๑๖๙

สวนท่ี ๔ ความบกพรองเส่ือมเสียแหงเจตนา

บทท่ี ๑

ขอความทัว่ไปวาดวยความบกพรองเส่ือมเสียแหงเจตนา ๑. ขอความเบื้องตน ๑.๑ การแสดงเจตนาท่ีปราศจากขอบกพรองเสื่อมเสีย การแสดงเจตนานั้นโดยท่ัวไปเกิดข้ึนตามลําดับดังนี้ กลาวคือกอนท่ีบุคคลจะแสดงเจตนาโดยมุงตอผลทางกฎหมายอันจะกอใหเกิดผลเปนนิติกรรมใด ๆ ออกมานั้น เขายอมตองเร่ิมตนดวยการตกลงใจเสียกอน แตการตกลงใจใด ๆ ก็ยอมตองอาศัยการพิจารณาวาพฤติการณตาง ๆ ท่ีจะสงผลกระทบตอประโยชนไดเสียของตน หรือบุคคลอ่ืน ๆ ในเร่ืองท่ีจะตกลงใจนั้น ๆ วามีอยางไรบาง โดยเฉพาะอยางยิ่งยอมจะมีการคาดหมายวาการตกลงใจนั้นจะนําประโยชนส่ิงใดมาใหตน หรือมีขอดีขอเสียอยางไร เม่ือไดพิจารณาพฤติการณท้ังหลายเหลานีแ้ลว บุคคลจึงตกลงใจทําการอยางใดอยางหน่ึง และถาการนั้นเปนนิติกรรม บุคคลนั้นยอมตองกําหนดเจตนาทํานิติกรรมโดยมุงตอผลทางกฎหมายอยางหนึง่อยางใด และแสดงเจตนาทํานิติกรรมไปตามนั้น บรรดาพฤติการณตาง ๆ ท่ีเปนเคร่ืองจูงใจใหบุคคลตกลงใจหรือไมตกลงใจในเร่ืองหน่ึง ๆ นั้นอาจมีไดหลายกรณี และพฤติการณเหลานีเ้ราเรียกวา “มูลเหตุจูงใจ” การแสดงเจตนาทํานติิกรรมของบุคคลในกรณีตาง ๆ จึงยอมจะเปนไปตามการตกลงใจทํานิติกรรมซ่ึงยอมเปนไปตามการตกลงใจทําการอยางหนึ่งอยางใดโดยอาศัยแรงจงูใจท่ีชักนําใหบุคคลตกลงใจอีกช้ันหนึ่งนั่นเอง ตัวอยางเชน เม่ือเชาวันท่ี ๑๕ มกราคม ก. ตองการจะเอาใจ ข. เพื่อนสาวของตนในโอกาสวันเกิดของเธอ จึงตกลงใจซ้ือสรอยคอท่ีตนเห็นวางดงามเสนหนึ่ง ซ่ึงแสดงอยูในตูแสดงสินคาในรานของ ค. และ ก. เคยแวะเวียนไปดูดวยความพอใจมาแลวหลายคร้ัง เพื่อจะไดมอบเปนของขวัญวันเกิดแก ข. เปนราคา ๕,๐๐๐ บาท โดย ก. เขาใจวา สรอยคอท่ีตนต้ังใจซ้ือนั้นเปนสรอยคอทองคํา และคิดวา ข. ชอบสรอยคอทองคํามาก ในวันเดยีวกันนัน้ ก. จงึบอกกลาวขอซ้ือสรอยคอเสนดังกลาวจาก ค. ในราคาตามปายคือ ๕,๐๐๐ บาท และ ค. ไดตอบตกลงขายใหในราคานั้น ในกรณีท่ัว ๆ ไปซ่ึงไมมีปญหานั้น การตกลงใจกระทําการ และการตกลงใจทํานิติกรรม เร่ือยไปจนถึงการแสดงเจตนาทํานิติกรรมมักจะเกิดข้ึนโดยปราศจากขอบกพรอง ดงัท่ีเห็นไดจากตัวอยางดังไดกลาวแลว

๑๗๐

๑.๒ การแสดงเจตนาท่ีบกพรองเสื่อมเสียไป หลักในการพจิารณาเจตนาท่ีแสดงออกมาวาเปนการแสดงเจตนาท่ีมีขอบกพรองเส่ือมเสียหรือไมนั้น เปนท่ียอมรับกันต้ังแตสมัยโรมันวา จะตองพจิารณาวาเจตนาท่ีแสดงออกมาน้ัน มีความหมายตองตรงกันกับเจตนาท่ีแทจริงของบุคคลท่ีแสดงเจตนาหรือไม ท้ังนี้โดยเร่ิมจากการพิจารณาตามหลักการตีความการแสดงเจตนาวาเจตนาท่ีแสดงออกมาน้ันมีวาอยางไร หรือวิญูชนพึงเขาใจวาอยางไร ถาเจตนาท่ีแสดงออกมากับเจตนาท่ีแทจริงไมตองตรงกัน ก็ถือเปนหลักไดวา เจตนานัน้มีขอบกพรอง แตถาเจตนาท่ีแสดงออกนั้นตองตรงกับเจตนาท่ีแทจริง ก็ไมใชกรณีเจตนานั้นมีขอบกพรอง แมกรณีท่ีเจตนาท่ีแทจริงนั้นอาจเกิดจากการตกลงใจที่เปนผลมาจากมูลเหตุจูงใจท่ีคลาดเคล่ือนจากความเปนจริง กฎหมายโรมันก็ถือวาเม่ือเจตนาท่ีแสดงออกมาตรงกับเจตนาท่ีแทจริง แมเจตนาท่ีแทจริงจะเกิดจากมูลเหตุจูงใจผิด ๆ กเ็ปนเพยีงกรณสํีาคัญผิดในมูลเหตุจูงใจ ซ่ึงโดยท่ัวไป กฎหมายไมถือวามีนัยสําคัญ หรือมีผลกระทบตอความมีผลของเจตนาท่ีแสดงออกมาแตอยางใด อยางไรก็ดี กฎหมายโรมันกย็อมรับวา ในบางกรณีมีเหตุควรยกเวน ใหถือวาความสําคัญผิดในมูลเหตุจงูใจ อาจมีผลกระทบตอความสมบูรณของเจตนาท่ีแสดงออกมาได โดยเฉพาะอยางยิ่งในกรณีท่ีพฤติการณอันเปนมูลเหตุจูงใจในการตกลงใจทํานิติกรรมนั้นเปนเร่ืองสําคัญเกี่ยวกับคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพย ซ่ึงถึงขนาดท่ีหากผูแสดงเจตนาไมสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจในเร่ืองคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยนั้น ๆ แลวก็คงจะไมตกลงใจทํานิติกรรมนั้น ในกรณีเชนนี้เปนท่ีเห็นพองกันวาควรถือวา กรณีสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจอันเปนเร่ืองสําคัญ คือมูลเหตุจูงใจท่ีเกี่ยวกบัคุณสมบัติของบุคคลหรือของทรัพยซ่ึงปกติเปนสาระสําคัญของนิติกรรมนั้น ๆ ก็ควรจะมีผลทํานองเดียวกนักับกรณีสําคัญผิดและถือวาเจตนาท่ีแสดงออกมาน้ันเปนเจตนาท่ีมีขอบกพรองได๑ ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยของไทย ไดวางหลักเกณฑเกีย่วกับเจตนาท่ีมีขอบก-พรองเส่ือมเสียไวหลายประการ โดยอาจแบงออกเปนกลุมใหญ ๆ ได ๓ กลุมสําคัญ คือ ก) ความบกพรองแหงเจตนาอันเกิดข้ึนจากการท่ีบุคคลไดตกลงใจโดยเขาใจพฤติการณอันเปนมูลเหตุจูงใจผิดไปจากความเปนจริง ในกรณีเหลานี้การตกลงใจทํานิติกรรม หรือการกําหนดเจตนาทํานิติกรรม หรือเจตนาท่ีแทจริงของบุคคลนั้นกับเจตนาท่ีแสดงออกมาจึงตองตรงกัน เพยีงแตเจตนาท่ีแทจริงนั้นเปนผลจากความเขาใจพฤติการณอันเปนมูลเหตุจูงใจผิดพลาดไป

๑ Kaser/Knuetel, Roemisches Privatrecht, 18.Aufl., Muenchen 2005, § 8.20, S.56-57.

๑๗๑

ตัวอยางเชน ก. เขาใจวาเพื่อนสาวของตนเกิดวนัท่ี ๑๕ มกราคม และเหน็เปนโอกาสดีท่ีจะแสดงออกวาตนตองการเอาอกเอาใจในโอกาสวนัเกิด จึงตกลงใจซ้ือของขวัญใหเธอในวันนั้น แตอันท่ีจริง ข. เพื่อนสาวของ ก. เกดิเม่ือวันท่ี ๑๕ ธันวาคม วนัเกดิจึงผานไปแลว หรือ ก. เขาใจวา ข. เพือ่นสาวของตนชอบสรอยคอทองคํา แตท่ีจริง ข. ไมชอบทองคํา และเปนโรคแพเคร่ืองประดับท่ีทําจากทองคํา หรือสรอยคอท่ี ก. ซ้ือจากรานของ ค. นั้นไมใชสรอยคอทองคํา แตเปนสรอยคอชุบทองคํา ดังนี้เปนตน ข) ความบกพรองแหงเจตนาอันเกิดข้ึนจากการแสดงเจตนาท่ีแตกตางไปจากเจตนาท่ีแทจริง ผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาออกมาโดยไมรูวาเจตนาท่ีแสดงออกมานั้นแตกตางจากเจตนาท่ีแทจริงของตน ตัวอยางเชน ก. ตองการซ้ือสรอยคอทองคําในราคา ๕,๐๐๐ บาท แตแสดงเจตนาออกมาวาตองการซ้ือสรอยเสนนั้นในราคา ๕๐,๐๐๐ บาท โดยเขาใจวาท่ีตนแสดงเจตนาออกมาวา ๕๐,๐๐๐ บาทน้ัน ก็คือ ๕,๐๐๐ บาทตามเจตนาท่ีแทจริงของตน จะเห็นไดวา กรณีนีเ้ปนกรณีท่ีเจตนาท่ีแสดงออกนั้นตางจากเจตนาท่ีแทจริง โดยผูแสดงเจตนาเองก็ไมรูตัววาเจตนาท่ีแทจริงกับเจตนาท่ีตนแสดงออกนั้นไมตองตรงกัน กรณีทํานองนี้ เปนกรณีท่ีอาจเกิดจากการพูดผิด เขียนผิด หรือเขาใจความหมายของส่ิงท่ีแสดงออกมาผิดไปก็ได ค) ความบกพรองแหงเจตนาอาจเกิดข้ึนไดในกรณีท่ีผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาออกไปโดยปราศจากความประสงคจะกอความผูกพัน หรือประสงคจะทํานิติกรรมใด ๆ ในกรณีเชนนี้ ผูแสดงเจตนาอาจแสดงเจตนาอยางหนึ่งอยางใดออกมา โดยรูอยูแลววาเจตนาท่ีแสดงออกมานั้นไมตรงกับเจตนาท่ีแทจริงของตน ไดแกกรณีท่ีผูแสดงเจตนาแสดงเจตนาออกมาโดยไมไดประสงคใหเจตนาท่ีแสดงออกมานั้นมีผลผูกพันใด ๆ กรณีนี้จึงเปนกรณีท่ีเจตนาท่ีแสดงออกมาน้ันมีขอบกพรองเพราะเจตนาท่ีแสดงออกตางจากเจตนาท่ีแทจริงโดยผูแสดงเจตนารูตัว หรือประสงคใหเจตนาท่ีแสดงออกมานั้นแตกตางจากเจตนาท่ีแทจริง ตัวอยางเชน ก. แสดงเจตนาออกมาตอหนา ข. เพื่อนสาวของตน วาประสงคจะซ้ือแหวนจากรานของ ค. ในราคา ๕๐,๐๐๐ บาท ท้ัง ๆ ท่ี ก. ไมตองการซ้ือแหวนนั้นเลย การท่ี ก. แสดงเจตนาออกมาเชนนัน้ก็เพียงแตเพื่อเปนการโออวด หรือเอาใจเพือ่นสาวของตนเทานั้น แตแทจริงแลว ก. ไมไดประสงคตอความผูกพันทางกฎหมายจากการแสดงเจตนาของตนเลย หลักเกณฑทางกฎหมายท่ีใชกับการแสดงเจตนาท่ีมีขอบกพรองหรือเส่ือมเสียไปนี้ ไดรับอิทธิพลทางทฤษฎีจากทฤษฎีเกี่ยวกับการแสดงเจตนาท่ีเปนท่ีรูจักกนักวางขวางในเยอรมันในศตวรรษท่ี ๑๙ สองทฤษฎีคือ ทฤษฏีเจตนาท่ีแทจริง (Willenstheorie หรือ Will Theory) กับทฤษฎีเจตนาที่แสดงออก (Erklaerungstheorie หรือ Declaration Theory)

๑๗๒

ทฤษฎีเจตนาท่ีแทจริง เสนอวาความผูกพันในทางนิติกรรมนั้น ยอมเปนไปตามเจตนาที่แทจริงเปนสําคัญ ดังนั้นการแสดงเจตนาใด ๆ ท่ีแสดงออกไป โดยปราศจากเจตนาท่ีแทจริงซ่ึงมีเนื้อหาเชนเดยีวกันนั้นแทรกซึมอยู การแสดงเจตนาเชนนั้นยอมไมกอใหเกดิความผูกพันใด ๆ ทฤษฎีเจตนาท่ีแทจริงนี้จึงเปนทฤษฎีท่ีมีผลในทางเปนคุณแกผูแสดงเจตนาซ่ึงยอมจะประสงคจะผูกพันเฉพาะตามเจตนาท่ีแทจิงของตน และขณะเดียวกัน ทฤษฎีนี้ยอมเปนโทษแกผูรับการแสดงเจตนาซ่ึงยอมจะเขาใจวาผูแสดงเจตนาประสงคจะผูกพนัตามเจตนาท่ีแสดงออก ตัวอยางเชน การท่ี ก. แสดงเจตนาออกมาวาตนประสงคจะซ้ือสรอยคอเสนหนึ่งในราคา ๕๐,๐๐๐ บาท เพราะพูดผิด เพราะท่ีจริงเขามีเจตนาท่ีจะซ้ือสรอยคอเสนนั้นในราคาเพียง ๕,๐๐๐ บาท ดังนี้ถาถือตามทฤษฎีเจตนาท่ีแทจริง ความผูกพันตามนิติกรรมควรจะเปนไปตามเจตนาท่ีแทจริง คือ ก. ควรผูกพันตองชําระราคาเพยีง ๕,๐๐๐ บาทตามเจตนาท่ีแทจริง สวนทฤษฎีเจตนาท่ีแสดงออกน้ัน เสนอวาเจตนาท่ีมีผลผูกพันคือเจตนาท่ีแสดงออกเปนสําคัญ ผลของทฤษฎีนี้ก็คือ เม่ือมีผูแสดงเจตนาออกมาอยางไร เขายอมตองผูกพันตามเจตนาท่ีเขาไดแสดงออกเปนสําคัญ แมวาเขาจะมิไดมีเจตนาผูกพนัตามท่ีไดแสดงออกมาเลยก็ตาม ทฤษฎีนี้ยอมจะเปนคุณแกคูกรณีฝายท่ีเปนผูรับการแสดงเจตนา และขณะเดยีวกันกย็อมจะเปนโทษแกฝายผูแสดงเจตนา ตัวอยางเชน ในกรณีท่ี ก. แสดงเจตนาซ้ือขายสรอยคอเสนหนึ่งเปนเงิน ๙,๘,๐๐ บาท ท้ัง ๆ ท่ีแทจริงแลว เขาประสงคจะแสดงเจตนาซ้ือในราคาเพียง ๘,๙๐๐ บาทเทานั้น แตไดพดูผิดไปเนื่องจากยังไมชํานาญในทางภาษา หรือเขาใจความหมายผิด ดังนี้หากถือตามทฤษฎีเจตนาท่ีแสดงออก หากคูกรณีอีกฝายหนึ่งไดตกลงตามท่ี ก. เสนอก็ตองถือวาสัญญาซ้ือขายเกิดข้ึนท่ีราคา ๙,๘๐๐ บาท ตามเจตนาท่ี ก. แสดงออก แมจะพิสูจนไดวา ก. พูดผิดหรือเขาใจความหมายผิดก็ตาม

๒. การช่ังนํ้าหนักประโยชนไดเสียของคูกรณีท่ีเกี่ยวของ อยางไรก็ดี ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยมิไดเดนิตามทฤษฎีใดทฤษฎีหนึ่งแตเพียงทฤษฎีเดียว แตไดวางหลักเกณฑในแตละกรณีโดยใชหลักการชั่งน้ําหนักประโยชนไดเสียของคูกรณีท่ีเกีย่วของในกรณีนั้น ๆ เปนเกณฑเพื่อตัดสินวาฝายใดควรไดรับความคุมครองยิ่งหยอนกวากนั และไดขอสรุปเปนเกณฑ ๓ ประการดวยกัน ซ่ึงอาจแสดงใหเห็นไดจากกลุมคดีตัวอยางดังตอไปนี ้

๒.๑ กรณีท่ีถือวาการแสดงเจตนามีผลสมบูรณปราศจากขอบกพรอง การแสดงเจตนาท่ีมีขอบกพรองบางประเภทเปนการแสดงเจตนาท่ีประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยถือวาเปนขอบกพรองท่ีไมมีนยัสําคัญ ดังนั้นการแสดงเจตนาท่ีมีขอบกพรองเหลานี้จึง

๑๗๓

ไมควรสงผลกระทบตอความสมบูรณของการแสดงเจตนาเลย โดยนัยนี้ประมวลกฎหมายยอมคุมครองเจตนาใหเปนไปตามทฤษฎีเจตนาที่แสดงออก (Erklaerungstheorie) กลาวคือคุมครองผูรับการแสดงเจตนาซ่ึงเช่ือถือไววางใจในความแนนอนของเจตนาท่ีแสดงออกนั้น ๆ เปนท่ียอมรับกันวา หากกฎหมายวางหลักเกณฑใหเจตนาท่ีแสดงออกมาโดยมีขอบกพรองในการแสดงเจตนาตองตกเปนโมฆะ หรือไมมีผลผูกพันทุกกรณีไป ก็เปนท่ีเห็นไดชัดวาความเช่ือถือในความแนนอนของเจตนาท่ีแสดงออกยอมจะเส่ือมคลายลง และยอมกระทบตอความเช่ือม่ันของสังคมอันพึงมีตอความแนนอนมั่นคงของการคาพาณิชย ดังนั้นเพื่อเปนหลักประกนัแกความม่ันคงทางกฎหมาย กฎหมายจึงคุมครองประโยชนของฝายผูรับการแสดงเจตนาใหเช่ือถือในเจตนาท่ีแสดงออกไดอยางม่ันใจ ดังนั้นกฎหมายจึงกําหนดใหเจตนาท่ีแสดงออกมาโดยมีขอบกพรองจากความเขาใจผิดเกี่ยวกับพฤติการณอันเปนมูลเหตุจูงใจ ใหเปนการแสดงเจตนาท่ีมีผลสมบูรณ โดยถือวาความสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจเปนความสําคัญผิดท่ีไมมีนยัสําคัญใด ๆ ทางกฎหมาย ตัวอยางเชน การท่ี ก. ตกลงซ้ือสรอยคอมูลคา ๕,๐๐๐ บาท เม่ือวันท่ี ๑๕ มกราคม เพราะสําคัญผิดวาวนันั้นเปนวนัเกดิของ ข. ซ่ึงเปนเพื่อนสาวของตน หรือเพราะความเขาใจผิดวา ข. ชอบเคร่ืองประดับท่ีทําดวยทอง หรือเพราะเขาใจวาตนมีเงินพอท่ีจะซ้ือไดท้ังท่ีตนมีเงินไมพอ เหลานี้ลวนแตเปนความสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจ ยอมเปนการแสดงเจตนาท่ีมีผลสมบูรณเสมอ เพราะความสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจยอมไมกระทบตอความสมบูรณของเจตนาท่ีแสดงออก และไมอาจยกเปนขออางวาเปนการแสดงเจตนาท่ีมีขอบกพรองได อยางไรก็ดี มีกรณียกเวนท่ีกฎหมายยอมรับวา การแสดงเจตนาโดยบกพรองเพราะสําคัญผิดในมูลเหตุจงูใจบางกรณีอาจมีผลกระทบตอความสมบูรณแหงการแสดงเจตนาได โดยกฎหมายกําหนดใหมีผลเปนโมฆียะ กลาวคือการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยอันปกติเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรม ถึงขนาดท่ีหากมิไดสําคัญผิดเชนนั้นก็คงจะไมไดทํานิติกรรมนั้นข้ึน นิติกรรมชนิดนีย้อมตกเปนโมฆียะ คือมีผลจนกวาจะถูกบอกลาง (มาตรา ๑๕๗ และ มาตรา๑๗๕, ๑๗๖ ปพพ.)

๒.๒ กรณีท่ีถือวาการแสดงเจตนาบกพรองและตกเปนโมฆะ การแสดงเจตนาใดท่ีมีขอบกพรอง ซ่ึงกฎหมายถือวาเปนเร่ืองบกพรองสําคัญถึงขนาดท่ีทําใหการแสดงเจตนาเชนนั้นยอมจะเส่ือมเสียไป โดยไมอาจกอใหเกดิผลผูกพันใด ๆ ตามเจตนาท่ีแสดงออกมาเลย กฎหมายยอมกําหนดใหการแสดงเจตนาเชนนัน้ตกเปนโมฆะ คือไมมีผลตามเจตนาท่ีไดแสดงออกมามาแตเร่ิมแรก โดยที่ผูแสดงเจตนาไมตองทําการใด ๆ เพื่อใหเจตนาเชนนั้นตองเสียไปเลย ในกรณีเหลานี้เราเห็นไดชัดวากฎหมายมุงคุมครองผูแสดงเจตนาท่ีมีขอบกพรอง

๑๗๔

สําคัญใหไมตองผูกพันตามเจตนานั้น ๆ กลาวอีกอยางไดวา เปนกรณท่ีีกฎหมายคุมครองใหการแสดงเจตนามีผลไปตามเจตนาท่ีแทจริง หรือเดินตามทฤษฎีเจตนาท่ีแทจริง (Willenstheorie) นั่นเอง ดังเราจะเห็นไดจากกรณีการแสดงเจตนาลวงโดยสมรูกนัระหวางคูกรณ ีซ่ึงเปนการแสดงเจตนาท่ีตองมีผูรับ ท่ีผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาอยางใดอยางหนึ่งโดยไมประสงคจะผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออก โดยสมรูกันกับคูกรณีซ่ึงเปนผูรับการแสดงเจตนานัน้ กฎหมายกําหนดวานิติกรรมเชนนั้นยอมตกเปนโมฆะ (มาตรา ๑๕๕ วรรคหน่ึง ปพพ.) การท่ีกฎหมายวางหลักเกณฑไวเชนนี้ยอมเปนการคุมครองฝายผูแสดงเจตนาใหตองผูกพันตามเจตนาที่แทจริงเปนสําคัญ และขณะเดียวกันกคุ็มครองฝายผูรับการแสดงเจตนาดวยพรอมกันไป คือท้ังสองฝายไมตองผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออกซ่ึงแตกตางจากเจตนาท่ีแทจริง เปนท่ีเห็นไดวาในกรณีเชนนี้ เม่ือฝายผูรับการแสดงเจตนารวมสมรูอยูแลววา ผูแสดงเจตนาไมประสงคผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออกน้ัน ดังนี้ก็ไมมีเหตุท่ีจะคุมครองความเช่ือถือของฝายผูรับการแสดงเจตนาอันพึงมีตอเจตนาท่ีแสดงออกดังเชนในกรณท่ัีวไป เพราะเขารูอยูแลววาการแสดงเจตนาเชนนัน้เปนการแสดงเจตนาท่ีไมประสงคผูกพัน นับวาประมวลกฎหมายไดวางหลักเกณฑโดยอนวุัตรใหเปนไปตามทฤษฎีเจตนาท่ีแทจริงนั่นเอง ตัวอยางเชน ก. ซ่ึงประสงคจะเอาใจ ข. เพื่อนสาวของตน ไดนัดแนะกับ ค. ทําทีวาตนประสงคจะซ้ือสรอยคอมูลคา ๕,๐๐๐ บาท เปนของขวญัแก ข. โดยให ข. เลือกสรอยคอเสนหนึง่ท่ีวางจําหนายอยูในรานของ ค. แลว ก. กแ็สดงเจตนาตอ ค. ตอหนา ข. วาตนประสงคจะซ้ือสรอยคอเสนนั้นราคา ๕,๐๐๐ บาทจาก ค. ท้ัง ๆ ท่ีท้ัง ก. และ ค. ตางก็รูดีอยูแลววา ก. ไมไดประสงคจะซ้ือสรอยคอเสนนั้นเลย แม ค. จะไดตกลงขายสรอยคอนั้น ดังนี้สัญญาซ้ือขายสรอยคอท่ีท้ังสองฝายแสดงออกมายอมตกเปนโมฆะเพราะเปนการแสดงเจตนาลวงโดยสมรูกันตามมาตรา ๑๕๕ ปพพ. นอกจากกรณกีารแสดงเจตนาลวงโดยสมรูกับคูกรณีอีกฝายหนึ่งดังกลาวไวขางตนแลว ยังมีการแสดงเจตนาท่ีกฎหมายถือวาตกเปนโมฆะไดหลายกรณีไดแก การแสดงเจตนาซ่ึงผูแสดงเจตนาไดแสดงออกไปโดยแทจริงมิไดมีเจตนาจะผูกพันตามเจตนานัน้เลย หรือท่ีเรียกกันวาเจตนาซอนเรนนั้น กฎหมายกําหนดวาไมตกเปนโมฆะ เวนแตคูกรณีอีกฝายหน่ึงจะรูถึงเจตนาอันซอนอยูในใจของผูแสดงเจตนานัน้ (มาตรา ๑๕๔ ปพพ.) ซ่ึงเม่ือตีความมาตราน้ีตอไปกย็อมจะไดผลวา หากเปนการแสดงเจตนาฝายเดยีวโดยไมตองมีผูใดมารับการแสดงเจตนาน้ัน ถาผูแสดงเจตนาไมประสงคผูกพัน การแสดงเจตนานั้นยอมตกเปนโมฆะ เชนการแสดงเจตนาทําพินยักรรม ซ่ึงผูแสดงเจตนามิไดประสงคจะแสดงเจตนาในฐานะเปนเจตนาเผ่ือตาย เพยีงแตเขียนข้ึนเพื่อระบายอารมณ หรือเขียนข้ึนเพื่อคัดลายมือ เหลานี้ยอมไมมีผลเปนพินัยกรรมข้ึนได แตถาเปนการแสดงเจตนาชนิดท่ีตองมีผูรับการแสดงเจตนา กฎหมายมุงคุมครอง

๑๗๕

คูกรณีท่ีเปนผูรับการแสดงเจตนา หากผูรับการแสดงเจตนาน้ันไมรูวา ผูแสดงเจตนาไมประสงคผูกพัน นิติกรรมนั้นยอมไมตกเปนโมฆะ แตในทางกลับกันหากผูรับการแสดงเจตนารูวาผูแสดงเจตนาแสดงเจตนาออกมาโดยไมประสงคผูกพัน การแสดงเจตนาเชนนัน้ยอมตกเปนโมฆะ การแสดงเจตนาลวงโดยสมรูกับคูกรณีอีกฝายหนึ่งทํานติิกรรมอําพรางนิติกรรมอ่ืน กฎหมายใหนาํบทบัญญัติเกี่ยวกับนิติกรรมท่ีถูกอําพรางมาบังคับใช (มาตรา ๑๕๕ วรรคสอง ปพพ.) ผลก็คือนิติกรรมท่ีทําข้ึนเพื่ออําพรางอ่ืนยอมตกเปนโมฆะเพราะเปนนติิกรรมท่ีคูกรณีสมรูกันทําลวงข้ึน และการนําบทบัญญัติเกี่ยวกบันิติกรรมท่ีถูกอําพรางมาใชบังคับ ก็คือการบังคับใหเปนไปตามเจตนาท่ีแทจริงของคูกรณีนั่นเอง นอกจากนี้ยังมีกรณี การแสดงเจตนาท่ีทําข้ึนโดยสําคัญผิดในสาระสําคัญแหงนิติกรรม กฎหมายก็กําหนดใหการแสดงเจตนาเชนนั้นตกเปนโมฆะ (มาตรา ๑๕๖ วรรคแรก ปพพ.) ซ่ึงกคื็อกรณีท่ีผูแสดงเจตนาแสดงเจตนาออกมาแตกตางจากเจตนาท่ีแทจริงในเร่ืองท่ีเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรม การแสดงเจตนานัน้ยอมตกเปนโมฆะ มีผลใหเจตนาท่ีแสดงออกมาซ่ึงตางจากเจตนาท่ีแทจริงนั้นไมมีผล อันอาจถือไดวา การถือวาเจตนาท่ีแสดงออกมาโดยสําคัญผิดเปนโมฆะน้ี ก็จัดเปนการคุมครองประโยชนของผูแสดงเจตนาใหสอดคลองกับเจตนาท่ีแทจริงซ่ึงแมไมไดแสดงออกมา แตกย็อมคาดหมายไดวาเม่ือเจตนาท่ีแทจริงตางจากเจตนาท่ีแสดงออกในเร่ืองท่ีเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรม เจตนาท่ีแทจริงของผูแสดงเจตนายอมไมประสงคจะผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออกอยูนั่นเอง กฎหมายจึงบังคับใหเจตนาท่ีแสดงออกโดยสําคัญผิดในสาระสําคัญตกเปนโมฆะ

๒.๓ กรณีท่ีถือวาการแสดงเจตนาบกพรองตกเปนโมฆียะ การแสดงเจตนาท่ีมีขอบกพรองกรณีอ่ืนหลายกรณีซ่ึงแมกฎหมายถือวาเปนเปนเร่ืองสําคัญ แตก็ยังคํานึงถึงประโยชนไดเสียของท้ังฝายผูแสดงเจตนาและฝายผูรับการแสดงเจตนาประกอบกนั ทําใหกฎหมายไมถึงกับกําหนดใหการแสดงเจตนาท่ีมีขอบกพรองเหลานั้นตองตกเปนโมฆะ แตกําหนดใหมีผลสมบูรณ แตไมถึงกับสมบูรณเด็ดขาด คือมีผลแตไมแนนอน อาจถูกบอกลางไดในภายหลัง โดยกฎหมายถือวานิติกรรมนั้นเม่ือถูกบอกลางแลว ยอมตกเปนโมฆะ เสียผลไปแตเร่ิมแรก ตัวอยางเชน ผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาออกมาโดยสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยอันปกติเปนสาระสําคัญของนิติกรรม ถึงขนาดท่ีหากไมมีความสําคัญผิดเชนนั้นก็คงจะมิไดมีการทํานติิกรรมนั้น ในกรณีเชนนี้กฎหมายกําหนดใหการแสดงเจตนาน้ันตกเปนโมฆียะ (มาตรา ๑๕๗ ปพพ.) เชนผูซ้ือสรอยคอเสนหนึ่งซ่ึงมีสีทองจากรานขายเคร่ืองประดับท่ีทําดวยทอง โดยผูซ้ือเขาใจเอาเองวาสรอยคอดังกลาวเปนสรอยคอทองคํา แตอันท่ีจริงสรอยคอเสนนั้นเปน

๑๗๖

สรอยคอชุบทอง ดังนี้หากฝายผูขายไมไดช้ีแจงใหเขาใจวา สรอยเสนดงักลาวไมใชสรอยคอทองคํา แตเปนเพียงสรอยคอทองชุบ และผูซ้ือมีสิทธิคาดหมายไดโดยชอบวาสรอยคอท่ีจําหนายในรานขายเคร่ืองประดับท่ีทําจากทองคํายอมเปนสรอยคอทองคํา โดยท่ีหากผูซ้ือรูวาสรอยคอนั้นมิไดทําดวยทองคํา กค็งจะไมไดตกลงซ้ือสรอยคอเสนนั้น ดังนีสั้ญญาซ้ือขายยอมเกิดข้ึน แตสัญญาซ้ือขายรายน้ีเปนนิติกรรมท่ีทําข้ึนโดยสําคัญผิดในคุณสมบัติของทรัพย คือสรองคอซ่ึงผูซ้ือเขาใจวาเปนสรอยคอทองคํา ทําใหนิติกรรมนี้ตกเปนโมฆียะ คือสมบูรณชนิดอาจถูกบอกลางได การที่กฎหมายตองกําหนดใหการแสดงเจตนาท่ีแสดงออกมาโดยสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยยอมตกเปนโมฆียะนี้ ก็เพราะตามปกติ คุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยยอมเปนมูลเหตุจูงใจชนิดหนึ่งในการเขาทํานติิกรรม ซ่ึงหากบังคับตามหลักท่ัวไป ความสําคัญผิดในขอเท็จจริงอันเปนมูลเหตุจูงใจเชนนัน้ยอมไมกระทบตอความสมบูรณของนิติกรรม แตโดยท่ีกฎหมายถือวาเร่ืองสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยอันปกติเปนเร่ืองสําคัญนั้นเปนกรณีท่ีมีนัยสําคัญอยางยิ่ง แมโดยทั่วไปกรณีเชนนี้อาจจะถือเปนกรณีสําคัญผิดในมูลเหตุจงูใจและไมสงผลกระทบตอความสมบูรณแหงนิติกรรมเลยก็ตาม แตกรณีสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยอันปกติเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรม ก็ไดรับการยกเวนใหถือวาเปนเร่ืองท่ีมีนัยสําคัญทางกฎหมาย กฎหมายจึงกําหนดใหนิติกรรมท่ีทําข้ึนโดยสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยตองตกเปนโมฆียะ การที่กฎหมายกําหนดใหนิติกรรมท่ีทําโดยสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยนี้เปนโมฆียะนี้ ยอมกอใหเกดิประโยชนแกคูกรณีฝายท่ีเปนผูรับการแสดงเจตนา เพราะนิติกรรมท่ีทําข้ึนนี้ยอมจะมีผลจนกวาจะถูกบอกลางในภายหลัง นับไดวาเปนการคุมครองใหฝายผูรับการแสดงเจตนาสามารถเช่ือม่ันในความมีผลของเจตนาท่ีแสดงออกมาโดยสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยนี้ไดในระดับหนึ่ง แตในทางกลับกันการยอมใหบอกลางโมฆียะกรรม ยอมเปนการคุมครองประโยชนของฝายท่ีเปนผูแสดงเจตนา เพราะเขายอมมีสิทธิเลือกท่ีจะยอมใหเจตนาท่ีเขาแสดงออกโดยสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยนั้นคงมีผลตอไป หรือจะแสดงเจตนาบอกลางการแสดงเจตนาเชนนัน้อันจะมีผลทําใหการแสดงเจตนาน้ันตกเปนโมฆะมาแตเร่ิมแรก จากกรณีขางตนเราจะเห็นไดวา หากผูแสดงเจตนาตองการใหการแสดงเจตนาของตนมีผลตอไป เขายอมไมตองทําอะไรเลย เชนในกรณีท่ี ก. แสดงเจตนาซ้ือสรอยคอชุบทองมาโดยสําคัญผิดวาเปนทองคําแท ดังนีห้าก ก. ประสงคจะใหนิติกรรมซ้ือขายรายน้ีมีผลตอไป ก. ยอมไมตองทําอะไรเลย แตถา ก. ตองการทาํใหนิติกรรมซ้ือขายรายน้ีส้ินผลไป เขากต็องบอกลางนิติกรรมนี้โดยการบอกกลาวไปยังคูกรณีวาไมประสงคจะใหนิติกรรมนัน้มีผลตอไป การบอกลางโมฆียะกรรมนี้

๑๗๗

จะสงผลใหนติิกรรมนั้นถูกกฎหมายถือวาตกเปนโมฆะมาแตเร่ิมแรก (มาตรา ๑๗๖ วรรคแรก ปพพ.) การบอกลางโมฆียะกรรมยอมสงผลตอไปใหคูกรณีกลับคืนสูฐานะเดมิ คือกลับคืนสูฐานะอันคูกรณีเปนอยูในขณะท่ีทํานิติกรรม แตถาเปนการพนวิสัยจะใหกลับคืนเชนนั้นได ก็ใหไดรับคาเสียหายชดใชใหแทน (มาตรา ๑๗๖ วรรคแรก ปพพ.)

๑๗๘

บทท่ี ๒ กรณีเจตนาท่ีแสดงออกไมตรงกับเจตนาท่ีแทจริง

โดยผูแสดงเจตนารูตัว อุทาหรณ ๑) ก. ผูใหเชา บอกกลาวเลิกสัญญาเชารานคาตอ ข. ผูเชา โดยในใจจริงนั้น ก. มิไดประสงคจะเลิกสัญญา แตหวังวา ข. มาขอความเมตตาจากตน อุทาหรณ ๒) กรณีจะเปนอยางไร ถา ข. รูลวงหนาจาก ค. เพื่อนของ ก. วา ก. จะบอกเลิกสัญญาโดยไมไดตองการเลิกสัญญาจริง ๆ แตจะทําไปเพื่อบีบบังคับให ข. มาออนวอนขอความเมตตาจาก ก. เทานั้น อุทาหรณ ๓) กรณีจะเปนอยางไร ถา ก. บอกเลิกสัญญาเชาตอ ข. ในวงเหลา เพื่อโออวดแกเพื่อนรวมวงคนอ่ืน ๆ โดยขยิบตาเปนเชิงบอก ข. วาลอเลน อุทาหรณ ๔) กรณีจะเปนอยางไร ถา ข. พาซ่ือไมรูวา ก. ลอเลน และถือเปนจริงเปนจังลงโฆษณาหาท่ีเชาใหมในหนังสือพิมพ คร้ันตอมาเม่ือไดรูวา ก. ลอเลน จึงกลับมาเชาอยูตอไป แตประสงคจะเรียกให ก. ชดใชคาใชจายในการลงประกาศโฆษณาในหนังสือพิมพ อุทาหรณ ๖) ถา ก. บอกเลิกสัญญาตอ ข. ตอหนา ค. โดยสมรูกันเพื่อให ค. หลงเขาใจวามีหองวางจะไดวางเงินมัดจําคาเชา อุทาหรณ ๗) ก. ตกลงซ้ือท่ีดินแปลงหนึ่งจาก ข. โดยท้ังสองฝายตกลงซ้ือขายกันในราคา ๑ ลานบาท แตเพื่อจะประหยัดเงินคาธรรมเนียมโอนท่ีดิน จึงตกลงกันวา ในการจดทะเบียนสัญญาซ้ือขายตอพนักงานเจาหนาท่ีจะแจงตอพนักงานเจาหนาท่ีวาไดตกลงซ้ือขายกันในราคาเพียง ๖ แสนบาท ตามราคาประเมินของท่ีดินแปลงนี้ นิติกรรมท่ีไดจดทะเบียนตอพนักงานเจาหนาท่ีในกรณีนี้จะมีผลสมบูรณ หรือตกเปนโมฆะ หรือโมฆียะหรือไม อยางไร?

๑๗๙

บทท่ี ๒ กรณีเจตนาท่ีแสดงออกไมตรงกับเจตนาท่ีแทจริง

โดยผูแสดงเจตนารูตัว

๑. ขอความท่ัวไป กรณีเจตนาท่ีแสดงออกไมตรงกับเจตนาท่ีแทจริงโดยผูแสดงเจตนารูตัวนี้แตกตางจากกรณีท่ีการแสดงเจตนามีขอบกพรองหรือเส่ือมเสียในกรณีอ่ืน ๆ ตรงท่ี ความบกพรองของเจตนาท่ีแสดงออกในกรณีนี้ เกิดข้ึนจากการกระทําของผูแสดงเจตนาท่ีไดกระทําไปโดยรูตัววาเจตนาท่ีตนแสดงออกไปนั้นตางจากเจตนาท่ีแทจริง นับเปนการแสดงเจตนาออกมาโดยในใจจริงของผูแสดงเจตนามิไดประสงคจะผูกพนัตามท่ีแสดงออกเลย โดยท่ัวไปการแสดงเจตนาของบุคคลเปนการแสดงเจตนาท่ีประสงคตอผลทางกฎหมาย และกฎหมายยอมรับใหการแสดงเจตนาของเขามีผลผูกพันตามความประสงคนั้น ๆ ได แตกฎหมายกว็างขอยกเวนไวในกรณีท่ีการแสดงเจตนาอันประสงคตอผลทางกฎหมายนั้น เปนการแสดงเจตนาออกมาโดยบกพรอง ในกรณีเชนนี้กฎหมายจะถือวาเจตนาท่ีแสดงออกมาโดยมีขอบกพรองนั้นไมผูกพันผูแสดงเจตนา ขอบกพรองท่ีสําคัญก็คือกรณีท่ีเจตนาท่ีแสดงออกนั้นแตกตางจากเจตนาท่ีแทจริง ซ่ึงมีไดท้ังกรณีท่ีผูแสดงเจตนาไมรูตัววาเจตนาท่ีแสดงออกนั้นแตกตางจากเจตนาท่ีแทจริง ไดแกกรณีท่ีแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในสาระสําคัญแหงนิติกรรม (มาตรา ๑๕๖ ปพพ.) และกรณีท่ีผูแสดงเจตนารูตัววาเจตนาท่ีแสดงออกมานั้นแตกตางจากเจตนาท่ีแทจริง เชน กรณีแสดงเจตนาออกมาโดยในใจจริงไมประสงคผูกพัน เจตนาลวง และนิติกรรมอําพราง (๑๕๔, ๑๕๕ ปพพ.) โดยท่ัวไปกฎหมายถือวา ผูแสดงเจตนาท่ีไดแสดงเจตนาออกมาตางจากเจตนาท่ีแทจริงโดยท่ีตนเองไมรูตัว เชนผูแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในสาระสําคัญแหงนิติกรรม ควรเปนผูอยูในฐานะควรไดรับความคุมครอง เพราะกฎหมายเหน็วาไมควรจะบังคับใหบุคคลตองผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออก ท้ัง ๆ ท่ีเจตนาท่ีแสดงออกนั้นแตกตางจากเจตนาท่ีแทจริงของเขา เพราะการฝนบังคับเชนนั้นยอมทําใหผูแสดงเจตนาตองผูกพันโดยฝาฝนความสมัครใจ และยอมจะอิดเอ้ือนท่ีจะผูกพันตนตามเจตนาท่ีแสดงออกอยางยิ่ง เพราะความผูกพันเชนนั้นขัดตอเจตนาท่ีแทจริงของเขา ยิ่งเปนกรณีท่ีความแตกตางระหวางเจตนาที่แทจริงกับเจตนาท่ีแสดงออกเปนเพราะพฤติการณท่ีเขาไมตองรับผิดชอบ ก็ยิ่งเปนการยากท่ีเขาจะรูสึกผูกพันหรือตองรับผิดชอบตอเจตนาท่ีไดแสดงออกยิ่งข้ึนอีก ดังนัน้กฎหมายจึงถือวาการแสดงเจตนาท่ีทําโดยสําคัญผิดในสาระสําคัญแหงนิติกรรมยอมตกเปนโมฆะ ตามมาตรา ๑๕๖ ปพพ.

๑๘๐

แตในกรณีท่ีความสําคัญผิดนั้นเกดิจากความประมาทเลินเลออยางรายแรงของผูแสดงเจตนา กฎหมายก็จะหนักลับไปคุมครองคูกรณีของผูแสดงเจตนาโดยสําคัญผิด เพราะในกรณีเชนนี้คูกรณีฝายท่ีไดรับการแสดงเจตนา ซ่ึงไมมีสวนผิดหรือมีสวนควรตองรับผิดชอบในความบกพรองเส่ือมเสียแหงเจตนานั้น ควรไดรับการคุมครองจากกฎหมายยิ่งกวาฝายผูแสดงเจตนา เม่ือฝายผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาออกไปตางจากเจตนาที่แทจริงโดยมีพฤติการณท่ีตนตองรับผิดชอบ คือแสดงเจตนาออกไปเพราะความประมาทเลินเลออยางรายแรง ดังนี้เขาจึงถูกกฎหมายหามมิใหอางวาการแสดงเจตนาน้ันตางจากเจตนาท่ีแทจริง ดังจะเห็นไดจากมาตรา ๑๕๘ ปพพ. ซ่ึงหามมิใหผูแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดอางความสําคัญผิดอันเกิดจากความประมาทเลินเลออยางรายแรงของตนข้ึนเปนประโยชนแกตนเอง แตกรณีท่ีผูแสดงเจตนาไมประสงคจะผูกพนัตนตามเจตนาท่ีแสดงออกมา หรือกลาวอีกอยางไดวา ผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาออกมาแตกตางจากเจตนาท่ีแทจริงโดยผูแสดงเจตนารูตัวอันเปนกรณีตามมาตรา ๑๕๔ ปพพ. นี้ เปนท่ียอมรับกันวาเปนกรณีท่ีผูแสดงเจตนาควรไดรับความคุมครองนอยกวากรณีท่ีผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาออกมาตางจากเจตนาท่ีแทจริงโดยผูแสดงเจตนาไมรูตัว หรือกรณีสําคัญผิดในสาระสําคัญแหงนิติกรรมตามมาตรา ๑๕๖ ปพพ. ดังนั้นกฎหมายจึงกําหนดหลักเกณฑไววา การแสดงเจตนาท่ีในใจจริงของผูแสดงเจตนาไมประสงคจะผูกพันนั้น หากเปนการแสดงเจตนาท่ีตองมีผูรับการแสดงเจตนา และฝายผูรับการแสดงเจตนาไมรูวาผูแสดงเจตนาออกมาน้ันไมประสงคจะผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออก ดังนี้ผูรับการแสดงเจตนายอมจะเปนผูควรไดรับการคุมครองใหเช่ือถือในความมีผลตามกฎหมายของเจตนาท่ีไดแสดงออกมานั้นได ดวยเหตุนี้ กฎหมายจึงไดบัญญัติเปนทํานองวา การแสดงเจตนาท่ีในใจจริงไมประสงคจะผูกพันนั้น หากคูกรณีอีกฝายหนึ่งไมรูวาผูแสดงเจตนาไมประสงคจะผูกพนั ดังนี้การแสดงเจตนาเชนนั้นยอมไมตกเปนโมฆะ คือมีผลบังคับ และกอใหเกิดความผูกพันได นับเปนการคุมครองประโยชนของผูรับการแสดงเจตนาใหเปนไปตามทฤษฎีเจตนาท่ีแสดงออก (Erklaerungstheorie) นั่นเอง แตถาเปนกรณท่ีีผูรับการแสดงเจตนารูอยูแลววา ผูแสดงเจตนาไมประสงคจะผูกพนัตามเจตนาท่ีตนแสดงออก ดังนี้ผูรับการแสดงเจตนายอมไมอยูในฐานะควรไดรับความคุมครอง และการแสดงเจตนาน้ันยอมตกเปนโมฆะ นับวากฎหมายคุมครองประโยชนของฝายผูแสดงเจตนาใหเกิดผลไปตามเจตนาท่ีแทจริง คือเจตนาไมผูกพัน สงผลใหการแสดงเจตนานั้นตกเปนโมฆะ นับวาเปนกรณีตามทฤษฎีเจตนาท่ีแทจริง (Willenstheorie) กรณีท่ีเจตนาที่แสดงออกแตกตางจากเจตนาท่ีแทจริง โดยผูแสดงเจตนารูตัวนี้ อาจมีไดหลายกรณี เชนกรณแีสดงเจตนาโดยปกปดเจตนาท่ีแทจริง หรือเจตนาซอนเรน กรณแีสดงเจตนาโดยเปดเผยใหเห็นไดวา ผูแสดงเจตนาไมประสงคผูกพันตามกฎหมายตามเจตนาท่ีแสดงออก เชน

๑๘๑

การแสดงเจตนาในทางแสดงอัธยาศรัยไมตรี หรือการแสดงเจตนาท่ีผูแสดงเจตนาคาดหมายหรือถือวาผูรับการแสดงเจตนารูหรือควรรูวาเจตนานั้นไดแสดงออกมาโดยไมประสงคผูกพัน เชนการแสดงเจตนาโดยมีวตัถุประสงคเพื่อลอเลน ไมไดมีเจตนาผูกพันจริงจงัแตอยางใด

๒. การแสดงเจตนาโดยในใจจริงไมประสงคผูกพัน การแสดงเจตนาโดยในใจจริงไมประสงคผูกพัน หรือท่ีเรียกกันวา เจตนาซอนเรน ไดแกกรณีท่ีผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาออกมาในลักษณะท่ีประสงคผูกพัน แตในใจจริงหรือตามเจตนาท่ีแทจริง บุคคลนั้นมิไดประสงคจะผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออก ซ่ึงเปนกรณีตามมาตรา ๑๕๔ ปพพ.

๒.๑ องคประกอบของการแสดงเจตนาโดยในใจจริงไมประสงคผูกพัน ประการแรก การแสดงเจตนานั้นเปนการแสดงเจตนาออกมาภายนอกในลักษณะท่ีประสงคผูกพัน แตเจตนาท่ีแทจริงนั้นกลับต้ังใจท่ีจะไมผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออกเลย ประการตอมา การแสดงเจตนาเชนนัน้ไดแสดงออกมาโดยพฤติการณท่ีคูกรณีอีกฝายหน่ึงมิไดรูหรือรูวาผูแสดงเจตนาไมประสงคจะผูกพันก็ได ท้ังนี้โดยไมตองคํานึงถึงมูลเหตุจูงใจของผูแสดงเจตนาวาเหตุท่ีไมประสงคผูกพันนั้นเปนเพราะอะไร ไมวาจะเปนเพราะตองการหลอกลวง ทํากลฉอฉล หรือตองการปลอบใจ หรือทําใหผูรับการแสดงเจตนาสบายใจ ฯลฯ หากแสดงเจตนาออกมาโดยผูแสดงเจตนาไมประสงคผูกพัน ก็ถือไดวาเปนการแสดงเจตนาโดยในใจจริงไมประสงคจะผูกพันได เจตนาซอนเรน หรือเจตนาท่ีแสดงออกโดยในใจจริงไมประสงคผูกพันนั้น ตางจากกรณีแสดงเจตนาโดยไมประสงคตอผลทางกฎหมายเลยตรงท่ี การแสดงเจตนาโดยในใจจริงไมประสงคผูกพันนั้น เปนการแสดงเจตนาท่ีปรากฏออกมาภายนอกในลักษณะท่ีผูแสดงเจตนาประสงคตอผลทางกฎหมาย หรือประสงคตอความผูกพนัทางกฎหมายตามท่ีแสดงออก เชนแสดงเจตนาเลิกสัญญา แสดงเจตนาปลดหน้ี เพยีงแตในใจจริงของผูแสดงเจตนานั้นไมประสงคจะผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออกมา สวนการแสดงเจตนาโดยไมประสงคตอผลทางกฎหมายเลย นั้นเปนกรณีท่ีเจตนาท่ีแสดงออกนั้นเองมีลักษณะไมประสงคผูกพันมาแตตน เชนการแสดงเจตนาอันเปนการแสดงอัธยาศัยไมตรีอันดี เชิญเพื่อนมาเลี้ยงอาหาร สัญญาจะใหของขวัญเม่ือบรรลุนิติภาวะ ฯลฯ ซ่ึงเปนกรณีท่ีวิญูชนพึงรูไดวาเปนเจตนาท่ีแสดงออกโดยไมประสงคตอผลทางกฎหมายเลย เจตนาซอนเรนหรือเจตนาท่ีแสดงออกโดยในใจจริงไมประสงคผูกพันยังแตกตางจากการณีแสดงเจตนาในทางลอเลน หรือแสดงเจตนาโดยไมประสงคตอผลจริงจัง อันเปนการแสดงเจตนาออกมาภายนอกในลักษณะท่ีประสงคตอผล แตไดแสดงออกมาในพฤติการณซ่ึงผูแสดง

๑๘๒

เจตนาเช่ือวา หรือคาดหมายวา คูกรณีอีกฝายหนึ่งรูถึงเจตนาในใจจริงวาไมประสงคผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออกนั้น เชนสัญญาท่ีทํากันในวงเหลา หรือในการเลนหัวกันในหมูเพื่อน ซ่ึงเปนท่ีรูกันวาไมไดจริงจังอะไร

๒.๒ ผลของการแสดงเจตนาโดยในใจจริงมิไดประสงคผูกพัน ผลทางกฎหมายของการแสดงเจตนาโดยในใจจริงมิไดประสงคผูกพัน หรือเจตนาซอนเรนนี้มีแตกตางกัน ตามแตวา คูกรณีอีกฝายหนึ่ง ลวงรูถึงเจตนาอันซอนอยูในใจของผูแสดงเจตนานั้นหรือไม โดยกฎหมายแยกออกเปนกรณท่ีีคูกรณีอีกฝายหนึ่งไมรูถึงเจตนาท่ีซอนเรน กับกรณีท่ีคูกรณีอีกฝายหน่ึงรูถึงเจตนาอันซอนอยูในใจนัน้ ในกรณีท่ีเปนการแสดงเจตนาชนิดท่ีตองมีผูรับการแสดงเจตนา เชน การทําคําเสนอ การทําคําสนอง การปลดหน้ี การบอกกลาวเลิกสัญญา ฯลฯ โดยในใจจริงของผูแสดงเจตนาไมประสงคจะผูกพันตามท่ีไดแสดงออก และคูกรณีอีกฝายหน่ึงมิไดรูถึงเจตนาไมประสงคผูกพันท่ีซอนอยูในใจของผูแสดงเจตนา ดังนี้เปนการแสดงเจตนาโดยซอนเรน กฎหมายมุงคุมครองประโยชนของฝายผูรับการแสดงเจตนาอันเกิดจากความเช่ือถือในเจตนาท่ีแสดงออกวายอมเปนเคร่ืองแสดงเจตนาท่ีแทจริงของผูแสดงเจตนา ดวยเหตุนีแ้มผูแสดงเจตนาจะไมประสงคผูกพัน เขายอมถูกบังคับโดยกฎหมายใหตองผูกพนัตามเจตนาท่ีแสดงออกตอผูรับการแสดงเจตนา โดยกฎหมายถือวาการแสดงเจตนาเชนนัน้มีผลสมบูรณ (มาตรา ๑๕๔ กรณีแรก ปพพ.) ตามอุทาหรณ ๑) เม่ือ ก. ไดบอกกลาวเลิกสัญญาเชากับ ข. เม่ือไมปรากฏวา ข. ลวงรูถึงเจตนาอันซอนอยูในใจของ ก. ดังนี้การบอกกลาวเลิกสัญญานั้นยอมมีผลสมบูรณ ไมตกเปนโมฆะ หรือตัวอยางเชน ก. ทําของมีคาหาย จึงบอกกลาวเปนคําม่ันตอ ข. วาหาก ข. สามารถช้ีตัวผูเก็บไดได ยินดีจะใหรางวัลเปนเงิน ๕๐๐ บาท แตในใจจริงนั้น ก. ไมตองการผูกพันตามเจตนาดังกลาวเลย ท่ีแสดงเจตนาออกไปกเ็พียงเพื่อลวงให ข. ติดตามหาตัวผูเก็บของมีคานั้นไดเทานั้น ดังนีห้าก ข. มิไดลวงรูถึงเจตนาไมผูกพันอันซอนอยูในใจของ ก. เลย และตอมา ข. สามารถช้ีตัวผูเก็บของมีคาของ ก. ท่ีหายไปได ดังนี้ ก. ตองใหรางวัลแก ข. ๕๐๐ บาทตามคําม่ันนั้น โดย ก. ไมอาจอางไดวาตนไมประสงคจะผูกพันมาแตตนข้ึนอางไดเลย แตถาเปนกรณท่ีีผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาตอผูรับการแสดงเจตนาโดยรูหรือคาดหมายไดวาคูกรณีอีกฝายหนึ่งรูอยูวาตนไมประสงคจะผูกฟน ดังนี้ฝายผูรับการแสดงเจตนาซึ่งรูหรือควรไดรูถึงเจตนาในใจจริงของผูแสดงเจตนาวาผูแสดงเจตนาไมประสงคผูกพันยอมไมอยูในฐานะควรไดรับการคุมครอง เม่ือรูอยูแลววาในใจจริงของอีกฝายหนึ่งไมประสงคผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออก ผูรับการแสดงเจตนาก็ไมมีเหตุควรเช่ือถือในเจตนาท่ีแสดงออกนั้น ประโยชนของฝายผูรับการแสดงเจตนาท่ีกฎหมายมุงจะคุมครองใหสามารถเช่ือถือเจตนาท่ีแสดงออกมาไดโดยชอบ

๑๘๓

ยอมจะตกไป และดังนัน้กฎหมายจึงกําหนดใหการแสดงเจตนาท่ีในใจจริงมิไดประสงคจะผูกพนั และคูกรณีอีกฝายหนึ่งรูถึงเจตนาไมผูกพันท่ีซอนอยูในใจของผูแสดงเจตนาอยูแลว จึงไมมีผลผูกพันใด ๆ คือตกเปนโมฆะ (มาตรา ๑๕๔ กรณหีลัง ปพพ.) ตามอุทาหรณ ๒) การบอกเลิกสัญญาของ ก. ตอ ข. โดย ข. รูอยูแลววา ก. ไมไดประสงคเชนนั้น ยอมเปนการแสดงเจตนาโดย ข. ซ่ึงเปนคูกรณอีีกฝายหนึ่งลวงรูถึงเจตนาไมผูกพันท่ีซอนอยูในใจของ ก. อยูแลว ดังนีก้ารที่ ก. บอกเลิกสัญญา ยอมไมมีผล การบอกเลิกสัญญานั้นยอมตกเปนโมฆะ กรณีท่ีนาคิดตอไปก็คือ กรณท่ีีผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาออกไปโดยในใจจริงไมประสงคจะผูกพัน และไดแสดงเจตนาออกไปในพฤติการณซ่ึงคาดหมายวาคูกรณีอีกฝายหนึ่งรูอยูแลววาตนไมประสงคจะผูกพัน ในกรณีเชนนี้เจตนาท่ีปรากฏยอมมีลักษณะท่ีวิญูชนควรเขาใจไดวาเปนเจตนาท่ีไมประสงคผูกพันมาแตตน เชนตกลงกันในวงสนทนาวา หากทีมฟุตบอลซ่ึงตนสนับสนุนชนะการแขงขันกจ็ะจายเงินใหอีกฝายหนึ่ง ๑๐,๐๐๐ บาท ท้ังนี้โดยไมตองคํานึงถึงมูลเหตุจูงใจของผูแสดงเจตนาวาไดแสดงเจตนาไปเพ่ือลอเลน เพื่อทาทาย หรือเพื่อโออวด ก็ถือไดวาเปนการแสดงเจตนาโดยในใจจริงไมประสงคผูกพัน และคาดหมายไดวาคูกรณีอีกฝายหนึ่งรูหรือควรรูอยูแลววาตนไมประสงคจะผูกพนัแลว การแสดงเจตนาเชนนั้นยอมตกเปนโมฆะ แตมีกรณยีกเวน โดยเฉพาะกรณีการแสดงเจตนาท่ีผูแสดงเจตนาไดแสดงออกไปโดยไมประสงคผูกพันเพื่อทํากลฉอฉล เชนหลอกขายรถยนตหรือสินคาราคาแพงในราคาถูกโดยไมมีเจตนาขายมาแตตน ในกรณีเชนนี้ ผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาไปโดยมุงหลอกลวงใหคูกรณีอีกฝายหนึ่งหลงเช่ือจนยอมเขาทํานิติกรรมดวย ดังนั้นยอมไมอาจจะอางไดวา การแสดงเจตนาเชนนัน้ของตนเปนการแสดงเจตนาโดยไมประสงคผูกพันท่ีคูกรณีอีกฝายหน่ึงรูหรือควรไดรูอยูแลววาผูแสดงเจตนาใมประสงคจะผูกพัน เพราะการแสดงเจตนาเพื่อทํากลฉอฉลยอมตองแสดงออกใหปรากฏในลักษณะท่ีเปนไปเพื่อกอความผูกพัน กรณีจึงเทียบไดกับกรณีแสดงเจตนาโดยซอนเจตนาท่ีแทจริง ดวยเหตุนี้ฝายผูแสดงเจตนาหลอกลวงจึงไมอาจอางไดวาการแสดงเจตนาเชนนัน้ยอมตกเปนโมฆะเพราะเปนเจตนาท่ีแสดงออกในลักษณะไมผูกพนัและอีกฝายหน่ึงรูอยูแลววาตนหลอกลวงและไมประสงคจะผูกพัน โดยเทียบเคียงหลักเกณฑในเร่ืองเจตนาซอนเรนตามมาตรา ๑๕๔ ปพพ. มาปรับใชแกกรณีนี้ แตในทางกลับกันคูกรณอีีกฝายหนึ่งซ่ึงมิไดมีเจตนาสมรูอยูดวย อาจอางวาตนรูอยูแลววาผูแสดงเจตนาไมประสงคผูกพันจึง ตามอุทาหรณ ๓) และอุทาหรณ ๔) การแสดงเจตนาของ ก. เปนการแสดงเจตนาโดยไมประสงคจะผูกพัน และคาดหมายไดวาคูกรณีอีกฝายหน่ึงจะรูวาตนไมประสงคจะผูกพนั แตตามอุทาหรณ ๔) นั้น การที่ ก. แสดงเจตนาโดยขยิบตาให ข. ซ่ึงเปนคูกรณอีีกฝายหนึ่งรูวาเปนการแสดงเจตนาเพ่ือลอเลน และคูกรณีนั้นรูอยูแลววาลอเลน ดังนี้การแสดงเจตนานัน้เปนการแสดง

๑๘๔

เจตนาท่ีปรากฏใหเหน็ไดวาไมผูกพัน และยอมตกเปนโมฆะ แตในกรณท่ีี ข. เกิดพาซ่ือไมเขาใจสัญญาณขยิบตาของ ก. ถือเปนจริงเปนจังวา ก. บอกเลิกสัญญากับตน ดังนี้ตองพิจารณาวา ตามพฤติการณท่ี ก. แสดงเจตนาออกมาน้ันวิญูชนในฐานะเชน ข. จะพึงรูไดหรือไม ถาพึงรูไดก็ตองถือวาการแสดงเจตนาน้ันตกเปนโมฆะ แตถา ก. ไดแสดงเจตนาโดยพฤติการณท่ี ข. ไมรูและไมควรรูวา ก. ไมประสงคผูกพัน ก็ตองถือวาการแสดงเจตนาของ ก. ไมตกเปนโมฆะ และมีผลสมบูรณ ท้ังนี้โดยเทียบเคียงกับกรณีตามมาตรา ๑๕๔ ปพพ. ในกรณีท่ีผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาออกไปโดยในใจจริงมิไดประสงคจะผูกพนั และรูหรือควรไดรูวา การแสดงเจตนาของตนซ่ึงในใจจริงไมไดประสงคจะผูกพันนั้น เปนเหตุใหคูกรณีอีกฝายหนึ่งเช่ือสนิทใจวาประสงคจะผูกพนัตามท่ีแสดงออก ดังนี้ผูแสดงเจตนาโดยไมประสงคจะผูกพันไมอาจอางเจตนาไมผูกพันของตน หรือยกขอตอสูวาเจตนาของตนบกพรองเปนประโยชนแกตนได เพราะการยอมใหผูแสดงเจตนาโดยไมประสงคผูกพันอางไดในภายหลังยอมเปนการอันขัดตอพฤติการณกอน ๆ ของตน และขัดตอหลักสุจริต

๓. การแสดงเจตนาลวง และนิติกรรมอําพราง

๓.๑ การแสดงเจตนาลวง การแสดงเจตนาลวง หมายถึงกรณีท่ีผูแสดงเจตนาแสดงเจตนาท่ีตองมีผูรับออกไป โดยสมรูกันกับผูรับการแสดงเจตนาอยูแลววา ในใจจริงของผูแสดงเจตนามิไดประสงคจะผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออก (มาตรา ๑๕๕ วรรคแรก ปพพ.) การแสดงเจตนาลวงจะมีไดเฉพาะการแสดงเจตนาชนิดท่ีตองมีผูรับการแสดงเจตนา เพราะเจตนาลวงจะมีไดก็ตอเม่ือมีการสมรูกันกับผูรับการแสดงเจตนา ถาปราศจากผูสมรูในการแสดงเจตนาลวง การแสดงเจตนานั้นก็เปนเพียงการแสดงเจตนาท่ีผูแสดงเจตนาไมประสงคผูกพัน คูกรณีท้ังสองฝายตางสมรูกัน วาผูแสดงเจตนามิไดประสงคจะผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออกมา ตัวอยางเชน ก. บอกกลาวเลิกจาง ข. ซ่ึงเปนเลขานุการของตน ตอหนา ค. ภริยาของ ก. เพื่อเอาใจ ค. ซ่ึงเรียกรองให ก. เลิกจาง ข. ตลอดมา ดังนีห้าก ก. กับ ข. แสดงเจตนาเลิกจางโดยสมรูกันวา ก. ไมไดประสงคจะเลิกจางตามเจตนาท่ีแสดงออกแตอยางใด การบอกกลาวเลิกจางนั้นยอมตกเปนโมฆะ เทากับไมมีการบอกเลิกจางเลย แมจะไดทําตามแบบท่ีกฎหมายกาํหนด หรือตามท่ีตกลงกนั ก็ไมมีผลเปนการเลิกจางแตอยางใด เจตนาลวงโดยสมรูกับคูกรณอีีกฝายหนึ่งจึงคลายกับการแสดงเจตนาท่ีในใจจริงไมประสงคจะผูกพันตรงท่ีเปนเจตนาท่ีแสดงออกในลักษณะท่ีตองการผูกพัน แตในใจจริงไมตองการ

๑๘๕

ผูกพัน แตเจตนาลวงกแ็ตกตางจากเจตนาท่ีในใจจริงไมประสงคผูกพันอยางอ่ืน ตรงที่มูลเหตุจูงใจของเจตนาลวงตางจากเจตนาไมประสงคจะผูกพันโดยท่ัวไป เนื่องจากการแสดงเจตนาลวงโดยสมรูกับคูกรณอีีกฝายหนึ่งไมมีทางเปนกลฉอฉลที่กระทําตอคูกรณีได เพราะคูกรณีรูอยูแลววาผูแสดงเจตนาไมประสงคตอผลทางกฎหมายตามท่ีแสดงออก และโดยท่ัวไปเจตนาลวงโดยสมรูกับคูกรณีอีกฝายหน่ึงก็มักจะใชเพื่อหลอกลวงบุคคลภายนอกใหหลงเช่ือการเจตนาลวงนั้น ๆ เชนตกลงจดทะเบียนซ้ือขายและโอนท่ีดินกนัโดยไมไดประสงคจะผูกพนักันเปนสัญญาซ้ือขายจริง ๆ เพียงแตทําสัญญาซ้ือขายและโอนท่ีดินท่ีขายแกผูซ้ือ โดยมีเจตนาลวงเจาหนี้ใหหลงเขาใจผิดวาท่ีดินเปนของผูซ้ือ ไมใชของลูกหนี้ เพื่อหลีกเล่ียงมิใหเจาหนี้บังคับชําระหนี้จากท่ีดนิของลูกหนี้ เพราะเขาใจวาท่ีดินแปลงนัน้เปนของบุคคลอ่ืนนอกจากลูกหนี้ ดังนี้สัญญาซ้ือขายยอมเปนนิติกรรมลวง และสัญญาซ้ือขายนั้นยอมตกเปนโมฆะ และไมมีผลเปนการซ้ือขายและโอนท่ีดินกนัเลย นิติกรรมท่ีทําลวงข้ึนนี้แมจะไดทําตามแบบ เชนจดทะเบียนสิทธิและนิติกรรมตอหนาเจาพนกังาน นิติกรรมเชนนั้นก็ไมมีผลบังคับ

๓.๒ นิติกรรมอําพราง การแสดงเจตนาลวงโดยสมรูกับคูกรณีนัน้ อาจเปนการแสดงเจตนาทํานิติกรรมอยางหน่ึงเพื่ออําพรางนติิกรรมอีกอยางหนึ่งกไ็ด ในกรณีเชนนี้คูกรณีตางไมประสงคตอผลตามนิติกรรมลวงท่ีไดทําข้ึนเพื่ออําพรางนิติกรรมอ่ืน แตประสงคตอผลตอผลตามนิติกรรมท่ีถูกอําพรางนั้น ดวยเหตุนี้ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยจึงวางหลักเกณฑไวในมาตรา ๑๕๕ วรรคแรก ปพพ. วาการแสดงเจตนาลวงโดยสมรูกับคูกรณีอีกฝายหน่ึงเปนโมฆะ และวางหลักเกณฑในมาตรา ๑๕๕ วรรคสอง ปพพ. วาถาการแสดงเจตนาลวงนั้นทําข้ึนเพื่ออําพรางนิติกรรมอ่ืน ใหนําบทบัญญัติของกฎหมายอันเกีย่วกับนิติกรรมท่ีถูกอําพรางมาใชบังคับ ตัวอยางเชน คูกรณีทําคําเสนอ และคําสนองในสัญญาซ้ือขาย แตอันท่ีจริงคูกรณีมิไดประสงคจะขายทรัพยนั้น แตประสงคจะใหเชาทรัพย หรือใหทรัพยนั้นแกคูกรณีอีกฝายหนึ่งโดยเสนหา ดังนี้สัญญาซ้ือขายเปนนิติกรรมซ่ึงทําข้ึนโดยคูกรณีสมรูกันแสดงเจตนาลวง และนิติกรรมซ้ือขายนั้นยอมตกเปนโมฆะ และเปนกรณีท่ีตองนํากฎหมายลักษณะเชาทรัพย หรือใหโดยเสนหามาบังคับใชแกนิติกรรมซ่ึงถูกอําพรางนั้นแทน ในกรณีท่ีกฎหมายเกีย่วกับนิติกรรมท่ีถูกอําพรางกําหนดใหตองทําตามแบบ หากไมมีการทําตามแบบนิติกรรมท่ีถูกอําพรางยอมตกเปนโมฆะไปดวยกัน๒

๒ โปรดเทียบ ฎีกาที่ ๒๗๑๑/๒๕๔๔ คูกรณีเปนหน้ีตามสัญญากูระหวางกัน จึงทําจดทะเบียนทําสัญญาซื้อ

ขายที่ดินเพ่ืออําพรางสัญญาขายฝากแทนการชําระหน้ี โดยตกลงใหผูขายไถถอนไดโดยไมมีกําหนดเวลา แตมิไดจดทะเบียนสัญญาขายฝาก ดังน้ีสัญญาซื้อขายที่ดิน แมจะไดจดทะเบียนตอพนักงานเจาหนาที่ตาม

๑๘๖

การที่กฎหมายกําหนดใหการแสดงเจตนาลวงโดยสมรูกับคูกรณีอีกฝายหน่ึงตกเปนโมฆะ ยอมเปนคุณแกฝายผูแสดงเจตนาและผูรับการแสดงเจตนาท้ังคู ท้ังนี้เพราะตามเจตนาท่ีแทจริงนัน้ คูกรณีท้ังสองฝายตางไมประสงคใหการแสดงเจตนาท่ีไดทําข้ึนนั้นมีผลใชบังคับดวยกัน และในกรณีนิติกรรมอําพรางนั้น การท่ีกฎหมายกาํหนดใหใชกฎหมายเกี่ยวกบันิติกรรมท่ีถูกอําพรางบังคับแกนิติกรรมนั้น ก็ยอมสอดคลองกับเจตนาท่ีแทจริงของคูกรณอีีกดวย

๓.๓ การคุมครองบุคคลภายนอกผูสุจริตและตองเสียหายจากการแสดงเจตนาลวง แมการแสดงเจตนาลวงจะตกเปนโมฆะ แตประมวลกฎหมายกไ็ดวางหลักเกณฑคุมครองความเช่ือถือตอความมีผลของนิติกรรมไวในมาตรา ๑๕๕ วรรคแรก ปพพ. โดยกําหนดเปนขอหามไววา ผูแสดงเจตนาลวงจะอางวาการแสดงเจตนาลวงน้ันตกเปนโมฆะข้ึนตอสูบุคคลภายนอกผูสุจริต และตองเสียหายจากการแสดงเจตนาลวงนั้นไมได การที่กฎหมายวางหลักเชนนี ้เทากับวา แมนิติกรรมท่ีทําข้ึนโดยเจตนาลวงจะตกเปนโมฆะไป แตความเปนโมฆะน้ันก็ไมทําใหนิติกรรมน้ันเสียเปลาไปเสียท้ังหมด เนื่องจากกฎหมายยังใหความคุมครองความเช่ือถือตอเจตนาท่ีแสดงออกไว โดยผูท่ีอยูในฐานะควรไดรับความคุมครอง ตองไมใชคูกรณี และตองมีสวนไดเสียโดยชอบเกี่ยวของกับความเช่ือถือในความมีผลของเจตนาท่ีแสดงออกนั้น กลาวคือตองเปนบุคคลภายนอกผูสุจริตซ่ึงตองเสียหายจากการแสดงเจตนาลวงนั้น นิติกรรมท่ีทําโดยเจตนาลวงจึงเปนโมฆะ แตคูกรณจีะยกโมฆะกรรมข้ึนกลาวอางเพื่อตอสูบุคคลภายนอกผูสุจริตและตองเสียหายจากการแสดงเจตนาลวงไมได ในกรณีเชนนีห้ากบุคคลภายนอกไมอางโมฆะกรรม เขายอมอางความผูกพันตามนิติกรรมลวงนั้นเปนเหตุใหคูกรณีท่ีทํานิติกรรมลวงข้ีนตองยอมผูกพันเสมือนนิติกรรมนั้นมีผลสมบูรณ ตัวอยางเชน ก. แสดงเจตนาลวงทําสัญญาซ้ือขายจักรยานของตนแก ข. โดยทําเปนหนังสือลงลายมือช่ือท้ังสองฝายมอบไวแกกนั แตตามเจตนาท่ีแทจริงนั้น ก. และ ข. ทราบดีวาสัญญาซ้ือขายน้ันทําข้ึนเพื่ออําพรางสัญญาให และในใจจริง ก. และ ข. ประสงคจะทําสัญญาใหจักรยานโดยเสนหา ดังนีห้าก ก. ยังไมไดสงมอบจักรยานให ข. สัญญาใหยอมไมสมบูรณ (มาตรา ๕๒๓ ปพพ.) ระหวาง ก. กับ ข. ตองนําหลักกฎหมายเร่ืองใหมาใชบังคับ เม่ือยังไมสงมอบ สัญญาใหยอมไมสมบูรณ และแมจะตกลงกันแลว กรรมสิทธ์ิในรถจักรยานรายนี้ก็ไมโอนไปยัง ข.

กฎหมายก็ตกเปนโมฆะเพราะเปนนิติกรรมซึ่งทําขึ้นโดยสมรูกันแสดงเจตนาลวงเพื่ออําพรางนิติกรรมขายฝาก ตองบังคับตามกฎหมายวาดวยขายฝาก เมื่อสัญญาขายฝากไมไดจดทะเบียน จึงตกเปนโมฆะเพราะไมไดทําตามแบบ และคูกรณีตองกลับคืนสูฐานะเดิมตามหลักเรื่องลาภมิควรไดตามมาตรา ๑๗๒ วรรคสอง ปพพ.

๑๘๗

แตถามีบุคคลภายนอกเขามาเกี่ยวของ หากบุคคลภายนอกนั้นเช่ือถือโดยสุจริตวา ก. กับ ข. ทําสัญญาซ้ือขายกัน โดยไมรูวาคูกรณีทํานิติกรรมซ้ือขายอําพรางการให เขายอมเช่ือไดวาสัญญาซ้ือขายมีผลตามท่ีคูกรณีไดแสดงเจตนาออกมา ดังนั้น หาก ค. ซ่ึงเปนบุคคลภายนอกผูสุจริต และไดรูเห็นการซ้ือขายระหวาง ก. กับ ข. เกดิสนใจอยากไดจักรยานนั้น จงึตกลงซ้ือจักรยานจาก ข. ซ่ึงเปนผูท่ีควรไดกรรมสิทธ์ิมาตามสัญญาซ้ือขาย ดังนีห้าก ค. อางวาตนไดจักรยานน้ันมาเปนของตนตามสัญญาซ้ือขายระหวางตนกับ ข. และเรียกให ก. สงมอบจักรยานแกตนในฐานะผูซ้ือจักรยานตอมาจาก ข. ดงันี้ ก. จะอางวาสัญญาซ้ือขายเปนโมฆะ และสัญญาใหยงัไมสมบูรณเพราะยังไมสงมอบเปนขออางเพื่อจะไมตองสงมอบจักรยานแก ก. ไมได เพราะ ค. เปนผูไดรับความคุมครองตามมาตรา ๑๕๕ วรรคแรก ปพพ. และโดยท่ีการทํานิติกรรมอําพราง ก็เปนการแสดงเจตนาลวงโดยสมรูกันอยางหน่ึง เพยีงแตเปนการแสดงเจตนาลวงเพื่ออําพรางนิติกรรมท่ีคูกรณีประสงคจะใหมีผลเทานั้น ดังนั้น ก. และ ข. จึงอางวานิติกรรมลวงเปนโมฆะข้ึนตอสู ค. ไมได๓

๓ โปรดดูคําพิพากษาฎีกาที่ ๑๑๕๖/๒๕๔๕ ก. เจาของที่ดินโอนที่ดินแก ข. โดยสมรูกันเพ่ือ ข. จะไดนําไปใช

ขอสินเช่ือจากสถาบันการเงิน ตอมา ข. นําที่ดินไปขายฝากแก ค. โดย ข. ไมไดทําการไถถอนภายในกําหนดเวลาไถ หลังจากน้ัน ก. จึงแจงแก ค. วาที่ดินเปนของตน เพราะการโอนที่ดินแก ข. เปนการทําเจตนาลวงโดยสมรูกัน แต ค. ไดโอนที่ดินตอไปยัง ง. และ ง. โอนตอไปยัง จ. จึงเกิดพิพาทกันวา ก. จะฟองเพิกถอนการโอนที่ดินระหวาง ข. กับ ค. ไดหรือไม กรณีน้ีศาลฎีกาตัดสินวา ขณะเวลาขายฝาก ค. ไมรูวา ก. โอนที่ดินแก ข. โดยสมรูกันทาํนิติกรรมลวง ดังน้ัน ค. จึงเปนบุคคลภายนอกผูสุจริต และตองเสียหายจากการน้ัน ก. จึงไมอาจยกนิติกรรมลวงขึ้นตอสู ค. ได แมภายหลัง ค. จะรูวา ก. กับ ข. ทําสมรูกันทํานิติกรรมลวง ก็ไมกระทบตอสิทธิของ ค. อันไดมาโดยชอบแลวได

๑๘๘

เอกสารประกอบการศึกษา

วิชากฎหมายลักษณะนิติกรรมสัญญา (น.๑๐๑) กิตติศักดิ์ ปรกติ

การแสดงเจตนาโดยสําคัญผิด อุทาหรณ ๑. ข. ประกอบกจิการคาเคร่ืองจักร ประสงคจะทําคําเสนอขายเคร่ืองจักรเคร่ืองหน่ึงแก ก. ในราคาเคร่ืองละ ๑๑๐,๐๐๐ บาท แตในขณะท่ีทําคําเสนอนั้น ข. ใชถอยคําผิดไปกลายเปนเสนอขายท่ีราคา ๑๐๐,๐๐๐ บาท ดังนี้ หาก ก. ซ่ึงเคยเจรจาตอรองราคากับ ข. มากอนหนานี้แลว รูดวีาการที่ ข. เสนอราคา ๑๐๐,๐๐๐ บาทนั้น แทจริง ข. มุงเสนอราคา ๑๑๐,๐๐๐ บาท แตแทนท่ี ก. จะสอบถาม ข. เสียกอน ก. กลับทําคําสนองกลับไปยัง ข. ตามราคาท่ีเสนอมา ดังนี้หากตอมา ก. กับ ข. เกิดพิพาทกนัเกี่ยวกบัราคาซ้ือขายเคร่ืองจักรรายน้ี ดังนี้ ข. จะอางวาคําเสนอของตนตกเปนโมฆียะหรือโมฆะ ไดหรือไม เพราะเหตุใด? อุทาหรณ ๒. กรณีจะเปนประการใด ถาตามอุทาหรณในขอ ๑ นั้น ไมมีพฤติการณใดแสดงไดวา ก. รูความประสงคอันแทจริงของ ข. อยูกอนเลย? อุทาหรณ ๓. กรณีจะเปนประการใด ถาแทนท่ี ข. จะเสนอราคาตํ่ากวาความประสงคแทจริง กลับเปนวา ข. เสนอราคาขายเคร่ืองจักรรายน้ีท่ีราคา ๑๒๐,๐๐๐ บาท? อุทาหรณ ๔. ข. เปนผูประกอบกิจการจําหนายสินคาโดยสงรายการสินคาไปใหลูกคาพิจารณาเลือกส่ังซ้ือสินคาทางไปรษณีย ปรากฏวา ข. สงรายการสินคาไปยัง ก. โดยระบุราคาในรายการสินคาท่ีเสนอให ก. เลือกผิดไป โดยระบุตํ่ากวาราคาท่ีตนประสงคจะขาย เชนสินคารายการท่ี ๕๕ เปนนาฬิกาขอมือเรือนหนึ่ง ระบุไวในรายการสินคาในราคา ๕,๖๐๐ บาท แตท่ีจริงแลวราคาท่ีถูกตองคือราคา ๖,๕๐๐ บาท ถาปรากฏวา ก. เห็นวานาฬกิาดังกลาวมีราคาถูกกวาทองตลาดจึงส่ังซ้ือจาก ข. โดยระบุส่ังซ้ือสินคารายการท่ี ๕๕ และเม่ือ ข. ไดรับหนงัสือส่ังซ้ือแลวก็ไดจัดสงนาฬิกาไปยัง ก. โดยมิไดตรวจพบราคาท่ีระบุผิดพลาดไวแตอยางใด ตอมาเม่ือ ก. โอนเงินมาให ข. ตามราคาท่ีระบุไวในหนังสือ ข. จึงคอยพบวาตนเองไดเสนอราคาผิดไป ดังนี้ ก. หรือ ข. จะมีสิทธิอางวาการตกลงซ้ือขายนาฬกิาเร่ือนนี้ไมสมบูรณหรือไม เพราะเหตุใด?

๑๘๙

อุทาหรณ ๕. ก. ใหเชาบานพักอาศัยขนาด ๒ ครอบครัวของตนแก ข. โดยแบงให ข. และครอบครัวเชาอาศัยอยูในบริเวณบานเดียวกันกับตน ตอมา ก. ทราบวาบุตรชายอายุ ๑๖ ปของ ข. ติดยาเสพติดและเคยถูกพิพากษาจําคุกฐานลักทรัพยมาแลวกอนท่ีจะมาแบงเชาบานของตน ดังนี้ ก. จะมีทางบอกลางสัญญาเชาบานของ ข. โดยอางวาสัญญาเชาตกเปนโมฆียะหรือไม เพราะเหตุใด? อุทาหรณ ๖. ตามอุทาหรณในขอ ๒ ถาปรากฏวาหลังจากการสงมอบเคร่ืองจักรแลว ทันทีท่ี ก. ชําระเงินโดยโอนเงินเขาบัญชีของ ข. ข. เห็นจํานวนเงินจึงเพิ่งทราบวาตนเสนอราคาตํ่ากวาท่ีตนตองการ และดังนั้นจึงบอกกลาวไปยัง ก. ทันทีวาตนเสนอราคาโดยสําคัญผิดและคําเสนอขายของตนตกเปนโมฆะ จึงเรียกให ก. สงมอบเคร่ืองจักรคืนโดยตนตกลงจะคืนเงินราคาซ้ือขายท่ีไดรับไว ดังนี้ทานจงวนิิจฉัยวาขออางของ ข. ฟงข้ึนหรือไม? อุทาหรณ ๗. ก. ประสงคจะเชาบานพักตากอากาศจาก ข. ในชวงเดือนกรกฎาคมในอัตราคาเชาเดือนละ ๒๐,๐๐๐ บาท แตในการทําคําเสนอ ก. เผลอเขียนคําเสนอขอเชาเปนเดือนมิถุนายน คร้ันเม่ือ ก. พบเห็นวาตนแจงเวลาท่ีประสงคจะเชาผิดไป ก. จึงแจงไปยัง ข. เพื่อขอถอนคําเสนอเชาในชวงเดือนมิถุนายนของตน แต ข. กลับแจงวาหาก ก. ประสงคจะบอกกลาวถอนคําเสนอก็จะตองชดใชคาเสียหายอันไดแกคาขาดรายไดจากการใหเชาในเดือนมิถุนายนซ่ึงตนเพิ่งปฏิเสธผูเสนอเชารายอ่ืนไปเปนเงิน ๑๘,๐๐๐ บาท และให ก. ชดใชคาใชจายในการติดตอกบั ก. เพื่อทําสัญญารายน้ีอีก ๕๐๐ บาท ดงันี้ทานจงอธิบายวา ก. จะตองชดใชความเสียหายแก ข. หรือไม เพียงใด และเพราะเหตใุด?

๑๙๐

สวนท่ี ๔ ความบกพรองเส่ือมเสียแหงเจตนา

บทท่ี ๓ การแสดงเจตนาโดยสําคัญผิด

๑. ขอความเบื้องตน ปญหาวาสําคัญผิดคืออะไร เปนปญหาขอความคิดทางกฎหมายท่ีถกเถียงกันมานานแลวต้ังแตสองพันปกอนในยุคกฎหมายโรมัน โดยเร่ิมตนจากขอสงสัยวา ระหวางเจตนาภายในหรือเจตนาท่ีแทจริง กับเจตนาท่ีแสดงออก อะไรเปนรากฐานแหงความผูกพันทางสัญญา ตัวอยางท่ีมีมาในกฎหมายโรมัน เชน ก. ตองการซ้ือเหลาองุน แตเขาใจวาน้ําสมท่ี ข. วางขายอยูเปนเหลาองุนจึงแสดงเจตนาตกลงซ้ือน้ําสมนั้น ดังนี้มีปญหาวา เกิดสัญญาซ้ือขายข้ึนหรือไม คําอธิบายหลักกฎหมายโรมนัในเร่ืองสําคัญผิดนี้ปรากฏอยูในคําอธิบายของนักกฎหมายโรมันหลายทาน๔ ซ่ึงนักกฎหมายสมัยใหมวจิารณวายังไมชัดเจนเปนระบบเพียงพอ เพราะนักกฎหมายโรมนัเขาใจงาย ๆ วา สัญญายอมผูกพันกนัตอเม่ือคูกรณีมีเจตนาตองตรงกัน เม่ือฝายหนึ่งแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดกรณีก็ไมอาจกลาวไดวาเจตนาของคูกรณีตองตรงกัน สัญญาจึงไมเกิดข้ึน (In.3.19.23) ใน Digest มีการอธิบายไวในสวนท่ีวาดวยสัญญาท่ีผูกพันกันโดยเจตนาของคูกรณี (bonae fidei) วาความสําคัญผิดในสาระสําคัญ (fundamental mistake) ยอมทําใหสัญญาตกเปนโมฆะ แตประเด็นกย็ังคงคางอยูตรงปญหาที่วา อยางไรจงึจะเรียกไดวาเปน “สาระสําคัญ” ซ่ึงนักกฎหมายโรมนัก็ยังไมสามารถอธิบายใหชัดเจน ไดแตการยกตัวอยางกนัไวกวาง ๆ วา สําคัญผิดในสาระสําคัญคือสําคัญผิดในลักษณะแหงนติิกรรม เชนฝายหนึ่งตองการยืม อีกฝายหน่ึงเขาใจวาซ้ือ หรือสําคัญผิดในจํานวนหรือราคา (ในทางเปนโทษแกฝายผูสําคัญผิด) และสําคัญผิดในตัวบุคคลคูสัญญา เปนเหตุใหสัญญาตกเปนโมฆะ (D.44.7.3.I) สําหรับปญหากรณีซ้ือขายเหลาองุนขางตนนั้น นักกฎหมายโรมันมีช่ือหลายทานพยายามอธิบายอยูบาง แตทานเหลานัน้ก็ยังมีความเห็นไมลงรอยกัน เชน Julian อธิบายวากรณีเหลานีเ้ปนสําคัญผิดในสาระสําคัญ๕ เพราะเจตนาซ้ือเหลาองุนแตแสดงออกวาซ้ือน้าํสม ดังนี้สัญญายอมไมเกิดข้ึน เพราะขาดเจตนาท่ีจะผูกพันกัน แตปรากฏวา Marcellus นักกฎหมายมีช่ืออีกทานหนึ่งไม

๔ ที่สําคัญไดแก Ulpian, Paul D.18, 1, 9 pr.-11 and 14; Pomponius D.44, 7, 57 ๕ (D.18,1,41,1 และโปรดดู Paul D.19,1,21,2)

๑๙๑

เห็นดวย๖ อยางไรก็ดี ในบรรดาคําอธิบายท้ังหลาย ท่ีนาสนใจท่ีสุดไดแกคําอธิบายของ Ulpian ซ่ึงใหความเห็นแยกเปนสองกรณีคือ ถาตกลงซ้ือขายเหลาองุนกันแตเหลาองุนนั้นเส่ือมสภาพไปเปนน้ําสม ดังนี้ถือวาสัญญาซ้ือเหลาองุนนั้นสมบูรณ (เพยีงแตทรัพยสินท่ีซ้ือขายกันนัน้ชํารุดบกพรอง) แตถาซ้ือเหลาองุนกันโดยสําคัญผิดวาน้ําสมนั้นเปนเหลาองุน (ไมใชเหลาองุนแปรสภาพกลายเปนน้ําสม) ดังนี้เปนเร่ืองสําคัญผิดในวัตถุแหงนิติกรรมจัดเปนสําคัญผิดในสาระสําคัญ แตถาเปนกรณีเรียกช่ือผิด (error in nomine – falsa demonstration) แตคูกรณีเขาใจตรงกันเชนตองการซ้ือขายน้ําสมกัน แตเขาใจวาน้ําสมท่ีตกลงซ้ือขายกันนั้นเรียกวาไวน(เหลาองุน) ดังนีเ้ปนกรณีเสนอสนองตองตรงกัน และไมถือวาเปนสําคัญผิดเลย๗ คําอธิบายของ Ulpian นี้ไดเปนท่ียอมรับและกลายเปนรากฐานของคําอธิบายในสมัยใหมตอมา ตอมาในสมัยใหม นักกฎหมายโรมันสมัยใหมในชวงศตวรรษที่ ๑๙ ซ่ึงเรียกตัวเองวา Pandectist ไดอธิบายวา ความสับสนในเร่ืองนี้เกิดจากความสับสนในวิธีคิดวินจิฉัยปญหา เนื่องมาจากเหตุท่ีนักกฎหมายโรมันยังไมรูจักการแยกกรณีสําคัญผิด (error) กับกรณีเจตนาเสนอสนองไมตองตรงกัน (dissensus) ออกจากกันอยางชัดเจน และพากันหลงอธิบายวาสําคัญผิดในสาระสําคัญก็คือเจตนาเสนอสนองไมตองตรงกัน และเปนเหตุใหคูกรณีไมมีความผูกพันกนันั่นเอง ดวยเหตุนี้ ในตําราของพวกนักกฎหมายโรมันสมัยใหม (Pandectists) จึงไดอธิบายปญหาเร่ืองสําคัญผิดเสียใหม โดยแยกแยะเจตนาท่ีแสดงออกออกเปนสองสวนคือ สวนการกอเจตนา และสวนการแสดงออกซ่ึงเจตนา โดยช้ีใหเห็นวาจะตองทําการตีความความหมายของเจตนาท่ีแสดงออกเสียกอนวาเจตนาท่ีแสดงออกนัน้ตองตรงกับเจตนาของผูแสดงเจตนาหรือไม และอธิบายตอไปวาเฉพาะกรณีท่ีปรากฏวาเจตนาท่ีแสดงออกไมตรงกับเจตนาท่ีแทจริงของผูแสดงเจตนาเทานั้นจึงจะถือไดวามีปญหาวาดวยความสําคัญผิดในสาระสําคัญ หรือเรียกอีกอยางวาเปนการสําคัญผิดในการแสดงเจตนาเขาทํานิติกรรม๘ แตถาปรากฏวาเจตนาท่ีแสดงออกกับเจตนาท่ีแทจริงนั้นตรงกัน กรณกีต็องพิจารณาตอไปวาในขณะท่ีผูแสดงเจตนากอเจตนานัน้ข้ึน เขาอาจมีเหตุท่ีทําใหสําคญัผิดในมูลเหตจูงใจในการกอเจตนานั้นข้ึนมาก็ได เปนเหตุใหกอเจตนาข้ึนหลงผิดไป กรณีเชนนี้ไมถือวาเปนสําคัญผิดในสาระสําคัญเพราะเจตนาท่ีแทจริงกับเจตนาท่ีแสดงออกนั้นตรงกัน แตเปนกรณีสําคัญผิดในมูลเหตุจงูใจในการกอเจตนาเชนนัน้ข้ึนมาเทานัน้ ซ่ึงโดยท่ัวไปแลวความสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจไมถือวามีนัยสําคัญทางกฎหมาย

๖ in Ulpian D.18.1.9.2 ๗ Ulpian D.18. 1, 9, 1 ๘ Max Kaser, Römisches Privatrecht, ein Studienbuch, 15.Aufl., C.H.Beck München, 1989, § 8 II.

๑๙๒

อยางไรก็ดี ถาปรากฏวาความสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจน้ันเปนกรณีสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยอันปกติเปนสาระสําคัญ นักกฎหมายโรมันก็ไดพฒันาขอยกเวนข้ึนมา เปนผลใหนิติกรรมเชนนั้นไมมีผลผูกพันทํานองเดียวกันกับความสําคัญผิดในสาระสําคัญ ในสวนท่ีเกีย่วกับสัญญานั้น มีขอพึงสังเกตคือกรณีตองพจิารณาดวยการตีความการแสดงเจตนาเสียกอนวาเจตนาเสนอสนองของคูกรณตีองตรงกนัหรือไม ถาปรากฏวาเจตนาเสนอสนองตองตรงกันแลวจึงจะมีประเด็นตองพิจารณาวามีเหตุสําคัญผิดหรือไม เชน กรณีติดปายราคาสินคาผิด หรือสินคาท่ีตกลงซ้ือขายกันนั้นผิดจากที่ตองการ เชนซ้ือเหลาองุน แตท่ีแทเปนน้าํสม หรือสินคานั้นสูญหรือเสียหายไปแลวในเวลาท่ีทําสัญญา เปนตน แตถาเจตนาเสนอสนองไมตองตรง-กันแตแรก กเ็ปนกรณีท่ีไมเกิดสัญญา (Dissensus) ไมวาเหตุท่ีเจตนาเสนอสนองไมตองตรงกันนี้จะเปนเพราะความสําคัญผิดของคูกรณีฝายหนึ่ง หรือสําคัญผิดท้ังสองฝาย และในกรณีเชนนี้ เม่ือไมเกิดสัญญาก็ไมมีประเด็นตองพิจารณาวานติิกรรมหรือสัญญานั้นตกเปนโมฆะเพราะสําคัญผิดหรือไมอีกตอไป เชนแสดงเจตนาซ้ือเหลาองุน แตอีกฝายหนึ่งตองการขายน้ําสม หรือตางฝายตางสําคัญผิดวาอีกฝายหนึ่งตองการซ้ือดวยกันท้ังคู ดังนี้เปนกรณีไมเกิดสัญญา ไมใชนิติกรรมตกเปนโมฆะเพราะสําคัญผิด แนวคิดของพวก Pandectist นี้ไดรับการสืบทอดตอมาในประมวลกฎหมายแพงเยอรมัน สวิส และออสเตรีย สวนในระบบกฎหมายอังกฤษนั้น เร่ืองท่ีใกลเคียงกับสําคัญผิดในระบบซิวิลลอวก็คือ Misrepresentation สวนในประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยของไทยนั้น การแสดงเจตนาท่ีไดกระทําไปโดยสําคัญผิดอาจกอใหเกิดผลทางกฎหมายท่ีแตกตางกันได ๒ ประการ คือ ก) การแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในส่ิงซ่ึงเปนสาระสําคัญ นิติกรรมนั้นตกเปนโมฆะ (มาตรา ๑๕๖ ปพพ.) ข) การแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยสินอันปกติถือวาเปนสาระสําคัญ นิติกรรมนัน้ตกเปนโมฆียะ (มาตรา ๑๕๗ ปพพ.) ๑.๑ ถาการแสดงเจตนาน้ันเปนการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในลักษณะท่ีเจตนาภายในท่ีตกลงใจเขาทํานิติกรรมกับเจตนาท่ีแสดงออกสูภายนอกนั้นแตกตางกัน กรณีเชนนี้เปนกรณีสําคัญผิดโดยแท และหากส่ิงท่ีสําคัญผิดนั้นเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรม เชนสําคัญผิดในตัวบุคคลคู-กรณี ตัวทรัพยอันเปนวตัถุแหงนิติกรรม หรือสําคัญผิดในลักษณะแหงนิติกรรม การแสดงเจตนาเชนนั้นยอมตกเปนโมฆะ เราจะเหน็ไดวาในกรณีท่ัวไปนั้น หากผูทํานิติกรรมมิไดประสงคจะผูกพันตามเจตนาท่ีแสดงออก กฎหมายกไ็มมุงหมายใหผูแสดงเจตนาตองผูกพันตอนติิกรรมซ่ึงตน

๑๙๓

มิไดประสงคจะผูกพันเลย๙ ดังนั้นหากการแสดงเจตนาใดเปนไปโดยสําคัญผิดในส่ิงซ่ึงเปนสาระสําคัญ คือเจตนาเขาทํานิติกรรมหรือเจตนาตามท่ีตกลงใจ กับเจตนาท่ีแสดงออกตอภายนอกเกิดแตกตางกนัโดยผูแสดงเจตนาไมรูตัว๑๐ กฎหมายจึงกําหนดใหการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดนั้น ๆ ไมมีผลทางกฎหมาย หรือท่ีเรียกวาตกเปนโมฆะ (มาตรา ๑๕๖ ปพพ.) จากบทบัญญัติดังกลาว เราพออนุมานไดวา ในเร่ืองสําคัญผิดนี้ ระหวางบุคคลสองฝาย คือผูแสดงเจตนาฝายหนึ่ง กับผูรับการแสดงเจตนาอีกฝายหนึ่งนัน้ ถาการแสดงเจตนาออกมาภายนอกไมตรงกับเจตนาภายในเปนไปโดยผูแสดงเจตนาไมรูตัว และเปนไปโดยพฤติการณท่ีไมสมควรโทษผูแสดงเจตนา ดังนี้ กฎหมายคุมครองผูแสดงเจตนายิ่งกวาผูรับการแสดงเจตนา อยางไรก็ดี หลักดังกลาวขางตนมีขอยกเวน คือถาปรากฏวามีเหตุไมควรคุมครองผูแสดงเจตนา เพราะความสําคัญผิดของผูแสดงเจตนานัน้เกิดข้ึนโดยความประมาทเลินเลออยางรายแรงของผูแสดงเจตนาเอง ดังนี้ผูแสดงเจตนาจะถือเอาความสําคัญผิดนั้นมาเปนประโยชนแกตนไมได (มาตรา ๑๕๘ ปพพ.) ๑.๒ ถาการแสดงเจตนาน้ันเปนการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจบางกรณีซ่ึงกฎหมายถือเปนเร่ืองสําคัญ คือสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยสินซ่ึงตามปกติถือวาเปนสาระสําคัญ ดังนี้กฎหมายถือวาการแสดงเจตนาน้ันตกเปนโมฆียะ (มาตรา ๑๕๗ ปพพ.) การแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในมูลเหตุจงูใจนั้น ปกติกฎหมายไมถือวามีผลกระทบตอความสมบูรณของการแสดงเจตนาเลย๑๑ ท้ังนี้เพราะสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจน้ันไมใชสําคัญผิดแท ๆ เนื่องจากเปนกรณีท่ีเจตนาภายในกับเจตนาท่ีแสดงออกนั้นมักจะตองตรงกัน การแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจ เชนซ้ือท่ีดินโดยเขาใจเอาเองวาจะขายตอไดกําไรงาม ดังนี้การแสดงเจตนาซ้ือท่ีดินรายนีเ้ปนการแสดงเจตนาท่ีเจตนาภายในและเจตนาท่ีแสดงออกตองตรงกัน เพียงแตมูลเหตุจูงใจใหแสดงเจตนานัน้ผิดไปจากความจริงเทานั้น การแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจจึงเปนการแสดงเจตนาท่ีมีผลสมบูรณตามกฎหมาย จะมียกเวนก็เฉพาะกรณีท่ีมูลเหตุจูงใจน้ันเปนเร่ืองคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยสินซ่ึงปกติถือวาเปนสาระสําคัญ ความสําคัญผิดในกรณีหลังนี้กฎหมายถือวากระทบตอความสมบูรณของการแสดงเจตนา ทําให

๙ นักนิติศาสตรบางทานเห็นวาการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในสาระสําคัญแหงนิติกรรมน้ันเรียกไดวาเปน

การทํานิติกรรมโดยขาดเจตนาก็ได โปรดดู จี๊ด เศรษฐบุตร, นิติกรรมและสัญญา (จิตติ ติงศภัทิย แกไขเพ่ิมเติม), พิมพครั้งที่ ๖ (พ.ศ. ๒๕๒๘), หนา ๑๓๑.

๑๐ ประกอบ หุตะสิงห, นิติกรรมและสัญญา, แกไขเพ่ิมเติม พ.ศ. ๒๕๑๘, หนา ๔๖ ๑๑ ประกอบ หุตะสิงห, หนา ๕๐, จี๊ด เศรษฐบุตร, หนา ๑๒๙

๑๙๔

การแสดงเจตนาเชนนัน้ตกเปนโมฆียะ คือสมบูรณจนกวาจะถูกบอกลาง จะเห็นไดวากฎหมายคุมครองผูแสดงเจตนาท่ีแสดงเจตนาเปนสําคัญผิดยิ่งกวาผูรับการแสดงเจตนา อยางไรก็ดี ถาปรากฏวาความสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยสินซ่ึงปกติถือวาเปนสาระสําคัญของนิติกรรมนั้นเกดิจากความประมาทเลินเลออยางรายแรงของผูแสดงเจตนา กเ็ปนกรณีท่ีถือวาเปนพฤติการณท่ีผูแสดงเจตนาไมควรไดรับความคุมครอง กฎหมายจึงหามมิใหผูแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในกรณีนี้อางความสําคัญผิดเปนประโยชนแกตน (มาตรา ๑๕๘ ปพพ.)

๒. ความสําคญัของการตีความการแสดงเจตนาในปญหาสําคัญผิด ๒.๑ การกลาวถึงสําคัญผิดยอมหมายถึงวา เจตนาท่ีแสดงออกนั้นแตกตางจากเจตนาท่ีแทจริง ดังนัน้กอนท่ีจะกลาวอางความสําคัญผิดได ประเด็นท่ีตองพิเคราะหเสียกอนก็คือ เจตนาท่ีแสดงออกกับเจตนาท่ีแทจริงนั้นแตกตางกนัหรือไม? การจะรูไดวาผูแสดงเจตนาออกมาใหปรากฏนั้นมีเจตนาท่ีแทจริงอยางไรก็ตองมีกระบวนการท่ีแนนอนในการตีความหมายของการแสดงเจตนานัน้ ๆ ในกรณีท่ีผูรับการแสดงเจตนารูอยูแลว หรือหากไดใชความระวังเพยีงเล็กนอยตามวิสัยและพฤติการณก็ควรไดรูวาผูแสดงเจตนามีความประสงคหรือเจตนาท่ีแทจริงแตกตางจากเจตนาท่ีแสดงออก ดังนี้เปนกรณีท่ีตองถือตามเจตนาท่ีแทจริงยิ่งกวาถอยคําตามตัวอักษร (มาตรา ๑๗๑ ปพพ.) เจตนาท่ีแสดงออกนั้นแมจะตางจากเจตนาที่แทจริงแตเม่ือผูรับการแสดงเจตนารูหรือควรไดรูเจตนาท่ีแทจริง ดังนี้ตองถือตามเจตนาท่ีแทจริงเปนสําคัญ เพราะเปนกรณีท่ีเห็นไดวาไมมีเหตุควรคุมครองผูรับการแสดงเจตนา กลาวอีกอยางหน่ึงไดวา อันท่ีจริงกรณีนี้เปนกรณีท่ีวิญูชนยอมเห็นไดวาคูกรณีท้ังสองฝายตางประสงคจะผูกพนักนัตามเจตนาท่ีแทจริง การที่เจตนาท่ีแสดงออกตางจากเจตนาท่ีแทจริงเปนแตเพียงกรณีใชถอยคําผิดไปหรือ falsa demonstratio เทานั้น๑๒ ตัวอยางเชน กรณีท่ีผูซ้ือ ๒ รายตางรับโอนโฉนดสับกัน แตตางครอบครองท่ีดินท่ีซ้ือถูกตองตามความเปนจริง ศาลถือวาใหผูซ้ือสงมอบโฉนดแกกนัตามท่ีถูกตองได๑๓ เจตนาขายท่ีดินสวนของโจทกเพยีง ๓๕ ตารางวาใน ๘๘ ตารางวา แตเจาพนักงานท่ีดินจดทะเบียนโอนหมด

๑๒ โปรดเทียบ ประกอบ หุตะสิงห, หนา ๔๙ ซึ่งยกตัวอยางวา ก. ตกลงซื้อที่ดินเน้ือที่ ๑๐๐ ตารางเมตร จาก ข.

แตทั้งคูเขาใจผิดคิดวา ๑๐๐ ตารางเมตรเทากับ ๑๐๐ ตารางหลา ในกรณีน้ีสัญญาซื้อขายระหวาง ก. และ ข. ยอมสมบูรณในเน้ือที่ ๑๐๐ ตารางหลา ตรงกับเจตนาของคูกรณีทั้งสองฝาย

๑๓ ฎีกาที่ ๗๔๕/๒๕๑๑ ๒๕๑๑ ฎ. ๙๗๙

๑๙๕

ท้ัง ๘๘ ตารางวา ดังนี้สวนท่ีจดทะเบียนเกนิเปนโมฆะ แตสมบูรณเพียง ๓๕ ตารางวาตามท่ีตกลงขายกัน๑๔ ๒.๒ สวนในกรณีท่ีผูรับการแสดงเจตนาไมรูหรือหากไดใชความระมัดระวังตามวิสัยและพฤติการณแลวก็ไมควรรูไดเลยวาเจตนาท่ีแทจริงของผูแสดงเจตนาแตกตางจากเจตนาท่ีแสดงออก ดังนี้ผูรับการแสดงเจตนายอมเขาใจเจตนาท่ีแสดงออกตามหลักการตีความตามธรรมดา คือยอมเขาใจไดตามความหมายปกติ การตีความเจตนาท่ีแสดงออกตามหลักการขอนี้อาจสงผลใหสรุปไดในท่ีสุดวาเจตนาท่ีแสดงออกนั้น แตกตางจากเจตนาท่ีแทจริง และในกรณีเชนนี้ ผูแสดงเจตนาอาจอางวาการแสดงเจตนานั้นตกเปนโมฆะหรือโมฆียะแลวแตกรณ ี ตัวอยางเชนในอุทาหรณ ๒. เม่ือปรากฏวา ก. ไมรูหรือควรไดรูเจตนาที่แทจริงของ ข. (ซ่ึงประสงคจะขายเคร่ืองจกัรในราคา ๑๑๐,๐๐๐ บาท) ดังนี้เจตนาของ ข. ท่ีไดแสดงออกโดยการเสนอขายในราคา ๑๐๐,๐๐๐ บาท จึงเปนเจตนาท่ีมีผล และกรณยีอมเหน็ไดชัดวาเจตนาท่ีแสดงออกแตกตางจากเจตนาท่ีแทจริง กรณีจึงเปนเร่ืองสําคัญผิดในสาระสําคัญแหงนิติกรรม และการแสดงเจตนาเชนนัน้ยอมตกเปนโมฆะ (มาตรา ๑๕๖ ปพพ.) อยางไรก็ดี แมในกรณีท่ีเกดิสําคัญผิดในสาระสําคัญ หรือสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยสินอันปกติเปนสาระสําคัญ หากปรากฏวาความสําคัญผิดนั้นเกดิจากความประมาทเลินเลออยางรายแรงของผูแสดงเจตนา ฝายท่ีแสดงเจตนายอมไมอาจอางโมฆะกรรมหรือโมฆียะกรรมนั้นข้ึนเปนประโยชนแกตนได (มาตรา ๑๕๘ ปพพ.)

๓. ลักษณะของความสําคญัผิด การแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดนั้นเราอาจจะแยกออกตามลักษณะอาการเกิดข้ึนของความสําคัญผิดออกเปน ๒ ชวงคือความสําคัญผิดในขณะแสดงเจตนาอยางหนึ่ง กับสําคัญผิดในขณะกอเจตนาอีกอยางหน่ึง ๓.๑ สําคัญผิดในขณะแสดงเจตนา ในขณะท่ีบุคคลแสดงเจตนาอาจเกิดกรณีสําคัญผิดข้ึนได หากปรากฏวาเจตนาท่ีแสดงออกนั้นแตกตางจากเจตนาท่ีแทจริงโดยผูแสดงเจตนาไมรูตัว กรณีสําคัญผิดดังกลาวนีห้ากเปนกรณีสําคัญผิดในสาระสําคัญแหงนิติกรรมแลวนิติกรรมนั้นยอมตกเปนโมฆะ

๑๔ ฎีกาที่ ๒๒๔๓/๒๕๑๗ ๒๕๑๗ ฎ. ๑๖๙๓

๑๙๖

ก) สําคัญผิดในการแสดงเจตนา ไดแกกรณีท่ีผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาออกไปโดยมิไดประสงคจะผูกพันตามเน้ือหาของเจตนาท่ีแสดงออกไปเลย หรือกรณีท่ีผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาในส่ิงท่ีตนมิไดประสงคโดยส้ินเชิงโดยตนเองก็มิไดรูตัว ตัวอยางเชน ข. ประสงคจะขายสินคาใหแก ก. ในราคา ๓๐,๐๐๐ บาท แตแสดงเจตนาออกไปโดยไมรูตัววาประสงคจะขายในราคา ๒๐,๐๐๐ บาท ท้ังนี้ไมวาจะโดยพูดผิดหรือเขียนผิดก็ตาม ข) สําคัญผิดในเนือ้หาแหงเจตนา ไดแกกรณีท่ีผูแสดงเจตนาแสดงเจตนาออกไปโดยเขาใจความหมายของเจตนาที่แสดงออกผิดไปจากท่ีคนท่ัวไปหรือวิญูชนพึงเขาใจ ในกรณีเชนนี้ผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาออกไปตามท่ีตนตองการ แตผูแสดงเจตนานั้นเขาใจความหมายทางกฎหมายของการแสดงเจตนานั้น ๆ ผิดไป หรือเปนกรณท่ีีผูแสดงเจตนาเขาใจความหมายแหงการแสดงเจตนาของตนผิดไปจากคนท่ัวไป ตัวอยางเชนในอุทาหรณ ๔. การที่ ข. สงรายการสินคาออกไปยังกลุมลูกคาเทากับเปนการเชิญชวนใหลูกคาทําคําเสนอซ้ือ ดังนั้นเม่ือ ก. สงรายการท่ีประสงคจะซ้ือมายัง ข. เทากับ ก. เสนอซ้ือนาฬิกาในราคาตามท่ีระบุในรายการสินคาคือราคา ๕,๖๐๐ บาท และเม่ือ ข. สงนาฬิกาเรือนนั้นไปยังผูส่ังสินคาแลวก็เทากับ ข. ทําคําสนองคําเสนอซ้ือของ ก. ในราคาท่ีผูเสนอซ้ือเสนอไว กรณีนี้ ข. แสดงเจตนาไปโดยสําคัญผิด โดย ข. เขาใจวาตนเองกําลังตกลงขายสินคาในราคา ๖,๕๐๐ บาท ท้ัง ๆ ท่ีไดแสดงเจตนาขายไปในราคา ๕,๖๐๐ บาท กรณีเชนนี้คําเสนอ (ซ้ือ ๕,๖๐๐ บาท) ตองตรงกับคําสนอง (ขาย ๕,๖๐๐ บาท) สัญญาซ้ือขายนาฬกิาเรือนนี้ยอมเกิดข้ึน โดย ข. สําคัญผิดในเนือ้หาแหงเจตนา กรณีนี้ตางจากกรณีท่ีผูแสดงเจตนาพูดผิดหรือเขียนผิด เพราะเปนกรณีท่ีขณะน้ันผูแสดงเจตนารูดวีาตนแสดงเจตนาวาอยางไร แตในกรณีนี้ผูแสดงเจตนาไมรูวาการแสดงเจตนาของตนแทจริงมีความหมายอยางไร ขอแตกตางระหวางกรณีสําคัญผิดในการแสดงเจตนา กับสําคัญผิดในเนือ้หาแหงเจตนานัน้อยูท่ีวา กรณีสําคัญผิดในการแสดงเจตนาน้ันผูแสดงเจตนาใชถอยคําหรือส่ิงส่ือความหมายตางจากท่ีเขาต้ังใจไว สวนกรณสํีาคัญผิดในเนือ้หาแหงเจตนานั้นเปนกรณท่ีีผูแสดงเจตนาใชถอยคําหรือส่ิงส่ือความหมายตรงตามท่ีไดต้ังใจไว แตทวาผูแสดงเจตนาเชนนั้นเขาใจสาระหรือความหมายของถอยคําหรือส่ิงส่ือความหมายน้ันผิดไป กรณีตามอุทาหรณ ๔. นั้น ถาแทนท่ี ข. จะสงรายการสินคาไปให ก. เลือกในลักษณะชักชวนให ก. ทําคําเสนอ หากปรากฏวา ข. ทําคําเสนอไปยัง ก. โดยตรง แตคําเสนอนั้นระบุราคาผิดไปเพราะสําคัญผิด (เชนระบุวา นาฬกิาราคา ๕,๖๐๐ บาท แทนท่ีจะระบุวาราคา ๖,๕๐๐ บาท) และ ก. สนองรับคําเสนอของ ข. ดังนี้สัญญาซ้ือขายนาฬิกาเรือนนี้ยอมเกิดข้ึนท่ีราคา ๕,๖๐๐ บาท แตกรณนีี้ ข. มิไดสําคัญผิดในเนื้อหาแหงเจตนา แตสําคัญผิดในการแสดงเจตนา

๑๙๗

ท้ังในกรณีสําคัญผิดในการแสดงเจตนา (พูดผิดเขียนผิด) หรือกรณีสําคัญผิดในเนื้อ-หาแหงเจตนา (เขาใจความหมายผิด) หากเปนสําคัญผิดในสาระสําคัญแหงนิติกรรม นิติกรรมยอมตกเปนโมฆะ (มาตรา ๑๕๖ ปพพ.) หรือถาเปนสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจ ในสวนท่ีเปนคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยสินอันเปนปกติเปนสาระสําคัญนิติกรรมนั้นยอมตกเปนโมฆียะ (มาตรา ๑๕๗ ปพพ.) แตในท้ังสองกรณีนี้ หากความสําคัญผิดเกิดข้ึนจากความประมาทเลินเลออยางราย-แรงของผูแสดงเจตนา ผูนั้นจะยกเอาความสําคัญผิดข้ึนเปนประโยชนแกตัวไมได (มาตรา ๑๕๘ ปพพ.) ค) ความสําคัญผิดในการแสดงเจตนานัน้ยังอาจเกิดข้ึนไดอีกลักษณะหนึ่ง คือกรณีสําคญัผิดโดยทางส่ือสารผิดจากความตั้งใจ ความสําคัญผิดในกรณีนี้อาจมีไดในกรณท่ีีผูแสดงเจตนาใชบุคคลหรือหนวยงานหรือเคร่ืองมือชวยส่ือการแสดงเจตนาของตน อาทิเชนส่ังขอความผานคนกลางหรือผูทําหนาท่ีส่ือสาร เชนผานไปรษณีย หรือผานเคร่ืองส่ือเจตนาอยางอ่ืนและปรากฏวาการคนกลางหรือผูเปนส่ือหรือเคร่ืองชวยส่ือแสดงเจตนานัน้ ๆ ไดแสดงขอความท่ีเปนเจตนาออกมาผิดไปจากเจตนาท่ีแทจริง ตัวอยางเชน ข. มอบหมายให ค. คนสงสารของตัวไปแจงแก ก. วา ข. ประสงคจะขายนาฬิกาของตนแก ก. ในราคา ๖,๕๐๐ บาท แตปรากฏวา ค. ไมไดใชความระมัดระวงัเพยีงพอ กลับไปแจงแก ก. วา ข. ประสงคจะขายนาฬิกาใหแก ก. ในราคา ๕,๖๐๐ บาท หรือตัวอยางเชน ข. ประสงคจะทําคําเสนอขายนาฬิกาแก ก. ในราคา ๖,๕๐๐ บาท โดยสงโทรเลขเสนอขายไปยัง ก. ปรากฏวา ข. ไดจดขอความลงในกระดาษกรอกขอความสําหรับสงโทรเลขตามความประสงคแลวสงใหนายไปรษณยี แตขอความในโทรเลขท่ีไปถึงมือ ก. นั้นเปนคําเสนอขายในราคา ๕,๖๐๐ บาท ดงันี้จะเหน็ไดวาในท้ังสองกรณีขางตนนั้น ก. มิไดประสงคจะเสนอขายนาฬิกาในราคา ๕,๖๐๐ บาทเลย แตการเสนอเชนนั้นเกิดเพราะความผิดพลาดในการส่ือสาร ความผิดพลาดในการส่ือขอความนี้ จดัเปนการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดอยางหนึ่ง ดังจะเห็นไดวาในกรณีขางตนนี้ เจตนาท่ีแทจริงกับเจตนาท่ีแสดงออกไมตองตรงกัน ความสําคัญผิดในขณะแสดงเจตนาจึงอาจเกิดข้ึนไดท้ังในกรณีท่ีผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาดวยตัวเองแท ๆ แตใชคําผิดหรือเขียนผิด หรืออาจเกิดข้ึนในการส่ือขอความท่ีแสดงเจตนาออกไปผานบุคคลอ่ืนหรือผานหนวยงานท่ีใชเปนเคร่ืองส่ือก็ได กรณีหลังนีจ้ึงจัดเปนความสําคัญผิดของฝายผูแสดงเจตนาซ่ึงเปนผูใชบุคคลหรือหนวยงานหรือเคร่ืองมืออ่ืนใดเปนเคร่ืองส่ือการแสดงเจตนาของตัว จากตัวอยางตามอุทาหรณขางบนนี้ หาก ก. สนองรับคําเสนอของ ข. สัญญาซ้ือขายระหวาง ก. กับ ข. ก็เกิดข้ึนท่ีราคา ๕,๖๐๐ บาท แตโดยท่ีราคาเปนสาระสําคัญของนิติกรรมซ้ือขาย นิติกรรมนั้นยอมตกเปนโมฆะ แต ก. จะอางวานิติกรรมตกเปนโมฆะไดหรือไมกข้ึ็นอยูกับขอเท็จ-

๑๙๘

จริงวา ความสําคัญผิดขางตนนี้เกดิจากความประมาทเลินเลออยางรายแรงของ ข. ผูแสดงเจตนาหรือไม เร่ืองความสําคัญผิดโดยส่ือความหมายผิดนีมี้องคประกอบท่ีสําคัญ ๒ ประการคือ ประการแรกตองเปนกรณีท่ีผูแสดงเจตนาอาศัยบุคคลหรือหนวยงานเปนเคร่ืองส่ือความหมาย โดยผูทําหนาท่ีเปนส่ือเพียงแตนาํเอาเจตนาของผูแสดงเจตนาไปแสดงตอผูรับ ผูเปนส่ือจึงเปนเพยีงผูชวยแสดงเจตนาไมใชกรณีท่ีผูเปนส่ือมีอํานาจแสดงเจตนาไดดวยตนเอง กรณดีังกลาวนีแ้ตกตางจากกรณีแสดงเจตนาโดยตัวแทนหรือผูรับมอบอํานาจ เพราะกรณตัีวแทนหรือผูรับมอบอํานาจนัน้เปนกรณีท่ีตัวแทนหรือผูรับมอบอํานาจมีอํานาจแสดงเจตนาของตัวเองแทนตัวการในนามของตัวการ และการแสดงเจตนาเชนนั้นยอมมีผลผูกพันตัวการ องคประกอบประการตอมาก็คือ ผูทําหนาท่ีเปนคนเดนิสารหรือเปนส่ือเจตนานัน้จะตองส่ือผิดไปโดยมิไดต้ังใจหรือโดยไมรูตัว ท้ังนี้ไมวาสาเหตุท่ีทําใหส่ือเจตนาผิดไปนั้นเกดิจากอะไรก็ตาม (เชนพูดผิด, พูดสับกัน, จําเนื้อหาแหงเจตนาผิด) กรณีท่ีส่ือเจตนาผิดไปนีอ้าจเกิดข้ึนไดแมในกรณีท่ีผูส่ือเจตนาแจงเจตนาผิดไปเปนคนละเร่ือง เชนแทนท่ีจะแสดงเจตนาขายกลับแสดงเจตนาใหเชาบานพักอาศัย เปนตน ในกรณนีี้เจตนาท่ีส่ือออกไปยอมมีผลเปนเจตนาของผูแสดงเจตนาท่ีแสดงออกตอภายนอก และผูแสดงเจตนายอมตองรับภาระความเส่ียงในกรณีส่ือสารผิดไป อยางไรก็ดหีากปรากฎวาการส่ือสารผิดไปน้ีมิไดเกิดจากความประมาทเลินเลออยางรายแรงของผูแสดงเจตนา ผูแสดงเจตนากค็วรไดรับการคุมครองใหอางสําคัญผิดได สวนในกรณีท่ีคนเดินสารหรือผูส่ือเจตนาจงใจแกลงแจงเจตนาใหผิดไปจากความประสงคอันแทจริงของผูแสดงเจตนา ก็เปนกรณีท่ีไมอาจโทษผูแสดงเจตนาได ในกรณีเชนนีก้ารแสดงเจตนาของผูแสดงเจตนายอมไปไมถึงผูรับ เพราะขอความท่ีผูชวยในการแสดงเจตนาหรือผูส่ือเจตนาแสดงออกไปนั้นเปนการจงใจแกลงบอกกลาวใหผิดจากเจตนาท่ีแทจริงของผูแสดงเจตนา การบอกกลาวเชนนั้นมีคาเหมือนกบัการกลาวอางลอย ๆ อยางไรก็ดี หากปรากฏวาผูรับการแสดงเจตนาตองเสียหายเพราะเช่ือถือในความถูกตองของเจตนาท่ีแสดงออกมา อาจตองเทียบเคียงบทกฎหมายวาดวยความรับผิดของตัวแทนท่ีกระทําการโดยปราศจากอํานาจ (มาตรา ๘๒๒, ๘๒๓ ปพพ.) มาปรับใช ตามแตกรณี ง) ความสําคัญผิดในส่ิงท่ีเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรมนัน้ไดแก ความสําคัญผิดในลักษณะของนิติกรรม ความสําคัญผิดในตวับุคคลซ่ึงเปนคูกรณีของนติิกรรม และความสําคัญผดิในทรัพยสินซ่ึงเปนวัตถุแหงนิติกรรม เปนตน ผูแสดงเจตนาเขาใจวาเปนสัญญาจางทนายความจึงลงนามในหนังสือเพราะอานหนังสือไมออก ตอมาปรากฏวาเปนสัญญาขายท่ีดิน ดังนี้จะเห็นไดวาเจตนาท่ีแทจริงตางจากเจตนา

๑๙๙

ท่ีแสดงออกในลักษณะแหงนิติกรรม การขายท่ีดินนัน้ยอมตกเปนโมฆะ๑๕ หรือผูแสดงเจตนาพิมพลายน้ิวมือในเอกสารโดยเขาใจวาเปนหนังสือขอใหออกโฉนดท่ีดิน แตปรากฏเปนหนังสือยอมแบงท่ีนาใหคูกรณีอีกฝายหนี่ง ดังนี้เปนสําคัญผิดในลักษณะแหงนิติกรรม เปนกรณสํีาคัญผิดในสาระสําคัญแหงนิติกรรมเชนกัน นติิกรรมแบงท่ีดินรายนี้จึงตกเปนโมฆะ๑๖ ตกลงทําสัญญาวาจางทนายความ ก. โดยเขาใจวาเปนทนายความ ข. เปนกรณีเจตนาท่ีแทจริงไมตรงกับเจตนาท่ีแสดงออก เปนสําคัญผิดในตัวบุคคลคูกรณี ดังนี้นิติกรรมวาจางทนายความนัน้ตกเปนโมฆะ อยางไรก็ดคีวามสําคัญผิดในตัวบุคคลผูเปนคูสมรสไมทําใหการสม-รสตกเปนโมฆะ เพราะกฎหมายกําหนดใหมีผลเพียงโมฆียะเทานั้น (มาตรา ๑๕๐๕ ปพพ.) ผูแสดงเจตนาลงนามในสัญญาขายท่ีดินแปลงหนึ่ง แตกลับปรากฏวาสัญญาท่ีลงนามนั้นเปนสัญญาขายท่ีดินอีกแปลงหนึ่งซ่ึงผูแสดงเจตนามิไดมีเจตนาขายดังนี้สัญญาซ้ือขายท่ีดินแปลงดังกลาวยอมตกเปนโมฆะเพราะสําคัญผิดในตัวทรัพยสินอันเปนวัตถุแหงนิติกรรม๑๗ แสดงเจตนาซ้ือท่ีดินผิดไปจากแปลงท่ีตกลงใจซ้ือ สัญญาซ้ือขายเปนโมฆะเพราะสําคัญผิดในตัวทรัพยสินท่ีซ้ือขาย๑๘ ๓.๒ สําคัญผิดในขณะกอเจตนา ความสําคัญผิดในขณะกอเจตนานั้นเรียกอีกอยางหนึ่งไดวาความสําคัญผิดในมูลเหตุจงูใจ ไดแกกรณีท่ีผูแสดงเจตนากอเจตนาหรือตกลงใจเร่ืองหนึ่งเร่ืองใดโดยอาศัยพฤติการณอยางใดอยางหนึ่งเปนฐานท่ีต้ังหลักแหงการตกลงใจนั้นหรือเปนเคร่ืองจูงใจที่มีนัยสําคัญ ท้ัง ๆ ท่ีพฤติการณเชนนั้นมิไดมีอยูจริง ๆ ความสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจนั้น โดยท่ัวไปกฎหมายไมถือวามีความหมายหรือมีผลกระ-ทบตอความมีผลแหงเจตนาแตประการใด๑๙ เวนแตความสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจน้ันจะเปนความสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยสินซ่ึงตามปกติถือเปนสาระสําคัญ การแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดเชนนี้เทานั้นจึงจะเปนโมฆียะ (มาตรา ๑๕๗ ปพพ.)

๑๕ ฎีกาที่ ๑๒๐๙/๒๔๙๘ ๒๔๙๘ ฎ. ๑๑๖๕. ๑๖ ฎีกาที่ ๑๕๔๒/๒๔๙๘ ๒๔๙๘ ฎ. ๑๔๔๗. ๑๗ ฎีกาที่ ๘๔๓/๒๕๐๑ ๒๕๐๑ ฎ. ๙๔๗, ฎีกาที่ ๒๕๑๖/๒๕๑๙ ๒๕๑๙ ฎ. ๑๓๒๒. ๑๘ ฎีกาที่ ๑๗๑๐/๒๕๐๐ ๒๕๐๐ ฎ. ๑๘๘๘ ๑๙ โปรดดู เสนีย ปราโมช, นิติกรรมและหน้ี, หนา ๑๐๒-๑๐๓, ประกอบ หุตะสิงห, นิติกรรมและสัญญา,

หนา ๕๐, จี๊ด เศรษฐบุตร, นิติกรรมและสัญญา, (จิตติ ติงศภัทิย แกไขเพ่ิมเติม), พิมพครั้งที่ ๖ (พ.ศ. ๒๕๒๘), หนา ๑๒๙.

๒๐๐

กรณีท่ีเกดิสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยสินสินนั้นอันท่ีจริงแลวเปนกรณีท่ีเจตนาท่ีแทจริงกับเจตนาท่ีแสดงออกมิไดแตกตางกนั กรณีนี้ผูแสดงเจตนาเพียงแตสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจท่ีชักนําใหตกลงใจแสดงเจตนาทํานิติกรรมเทานั้น ตัวอยางเชน ข. ทําคําเสนอขายแหวนวงหนึ่งแก ก. ในราคา ๙๐๐ บาท โดย ข. เขาใจวาแหวนวงนั้นเปนแหวนชุบทองคําไมใชแหวนทองคําแท แตแทท่ีจริงแลวแหวนดังกลาวเปนแหวนทองคําแท ในกรณีดังกลาวนี้หาก ข. ไดรูวาแหวนน้ันทําดวยทอง ข. กค็งจะไมเสนอขายแหวนดังกลาวในราคาเพียง ๙๐๐ บาท แตคงจะตัดใจไมเสนอขายหรือหากจะเสนอขายก็คงเสนอขายในราคาสูงมากถึง ๕,๐๐๐ บาท กรณีนี้ ข. สําคัญผิดในคุณสมบัติของแหวนอันเปนมูลเหตุจูงใจใหตัดสินใจขายแหวนวงนัน้ ๓.๒.๑ ความสําคัญผดิในคุณสมบัตซ่ึิงปกติถือเปนสาระสําคัญ มาตรา ๑๕๗ ปพพ. กําหนดใหการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยสินตกเปนโมฆียะ (๑) คุณสมบัตขิองบุคคล (ก) บุคคลอาจเปนบุคคลผูเปนคูกรณีในนิติกรรม หรืออาจเปนบุคคลภายนอกก็ได ขอสําคัญอยูท่ีนิติกรรมท่ีกระทํากันนั้นจะตองเกี่ยวพันกับบุคคลนั้น ตามอุทาหรณท่ี ๕ จะเห็นไดวาแมบุตรชายของ ข. ซ่ึงเปนผูเชาจะไมใชคูกรณีในนิติกรรมคือสัญญาเชาระหวาง ก. กับ ข. แตก็เปนบุคคลในครอบครัวหรือบริวารของ ข. และเปนบุคคลซ่ึงมีสิทธิใชสอยบานเชาตามสัญญาเชาไดดวย ดังนี้ความสําคัญผิดของ ก. เกี่ยวกับคุณสมบัติของบุตรชายของ ข. ซ่ึงเปนผูเชาก็ยอมเปนคุณสมบัติอันปกติถือเปนสาระสําคัญดวย เพราะเปนบุคคลท่ีมีความเกี่ยวพันกับสัญญาเชาในฐานะผูรับประโยชนโดยตรงดวย (ข) คุณสมบัติของบุคคลอาจไดแก อายุ เพศ ความเช่ือทางศาสนา ความเช่ือทางการเมือง การไดรับโทษอาญามากอน (อุทาหรณ ๕) หรือความสามารถในการงาน ฐานะ ความนาเช่ือถือทางธุรกิจการคา กไ็ด อยางไรกด็ี คุณสมบัติของบุคคลนั้นปกติจะถือวาเปนสาระสําคัญไดก็ตอเม่ือเปนคุณสมบัตินั้น ๆ เปนคุณสมบัติท่ีเกี่ยวพันกับเนื้อหาแหงนิติกรรมโดยตรง ตัวอยางเชน การตกลงจางชางควบคุมงานกอสรางเปนลูกจางยอมมุงตอคุณสมบัติท่ีเปนชางท่ีผานการศึกษาดานชางกอสรางมาแลว แตยอมมิไดมุงตอความเช่ือหรือความฝกใฝทางการเมืองหรือการเปนสมาชิกพรรคการเมืองแตอยางใด อนึ่ง การที่ผูอํานวยการหรือเจาของสํานักพิมพตกลงจางบรรณาธิการฝายการเมืองเขาทํางานในหนังสือพมิพของตนก็ยอมมุงตอคุณสมบัติท่ีเกีย่วกับทัศนะทางการเมืองของบรรณาธิการนั้นวาจะตองเขากันไดกับแนวทางทางการเมืองของหนังสือพิมพฉบับนั้น ๆ ดังนั้นถาตอมาปรากฏวาบรรณาธิการผูนั้นมีความฝกใฝทาง

๒๐๑

การเมืองหรือเปนสมาชิกพรรคการเมืองหนึ่งพรรคการเมืองใดท่ีมีทัศนะแตกตางกบัทิศทางของหนังสือพิมพอยางส้ินเชิง เจาของสํานักพิมพยอมอางความสําคัญผิดในคุณสมบัติอันปกติเปนสาระสําคัญของสัญญาจางบรรณาธิการนั้น และบอกลางการแสดงเจตนาจางเพราะเหตุสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลได นอกจากนี้ความมีฐานะการเงินท่ีม่ันคงหรือความนาเช่ือถือทางธุรกิจการคายอมเปนคุณสมบัติของบุคคลอันปกติยอมเปนสาระสําคัญของสัญญาซ้ือขายแบบผอนชําระราคาเปนงวด ๆ แตมิใชคุณสมบัติอันปกติเปนสาระสําคัญของสัญญาซ้ือขายเงินสด ดังนี้เปนตน (๒) คุณสมบัตขิองทรัพยสิน (ก) ทรัพยสินในท่ีนี้หมายถึงส่ิงมีรูปรางและไมมีรูปรางอันอาจมีราคาและอาจถือเอาได (มาตรา ๑๓๘ ปพพ.) แตจะตองเปนทรัพยสินอันเปนวัตถุแหงนิติกรรม (ข) คุณสมบัติไดแกบรรดาปจจยัท่ีกอใหเกิดมาตรฐานทางคุณคาอยางหนึ่งอยางใด อันอาจไดแกปจจยัท่ีเกีย่วพันกับลักษณะตามธรรมชาติ หรืออาจเกี่ยวกับความสัมพันธทางขอเท็จจริงหรือทางกฎหมายท่ีหากพิจารณาในแงของลักษณะของทรัพยนั้นหรือในแงอายใุชงานแลวยอมสงผลกระทบตอคุณคา ราคา หรือความมีประโยชนใชสอยของทรัพยสินนั้น ๆ ตัวอยางเชนคุณสมบัติของท่ีดินผืนหนึ่ง ยอมไดแก ท่ีต้ัง แนวเขต ลักษณะเนื้อดิน ประโยชนใชสอย ฯลฯ อยางไรก็ดี ราคา หรือคุณคาของทรัพยสินในตัวของมันเองไมใชคุณสมบัติ ท้ังนี้เพราะราคาก็ด ีคุณคาก็ดีมิไดเปนปจจยัท่ีสงผลตอคุณคาแหงทรัพยสินนัน้เอง แตท้ังราคาและคุณคาในตัวของมันนั้นเปนผลหรือเปนส่ิงท่ีข้ึนอยูกับบริบทหรือพฤติการณแวดลอมทางตลาดของทรัพยสินนั้น ๆ มากกวา อยางไรก็ดี กรณีท่ีผูแสดงเจตนาสําคัญผิดในราคาหรือคุณคาของทรัพยสินอยางหน่ึงเพราะประเมินราคาผิด โดยความสําคัญผิดในราคาหรือคุณคา หรือการประเมินราคาผิดพลาดนั้น ๆ แทจริงเกิดจากความสําคัญผิดในปจจัยท่ีกําหนดคณุคาหรือราคาของทรัพยสิน เชนเนื้อหา แหลงท่ีมา ดังนี้กน็ับเปนสําคัญผิดในคุณสมบัติอยางหนึ่งได ตัวอยางเชนกรณีท่ี ข. สําคัญผิดในราคาของแหวนซ่ึงตนเสนอขายในราคา ๙๐๐ บาท เพราะ ข. สําคัญผิดไปวาแหวนน้ันเปนแหวนชุบทอง แตในความเปนจริงแหวนวงนัน้เปนแหวนทองแท ดังนี้มิใชกรณีท่ี ข. สําคัญผิดในราคาหรือคุณคาแท ๆ แตเปนกรณีท่ีสําคัญผิดในปจจยักําหนดคุณคาหรือราคา ดังนั้นจึงเปนสําคัญผิดในคุณสมบัติของทรัพยซ่ึงปกติเปนสาระสําคัญ การแสดงเจตนาของ ข. จึงตกเปนโมฆียะ ดังนี ้ข. ยอมบอกลางโมฆียกรรมได (๓) ปกติถือเปนสาระสําคัญ คุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยสินจะตองเปนคุณสมบัติซ่ึงปกติถือเปนสาระสําคัญดวย หมายความวาตองเปนสาระสําคัญตามปกติในการทํานิติกรรมนัน้ ๆ ไมใชเปนสาระสําคัญตามความประสงคสวนตัวอันอยูภายในใจของผูแสดงเจตนาฝายเดยีว การที่กฎหมายกําหนดไว

๒๐๒

เชนนี้ก็เพราะมุงท่ีจะตัดขอโตแยงอันอาจเกิดจากความเห็นแตกตางกนัระหวางคูกรณี โดยเฉพาะในกรณีท่ีฝายผูแสดงเจตนาเห็นวาคุณสมบัติอยางหนึ่งอยางใดเปนสาระสําคัญเพียงฝายเดยีว ดังนั้นปญหาวากรณใีดเปนกรณีท่ีปกติถือเปนสาระสําคัญหรือไมจึงตองพิจารณาตามความมุงหมายทางธุรกิจตามปกติของนิติกรรมนั้น ๆ เปนเกณฑ อยางไรก็ตามคุณสมบัติอันปกติถือเปนสาระสําคัญนี้อาจเปนส่ิงท่ีปกติวญิูชนควรคาดเห็นไดจากการแสดงเจตนาในเร่ืองนัน้ ๆ ก็ได ถาคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยสินขอใดเปนส่ิงท่ีคูกรณีหรือวิญูชนรูหรือควรรูไดตามปกติวาเปนสวนหน่ึงของเนื้อหาสาระแหงการแสดงเจตนานัน้ ๆ คุณสมบัติดังกลาวยอมมีฐานะเปนคุณสมบัติซ่ึงปกติถือเปนสาระสําคัญ กรณีนี้ถือไมไดวาเปนคุณสมบัติขอนัน้เปนส่ิงท่ีซอนอยูในใจของผูแสดงเจตนาฝายเดียว สวนปญหาวาคุณสมบัติดังกลาวจะเปนสวนหน่ึงของเนื้อหาสาระแหงการแสดงเจตนาหรือไมนั้น คูกรณีตองพิจารณาจากการตีความการแสดงเจตนาเร่ืองนั้น ๆ เปนกรณี ๆ ไป ตัวอยางเชน หากมีพฤติการณอยางหน่ึงอยางใดในระหวางการเจรจา หรือในการแสดงเจตนาของผูซ้ือท่ีดิน ทําใหผูขายท่ีดนิควรรูไดวาผูซ้ือประสงคจะซ้ือท่ีดินดังกลาวเพื่อใชปลูกสรางโรงเรือน ดังนี้การที่ท่ีดนิแปลงนี้ตองมีคุณสมบัติใชปลูกสรางโรงเรือนได เชนไมอยูในเขตพื้นท่ีหามปลูกสรางจึงเปนคุณสมบัติอันปกติถือเปนสาระสําคัญ ๓.๒.๒ ขอยกเวน (๑) แมการแสดงเจตนาจะตกเปนโมฆียะเพราะความสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยอันปกติถือเปนสาระสําคัญ แตถาปรากฏวาความสําคัญผิดนั้นเกดิจากความประมาทเลินเลอของผูแสดงเจตนา กฎหมายกก็ําหนดวาผูแสดงเจตนานั้นจะถือเอาความสําคัญผิดมาเปนประโยชนแกตนไมได ตัวอยางเชน ก. ตกลงซ้ือภาพเขียนจาก ข. โดย ก. เขาใจวาภาพเขียนดังกลาวเปนภาพเขียนตนฉบับของแทซ่ึงวาดโดยจิตรกรคนหน่ึง แตราคาท่ี ก. ตกลงซ้ือนั้นเปนราคาท่ีตํ่ากวาท่ีควรจะเปนมาก ดังนีห้ากตอมาปรากฏวาภาพนั้นแทจริงเปนเพียงภาพเขียนลอกเลียนแบบจากตนฉบับ ก. ยอมไมอาจอางความสําคัญผิดมาเปนประโยชนแกตนได เพราะ ก. ควรไดรูจากราคาขายอยูแลววาภาพดังกลาวไมนาจะเปนภาพตนฉบับของแท การที่ ก. เส่ียงเขาซ้ือภาพเขียนนั้นเปนการตกลงซ้ือโดยเขารับภาระความเส่ียงในความเปนของแทหรือไมแทโดยสมัครใจเอง (๒) ความสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยสินอันปกติเปนสาระสําคัญในนิติกรรมบางประเภท อาจไมตกเปนโมฆียะเพราะเปนกรณีตกอยูใตบังคับกฎหมายอ่ืน หรือมีบทกฎหมายเฉพาะบัญญัติไวเปนอยางอ่ืนก็ได ท้ังนี้เปนไปตามหลักบทเฉพาะยอมมากอนบทท่ัวไป

๒๐๓

ตัวอยางเชน ในสัญญาคํ้าประกันนั้น ผูคํ้าประกันยอมผูกพันตนตอเจาหนี้เพื่อชําระหนี้เม่ือลูกหนีไ้มชําระหนีน้ัน้ (มาตรา ๖๘๐ วรรคแรก ปพพ.) หากปรากฏวาผูคํ้าประกันสําคัญผิดในฐานะการเงินหรือความสามารถชําระหนี้ของลูกหนี้ อันนับเปนคุณสมบัติของบุคคลซ่ึงปกติถือเปนสาระสําคัญ ดังนี้ผูคํ้าประกันจะอางวาตนสําคัญผิดในคุณสมบัติของลูกหนี้เพื่อบอกลางโมฆียกรรมตามมาตรา ๑๕๗ ปพพ. ไมได เพราะความมุงหมายของสัญญาคํ้าประกันก็คือการท่ีผูคํ้าประกันยอมรับภาระความเส่ียงในความสามารถหรือไมสามารถชําระหนี้ของลูกหนี้นั่นเอง หากยอมใหผูคํ้าประกันบอกลางโมฆียกรรมเพราะเหตุสําคัญผิดเชนนัน้ไดสัญญาคํ้าประกันยอมหมดความหมาย และไมมีผลบังคับใชได นอกจากนี้ในกรณีท่ีผูซ้ือสําคัญผิดในคุณสมบัติของทรัพยสินท่ีซ้ือขายกัน หากการขาดคุณสมบัตินั้น ๆ เปนสาระสําคัญ ถึงขนาดเปนเหตุใหเส่ือมราคาหรือเส่ือมความเหมาะสมแกประโยชนอันมุงจะใชเปนปกติก็ดี เชนตกลงซ้ือหลอดไฟกัน แตสําคัญผิดไปวาเปนหลอดไฟท่ีสามารถใชกับไฟฟากระแสสลับขนาดแรงดันไฟ ๒๒๐ โวลท แตกลายเปนหลอดไฟสําหรับใชไฟขนาดแรงดนั ๑๑๐ โวลท หรือเปนหลอดไฟสําหรับใชไฟกระแสตรง หรือตกลงซ้ือท่ีดินกันเพื่อปลูกสรางโรงเรือน แตท่ีดินนั้นเปนท่ีดินท่ีเปนบอเลนไมสามารถใชกอสรางโรงเรือนตามปกติไดดังนี้เปนกรณสํีาคัญผิดในคุณสมบัติของทรัพยสินอันปกติถือเปนสาระสําคัญ แตขณะเดยีวกันก็เปนกรณีชํารุดบกพรองตามมาตรา ๔๗๒ ปพพ. ซ่ึงกฎหมายกําหนดใหผูขายตองรับผิด กรณีเชนนี้ตองถือหลักท่ีวาบทเฉพาะตองมากอนบทท่ัวไป ผูขายยอมตองรับผิดตามหลักความรับผิดเพื่อชํารุดบกพรอง คือตองชําระหนี้ใหตองตามความประสงคอันแทจริงแหงมูลหนี้ หรือชดใชคาสินไหมทดแทนตามมาตรา ๒๑๕ ปพพ. หรือหากผูขายไมชําระหนี้ผูซ้ือยอมมีสิทธิบอกเลิกสัญญา (มาตรา ๓๘๖-๓๘๙ ปพพ.) อนึ่ง กรณีทรัพยสินท่ีซ้ือขายชํารุดบกพรองนี้ ผูขายตองรับผิดท้ังท่ีผูขายรูอยูแลวหรือไมรูวามีความชํารุดบกพรองอยูก็ตาม (มาตรา ๔๗๒ ปพพ.) ดังนั้น ในกรณีท่ีผูขายไมรูวาความชํารุดบกพรองมีอยู และสําคัญผิดในคุณสมบัติของทรัพยสินท่ีขายอันปกติถือเปนสาระสําคัญ เชนผูขายไมรูวาภาพเขียนเปนของลอกเลียนแบบ หรือท่ีดินอยูในเขตหามกอสราง ฯลฯ ผูขายจะอางความสําคัญผิดของตนโดยอาศัยสิทธิตามมาตรา ๑๕๗ ปพพ. มาบอกลางโมฆียกรรมไมได แตถาความสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยสินอันปกติถือเปนสาระสําคัญนั้นมิไดเปนเหตุของความชํารุดบกพรอง เชนคูกรณีตกลงซ้ือขายภาพเขียนกนัในราคาตํ่าโดยท้ังผูซ้ือและผูขายเขาใจวาเปนภาพเขียนโดยจิตรกรไมมีช่ือ แตปรากฏวาแทจริงแลวเปนภาพเขียนของจิตรกรมีช่ือกองโลก หรือซ้ือขายแจกันลายครามโดยเขาใจวาเปนของเลียนแบบแตท่ีจริงเปนแจกันลายครามโบราณของแท ดังนี้จะเห็นไดวาไมใชกรณีชํารุดบกพรอง แตเปนกรณี

๒๐๔

สําคัญผิดในคุณสมบัติของทรัพยสินอันปกติเปนสาระสําคัญ ดังนั้นผูขายอาจอางสําคัญผิดในคุณสมบัติบอกลางโมฆียกรรมตามมาตรา ๑๕๗ ปพพ.ได

๔. ปญหานาสนใจบางกรณี ๔.๑ กรณีสําคัญผิดในขณะลงนามในเอกสารซ่ึงผูลงนามมิไดอานขอความใหรอบคอบ กรณีดังกลาวจะตองพิจารณาแยกแยะดังนี ้ ๑) ถาคูกรณีท้ังสองฝายไดตกลงทําสัญญากันโดยเจรจากันไวดวยวาจากอน แลวตกลงกันวาจะทําเปนหนังสือในภายหลัง หากปรากฏวาขอความในหนังสือสัญญาไมตรงกับขอความท่ีไดตกลงกนัไวดวยวาจา ดังนีมี้ปญหานาคิดวา เนื้อหาของสัญญาจะเปนไปตามท่ีไดตกลงกันไวดวยวาจาหรือจะตองถือตามท่ีปรากฏเปนลายลักษณอักษร? ปญหาขอนี้อาจตอบไดโดยเทียบกรณีท่ีคูกรณีเขาใจตรงกันแตใชถอยคําผิดไปจากท่ีเขาใจ เปนกรณีท่ีเรียกวา falsa demonstratio ขอความของสัญญาท่ีทํากันเปนหนังสือมีคาเปนเพียงบันทึกของเจตนาท่ีแทจริง การตีความการแสดงเจตนาในทํานองนี้ตองเปนไปตามหลักการตีความตามเจตนาท่ีแทจริงยิ่งกวาถอยคําสํานวนตามตัวอักษร (มาตรา ๑๗๑ ปพพ.) กรณีนี้จงึมิใชกรณีสําคัญผิด ๒) แตถาผูลงนามในเอกสารรูอยูวาการลงนามนั้นเปนการแสดงเจตนาทํานิติกรรมอยางหนึ่งอยางใดท่ีมีผลทางกฎหมายแตผูลงนามไมไดสนใจอานขอความในเอกสารดวยความระมัด-ระวัง และมิไดใสใจดวยวาตนกําลังแสดงเจตนาหรือทําสัญญาเร่ืองใด ดังนี้การแสดงเจตนาหรือสัญญานั้นยอมมีผลสมบูรณตามกฎหมาย เพราะผูแสดงเจตนาเพราะผูแสดงเจตนาต้ังใจทํานิติกรรมโดยมิไดคํานึงเลยวานติิกรรมนั้นจะเปนนิติกรรมอะไร ดังนีไ้มมีเหตุควรคุมครองผูแสดงเจตนาแตประการใด กรณีไมใชสําคัญผิด เพราะเจตนาท่ีแทจริงของผูแสดงเจตนาเปนอยางไรกไ็ดตกลงแสดงเจตนาไปอยางนัน้แลว ๓) แตถาเปนกรณท่ีีขณะลงนามในเอกสารนั้น ผูลงนามไดเขาใจไปวาตนกาํลังลงนามในสัญญาอยางหนึ่ง เชนสัญญาซ้ือขาย แตอันท่ีจริงสัญญานั้นเปนสัญญาอีกอยางหนึ่ง เชนสัญญากู ดังนี้จะเหน็ไดวาเจตนาท่ีแทจริงของผูแสดงเจตนา (ซ้ือขาย) แตกตางจากเจตนาท่ีแสดงออก (กู) กรณีเชนนี้เปนกรณีสําคัญผิดในสาระสําคัญแหงนิติกรรม คือสําคัญผิดในลักษณะแหงนิติกรรม การแสดงเจตนาน้ันยอมตกเปนโมฆะ (มาตรา ๑๕๖ ปพพ.) ๔) สวนในกรณีท่ีผูแสดงเจตนาไดลงนามในเอกสารซ่ึงตนเปนผูรางหรือเปนผูส่ังใหเขียนข้ึนตามคําบอกของตน แตมิไดอานทบทวนขอความในเอกสารนัน้ใหละเอียดถ่ีถวนเสียกอนหากปรากฏวาขอความนั้นไมตรงกับเจตนาท่ีแทจริงของตนก็เปนกรณสํีาคัญผิด ถาเปนขอความอันเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรม การแสดงเจตนาดวยการลงนามนั้นๆ ก็เปนการแสดงเจตนาโดย

๒๐๕

สําคัญผิดในสาระสําคัญ และมีผลเปนโมฆะ (มาตรา ๑๕๖ ปพพ.) อยางไรก็ดี หากความสําคัญผิดนั้นเกดิจากความประมาทเลินเลออยางรายแรงของผูแสดงเจตนา เชนเปนผูประกอบการที่ทํางานเกี่ยวกับเอกสารเปนปกติ หรือเปนทนาย ผูนั้นจะอางความสําคัญผิดนั้นเปนประโยชนแกตนไมได (มาตรา ๑๕๘ ปพพ.) ๔.๒ ในกรณีท่ีผูแสดงเจตนาไดลงนามในกระดาษเปลาโดยมีผูนําไปใชกรอกขอความในภายหลัง และขอความนั้นขัดตอความประสงคของผูท่ีลงนามไว ดังนี้ถือไดวาเปนกรณีท่ีผูลงนามแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดไดเชนกนั เพราะในกรณีนี้ผูแสดงเจตนามุงจะแสดงเจตนาอยางหนึ่ง แตเจตนาท่ีปรากฏออกมากลายเปนอีกอยางหนึ่ง ถาเนื้อหาแหงเจตนานั้นเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรม ก็เปนกรณีสําคัญผิดในสาระสําคัญ การแสดงเจตนานั้นยอมตกเปนโมฆะ (มาตรา ๑๕๖ ปพพ.) ตัวอยางเชน ก. ตกลงซ้ือเคร่ืองตกแตงบานจาก ข. ในราคา ๕๐,๐๐๐ บาท ท้ังสองฝายตกลงซ้ือขายกันโดยให ก. ผอนชําระราคาได โดย ก. มีหนาท่ีผอนชําระเงินกับสถาบันการเงินแหงหนึ่ง ก. จึงลงนามในแบบฟอรมขอสินเช่ือจากสถาบันการเงิน และ ข. ตกลงวาจะกรอกขอความท่ีเวนวางไวตามความเปนจริง หากปรากฏตอมาวาแทนท่ี ข. จะกรอกจํานวนเงินเปน ๕๐,๐๐๐ บาท กลับกรอกจํานวนเงินเปน ๗๐,๐๐๐ บาท ดังนี้ การแสดงเจตนาของ ก. (ขอสินเช่ือ ๗๐,๐๐๐ บาท) ตางจากเจตนาที่แทจริง (ขอสินเช่ือ ๕๐,๐๐๐ บาท) จึงเปนการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในสาระสําคัญ อยางไรก็ดี การพิจารณาปญหาสําคัญผิดกรณีนี้ตองแยกพิจารณาเปน ๒ กรณ ี ๑) ถา ข. ผูขายซ่ึงเปนผูรับการแสดงเจตนาไดกรอกขอความลงไปโดยฝาฝนขอตกลงท่ีไดทํากันไว ดงันี้ ข. ซ่ึงเปนผูกรอกขอความในเอกสารนัน้รูอยูแลววา เจตนาท่ีแทจริงของ ก. เปนอยางไร (เชน ตกลงซ้ือหรือตกลงกูเปนเงิน ๕๐,๐๐๐ บาท) ดังนีห้าก ข. ตกลงผูกพันกับ ก. โดยรูอยูแลววาเจตนาท่ีแทจริงของ ก. ไมตรงกับเจตนาท่ีแสดงออกใหปรากฏในเอกสาร กรณีเชนนี้ก็เปนกรณีท่ีไมมีเหตุควรคุมครอง ข. แตประการใด เปนกรณี falsa demonstratio เจตนาท่ีมีผลคือเจตนาท่ีแทจริง หรืออาจเทียบไดกบักรณีแสดงเจตนาลวงโดยสมรูกัน กรณีตองบังคับตามเจตนาท่ีแทจริง ดังนี้หาก ก. ลงนามในสัญญาเงินกู แม ข. จะกรอกขอความวา ก. กูเงินจาํนวน ๗๐,๐๐๐ บาท โดยรูอยูวาแทจริงแลว ก. ประสงคจะกูเงินเพยีง ๕๐,๐๐๐ บาท ดังนี้นิติกรรมท่ีมีผลบังคับในกรณีนี้คือสัญญากูเงินระหวาง ก. กับ ข. เปนเงิน ๕๐,๐๐๐ บาท ตามท่ีตกลงกัน ๒) แตในกรณีท่ีมีบุคคลภายนอกมาเก่ียวของดวย โดยบุคคลภายนอกน้ันมิไดมีสวนรูเห็นเจตนาท่ีแทจริงของ ก. วาเปนอยางไร และเช่ือถือการแสดงเจตนาของ ก. ตามท่ีปรากฏออกมาภายนอก ดังนี้เปนกรณีท่ีบุคคลภายนอกควรไดรับความคุมครอง

๒๐๖

ตัวอยางเชน ก. ลงนามในแบบฟอรมสัญญากูของสถาบันการเงิน ค. โดย ก. ตกลงมอบให ข. เปนผูกรอกจํานวนเงินลงไป ถาปรากฏวา ข. กรอกจํานวนเงินสูงกวาท่ีตกลงกัน เชนตกลงกันไว ๕๐,๐๐๐ บาท แต ข. กรอกลงไปเปน ๗๐,๐๐๐ บาท ดังนี้การแสดงเจตนาของ ก. ไมตองตรงกับเจตนาท่ีแทจริงของ ก. เปนการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในสาระสําคัญ การแสดงเจตนาของ ก. ยอมตกเปนโมฆะ อยางไรก็ดี ในกรณีเชนนี้ ก. ไมอาจยกเอาความสําคัญผิดข้ึนเปนประโยชนแกตนได ท้ังนี้เพราะ ก. ซ่ึงเปนผูแสดงเจตนาไมควรไดรับความคุมครองจากกฎหมาย เพราะในขณะท่ีผูแสดงเจตนาไดลงนามในเอกสารเปลา ๆ นั้น เขาควรคาดหมายไดอยูแลววา การกรอกขอความลงในเอกสารอาจไมตรงตอความเปนจริงได ดังนั้นจึงเปนกรณีท่ีผูแสดงเจตนาประมาทเลินเลออยางรายแรง และ ก. ไมอาจอางความสําคัญผิดเปนประโยชนแกตนไดตามมาตรา ๑๕๘ ปพพ. กรณีทํานองเดยีวกันไดแกกรณีท่ี ก. ลงนามในหนังสือมอบอํานาจใหแก ข. โดยไมไดระบุกิจการท่ีมอบหมายใหชัดเจน ในกรณีนีห้าก ข. ไปทําการแทน ก. โดยปราศจากอํานาจ กฎหมายก็จะใหความคุมครองบุคคลภายนอกผูเช่ือถือในเจตนาท่ีไดแสดงใหปรากฏตอภายนอกเปนสําคัญ (โปรดเทียบมาตรา ๘๒๑, ๘๒๑, ๘๒๒ ปพพ.) ดังนั้น ก. อาจตองผูกพนัตอบุคคลภายนอกในการกระทําโดยปราศจากอํานาจของ ข. ได ๔.๓ ปญหากรณีท่ีผูแสดงเจตนาสําคัญผิดในผลทางกฎหมายของการแสดงเจตนาของตน การแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในผลทางกฎหมายอาจเปนกรณีสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจหรือจะเปนสําคัญผิดในสาระสําคัญก็ได ๑) กรณีท่ีผลทางกฎหมายของการแสดงเจตนาน้ันเปนผลตามท่ีกฎหมายบัญญัติ เชนเร่ืองความรับผิดเพื่อชํารุดบกพรองของผูขายน้ัน หากผูแสดงเจตนาสําคัญผิดในผลทางกฎหมาย โดยเจตนาท่ีแทจริงของผูแสดงเจตนายังตองตรงกันกับเจตนาท่ีแสดงออก ดังนี้ไมใชกรณีสําคัญผิดในสาระสําคัญ แตเปนสําคัญผิดในมูลเหตุจงูใจเทานัน้ ตัวอยางเชน ก. ซ้ือรถยนตจาก ข. โดยทําสัญญากันเปนหนังสือ แมคูกรณีท้ังสองมิไดเอยถึงความรับผิดเพื่อชํารุดบกพรองไวในสัญญาแตประการใดเลย ความรับผิดเพือ่ชํารุดบกพรองตามกฎหมาย (มาตรา ๔๗๒ ปพพ.) ก็ยอมมีผลใชบังคับอยูตอไป หาก ข. ตกลงใจเขาทํานิติกรรมรายน้ีโดยเขาใจผิดไปวาเม่ือไมไดกลาวถึงความรับผิดเพื่อชํารุดบกพรองไวในสัญญาแลว ข. ยอมไมตองรับผิดเพื่อความชํารุดบกพรองเลย เพราะตนมิไดรับปากหรือประกันคุณภาพเอาไวดวย ดังนี้ ข. ก็ยังหนีความรับผิดไปไมพน เพราะเม่ือ ข. แสดงเจตนาเขาผูกพันตนตามสัญญาซ้ือขายน้ัน ท้ังเจตนาท่ีแทจริงและเจตนาท่ีแสดงออกตรงกัน คือตกลงขายรถยนตให ก. สวนกรณีท่ี ข. สําคัญผิดไปวาตนไมตองรับผิดเลยนั้นเปนแตเพยีงสําคัญผิดในมูลเหตุจงูใจเทานัน้

๒๐๗

๒) แตความสําคัญผิดในผลทางกฎหมายของการแสดงเจตนาในบางกรณอีาจกระทบถึงเนื้อหาของนิติกรรมก็ได ในกรณีเชนนี้หากคูกรณีสําคัญผิดในผลทางกฎหมายอาจทําใหเจตนาท่ีแสดงออกตอภายนอกไมตรงกับเจตนาท่ีแทจริงของผูแสดงเจตนาก็ได ตัวอยางเชน กรณีท่ี ก. ซ้ือรถยนตจาก ข. โดยทําสัญญากนัเปนหนังสือขอความตอนหนึ่งวา “ผูขายไมตองรับผิดเพื่อการรอนสิทธ์ิของผูซ้ือ” ดังนี้ถาหาก ข. เขาใจผิดไปวาคําวา “รอนสิทธ์ิ” นั้นหมายถึงกรณีชํารุดบกพรองดวย ก็จะเห็นไดวา ข. ไดแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในเนื้อหาแหงเจตนาท่ีตนไดแสดงออกไป เจตนาท่ีแทจริงของ ข. ไมตรงกับเจตนาท่ีแสดงออก กรณีเชนนี้ถือไดวาเปนสําคัญผิด และโดยท่ีเปนสาระสําคัญ การแสดงเจตนาเชนนั้นยอมตกเปนโมฆะ (มาตรา ๑๕๖ ปพพ.) เวนแตจะปรากฏวา ข. ผูขายเปนเจาของตลาดนัดคารถยนต หากเกิดกรณีดังกลาวขางตนข้ึน ข. คงจะไมสามารถอางเร่ืองสําคัญผิดเปนประโยชนแกตนได (มาตรา ๑๕๘ ปพพ.) ๔.๔ ปญหาอีกกรณหีนึ่งไดแกการคํานวณผิดพลาดทําใหระบุจาํนวนเงินในนิติกรรมผิดไป ดังนี้ถือไดวาเปนความสําคัญผิดในพฤติการณอันเปนรากฐานแหงนิติกรรม ตัวอยางเชน ก. เปนศิลปนตกลงเขียนภาพฝาผนังใหอาคารสํานักงานใหญธนาคารของ ข. โดยท้ังสองฝายตกลงกันวา ก. จะตองวาดภาพฝาผนังอาคารให ข. ท้ังหลังคิดเปนเงินท้ังส้ิน ๕,๐๐๐,๐๐๐ บาท แตถาการคิดคํานวณราคาของ ก. นั้นเปนการคิดคํานวณราคาตามเนื้อท่ีโดยคิดเปนอัตราตอตารางเมตร และ ก. คํานวณเนื้อท่ีตํ่ากวาความเปนจริง หรือถา ก. คิดราคาตามระยะเวลาทํางาน และ ก. คํานวณเวลาผิดไปเพราะคํานวณจากเนื้อท่ีท่ีตํ่ากวาความเปนจริง หรือหากการคํานวณท่ีผิดไปนัน้เกิดจากการรวมตัวเลขผิด ดงันี้จึงมีปญหานาคิดวาการคํานวณผิดในนิติกรรมรายน้ีจะมีผลตอความสมบูรณของนิติกรรมอยางไร ๑) ในกรณีท่ีฐานแหงการคํานวณราคานั้นมิไดอยูในกรอบขอตกลงของคูกรณีท้ังสองฝาย คือคูกรณมิีไดรูถึงฐานแหงการคํานวณนั้น ๆ ดังนี้จะเห็นไดวาฐานท่ีใชในการคํานวณราคาของ ก. เปนเพยีงมูลเหตุจูงใจธรรมดา และราคาไมใชคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยอันปกติถือเปนสาระสําคัญ และยอมไมมีผลกระทบตอความสมบูรณของนิติกรรม นิติกรรมรายน้ียอมสมบูรณและ ก. ไมมีสิทธิบอกลางนิติกรรมดวยประการใด ๆ และนิติกรรมยอมผูกพัน ก. ตามท่ีไดเสนอราคาไว ๒) แตถาการคํานวณราคาโดยอาศัยเนื้อท่ีหรือระยะเวลาเปนฐานแหงการคํานวณราคานั้นเปนท่ีรับรูกันระหวางคูกรณี ดังนี้นาคิดวาการคํานวณผิดทําใหฐานแหงการแสดงเจตนาคลาดเคล่ือนจากความจริงจะถือเปนกรณท่ีีเจตนาท่ีแทจริงตางจากเจตนาท่ีแสดงออกหรือไม จะเห็นไดวาผูแสดงเจตนาในกรณีนี้ไดแสดงเจตนาตามความเขาใจของเขา แมความเขาใจนั้นจะผิด

๒๐๘

ไปเพราะคํานวณผิด ก็เปนกรณีท่ีเจตนาท่ีแทจริงตรงกับเจตนาท่ีแสดงออก ถาจะมีความสําคัญผิดก็นาจะเปนเพยีงความสําคัญผิดในผลของการแสดงเจตนามากกวา เชนคาดวาตนควรไดกําไรเปนเงินจํานวนหน่ึง แตเพราะคํานวณผิดทําใหกําไรนอยลงเปนตน กรณีนีจ้ึงเปนเพยีงกรณีสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจ อยางไรก็ดี มีปญหาตอไปวามีกรณีท่ีควรคุมครองผูแสดงเจตนาหรือไม ตัวอยางเชน การคํานวณผิดพลาดน้ันเปนการคํานวณผิดเพราะบวกหรือรวมตัวเลขของราคาสินคาแตละรายการท่ีเสนอราคาไวทําใหผลรวมราคาผิดไป ดังนี้ถาพิจารณาในแงของผลรวมราคาท้ังหมดก็เรียกไดวาเปนเพยีงกรณีเรียกช่ือผิด หรือใชถอยคําผิด เปนเร่ือง falsa demenstratio เทานั้น ในกรณีเชนนีต้องตีความตามเจตนาท่ีแทจริงวาคูกรณีประสงคจะชําระราคาท่ีถูกตอง กรณีสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจน้ี หากเปนกรณีสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยอันเปนสาระสําคัญ ดังนี้นิติกรรมนัน้ตกเปนโมฆียะ และอาจถูกบอกลางได ตัวอยางเชน การคํานวณราคาผิดพลาดนัน้เปนเพราะคูกรณีอีกฝายหนึ่งเปนตนเหตุ ดังนี้ก็อาจเปนกรณีท่ีคูกรณีฝายนั้นตองรับผิดชอบได ในกรณีเชนนี้ฝายท่ีแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในมูลเหตุจงูใจยอมมีสิทธิบอกลางหรือเรียกคาเสียหายแลวแตกรณี เชนถา ข. เจาของบานแจงจํานวนเน้ือท่ีของผนังผิดไปจากความเปนจริง เปนเหตุให ก. ซ่ึงเปนผูรับเหมาคํานวณราคาผิดไป ดังนี้เหน็ไดวาเปนกรณีมาตรา ๑๕๗ ปพพ. และ ก. ยอมมีสิทธิบอกลางการแสดงเจตนาของตน และขอกลับสูฐานะเดิม ปญหายังอาจเกิดข้ึนไดในกรณีท่ีผูแสดงเจตนาและผูรับการแสดงเจตนาตางก็สําคัญผิดในมูลเหตุจงูใจดวยกันท้ังสองฝาย ตัวอยางเชน ก. ตกลงซ้ือหุนหรือแลกเปล่ียนเงินจาก ข. โดยท้ังสองฝายตางเขาใจวา หุนท่ีตกลงซ้ือขายกันมีราคาหนวยละ ๑,๐๐๐ บาท แตแทท่ีจริงขณะนัน้หุนท่ีตกลงซ้ือขายกันมีราคาสูงข้ึนหรือตกลงมากเกนิกวาท่ีจะคาดหมายได เชนขณะตกลงซ้ือขายกันนั้นไดมีราคาข้ึนไปถึง ๒,๐๐๐ บาทตอหุน หรือตกลงเหลือ ๑ บาทตอหุนแลวแตกรณี ดังนีจ้ะเห็นไดวาคูกรณีตางสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจในการตกลงใจแสดงเจตนาคร้ังนี้ กรณนีี้จะเรียกวาเปนกรณีสําคัญผิดในสาระสําคัญก็ไมถนัด แตอาจถือไดวาเปนสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจท่ีเปนรากฐานของการตกลงเขาทํานิติกรรม หรือในภาษาเยอรมันเรียกวา Geschaeftsgrundlage หรือแปลวาเปน fundamental mistake และอาจสงผลใหนิติกรรมนั้นโมฆะไปเลยทีเดียว๒๐

๒๐ โปรดดูจี๊ด เศรษฐบุตร, นิติกรรมและสัญญา (จิตติ ติงศภัทิย แกไขเพิ่มเติม), พิมพครั้งที่ ๖ (๒๕๒๘), หนา

๑๓๐ ซึ่งอางตําราและนักนิติศาสตรฝรั่งเศส

๒๐๙

ตัวอยางท่ีเคยเกิดข้ึนในชวงท่ีเกิดสถานการณวิกฤตทางเศรษฐกิจ ก็มีเชน ก. กับ ข. เปนคูคากันและเดินทางไปติดตอธุรกิจในตางประเทศดวยกัน ก. ตกลงซ้ือเงินหรือตกลงกูเงินรู-เบ้ิลจาก ข. ท่ีมอสโควโดยคูกรณีท้ังสองฝายเขาใจวาในเวลานั้นอัตราแลกเปล่ียนในทองตลาด ๑ รู-เบ้ิลมีคาเทากับ ๒๕ บาท และ ก. ไดตกลงซ้ือหรือกูเงินจาก ข. เปนเงินรูเบ้ิลรวมท้ังส้ิน ๓,๐๐๐ รู-เบ้ิล และตกลงจะชําระหนี้เปนเงินไทยเม่ือ ข. เดินทางกลับประเทศไทยโดย ก. ไดทําหนังสือกูเงินหรือออกเช็คลวงหนาเพื่อชําระเงินแก ข. ตามอัตราแลกเงินท่ีเขาใจวาเปนอัตราแลกเปล่ียนในราคาตลาดในเวลานั้น คิดเปนเงินไทย ๗๕๐,๐๐๐ บาท แตแทจริงแลว กอนเวลาขณะทีท้ั่งสองฝายตกลงกันนั้น ราคารูเบ้ิลในทองตลาดไดตกลงอยางมาก และมีราคาเพียง ๑ รูเบ้ิลเทากับ ๑ บาทแลว ในกรณีเชนนีห้ากไดความวาคูกรณีตกลงกันโดยถือเอาราคาตลาดเปนเกณฑ เม่ือเราตีความตามเจตนาท่ีแทจริงเราก็จะไดความวา ก. เปนหนี้ ข. เปนเงินไทยเพียง ๓๐,๐๐๐ บาทเทานั้น ไมใช ๗๕๐,๐๐๐ บาทตามท่ีระบุในเช็ค นับวาราคาตางกันถึง ๒๕ เทา อยางไรก็ดี หากมิไดปรากฏแนชัดวาคูกรณีประสงคจะชําระหนีก้ันตามอัตราแลกเปล่ียน ก็อาจมีขอโตแยงเกิดข้ึนวา เจตนาท่ีมีผลตามกฎหมายคือเจตนาท่ีแสดงออก คือจํานวนเงิน ๗๕๐,๐๐๐ บาทท่ีระบุในหลักฐานเปนหนังสือหรือในเช็คเปนตน คดีทํานองนี้เคยมีนักนิติศาสตรชาวเยอรมนัช่ือศาสตราจารย Werner Flume เสนอขอยุติไววา หากพิเคราะหไดวาความสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจของคูกรณท้ัีงสองฝายนั้นถึงขนาดท่ีเหน็ไดวามีการแสดงเจตนาสองเจตนาขัดกนัเองก็ตองถือวานติิกรรมนั้นตกเปนโมฆะเสมอืนเปนสําคัญผิดในสาระสําคัญแหงนิติกรรม ตัวอยางเชนในกรณีพิพาทเร่ืองแลกเงินนี้ หากแยกความตกลงในนิติกรรมออกเปนสองสวน ก็จะพบวา ในสวนแรกนั้นคูกรณีตกลงกูเงินหรือซ้ือเงินกนัตามอัตราแลกเปล่ียนโดยตกลงชําระหนี้กันเปนเงินบาท และสวนหลังคูกรณีท้ังสองฝายไดตกลงคิดอัตราแลกเปล่ียนโดยสําคัญผิดไป และระบุจํานวนท่ีเปนหนีก้นัเปนเงิน ๗๕๐,๐๐๐ บาท ดังนี้เห็นไดวาขอตกลงสวนแรกกับสวนหลังนั้นขัดกันเอง ในกรณีเชนนี้ตองตีความเจตนาท้ังสองสวนเสียกอนและช่ังน้ําหนกัของเจตนาท้ังสองสวนท่ีรวมอยูในนิติกรรมนั้นวาสวนใดเปนสวนท่ีมีน้ําหนกัมากกวา และถือวานิติกรรมนั้นมีผลตามเจตนาท่ีมีน้ําหนกัมากกวาเปนสําคัญ แตหากเจตนาท้ังสองสวนมีน้ําหนักเทากันหรือใกลเคียงกนัก็ตองถือวาเปนกรณีทํานองเดียวกบักรณสํีาคัญผิดในสาระสําคัญ ในกรณีตัวอยางเร่ืองแลกเงินนี้หากพเิคราะหตามมาตรฐานความรูสึกนกึคิดของวิญูชนยอมเล็งเหน็ไดวาคูกรณมีีเจตนาชําระหนี้กนัตามอัตราแลกเปล่ียนตามอัตราทองตลาดขณะน้ันมีน้ําหนกัมากกวา อยางไรก็ดเีคยมีตัวอยางคดใีนเยอรมันท่ีปรากฏวาน้ําหนักของเจตนาท้ังสองสวนเทาเทียมกัน และถือวาเปนกรณสํีาคัญผิดในสาระสําคัญใหเห็นไดเชน ก. ตกลงปลดหนีใ้หแก หางหุนสวนจํากดั ข. ซ่ึงเปนนิติบุคคลและมี ข. เปนหุนสวนผูไมจํากัดความรับผิด แตในการปลดหน้ี

๒๑๐

รายน้ี คูกรณกีลับตกลงกันวา ท้ังนี้ ก. สงวนสิทธิท่ีจะเรียกให ข. ซ่ึงเปนหุนสวนผูไมจํากัดความรับผิดยังคงตองรับผิดเปนสวนตัว และตองชําระหนี้อยูตอไป ในกรณีนี้ศาลฎีกาเยอรมันตัดสินวา การปลดหนี้ดังกลาวตกเปนโมฆะ เพราะจงใจใหมีผลทําใหกฎหมายในเร่ืองหางหุนสวนจํากัดไรผลไป เนื่องจากหากยอมใหหนี้ระหวาง ก. กับหางหุนสวนจํากัด ข. ระงับไป แตกลับให ข. ผูเปนหุนสวนผูไมจาํกัดความรับผิดตองชําระหนีอ้ยูตอไป กจ็ะมีผลทําให ข. ผูเปนหุนสวนไมจํากัดความรับผิดเสียสิทธิในสาระสําคัญ คือไมอาจจะยกขอตอสูหรือใชสิทธิอ่ืน ๆ โดยเฉพาะสิทธิกอต้ังของหางหุนสวนจํากดัตอสูเจาหนี้ไดอีกตอไป กรณีนี้ถือไดวาเจตนาของคูกรณีขัดกนัเองนติิกรรมนี้จึงตกเปนโมฆะ ๔.๕ การแยกแยะความแตกตางท่ีสําคัญระหวางกรณีสําคัญผิดในสาระสําคัญกับกรณีสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจ อาจทําไดโดยการพิจารณาปญหาวา การแสดงเจตนาในกรณีนั้น ๆ เปนกรณีท่ีเจตนาที่แทจริงกับเจตนาท่ีแสดงออกสอดคลองตองตรงกันหรือไม กรณีท่ีเจตนาท่ีแทจริงไมตรงกับเจตนาท่ีแสดงออกนั้น ถาเกดิข้ึนโดยผูแสดงเจตนาไมรูตัวกเ็ปนกรณีสําคัญผิดซ่ึงหากเปนสําคัญผิดในส่ิงซ่ึงเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรม การแสดงเจตนานัน้ยอมตกเปนโมฆะ (มาตรา ๑๕๖ ปพพ.) สวนกรณีสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจนั้นไมใชกรณีท่ีเจตนาที่แทจริงตางจากเจตนาท่ีแสดงออก แตเปนกรณีท่ีเจตนาท่ีแทจริงตรงกันกับเจตนาท่ีแสดงออก เพียงแตการกอเจตนาท่ีแทจริงหรือท่ีเรียกกันอีกอยางหนึ่งวาการตกลงใจในการแสดงเจตนาน้ันเกิดจากมูลเหตุจูงใจอยางหนึ่งซ่ึงไมตรงกับความเปนจริง ดังนี้เรียกวาเปนสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจซ่ึงตามปกติยอมไมสงผลกระทบตอความสมบูรณของนิติกรรมแตอยางใด เวนแตจะเปนมูลเหตุจูงใจท่ีเกี่ยวกบัคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยอันปกติถือวาเปนสาระสําคัญของนิติกรรม (มาตรา ๑๕๗ ปพพ.) ตัวอยางเชน ก. ต้ังใจจะซ้ือของขวัญใหบุตรสาวท่ีกําลังจะทําการสมรส จึงตกลงซ้ือตูและเตียงจาก ข. โดยแจงให ข. ทราบวาตูและเตียงนี้ตนจะซ้ือเปนของขวัญวันแตงงานของบุตรสาว ดังนี้แมคูกรณท้ัีงสองฝายจะรูวาจะซ้ือเคร่ืองเรือนไปเพ่ือเปนของขวัญแตงงาน และอาจกลาวไดวาการแสดงความมุงหมายดังกลาวเปนสวนหนึ่งของเน้ือหาแหงนิติกรรมซ้ือขายรายน้ี แตความมุงจะใชในพิธีแตงงานของบุตรสาว ก. ก็ไมใชสาระสําคัญของนิติกรรม เพราะขอความดังกลาวเปนแตเพียงการบอกกลาวแสดงมูลเหตุจูงใจหรือความมุงหมายสุดทายของการทําสัญญาซ้ือขายรายน้ีเทานั้น ดังนี้หากปรากฏตอมาวาไมมีพิธีแตงงานดวยเหตุใดก็ตาม อาจเกดิปญหาข้ึนไดวา ก. จะมีสิทธิบอกลางความผูกพันตามสัญญาซ้ือขายรายน้ีโดยอางวาตนสําคัญผิดไดหรือไม คําตอบก็คือไมได เพราะความสําคัญผิดของ ก. เปนแตเพียงสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจเทานัน้ เพื่อประโยชนในการทําความเขาใจเร่ืองสําคัญผิดใหเกดิความกระจางข้ึน เราควรแยกแยะปญหากรณีตอไปนีอ้อกจากกนัใหชัดเจน

๒๑๑

๑) พฤติการณบางอยางอาจเปนเคร่ืองบงหรือเคร่ืองกําหนดตัวคูกรณใีนนติิกรรม ดังนั้น หากผูแสดงเจตนาประสงคจะทํานิติกรรมกับบุคคลคนหนึ่ง หรือมุงตอทรัพยอยางใดอยางหนึ่ง แตกตางจากท่ีปรากฏในเจตนาท่ีแสดงออก ดังนี้เปนกรณีสําคัญผิดในตัวบุคคล หรือทรัพยอันเปนวัตถุแหงสัญญา (mistake of identity) กรณีเชนนี้ถือไดวาเปนสําคัญผิดในสาระสําคัญ นิติกรรมนั้นตกเปนโมฆะ ตัวอยางท่ี ๑ ก. เดินเขาไปในรานขายเนื้อแพะในชุมชนชาวมุสลิมเช้ือสายจีนในจังหวดัเชียงใหมโดยไมรูวาเปนรานขายเนือ้แพะในชุมชนมุสลิม และ ก. ไดรองส่ังเนื้อสัน ๑ กิโลกรัม โดย ก. เขาใจวาตนกําลังส่ังซ้ือเนื้อสันหมู แตคนขายและวิญูชนท่ีไดยินคําส่ังของ ก. ก็ยอมเขาใจโดยสุจริตวา ก. ส่ังซ้ือ “เนื้อสันของแพะ ๑ กิโลกรัม” ดังนี้จะเห็นไดวาเจตนาท่ีแทจริงของ ก. ไมตรงกับเจตนาท่ีแสดงออก การแสดงเจตนาของ ก. ยอมเปนการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในทรัพยอันเปนวตัถุแหงนิติกรรม เปนสําคัญผิดในสาระสําคัญ (มาตรา ๑๕๖ ปพพ.) นิติกรรมซ้ือขายยอมตกเปนโมฆะ ตัวอยางท่ี ๒ ก. ตองการจางชาง ข. ซ่ึงเคยทํางานซอมแซมบานใหตนเปนท่ีพอใจแลวหลายคร้ัง โดย ก. ตองการจางชางมาซอมแซมและปรับปรุงบริษัทของตน บังเอิญ ก. ทําท่ีอยูและหมายเลขโทรศัพทของชาง ข. หายไป ก. จึงหาหมายเลขโทรศัพทของชาง ข. จากสมุดโทร-ศัพท บังเอิญ ก. ไปพบช่ือและหมายเลขโทรศัพทของชางอีกคนหนึ่งซ่ึงช่ือ ข. เหมือนกัน (ตอไปจะเรียกวา ข.๒) โดย ก. เขาใจวา ข.๒ นัน้ก็คือ ข. ก. จึงเรียกให ข.๒ มาประเมินราคาและซอมแซมบริษัทใหตน และ ข.๒ ก็ไดสงชางมือรองจากตนมาดูสถานท่ีและประเมินราคาจนเปนท่ีตกลงกัน ตอมาเม่ือจะเร่ิมดําเนินงาน ข.๒ ไปท่ีบริษัทดวยตนเอง ก. จึงเพิ่งรูวาตนจางชางผิดตัว ดังนี้ ก.ยอมอางไดวาสําคัญผิดในสาระสําคัญ และอางโมฆะกรรมได เพราะ ก. ประสงคจะจาง ข. มาซอมแซมบริษัท ไมไดประสงคจะจาง ข.๒ เลย ๒) ในกรณีท่ีผูแสดงเจตนากําหนดตัวบุคคลคูกรณีหรือทรัพยอันเปนวัตถุแหงนิติกรรมแนนอนแลว แตผูแสดงเจตนาสําคัญผิดในพฤติการณอ่ืน ๆ อันเปนเหตุใหตกลงใจแสดงเจตนาเขาทํานิติกรรม ดงันี้ไมถือวาเปนกรณีสําคัญผิดในสาระสําคัญ แตเปนเพยีงสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจ ตัวอยางท่ี ๑ ก. เดินเขาไปในรานขายเนื้อแพะโดยเขาใจวาเปนรานขายเนื้อหมู ปรา-กฏวาบนเขียงท่ีขายเนื้อนัน้มีเนื้อสันช้ินหนึง่ต้ังท้ิงไว ก. ประสงคจะซ้ือจึงช้ีไปท่ีเนื้อช้ินนั้นแลวส่ังใหผูขายตัดเนือ้ช้ินนั้นใหตน ๑ กิโลกรัม ดงันี้จะเห็นไดวาเจตนาในสวนท่ีเกี่ยวกับสาระสําคัญของนิติกรรมท้ังในใจจริงและเจตนาที่แสดงออกน้ันตองตรงกัน จึงไมถือวาเปนสําคัญผิดในสาระสํา-คัญ กรณีจึงเปนเร่ืองสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจ คือสําคัญผิดในคุณสมบัติของเนื้อช้ินนัน้โดยเขาใจวาเปนเนื้อหมูเทานั้น กรณีเชนนี้การแสดงเจตนาดังกลาวของ ก. จึงเปนเพียงโมฆียะกรรมตามมาตรา ๑๕๗ ปพพ.

๒๑๒

ตัวอยางท่ี ๒ ก. จางชางมาซอมแซมบานของตน และเขาใจวา ข. เปนลูกคาคนหนึ่งซ่ึงมาซ้ือของในหางของตนเปนประจํา ก. จึงประสงคจะจาง ข. ซ่ึงมีผลประโยชนเกี่ยวพันกันตางตอบแทนกนัใกลชิดมาเปนชางซอมบาน ดังนี้เม่ือ ก. ตกลงจาง ข. แลว ถาปรากฏความจริงวา ข. ไมเคยเปนลูกคาของหาง ก. เลย ดังนีก้เ็ปนกรณีท่ี ก. สําคัญผิดในคุณสมบัติของ ข. และในกรณีเชนนี้ ก. จะอางวาการแสดงเจตนาจาง ข. เปนชางของตนตกเปนโมฆียะไดก็ตอเม่ือความเปนลูกคาหรือไมนั้นปกติถือเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรมถึงขนาดท่ีหากไมสําคัญผิดก็คงไมไดทํานิติกรรมนั้น ๆ ข้ึน (มาตรา ๑๕๗ ปพพ.) ซ่ึงกรณีตามตัวอยางนี้เราพอเห็นไดวา คุณสมบัติท่ีเคยเปนลูกคามากอนไมใชส่ิงซ่ึงปกติเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรม ๔.๖ กรณีท่ีผูแสดงเจตนาแสดงเจตนาโดยปราศจากความเขาใจวาเปนการแสดงเจตนาทํานิติกรรม เชนกรณียกมือทักทายเพ่ือนฝูงในท่ีชุมชนซ่ึงกาํลังประมูลสินคา ดังนี้ถาถือหลักตีความการแสดงเจตนาตามท่ีปรากฏรับรูกันในหมูวิญูชนเปนหลักก็ตองถือวาการยกมือของ ก. เปนการเขาสูราคา แตถาตีความตามหลักเจตนาท่ีแทจริงก็ตองถือวาเปนการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในสาระสําคัญ เพราะผูแสดงเจตนามิไดประสงคจะทํานิติกรรมใด ๆ ผูกพันดวยเลย ดังนั้นการแสดงเจตนาเชนนั้นยอมตกเปนโมฆะ อยางไรกด็ีผูแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในกรณีนี้ หากเห็นไดวาความสําคัญผิดเกิดจากความประมาทเลินเลออยางรายแรงของผูแสดงเจตนา ผูแสดงเจตนาก็อาจถูกกฎหมายหามมิใหยกโมฆะกรรมเปนขออางได (มาตรา ๑๕๘ ปพพ.)

๒๑๓

เอกสารประกอบการศึกษา วิชากฎหมายลักษณะนิติกรรมและสัญญา (น. ๑๐๑)

กิตติศักดิ์ ปรกติ

กลฉอฉลและขมขู

อุทาหรณ ๑ ก. เปนผูซื้อรถยนตใชแลวคันหน่ึงจาก ข. โดย ข. หลอก ก. วารถยนตคันน้ีเปนรถท่ีใช “ขับทดลอง” ในการขายรถแกผูแสดงความจํานงจะซื้อ แตที่จริงรถคันน้ันเปนรถที่ใชงานหนักในการรับจางขนสงคนโดยสาร

อุทาหรณ ๒. กรณีจะเปนอยางไร ถารถยนตคันดังกลาวว่ิงมาถึง ๖๐,๐๐๐ กิโลเมตรแลว แตเครื่องวัดระยะทางการไมไดเมื่อรถว่ิงไปเพียง ๗,๐๐๐ กิโลเมตรและคางอยูเพียงเทาน้ัน โดย ข. รูวาเคร่ืองวัดระยะทางเสีย แตก็มิไดแจงให ก. ทราบ

อุทาหรณ ๓. กรณีจะเปนประการใด ถารถของ ข. ประสบอุบัติเหตุรายแรงมากอน แต ข. มิไดแจงให ก. ทราบในระหวางการเจรจาตกลงกันวา รถยนตคันดังกลาวเคยประสบอุบัติเหตุรายแรงจนบุบสลายมากอน

อุทาหรณ ๔. หลังจากอุบัติเหตุรถยนตของ ก. และ ข. ชนกันโดย ข. เปนฝายผิด ปรากฏวา ก. ซึ่งไดรับความเสียหายจากอุบัติเหตุครั้งน้ีไดทําบันทึกยื่นให ข. ลงนามวาตนเปนผูกออุบัติเหตุ และตกลงจะชดใชคาสินไหมทดแทน ปรากฏวา ข. ยอมลงนามในหนังสือน้ีเพราะเกรงกลัว ก. ที่ขู ข. วาหากไมยอมลงนามจะใชกําลังประทุษราย ดังน้ีทานเห็นวา ข. จะมีสิทธิบอกลางการแสดงเจตนาสารภาพผิดและตกลงชดใชคาสินไหมทดแทนที่ไดลงนามไวหรือไม

อุทาหรณ ๕. กรณีจะเปนอยางไร ถาปรากฏวาในกรณีในอุทาหรณ ๔ น้ัน ก. ขูวาหากไมยอมลงนามในบันทึกก็จะเรียกตํารวจจับ และ ข. ซึ่งเสพสุรามึนเมาขณะขับรถเกรงวาจะถูกลงโทษอาญาอยางอื่นได จึงยอมลงนามในบันทึกที่ ก. รางขึ้นน้ัน

อุทาหรณ ๖. กรณีจะเปนอยางไรถา ก. ขู ข. วาจะแจงตํารวจจับ หาก ข. ไมยอมรวมมือกับ ก. ในการบรรยายความเสียหายของ ก. เกินจริง เพ่ือหลอกลวงบริษัทประกันภัยใหชดใชคาเสียหายเพิ่มขึ้น

อุทาหรณ ๗. กรณีจะเปนอยางไร ถา ก. ขูวาหาก ข. ไมยอมลงนามในบันทึกยอมชดใชคาเสียหายที่เกิดขึ้น ก. จะเรียกตํารวจจับ ข. ในคดีที่ ข. เคยกระทําผิดไวกอนหนาน้ันดวย

๒๑๔

สวนท่ี ๔ บทท่ี ๔

กลฉอฉลและขมขู

๑. กลฉอฉล

การแสดงเจตนาเพราะถูกกลฉอฉลหมายถึงการแสดงเจตนาท่ีกระทําลงเพราะหลงเช่ือการหลอกลวงของคูกรณีอีกฝายหน่ึงหรือเพราะหลงเช่ือการหลอกลวงของผูอ่ืนซ่ึงตามพฤติการณเปนกรณีท่ีอีกฝายหน่ึงตองรับผิดชอบ ตามปกติการแสดงเจตนาเพราะกลฉอฉลอาจจะเปนการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดดวยก็ได แตท่ีสําคัญกคื็อ การแสดงเจตนาเพราะกลฉอฉลนี้อาจเปนการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจซ่ึงปกติกฎหมายไมถือวามีนัยสําคัญใด ๆ ก็ได แตหากความสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจนั้นเกิดจากกลฉอฉล กฎหมายกห็ันมาใหความคุมครองผูแสดงเจตนา ท้ังนีเ้พือ่คุมครองใหผูแสดงเจตนาไมตองผูกพันตนตามเจตนาท่ีไดตกลงใจเพราะเขาใจผิดนั่นเอง หลักขอนี้เราเห็นไดจากมาตรา ๑๕๙ ปพพ.

๑.๑ การทํากลฉอฉล

การกระทําท่ีเรียกไดวาเปนกลฉอฉล หมายถึงการแจงขอความอันเปนเท็จหรือการปกปดขอความจริงอันควรแจงใหทราบ เพื่อจูงใจใหบุคคลอ่ืนสําคัญผิดหรือใหความสําคัญผิดท่ีมีมากอนนั้นดํารงอยูตอไป ก) การทํากลฉอฉลนั้นอาจกระทําโดยการกระทําอยางใดอยางหนึ่ง ซ่ึงหมายรวมถึงการกลาวอางขอเท็จจริงอันเปนเท็จในเร่ืองท่ีเปนสาระสําคัญ ไมวาจะเปนการกลาวอางโดยตรงหรือโดยปริยาย ตัวอยางเชน การกลาวอางวารถยนตท่ีนํามาเสนอขายเปนรถยนตท่ีใชในการขับทดลอง ซ่ึงส่ือใหเขาใจไดวาเปนรถที่ใชงานเพียงเล็กนอย ท้ัง ๆ ท่ีรถนั้นเปนรถซ่ึงใชงานปกติ หรือใชงานหนักมาแลว หรือการปรับมาตรวัดระยะทางของรถใหแสดงระยะทางท่ีใชงานรถนั้นตํ่ากวาความเปนจริง หรือการตอบคําถามโดยบิดเบือนความจริงเกีย่วกับโรคภัยไขเจ็บเม่ือเขาทําสัญญาประกันชีวิต การกลาวอางขอความอันเปนเท็จนัน้ไมจําเปนตองเปนการกลาวอางขอเท็จจริงเสมอไป แตอาจเปนการกลาวอางถึงพฤติการณอยางใดอยางหน่ึงซ่ึงอาจพิสูจนความจริงไดดวย แตการ

๒๑๕

กลาว “ยกยอ” หรือการกลาวอางโฆษณาเกนิจริงโดยเห็นไดวาผูกลาวอางเพียงแตกลาวอางข้ึนตามความรูสึกหรือการประเมินคุณคาส่ิงนั้นเปนสวนตัวไมจดัวาเปนการกลาวอางขอความอันเปนเท็จ ตัวอยางเชนการโฆษณาบรรยายสรรพคุณของบานวา อยูสบายเหมือนในวัง หรือการกลาวอางวาน้ําหอมมีกล่ินหอมสดช่ืนเหมือนยืนอยูในแดนสวรรค น้ํายาสระผมท่ีใชแลวจะเกิดความม่ันใจไดท้ังวนั ดังนี้เปนตน ข) การทํากลฉอฉลอาจมีข้ึนในรูปของการงดเวนกระทําการหรือการนิ่งก็ได แตการงดเวนเชนนั้นจะถือวาเปนการทํากลฉอฉลไดก็ตอเม่ือ เปนการงดเวนการกลาวความจริงอันตนมีหนาท่ีท่ีตองแสดงใหปรากฏ หรือถึงข้ันปกปดความจริงอันตนกลาวอางใหทราบนั่นเอง และยอมหมายรวมถึงหนาท่ีเปดเผยขอความจริงตามหลักสุจริตและตามปกติประเพณีทางธุรกิจการคานัน้ ๆ ดวย ท้ังนี้ตองพิเคราะหสวนไดเสียของคูกรณเีปนระยะ ๆ ไป ในกรณท่ีีคูกรณีมีความสัมพันธกันในลักษณะท่ีมีความไวเนื้อเช่ือใจกันเปนพิเศษ เชนกรณีเขากันเปนหางหุนสวน ดังนีห้นาท่ีแสดงขอความจริงยอมมีเขมขนมากกวากรณีท่ีบุคคลมีความสัมพันธเกี่ยวของกันในทางธุรกิจโดยท่ัวไป ดังนั้นในการเจรจาซ้ือขายสินคาโดยท่ัวไป การไมตอบคําถามในบางกรณีไมจําเปนตองเปนเหตุแหงกลฉอฉลเสมอไป ท้ังนี้ข้ึนอยูกับการชั่งน้ําหนกัประโยชนไดเสียระหวางคูกรณีในความสัมพันธนั้น ๆ วากอใหเกิดหนาท่ีระหวางกนัเพยีงใดเปนสําคัญ อยางไรก็ตามหากมีพฤติการณใด ๆ ท่ีคูสัญญาเห็นไดวาเปนพฤติการณท่ีคูสัญญาฝายใดฝายหนึ่งใหความสําคัญ ดังนี้คูกรณีอีกฝายหน่ึงยอมมีหนาท่ีตองเปดเผยขอความเกี่ยวกับเร่ืองนั้น ๆ เปนพิเศษ ตัวอยางเชน ในการซ้ือขายรถยนต การที่ผูขายแสดงตัวเลขระยะทางท่ีใชรถเปนกิโลเมตรผิดไปจากความเปนจริง นับวาเปนการแสดงขอความอันเปนเท็จ ท้ังนีเ้พราะผูขายยอมมีหนาท่ีแสดงความจริงวารถคันนั้นไดใชงานตามความเปนจริงเปนระยะทางเทาใดแลว เนื่องจากขอเท็จจริงเกีย่วกับสภาพของรถวาใชงานมาเพียงใดนั้น ตามประสบการณของผูใชรถโดยท่ัวไปยอมมีความผลตอการประมาณราคาและคุณคาของรถยนตเปนอยางยิง่ นอกจากนี้การแสดงขอเท็จจริงวารถท่ีตกลงซ้ือขายกนัเปนรถที่เคยประสบอุบัติเหตุมาแลวหรือไมยอมเปนสาระสําคัญ หากผูซ้ือไดสอบถามถึงขอเท็จจริงนั้น ๆ เพราะกรณเีชนนี้ผูขายยอมเหน็ไดวาขอเท็จจริงดังกลาวเปนสาระสําคัญประกอบการตัดสินใจของผูซ้ือ และแมในกรณีท่ีผูซ้ือมิไดถามถึงขอเท็จจริงนั้นเลยก็ตาม โดยพฤติการณท่ีวไปแลวตองถือวาผูขายมีหนาท่ีตองแสดงขอความจริงเกีย่วกบัการประสบอุบัติเหตุของรถใหผูซ้ือไดทราบ

๒๑๖

๑.๒ ความสัมพันธระหวางเหตุและผล

การทํากลฉอฉลจะตองเปนเหตุแหงการแสดงเจตนา ดังจะเห็นไดจากถอยคําในมาตรา ๑๕๙ ปพพ. ท่ีวา “การแสดงเจตนาเพราะถูกกลฉอฉลเปนโมฆียะ” ดังนั้นจึงควรเขาใจวากลฉอฉลตองเปนเหตุใหผูแสดงเจตนา “หลงเช่ือ” หรือ “สําคัญผิด” และแสดงเจตนาเพราะความหลงเช่ือ หรือเพราะความสําคัญผิดนั้น ก) การทํากลฉอฉลตองเปนเหตุแหงความสําคัญผิด ท้ังนี้ไมตองคํานึงถึงวาความสําคัญผิดนั้นจะเปนความสําคัญในสาระสําคัญแหงนิติกรรม (มาตรา ๑๕๖ ปพพ.) หรือความสําคัญผิดในคุณสมบัติของบุคคลหรือทรัพยอันปกติเปนสาระสําคัญ (มาตรา ๑๕๗ ปพพ.) หรือความสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจอยางใดอยางหนึ่งก็ได ดวยเหตุนี้ ความสําคัญผิดในความสามารถชําระหนี้คาเชาบานของผูเชาบานหลังซ่ึงคูกรณีจะซ้ือขายกันยอมไมอาจถือไดวาเปนคุณสมบัติของบานท่ีตกลงจะซ้ือขายกนันั้น เพราะไมใชปจจยักําหนดคณุคาท่ีดาํรงอยูในตัวทรัพยนั้น ความสามารถชําระหนี้ของผูเชาเปนเพียงมูลเหตุจูงใจอยางหนึ่งเทานัน้ ปกติยอมไมกระทบตอความสมบูรณของสัญญาจะซ้ือขายแตประการใด แตหากความสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจนั้นเกดิจากถูกกลฉอฉลในความสามารถชําระหนี้ของผูเชา ซ่ึงหากไมถูกฉอฉลเชนนั้น ผูจะซ้ือก็คงจะไมไดตกลงเขาทํานิติกรรมรายน้ี ดังนี้การแสดงเจตนาเพราะถูกกลฉอฉลเชนนั้นยอมถูกบอกลางได ความสัมพันธเชิงเหตุและผลระหวางกลฉอฉลกับความสําคัญผิดนั้น นอกจากอาจมีไดในกรณกีลฉอฉลเปนเหตุแหงความสําคัญผิดเทานั้น แตยังรวมถึงกรณีท่ีกลฉอฉลเปนเหตุใหความสําคัญผิดท่ีมีอยูแลวยังคงดําเนินตอไปดวย ดวยเหตุนี้ แมผูซ้ือบานหลังดังกลาวจะสําคัญผิดในฐานะทางการเงินของผูเชาอยูกอนแลว โดยมิไดเปนเพราะถูกกลฉอฉลมากอนก็ตาม หากความสําคัญผิดนี้ยังคงดําเนินตอไปเพราะถูกกลฉอฉล กรณีดังกลาวผูซ้ือยอมอางไดวาไดแสดงเจตนาไปเพราะกลฉอฉล และยอมมีสิทธิอางโมฆียะกรรม และบอกลางนติิกรรมนั้นได ดังนั้น หากผูซ้ือหลงเช่ือวาผูเชามีฐานะการเงินดี และสามารถจายคาเชาไดโดยผูซ้ือเขาใจฐานะของผูเชาผิดไปอยูกอนท่ีจะเจรจาทําสัญญาซ้ือขายบานแลว หากความสําคัญผิดเชนวานั้นดาํรงอยูไดเพราะผูขายมีสวนยนืยันในความมีฐานะด ีหรือปกปดฐานะท่ีแทจริงท้ัง ๆ ท่ีควรแจงใหทราบเม่ือฝายผูซ้ือถามข้ึน ดังนี้นับไดวาการทําสัญญาซ้ือขายรายน้ียอมเกิดข้ึนเพราะกลฉอฉลของผูขายแลว แมผูขายจะมิไดเปนผูกอใหเกิดความสําคัญผิดมาแตตนก็ตาม โดยท่ีความสัมพันธเชิงเหตุและผลระหวางกลฉอฉลและความสําคัญผิดนี้จะมีไดก็เพราะกรณีท่ีเกิดความสําคัญผิดข้ึนเพราะกลฉอฉล ดังนั้นหากผูถูกกลฉอฉลรูความจริงอยูแลว ไมไดแสดงเจตนาเพราะหลงเช่ือกลฉอฉล ดังนี้แมมีผูทํากลฉอฉลข้ึน กลฉอฉลนั้นกไ็มใชเหตุแหง

๒๑๗

ความสําคัญผิด หรือกรณีท่ีผูแสดงเจตนาน้ันสําคัญผิดไปเองโดยไมเกีย่วกับกลฉอฉล ดังนี้การแสดงเจตนาของเขายอมไมไดกระทําลงเพราะถูกกลฉอฉล และไมอยูใตบังคับของหลักกฎหมายในมาตรา ๑๕๙ ปพพ. แตอยางไรก็ดี หากผูถูกกลฉอฉลเกิดสําคัญผิด คือหลงเช่ือกลฉอฉลนั้นเพราะขาดความระมัดระวัง เชนเพราะประมาทเลินเลอ หรือประมาทเลินเลออยางรายแรง ก็ยังถือไดวาผูนัน้แสดงเจตนาเพราะถูกกลฉอฉลไดอยูด ี เชนในกรณีซ้ือบานขางตนนี้ ถาผูซ้ือบานรูอยูแลววาผูเชามีฐานะการเงินไมดี และไมสามารถชําระหนี้คาเชาได ดงันี้ผูซ้ือมิไดสําคัญผิด หรือไมไดถูกหลอกลวง ดังนั้นหากผูขายปดบังขอเท็จจริงหรือแจงขอความอันเปนเท็จเกีย่วกับฐานะของผูเชา ก็ไมทําใหผูซ้ือแสดงเจตนาเพราะถูกกลฉอฉล สวนในกรณีท่ีผูซ้ือสามารถรูไดวาผูเชาไมสามารถชําระคาเชาไดโดยวิธีอันไมยุงยาก แตผูซ้ือมิไดแสวงหาขอเท็จจริงนั้น กลับหลงเช่ือถอยคําของผูขาย หรือสําคัญผิดโดยประมาทเลินเลออยางรายแรง ดังนี้ก็ยงัถือไดวาผูซ้ือซ้ือเพราะกลฉอฉลอยูดี และนิติกรรมรายน้ียอมเปนโมฆียะ ข) ความสําคัญผิดของผูถูกกลฉอฉลตองเปนเหตุแหงการแสดงเจตนา กลฉอฉลที่ทําใหนิติกรรมตกเปนโมฆียะนี้ตองเปนกลฉอฉลถึงขนาด หมายความวาถึงขนาดเปนเหตุแหงการทํานิติกรรม กลาวคือถามิไดมีกลฉอฉลนั้น การอันเปนโมฆียะนัน้ก็คงจะมิไดกระทําข้ึน เชนคงจะมิไดมีการแสดงเจตนากนัเลย หรือคงจะมิไดแสดงเจตนาในเวลานัน้ หรือหากมีการแสดงเจตนาก็คงจะไดแสดงเจตนาเปนอยางอ่ืน (มาตรา ๑๕๙ ปพพ.) แตถากลฉอฉลนั้นไมถึงขนาดเปนเหตุแหงการทํานิติกรรม เพราะแมไมถูกกลฉอฉลก็คงจะทํานิติกรรมอยูแลว หากกลฉอฉลนั้นมีสวนเปนสาเหตุใหผูทํานิติกรรมโดยกลฉอฉลตองยอมรับภาระหนักข้ึน ดังนี้นิติกรรมนั้นไมเปนโมฆียะเพราะมิไดเกิดจากกลฉอฉล แตโดยท่ีผูถูกกลฉอฉลไดรับความเสียหายอันเกิดจากการตองยอมรับภาระหนักข้ึน ดังนีก้ฎหมายจึงกําหนดใหผูถูกกลฉอฉลมีสิทธิเรียกคาเสียหายอันเกิดจากกลฉอฉลนั้น (มาตรา ๑๖๑ ปพพ.) อยางไรก็ตาม กลฉอฉลนั้นไมจําเปนตองเปนเหตุช้ีขาดเพียงประการเดียวท่ีทําใหเกดิการแสดงเจตนาเชนนัน้ คืออาจจะเปนเหตุประการหนึ่งท่ีรวมกับเหตุอ่ืน ๆ อันชักนาํไปสูการแสดงเจตนากไ็ด ขอสําคัญอยูท่ีวาหากมิไดมีกลฉอฉลก็คงจะมิไดแสดงเจตนาเชนนัน้ ไมวาจะเปนกรณท่ีีคงจะมิไดทําการนั้นข้ึนเลย หรือกรณีท่ีคงจะมิไดยอมรับภาระหนักข้ึนกวาท่ีจะยอมรับโดยปกติก็ตาม ตัวอยางเชน ถา ก. รูวา รถยนตคันท่ีตกลงซ้ือขายกันนั้นเปนรถยนตท่ีเคยประสบอุบัติเหตุมาแลว (อุทาหรณ ๓) ก. ก็คงจะมิไดตกลงซ้ือรถยนตคันดังกลาว (หรือถาตกลงซ้ือก็คงจะซ้ือในราคาตํ่าลง) หรือในกรณีท่ี ก. ตกลงซ้ือบานเพื่อเก็บคาเชาเปนรายได ดังนี้ความสามารถชําระหนี้ของผูเชายอมเปนเหตุจูงใจในการซ้ือบาน ความสําคัญผิดเกี่ยวกับฐานะการเงินของผูเชายอม

๒๑๘

เปนเหตุใหเกดิโมฆียะกรรมได แตถา ก. ประสงคจะซ้ือบานหลังดังกลาวเพราะตองการที่ดินเพือ่กอสรางอาคารข้ึนใหม และตองการร้ือบานเกาท้ิง ดังนี้ความสําคัญผิดในฐานะการเงินของผูเชายอมไมเปนเหตุแหงการตกลงซ้ือขายรายน้ี และไมเปนเหตุใหนิติกรรมรายน้ีตกเปนโมฆียะเพราะกลฉอฉล

๑.๓ กลฉอฉลนั้นตองไมชอบดวยกฎหมาย

กลฉอฉลจะตองเปนการกระทําโดยไมมีอํานาจหรือโดยชอบดวยกฎหมาย ท้ังนี้แมกฎหมายจะมิไดบัญญัติไวชัดแจงเหมือนเร่ืองขมขู (มาตรา ๑๖๖ ปพพ.) แตก็เห็นไดวากลฉอฉล หรือการกลาวอางขอความอันเปนเท็จ หรือการปกปดขอความจริงนั้นจะตองเปนไปโดยไมชอบดวยกฎหมายเสมอจึงจะเรียกไดวาเปนกลฉอฉล แตบางกรณี การปกปดขอความจริงหรือการกลาวอางขอความเท็จอาจจะไมขัดตอกฎหมายก็ได ในกรณีเชนนี้จะถือวาการทํานิติกรรมเชนนั้นตกเปนโมฆียะกรรมไมได ตัวอยางเชน นายจางถามผูมาสมัครทํางานวาเคยถูกตกเปนจําเลยหรือเคยถูกศาลพิพากษาลงโทษมากอนหรือไม ถาปรากฏวาผูสมัครงานกลาวอางขอความอันเปนเท็จเพราะมีสิทธิหรืออํานาจหนาท่ีตามกฎหมาย หรือเพราะมีกฎหมายกําหนดใหกลาวอางเชนนั้นได ดังนี้การกลาวอางเชนนั้นยอมไมจัดเปนกลฉอฉลโดยนิตินยั และนิติกรรมเชนนั้นยอมไมตกเปนโมฆียะ เชนผูตกเปนจําเลยหรือถูกลงโทษซ่ึงตอมามีกฎหมายมานิรโทษกรรมไวแลว ดังนี้กฎหมายถือวาการกระทําของเขาไมเปนความผิด และถือวาไมเคยตองรับโทษ หรือกรณีท่ีมีกฎหมายใหสิทธิแกผูเคยตองโทษจําคุกท่ีไดรับการลบประวัติตองโทษไปแลว ดังท่ีมีในหลายประเทศ เพื่อสงเสริมใหผูเคยตองโทษมีงานทํา ดังนี้แมผูเคยตองโทษจะปกปดความจริง หรือแสดงขอความอันเปนเท็จกไ็มอาจนับวาเปนกลฉอฉลอันจะเปนเหตุใหนิติกรรมตกเปนโมฆียะได

๑.๔ เจตนาหลอกลวง

การทํากลฉอฉลนั้นผูกระทําตองกระทําโดยจงใจหลอกลวง คือกระทําการฉอฉลโดยมุงกอใหเกิดความสําคัญผิด หรือมุงตอการชักนําใหเกิดการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดข้ึน ผูทํากลฉอฉลตองรูและประสงคตอผลใหผูแสดงเจตนาหลงเช่ือเพื่อใหทําการอันเปนโมฆียะกรรมนั้นข้ึน ซ่ึงหากผูแสดงเจตนามิไดถูกกลฉอฉลก็คงมิไดแสดงเจตนาหรือทําการอันเปนโมฆียะกรรมนั้นเลย หรือหากกระทําก็คงมีขอความหรือเนื้อหาเปนอยางอ่ืน ตัวอยางเชน ข. สําคัญผิดไปวา ก. รูอยูแลววารถที่ตกลงซ้ือขายกันนัน้เปนรถที่เคยประสบอุบัติเหตุ ดังนี้ ข. ยอมขาดเจตนาฉอฉล และนิติกรรมซ้ือขายรายน้ียอมไมไดเกดิจากกลฉอฉล และ

๒๑๙

ไมตกเปนโมฆียะ ท้ังนีแ้มการท่ี ข. ไมรูวา ก. สําคัญผิดนั้นจะเกิดเพราะความประมาทเลินเลอของ ข. เอง อยางไรก็ตาม การกลาวอางขอเท็จจริงอันเปนเท็จโดยมิไดจงใจใหหลงเช่ือ แตคาดหมายไดวาอาจจะหลงเช่ือหรือท่ีเรียกวาโดยมีเจตนาเล็งเห็นผล (dolus eventualis) คือไมไดจงใจหลอกใหเช่ือ แตแสดงขอความอันเปนเท็จหรือไมแสดงขอความจริงโดยประมาท คือมิไดจงใจจะใหเช่ือ แตจะเช่ือหรือไมก็ไมไดใสใจ ดังนี้ก็ถือไดวาเปนการทํากลฉอฉลแลว๒๑ กรณีกลฉอฉลนี้ มีขอสังเกตวาองคประกอบของการทํากลฉอฉลตามมาตรา ๑๕๙ ปพพ. กับองคประกอบความผิดทางอาญาฐานฉอโกง จะมีลักษณะคลายกันเปนสวนใหญ ดงัจะเห็นไดจากความในประมวลกฎหมายอาญามาตรา ๓๔๑ วา “ผูใดทุจริต หลอกลวงผูอ่ืน ดวยการแสดงขอความอันเปนเท็จ หรือปกปดขอความจริงซ่ึง

ควรบอกใหแจง และโดยการหลอกลวงดังวานั้น ไดไปซ่ึงทรัพยสินจากผูถูกหลอกลวงหรือบุคคลท่ีสาม...”

แตในสวนท่ีเกีย่วกับกลฉอฉลตามกฎหมายแพงนั้นมีขอบเขตกวางกวาการฉอโกงทางอาญา เพราะในทางแพงนัน้เพียงแตแสดงขอความอันเปนเท็จหรือปกปดขอความอันควรบอกใหแจง โดยประสงคตอผลหรือโดยเล็งเหน็ผล หรือขาดความระมัดระวงัอันตนพึงมี ทําใหผูถูกกลฉอฉลจะแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในมูลเหตุจูงใจก็เพยีงพอแลว ผูทํากลฉอฉลไมจําเปนตองมีเจตนาประสงคตอผลหรือเล็งเห็นผลวาตนหรือบุคคลท่ีสามจะตองไดไปซ่ึงทรัพยสินจากผูถูกกลฉอฉลหรือกอใหเกิดความเสียหายทางทรัพยสินแกผูถูกกลฉอฉลครบตามองคประกอบท่ีกาํหนดไวในกฎหมายอาญาแตประการใด เหตุผลก็คือความมุงหมายของกฎหมายแพงในเรื่องนี้ มิไดมุงคุมครองทรัพยสิน แตมุงคุมครอง “เสรีภาพในการตกลงใจ” เปนสําคัญ ดวยเหตุนี้ ผูทํากลฉอฉลจะมีมูลเหตุจูงใจในการทํากลฉอฉลอยางใดไมเปนขอสําคัญ หากมีเจตนาปกปดความจริง หรือแสดงขอความอันเปนเท็จก็เพียงพอจะเปนกลฉอฉลแลว แมในบางกรณีผูทํากลฉอฉลอาจจะทําไปดวยความหวังดี หรือเพื่อประโยชนของผูแสดงเจตนาก็ถือไดวาเปนกลฉอฉลอยูดี

๑.๕ บุคคลผูทํากลฉอฉล

ผูทํากลฉอฉลอันเปนเหตุใหผูแสดงเจตนาแสดงเจตนาไปโดยมีความบกพรองนั้น มีไดหลายกรณีแตกรณีท่ีกฎหมายใหความสําคัญนั้นแยกเปนกรณี ๆ ดังนี ้

๒๑ มีขอสังเกตวา การทํากลฉอฉลโดยประมาทเลินเลอน้ีเทียบไดกับ negligent misrepresentation ซึ่งในระบบ

กฎหมายคอมมอนลอวก็มีการแยกแยะออกเปน fraudulent, negligent and innocent misrepresentation โดยสองกรณีแรกเทียบไดกับกลฉอฉลตามกฎหมายไทยน่ันเอง

๒๒๐

ก) กรณีการแสดงเจตนาท่ีไมตองการผูรับการแสดงเจตนาเชนการโฆษณาคําม่ันจะใหรางวัล พินัยกรรม หรือการสละกรรมสิทธ์ิ ดังนี้ใครจะเปนผูทํากลฉอฉลไมสําคัญ เพราะกฎหมายมุงคุมครองเสรีภาพในการตกลงใจ และเม่ือไมมีคูกรณีผูรับการแสดงเจตนาก็ไมมีเหตุท่ีจะคุมครองคูกรณีอีกฝายหน่ึง ดังนั้นแมบุคคลภายนอกจะเปนผูทํากลฉอฉล เชนหลอกใหเจาของทรัพยเช่ือวาทรัพยของตนหายไปจะไดโฆษณาคําม่ันจะใหรางวัล หลอกใหเจามรดกทําพินยักรรมหรือตัดมรดกทายาทหรือหลอกเจาของทรัพยสินวาทรัพยสินนั้นเสียหายใชการไมไดจนทําใหเขาสละกรรมสิทธ์ิ ดังนี้การโฆษณาคําม่ันจะใหรางวัล พินัยกรรม การสละกรรมสิทธ์ิก็ยอมตกเปนโมฆียะ โดยไมตองคํานึงถึงวาผูไดรับประโยชนจากการนั้นจะมิไดมีสวนรูเหน็หรือมีสวนกอข้ึนดวยก็ตาม ดังจะเห็นไดจากกรณีมาตรา ๑๗๐๙ ปพพ. เร่ืองพินัยกรรม เปนตน ข) กรณีเปนการแสดงเจตนาซ่ึงมีผูรับ การแสดงเจตนานั้นจาํเปนตองแยกพิจารณาเปน ๓ กรณี ดังตอไปนี ้ ๑) ถาผูรับการแสดงเจตนาเปนผูทํากลฉอฉล ดังนี้ผูแสดงเจตนาบอกลางไดทุกเม่ือ กรณีนี้เปนกลฉอฉลแท ๆ (เชนกรณีอุทาหรณ ๑ – ๓) แตถาเปนกรณีท่ีผูแสดงเจตนาเพราะถูกกลฉอฉลเองก็มีสวนทํากลฉอฉลดวย ดังนี้ ผูแสดงเจตนาเพราะถูกกลฉอฉลนั้นยอมไมควรไดรับการคุมครองเพราะเปนฝายท่ีไดทํากลฉอฉลดวยเชนกัน ดวยเหตุนี้กฎหมายจึงหามมิใหฝายท่ีทํากลฉอฉลดวยอางกลฉอฉลของอีกฝายหนึ่ง ไมวาจะอางวาเปนโมฆียะ หรืออางวาตองรับภาระหนกัข้ึนกวาปกติเปนเหตุใหเรียกคาเสียหายไดก็ตาม เพราะหากเปนฝายท่ีทํากลฉอฉลเสียเองดวยแลวยอมไมอยูในฐานะอันพึงไดรับความคุมครองใหบอกลางหรืออางกลฉอฉลของอีกฝายหนึ่งมาเปนคุณแกตนไดนัน่เอง (มาตรา ๑๖๓ ปพพ.) ๒) ถาบุคคลภายนอกเปนผูทํากลฉอฉลใหผูแสดงเจตนาเขาทํานิติกรรม ดังนี้ตองพิจารณาวาผูรับการแสดงเจตนาท่ีกระทําโดยถูกกลฉอฉลนั้นควรไดรับการคุมครองในเหตุท่ีเขาเช่ือถือในการแสดงเจตนานัน้โดยสุจริตหรือไม ซ่ึงโดยหลักแลวเขาควรไดรับความคุมครอง อยางไรก็ดี มีกรณีท่ีผูรับการแสดงเจตนาไมควรไดรับความคุมครองอยูสองกรณีคือ (ก) ผูรับการแสดงเจตนนัน้เปนผูไมสุจริต กลาวคือรูอยูแลวหรือควรรูอยูแลววามีการทํากลฉอฉล (มาตรา ๑๕๙ วรรคสาม ปพพ.) ในกรณีท่ี ค. บุคคลภายนอก หลอกลวง ก. ผูแสดงเจตนาวา รถท่ี ก. ซ้ือจาก ข. นั้นเปนรถยนตท่ีใชต้ังแสดงและขับข่ีทดลอง และมีอุปกรณอํานวยความสะดวกมากมายและไดรับการดูแลอยางดี ดังนี้ หาก ข. ผูขายรูอยูในขณะทําสัญญาซ้ือขาย หรือไมรูเพราะประมาทเลินเลอ วา ค. ซ่ึงเปนบุคคลภายนอกหลอกลวงหรือทํากลฉอฉล ก. และกลฉอฉล หรือการหลอกลวงนั้นถึงขนาดให ก. ตกลงใจซ้ือรถยนตคันนัน้ ดังนี้นิติกรรมซ้ือขายรายน้ียอมตกเปนโมฆียะและ ก. ยอมมีสิทธิบอกลางได

๒๒๑

(ข) แมในกรณีท่ีผูรับการแสดงเจตนาท่ีถูกกลฉอฉลหรือคูกรณีอีกฝายหน่ึงจะสุจริต แตเขากไ็มควรไดรับการคุมครอง หากการที่บุคคลภายนอกทํากลฉอฉลนั้นเปนพฤติการณท่ีผูรับการแสดงเจตนานัน้ตองเปนฝายรับผิดชอบ กรณีนี้ตองช่ังน้ําหนกัประโยชนไดเสียแกคูกรณีท้ังสองฝาย เชนกรณีทีผูทํากลฉอฉลเปนลูกจางของผูขาย ดังนี้ตองถือวาผูขายควรไดรู หรือในกรณีท่ีผูทํากลฉอฉลนั้น เปนตัวแทนของผูขาย ก็ตองถือวาตัวแทนนั้นไมใชบุคคลภายนอกตามมาตรานี ้นอกจากนี้ หากผูทํากลฉอฉลเปนคนใกลชิดของผูรบการแสดงเจตนา หรือมีประโยชนไดเสียใกลชิดกนั ก็ตองถือวาไมใชบุคคลภายนอกเชนกนั ตัวอยางเชน นายหนาขายสินคา หรือนายหนาจัดหาบานเชา ทํากลฉอฉลตอผูซ้ือหรือผูเชา นายหนาคาท่ีดนิหลอกลวงผูซ้ือท่ีดินวาท่ีดนิดังกลาวไมอยูในเขตถูกเวนคืน ดังนีแ้มผูขายจะไมรูหรือไมควรไดรูถึงกลฉอฉลนั้น กรณกี็ตองนับเปนพฤติการณท่ีผูขายตองรับผิดชอบ และแมไมมีกฎหมายบัญญัติไวโดยตรง ก็เปนกรณีท่ีควรปรับใชมาตรา ๑๕๙ วรรคสาม ปพพ. ในฐานะเปนบทใกลเคียงอยางยิง่แกกรณีดังกลาวดวย ๓) ในกรณีท่ีบุคคลภายนอกทํากลฉอฉลนั้น กฎหมายถือหลักวา การแสดงเจตนานัน้จะเปนโมฆียะก็ตอเม่ือคูกรณีอีกฝายหน่ึงรูหรือควรไดรูถึงกลฉอฉลนั้น (มาตรา ๑๕๙ วรรคสาม ปพพ.) ดังนี้ในกรณีท่ีคูกรณีฝายนัน้สุจริต คือไมรูหรือควรไดรูถึงกลฉอฉล นิติกรรมนั้นยอมมีผลสมบูรณไมตกเปนโมฆียะ อยางไรก็ดี มีกรณีนาคิดวา ถาคูกรณีสุจริตแตมีผูอ่ืนท่ีไดรับผลประโยชนโดยตรงไมสุจริต คือรูหรือควรไดรูถึงกลฉอฉลนั้น การแสดงเจตนานั้นจะตกเปนโมฆียะหรือไม เม่ือคํานึงถึงความมุงหมายของการคุมครองบุคคลภายนอกผูสุจริตแลว กรณีท่ีบุคคลภายนอกไดรูหรือควรไดรูถึงกลฉอฉลเขายอมไมไดรับความคุมครอง ดังนั้นเรายอมเหน็ไดวากรณีท่ีบุคคลภายนอกผูไดรับประโยชนโดยตรงไมสุจริต คือรูหรือควรไดรูถึงกลฉอแลนั้น การแสดงเจตนาน้ันควรตกเปนโมฆียะ และผูแสดงเจตนายอมมีสิทธิบอกลางการแสดงเจตนาเชนนัน้ได ในกรณีเชนนี้ตองบอกลางโมฆียะกรรมยอมตองบอกลางตอคูกรณีอีกฝายหน่ึงหรือตอบุคคลผูไดรับประโยชนจากการแสดงเจตนาน้ันโดยตรง โดยเฉพาะอยางยิ่งจะเห็นไดในกรณสัีญญาเพ่ือประโยชนบุคคลภายนอก (มาตรา ๓๗๔ – ๓๗๖ ปพพ.) ในกรณีเหลานีเ้ราอาจแยกพิจารณาปญหาเปนกลุม ๆ ไปดงันี้ (ก) ถาคูกรณีของผูแสดงเจตนาเปนผูทํากลฉอฉลหรือบุคคลอ่ืนทํากลฉอฉลโดยพฤติการณซ่ึงคูกรณีของผูแสดงเจตนานั้นตองรับผิดชอบ ดังนี้เปนกรณีท่ีนิติกรรมตกเปน

๒๒๒

โมฆียะ (มาตรา ๑๕๙ วรรคแรก และวรรคสาม ปพพ. แลวแตกรณี) ผูแสดงเจตนายอมมีสิทธิบอกลางโมฆียะกรรม๒๒ ตัวอยางเชน ก. กับ ข. เปนสามีภริยากนั ก. ทําสัญญาประกันชีวิตกับริษทั ค. โดยให ข. เปนผูรับประโยชน ดังนี้ในกรณีท่ี ก. ทํากลฉอฉล ค. ในการทําสัญญาประกันชีวิต เชนแจงขอความอันเปนเท็จหรือปกปดขอความจริงอันควรบอกใหแจงเกี่ยวกับประวัติโรคภัยไขจ็บของตน ดังนี้เปนกรณท่ีี ค. แสดงเจตนาทํานติกรรมเพราะถูก ก. ทํากลฉอฉล นิติกรรมยอมตกเปนโมฆียะ โดยไมตองพจิารณาวา ข. ซ่ึงเปนผูรับประโยชนจะรูหรือควรไดรูถึงกลฉอฉลนั้นหรือไม (ข) ถาบุคคลภายนอกผูไมมีสวนเกี่ยวของในนติิกรรมนั้นเลยเปนผูทํากลฉอฉล ดังนี้นิติกรรมจะเปนโมฆียะก็ตอเม่ือคูกรณีของผูแสดงเจตนาเพราะกลฉอฉลนั้นรูหรือควรไดรูถึงกลฉอฉลนั้น (มาตรา ๑๕๙ วรรคสาม ปพพ.) ตัวอยางเชน ง. ทํากลฉอฉลให ค. ซ่ึงเปนบริษัทประกันชีวิตทําสัญญาประกันชีวิตให ก. ดังนี้ถา ก. ซ่ึงเปนคูกรณขีองบริษัทประกันชีวิตรูหรือควรไดรูถึงกลฉอฉลนั้น ดังนี้นิติกรรมนั้นยอมเปนโมฆียะ และบริษัทประกันชีวติยอมมีสิทธิอางกลฉอฉลบอกลางโมฆียะกรรมนั้นได (ค) อาจมีบางกรณท่ีีมีผูเกี่ยวของในนิติกรรมดวยกันหลายฝาย โดยเฉพาะสัญญาท่ีกระทบถึงสิทธิและหนาท่ีของบุคคลภายนอก หรือบุคคลภายนอกเปนผูไดรับประโยขน ฝายแรกก็คือผูแสดงเจตนา ฝายท่ีสองคือผูรับการแสดงเจตนา หากนิติกรรมนั้นเปนนติิกรรมเพ่ือประโยชนบุคคลภายนอกโดยตรง ในกรณนีี้บุคคลภายนอกก็เปนฝายท่ีสาม แตก็ยังอาจมีบุคคลฝายท่ีส่ีซ่ึงเปนบุคคลภายนอกของนิติกรรมนี้ และไมเกี่ยวกบันิติกรรมนี้กไ็ด ถาบุคคลนั้นเปนผูทํากลฉอฉลใหมีการแสดงเจตนาน้ัน ในกรณีเชนนี้ผูแสดงเจตนาซ่ึงแสดงเจตนาเพราะถูกกลฉอฉลยอมมี

๒๒ เพ่ือปองกันขอโตแยงวาเปนกรณีกลฉอฉลถึงขนาดหรือเปนเพียงกลฉอฉลเพ่ือเหตุ กฎหมายลักษณะ

ประกันภัยไดวางบทบัญญัติใหเกิดความชัดแจงไวอีกช้ันหน่ึงวา “มาตรา๘๖๕ ถาในเวลาทําสัญญาประกันภัย ผูเอาประกันภัยก็ดี หรือในกรณีประกันชีวิต บุคคลอันการ

ใชเงินยอมอาศัยความทรงชีพหรือมรณะของเขาน้ันก็ดี รูอยูแลวละเวนเสียไมเปดเผยขอความจริงซึ่งอาจจะไดจูงใจผูรับประกันภัยใหเรียกเบี้ยประกันภัยสูงขึ้นอีกหรือใหบอกปดไมยอมทําสัญญาหรือวารูอยูแลวแถลงขอความน้ันเปนความเท็จไซร ทานวาสัญญาน้ันเปนโมฆียะ ถามิไดใชสิทธิบอกลางภายในกําหนดเดือนหน่ึงนับแตวันที่ผูรับประกันภัยทราบมูลอันจะบอกลางไดก็ดี หรือมิไดใชสิทธิน้ันภายในกําหนดหาปนับแตวันทําสัญญาก็ดี ทานวาสิทธิน้ันเปนอันระงับสิ้นไป”

๒๒๓

สิทธิบอกลางกลฉอฉลนั้นตอบุคคลภายนอกผูไดรับประโยชนจากนิติกรรมนั้นโดยตรงได หากบุคคลภายนอกผูไดรับประโยชนนัน้รูหรือควรไดรูถึงกลฉอฉลนั้น ตัวอยางเชน ก. ทําสัญญาประกันชีวิตโดยยกประโยชนให ข. ภริยา โดยทําสัญญากับบริษัทประกันชีวติ ค. ปรากฏวาสัญญาประกันชีวิตรายนี้ บริษัท ค. ไดตกลงรับประกันชีวิต ก. เพราะถูก ง. ซ่ึงเปนบุคคลภายนอกทํากลฉอฉล ดังนี้ หาก ข. ซ่ึงเปนผูรับประโยชนโดยครงรูหรือควรไดรูถึงกลฉอฉลนั้น สัญญาประกันชีวิตรายนีย้อมตกเปนโมฆียะ (ง) ในกรณีท่ีบุคคลภายนอกผูไดรับผลประโยชนจากการแสดงเจตนาน้ันเปนผูทํากลฉอฉล ดังนี้ผูแสดงเจตนาก็อาจบอกลางกลฉอฉลนั้นตอผูรับประโยชนนัน้ไดโดยตรงในฐานะท่ีเปนคูกรณี๒๓

๑.๖ การบอกลางโมฆียะกรรม

ผูมีสิทธิบอกลางโมฆียะกรรมตองบอกลางโมฆียะกรรมภายใน ๑ ป นบัแตเวลาท่ีมูลเหตุใหเปนโมฆียะกรรมนั้นไดหมดส้ินไปแลว (มาตรา ๑๘๑, ๑๗๙ ปพพ.) คือผูแสดงเจตนาพนจากสภาวะท่ีถูกฉอฉลแลว หรือไดรูความจริง หรือรูวาตนถูกกลฉอฉลแลวนั่นเอง หรือมิฉะนั้นสิทธิบอกลางนี้ยอมระงับส้ินไปเม่ือพนกําหนด ๑๐ ปนบัแตเวลาท่ีไดทํานิติกรรมอันเปนโมฆียะนัน้ (มาตรา ๑๘๑ ปพพ.) เวลาท่ีอาจบอกลางโมฆียะกรรมไดนี้ก็คือเวลาท่ีใหสัตยาบันได หรือเวลาท่ีอาจรับรองใหนิติกรรมนั้นมีผลสมบูรณและไมอาจถูกบอกลางไดตอไปนั่นเอง กลาวคือเม่ือมูลเหตุแหงโมฆียะกรรม ซ่ึงในกรณีนี้คือสภาวะท่ีถูกหลอกไดหมดส้ินไปแลว ผูแสดงเจตนาเพราะถูกกลฉอฉลอาจรับรองนิติกรรมนัน้หรือบอกลางโมฆียะกรรมนั้นภายในเวลาท่ีกฎหมายกําหนดก็ได ท้ังนี้เปนไปตามมาตรา ๑๘๑ ประกอบกับมาตรา ๑๗๙ ปพพ. ก) ใครบางเปนผูมีสิทธิบอกลางโมฆียะกรรม ผูมีสิทธิบอกลางโมฆียะกรรมเพราะถูกกลฉอฉลปกติไดแกผูแสดงเจตนาเพราะถูกกลฉอฉลนั้นเอง (มาตรา ๑๘๕ (๓) ปพพ.) อยางไรก็ดี ถาผูแสดงเจตนาอันตกเปนโมฆียะนั้นเปนผูเยาว ผูเยาวจะบอกลางโมฆียะกรรมไดตอเม่ือตนไดบรรลุนิติภาวะแลว หรือไดรับความยนิยอมจากผูแทนโดยชอบธรรมแลว มิฉะนั้นจะตองใหผูแทนโดยชอบธรรมของผูเยาวเปนผูบอกลาง (มาตรา ๑๗๕ (๑) ปพพ.)

๒๓ คําวาคูกรณีที่ผูแสดงเจตนาอาจแสดงเจตนาบอกลางโมฆียะกรรมไดน้ี ในวงวิชาการก็ยอมรับอยูวาไมจํากัด

เฉพาะคูสัญญาเทาน้ัน แตยังหมายรวมถึงบุคคลภายนอกผูรับประโยชนดวย โปรดดู จิ๊ด เศรษฐบุตร, นิติกรรมและสัญญา, พิมพครั้งที่ ๕ พ.ศ. ๒๕๒๘, หนา ๑๙๙

๒๒๔

ถาผูทํานิติกรรมอันเปนโมฆียะกรรมนัน้ถึงแกความตายกอนท่ีจะมีการบอกลางโมฆียะ-กรรม ทายาทของบุคคลนั้นยอมเขาสวมสิทธิและหนาท่ีของเขา และเปนผูมีสิทธิบอกลางโมฆียะ-กรรมได (มาตรา ๑๗๕ วรรคสอง ปพพ.) สําหรับการบอกลางโมฆียะกรรมนั้น ผูมีสิทธิบอกลางจะตองบอกลางโดยแสดงเจตนาแกคูกรณีอีกฝายหน่ึงซ่ึงเปนบุคคลท่ีมีตัวกําหนดไดแนนอน (มาตรา ๑๗๘ ปพพ.) คําวาคูกรณีในท่ีนีมี้ปญหาวาอาจมีความหมายไดหลายระดับดังนี้ (๑) คูกรณีโดยตรงไดแกผูรับการแสดงเจตนาท่ีตกเปนโมฆียะนั้น ๆ (๒) บุคคลภายนอกผูไดรับประโยชนโดยตรงจากการแสดงเจตนาอันตกเปนโมฆียะนั้นๆ ท้ังนี้โดยมีเง่ือนไขวา บุคคลผูนั้นจะตองรูหรือควรไดรูถึงการอันเปนโมฆียะนัน้ ข) กําหนดเวลาบอกลาง กําหนดเวลาบอกลางเปนไปตามมาตรา ๑๘๑ ปพพ. กลาวคือผูมีสิทธิบอกลางจะตองบอกลางโมฆียะกรรมภายในกําหนดหนึ่งปนับแตเวลาท่ีอาจใหสัตยาบันได เวลาท่ีอาจใหสัตยาบันไดนี้หมายถึงเวลาตามมาตรา ๑๗๙ ปพพ. คือเวลาท่ีมูลเหตุแหงโมฆียะกรรมหมดส้ินไปแลว ในกรณีกลฉอฉลระยะเวลาบอกลางกคื็อภายในกําหนด ๑ ป นับแตเวลาท่ีผูมีสิทธิบอกลางรูวาตนเองทํานิติกรรมเพราะถูกกลฉอฉลนั้นเอง สิทธิบอกลางโมฆียะกรรมเพราะกลฉอฉลนี้ยอมระงับส้ินไปเม่ือพนกําหนด ๑๐ ปนับแตเวลาท่ีทํานติิกรรมข้ึน ท้ังนี้ก็เพื่อใหเกดิความแนนอนชัดเจนในสถานะแหงสิทธิและหนาท่ีระหวางคูกรณีนั่นเอง

๑.๗ ปญหากรณีมีการใชสิทธิอยางอ่ืนในมูลเดยีวกัน

ก) ขอเท็จจริงในกรณีหนึ่งกรณใีด อาจครบองคประกอบเปนเร่ืองกลฉอฉล ตามมาตรา ๑๕๙ ปพพ. หรืออาจจะครบองคประกอบเปนเร่ืองสําคัญผิด ตามมาตรา ๑๕๗ ปพพ. ก็ได ตัวอยาง เชน กลฉอฉลเปนเหตุของการแสดงเจตนาโดยสําคัญผิดในคุณสมบัติอันปกติเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรม ในกรณีเหลานี้ผูมีสิทธิบอกลางยอมมีสิทธิเลือกไดวาจะบอกลางโมฆียะกรรมโดยอาศัยสิทธิอยางใด เชน ก. หลอก ข. วาแหวนท่ี ข. สนใจซ้ือนัน้เปนทอง ท้ัง ๆ ท่ีเปนเพียงโลหะชุบทอง เปนเหตุให ข. ตกลงใจซ้ือแหวนวงนัน้ โดยหาก ข. รูวาแหวนนั้นไมใชทองกค็งจะไมเขาทําสัญญาซ้ือขายแหวนวงนี้ ดังนี้เปนกรณีท่ี ข. แสดงเจตนาเพราะถูก ก. ฉอฉล ในขณะเดียวกนั การแสดงเจตนาของ ข. ก็เปนการแสดงเจตนาโดยสําคัญในคุณสมบัติของแหวน อันเปนคุณสมบัติของทรัพยอันปกติยอมเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรม ในกรณเีชนนี้ นิติกรรมยอมตกเปนโมฆียะ เพราะกลฉอฉล และเพราะสําคัญผิดควบคูกันไป และ ข. ยอมมีสิทธิเลือกวาจะบอกลางโมฆียะกรรมโดยเลือกไดวา จะอางกลฉอฉล หรืออางสําคัญผิด

๒๒๕

อยางไรก็ดี การบอกลางโมฆียะกรรมโดยอาศัยเหตุกลฉอฉลเปนฐาน ยอมมีขอดีตรงท่ีแมผูแสดงเจตนาจะไดแสดงเจตนาเพราะประมาทเลินเลออยางรายแรง ซ่ึงปกติยอมตองหามไมใหถือเอาความสําคัญผิดเปนประโยชนแกตน คือบอกลางไมไดตามมาตรา ๑๕๘ ปพพ. แตในเม่ือการแสดงเจตนานั้นเปนเพราะกลฉอฉล กฎหมายมุงคุมครองผูแสดงเจตนาใหบอกลางโมฆียะ-กรรมเพราะกลฉอฉลได ไมวาจะไดแสดงเจตนาเพราะประมาทเลินเลออยางรายแรงหรือไมก็ตาม และยอมเปนธรรมดาอยูเองที่การแสดงเจตนาเพราะกลฉอฉลนั้น มักจะเกดิจากความไวเนื้อเช่ือใจกันจนผูแสดงเจตนาไดแสดงเจตนาไปโดยมิไดระมัดระวงัในกรณีท่ีพึงระวัง กฎหมายจึงคุมครองผูแสดงเจตนายิง่กวากรณีสําคัญผิดท่ัวไป แตระยะเวลาท่ีอาจบอกลางไดก็ยังคงเหมือนกับกรณีสําคัญผิดในคุณสมบัติอันปกติเปนสาระสําคัญแหงนิติกรรม คือจะตองบอกลางภายในกําหนดตามมาตรา ๑๘๑ ปพพ. คือภายใน ๑ ป นับแตเวลาท่ีมูลเหตุแหงโมฆียะกรรมหมดสิ้นไป ซ่ึงในกรณีกลฉอฉลกคื็อ ๑ ป นับแตรูความจริงวาตนไดแสดงเจตนาไปเพราะกลฉอฉล แตการบอกลางโมฆียะกรรมเพราะกลฉอฉลก็มีขอดอย กลาวคือ หากเกดิพิพาทกนัข้ึน ผูกลาวอางกลฉอฉลยอมมีภาระการพิสูจนวา คูกรณีอีกฝายหนึ่งจงใจทํากลฉอฉล คือไดจงใจบอกกลาวขอความอันเปนเท็จ หรือไดจงใจปกปดความจริงอันควรแจงใหทราบ อันเปนภาระในการพิสูจนยิ่งกวาการพิสูจนวาตนไดแสดงเจตนาไปโดยสําคัญผิด ข) ในกรณีทรัพยสินท่ีซ้ือขายกันเปนทรัพยสินท่ีชํารุดบกพรอง คือขาดคุณสมบัติอยางหนึ่งอยางใดตามท่ีไดตกลงกนั จนเปนเหตุใหเส่ือมแกประโยชนอันมุงใชเปนปกติ หรือท่ีมุงหมายโดยสัญญาอันผูขายตองรับผิด (มาตรา ๔๗๒ ปพพ.) นั้น ผูขายตองรับผิดแมจะไมรูวาความชํารุดบกพรองนั้นมีอยู (มาตรา ๔๗๒ วรรคสอง ปพพ.) แตกรณีดังกลาวอาจเปนกรณีท่ีตกลงซ้ือขายกันเพราะกลฉอฉลไดดวย ในกรณีเชนนี้ผูทําสัญญาซ้ือขาย หรือผูซ้ือซ่ึงตกเปนเหยื่อของการทํากลฉอฉลรายน้ีจึงอาจมีสิทธิเลือกวา จะบอกลางโมฆียะกรรมตามมาตรา ๑๘๑ ปพพ. มาตรา ๑๗๙ วรรคแรก ปพพ. หรือจะใชสิทธิเรียกใหผูขายรับผิดตามหลักกฎหมายวาดวยความรับผิดเพื่อชํารุดบกพรอง (มาตรา ๔๗๒ ปพพ.) ประกอบกับมาตรา ๒๑๕ ปพพ. กย็อมได อยางไรก็ดี ในกรณีไมมีความเสียหายท่ีจะเรียกใหชดใชกัน การเลือกวิธีบอกลางโมฆียะกรรมยอมสะดวกแกผูบอกลางมากกวา เพราะเม่ือบอกลางไปแลว การโอนกรรมสิทธ์ิท่ีไดทํากันไวเพราะกลฉอฉลยอมตกเปนโมฆะมาแตเร่ิมแรก และมีผลใหคูกรณกีลับคืนสูฐานะเดมิ (มาตรา ๑๗๖ วรรคแรก ปพพ.) และผูขายหรือผูซ้ือยอมมีสิทธิเรียกทรัพยหรือเรียกราคาคืนทันที ตางจากกรณีเรียกใหรับผิดฐานชํารุดบกพรอง ซ่ึงปกติผูซ้ือตองเรียกใหผูขายรับผิดเพื่อชํารุดบกพรองตามมาตรา ๔๗๒ ปพพ. เสียกอน ซ่ึงข้ึนอยูกับวาทรัพยท่ีซ้ือขายกันนั้นเปนอะไร ในบางกรณีผูขายยอมมีสิทธิท่ีจะเสนอซอมแซม หรือสงมอบทรัพยสินใหมชนิด ปริมาณ หรือคุณภาพเดียวกันท่ีไมชํารุดบกพรองได ตอเม่ือการชําระหนี้เปนพนวิสัย ผูขายไมยอมรับผิด หรือรับผิดโดยชําระหนี้ไมตองตามความประสงคแหงมูล

๒๒๖

หนี้ (มาตรา ๒๑๕ ปพพ.) ผูซ้ึอจึงจะมีสิทธิบอกเลิกสัญญา (มาตรา ๓๘๗ และตอ ๆ มา ปพพ.) ซ่ึงจะเปนผลใหคูกรณีแตละฝายตองใหอีกฝายหนึ่งกลับคืนสูฐานะเดิมตามมาตรา ๓๙๑ วรรคแรก ปพพ. เม่ือไดบอกเลิกสัญญาแลว สัญญายอมระงับส้ินไป และไมมีสัญญาใหเปนฐานแหงสิทธิเรียกรองใหตองปฏิบัติตาม รับผิด หรือบอกเลิกกันไดอีก ค) กรณีท่ีนิติกรรมตกเปนโมฆียะเพราะกลฉอฉลนี้ ผูท่ีแสดงเจตนาเพราะถูกกลฉอฉลยอมมีสิทธิเรียกคาเสียหายไดดวย และคาเสียหายนี้อาจเกิดจากมูลตางกันไดหลายมูล โดยท่ัวไปเม่ือมีการทํากลฉอฉล ยอมมีการกระทําผิดอาญาฐาน “ฉอโกง” โดยมีการหลอกลวงจนอีกฝายหนึ่งหลงเช่ือเปนเหตุใหผูหลอกลวงไดไปซ่ึงประโยชนทางทรัพยสินตามมาตรา ๓๔๑ ป.อาญาอยูดวย ในกรณีเชนนี้ ผูกระทํากลฉอฉลยอมเขาขายเปนผูตองรับผิดฐานละเมิด และมีหนาท่ีตองชดใชคาสินไหมทดแทนทางละเมิดตามมาตรา ๔๒๐ ปพพ. ดวย หรือแมในบางกรณีอาจไมครบองคประกอบเปนฉอโกง แตการหลอกลวงหรือปกปดขอความจริงก็อาจเปนกรณใีชสิทธิในทางท่ีมีแตจะกอความเสียหายแกผูอ่ืนตามมาตรา ๔๒๑ ปพพ. กไ็ด ในกรณีเชนนี้ ผูกระทํายอมไดช่ือวากระทําการอันมิชอบ และตองรับผิดฐานละเมิดอยูนัน่เอง เม่ือผูทํากลฉอฉลไดช่ือวาไดทําละเมิด หากผูถูกกลฉอฉลไดรับความเสียหาย ผูทํากลฉอฉลยอมตองชดใชคาสินไหมทดแทนความเสียหายเพ่ือการทําละเมิดของตน ไมวาผูถูกกลฉอฉลจะไดบอกลางโมฆียะกรรมหรือไมก็ตาม กรณีทํานองนีเ้ห็นไดจากหลักความรับผิดของผูทํากลฉอฉลในกรณีเปนเพียงกลฉอฉลเพื่อเหตุ อันเปนกรณีท่ีทําใหผูถูกกลฉอฉลยอมรับขอกําหนดอันเปนภาระหนกัข้ึนกวาปกติซ่ึงหากรูก็คงไมยอมรับภาระเชนนัน้ แตภาระดังกลาวก็ไมถึงขนาดท่ีหากไดรูก็คงจะมิไดทํานิติกรรมนัน้ข้ึน (มาตรา ๑๖๑ ปพพ.) ดงันี้ผูแสดงเจตนาเพราะถูกกลฉอฉลไมมีสิทธิบอกลางนิติกรรมนั้น แตมีสิทธิเรียกคาสินไหมทดแทนเพ่ือความเสียหายอันเกิดจากกลฉอฉลได อยางไรก็ดีโดยท่ีอายุความบอกลางโมฆียะกรรมตามมาตรา ๑๘๑ ปพพ. นั้นคือกําหนด ๑ ปนับแตเวลาท่ีอาจใหสัตยาบันได หรือ ๑ ป นบัแตเวลาท่ีมูลเหตุใหเกดิโมฆียะกรรมส้ินไป ท้ังนี้ไมเกนิ ๑๐ ปนับแตไดทํานิติกรรมอันเปนโมฆียะนัน้ เปนกําหนดอายุความท่ีไมแตกตางจากอายุความละเมิดตามมาตรา ๔๔๘ ปพพ. คือ กําหนด ๑ ปนับแตวันท่ีผูเสียหายรูถึงการละเมิดและรูตัวผูพึงใชสินไหมทดแทน หรือเม่ือพน ๑๐ ปนบัแตวันทําละเมิด การเลือกฟองโดยอาศัยมูลนิติกรรมท่ีทําโดยกลฉอฉล หรืออางมูลละเมิดจึงไมตางกันมาก แตถาเปนกรณฟีองใหรับผิดในคดีแพงเกี่ยวเน่ืองกับคดีอาญา คือฟองใหรับผิดฐานฉอโกงดวย กรณียอมตางออกไป เพราะอายุความในกรณีเชนนีย้อมนับตามอายุความท่ียาวกวาในคดีอาญา (มาตรา ๔๔๗ วรรคสอง ปพพ.) ซ่ึงตองพิจารณาตามมาตรา ๙๕ ป.อาญา ประกอบกับ มาตรา ๓๔๑ ป.อาญา คือ ๑๐ ป

๒๒๗

๒. ขมขู

องคประกอบกรณีขมขูนั้นแตกตางจากกรณีสําคัญผิดและกรณแีสดงเจตนาเพราะกลฉอฉลตรงท่ีขมขูนั้นไมมีความสําคัญผิดในการแสดงเจตนา คือผูแสดงเจตนาไปโดยเจตนาภายในและเจตนาท่ีแสดงออกตรงกนั และรูตัววาไดแสดงเจตนาไปอยางไร แตเหตุท่ีการแสดงเจตนาเพราะถูกขมขูตกเปนโมฆียะ เพราะกฎหมายมุงคุมครองเสรีภาพในการแสดงเจตนา หรือคุมครองความสมัครใจใหผูแสดงเจตนาตองผูกพันตนตามเจตนาที่ไดแสดงออกเฉพาะกรณีท่ีไดแสดงเจตนาไปดวยความสมัครใจเทานั้น

๒.๑ การขมขูคืออะไร

ขมขูหมายถึงการกอใหเกิดความกลัวภัยอยางใดอยางหน่ึงซ่ึงผูขมขูแสดงใหเห็นวาตนอาจทําใหเกดิภยันัน้ข้ึนแกผูถูกขมขูได ก) ภัยท่ีใชขมขูนัน้อาจเปนเพียงภัยอันเกิดจากการไดรับผลรายหรือการเสียประโยชนอยางใดอยางหน่ึงก็ได ตัวอยางเชน การขมขูวาจะแจงความดําเนนิคดีอาญาหรือจะโฆษณาใหรายทางส่ือมวลชน หรือจะเลิกสัญญากูเงิน หรือจะใชกําลังประทุษราย กรณีท่ีจะเรียกไดวาเปนการขมขูนั้นจะตองเปนการกอใหเกิดความกลัวภยัอันจะมีมาในอนาคต และภยันั้นเปนภยัอันใกลจะถึงซ่ึงรายแรงถึงขนาดใหผูถูกขมขูมีมูลตองหวาดกลัว ซ่ึงเปนภาวะท่ีบีบบังคับทางจิตใจใหตองแสดงเจตนา เปนแรงจูงใจอันมีลักษณะบังคับใหยอมตกลงใจ (vis compulsiva) ไมใชเพราะเปนการใชกําลังบังคับทางกายภาพ (vis absoluta) ใหตองกระทําการอยางใดอยางหนึ่งโดยปราศจากการตกลงใจ ซ่ึงกรณทํีาไปเพราะกําลังบังคับทางกายภาพนั้นไมอาจเรียกไดวาเปนการแสดงเจตนาเลย ตัวอยางเชน ก. บังคับให ข. ซ่ึงนอนปวยอยูในโรงพยาบาลลงนามในหนังสือ เม่ือ ข. ไมยินยอม ก. จึงใชกําลังจับมือของ ข. ลงลายมือช่ือในหนังสือหรือเอกสารสําคัญ ดังนี้ถือไมไดวา ข. แสดงเจตนาเลย ท้ังนี้เพราะการลงลายมือช่ือของ ข. เปนการกระทําโดยปราศจากเจตนาโดยส้ินเชิง ในทางกลับกนั หาก ก. ผูขมขูมิไดประสงคจะขมขูจริงจัง เพียงแตกลาวเลนๆ เทานัน้ หากปรากฏวา ข. เกิดความหวาดกลัว คิดไปวาภยัจะมาถึงจริง จึงยอมแสดงเจตนาตามท่ีถูกขมขู ดังนี้ถือไดวาการแสดงเจตนานั้นไดกระทําไปเพราะถูกขมขูแลว

๒๒๘

ตัวอยางเชน ก. ขู ข. วาจะแจงความดําเนนิคดีกับ ข. เพื่อจูงใจให ข. ยอมลงนามในเอกสาร โดย ก. มิไดต้ังใจจะทําตามคําขูแตอยางใด หากปรากฏวา ข. ลงนามในเอกสารเพราะความหวาดกลัวเชนนั้นก็ถือไดวา ข. ไดแสดงเจตนาเพราะขมขูแลว ข) ภัยอันใกลจะถึงนั้นจะตองเปนภัยท่ีผูถูกขมขูคาดหมายไดวา เปนภัยอันอยูในความควบคุมของผูขมขู การเพียงแตแสดงใหเหน็ภัยอันใกลจะถึง ซ่ึงอยูนอกเหนืออํานาจหรือมิไดเกิดข้ึนโดยอํานาจของผูขมขูไมถือวาเปนการขมขู ตัวอยางเชน ผูใหเชา ก. บอกกลาวแก ข. ผูเชาวา ก. จะแจงความจับ ข. ฐานลักทรัพย หาก ข. ไมตกลงเลิกสัญญากับตน เปนกรณขีมขู แตถา ก. เพียงแตบอกกลาวแก ข. วา การกระทําของ ข. เปนการกระทําความผิดอาญาและอาจถูกตํารวจจบั หรือถูกดําเนินคดีอาญา ดงันี้ไมถือวาเปนการขมขู

๒.๒ ความสัมพันธเชิงเหตุและผลระหวางการขมขูและการแสดงเจตนา

การขมขูจะตองเปนสาเหตุใหผูถูกขมขูแสดงเจตนา แตปญหาวาการขมขูเปนสาเหตุใหผูถูกขมขูแสดงเจตนาหรือไม มิไดข้ึนอยูกับมาตรฐานความรูสึกนึกคิดของวิญูชน แตข้ึนอยูกับมาตรฐานความรูสึกนึกคิดของผูถูกขมขูเปนสําคัญ การพิจารณาวาการขมขูนั้น ๆ เปนเหตุแหงการแสดงเจตนาหรือไม กฎหมายกําหนดใหตองคํานึงถึงเพศ อายุ ฐานะ สุขภาพรางกาย และภาวะทางจิตใจของผูแสดงเจตนาและพฤติการณแวดลอมอันเกี่ยวกับการนั้นเปนเกณฑ (มาตรา ๑๖๗ ปพพ.) การขมขูท่ีกระทําตอบุคคลซ่ึงเปนผูมีจิตใจเขมแข็ง เชนเม่ือใชมีดขมขู ก. ซ่ึงเปนนักรบผานสมรภูมิอันตรายมามาก อาจจะไมกอใหเกิดผลใหเขาตองหวาดกลัวอะไร นอกจากทําใหบุคคลนั้นรูสึกเบ่ือหนายรําคาญ แตการขมขูอยางเดียวกันอาจเกิดผลตอผูมีจิตใจออนไหว เชน ข. ซ่ึงเปนหญิงรับใช ดังนี้อาจกอความหวาดกลัวถึงขนาดทําใหตัวส่ันงันงกดวยความหวาดกลัว และตองยอมแสดงเจตนาตามท่ีผูขมขูเรียกรองก็ได

๒.๓ การขมขูตองไมชอบดวยกฎหมาย

การขมขูใหยอมแสดงเจตนาตามท่ีขมขูนั้นตองปรากฏดวยวาผูกอใหเกดิความหวาดกลัวภัยนัน้ไมมีอํานาจกระทําไดโดยชอบดวยกฎหมาย ท้ังนี้โดยความไมชอบดวยกฎหมายนั้น อาจเกิดไดท้ังจากภยัท่ียกข้ึนขมขูนัน้เอง เชน การขูวาจะใชกําลังประทุษราย หรือเกิดจากความไมชอบดวยกฎหมายท่ีผลอันอาจเกดิจากภยันั้น หรือไมชอบดวยกฎหมายในแงความสัมพันธระหวางภัยท่ียกข้ึนขมขูและผลอันอาจเกดิข้ึนก็ได

๒๒๙

ก) การขมขูดวยการกระทําอันไมชอบดวยกฎหมายเพื่อบังคับใหแสดงเจตนา การทําใหหวาดกลัวดวยการกระทําอันไมชอบดวยกฎหมายยอมไมชอบดวยกฎหมายเสมอ แมวาจะเปนไปเพื่อบรรลุความประสงคท่ีชอบดวยกฎหมายก็ตาม ตัวอยางเชน การขูวา จะฆา ทําราย หรือทําลายทรัพยสิน ยอมเปนขมขู แตการขูดวยการกระทําโดยชอบ เชน ขูวาจะแจงตํารวจจัดวาเปนการใชสิทธิตามปกตินิยม ไมอาจจัดเปนการขมขู (มาตรา ๑๖๕ วรรคแรก ปพพ.) ข) การบังคับใหบุคคลตองแสดงเจตนายอมไมชอบดวยกฎหมาย ถาปรากฏวาวัตถุท่ีประสงคหรือ ความมุงหมายสุดทายของผูขมขูนั้นไมชอบดวยกฎหมาย ท้ังนี้แมวาปจจยัท่ีใชนัน้จะชอบดวยกฎหมายก็ตาม ตัวอยางเชน ในกรณีตามอุทาหรณ ๖ นัน้ การขูวาจะแจงตํารวจปกติถือวาเปนการใชสิทธิตามปกตินิยม แตการแจงขอความผิด ๆ เกี่ยวกับความเสียหายเพื่อหลอกลวงบริษัทประกันภยั ยอมเปนการกระทําความผิด ดังนั้นการทําความหวาดกลัวใหเกิดข้ึนดวยการขูแจงตํารวจเพ่ือใหบรรลุความมุงหมายท่ีไมชอบ ยอมไมอาจเรียกไดวาเปนการใชสิทธิตามปกตินิยม และมีผลเปนการขมขูอันมิชอบ ไมตางอะไรจากการใชสิทธิในทางท่ีมีแตจะใหเสียหายแกบุคคลอ่ืน ซ่ึงกฎหมายถึอวาเปนการอันไมชอบดวยกฎหมาย ค) อยางไรก็ดี แมวามาตรการและความมุงหมายจะชอบดวยกฎหมาย แตการนํามาตร-การอันชอบดวยกฎหมายมาใชในการบรรลุความมุงหมายอันชอบดวยกฎหมาย อาจเปนไปในลักษณะท่ีไมชอบดวยกฎหมายก็ได โดยเฉพาะถาการนํามาตรการนั้นมาใชเปนไปในลักษณะมิชอบ ตัวอยางเชน ในกรณีตามอุทาหรณ ๗ นัน้ การที่ ก. ขูวาหาก ข. ไมยอมชดใชคาเสีย-หายเพื่อการละเมิดท่ี ข. กระทําตอ ก. แลว ก. จะแจงตํารวจจับ ข. ในคดีท่ี ข. ไดเคยกระทําความผิดอาญาไวกอนนั้น เราจะเหน็ไดวา การที่ ก.จะเรียกคาเสียหายจาก ข. ก็ด ีหรือการท่ี ก. จะแจงใหตํารวจดําเนินคดีอาญาท่ี ข. เคยกระทําไวกอนหนานัน้กด็ ีลวนแลวแตเปนการกระทําท่ี ก. มีอํานาจกระทําไดโดยชอบทั้งส้ิน แตการนําเอามาตรการมาใช (คือการแจงความดําเนินคดี แก ข. นั้น หากเปนไปเพื่อบรรลุจุดมุงหมาย (ชําระคาเสียหาย) ยอมเปนการกระทําท่ีไมชอบ เพราะการเรียก ให ก. ตองชดใชคาเสียหายนั้น หาไดมีความสัมพันธทางกฎหมายใด ๆ กับการกระทําความผิดของ ข. แตประการใดไม สวนกรณใีนอุทาหรณ ๕ นัน้ มาตรการที่ ก. ใช คือการแจงตํารวจจับ ข. ซ่ึงเสพสุรามึนเมาขณะขับข่ีรถยนต กับผลท่ี ก. มุงจะใหเกดิข้ึน คือ ข. ชดใชคาสินไหมทดแทนแก ก. นัน้ มีความสัมพันธเปนเหตุเปนผลกันในลักษณะท่ีใหความชอบธรรมแกการกระทําเชนนั้นของ ก. แม

๒๓๐

ก. จะไมมีสิทธิเรียกให ข. ยอมลงนามยอมรับผิดในบันทึก แตการทําให ข.หวาดกลัวจน ยอมลงนามรับผิดนั้นยอมชอบดวยกฎหมาย หากการขูวาจะใชสิทธินั้นมิไดเปนการกระทําท่ีเกินกวาเหตุ

๒.๔ องคประกอบในแงฝายผูขมขู

การที่มาตรา ๑๖๔ ปพพ. กําหนดวา การแสดงเจตนาเพราะถูกขมขูยอมตกเปนโมฆียะทําใหเห็นไดวา การแสดงเจตนาของผูถูกขมขูตองเปนผลของการขมขู ดังนั้นการขมขูจะเกิดข้ึนไดจะตองเปนกรณีท่ีผูขมขูประสงคท่ีจะขมขูเพื่อบีบบังคับใหผูถูกขมขูตองยอมแสดงเจตนาตามท่ีผูขมขูประสงค อยางไรก็ดี การขมขูนั้นเพียงแตผูขมขูจงใจจะขมขู และประสงคตอผลคือการบีบบังคับใหผูถูกขมขูแสดงเจตนาเทานั้นก็เพียงพอแลว ท้ังนี้โดยผูขมขูไมจําเปนตองมีเจตนากระทําการโดยมิชอบดวยกฎหมายหรือมีเจตนาทุจริตประกอบไปดวยแตประการใด เพราะหากการขมขูนั้นเปนการอันไมชอบแลว แมผูขมขูจะเห็นวาตนกระทําไดโดยชอบดวยกฎหมาย ก็ถือไดวาเปนการขมขูแลว ท้ังนี้เพราะความมุงหมายของ มตรา ๑๖๔ ปพพ. มิไดเปนไปเพ่ือลงโทษหรือตําหนิผูขมขู แตแทจริงแลวเปนไปเพื่อคุมครองผูถูกขมขูซ่ึงเปนผูแสดงเจตนาโดยไมสมัครใจ อันเปนเจตนาท่ีวิปริตไปเปนสําคัญ

๒.๕ บุคคลผูขมขู

โดยท่ีกฎหมายเก่ียวกับนิติกรรมท่ีทําข้ึนโดยขมขูมุงคุมครองความสมัครใจในการทํานิติกรรม ดังนั้นเราจึงเห็นไดวา มาตรา ๑๖๖ ปพพ. บัญญัติใหการแสดงเจตนาเพราะบุคคลภายนอกเปนผูขมขูก็ตกเปนโมฆียะ ซ่ึงแตกตางจากหลักในเร่ืองฉอฉลตามมาตรา ๑๕๙ วรรคสอง ปพพ.ซ่ึงวางเปนหลักไววา ถาการแสดงเจตนาเปนเพราะถูกบุคคลภายนอกทําการฉอฉล การแสดงเจตนาเชนนั้นจะเปนโมฆียะก็ตอเม่ือคูกรณีในการทํานิติกรรมนั้นรูหรือควรไดรูถึงกลฉอฉลนั้น จะเห็นไดวา กฎหมายสองเร่ืองนี้เดนิตามหลักคนละหลักกนั เพราะในเร่ืองขมขูนั้น กฎหมายมุงคุมครองผูแสดงเจตนาโดยวิปริตไปเพราะถูกบีบบังคับจนเกดิความกลัว ในลักษณะท่ีไมอาจหลีกเล่ียงได อันเปนการคุมครองการแสดงเจตนาอันเปนผลจากการตกลงใจโดยขาดความมีอิสระในการตกลงใจ ดังนั้นในเร่ืองขมขูนั้น หากมีการแสดงเจตนาโดยขาดความมีอิสระในการตกลงใจ คือแสดงเจตนาออกมาเพราะถูกขมขู แมคูกรณีอีกฝายหน่ึงจะมิไดเปนผูขมขู และมิไดรูเห็น หรือควรไดรูเห็นเกี่ยวกับการขมขูนั้นเลยก็ตาม การแสดงเจตนานั้นก็ยังคงตกเปนโมฆียะอยูนั่นเอง เห็นไดชัดวา ผูแสดงเจตนาควรไดรับการคุมครองเพราะถูกบังคับใหทําไปโดยไมมีทางเลือกนั่นเอง

๒๓๑

๒.๖ ผลของการบอกลางโมฆียกรรมในกรณีขมขู

การบอกลางโมฆียกรรมจากการขมขูก็เปนเชนเดยีวกับกรณีกลฉอฉล คือจะตองบอกลางเสียภายใน ๑ ป นับแตเวลาท่ีอาจใหสัตยาบันได คือเวลาท่ีเหตุบีบบังคับในการขมขูนั้นส้ินสุดลง หรือพนจากความหวาดกลัวภัยนัน้ ๆ นั่นเอง หรือมิฉะนัน้จะตองบอกลางเสียภายใน ๑๐ ปนับแตไดแสดงเจตนา

๒.๗ ผลของการบอกลาง

ผลยอมเปนเชนเดียวกับกรณีบอกลางโมฆียกรรมเพราะกลฉอฉล กลาวคือนิติกรรมท่ีถูกบอกลางแลวยอมตกเปนโมฆะมาแตตน

๒.๘ สิทธิเรียกรองโดยอาศัยฐานอ่ืน

การขมขูอาจเปนการละเมิดเนื่องจากความผิดอาญาในฐานกรรโชก หรือฐานความผิดตอเสรีภาพอยางอ่ืน เปนเหตุใหเรียกคาเสียหายฐานละเมิดไดดวย