα άλλα παιδιά, νέοι και νέες που έχουν μαζευτεί, ρίχνουν στο αγγείο το «ριζικάρι» τους (ένα δαχτυλίδι, ένα σκουλαρίκι κ.λπ.). Κατόπιν σκεπάζουν το κιούπι με ένα κόκκινο πανί και το αφήνουν τη νύχτα για να … αστρονομιστεί. Το άνοιγμα του Κλήδονα γίνεται το πρωί «βγαίνοντας ο ήλιος». Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή οι κοπέλες θα δουν στα όνειρά τους τον μελλοντικό σύζυγό τους. Το πρωί λοιπόν , η νέα ή ο νέος που έφερε το αμίλητο νερό, βγάζει από το κιούπι ένα-ένα τα αντικείμενα που αντιστοιχούν στον κάθε νέο ή νέα, απαγγέλλοντας δίστιχα που θεωρούνται ότι προμηνύουν το μέλλον του νέου ή της νέας προς την οποία απαγγέλλονται. Μετά το τέλος της διαδικασίας αυτής βέβαια στήνεται μεγάλο γλέντι.

Μερομήνια

Από την 1η έως τη 12η

Αυγούστου, οι πρακτικοί μετεωρολόγοι προβλέπουν τον καιρό που θα επικρατήσει στη διάρκεια του επόμενου χρόνου. Κάθε μέρα αντιστοιχεί σε ένα μήνα, γι αυτό λέγονται «μερομήνια» (ημέρα + μήνας).

Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος (6 Αυγούστου)

Την ημέρα αυτή οι αγρότες πηγαίνουν στις εκκλησίες μεγάλα κοφίνια με σταφύλια για ευχολόγηση, ώστε να ωριμάσουν και τα υπόλοιπα στους αμπελώνες.


86

Δεκαπενταύγουστος

Στις 15 Αυγούστου γιορτάζουμε τη Θεοτόκο Παναγία. Ο λαός μας τιμά τη μνήμη της κοίμησής της. Η ημέρα αυτή είναι αργία και ονομάζεται και «Πάσχα του καλοκαιριού». Τα σημαντικότερα μέρη στα οποία μαζεύονται χιλιάδες πιστοί για να γιορτάσουν τη μέρα αυτή, είναι η Τήνος (στην Παναγία της Τήνου), το Βέρμιο (στην Παναγία Σουμελά) και η Πάρος (στην Παναγία την Εκατονταπυλιανή).

ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ

Από την αρχή του θεριστή, του δρεπανιού μας η γιορτή. Από το θέρος ως τις ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές. Θέρος, τρύγος, πόλεμος ....και στο αλώνισμα χαρές! Μάρτης έβρεχε, θεριστής τραγούδαγε. Κότα πίτα το Γενάρη, κόκορα τον Αλωνάρη. Κότα, χήνα το Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη. Χιόνισε μέσα στο Γενάρη, να οι χαρές του Αλωνάρη. Από Αύγουστο χειμώνα κι από Μάρτη καλοκαίρι. Αύγουστε καλέ μου μήνα, να 'σουν δυο φορές το χρόνο. Ζήσε, Μάη μου, να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι. Κάθε πράμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο. Καλός ο ήλιος του Μαγιού, τ' Αυγούστου το φεγγάρι. 20. Μακάρι σαν τον Αύγουστο να 'ταν οι μήνες όλοι.


87


1. Κ _ _ _ _ _

2. Α _ _ _ _ _

3. Λ _ _ _ _ _ _ _

4. Ο _ _ _ _ _ _

5. Κ _ _ _ _ _ _

6. Α _ _ _ _ _ _ _

7. Ι _ _ _ _ _ _

8. Ρ _ _ _ _ _ _ _

9. Ι _ _ _ _ _ _ 1. Το φοράμε όταν έχει ήλιο. 2. Ένα αποδημητικό πουλί. 3. Το καλοκαίρι ο ήλιος είναι …….. 4. Δεν μας χρειάζεται το καλοκαίρι για τη βροχή αλλά για τον ήλιο. 5. Τα βρίσκουμε στην παραλία. 6. Ζεσταίνεται όταν έχει πολύ ήλιο. 7. Ο πρώτος μήνας του καλοκαιριού. 8. Καλοκαιρινό φρούτο. 9. Ο έβδομος μήνας του χρόνου.


88

ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ

2

3 4

1 2 1

3

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ

1.Ο δεύτερος μήνας του καλοκαιριού.

2.Τρώμε πολλά το καλοκαίρι.

3. Ο έκτος μήνας του χρόνου.

ΚΑΘΕΤΑ

1. Γιορτάζει η Μαρία.

2. Πάμε το καλοκαίρι.

3. Είναι επικίνδυνος αν δεν προσέξουμε το καλοκαίρι.

4. Καλοκαιρινό φρούτο.


89

ΚΡΥΠΤΟΛΕΞΟ

Βρίσκω 12 λέξεις που έχουν σχέση με το καλοκαίρι

Ε Λ Ε Θ Α Λ Α Σ Σ Α Π Γ

Α Γ Κ Ι Μ Κ Ζ Υ Ξ Ζ Ο Σ

Λ Κ Ε Μ Α Ε Η Γ Π Α Τ

Ω Α Η Ρ Ο Α Κ Ι Ν Ο Α

Ν Ρ Π Γ Υ Μ Λ Υ Α Μ Α Φ

Α Π Σ Ο Γ Μ Μ Λ Γ Ο Υ

Ρ Ο Τ Η Ι Σ Κ Α Π Π Η Λ

Η Υ Ι Α Κ Ο Π Ε Σ Γ Ι

Σ Ζ Υ Α Ε Θ Α Ρ Π Α Λ Α

Α Ι Ο Υ Ν Ι Ο Σ Ο Β Ε Λ

Υ Φ Ξ Χ Ο Κ Ξ Ρ Ν Ι Ο Γ

Α Κ Ρ Ο Γ Ι Α Λ Ι Α Ν Σ

Π Κ Α Ν Τ Η Λ Ι Α Κ Ο Φ


90

Η εναλλαγή των εποχών στη μυθολογία

Η αρπαγή της Περσεφόνης

Στον ελληνικό μύθο, γνωστό και σαν μύθο της Περσεφόνης, η εναλλαγή των εποχών είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη θεά Δήμητρα -θεά της Γεωργίας- και την κόρη της, Περσεφόνη. Μία μέρα σε μια πανέμορφη, καταπράσινη περιοχή, έπαιζε η Περσεφόνη (κόρη του Δία και της Δήμητρας), με τις κόρες του Ωκεανού, τις Νύμφες. Μέσα στην πλούσια βλάστηση οι κοπέλες μάζευαν λουλούδια. Η Περσεφόνη είδε μακριά έναν λευκοκίτρινο νάρκισσο. «Τι όμορφος!» είπε στην Κυάνη. «Θα τον πλέξω στο στεφάνι μου!». Μα αλίμονο, προτού προλάβει η Περσεφόνη να κόψει το άνθος άνοιξε η γη, κι αναπήδησε ο Πλούτωνας, ο θεός του Άδη. Άρπαξε τότε την κόρη, παρά τις προσπάθειες της Κυάνης να την κρατήσει, την οδήγησε στο άρμα του και κίνησαν για το Βασίλειο του Κάτω Κόσμου! Στο δάσος τα γέλια των Νυμφών έγιναν θρήνος. Η θεά Δήμητρα, έμαθε τα άσχημα νέα και άρχισε μία αδιάκοπη περιπλάνηση, για να βρει την Περσεφόνη. Έφυγε τότε από τον Όλυμπο και μεταμορφωμένη σε γριά για να μην την αναγνωρίσουν, πήγαινε σε πόλεις και χωριά, ρωτώντας μήπως είδε κανείς τη μονάκριβη κόρη της. Περπατούσε μέρα-νύχτα, μα κανείς δεν την είχε δει, κανείς δεν την είχε ακούσει. Η θεά Δήμητρα ήταν τόσο λυπημένη για τον χαμό της κόρης της, που η γη δεν κάρπιζε. Ήρθε μία εποχή ξηρασίας και άνθρωποι και ζώα πέθαιναν από την πείνα. Μα η Δήμητρα ήτανε ανένδοτη σε θεούς κι ανθρώπους, αν δεν έπαιρνε πίσω την

Περσεφόνη. Βλέποντας αυτά, ο Δίας έστειλε τον Ερμή στον Πλούτωνα ζητώντας του να επιστρέψει στη γη η Περσεφόνη, για να ηρεμήσει η Δήμητρα. Ο Πλούτωνας την έστειλε πίσω , αφού όμως πρώτα της έδωσε να φάει καρπό ροδιάς, για να μην τον ξεχάσει. Μόλις η Δήμητρα αντιλήφθηκε ότι η κόρη της έφαγε από τον καρπό της ροδιάς, κατάλαβε ότι δεν μπορεί να την κρατήσει για πάντα κοντά της.Την λύση έδωσε τότε η Ρέα (μητέρα του Δια, του Άδη και της Δήμητρας). Αυτή έκανε το συμβιβασμό ανάμεσα στους θεούς και αποφάσισαν, ότι η Περσεφόνη θα περνούσε τους τέσσερις μήνες του χρόνου με τον σύζυγο στον Άδη και τους άλλους οκτώ στον Όλυμπο με την μητέρα της. Έτσι πείστηκε και η Δήμητρα να γυρίσει στον Όλυμπο.

Από τότε, όταν η Περσεφόνη ήταν με τη μητέρα της, ερχόταν η άνοιξη και το καλοκαίρι στη γη. Τα φυτά και τα δέντρα έδιναν καρπούς, τα λουλούδια άνθιζαν, η γη πρασίνιζε, τα πουλιά κελαηδούσαν. Στο τέλος του ο φθινοπώρου όμως, όταν η Περσεφόνη γύριζε στον Πλούτωνα, τα δέντρα και τα φυτά μαραίνονταν. Όλα κοιμόταν μέχρι την άνοιξη που θα ξαναγύριζε η Περσεφόνη.


91

Έτσι, έχουμε φθινόπωρο και χειμώνα, όπου η φύση σιγά- σιγά νεκρώνεται και αμέσως μετά, άνοιξη και καλοκαίρι, οπότε η φύση ανθίζει και βγάζει καρπούς μέχρι το τέλος του φθινοπώρου.

Η εναλλαγή των εποχών στην επιστήμη

Γιατί έχουμε τις εποχές ; Οι εποχές εξαρτώνται από την κλίση που παίρνει η γη καθώς κινείται γύρω από τον ήλιο. Μια ολόκληρη περιστροφή της διαρκεί ένα χρόνο. Καθώς η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο, γέρνει πρώτα τον ένα πόλο και ύστερα τον άλλο προς τον ήλιο. Έτσι προκύπτουν οι εποχές.


92


93

Ερωτήσεις:1η

2

Ποιος είναι ο πατέρας του Γενάρη;……………………………………………………….. η

3

Ποια είναι η μητέρα του Γενάρη; ………………………………………………………..

η

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………

Ποιο δώρο έδωσε ο παππούς στο εγγόνι του; Πώς δέχτηκαν το δώρο αυτό οι γονείς του και γιατί;


94

Documents

Οι 4εποχές όλα γύρω μου αλλάζουν