· vaderlandsch woordenboek, i. d e e l. 4 excudit . vÅsderlandsch woordenboek; d 00st jacobus kok. eerste deel. aa-ad. tweede druk. rtrt kaarten , plaaten en pourtïtaittiin. te

Embed Size (px)

Citation preview

VADERLANDSCHWOORDENBOEK,I. D E E L.

4excudit .

VSDERLANDSCHWOORDENBOEK;D 00StJACOBUS KOK.EERSTE DEEL.AA-AD.TWEEDE DRUK.rtrT KAARTEN , PLAATEN en POURTtAITTIIN.TE AMSTERDAM, nuJOH- ANNES ALLAR T.M DCCLIC3:YV.

BERl C EI TVAN - DENUITG E G V C R. iet hier , Klaarde Landgenooten , hLt EER-.STE DEEL van den TWEEDEN DRUK VADERi,ANDSCHL'N WOORDENBOEKS. Schrijvervan het zelve , bij de eerfie uitgave, het gelukgenoegen gehad , dat deeze zijn arbeid dealgemeene goedkeuring van weldenkende en kundigeVaderlanders wegdroeg , en hij de eerfie Deelenras zag uitverkogt ; wij twi;ffelen niet , ofdeze UITGAVE die zelfde graagteontvangen worden. Dit is ten minife zeker ,dat mijn oogmerk is, dit alleronmisbaartte werk,vor ieder en, op nieuws, verkrijgbar te doenworden. Uit de afgifte eerf}e zalieder kundig Leezer zien, dat door mij kosten nochmoeite gefpaard zien, om een werk van die waardijzo wel uitgevoerd voorfchijn te doen komenals niooglijk is , en , door de bijgevoegdePlaaten en Pourtraiten , kostbaarder,maar ook tevens luifterrijker en interesfanter temaken.Van den Inhoud deezes Werks behoeft hierniets gezegd te worden. Zij , die daar van nogzin , verzoeken wij alleen , een der Deelente doorbladeren , en het zelve artikelsg e^i ij-B E R I fl TVAN'DE~U I T G E VER.Ziet hicr, w,lard~ Landgenooten, hd EF.RSTEDEEL TWEED~N DRUK des VADERtANDSCHENWPORDENllOEKS. Heeft de Schrijvcrhet zdve, Lij de eernc uitgave, het gcluken genocgen gchad, deeze zijn arbeid dealgemccne van weldcnkendc cn kundigeVadcrlandcrs wegdroeg, en hij de eerUe Dcelenras zag uitvcrkogt; wij twi.iffelen nict ot ofdczc TWEEDE UITGAVE zal met d; zelfde graagteontvangen wordcn. Dit is ten minfl:c zeker,mijn oogmerk is, dit alleronmisbaarfl:e werk.,voor icdcr cen, op nieuws, verkrijgbaar tc docnwordcn. __ Uit dc afgifte van dit eerfl:e Deel, zaliedcr door mij nochmocite ziin, een werk van die w~lardijzo wel uitgevocrd ten voorfchijn tc doen komenmooglijk is, en, door de bijgevoegdecn Pormraiten, wel is waar, kostbaarder.,tcvens luifl:errijker en interesfanter teden Inhoud deezcs vVerks behoeft hierwordcn. Zij, die daar van nogonkundig zFn, verzoeken wij alleen, een der Deelente doorbladeren, en hct zelve artikclsb-=-''" \\ lJIIBERICHT VAN DEN UITGEEVER.wijze te vergelijken bij andere WOORDENBOEKEN,waarmede hunne Boekerijen reedA voorzien zijn.Hier door zullen zij ras overtuigd Worden , datin de reeds uitgegeevene Deelen, niet a lleen Benegroote meenigte Artikelen gevonden wordt , diereen in andere te vergeefsch zoekt, maar dat ook dezulke , welke in dit Werk voorkomen , meer uitgewerkt, en vollediger zijn, dan in andere, en dathet gefchiedkundige, ons Vaderland betreffende ,daarin vervolgd is , tot op dezen tijd.Het XIII. Deel, 't welk reeds is afgedrukt, en,zo fpoedig de Plaaten in gereedheid zijn , met 'deKAART van GELDERLAND , zal worden uitgegeeven, zal op nieuws ten bewijze (trekken van derSchrijvers aanhoudenden lust en ijver , om ditWerk zo volledig te maaken als mooglijk is.De Lijst der Inteekenaaren , op deezen nieuwendruk , zal , in een der volgende Deelen geplaatstworden.D EPLA A TENMOETEN GEPLAATST WORDEN:Plaat T. Algeineene Tytelplaat. .II. tegen over Bladz. 4:--+-- III. . . 184.----- IV. 221.

VADERLANDSCHWUOP.DF.NBOEK.A A.AA, of A n A, een woord, 't welk, in de oude Duitfchetaal , eene Ris, ei, eiviertje , bloed, Stioout , Betk of Waterbetekent: dus heeft men in f)uitsc-'ila;ad , onder anderen , daSwarts , of Sc 4artz-il i , of ii'ra, dat zo veel zegt , als hetZwarte Water. Meer andere, door mijnen voorganger HA I. MAgemeld, doch die, naar mijne gedachten , tot dit beflek niet behooren, achterlatende, noemen wij hier liever de volgende:A4, of A H A , een Rivier: ie , 't welk zijn oorfprong heeft in 'tZziid;;'e tcr gedeelte van 't Bisdom Hunger, bijna twee mijlenten Z. W. de Stad Coesveld, loopende door 't Stedeke en 't Rechtsgebiedvan A'n'is , . B 'rk 'o.'t en 't Graaffclriip Zu: p,'un ; eervolgens,tusfchen 't ittedeke thi lolt en Buret, in den ouden Tl /elvallende, of digt by de Stad D kiesburg , zig ontlastende in denTsfel. - Nog is 'er eene andereA A, of A H A , omtrent Groningen, aan wiens rechter Oeverdie Stad gebouwd is ; deeze rivier begint, in 't opperfile gedeeltevan Drerit 't, een weinig boven 't Dorp Westrop, in eenen zandigengrond , en loopt van daar, met eenen krommen f}room ,N. N. W. naar Groningen, ter lengte van agt uurgin. Eertijdsverc:nigde zig deeze Rivier, tc:n uur van daar, met de Hun//ngis,doch nu binnen de muuren van gemelde Stad, met welke zij,door wonderlijke bogten , door de Marnamaver of M,annersha""en , nu de Lau wv -Zee, genaamd , zig in de Noord Zee ontlast.Zie A LT ING , Belgii Inferior. Defcr. Tom. I. p. 3.A A , ook wel de Kalte /la, of Agio (het koude water) ge-I. DEEL. A naanid,z A tA. (eenige Rivieren).naamd , een klein Riviertje , 't welk zijn oorsprong neemtin 't Westerdeel van 't Bisdom Munler, bijna drie uuren ten W.de Stad Coeiv. id., loopende mede door 't Stedeke en 't gebiedvan A'tuis , doch ondertcheiden van 't voorgemelde ; vervolgensliroomt het door 't Landfchap /went it, voorbij het StedekeCoor ,, en niet verre van daar, in een ander Riviertje, de Revegenaamd, vallende, fchiet het verder N N. W. door 't DrostamptZallant, niet verre van Oormen, alwaar het in de Vecht valt.Zie R A ij, Ceograpbie!ch Woordenb. p. 1.A A, een ander, insgelijks een klein Riviertje , in Nederland,n wel in de Provincie Overtjs/el, welk zijnen loop neemt doorZ^^olle, ontvangende aldaar 't zo evengemelde Rl eiera je de ('eert,en flrQomt van daar voorbij Has lelt ; een weinig verder draagthet den naam van 't Zwarte Water, loopende voorbij Zwart-Sluis, en zig in de Zuider Zee ontlastende.Ibidem.A A, doorgaans bekend bij den naam van de Steenwifker da,welke ontfpringt in 't Westergedeelte van 't Landfchap Drent'',en loopt door 't N. W. van de Provintie Overi j , f el , voorbijSteenwijf , en daarna door Blokzi ji, in de Zukier-Zee. Zij draagtook vel den naam van de Blokzt jler 4a. In 't Jaar i 58, opden 14 van Julij, deedt de Raad van Vaate eene ernilige waarfchuwing, tegen 't toedammen van dit Riviertje.Zie Nederl. ; aarb. 1758, bl. 885.A A, eene andere Rivier van dien naam, welke zig bij de StadBreda, eigenlijk Breed' Aa genaamd, verenigt met eene andere, Mark of Mer cke genaamd; hier door ruimer geworden zijnde,heeft zij ook den naam van Brede-sla gekreegen, en dienaan de Stad, zo evengeweld, medegedeeld. Door de gemeldeverwijding, eene bekwaame bevaarbaare Rivier geworden zijnde,gaan de Scheepen r langs haare boordm tot aan de Gsnnekr toe. ---1-looger op naar H')og (!raten , draagt zij den naam van de AA:.nederwaares , en in de gemelde Stad, dien van de l)lercke; ookword ze van eenigen (met het koppelwoord Merk-4a genoemd.Wat liet gefchiedkundige aangaat; toen de Spanjaarden, onderIt(eenige Rivieren). 3gebied van ll'nbr. Spinola, Ao. 1624-1625, de Bredauireng hadden , werd , op bcvl van deszelfsEigenaar, Prins iTlaurit, , op Kersdag, 1624, een begin gemaakt,door 't leggen van een Dijk, om de M'rcke floppen,tien roeden boven Zevenbergen, Brabandfche met twee Schaazen , niet zonder groote moeite en zwaadit werd aangevangen op Lamsgat, roet de gezegde opflopping, de belegeraars tot het opbreeken't noodzaaken , te doen verdrinken. Te eerderdit als de Dijk voltooid zoudezijn , Kom, door Verlaaten en Sluizen , bij f iringtij , of andereVloeden , kon vermeerderd worden Doch toen deezevoltooid en de gehoopte uitwerking verwachtkwam 'er, op den 23 Febr. 1625, zulk eene geweldigevan water, meer dan twee roeden vanwcgfpoelden ; welk cone aanmerklijke diepte maakte.werd 'er ontzien , om dit te herflellen maar de aanhoudendeflormwinden , en de kracht des % oters , dez1ve voortgefhuwd, veroorzaakten onverl;omclijke verhinderingen: dat men zig genoodzaakt vond , den arbeid te (laken,het water zijnen te laaten behouden; waarop danStad Art. BREDA der Spaanfchen kwam.Zie R AID , ai o R E tt i, A I T Z E M A, n van Staat , enz.I. Deel, fol. 324, 396; Leiven van Maur. IIASSF LT, 1-1,11. de II1. WASSENAAR,11111. Verlia.,1 van 't laar 117.Behalven eenige Teek /es Rivieren, in land deli d.aagen : de oudeen /la , by Leiden; Ila Y'elter ?a , . omtrent Bijlen en MepFricsfche Ai, iIlmeloo , tusfchen if ijnden en-pel,Blankemeer. Nog A IVestp ,'la?en rel.A A, bij Boek 'ro Jt. - A , tusfchen Pert'.-em Bur b Reinfurt.--- A, tegen over F,mshui ren , Eems. ---A A, door Munf er, den Eetas lopende. --- Qlde ca I'e-AA. (et/lige Ri'l'iewl).'t gebied Alf/br. Spi/11la, Aa. 1614- 16z5, de Stad Rretiazeer fireng belegerd hadden, werd, op bevl van deszelfsPrim lUaurit', Kersdag, 1614, een 6egin gemaal;t, leggen om de M"rcke te en tien roeden boven ZeJ'mbergm, aan de Braband[che zijde,voorzien met twee Schanzen, niet zonder groote moeite en zwaare kosten; dit werd aange\'angen op Lamsga! , lIlet oogmerk, omdoor de gezegde opllopping, de belegeraars tot het opbreekenvan 'e beleg te noodzaaken, of te doen verdrinken. Te eerderfcheen dit te moeten volgen, omdat, als de Dijk voltooid zoudezijn, de KOln, door Verlaaten en Sluizen, bij fjlringtij, of anderehooge Vloeden, kon vermeerderd worden 1)oc11 toen deezearbeid bijna voltouid was, en de gehoopte uitwerking venvachtwerd, kwam 'er, op den 23 Febr. 1625, zulk ecne geweldigeaanperzing van water, dat 'er meer dan twee roeden vanden Dijk wcgfpocldcn; 't welk cene aanmerklijke diepte maakte.Geen moeite werd 'er ontzien, om dit te herllellen ; Illaar de aanhoud(:nde hevige f1ormwinden, en de kracht dcs waters, door dez01ve\'uortgel1u\\'d, \'eroorzaaktel1 onver!;omclijkc verhinderingen:zo dat men zig genoodzaakt vond, den arbeid te Ilaken,en h~t water zijnen ouden loop te la:l{en behouden; waarop daaook de S {(Id (zo als onder 't Art. B RED A zal gezegd worden) inde magt der Spa:mfchcn kwam.Zie R A IJ, ~l aRE [ti, IdT Z Eli! Zak. n l'l1n Staat, CIIZ.J. 324, 396; Lel'e/I "fJn M,l1~r. fol. 76;HASSF Ihjl. de Brab. p. 'lil. en WASS~NAA[{.lhj1. Fe,.,'!a,,/ )'(111 " Jaar 1625, p. 111.Bchall'en deeze vindt men nog eenige ardere Hukjes en ,'?h'itrm,in Nede; l,-lIltl , die den naam van AA. d:::agcn: als, oud!!etI wijde d.1, b,Y Leiden; lIa!'elter-/lrt,. Oliltrent Bijk:l Mep.pel. de Fricsfch!! Ail. omtrent dimeloo, tus[chen /I'ijndell enBltmkeJlJeer. Nog zijn 'er deA A, omtrent Borken , lopende bij rf/eslp.ta!en in den r,(e/. -A bij Bod.. io/t. - A A, tllsfchen Bent j'ffn en Burgfleinjurt.- A A, tegen over Rmshuiren, lopende in de Eel1ls. -A.~, dOOl' M:mjler, mede in den Eellls - OMe ofA !1 [',.4Pekel A A, boven Blij/lam....,., Mosfel A A, bij Wedde, vallendein de kuite A A, _. A A , lopende uit de Peek , Helmond, naar 's Hertogenbo,%r. - A, bij Turnfout. ----A, bij Crevelingen, A, lopende door St..Omer.Zie s M 1 s Schatkamer, en andere.A, (4dolf van der) nog een anderen , die den toenaamvan ran der A droeg, lijst der Tekenaars 'tberuchte Verbond der Edelen. ---- Adolf van der Aa het ook , van Wien aangetl:end , hij , tot onderflandvan , te fchieten , eerre fomine Toen men , 't Jaar eenen aanflag op l''alc Jzerenhad , 'elke toevertrouwd was aan Jan van Marnix, Ileere van Thoulouze, den vermaarden St. illFrinfen van Oranje, gemelde-degonde ,van Thoulouze Adolf van der Aa,die , deezen aanflg , te Antwerpen aanEenoomen :dat , echter, za bedekt niet had kunnen gefcliieden , of de Regeermg'er lucht gekreegen : dezelve te nietliep, en hij , door i lba , gebannen werd. Volgens R o u c EB v T K E N s , uit een Ade!ijk Br abandscli Cellocut afkomflig,onderfcheiden van een ander "an der A , gelijk kenhelijkuit het onderfcheid der Wapenen ; het Wapen vangeflacht een Schilds-Schaakbord, met witte zwarte Merle wit Veldje in den regler hock;ander een wit Bourgondisch K, riis een rood VeldDeze ARIo f, Johan, Mechelen , was aan Sophia van Nupen. I-Ieer TEAT ER bericht dat hij het Verboudfc-'zri't der Edolrn me- wae heeft; als mede, in den flag jern..21 van Jtinij gefneuveld tningen ,Zie J. W. T E WATER , Ni: torie l'an'I Verloor d, II. Deel .bl. 1 35.vindt men melding gemankt van Genen Kapitein .van derAA, die fneuvelde voor Ceert ruifienberg , en van eenenanderen , Lijfwacht van Prins Maurits, WAGENA AR, Vade, I. 110. bl. 124, 224, 255.' Sr.RAVE7-ANDE,, TiveedeEetfsfeest Mad( burg/s'rehi jLeid , bl. VAN LOON , Fet rli ng . I. Dcel , bl. 405-414,A a,AA AA.. ((AAddoollff vvaann dteierr))AA, boven Blijham. _ Mosfel AA, bij "redde, vallendede !nde, deed alles. (gelijk wij, .onder 't Art. Surinllml! enoat der Westindi[che lI1all/fel1t1ppi;, nader zien zullen) om heilwel te ontvangen. De Heer F,lInfois "011 AOl"sfen, toen reedsHeer van SOflllndsdijk, bltvondt zig, op dt tijdllip , om de bovengemeldereden, in S41rinllme; het gebied voerende overcene Datterij, laadde hij, in zijnen ijver, zelf lret" r;cfehttt;doeh, zo alt hij ten tweeden mRale hier mede b~ig \v:lS, trofhem het ongeluk, dat het /tuk afging, eenige fiukken vall zijnevingeren wegnam, en hem del!rlijk in 't aangezicht kwetlle; nogthanswerd hij, na verloop van ecftigen tljd, van zijne wondengelukkig geneezen. Nadarhand bekleedde de~ze Sommefsrliik3 denA A R S S E YV S. FraH fois)rang Admiraal , bij het Collegie van Am/leidam; inwaardigheid hij , in 't Jaar 172 I , Esquader vanOorlogfchepen , tegen de Algerijnen, Middelandlchegezonden werd, zonder echter in dien kruistogt ier merkltjks'verrichten. Gelijken kruistocht deed Jaar 1724. In't Jaar 1726, gelukte het hem , op diergelijken na eenigeonderhandelingen , den agtflen van de maand September , denfluiten ; voorwaarden , die den Staat ajet onvoordeeligwaren. , waarna met de vloot, naar het Vadcrlandt, rug keerde Met een vloot van twaalf fchepen bevond hij zig,in 't Jaar 1729 , nevens de Engelfchen , onder hunnen A'dmiraalWager , beide vlooten alleen verzameld fcheenen ,de Spanjaarden vreeze aantejagen , vrij1 gedeeigdeniets gebeurde.was ira getreeden, met Maria vanAarslen van herenhout, bij haar verwekt 5 Kinderen:I. Anna Margareta, t. Elizabeth Louifa, 3. Henrietta,4. Cornelis, die flierf I'624. 5. Franfois Cornelis, gebooreu25 Aug. I725.Hollandfche fiftrkurins 1689 , bl. 59 6o. Staatder Nederl. I. D. _538. SUIKER , Algemeene Gefchie.denisfen, Deel, VIIIfie tijdbeflek, bl. 423. VaderlandfcheVIllfle deel.MARSSEN , (3kheer FRANCOIS CORNELIS, Baron Sommelsdijk , Ooltjesplaat Craaijeflein , befchreevenRidder(chap West-Friesland,Colonel van Regiment Infanterij , zedertt AARIsEN, BEYEREN Baron van) Heer Dorpeen Meeteren erf Triangel , Colonel 'tRegiment Guardes Infanterij, Hoogheemraad Delfland , enz,1767. Van het aanzienljk geflacht van 4arsfen, zijnnog leeven.AART, een onder 't Panderfehap Herwen niet verreHerwen. Er roeenen , dat van !fart')102 A R. SEN (Franois)den rang van Vice Admiraal, bij het Collegie van Amflel1am; inwelke waardigheid hij, in' 't Jaar 1721, met een Esquader vanagt Oorlogfchepen, tegen de Algerijnm, naar de MiddelandfcheZee gezonden werd, zonder echter in dien kruistogt iet lnerklijkste Verrichten. Gelijken kruistoc.,.ht deed hij in 't Jaur 1724' InJuar gelukte het hem, op diergelijken togt, na eenigeonderhandelingen, op den agtfien van de maand September, denvrede te fluiten; op vorwaarden, die voor den Staat njet onvoordeeligwaren; waarna hij, met de vloot, naar het Vaderlandt,~ rug keerde" Met een vloot van twaalf fchepen bevond hij zig,'t Jaur 1729, nevens de Engclchen, onder hunnen A~miraalWager, welke ~cide vlooten alleen verzameld fchcencn,om cie Spuniaarden eene vreezeaantejagen, wijl van de gedt'eigdelanding nicts gebeurde.In 't Jaar 1712 was hij in. Huwelijk getrecdcn, met Moria van.Aarsren van WerenholJt, en had bij haar verwekt 5 Kinderen:J. AnI/a /I1argllreta. 2. Elh.abeth Louifa, 4 Corne/is, di~ merf 1'6:!4. 5. Frol1fois Corne/is, geboorcll~5 Aug. 1725.Zie de lIol/andfche Merkul-ills van 168?, bI. 59 en 60. tier Nedrl. r. D._bl. 538. SlIIKI!R, A/gemeene Gefchiedwisfcn,II. Deel, VIIIfie tijdbefiek, bi. 4l3. raderJtlIJdfcl,e Historie, Vlllile deel.A,A\l.SSEN, JOfIkhur FRANCOJS CORNELlS, Raron van) Heervan SQmmelsdijk, Ooitjesplaat , Bommel en Craaijeflein, befchree.ven in de RiddeIfchap en Edelen van Holland en West-Friesland,Generaal Major en Colonel van een Regiment Illfamerij, zedert'c Jaar 1766. enAAR!SEN, IIEvtREN (A. N. Raron Heer van den Dorpe~Ll Lande van Voshol , Meeteren en Triangel, Colonel bij l~egiment Guanies Infntej, Hoogheemraad van Delfland, enl.zedert 176. Van het aanzienijk geDacht van Aars!en. tiJudeeze beiden nog in leeven.een Dorp, onder 't Panderfehap van Herwen , nict verrevan gemelde Huwen. 'Er zijn 'er, die rueenen, dat van ditAart"~AARTSBERG. 103dart, naam van renacum , drenatium , in dePeutingerus bij Tacitus, gemaakt word.fchatting, in 't Jaar 1547 , over geheel Gelderland geflagenwerd, droeg 'fart 17o Gl. - : - Si penningen. VoorheenDorp een eigen Predikant; in 't Jaar 1 609 werd aldaar beroepenHubertus Liesfelius; en zelfde Eb.berus; Chriflophorus Henricus Bucherus 162 i;Casparus Rofa 1621. in 't Jaar 1627, werd het vereenigdmet Herpen.Staat der Nederl. III. bl. 256. ALTING , In ferior.Not. 1. pag. 8. HOUVE, flandv. Chronijk, fol. 78.AARTSBERG , Heer-Aartsberg, Bergambacht, en adelijk kafeel, onder Berg-Ambacht, Lek. Volgens het algemeengevoelen , gedicht door Heer dart, of Aarnout vanArkel, eenen Berg; waarom de Heeren van Aartsberg, brieven, Heeren van den Berg worden.rechtsgebied , welk aan de Heeren van Zuilen vanin 't volgende Art. zal gefproken worden )koomen , in 't Jaar 1624, door de Staaten vanNaderhand dit adelijk huis overgegaan aan 'tgeflaclit van Kapelle , Zie breeder vandit Aartsberg, Heer-drentsberg , 't welk zig , in 't Jaar daar Prent, een goede gedaante vertoonde, OUDENHOVEN, Befchrijving van Zuid-Holland , bl. 411. sMrrs , bl. 5. VAN LEEUWEN, BataviaIllugt. fol. 1212. van 't Bisdom Utrecht,III. bl. TWEE AARTSBERGEN, waarin gelegen het Dorp Aartswaart de Maf , worden in fommige oude Brieven genaamdHartswaarde, of Hereswaert , op den Alm. genoemde Ambachtenhebben , in . 't Oosten , Op alm en Voorenfaterwaart,het Riviertje de Middelt; Zuiden , Male;ten wasten zijn gefcheiden door de Mafe, waar vanG4 AltnA ART S n ERG. 13Aart, onder den naam van Arenllcu!n, en Arenfllium, in dereistafelen van Peulingerus en bij Toeitus, gewag gemaakt word.In de fchatting, die, in 't Jaar 1547, o\'er geheel Gelderland ge.flagen droe~ dllrt 170 Gl : 5~ penningen. Voorheenbad dit Dorp een eigen Predikant; in 't Jaar 1609 werd aldaar beoroepen Liesrelills; en in dat zelfde Jaar Henricus Eh.fmus; 1615 ChriPophorus Reusnerus; Henricus Bucherus 1621;Rora 1621. Doch, in 't Jaar 1627, werd het vereeDigd met Herlfe".Slaal der Nederl. lIl. Deel, bI. 256. ALTING, Germ. l/lfe'r;or. Not. T. J. pag. 8. HOUVE, HlIndv. Chronijk, I. Deel,78.AARTStlEft.G, of Hur-Aartsberg, en ook Bergambacht, is denaam van een oud en adelijk kafteel, geleegen onder Berg.dmbacht.niet verre van de rivier de Lek. Volgens het algemeengevoelen, werd het geLlicht door Heer Aart, of vanArleet, op eenen Berg; waarom de Heeren van Aartsbrg, infommige oude brieven, Heeren van genaamd wordet!.Het hooge rechtsgebied, 't welk aan de Heeren van "anNieveld (waar van in 't volgende Arr. zal gefproken worden)plagt toe te koomen, is, in 't Jaar 1624, door de Staaten vanHolland gelost. Naderhand is dit adelijk huis overgegaan aan 'tgeflacnt van van der Kapelle, in Gelderland. Zie breeder vanditAar/sberg, of Heerdrentsberg, 'twelk zig, in 'tJaar 1734,volgens een daar van uitgaande Prent, in een goede gedaante vertoonde, 'Berg-Ambacht.OUDENHOVEN, Befc",.;jv;ng van Zu;dHol/and, bi. 3764II. S~UTS, Schatkamer, bi. LEEUWEN, Bala"ia l/lu/Jr. 1212. Oudheden van 'I Bisdom UIrechl,Deel, bi. 390.De TWEt AAR'fSB!RGEN, waarin gelegen het Dorp van Aart'.waan op de Mat, ~orden in fommige oude Brieven genaamdHartswaarde , of Hereswaert, op den Alm. De genoemde Ambachtenhebben, in. 't Oosten, Op alm en Voorenraterwaalt.mitsgaders het Riviertje de Middelt; ten Zuiden, de Oude Mare;[en Wisten zijn ze ~efcheiden door de Alm en de Mare, waar vanG )AARTSBERGEN. (1P11em van 1Vijveld, Heer van)heeft; over Eemkerk , Emefleijn enAmbachten groot 703 morgenZie VAN DER I YK, Hand't Alm, Almvoet; tweevan Zuid -Holland, bl. AARTSBERGEN, (Willem van Nijveld, Heer van) heeft 1566 , ten tijde van den algemeenen Beeldenfloret, zeergemaakt. Daar word verhaald , dal Westel van Boet felaar,Fleer Afperen , welke , reeds vooren,zijne lieden had laaien prediken,. de 13eeldflormers, door deWaterpoort , zijn flot , in de flad Elfperen binnenwaarna alle de Kerken en Kloosters aldaar zoudenhebben; en zij , deezen moedwilpleegden , deezen Heer van 4artsbergen , Drosfaard vat'Kuilenburg was , aan hadden ; welke , terg doer IYesfel , natuurlijken Zoon Heeren val Afperen ,derwaarts zonde ontboden zijn. von zij , en hoe hijmogelijk hier in , door een verkeerde d rift, moge misgrepenhebben , dit is ten minfle zeeker, da; hij in de SementienAlba befchuldigt %t'erd; hij zig neverp andere fec tarisfen hoeft, in den Thuijn van eengin Frausc'i vanNesch , flad Sc/zoon1'zoven , daar zijn Kind heeft doen doopen Pfalwen in de Kerk gezongen , en Aalmoefcn^, alle zaaken , bij dien Tijran ten hoogfien drafbaar. Verder daarin genoemd , een groot Sectaris,getal Verbo nden die hun verderf ijk en oproerighebben, en ook oorzaak geweest zijnbreeken der Beelden, in de (leden Culeu; bor g ,Yianen en A/peren VQi rgevallen , en zelfs de Breekers in def eden aangevoerd , in 't Klooster der PredikheerenUtrec7it , het breeken, groote fanaat aangedaanheeft , en zelfs de overfle van 't Klooster gedreigt, indien hijvalfche zo hij zeide' niet wilde herroepen, datalle zonde dat hij van Delft, op zijnen wagen,een Predikant,tot Schoonhoven gebracht de Kapel,zijne Voorvaderen' te Aartsbergen gefficht, heeft doen afbreeken, en dat berugt geweest, van dubbele foldij , onderSoldaaten van Brederode , te natien hebben."D#104 AARTSBEllGEN. (/Pil/em Nijvtld. Hur Almvoet zijnen naam heeft; inNoorden de Alm. en daar tegenEemkerk. Emefieijn zijnde de voorz. (Weegroot morgen.Zie V .... N DER E.YK. Hand". J'an Zuid-Hol/and, bI. 37.AARTss:!.RGEN, lfrt'f/fm "'In Nijvdd, Heer heefi: zig,in 't Jaar 1566, ten tijde van den algemeen en Beeldenllonn, zeerberucht gemaakt. Daar word verhaald. d:u Wesfel van BoetftIaar, Heer van Afpercn, welke, reed~ eenigen tijd te vooren ,in zijne !leden had laaten prediken" de Beeld!lormers, door deWaterpoort, achter zijnllot, in de Ilad /ifperen zou hebben binnengelaaten; waarna zij alle de Kerken en Kloosters aldaar zoudengeplonderd hebben; en verder, dat zij, die deezen moedwilpleegden, deezen Heer van dfJ,tsbergen, die toen DrosCaard valtK llilenburg was, aan hun hoofd hadden; welke, ten dien einde,door eenen IPesfe!, natuurlijkeri Zoon des, Hecren valJ /ifperm,derw:mns zoude ontboden zijn. Wat hier nn zij, en hoe hijmogelijK zig hier in, door ecn verkeerde drift, moge misgrepenhebben, of niet; dit is ten minfie zeeker. d-.lt hIj in de Sententienvan /ilha beCchuldigt werd; " dat hij zig neveqs andere Cec'" tarisCen bevonden haeft, in den Thuijn van eellen Frol/sc 1 va:l;, Nesch, buiten de ilad Sdoon/l()YW, en daar zijn Kir.d hcel" doen doop en , Pfalwen In de Kerk gezongen, en Aalmoefen.' vergaderd:" alle zaaken, bij dien Tijran ten hoogilcn !!:rafllar. Verder word hij daarin genoemd, , een groot Sect:lris," van 't getal der Verbolldeu Edelen, die bun vC!rderflijk en op"roerig verbond getekend hebben t en ook oorzaak geweest zijn" van 't brceken der Beelden, in de fieden Utrecht, Culemborg," Fianen :n A{pereh vQPrgevallen, en zelf~ ~ Breekers in dl!" voorfz. fl~den aangevoerd, en in 'r Kloostet der Predikheercn" in Ut redt , geduurende het breeken, grootc finaar aangedaan" heeft, en zelfs de overl1e van 't Klooster gedreigt, indien hij'1 zijn valCche leere, (zo hij zeide' niet wilde herroepen. dat" men haar nUe zoude dooden; dat hij van Delft, op zijnen wa"gen, een Predikanuot Schtlonboven gebracht heeft; de Kapel," bij zijne Voorvaderen' te Aa'tshergen gefiicht, heeft doen af"breeken, en, dat hij berugt is geweest I van dubbele Coldij on"der de Soldaaten van BrederQde, Yionen gehad te hebben."D,e(illexander v. d. Kappelle ,Heer van ) TogDe Indaaging, het Bannisfement en de Confiscatie zijner goede.waren geteekend, den 1568. Dat Aartsbergen,de handen van deezen wreeden vervolger teontkomen, blijkt , om dat hij gevonden word onder gee.nen , welke , in 't Jaar 1572 , door Willem den heroen, nEngeland waren , beproeven , of 'er mogelijkheidware , Koninginne van den Prinfe dedoen omhelzen; waarin echter de afgevaardigden nietflaagden.NB. Deeze Willem van Nij veld , Heer van artsbergen,of voor den zelfden Perfoon gehoudenmet anderen van welken wij nader meldingzullen maken , Nij veld (Jonkheer Willemvan Zuilen van)Dader. Ilift. Deel, bl. 187 en 466. Sententien van4l'a, bl. 151. 153 en i54.AARTSBERGEN , (Alexander van den Kapelle , Heer Boedel'io ff Mervelt , Ridderfchap van 't GraaffehapZutphen, ter Vergadering van de I Zeeren Staatea}Generaal der Richter der Stad envan Daesbui . dat Vaderland , dien langduurigenSpanje , eindelijk langvrede , in 't Jaar v an 1648, verkreegen werdgantsch Nederland , kort daarna , ontrust, inwendige flaatsverichillen, bijna van de allergevaariijkfle gevolgen , en helaas!duur, geweest zijn. Bekend is dedie 'er ontlond , tusfchen de Provintie I -L lland , en zijne Hoogheid Prins Willem den II, de Staatender Provintien , wegens 'Bands Krijgsmacht , waarop de eerstgemelde flerk drong ,met ernst aankanteden. Op eeneandere zullen wij deezen gantfchen twistzijn voorteflellen. Met een woord merken wij hier aan ,van Holland beflooten , negen-en twintig Vaandels onbetaaldlaaten, waar tegen de Algemeene Staaten ilrijdende bevelengaven , en teffens doen eener bezending aan de fledetiHolland; welke veel gerugt maakende bezending deezez5 I IeerAARTSBERGEN. dIezantIer ". ti. Kappelle ,Hur"an) lOSIndaaging, het Bannisfement en de Confiscatie zijner ren waren geteekend, den 8 Januarij 1568. Dat ,darts bergen ,echter, de handen van deezen wreed en vervolger heeft weeten teontkomen. blijkt, om dat hij gevonden word onder die gee.nen, welke, Jaar 1572, door IFlJlem den l:.erJlen, naarEn~eland gezonden waren, om te beproeven, of 'er mogelijkheidware, de Koninginne de belangen van den Prinfe en deStaaten te docn omhelzen; waarin echter de afgevaardigden nietnaar wensch flaagden.NB. Deeze IYiflcm 1'on Nijveld, van Atlrtsber~en,moet niet vermengd, of voor den zelfden Penoon gehoudenworden md een anderen , van welken wij nader meldingzu\1en maken, onder 't Art. van Nijl,tld Qonkheer Wil/em"f1ll Zuilen Zie rader. Nijl. VI Deel, bI. 187 en 466. Smten/jen 1'fmAlpa, bI. J54-.AARTSBttRGC:-I, (,.jfo:ander ,'tlll dm Kapelle, IIeer van) Boe-.dellw/I" en Mervl'lt , Lid der Ridderfchap van 't GraafTchapZUIpt/en, Gekommitteerde tcr Vergadering van Heeren SraatenGenera:!1 der Vereenigde Nederlanden, Richrer der Stad endes Ampts van D,mhurg. Na dat ons Vaderland, na dien langdU~lrigen en bloedigen Oorlog met Sp:l1lje, eindelijk den zo lang.gewenschten vre#, in 't Jaar van 1648. verkreegen had, werdgalm cl! Nederlal1q, kort. daar na, ontrust, door inwendige fiaatsver.ichi\1en, die bijna van de a\lergevaarlijklle gevolgen, en helaas!niet dan van een al te langen duur, geweest zijn. Bekend is detwist, die 'cr ontllond, tusrchen de Provintic H,"\land, ter eenerzijde, en zijne IIoogheid Prins Irillew dm Il, en de Staatelldei andere Provintien, ter andere zijde, wegens de verminderingvan 's Lands Krijgsmacht, waarop de ectstgemelde fl:erk drong,en waar tegen de anderen zig Ir,et ernst aankameden. Op eenenndere plaats zullen wij gelegenheid vinden, deezen gantrchen twistin ziin geheel voonellellen. Met een woord merken wij hier aan,dat die van Holland befloeten, negen-en twintig Vaandels onbe.taald te baten, waar tegen de AJgemeene Staaten fuijdende beve.len gaven, en te/fens tot het doen eener bezending aan de lledenvan Holland; welke veel gQrugt maakende bezending ook deezeqG j IIecrTob (Alexander v. I. Kappelle, Heer van)van Aartsbergen , dit gedeelte onzer Vaderlandfche Gefchiedenisfen, befaamd gemaakt heeft. hoogheid , dienon 't derzelve begeerde te flellen , werden toegevoegd ,door hem uit de Algemeene Staatsvergadering gekoozen , de.Aartsbergen , Maregnault , Renswoude en Klant , enuit Staate, elfperen , Lukasz en de Thefaurier Ge.heraal Brasfer. Dordrecht flad , daar men aanleidde,om dezelve eerst, en daarna de andere (leden , tot eensgezindheidAlgemeene Staaten Hoogheid , te brengen.Hier werd aan zijne Hoogheid en bijhebbende Heeren , inOnd-het verzochte toe geflaan , op vertooningvan Patent , algemeenen Brief van hunne Hoogvan deezen inhoud was:Erentfesle, Vroome, Lieve, Bezondere!,, Alzoo wij hebben verzocht fyne Hoogheid, ende Gecom- mitteert uit het middel van opfe vergaderingti , als ook den Raat van Staate defer. Vereenigde Nederlanden refpeciive, d'E- dele Erentfeste , IloochgeIeerde discrete Heeren , van Aertsbergen, Mauregnault , Renswoude , Clandt , ,, ilfjeren Lucasz., den Thefturier Generaal Bras fer, ,,aan Ul. voor te draagen ende te reprefcnteeren eenige pon teil,, van aanbelang , den dienst den laple 't Generaal ook Ul. fladt , ende reflexie gleden in- zetenen van dien Concerneerende; hebben wy nae voor- gaande en goetgevonden , Ul. mits deefen vrunt Ernflelyk te verzoeken , gelieven lyne l-k oggemelde Hoogheyt, als oock de opgemelte Heeren onfe Gedeputeerden te verleenen fpoedige Audientie, ende toeflaan volkomen ge- looft' als ons felven mitsgaders hun ten fpoedigflen op derzel- laten wedervaaren vruchtbarig ,, Refolutie, waar toe ons verlaatende' enz."De Heer van Aartsbergen door welken het fchriitevoorflel ter vergadering werd voorgeleezen , Dat de Staaten van Holland den slaat in groote,, verwarringe hadden , eigen hoofde Benige Kompagnien Ruiterij en Voetvolk aftedanken , onaangezien de,, an-106 AARTSBERGEN. v. i. Kap/eI/t, HW'wzn)Heer van Aartsbe"gen, in dit gedeelte onzer Vaderlandfche Gefchiedenisfen,befaamd gemaakt heeft. Zijner Hoogheid, diezig oon 't hoofd derzelve begeerde te fiellen. werden toegevoegd,of door hem uit de Algemeene Sta:1tsvergadering gekoozen, de.Heeren dtzrlSbergen, MlJregnau!t, Rel/Swoude fn Klant, enllit den Raad van Staate, dfperen, Luknsz en de Thefaurier Ge.neraal Bras[er. Dordrecht was de fiad. daar men het op aanleidde,om dezelve eerst, en daarna de andere fieden, tot eensgl:zindheid met de Algemeene Staaten en zijne Hoogheid. te brengen.Hier werd aan zijne Hoogheid en bijhebbende Heeren, inden vollen Oud-Raat, het verzochte gehoor toe gefiaan, op verwoningvan 't Patent, of algemeenen Brief van hunne HoogMog. welke van deezen inhoud Eremfefle, Eerzame, Vroomc, Lieve, Bezonderef,. Alzoo wij hebben verzocht f)-ne HooglJeid, ende Gecom"mineert uit het middel van onf\! vergaderinge, als ook uit den" Raat ,"an Staate defer- Vereenigde Nederlanden refpetive, d'E"dele Erentfcste, IJoochgeleerdc feer discrete Heeren. van" Aertsbergen, IJfauregnau!t, van Renswoude, elandt, van" Afpel-eli Lucas%., en den Thef:mrier Generaal Brnsfer, om" a:1I1 UI. voor te draagen ende te rcprefenteeren ecnige pointen" van aanbelang. den dienst van l:ijldc in Generaal als ook" UI. fiadt, ende by Confequentie ende rl'flexie den gd eden in"zetenen van dien Concemeerende; foo hebben wy nae voor"gaande en rype deliberatie goetgevonden, UI. mits deefen vmnt" Ernllelyk te verzoeken, dat dezelve gelieven fyne HDoggeme1de" Hoogheyt, als oock de opgemelte Heeren onfe Gedeputeerden" te verleenen fpoedige Audientie, ende toellaan volkomen ge"loolf als ons fel ven , mitsgaders hun ter. fpoedigllen op derzel"ver aenbrengen te laten wedervaaren vnJchtbarig antwoord ende" Refolutie, waar toe ons verlaatentle' enz."De Heer van dartsber/{en was het, door welken het fchrifte.lijk voorfiel der Bezendinge ter vergadering werd voorgeleezen ,behelzende; " Dat de Staaten van Hollall d den ilaat in grooteverwarringe gebracht hadden, door uit eigen hoofde eellige" " Kompagnien Ruiterij en Voetvolk aftedankeIl ) on:1angezien de" auAARTSBERGEN.v. d- Kappelle, Heer van) 107 zig tegen zulk een bedrijf, nls flrijdende de Unie , ernflelijk hadden aangekant ; dat de afgevaardig- den der Sad Dordrecht bijzondere afdanking hadden bewilligd , fchoon zij recht flrijdigen last van de \Vethouderhadden ontvangen ; dat deeze Qnderneerning vat eene enkele Provintie Prins en den Raad van Staate te meer,, gemaakt heeft , dat 'er de verbr"eeking Unie , bederf van den Staat en van de Ingezetenen , en bij gevolg\ de ondergang van den Hervormden Godtsdienst ,, dat men hierom, tot deeze bezending beflooten had , Prins zig wel had willen Hellen, om, . veel meer nadruk en vragt voor te drangen , wat de ter liefde van de belijdenis der waare Leere, had-,, den willen Dat Willem, Prins van Oranje , uit medelijden volks elende , gewesten in de wapenen geholpen , en als tot een lighaam vereenigd dat deeze ver- eeniging den Staat ontzachlijk gemaakt vijanden, en ge-erd bij al de waereld; maar dat de cerfle jaaren van don Vrede nu met eene verandering die de rust zou ilooren, zo men gedoogde, dat gewesten den band braken, die hen vcrhigd hield. Dat de Raad van Staate, om zulks voor te komen , eenen tlaat v an 't Krijgsvolk, welk in de be- zettingen vereifcht werd , aan de gevesten gezonden had; doch Holland dien niet had willen aanneemen, weigerende zelfs in onderhandeling komen met de gewesten. Dat hier eene bijzondere afdanking van een groot deel KrijgsvolLc gevolgd was, onaangezien zulks door Benige voornaame Leden Vergadering van zelve was tegengeflernd. nar de Prins en de Raad van Staate hier op te rade geworden wa- ren , om zulk een ongewoon gedrag, door ongewoone midde.,, jen, tegentegaan onder welke men geen bekwaamer had kon- yen uitvinden, dan het doen eener bezending aan de (leden. Dat twijffelde den bezwaarden (laat der geld- middelen Holland, doch dat andere in 't. geval waren. - Dat -een Ktiig van omtrent een Eeuw, doezen (laat doch de Landzaaten te ge- lijk de .dierbaare Vrijheid verfchaft had, welke zij nu genoten.,, Dat verlichten moest ; Bondgenoo- ten,(Alexander v.d- Kappt/le, Heer vtm) 107" andere Gewesten, zig tegen zulk een bedrijf, als firijdend~" met de Unie, ern!lelijk hadden aangekant; d:lt de afgevaardig"den der Sad in deeze bijzondere afdanking haddell" bewilligd, fchoon zij recht Ilrijdigen last van de W.:thouder., fchap hadden ontvangen; dat deeze Qnclerneeming vaQ eelle" enkele Provintie den Prins en den Raad van Smate te meerJ, bekommerd gemnakt heeft, om dat 'er de yerbfeeking der" Unie, 't bel!erf van den Staat en van de Ingezetenen, " gevol!} ondergang van den Hervormden Godtsdienst uit te,. duchten was; dat men hierom, tot deeze bezending beOooten, had, aan welker hoofd de Prins zig wel had wiIIen !lelJcn, om,. met zo veel meer nadrnk en vrugt voor te dmagen, wat de" voorouders, ter liefde van de belijdenis der waare Leere, hadJ'den willen ondergaan. Dat IYillem, Prins van Oranje, uit" medelijden met 's volks elende, de gewesten in de wapenen" geholpen, en als tot een lighaam vereenigd had; dat decze ver"eeniging den Staat olltzachlijk had gemaakt voor zijne vijanden," en ge-erd bij aI de waereld; maar dat de eer!le jaaren va~ den" Vrede dien nu met eene verandering dreigden, die de rust zou" ilooren , zo men gedoogde, dat de gewesten den band braken," die hen vcrnigd hield. Dat de Raad van Staate, om zulks" voor te komen, eenen !lnat van 't KrIigsvolk, welk in d~ be"zettin.,"Cn vereiCcht werd, aan de gewesten gezonden had; doelt" dat IIoll:md dien niet had willen aanneemen , weigerende zelfs" in onderhandeling te komcn met de andere gewestcn. Dat hier" op ecne bijzondere afdanking .. an een l!root deel Krijgsvol~" gevolgd W:lS, door ecnige VOQrnaame Lede!1'!J' van de Vergadering van Holland zelvc was tegengeilemd. Dac" de Prins en de Raad van Stante hier op te rade gewurden wa"ren. om zulk een ongewoon gedrag, door ongewoone midde.,. len, tegentegaan ; onaer welke men geen bekwaamer had kon"n"en uitvinden, dan het dO(!11 eener bezending aan de !l:eden." Dat ,men niet twijffelde 'aan den bezwaarden !hat der geld"middelen van Hoiland, doch dat de andere Gewesten, in 'c." zelfde geval waren. - Dat -een Krijg van omtrent een Eeuw," het Land in deezen !hat gebracht, doch de Landzaaten te ge"lijk de dieraare Vrijheid verCchaft had. welke zij nu genoten.f' Dat men Holland verlichten moest; doch dat. de DOllllgenoo." ten,i 08 AARTSBERGEN. (illexauder v. d. Kappelle, (Heer v) ten , hier toe eenpaarig behoorden te bewilligen. --w- Ten be. fluite , werd de Wethouderfchap van Dordrecht verzocht , acht willen slaan op dit alles , onfcheidbaar te willen blijven aan de Unie , en te willen herflellen , het geen flrijdig daar tegen was."Propofiticn , daarna gedaan , in de Eieden van CorichemSclzoonhovcn , Rtterdam , Alkmaar , Hoorn , Enkhuizen enLeiden , op zelfde uit ; dus zullen wij onshier alleen tot bepaalen , om dat in 't verhandelde aldaarde meefle tegenfland ontmoet , of, wil , denaam van Aartsbergen Vaderlandfche Hiflorie , word ; dien einde, als eenAuthenthiek fluk , voegen , de Memorie bijHoogheid , Haar Hoog Mog. Gedeputeerden , gerefolveert, en , te Dordrecht , den Y oJ unij , 165o. Vervolgens zullen wij het verhaal van onzen l'aderlandfchen lli jloriefehrij>>er nederftellen , en eindelijk hetde I Ieer van Aartsbergen , zijne Gedenkfchriften , zelveheeft op 't papier gebracht, mededeeien dat Leezer innut zij , hier een volledig begrip re vormen. De gemeldeden volgenden inhoud:Sijnc Heeren heer Ho. Mo. Gcdeputeer-,, den , befendinge een de sleden van de Provintie van I-iollond , hebbende tot Dordrecht ontvangen , delatoir ant- op de eert ie propofitie een den Outraed gedaan, heb- ben bevonden , dat daer mede haer Ho. Mo. Rcfolutie ende.,, niet alleen in die fladt, niaer bij gevolg in an- Eieden vruchteloos zoude werden geflelt, ende ondernis-,, fchen , feparate Licentieeringe ende reductie van 's Landsefiea boude gewinnen. Ende daer over naer voor goedgevonden , verfdeken Convo-,, catie van den outraed; ende defe geoptineert hebbende, te ver-,, toonen dat fijn Iloogheijt en de Heeren Gedeputeerden niet gezint prejudiceeren Rechten ende ofte Leden dien, over 't formeeren ende inbrengen van Provintialen advijzen ,veel te hel pen Conferveeren, ende door maintien van de algemeene Bondgenooteu. 10~ rI/txauder v. 4. KfJppe//e, (HeerYfm)" ten, eenpaarig te bewilligen. - beo" fluite, werd de Wethouderfchap van verzocht, " te willen flaan op dit alles. onfcheidbaar te willen blijven aan" de Unie, te willen her!lellen, het geen firijdig daar tegen" gedaan was."De Propofiticn, daarna ~edaan, in de !leden v:m ..School1hoycn, Rtterdam, Alkmaar. Hoorn. E,1khu;un Leiden, liepen bijna op een en 't zelfqe uit; dus zullen wij Oll$hier alleen tot Dordrecht bepaalen, dat in 't verhandelde aldaarde meelle tegenfiand ontmoet, of, zo men liever wil, denaam van Aa,-tsbergm daar inzonderheid, en bijzonder in onzeVaderlandthe Hifiorie, gemeld word; en ten dien einde., als eenAuthemhick fl:uk, hier in voegen, de M~",o,-ie van 't geene bijzijne Hoogheid, en Haar Hoog Mag. Gedeputeerden, gerefol'leen, en, te Dordrecht, mondeling geproponeerd is, den 10Junij, 165' Vervolgens zullen wij het verhaal van onzcn raderltllldfchen lJi/torie(hrijl'er ter nedcrll:cllcn, en eindelijk hetgeen de IIeer van A.1rtsbergen. in zjjne Gedenk(chriften, zelveheeft op 't papier gebmeht, mededeel eu : op dat de Leezer infb.at zij, hier van cen volledig begrip te vomlen. De gemeldeMemorie was van den volgenden inhoud:" Sijne Iloogheit ende de Heeren haer Ho. 1\10. Gedeputeer"den, tot de beCendinge aen de Ileden van de Provintie van.' Holklnd, tilt Dordrecht omvangen, delutoir aIlt"woord, op de eerfie propolire :Jen den Outraed gedaen, heb"bcn be\'onden , dar daer mede haer Ho. 1\10. RcCoiutie ende.,' oogmerk niet alleen in die (lade, maer ook bij gevolg in an-" dere (leden vruchteloos zoude werd~n .gefic1t, cnde onderms-,t fehen, de feparatc Licemieeringe ende rooutie van 's Lands.' militie haer efTet foude gewinnen. Ende daer over naer voor-" gaende deliberatie goedgevonden. te verfoeken nieuwe Con vo-'" catie van den outraed; ende dere geoptineert hebbcnde, tc vcr.'toon en , dat lijn Hoogbeijt en de Heeren Gedeputeerden niet" geziut waren te prejudiceeren de fouverainiteit, Rechten ende,. Liberteit van de Provintie van Holland, oft~ uden van dien," over 't formeeren ellde inbrengen van Provintialcn advijzen ," maer veel eer dezelven te helpen Confeneeren. met ende door0, het maintien van Unie der Bondgenooten. Edoch" al(Alexander v. d. Kappelle , Heer van) i9 de gezamentlijke Bondgenooten , bezorgden verbreekinge,, van de Unie , beginzelen van den Vrede door feparate,, Casfatie , en de reduEie van 't gemeene Krijgsvolk, ende daer niet dan zwarigheit ende onheil te gemoet zagen , dat haar Mog. goetgevonden badden , tot weeringe van dit fchan- in fijn geboorte , de leden dezer Provintie rechtg, te doen informeeren , ende dezelve ferieuslijk te vermaanen, devoir , daar aan zij gehouden zijn , uit kragte van de,, Unie ; daeromme Heeren uit de name der Bondgenoten verzogten den Outract,, dezer Stede , als mede part hebbende de Unie , ,, kwalijk vaaren van het Lant , dat zij willen helpen repareeren Conrraventie, tegen de Unie gefchiet ; applicatie van 22fle Art. van Unie , Obfervantie ,, Ende tot dien einden helpen kontinueeren, de betaaling van de,, Gelicentieerde militie , tot dat de Provintie over 't Pluk van de,, Casfatie foude wezen vergeleeken verklaaringe, dat men,, niet en zoude vertrekken voor en aleer, dat men dezen aan-,, gaanden hadden bekomen pofitive ende cathegorifche ant-, ofte , dat men genoodzaakt zoude wezen , andere tale"" Alle het welke bij den Heer van der Capellen,, van .'Jartsbergen uitgefprooken redenen ende exein-,, pelen daar dienende, bekleedet is geworden; bedankende,9 dEn Outraat, van zijne Hoogheid, ,, de Heeren Gedeput over liaer Achtb. verklaaringe, van dat zij,, willen onverbreekelijk verblijven bij de Unie, ende verzoeken-,, de, dat dezelve dien volgende effeaivelijk helpen repareeren,, de inbreuk de Unie gefchied, door Provifioneele betaalinge,, van de gelicentieerde militie , alzo daar in geen befwaar de Leden van,, dien aangedaan wierde , zijnde de feparate Casfatie een Contra-,, ventte van de Unie, alfulks voor nul ver. !Waarop alzo afgetreden is geweest , laatende,, zijne hoogheid ende de Hr. haar Ho. Mo. Gedeputeerden ver.,, blijven, gelijk voorgeflaagen verzocht was, in de plaatfe van Audientie , ende wederomme naar gehoudene deliberatie binnen geftaan; heeft den Outraat bedankt, zijn. Hoogheid en- deAARTSBERGEN. v.d. Kappelle, van) I ~g" alzo de gezamentIijke Bondgenooten , bezorgden verbreekinge" van de Unie, in de beginzelen van den Vrede door feparate" . CasCatie, en de redutie van 't gemeene Krijgsvolk, ende daer" uit niet dan zwarigheit ende onheil te gemoet zagen, dat ha:\!" Ho. Mog. goetgevonden bad den , tot weeringe van dit Cchan"delijk kwaat, in fijn geboorte, de leden dezer Provintie rechtJ, te doen infonneeren, ende dezelve ferieuslijk te vennaanen," tot het devoir, daar aan zij gehouden zijn, uit kragte van de" Unie; ende dat daeromme zijn Hoogheid ende zij Heeren Ge.,. deput. uit de name der Bondgenoten verzogten den Ommet,. dezer Stede, als mede part hebbende in de Unie. en 't wel off, kwalijk vaaren van het Lam, dat zij willen helpen repareeren" de Conrraventie, tegen de geCchiet; met applicatie van" het 22fie Art. van de Unie. en de ObCervamie daar op gevulgt.;, Ende tot dien einden helpen kominlleeren. de betaaling van de" Gelicenrieerde militie, tot dat de Provintie over 't fiuk van de" CasCatie Coude wezen vergeleeken , met verklaaringe, dat men.' niet en zoude vertrekken voor en aleer, dat men dezen aan-0> gaanden hadden bekomen pofitive ende cathegori!che ant"woord, ofte, dat men genoodzaakt zoude wezen, andere tale" te gebruiken. Alle het welke bij den Heer van der Cape/len" van .1artsergen uitgeCprooken ende met redenen ende exeU1-'. pelen daar toe dienende. bekleedet is geworden; bedanken de" de Heeren van dm Outmat uit naam van zijne Hoogheid. en., de lIeeren Gedeput over haer Achto. vcrklaaringe. van dat zij" willen onverbreekclijk verblijven bij de Unie. ende \'erzoeken.,. de. dat dezelve dien volgende efttivelijk helpen repareeren., de inbreuk in de gekhied, door Provifioneele beraalinge.' van de gelicentieerde mili tie, alzo daar in geen beCwaar of.' prejudicie de Heeren Staaten van Holland en de Leoen van" dien aangedaan wierde, zijnde de [eparate Cas{tie een Contra"ventie de ende aIflllks bij de Unie voor nul ver." klaard."" Waarop alzo den Outraat aC getreden is geweest, laatende" zijne Hoogheid ende de Hr. haar Ilo. 1\10. Gedeputeerden vcr"blijven, gelijk voorgef1aagcn ende verzocht was, in de plaatfe van Audienrie, ende wederomme naar gehoudene deliberatie., binnen gefiaan; heeft den Outraat bedankt, zijn Hoogheid en-" dei i o ( "llexander v. d. It'^.ppelle, Neer vttn),, de I-Iecren , haar Ho. Ivo. Gedeputeerden , ende verklaart op 't geproponeerde tatisfactie zijne Ioogheid, als haren Stad- edoch getoond misnoegen te hebben over iets van 't geene gereprefenteerd was , en verwijgert aan te wijzen, waar, , uit misnoegen procedeerden , onaangezien Outraat bij de 1-leeren haar Ho. Gedeput. infiantelijk verzocht wierden , daar Vergaderinge openinge doen , ende,, in verder Kommunicatie komen.,, De toegefeide antwoort ende fatis1hcie Gedeput. uit,, den Outraad aan zijn Hoogheid gebracht wefende, is bevon- dat defelve was firekkende, tot bevorderinge van Provi-,, fioncele betaalinge van de gelicenticerde militie, ende allialks inflantie te doen, of andere Tale te,, fpreeken, gebruikt geapliceert zonde zijn geweest , naar 't geene zoude voorvallen , ende anderfints ge- oordeeld was over een te komen met den Teneur van de Unie,,, ende onddrhoudinge van dezelve , zonder daar onder eeltige feijrelijkheid, hebben."ff I-Iier van ende I -leeren haar I-Io. ten Fleer van Aartsbergen,, bovenffaande refolutie verhaal bij gefchrifte doen hellen ,,, verklaaringe , dat bij dezelve in de voorfz. mondelinge Propoficie anders geweest , als 't geene Con-,, form, was, onfe intentie ende de letter van 't e3 fe Art. van,, de Unie."!'IC711111 in 's Gf venft!!ge To Augustus, dio. 1 650.P. D'ORANGE , en verderGemelde Heeren Cedeputeerder,.het XII. Deel zijner t'aderlandfclze 11i/brie, verhaalt volgende , opzigte van het tweede gehoor: toen, in eene Aanfpraak, die den Oud-Raad , fcherp, bitter en onverdraaglijk voorkwam , dat zij niet uit de flad zouden gaan, enz." Doch deeze vinnigeverder meldt, deedt geen vrucht altoos.Regeering Dordrecht dat zij zig zeer ge-,, belg41IlO AARTSBERGEN. (!llexnnder Y. d. Ktlppe!!('. R~('r ytfn)" de Heeren, hanr Ho. lVlo. Gedeputeerden, ende verklllart " 't gepropone(!rde fmisfatie aan zijne I !oogheid, als haren Stad." houder, edoch gewond misnoegen te hebben over iets van 't" gcene was, verwij;;ert wijzen, waar"uit misnoegen procedeerden, onaangczien den Outraat bij" den I-leeren haar Ho. Mo. Gedeput. inftumelijk verzocht ,\"ierden," van flaande Yergaderinge te willen opcninge doen, ellde" verder Kommunicatie komen.,. De toegefeide antwoort ende fiaisr.'tie door Gedeput. uit" den Omraad aan zijn Hoogheid gebiacht werende, is bevon"den, dat derelve was l1rekkende, tot bevorderinge van Provi" (joneele betaalingc van de gcliccntieerde militie, ende alliJlks" onnodig geweest vorder inltamie te doen, or andere Tale te" rpreeken, die anderfints gebmikt ende gei:xpliceert zoude zijn" geweest, naar 't geene zoude voorvallen, ende anderfims ge" oordeeld was over een te komen met den Teneur van de Ulli('," ende ond~rhoudinge van dezelve, zonder daar onder ee11i~e" komminatie of feijcelijkheid, begrepen te hebben."" Hier van heeft zijne Hoogheid ende Heeren haar Ho" Mo." Gedeputeerden ten verfoeke van den Heer van Atll"Isbe"~en" bovenftaande rerolutie en verhaal bij gcfchrifie doen nellen," met verktaaringe, dat bij dezelve in de voorfz. moodelinge" Propofide niet :mders is gezeid geweest, als 't gecne Con"fonn, onfe intentie ende de ktter van 't:3 ae l\n. van" de AtlulIl in Graven/zoge 10 Aflgustus, Ao. ,650.(Get.) G. P. n'ORANGE, til "erdet'Gemelie Hferen Gedeputeerdm.In het XIT. Deel zijner TTade"'andfche lIiflorie, verhaalt deHeer WAGENAAR het volgende, ten opzigte van het tweede gehoor:" Aartsbergen verklaarde tocn, in eene Aanipraak, die" den OudRaad, fcherp, bitter en onverdraaglijk voorkwam," dat" zij Diet uit de ltact. zouden gaan, enz." Doch deczc vinnigeaanfpraak, gelijk hij verder meldt, deedt geen vrucht altoos.De Regeering van Dq,.rechf antwoordde, " dar zij zig zeer ge-" belga4tATt3`SBERGEN. (d1Pxasider v. d. Kippelle Treer van) t I i belgd hield , over de fcherpe en dreigende woorden , met wel- ke Aartsbergen hun bejegend had ; dat zij zig , deswegen , in alle gelegenheden , gevoelig zouden wonen ; en dat voor zo verre hij ook tegen de opperfile magt en vrijheid van de Provin- tie , en tegen de goede meening der (leden, waar uit zij be- slaat , hadt gef'proken , zij , daar van , ter naaster Dagvaart, verflag zouden doen , en her flelling vorderen."Dus fk:hreef de I leer Wagenaar , volgens het geleide van zijnengids; welke vraagbaak, voor hem en voor eenen ieder, die tendien tijde gefchreeven had, tot onwederfpreeklijke getuige vanzijne gezegden zou gediend heben. En wie niet hebenmoeten befluiten , uit de aangehaalde woorden van gemeldenTagenaar, dat !artsbergen een van die geenen geweest was,die uit Partijfcliap, of onbezonnen ijver, Willem den IItot dien zo roekeloezen als dwazen flap, het gevangen neemen derbekende zes I leeren , en 't daarop gevolgde beleg van Ahufieldam, aangeraden had?Daa: het, ondertusfchen , in laatere tijden , gebleeken is , datde meer gemelde IIeer lagenaar zelve overtuigd is geweest, datmen den I iedee van flartsbergcn te kort deed , met hem te befchouwen, of glijk te flellen met hun , die , in verwachtingvan aanzien en voordeel, als laage zielen en verachtelijke !laven,Land Vrijheden en Voorrechten aan de Ileerschzugt en drift vaneen Eminent hoofd opofferden; en hij de lolijke edelmoedigheidgehad heeft, daar de (lukken , tot 's mans verdeediging flrekkende,toen hij zijne Vaderlandfche I-Iistoric fchreef , hem te laatwaren ter hand gekomen , 'er naderhand , in zijne 13efchrijviagvan 4rnfieldam , maken , toonen, nietdie vrij voldoende zijn, dat de Publieke Schrijvers enRegisters van dien tijd het verrigte van den I-leere van i'fa;tsber.zeer partijdig hebben befchouwd, zo gebiedt ook onze pligt,dat geen te melden, 't geen verder kan dienen , om 4artsbe rgenseere bij het nageflacht te zuiveren.Dat men den lieer van 49artsbeigen niet te houden hebbe,voor eersen dier kwaade raadslieden , die zijne I -Ioogheid hebbenaangefpoord tot het gevangen neemen van de Leden van Staat ,Zal blijken, als men 's mans eigen woorden hier op naflaat. -- Ik wierde (zegt hij) tusfchen negen ende tien uurgin ontbn-,, Geil~An. TSBERGEN. Alt'sntult'r ". ti. K1ppellr 1{w' I'tm) lil" belgd hield, over de fcherpe en dreigende woorden, met wel"ke Aarlsergen had; dat zi.~, dcS\\'egen, " alle gelcgenheden, zoudell (Oonen; en dat voor zo" verre hij ook tegen de opperfie magt en vrijheid van de Provin"tie, en goede meening der fieden, waar uit zij be"fiaat, badt gefproken, daar van, ter naaster Dagvaart," verOag zouden doen, en herllelling vorderen."fhl'cef Heer Wagenatlr van zijncnwc\ke vraagbaak, hem en voor eenen ieder, die tentot onwederfpreeklijke getuige Vatlzijne gezegden zou gediend hebben. En wie zou niet hebbt>llJllOeten befluiten, de aangehaalde woorden van gemeldenlPagenaor, Aorlsbergm geen en uit Partijfehap , (lf onbezonnen ijver, Prins IPil/em den Ilroekeloezen als dwazenllap, het gevangen nee~en derlIeeren, daarop gC\'olgde van ",bIJflcldam,Daa~ ondermsrchen, in laatere tijden. gebleeken is, datI leer IPagenaar zel\'e datHeere vaQ dorlsbergen te kon deed, te beofchouwc:n, gt.lijk te nellen met hun, die. in verwachtingvoordeel, als laage zielen en verachtelijke flaven,'s en Heerschzugt drift valleen Elllinenl en hij lollijke daar de /lukken, tot mans llrekkende,[Oen hij zijne Vaderlandfche Historie fchr~ef, hem re laatgekomen, 'er naderhand, in zijne }Jefdlrij\'i;lgdm/Jeldnm. gebruik van te maken, en aan te toon en. llletbewijzen, die dat de Pubiieke Schrij\'el's endien tijd h~t verrigte van den Heere van AarlIber.gen hebben befchouwd, zo onze pli:;t,te melden, 't geen verder kan dienen, om Aflrt5b~rlenset'te het nageflacht ~Iiverell,Heer van Aorlsbergetl niet houden hebh~,een en dier kwaade raadslieden. die zijne Hooghcid hebbentot Leden van Staar,zal blijkcn, s eigen woorden hier op' naO:l::t. -" Ik wierde (ze~[ hij) tllsfchen n~gen cade tien uurcn omb,)'t d~I1i 12 AARTSBERGEN. (Alexander v. d, Kappelle, Heer van) den bij den Prins , die mij zeide , zult wel gefurpreneert zijn , als ik u fal zeggen, wat ik gedaan hebbe , verhaalen.,, de daarop het arrest ende desfein. hoorde , alzo ik nooit zin hadde , dat men tot extremiteijten te koomen; dikwils zijne Hoogheid hadde ge- zeid , als ik bezorgde , dat zijn inclinatie daartoe flrekken , ondienflig was , ende vermengt met zijn ruijne verlos van autoriteit, die nmaal verval- wezende niet wederom opgericht zoude kunnen worden ; veer (zegt hij verder) dezelve mij klaarlijk van gefprooken , noch ilerker aengeraden hebben , niet te willen komen.En verder : Dat het harde en vooruitfiende refolutie was, ende dat ik die fake foude moeten refereeren aan mijne principalen , kunnende daer noch voor noch tegenfpreken. "klaarflen , dat dit geenen deele doorHeere van /lartsbei gen is gefchied ; ja uit's gedenkfchriften , woorden van den Heer Nagevaar,we zelfs, dat zijn Ed. en andere Gedeputeerden vantot de gewigtigeen Refolutie van den 5 Junij, zig daar nietmoeire En wat de andere taal aangaat,die hij gezeid had te voeren , wanneer die van Dordrechtkwamen , zou alleen beflran hebben , incene aan ieder lid van den Oudraad:,, Wat dagt, dat volgens het vier en twintigfle Lid der Unie behoorde gedaan te worden , omtrent zulke Leden, die nog zwarigheid maakten?". -- Ook ziet men, in de aangeweezenefchriften, dat rizrtsbergen , in plaats van den Prinszijne roeklooze ondernecming te (lijven, hem geraden hadde,overige lieden zoude gaan , en hen Gedeputeerden vertrekken, om verflag te doen, alzohij om hunnent wille onaangenaam was, doch dat hij (dePrins) daartoe niet wilde verflaan ; zelfs , dat Aartsbcrgen zijne Hoogheid te Dordrecht keer te gaan,den Prinfe , (als die zeide: als die van Dordrechtniet wel wilden , fo foude hij moeten Fien , in zijn briefleenvan Authorifatie flondt ,) dat is eene faake , daar de Gecom- mit-112 (v. d, Kappc!le, Hurvan)" Prins, mij zeide, gij zult wel ge[llrpreneert" zijn, 11 [ol zeggen. w.at ik gedaan heMe, verhaole11-" de daarop het arrest ende desfein. Ik verfchrikte, als ik het" boorde, alzo ik nooit zin badde, dat men tot extremiteijten" behoorde te koomen ; ook dikwils zijne Hoogheid hadde ge"zeid, als ik bezorgde, dat zijn inclinatie daartoe foude mogen" fuekken, dat 't felve ondienllig was, ende vermengt met zijn" ruijne ende verlo s (verlies) van autoriteit, die nmal verval"len wezencle niet wederom opgericht zoude kunnen worden;" ende bij zo veer (zegt hij verder) dezelve mij klaarlijk van" zoodanige voornemen hadde gefprooken, foude noch flerker" aengeraden hebben, om daer toe nie~ te willen komen." -verder: " Dat het een' al te harde en vooruidiende refolutie" was, ende dat ik die fake foude moeten refereeren aan mijne" principalen, kunnen de daer noch voor noch tegenfpreken."Hier uit blijkt ten klaarllen, dat dit bedrijf in geen en deele doorde bewerking van den Heere van lartshergen is gefchied; ja uit'8 mans gedenkfchriften, en uit de woorden van den Heer WaKenoor. zien we zelfs, dat zijn Ed. en andere Gedeputeerden vanGelderland zeer fchoorvoetende gekomen zijn tot de gewigtigeCommisfie en. Refolutie van den 5 ]unij, en zig daar toe nietdan met moeite lieten beweegen. En wat de andere taal aangaat,gezeid had zullen voeren, wanneer die van Do,.drechtniet aan de hand kwamen, deeze zou alleen hella',lU hebben, ineene vraag, door den Prins te doen, aan ieder lid van den Oudraad:" Wat men dagt, dat volgens het vier en twintiglle Lid" der tJnie behoorde gedaalt te worden, omtrent zulke Leden," die nog zwarigheid maakten ?". - Ook ziet in de aangeweezenefchriften, dat /I.1rtsbergen t in plaats van den Prinsin zijne roeklooze onderneeming te flijven, hem geraden hadde,dat hij alleen in de overige Ueden zoude gaan, en hen Gedeputeerdennaar den Haag laaten vertrekken. om verOag te doen. alzohij om hunnent wille onaangenaam was, doch dat hij (dedaartoe ni~t wilde ver!taan; en zelfs, dat Aflrlsbcrgm hethart hadde, om zijne Hoogheid te Dordrecht te ke~r te gaan,zeggende tegen den Prinfe, (als die zeide: als die van DordrechtIliet wel wilden, fa foude hij moeten fien, wat in zijn hriefkenAuthorifatie !tondt l) " dat ;s eene [aoke, daar de Gecom-" mi/-(Alexander v. d Kappelle , Heer van) I 13 mitteerden van haar Ho. Mo. niet in te [eggen hebben, dat,, gaat u Hoogheit alleen aan ; ons *ie beaet alleen in mid. delen van inductie."Niet minder is de Heer van Aartsbergen hebben van 't vermaarde beleg van inJleldam,waar van wij , op 't 4rt. WILLEM DE II, omilandig zullen.Hier zullen wij den Heer van Capellen van /aartsbergenfpreeken. Ed. hier over aldusuit: De Heeren Gecommitteerden van Holland ter vergaderinge van Haar Hoog Mug. voorgefleld hebbende , dat men zijne Hoogheid zoude verzoeken , om te komen van 4infeldarn , dezelve om in 's Gravenpage bij te wooden de Deliberazien die deeze gelegenheid van tijden was vereifchende, Gedeputeer- den van Gelderland afgetreden, in de Ordinaris Vertrekkamer, zijn prefent geweest , de Ileeren van Bronchorst, Per -holt,,, A. van der Cappellen der Cappellen Rysfelt van illexander) H. van Dort , Raess'elt , Ilugens ende Omroeren. andere discourfen , ende al- gebruikt , Benige van dezelven , tegens behooren ruchtbaar aan andere buiten dezelve Heeren ge- rapprteerd ende daar in verdraait de intentie ende woorden van Alexander van der Cappellen., ,, en gefustineerd heeft gehad , men die falie foo desperaet,, niet mochte houden ende hellen ; daar was noch wel middel, om bij accommoda:ie de fwarigheit, die 't Lant fcheen te dreij- gen, tot contentement ende gerustheit wech te neemen : ende dat anen , om daer te kon wn , moste deputeeren naer fyn Iloocht. ende dezelve verzoeken , dat hij de .troupes wederomme wilde fenden in haer garnifoenen; dat de Provin. moesten tot eifecueele Casfatie , vat conten ,, tement aen f -iollant, te gelijk ook die van Hollaut moes- ten aenneemen den !laet ---Onder het raadpieegen , voerde 4. v. d. Kapellen den HeereR. Hugrens gemoete : Hoe fijt gij nu foo bekommert tiet de,, Stadt Amflerdam? Ik tot meermaelen, wel hooren feg- gen , dat het goet ware, dat Aninllerdai mochte gedwongenI. DEEL. H worAARTSBERGEN. A/(zflnduv.tl Kappdl(. Hurvan) 1I3" milfurdm ,'an haar Ilo. Mo. niel ;'1 I( {eggen hebben. dat" gaal u lIooghdt alleen lIan; ons ofli.beJlllet alleen in mid." dclnt van inductie."minder is de Heer van Aaltsbergm verdacht geweest,kennis gehad te hebben van 't vermaarde beleg van Amflddaln.van wij, /frt. U. omflandig handelen zul.len. Hier zullen wij den Heer van Cap ellen Aartsberge1l"zelven hooren fpreeken. Zijn Ed. drukt zig hier over aldus" De Heeren Gecommitteerden van Holland ter vergaderinge" van Haar Hoog Mag. voorgelleld hebbende, dat men zijne" Hoogheid zoude verzoeken, om te komen van Am(/eldaln." alwaar dezelve met eenige Troupes lag, om in 's Gra~'enhl1ge.. bij te woon en de Deliberaden van Haar Hoog Mog. die deeze.. gelegenheid van tijden was vereifchende, zijn de Getleputeer.ot den van Gelderland afgetreden, in de Ordinaris Vertrekkamer ," . en zijn prefent geweest, de Ileeren van Brol/cl/oni. Fe,.6011." A. van der Cappellen en H. van dCl' Cappellen tot Rys[elt" (Broeder van Alexand~r) H. van Dort, Raell'elt, I/llgens" ende Oillmeren. Onder andere discourfen , ende woorden al" daar gebruikt, zijn eenige van dezelven, tegens behooren" ruchtbaar gemaakt, ende aan andere buiten dezelve Heeren ge"rapporteerd geworden, ende daar ia verdr:lait de intentie ende" woorden van Ale.Tande,. van der CappellL'n . dewelke gezeid,t en gefustineerd heefr gehad, dat men die f.1ke foo dcsp(!raet,t niet mocll:e houden cnde !tellen; daar was noch wel middel." om bij accommoda:i.:! d~ flVarigheir. ie't Lant [cheen te drcij4" gen, tot comenremem ende gerustheir wech re neemen ; e:lde" dar men, om daer toe te I~omcn, mos:e deputeeren eenighe" nacr fyn Hoocht. ende dezelve verfoeken , dat hij de otroupes" wederomme wilde fenden in haer garnifoenen; dat de Pro\'n." tien moesren treden tot effetueele Cas[atie, geven war comen" temenr aen Hollam, ende te gelijk ook die van Hollaut moes"ten aCllneemen den t1aer van oorloge." -Onder het raadpleegen , voerde d. v. d. Ktlpdlen den HeereHu~ens te gemoetc: " Hoe fijt gii nu lI)o bekommert ~et de,. Stadt Amllerdam? tk hebbe tot meermaclen, wel hooren feg"gen. dat het goer d;1t Aml1erdam mochte gedwongen1. D E E L. 11 " wor114 Alexander v d. Kappelle, meer van)- worden , fijnde haere magt ende Regeringe bedenkelik vor de andere Ieden ende -- woorden, zegt, als beduidende niets anders,Alex. van der Kappellen gezegt: Mijn Heer Hugens! wel, dat 'er gerefolveerd is, Amfierdam met,, kracht van te dwingen." -- Hier uit werd het besluitopgemaakt , dat Alex. van der Kappellen en als zodanig oorzaak was van 't belegAumJleldam. is mij , (tekent hij verder aan alzo voorgekomenden Landdag binnen Nymeegen , Byegoede meeninge vraagende, ik zulks aan R. Hugensgezegd; daarop - vreemd toehoorende voor antwoord dat ik geen kennisfe hadde, dat elders t'eeniger tijd gem- folveert zoude zijn Amiteldam te dwingen ; ende alfuks zod anig rapport niet anders als voor een openbaare leu-,, gen ; hielt ook voor fchelmen ende oneerlicke luiden , die mij fulks nagaaven. --- Verhaalende te gelijk naar mijn besteonthoud , gene tusfchen ons gepasfeert was , zeggende daaropBye : anders , ik hebbe Hugens wel dergelijke propoosten voe- l leeren van Bronkhorst en Verbolt, (voegt aartsbergenbij ,) bij wezende, of zij hebbende voorfa. aanfprake aan invoegen gerapporteertverklaaren beide, gehoord te hebben , dat ikgebruikt hebben het woord ! efolutie.voortag van Aartsbergen, om zijne Hoogheid teverzoeken , voor AmJleldam te doen delogeeren, en zenden , niet alleen belag kreeg, is bekend ; maar teff'ens dat tot het doenonder ook de Heer van Aartsbergengeweest is. ---Hoe de Heer van Aartsbergen, verder , ''t behandelen vanStaatszaaken, en wel op de berugte groote vergadering, naa 'sPrinfen dood, zig gedragen heeft, is bekend uit 's mans eigenCederikfchriften, zijn Jonkheer RobbertJasper van der Cappellen , enz. dezelve , ter verdedigingvan den goeden naam zijns Oud- Over-Grootvaders, in 't lichtge.AARTSBERGEN. (Alt:JrllnJer J. [(Ilppe/Is. Heer vall)" worden, lijnde haere magt ende Regeeringe bedenkelik voor" de andere leden ende Provintien." - Deze woorden, zegtAartsbergen , zijn verkeert opgenomen, als beduidende niets anders,als of A/ex. "On Jer Koppel/en hadt gezegt: " Mijn Heer" Hugem! gij weet wel. dat 'er gerefolveerd is, Amfterdam met" kracht vall wapenen te dwingen." - Hier uit werd het befluitopgemaakt, dat A/ex. van der [(appel/en kennis hadde vande Refolutien voorfz., en als zodanig oorzaak was van belegvan A/1JpddllllJ. Dis is mij, (tekent hij verder :l:m ,) alzo voor.gekomen op den Landdag binnen Nymugen, alwaar A. de B,emij uit gede meeninge vraagende , of ik zulks aan R. !JIIgenshadde gezegd; daarop "ik vreemd toehoorende , voor antwoordgaf: " dat ik geen kennisfe hadde, dat elders t'eeniger tijd gere"folveert zoude zijn Amfleldam te dwingen; ende alfuks zodanig" rapport niet anders konde houden, als voor een openbaare leu"gen; hielt ook voor [chelmen ende oneerlicke luiden, die mij" fulks nagaaven." - Verhaalende te gelijk naar mijn besteonthoud, 't gene tusfchen ons gepas(een was, zeggende daaropde Heere de Bye: " dat luidt anders, als mij voorgekomen was;" ik hebbe ook wel dergelijke propoosten hooren voe." ren."De lIeeren van Bronlthorst en rerbo/t, (voegt Aartsbergenhier tot bevestiging bij,) hij mij gevraagd wezen de , of zij hebbengehoord de VOOrfol. aanfprake aan Hugens, invoegen die gerapporteertwas, verklaaren alle beide, niet gehoord te hebben, dat ikzoude gebruikt ofte gezegd hebben het woord ."-ero/utie.Dat de voor!1ag van Aartsbergen , om zijne Hoogheid teverzoeken. de Troepen van voor Ampeldam te doen delogee.ren, en wederom in haare Garnifoenen te zenden, niet alleen zijnbeflag Icreeg, is bekend; maar tefFens weet men, dat tot het doendezer bezending, onder andere Heeren, ook de Heer van Aartshergenbenoemd geweest is. -Hoe de Heer van Aartsbergen , verder, in "t behandelen vanSt2atszaaken, en wel op de berugre groote vergadering, naa 'sPrinfen dood. zig gedragen heeft, is bekend uit '5 mans eigenCedenkfchriften. welke wij verfchuldigd zijn aan Jon1r.heer Rober'Jnsper van der Cnppd/erJ, enz. welke dezelve, ter verdedigingvan den goeden naam zijns Oud- Over-Grootvaders, in 't lichtieAARTSBERGEN.(Afrxtindrr 1'. d. KapptlJe.llur f'dn) lISgegeeven heefe, en die ons hier. en verder In andere zaaken, terophelderinge onzer Vaderlahdf'!le Gefc1tiedenisfen, nog dikmaalste fiade zullen komen.Uie deze dan overgenomen hebbende, hee g~en wij dietJfiigoordeelden, eer opmaaklng van 's mans Levensfl:hecs, zullen wij2ijne afkomse daar uit mede eer nederflellen.Onzeker ii de nette tijd van zijne geboorte; de Heervan der Cappellen fielt denzelven in 't tijdperk tusfchen deJaaren 1590 en' 1600. "In 'e Jaar !6rcJ (zege fijn Ed.) den 30van Oogstmaand, is hij, Jonker Alexander ,'tln der Cappel/en,in den eche verbonden, met Jonkvrouwe Emelia van Zuilen vanNijevelt, dochter van Freririk ",111 Zuilen l'an Nljevelt, Heerevan Aal'tsbergen, Berkoude ,Utentng. enz. wiens Vader, H11!em"an Z/lilen l'flIl Nijel'eft, in de gefchiedenisfeu voorkomt, alseen der voornaamlle en eerile Tekenaars van 'e Verbond der Edelen,Aa. 1566. Zie ZUILEN VA:"I1 NYEVELT."" Door welk Hm,clijk de lIeer l'on del' Cappellen , na dendood van zijnen Sehoondcr, geworden is Heer van Aartsbergen.Zijn ilerfdag heh ik nkt kunnen omde!;ken, (zege de meetgemelde Heer R. :r. 1'(/11 der Cappe!m ,) dan dit wist zijn Ed.dat hij in 't Jaar 1656. o':erledcn is, en b.:~raa\ell te Bergambacht."Hij was de jungfle Zuon \"~n ]o;;khecr Cer/ad van der Cappellenen lI!ar~ar('/litl Sdim;:ldp,;:I1;ack )'fllI der O/jen; zijnVaderlijke Groutvadcr was I/cnririk l'(n/ der Cf/ppe/kn. Vandeezen als ook van Cerl'ic "(1/) del" C!Ippd/e;;, en deszelfs broederHendrik, en andereri van dit gellaeht, tuIlcn wij nader fpret!ken,onder 't Arr. CM'PELLl!:i'i, en als dan ook melding mnaken van eenenCer/ach ,'on der Cappel/en, /leere "fIlI dca Dam, enz.'t Geflaeht der )'011 der Cappel/o,s dan daar latende, om rotonzen Alexa:Jder weder te keeren, dient hier nog te worden bijgevoegd, dat hIj van ziJnen Vder Cer/ach eene opvoeding ontvangenhad, overeenkomilig zijnen fl:aat en geboorte, en. rotmeerdere jaaren gekomen, een gedeelte van zijnen Leeftijd befieeddein vreemde g~lVt!sten, en voornamelijk in Frankrijk. Omtrenthet Jaar 1620 van daar te rug gekoomen, lllakte hij, int621, een aanvang van zijne Staatkundige en andere aantekeningen.waardoor hij, fchoOll nog geen aandeel iD 's Lands bellierhebbende, door zijnen vader gelegenheid had, om de gewigtig-H 2 ne,'16 (Alexander v. d. Kappelle, Heer vn)Ile , zo binnen- als uitlandfche zaakeu te leeren kennen. Hoewelde belangen der Hervormde Kerke van harten toegedaan, was hij,nogthans, geen van dezulken, welke, door een onbezonnen ijver,alles daar aan zochten op te offeren. Groot was evenwel zijnezorge voor 't behoud der voorregten en vrijheden, en hij dus eenhater van hun , die dezelven, om eigen belang of kleinmoedigheid,ten prooije gaven. Doorkneed in de gebreken van ons flaatsbe-Ituur, kende hij ook tevens de moeilijkheid, die 'er aan vast was,om hetzelve te verbeteren. Uit liefde vroor zijn Vaderland, washij het Huis van Oranje zeer toegedaan, zonder evenwel eenslaaf te worden van de begeerten en driften dier Vorsten. Doorden jongen en al te vuurigen Puinfe Willem den II de gevolgenzijner onbezonnene onderneelni ngen , daar 't pas gaf, onder oog te brengen, toonde hij, deszelfs waare vriend te zijn; waarvan hit, meer dan eens, openlijke blijken gegeeven heeft.Zie WAGENAAR , Vader. Hijs. X I I. Deel, bl. 7o, 71, 74, 89.en de daar aangehaalde Schrijvers, als: AlTZE1tA , WICKE.FORT , enz. AmJleldam , in fol. 111. Stuk, bl. 504. en505. In 8vo. XIII. Stuk, bl. 274 -- 281. Gedenkfin.II. Deel, Voorreden xx. ---xLv. bl. 265, 286, 87--9 1,455 458.AARTSHERTOG. Zie Albertus , Ernestus, Iifat'rias.AARTSWOUDE , ook bij zommigen Eerts voude genaamd , Baljuwfchap en Dorp , behoorende onder de Stad Hoorn. Meermaalenvind men , in oude brieven, 't woord Aarts inEerts, als: Eerts Bi fchop , Eerts Diaken, Eerts hertog. Goudhoeven en anderen , wordt de naam van dit Dorp, nietmaar Eerstu'oude gefpeld. Ook plaatst hij zelve onder&ledenblik , waar van het twee uurera geleegen is. Anderen zijn vangedachten, dat de naam van dit Dorp zijnen oorfprong verfchuldigdis aan eenera Heer Aart, uit een voornaam Westfriefch gefachtafkomflig; dat deeze bezitter zoude geweest zijn van eenWoud, en daar aan , door deezen Heer Dorp zoudegehecht zijn. In de naamlijst der het medeEertswoud gefpeld, op welken naam 'er meer van zal gezegdDir Aartswoede behoort thans aan Vrouwe ANNA ARNot,-116 AARTSBERGEN. Afexllntlerv.tI.Kapptlle, Hur van)fie, binnen- als uitlandfche re kennen. - Hoewelvan hanen toegedaan, nogthans , onbezonnen aan zochten op Groot was evenwel zijne't der dus eenvan hun, die dezelven. belang kleinmoedigheid,{en Doorkneed in de gebreken van ons fiaatsbefiuur,de moeilijkheid, die 'er aan vait was,verbeteren. Uit liefde voor zijn Vaderland, wasllij Huis van Orllllje evenwel eenflaaf te van de begeenen en Dooral Prin[e Jnl/em dm gevolgenonderneemingen, daar gaf, onder 'tbrengen, toonde hij, deszelfs waare vriend te zijn; waarhiJ, meer dan eens, openlijke blijken gegeeven heeft.WAGENAAR,Pader/.Hifl. XII. Deel, bI. 70, 71,74.89.de daar aangehaalde Schrijvers. als: A1TZE~IA, WICKE.FORT, AmjleJdam, lIl. Stuk, bi. 50f. enIn 8vo. XIII. Stuk, bI. 27+ - 281. GedenlrjJI.Il. Voorreden XXXI-XLV. bI. 265. 87-91,"-55-458AARTSHERTOG. Zie A/berlus, Enzcstus, IJla/ftias.AARTSWOUDE, bij zommigen Eertswollde genaamd, is eenDorp. behoorendc onder de Stad Hourl1. l\1ecrmaaJenmen, brieven, dnrls veranderd iuEerts BiJfclIop, E.:,.ts Dialen, Ee,.ts Hertog. BijCOlldhoeven anderen, naam Dorp, nietAarts, maar Eerslwoue gefpcld. Ook plaatst hij 't onderMedmb/ik, waarv~n het twee uuren geleegen Anderen zijn vandat de naam van dit Dorp zijnen oorfprong verfchlllcligdaan eenen dart, uit een voornaam Westfriefch geflachrafkomfiig; dat bezit~er zijn van eenWoud. en daar aan, door deezen Heer Aart, een Dorp zoudelehecht ln de naamlijst der Predikanten word het medeEertsw9ud gefpeld. op welken naam 'cr meer van zal gezegdworden. Dit hal'/SwoIIJe ul:hoon thaus aan Vrouwe ANNA ARNar.-AARTSWOUDE. AASEN, enz. etlNOLDINA, Baronesfe Boetfelaar, Douariere Wasfenaar,Starrenberg, Vrouwe van Maasland/luis , enz.Zie HALMA, enz.AMEN of 4fae en 4fen. Onder deeze deGoden der Deenfche en anders Noordfiche volken verflaan gelijkblijken kan uit 4et verbod van Bisfchop om dezelvente eeren; want aldus zegt hij: 't Is de manier in deeze Landen,gastmaalen , ter gedachtenisfe van Tharer, Odijn, en andereASEN , drinken; deze manier ik door u hebbeningefleld dat 'er voortaan ter mijner gedachtenisfezal gedronken worden: want , zegt hij , het is behoorlijk, dat diemanier worde Zie ALKEMADE , Nederlaudt he Di schplegtigheden , II. Deel ,bl. i59.AASDOMS-RECHT , tegenoverflelling van recht,in gebruik is gebleeven.Niettegenflaande de verniging I-Iolland Westfriesland,verfchil de wijze van eenige rechten, en bijzonderhet verflerfrecht, niet op een gelijken voet kunnen brengen; oude gewoonte.Dus volgt het eene gedeelte van Holland het ZeeuwfcheSchependoms-recht , ander gedeelte het Friefclie ilasdoms.-echt ; welk voornaainlijk plaats heeft in Noordholland,Kennernerland, Amflelland, Gooijland en Westfriesland, als 'taan Friesland Men volgt hier het fpreekwoord:Het naafle bloed, Beurt het goed; welverilaande, dat het nedergaandebloed voor en opgaande voor zijlingfchemagen. Zo wel in Aasdoms-, het Schependoms.recht , zijn , door de Overigheden, volgens aanwijzing van H. deGroot, veranderingen gemaakt. - Wat den Oorsprongbenaming van dit recht aangaat, dient enen te veeeten, dat eertijds Schout in Friesland het recht vorderde, maarvonnis bij de buuren werd. Doch vermits deezein het Recht niet allen even bedreeven waren , en men gebondenwas aan veele zeden en gebruikelijke woorden , die menniet mocht te buiten gaan, hadden zij, tot hunnen Voorzitter enH3 be-A A R. T s WOU D E. A ASE N, enz. 117NOLDINA, Baronesfe van Bo~t(elaa,., Douariere van IP'as(enallf' ,StarrenberK , Vrouwe van Ma"slllndjluis, enz.Zie HALMA, cnx.AASEN of A(ae en Afen. Onder deeze benaming werden daGoden Deen{che en ander NoordCche volken verfiaan gelijkklm uit \let Bis(chop Maarten, om dezelvenwam aldus " 't Is de manier in deeze Landen,op de gastrnaaien , ter gedachtenisfe van Thorer, Odijn, en andereASEN, bekers te drinken; deze manier wil ik door u hebbenafgefchaft, en inge!teld dat 'er voortaan ter mijner gedachrenisfegedron ken want, zegt hij, het is behoorlijk, dat dieoude manier worde afgelegd."ALKEMADE, Nederland/Me Dischplegtigheden, Il. Deel,bi. 159.AASDO~!S-RECHT, in tegenover!telling van Schependoms-recht,eene oude benaming, welke tot nog toe in gebruik is gebleeven.Niettegen!taande de verniging van Holland en Wcstfrie!iland,heeft dezelve het verfchil in dil wijze van eenigc rechten, en bijzonderin het ver!terfrecht, niet op een gelijken voet kunnen brengen;blijvende ieder gedeelte, onverzettelijk, bij zijne oude gewoonte.Dus volgt het eene gedeelte van Hol/anti het Zeeuw(che Schependol1ls-recht, en een ander gedeelte het Frie[.:he ,dasdOl11ro"echt; 't welk voornaamlijk plaats heeft in NoordhJlland,Kennemerlanti, Ampel/anti ,ooijlanti en /Pestfriesland , als 'tnaast aan grenzende. Men volgt hier het fpreekwoord:lIet naajle bloed, Beurt het goed; welverftaande , dat het nedergaandebloed gaat voor het opgaande, en 't opgaande voor zijIingfcbemagen. Zo wel in 't Aasdoms" als in het Schependoms_,'echt, zijn, oor de Overigheden , volgens aanwijzing van H. deverfcheiden veranderingen gemaakt. - Wat den Oorfprongvan de benamin~ van dit recht aangaat, dient men te weeten,dat eertijds de Schout in Friesland het recht vorderde, maardat het vonnis bij de buuren geweezen werd. Doch vermits deezein het Recht niet allen even bedreeven waren, en men gebondenwas aan veele zeden en gebruikelijke woorden, die men.iet mocht te buiten gaan, hadden zij, tot hlmnan Voorzitter enH 3 bB118 A ASDOIVIs-RECHT.beflierder, Benen, (zing noemde , gebuur, dan de anderen was. oude FriefcheWetten Rechten , droeg hij den naam 4etga, welkbij ons ilzig betekent. De oorfprong woord /Jzrg, of4zing, moet, wnarfchijnlijk , veranderingder letteren Sut, is Water JVasfe,- , enesfen in de Frietihe Rechterstltten worden , en no& in Drenthe, Ettei>. -- .ffasdUm Aasdo' s-recht warenverkortingen Lgdom ent 4zigdoms-rec;'it. Doem bete.kende Vonnis. Doch hier bij moet nog worden aangetekend,dat men te Rotterdam s !lage, zig naar Scllependomsrcc it fchikt ; volgens recht het goed moet gaan van daar 'tdat is aan den Vader van den overledenen,beiden leeven zijn; doch een vm beiden geflorvenzijnde , aan de beflorvene zijde , eerst aan Broedersen Zusters , en voorts attn derzelver kinds-kinderen, bij plaatsvuIling;en beiden geflorven zijnde, aan weerskanten , opBij ontflentenis van Nakomelingen van Broedersen Zusters , komt het goed aan Grootvader en Grootmoeder vanbeide zijden , en na hun aan Oomen en Moei jen , en derzelveraf koetelingen. Dit recht volgde men van ouds in Zuid-Holle,;r,1en in 't Land van Voorne. -- In 't Jaar 1580 , trachtte men ,Pclitike Ordonnantie, tweederlei een eenparigenvoet te brengen; meest helde men over rot het Sc'itper. -dorn,-rec'ir. kwam ver , dat in een gedeelteProvintie, deeze Ordonnantie werd aangenomen. AanHaarlem, Leiden, 4m/lelda,n, 41kmaar, Hoorn, Enkhuize;iEdam, Woerden, Naarden, Monnikendam, liledenblik , Mu -den, Purmerend en I'Veefp, dus aan veertien beflooten Neder!,de daartoe behoorende Dorpen en gehugten in Noord Hollanden West-Friesland, na het emaneeren van 't Plakaat droog gemaakt,en dus aan Texel, Vlieland, ter Schelling, JYieringen en andereZuider liggende plaatzen; verder, de Beemfer, Purmer., Schermer, Heer - Huigenwaart , IYieringerwgar-t en deZijpe, &als mede aan de Steden, Heerlijkheden en Dorpen,onder het Dijkgraaffchap van Rijnland, in 't land van Woer ,((en , en beoosten of benoorden Rinland, en 't land van ,Voer:denuB AASD()M~-REeH".beilierder, eenen, welken men 4zing noemde, die ook wel eengebuur, doch ervaarener dan de anderen was. In de oude F,iefcheWetten en Rechten, droeg hij den naam van de/ga. 't welkbij Azig betekent. De oorfprong van dit woord AZlg, ofAzing, moet, waarfchijnlijk, afgeleid worden van de ve1'llnderingder SU!, als kenbaar is uit fYater en IPaJfer. eten enenz. gelijk dus, oude Frief P. Bh/chop enC. Hop, advifeerden. dat 'er nog geen grond was, de gevangeneop den Pijnbank te kannen brengen, om reden dat Het nog nietin Rechten bewezen WIS, dat zij wezenlijk Kinderen gebaard ~veel mi[1 dezelve mishandeld had. Twee anderen in 's Hage, W:en Strijen, waren va~ gedachten, dat indien ~na gedaan onderzoek en vergelijk van de Gevangene tegen deGetui~en, geen meerder verfchooning, of zuivering voor de Gedetineerdekwam te blijken, men den Officier zijnen eisch behoordein te willigen, en haar verzoek, van Provifioneel onrflag, teontzeg~ell. Hier dOOI raakten de Rechters, in ueeze duisterezaak,ABBEKERIt. taszaak , het fpoor nog vcrder bijster ; en nog meer , omdat een Kerkdijk PerCoon zijne gedachten in gefchrift telde, en de zaak dachtte tot een werk des Duivels. de Rechtsgeleerdenbrachten hier tegen in , de bekende fpreuk , a poste ad esfe nonvalet argunzentutn. De Rechters, om uit deezen doolhof tegeraaken , hadden raad bij twee Rechtsgeleerden te Hoorn. Terwijldeeze bezig waren om hun advijs in gereedheid te brengen,voedt midlel om de gevangenis te ontfnappen ; doch vermidsde Baljuw den man, als daar toe de hand geleend hebbende,in haare plaats deed dellen, was dit het middel , dat zij te rugkwam. Naadat het lloornfch advis was ingekoomen , werd aan denBaljuw, volgens het oordeel van P. 4. Overwater en II. G3arnman,vrijheid gegeeven , om /agt, door eene gematigde tortuure, tot nader bekentenis van de waarheid te brengen. De Rech ters hier toe beflooten hebbende, bedacht, en bracht de gevangene weder een ander voorwendzel op 't tapijt; zeide , niet tegelooven , dat ze , de twee laattte reizen , gebaard hadt; en ditdacht haar de waarheid te zijn , uit hoofde eener openbaaringe,haar in de gekomen : welke verchi hing zoudebegaan hebben , 'onbekende Vroedwijf. Dochvermids haar verhaal, met dat van haaren Man , hieromtrent gedaan,niet overeen(leinde, benooten Schepenen eindelijk tot deTortuure, welke aan haar, den I 1 Maart 1659, werd te werf:gefield, zonder dat zij echter iets anders Eenigen tijddaarna de Baljuw, dat de gevangene haare gebaarde Vrugt,'t zij levend of dood, zonde aan den dag brengen, en, bij gebrekevan dien , gebracht worden ter plaatze, daarmen gewoon isJutlitic te doen, om aldaar eerst geworgd en vervolgens verbrandte worden. Doch de Advilen der Rechtsgeleerden , ten haarenvoordeele , deeden de Rechters befluiten , om in plaats van aandeezen geflrengen eisch te voldoen, haar te vonnisfn , om merdrie, ten dien einde te makene poppen , in haare armen , den tijdvan een geheel of'half uur te pronk te (laan, en verder te voldoenkosten de Procesfe, ter taxatie en moderatie van den Gerechte.Voor 't van eene menigte aanfchouwers, werdop den 17 April, volvoerd. kwam , dien zelfdenavond, weder in haar huis, bij haaren Man. Hoe vreemdnu dit ook fchijnen moge, is ons echter nergens gebleeken, deABBEKERltzaak, vrder bijster; meer. omdat een Kerklijk Perfoon zijne gedachten in gefchriti: !1:elde, de zaak dachtte brengen tot ecn werk des Duivels. Doch de Rechtsgeleerden1n, de bekende fprellk, pasfe ad esfe rt0n"a/et argu1IIentllln. Rechters, uit deezen doolhof tegeraaken, haolden Rechtsgeleerden te HqQrn. Terwijlbezig waren om hun advijs in gereedheiJ te brengen,vondt Aagt middel de gevangenis te OIltfnappen; doch vcrmidsdeed fiellen, was dit het middel, dat zij te rugNa.'ldat l100rnfch advi5 ingekoomen, werd aan den"olgens het oordeel van . Overwal!!,. /J. G:1art1Ian,gcgeeven, t1ogt, gematigde tortuure, nader te brengen. De Rech.bc/looten bedacht, en bracht de gevangeander voorwendzei 't tapijt; zij zeide. t~gelooven, ze, de twee laatfle reizen, gebaard hadt; en ditzijn, uit hoofde eener opcnbaaringe,gevangenis te vooren gekomen: welke verlh.;ning zoudebefiaan hebben, in die van 't onbekende Vroe.lwijf. Dochmet dat van haaren .'lan, hieromtrent gedaan, overeenflemde, bellooten Schepenen dewelke aan haar, den 1I Maart 1659, wer4 te wer"~efield, zonder dat zij echter iets anders bekende. Eenigen tijddaama eischte llaljuw, dat de gevangene haare gebaarde Vrugt,dood, zoude aan den dag brengen, en, bij gebrekedien, ge!Jracht daarmen iiJllilitie doen, om aldaar eerst geworgd en vervolgens verbrandDoch de AdviCen der Rechtsgeleerden, ten haareavoordeele. Rechters be/luiten, in plaats van aangefirengen voldoen, haar te vonllisfn, om metten dien einde te makene poppen, in haare annen den tijdof"half te naan, verder voldoende kosten van de Procesfe, ter taxatie en moderatie van den Gerechte.Voor oog v:m eene menigte aanfchouwers, werddit, op den 17 April, volvoerd. Aagt kwam, dien zelfdenweder in haar huis, bij haaren Man. Hoc vreemddit ook fchijnen moge, is ons echter nergens gebleeken , dere124.ABBEKERK. (Mr. Foris van) ABBEMA.Leden , Kraamen voorgegeeven.Een breedvoeriger verhaal hier van is ineen gatitfche Proceduure, gegeeven door denSecretaris 7acob Landman , Misgeboorte van't bbekerker rijf, 1661.ABBEKERK , (Mr. Moris van) leven , oud Prefideerend Burflad Hoorn, mitsgaders-gemester en Rad in de Vroedfchap derder Pilotagie , Gecommitteerde 't Edel IVIog.Gecommitteerde ter Admiraliteit in West-Friesland Hoorn , is1748, in den ouderdom van bijna 73 jaaren.N. yaarb. bl. AEBEIMIA , Stins in te Irttfum,behoorende, als eene der zes Parochien , onder Rauwerderhemn, der Grietenijen in Oostergo. tweefpalt,tusfchen Sclrieringers en Vetkopers, dezelve , inJaar 1462 , door Jancke Douwema , laatilen toegedaan ,het Winnen een bloedigen Veldflag , geheel uitgeroeid.t geflacht deezen naam heef( zo door huwelijkenanderzins, vereenigd die van Harinxma, Harinxmatot Tlst ' Kin fchot.WINSEM1Us, (Bronijk van Frietland, Boek, bl. 271.ABBEMA , (YDDE EDO) van lbbema , Oldermanverwekt bij Rinck Baringa. trouwde met ,Popma, in 't Jaar Burgemeester In dezeer bekend een Adelijk geflacht van 11bhemaHufum. Lijst daar men gemeld Hesfeltlbbema , met eene dochter uit het Adelijk huis OenemaWirdum, geflorven 1454. Meermaalen is dit geflacht vermaagfchaptgeweest die van Hettinga en Harinxma, welkenlaatflen takken van Abbema hebben aangenomen :op die Lijst vind men deezen Tdde, eenen Florentinuswaar Winfem. ius maakt , hierom is men vandeeze tot het Zelve geflacht niet behooren. Watlier van zij, 7dde behoorde tot het verbond der Edelen. Roor-I!Z6 ABBEKERK. (Mr. F'loris ,,4n) AB8EMA.reden, waarom men dergelijke gewaande Kraamen heeft voorgegeeven.Een bredvoeriger 'Verhaal hier van is te vinden, inen berigt der gantfche Proceduure, in 't licht gegeeven door den15ecretaris Jacob Landman, onder den Tijtel, lJIlisgeboorfe Vtm'f Abbeloerker IFij!, in 8vo. 1661.ABBEKERK. 1\1r. Noris in leven, oud Prefideerend Burgemesteren Raad in de Vroedfchap der fiad mitsgadersCommisfaris der Pilotagie, en Gecommitteerde in 't Edel Mog.Collegie der Gecommitteerde Raaden, ter Admiraliteit in WestFrieslanden 't Noorderkwartier, overleeden te Hoorn, den ISJan. I748, in den ouderdom van bijna 73 Janrb. 1748. bI. 136.ABBEMA, voorheen eene Donatie of Stins in Friesland, te Inzfum,behoorende , als eene der zes Parochien, onder Rnuwerderhe/~,een der Grietenijen in OaS/ergo. In den vernielenden tweefpalt,tusfchen de Sclzieriilgers en Vetkopers , werd dezelve. in't Jaar 1462., door Jnllcke Douwema, als de laatfien toegedaan,na het \vinnen van een bloedigen VeldOag, geheel uitgeroeid.'e Edel geOacht van deezen naam heeft zig, zo door huwelijkenals anderzins , vereenigd met die van Oud Hari/lxma, lIarinxmflfot rist en .fin!chot.WJNSDIll'S, C/Jromjk van Frie~/a11lJ, IX. Doek, bI. 271.ABBElIIA, YDDe of wo) Zoon van Sipke Abbcma, Oldermante Sneek, verwekt bij Baringa. Hij trouwde met EedwerlIopma, en was, in 'e Jaar 1566, Burgemeester te Sneek. In deProvintie Friesland is zeer bekend een Adelijk geflache van dbhemtlte !lufTlm. Op de Lijst daar van vind men gemeld HesfetAbbetlJa, gehuwd met eene dochter uie het Adelijk huis Oene11ttlte en gefiorven 1454. MeermaaIen is dit geOacht vermaagfchaptgewe,est aan die van Hettinta en lIarimmrtl, welkenIaatfien naam zommige taH:en van hebben aangenomen:doch op die Lijst vind men deezen 'J:(Jde, en nog eenen Florentinus, waar van Winfet1!us gewag maakt, niet; hierom is men vangedachte, dat deeze tot het zelve gefljlcht niet behooren. Wat,ier van zij, Tdde beboorde tot het verbond der Edelen. PopkeRool'-ABBEMA. ABBENI3ROEK 117Roorda heide hem sleutels dat hij vertrouwen de Landgenooten geweest,zijn : vertrouwen verzeld gaan met den haat van Alva.Doch , was wel op zijne hoede, dat hij beispot, in Friesland te zonder aan de indaaging deste Antwerpen verfchijnen , te geeven.Jaar besloot hij , zig als een redder van het verdruktegetrapte te kennen. Onder anderenhij eenen aanslag Leeuwarden, die , echter, intijd niet gelukte.gefchrevene medegedeelde Berichten denE. M. van Burmania , Heer 7. W. Water, overgenomen.ABBEMA, State de Grietenije Idaarderadeel,van Grouw.ABBENBROEK , verfcheidene Grasven , Hoogeerkend, ten Noorden van Heenvliet, tenvan J'ilrten , ten Zuiden aan 't Zuidland ,Ouden Hoor, , Westen aan den Nieuwent van Voorne. oude Rivier, die haaren loop eertijdsOosten van bbenbroek naar de Bornisfe, deedIeerlijkheid en Dorp in ivelfland toeneemen. Zommigenmeetien , naam van het broekachtigmoerig land , 't welk daar gevonden word: anderen voegende oorfprong wel.ken Abt van F,pternach landflreek fchoon 'erzijn , die dit zeer onzeker houden. De grootte van deezeword gefchat op i 803 gemeten 166 roeden. In 'ter 78 en 340 Ingezetenen , die zigden Landbouw, de veehoederij , het maaken vanen Kaas, het bouwen van Vlasch en planten van Meede.Al voor 't Jaar I235 vind men van deeze Heerlijkheid en derzelverHeeren gewag gemaakt; ten minilen leest men, dat Heer7an van Abbenbroek , een Steekfpel , te aangeregt,Graaf Floris den IV, was. het Geilagtregisterniet 135o. --'t DorpA B B E M A. A B BEN n ROE K H7ROl1rda '!lelde htm de fleutels van Sneek ter hand; waar uit blijkt,,dat hij in groot vernouwen bij de Landgenooten moet geweestzijn:, en dit vernauwen moest verzeld gaan met den haat van lI/ .."11. Doch, hij was hier tegen zo wel op zijne hoede; dat hij b~floot, zig in Friesland te houden, zonder' aan de indaaging desHertogs, om te te verfchijnen, gehoor te geeven.Met het Jaar 1572, befloot hij, zig aIs een redder van het verdrukte en getrapte Vaderland te doen kennen. Onder ~lderenondernam hij een en aanflag op die, echter, indien tijd niet gelukte.Volgens gefchrevenC! en medegedeelde Berichtn van denHeer M. van Burmania, aan den Heer J. lP. tedoor mij overgenomen.ABBEMA, een Lusthuis of State in de Grietenije ldaarderadeel,ten Z. W. van ASBENBROEK, bij verfcheidene Graaven, voor eene HoogeHeerlijkheid erkend, is geleegen ten Noorden van Heen vliet , tenOosten van 't Land van PUTtel/, ten Zuiden aan 'e Zuidland van den Hoorn, en ten Westen aan den Nieuwen Hoorn,in de landen van Vaarne. De oude Rivier, die haaren loop eer.tijds ten Oosten van dbbenbroek had, naar de Bamisfe, deeddeze Heerlijkheid en Dorp in welftand toeneemen. Zommigenmeenen, dat de naam moet worden afgeleid van het broekachtigof moerig land, 't welk daar gevonden word: :mdcl'en voegendaarbij, dat de odrfprong word afgeleid van den eigendom, welkende van Rptertlach aan deeze landllreek had; fc!lOon 'erook zijn. die dit zeer onzeker houden. De grootte van deezeHeerlijkheid word gefchat op 1803 gemeten 166 roeden. In 'tJaar 1745, telde men 'er 78 huizen, en 340 Ingezetenen, die ziggeneeren met den Landbouw, de veehoederij , het maak en vanBoter en Kaas, het bouwen van Vlasch en planten van Meede._AI voor 't Jaar 1235 vind men van deeze Heerlijkheid en derzelver Heeren gewag gemaakt; ten minllen leest men, dat Heerjan 'Yan Abbenbroek, op een Steekfpel, te Haarlem aangeregr,door Floris den tegenwoordig was. Doch het Ge.t1agtregister begint niet vroeger dan van J 350. -'t Dorp128 ABBENPROEK.Dorp van deezen naam ligt in 't Noordoosten van de Heerlijkheid,niet verre van Bornisfe, eene aangenaame gedaante,langwerpig halfrond , verfierd met fraai gefchooreneen loopend water, welk door de Bornisfe dagelijksword. Veel heeft Abbenbroek Oorloggeleeden, bijzonder in de twisten, tusfchen de Hockfchenen Kabbel jaau .telen , 'einde van den ,Spaan fchenOorlog , in de Jaaren 1640 en 1644; in welk laatstgenoemde jaar,Secretarij vuur verflonden werd'; tot onherflel-Laare fchade van veele merkwaardige zaakera, tot nadeel vanDorp , welk voorheen uitgebreider was. De Kerk isgroot gebouw , voorzien met een dikken toren ; zij wasParochie Kerk van den H. Egidius , gelijk anderen willen,H. Maagd Maria De Burggraven van MontfortKapittel geflicht , op den naam van den Egidius , den 11 Meij , 1483: ook waren 'er agt Kanunniken ,daar gerekend , dubbele Prebende genoot.liet Kapittel van f/bbenbroek, van Bisfclloppeli ; ke mnagtontheven , door den l leer van Hermale , als Oliciaalden 4artsbisfchop van Utrecht, in 't daar 1571 , gevifitecrd.Verder men te Abbenbroek Vikarijen.Hervor