Темперамент

ба

Зан төлөв

T.Цэнгэл

Санхүү менежмент

ТЕМПЕРАМЕНТ

Монгол хэлэнд темпераментийг-ааш

араншин гэж нэрлэдэг.

Хүмүүс янз бүрийн араншинтай байдаг.

Тэдгээр нь мэдрэлийн тогтолцооны хэв

шинжээс үүдэлтэй бөгөөд танин мэдэхүйн

процесс, үйл хөдлөл, харилцаа зэргээр

илэрдэг.

1. Шингэний онол /МЭӨ 5-р зуун/

үндэслэгч: Грекийн эмч Гипократ, Гален

Бие дэх шингэний харьцаагаар тодорхойлсон.

• Цус ихтэй- Сангвиник

• Салслаг эд ихтэй- Флегматик

• Шар том цөстэй- Холерик

• Хар өтгөн цөстэй- Меланхолик

ТЕМПЕРАМЕНТИЙН ОНОЛУУД

2. Конституцийн онолүндэслэгч: Германы эрдэмтэн Кречмер, АНУ

эрдэмтэн Шелдон

Биеийн галбир, пропорцоор тодорхойлсон.

Флегматик – бөөрөнхий толгойтой, бүдүүн

гэдэстэй

Сангвиник – шувтан мөртэй, шонтгор хамартай

Меланхолик – биеийн пропорц алдагдсан

Холерик – ширүүн дүртэй г.м

ТЕМПЕРАМЕНТИЙН ОНОЛУУД

Э.Кречмер

• Астеник хэв шинж:

Өндөр туранхай, нарийн зууван царайтай, урт

хөлтэй. Ийм хүмүүс бүрэг, дуу цөөн, сэтгэлийн

хөдөлгөөн ихтэй, зөрүүд, гадаад орчинд

дасахдаа удаан

• Пикник хэв шинж:

Намхан эсвэл дунд зэргийн нуруутай, тарган

махлагдуу, булчин шөрмөс сул. Ийм хүмүүс уян

зөөлөн, цайлган, хувирамтгай зан ааштай

ТЕМПЕРАМЕНТИЙН ОНОЛУУД

• Атлетик хэв шинж:

Өндөр эсвэл дунд зэргийн нуруутай,

булиа, өргөн мөртэй, цээж толгой томтой,

нүүрээрээ ясархаг. Ийм хүмүүс тайван,

гадаад орчинд дасахдаа муу, сэтгэлийн

хөдөлгөөний илрэл бага

• Диспластик хэв шинж:

Биеийн хөгжил, харьцаа муу. Зан ааш нь

тодорхойгүй

ТЕМПЕРАМЕНТИЙН ОНОЛУУД

Гадаад зан байдлын онцлог

Мэдрэлийн ү.а-ны онцлогДМҮА-ны

онцлогТемпрамент

хүч хөдөлгөөн тогтвор

хэт идэвхитэй хүчтэй хөдөлгөөнтэй тогтворгүй баригдашгүй холерик

идэвхитэй хүчтэй хөдөлгөөнтэй тогтвортой хүчтэй сангвиник

хайхрамжгүй хүчтэй хөдөлгөөнгүй тогтвортой хөдөлгөөнгүй флегматик

баригдмал хүчгүй хөдөлгөөнгүй тогтворгүй сул меланхолик

ТЕМПЕРАМЕНТИЙН ОНОЛУУД

3. Дээд мэдрэлийн үйл ажиллагааны хэв шинжээрҮндэслэгч: И П. Павлов.

Холерик

Цочмог, шаралхуу, омголон түргэн зантай,

алхаа гишгээ түргэн, хэрүүлч, зодоонч,

гөжүүд байх талтай.

Үйл ажиллагааны үед маш огцом, зан

байдал нь амархан өөрчлөгддөг.

Нөхцөл байдалд нь хүндэтгэлтэй хандах

юмуу эв зүйгээр харилцвал дорхноо

тайвширдаг. Аль болох сөргөлдөхгүй байх

хэрэгтэй.

4ТЕМПЕРАМЕНТИЙН ОНЦЛОГ ШИНЖҮҮД

Сангвиник

Амьдралын баяр баясгалантай, чанга ярьдаг,

нийтэч, идэвхтэй, заримдаа хөнгөмсөг, олон

зүйлд самгардах талтай.

Үйл ажиллагааны талаасаа сангвиник хүн маш

хөгжилтэй, сэргэлэн зан байдлыг төрүүлж

байдаг.

Өөдрөг, алиа хошин, бүх юм сайхан болно гэж

найддаг, амархан уурлах боловч дороо

мартдаг, сонирхолтой ярилцагч байхын хамт

хүн бүртэй нөхөрлөж чаддаг.

4ТЕМПЕРАМЕНТИЙН ОНЦЛОГ ШИНЖҮҮД

Флегматик

Тайван дөлгөөн, тогтуун, нухацтай, үг дуу

цөөн, хөшүүн, биеэ барьсан,

санаачлагагүй.

Үйл ажиллагаанд маш буурь суурьтай,

тайван хандана.

Нэлээн аажуу удаан сэтгэл нь хөдлөх ба

нэгэнт хөдөлсөн бол тэр байдал нь удаан

хугацаагаар үргэлжилдэг онцлогтой.

4ТЕМПЕРАМЕНТИЙН ОНЦЛОГ ШИНЖҮҮД

Меланхолик

Буурьтай, дүнсгэр, бүрэг ноомой, хянуур,

уриалгахан байдалтай.

Эмзэг, мэдрэмж ихтэй, гомдомтгой, ажилд

хичээнгүй, дуулгавартай.

Үйл ажиллагааг уйтгартай болгодог, өөрт нь

хамааралтай бүх зүйлийн талаар сэтгэл

зовж, догдолж байдаг.

Биеэ барих тал маш сул, ямар нэгэн амлалт

өгдөггүй.

4ТЕМПЕРАМЕНТИЙН ОНЦЛОГ ШИНЖҮҮД

ЗАН ТӨЛӨВ-ХАРАКТЕР

Хүний үйл хөдлөл, харилцааны явцад

илрэн гарч байгаа сэтгэлзүйн онцгой

шинжүүдийн цогцыг зан төлөв гэнэ.

Зан төлөв нь:

-хүний төрөлхийн ааш авир болох

темперамент дээр үндэслэн хүмүүжил

төлөвшлин үр дүнд бий болдог.

Хүмүүсийн зан төлөв авир араншингаас

ялгаатай нь мэдрэлийн тогтолцооны

онцлогоос биш харин тухайн хүний орчин

хүрээ, нийгмийн зан үйл, хүмүүжил, ѐс

суртахуун, боловсролын байдлаас

хамаарна.

o Ааш араншин буюу темперамент нь зан

төлөвөөс төрөлхийн чанараараа

ялгаатай.

ЗАН ТӨЛӨВ БА ТЕМПЕРАМЕНТИЙН

ЯЛГАА

БИЕ ХҮНИЙ ЗАН ТӨЛӨВ

Хүний сэтгэл зүйн давтагдашгүй шинж,

хувийн онцлог нь бие хүний зан төлвийг

бүтээдэг.

Зан төлөв бүрэлдэн төлөвшихөд нөлөөлөх

гол хүчин зүйлс нь:

Бие махбодийн төрөлхийн шинж

Нийгмийн хөгжил, хүмүүжил

Гэр бүл

ГЭР БҮЛИЙН НӨЛӨӨ

Бие хүний төлөвшил зан чанарт гэр бүлийн

орчин хүчтэй нөлөөлдөг.

Мөн гэр бүлд хэддэх хүүхэд болж төрснөөс

тухайн хүний зан чанар ирээдүйн

амьдралын зам тодорхой болдог тухай

онолыг 1928 онд сэтгэл судлаач А.Адлер

дэвшүүлэн тавьжээ.

Ууган хүүхдийн зан төлөвДүү төрөх хүртэл ууган хүүхэд эцэг эхийн онцгой хайр халамжинд өсдөг бөгөөд гэр бүлийнхээ уламжлал дэг журмыг өвлөн авдаг байна. Харин дүү төрснөөс хойш эцэг эхийн зүгээс тавих анхаарал сулардаг тул насан турш энэ алдагдсан байр сууриа эргүүлэн авахыг оролддог. Тийм учраас эрх мэдэлд тэмүүлэх сэдэл ихтэй хүмүүс болдог. Ууган хүүхэд гэр орны ажил дүү нарыг зохицуулах үүрэг хүлээдэг учир захиргаадах зан чанартай болдог гэнэ. Гол онцлог нь эцэг эхийнхээ залуу байхад төрдөг учир залуу хүний эрч хүч сэтгэл хөөрлийн шинж ууган хүүхдэд хадгалагдан үлдэж оюун ухааны хөгжлийн түвшин нь бусад хүүхдээс өндөр байдаг юм байна.

ТА АЙЛЫН ХЭДДЭХ ХҮҮХЭД ВЭ?

Дунд хүүхдийн зан төлөв

Хоѐр гурав дахь хүүхдээс эхлэн эцэг эхийн

анхаарал сулардаг тул дунд хүүхдүүд

харьцангуй эрт биеэ дааж эрт хэл болон хөлд

ордог байна. Дунд хүүхэд ах эгч дүү нартай зэрэг

2 төрлийн харилцаанд ордог учраас харилцааны

ур чадвар илүү төлөвшиж дипломат зан

чанартай болдог ажээ. Дунд хүүхдийн зан

чанарын гол онцлог нь аав ээжийн анхаарлыг

өөртөө татахын тулд ах эгчтэгйээ барьцсаар

атаач нэр төрд дуртай болдог гэнэ.

ТА АЙЛЫН ХЭДДЭХ ХҮҮХЭД ВЭ?

Отгон хүүхдийн зан төлөвГэр бүлдээ хамгийн бага нь учраас эцэг эх ах эгч

гэх мэт гэр бүлийн бүх гишүүдийн хайр анхаарал

дунд өсдөг. Хүмүүжилд нь эцэг эхээс илүүтэй ах

эгчийн нөлөө хүчтэй байдаг. Ах эгчийн зүгээс

ирэх захиргаадалт дарангуйлал хүчтэй байдаг

тул эрх чөлөө хараат бус байдлыг эрхэмлэдэг

болж өсдөг. Отгон хүүхдүүд эрсдэл бүхий спорт

хоббигоор хөөцөлдөх дуртай. Сул тал нь

өөрийгөө хянах чадвар тааруу.

ТА АЙЛЫН ХЭДДЭХ ХҮҮХЭД ВЭ?

Ганц хүүхдийн зан төлөвАйлын ганц хүүхдэд ах эгч гэх мэт гэр бүлийн

бусад гишүүдийн зүгээс ирэх нөлөөлөл байхгүй

тул эцэг эхтэйгээ адилсаж эрт хэрсүүждэг байна.

Мөн олон хүүхэдтэй айлын хүүхэдтэй

харьцуулбал эмх журам их сахидаг хувийн

хариуцлага өндөр тооцоотой хүн болж өсдөг. Сул

тал нь өөрийгөө бусдад илэрхийлэх харилцааны

ур чадвар дутмаг байдаг.

ТА АЙЛЫН ХЭДДЭХ ХҮҮХЭД ВЭ?

Хүний зан төлөв нь хэд хэдэн хандлагаар илрэнэ.

Өөртөө хандах хандлага

-өөрийгөө бусадтай харьцуулан үнэлэх

Бусад хүмүүст хандах хандлага

-нийтэч, үнэнэч, шудрага...

Үйл ажиллагаанд хандах хандлага

-сайн дурын, хөдөлмөрч, хичээнгүй...

Эд юмсад хандах хандлага

-арив гамтай,

БИЕ ХҮНИЙ ЗАН ТӨЛВИЙН ИЛРЭЛ

А.Е.Личко зан төлвийн аль нэг шинж бусдаас тод

илрэх үзэгдэлд тулгуурлан 11 хэв шинж болгон

ангилсан.

Сэтгэцийн хүчтэй

- Эпилептойд

- Гипертим

- Истероид

- Параноид

ЗАН ТӨЛВИЙН ХЭВ ШИНЖ

Сул

- Шизоид

- Психоастеник

- Сензитив

- Гипотим

Тогтворгүй

- Циклоид

- Даган дуурайгч

- Тогтворгүй

ЗАН ТӨЛВИЙН ХЭВ ШИНЖ

1. Эпилептоид : Г.Е СухареваГадаад байдал нь:

бадируун биетэй, хүзүү богино, доод эрүү том, хөдөлгөөн удаантай, хүнд алхаатай, эрч хүч ихтэйтул чанга дуу хоолойтой

Гол шинж нь:

удаан хөдөлгөөн, өсөрхөг, амиа хичээсэн, ихэмсэгзантай, нягт нямбай, цэвэрч, нарийн тооцоотой,

Оюуны хувьд гүн гүнзгий мэдлэгтэй байх нь ховор. Гэхдээ сурч боловсрохын төлөө төрсөн мэт байдаг. Эдийн засагч, хуульч, цэргийн дарга зэрэгмэргэжилд тэнцэнэ.

Үерхэл, нөхөрлөлдөө үнэнч, хууль дүрмийг чандбаримтална.

ЗАН ТӨЛВИЙН СЭТГЭЦИЙН ХҮЧТЭЙ ХЭВ

ШИНЖ

2. Гипертим : Шнайдер, Ганнушкин

Гадаад төрх: эрүүл чийрэг биетэй, тарган, сэргэлэн, хөдөлгөөнтэй, суусан газраа тогтохгүй, хайш яйш янзянзаар хувцаслана

Сэтгэл санаа нь байнга хөөрүү, сэтгэл хөдөлгөөний илрэлбүр нь хоромхон асч унтарна, уур нь дорхноо гарна. Амиа хичээхийг мэдэхгүй, өгөөмөр сайхан сэтгэлтэй. Эмхцэгц муутай, бодол санаа нь төвлөрдөггүй, гэртээ байхтийм ч дуртай биш. Нүүдэл суудал хийх дуртай, ая тухыгэрхэмлэдэггүй. Мөнгө үрэмтгий, биеийн байдал барагтайл бол өвдөхгүй. Оюун санаа, мэдлэгийн хүрээ өргөнболовч өнгөц. Сэтгэл санаа нь хувирамтгай. Ажлынхаа үрдүнд хүрч чадахгүй шантардаг. Тогтвортой байр суурьэзэлж чадахгүй, олон найз нөхөдтэй, алиа марзанзантай, дур сонирхол нь амархан өөрчлөгддөг.

ЗАН ТӨЛВИЙН СЭТГЭЦИЙН ХҮЧТЭЙ ХЭВ

ШИНЖ

3. ИстероидГадаад төрх нь: ихэмсэг, дээгүүр харж алхална,

хамгийн ганган, чамин хувцаслана. Этгээдбайдлаар нүүр, зүсээ янзална. Хүмүүсийнанхаарлын төвд байх, өөрийгөө хүндлүүлэхбайнгын эрмэлзэлтэй, худалч, нөгөө талаарөөрийгөө хэт дээгүүр үнэлнэ. Сэтгэл санаа ньтогтворгүй, баярлаж гомдох нь амархан, алдар нэрддуртай. Гэр орон нь үзмэр шиг. Мөнгөнд шуналгүй, бусдад мөнгө зарцуулах дургүй. Өвчнөө хэт өсгөжүнэлнэ, эмч нарын оношид итгэдэггүй. Оюуны хувьдөргөн боловч гүн бус. Албан тушаалд хэтэрхийдуртай. Үерхэл нөхөрлөлийн хувьд нэр цуутайхүнтэй найзлахыг хүсдэг.

ЗАН ТӨЛВИЙН СЭТГЭЦИЙН ХҮЧТЭЙ ХЭВ

ШИНЖ

4. Параноид

Хувиа хичээсэн, сэтгэл санаа нь тогтвортой, шантрамхай Гадаад төрх нь: дунд зэргийн эрүүлчийрэг биетэй, дайчин шаргуу, дуу хоолой чанга, түргэн шалмаг хөдөлгөөнтэй, цэвэрхэн сайханхувцасладаг, нийгмийн амьдралд идэвхтэйоролцдог.

Ажил нь түүний хамгийн эрхэм зүйл учир түүнд л бүхнээ зориулна. Өөрийгөө эрүүл гэж байнгабоддог учраас гэнэт муудсан үедээ л эмнэлгийнбараа хардаг.

Найз нөхдийн хувьд өөртөө хэрэгтэй гэсэн хүнийгсонгодог.

ЗАН ТӨЛВИЙН СЭТГЭЦИЙН ХҮЧТЭЙ ХЭВ

ШИНЖ

5. Шизоид : 1921он Кречмер

Гадаад төрх: Цэвэр цэмцгэр, ганган дэгжин хувцаслахгүй,

нүүр царай нь мэлийсэн цонхигор, дүнсгэр уйтгартай.

Удаан ярина, оновчтой үг хэлж чадахгүй.

Гэр орны хувьд тохь тухгүй, хүйтэн хөндий, ахуй байдалдаа

анхаардаггүй, мөнгөгүй явах нь ихэвчлэн тохиолддоггүй.

Эрүүл мэндээр муу, өвчлөмтгий, гэвч үүндээ санаа зовдоггүй.

Өргөн хүрээний мэдлэгтэй. Ой сайтай, номонд хорхойтой

боловч өөрийгөө бусдад илчилдэггүй. Удирдах албан

тушаал зохихгүй.

Цөөн хэдэн хүнтэй ойр байдаг.

ЗАН ТӨЛВИЙН СУЛ ХЭВ ШИНЖ

6. Психоастеник

Ийм хэв шинжтэй хүмүүс юмнаас эмээдэг,

хөдөлгөөний эвсэлгүй, хөшингө, юмыг их тунгааж

боддог, шийдмэг бус, өөртөө хэт анализ хийдэг.

Өөр шигээ оюуны сонирхолтой хүнтэй нөхөрлөдөг.

7. СензитивХэт мэдрэг, сэтгэл дундуур, ѐс суртахууны өндөр

шаардлагатай, хэт болгоомжтой, бүрэг дуугүй,

эргэлзсэн байдалтай, ичимхий, гомдомхой, амиа

хорлох талаар бодно.

ЗАН ТӨЛВИЙН 11Н ХЭВ ШИНЖ

8. Гипотим

Эцэнхий туранхай, нүүр царайд нь үргэлж сэтгэл

дундуур байдал илэрч, ярвайж явдаг.

Гэр амьтай, тав тухыг маш их эрхэмлэдэг.

Мөнгийг яаж олохыг мэддэгүй учир мөнгө муутай

явдаг. Өвчирхөх хандлага гаргадаг. Эмч нарт

итгэдэггүй. Оюуны хувьд мэдлэг дулимагхан.

Амьдралын муу талыг байнга харна.

Тодорхой сонирхдог зүйл бараг үгүй.

Хүнтэй барагтай нөхөрлөдөггүй. Үргэлж муу талаас

нь харна.

ЗАН ТӨЛВИЙН СУЛ ХЭВ ШИНЖ

9. ЦиклоидСэтгэцийн идэвх үе үе буурч, дээшилж явдаг

10. КонформБусад шиг байх гэсэн сэдэлтэй. Найз нөхдийнхөө хүрээг

солихгүй, тогтвортой. Хуучинсаг үзэлтэй, шинэ соргог

зүйлд дасдаггүй.

11. ТогтворгүйТуйлбаргүй, хувирамтгай шинжтэй

ЗАН ТӨЛВИЙН ТОГТВОРГҮЙ ХЭВ ШИНЖ

Зан төлвийг онцлог шинжүүдээр нь 3

ангилдаг.

Интроверт

Амбиверт

Экстраверт

БИЕ ХҮНИЙ ЗАН ТӨЛВИЙН ТӨРӨЛ

Интроверт хүний онцлог:

- Зан авир нь гаднаа илэрдэггүй

- Дотоод ертөнцдөө бодол санаа нь төвлөрдөг

- Хэлэхээсээ өмнө сайтар боддог

- Чимээгүй тайван орчинд ганцаараа байх дуртай

- Шуугиан ихтэй нөхцөлд анхаарлаа төвлөрүүлэх

чадвар муутай

- Бусдыг сайн сонсдог

- Нилээд бодлогошронгуй дүр төрхтэй

БИЕ ХҮНИЙ ЗАН ТӨЛВИЙН ТӨРӨЛ

Амбиверт хүний онцлог:

- Дундаж хэвийн шинжтэй хүмүүс

Экстраверт хүний онцлог:

- Зан авир нь гаднаа тодорхой илэрдэг

- Эхлээд ярих дараа нь бодох хандлагатай

- Олон найз нөхөд, дотны хүнтэй

- Чимээ шуугианд ч тайван ажиллах чадвартай

- Ойлголцоход амар

- Танихгүй хүнтэй ч яриа үүсгэж чаддаг

- Бусдыг сонсох чадвар муутай

БИЕ ХҮНИЙ ЗАН ТӨЛӨВ

Хүн өөрийн зан төлөвийг хянах,

Өөрийн зан үйлийг бусдын нүдээр харах

бүрэн чадвартай.

Анхаарал тавьсанд

баярлалаа