• • • 1. DIN HIZMETLERI

· SEMP ZYU U (3-4 KASIM 2007)

C iL T 2

Diyanet Işleri Başkanlığı Yayınları: 763 Ilmi Eserler: 124

• /. Din Hizmetleri Sempozyumu

• Editör: Dr. Mehmet BULUT

• Grafik-Tasarım: Cevdet DOGAN

• Baskı: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret Işletmesi

Oslim Örnek Sanayi Sitesi 1. Cad. 358. Sk. No: 11 06370 Yenimahalle/ANKARA

• Kasım 2008, ANKARA

• 2008-06-y -0003-763

ISBN 978-975-19-4374-3 (tk. No) 978-975-19-4379-8 (2. c)

• © Diyanet Işleri Başkanlığı

• Iletişim Adresi

EskişehirYolu 9. Km. Çankaya/ANKARA Tel: 0312 295 72 94- Faks: 0312 284 72 88

diniyayinlar@diyanet.gov.tr ·

650 IL Din Hizmetleri Sempozyumu

Bayanlara Yönelik Din Hizmetleri

~ Dr. Ayten VAHAPOGLU EROL*

Giriş

Din hizmetleri, genel olarak birdinin mensuplan için gerekli sorumluluklan yeri­ne getirebilmesini amaçlayan yardımcı çalışmalan kapsamaktadır. Özel olarak İslam dini söz konusu olduğunda din hizmeti, müslüman bir toplumun dini yönden ihtiyaç hissettiği her türlü hizmet anlamına gelmektedir.1

Toplumu din konusunda aydınlatmakla görevli olan2 Diyanet İşleri Başkanlığı, din ile ilgili ihtiyaçların karşılanmasını ve problemierin çözümlenmesini iı:nkfuılar ölçüsünde sağlamayı bu görev çerçevesinde değerlendirmiştir.3

Teknolojik ve ekonomik alandaki gelişme ve değişimierin yanı sıra, sosyal ve kül­türel alanlardaki gelişme ve değişimler düşünüldüğünde, kalıcı değerlerin üretilme­sinde verim ve kalitenin artırılması, her çağda din hizmeti sahasınırı yeniden inşa edilmesini zorunlu kılmaktadır. Zira "din"in ve "din hizmeti"nin muhatabı olan in­san, sürekli bir değişimin öznesi olmak durumundadır.

Üzülerek ifade etmek istiyornin ki, küreselleşmenin hız kazandığı ve kitle iletişim araçlarının bilgiyi her alana yaydığı. bir zamanda, toplumumuzda eğitim eksikliğinin en fazla etkisinin görüldüğü kesim bayanlanmızdır. Bayanlanmız din hizmetlerinin önemli ve kalabalık bir hedefkitlesini oluştunnaktadır. Hiç şüphesizdir ki, bugün için geleneksel dini hizmet programlan ile bayanlara hitap etmenin mümkün olduğu söy­lenemez. Bu nedeııle, oııların ilgi alanlarını ve sorunlarını dikkate alan, eğitici, dini

• Diyanet İşleri Başkanlığı Eğitim Uzmanı. 1 N urullah Altaş, "Hastanelerde Dini Danışmanlık Hizmetleri" (Türkiye Uygulaması Üzerine De­

neysel Bir Araştırma), AÜİF Dergisi, XXXIX, 601. 2 22.06.1965tarihli ve 633 sayılı Kanun. 3 DİB Görev ve Çalışma Yönergesi, Birinci Kısım, Birinci Bölüm, Madde: 6.

Bayanlara Yönelik Din Hizmetleri 1 651

hayata teşvik edici, özendirici söylem ve yaklaşırnlara çok ihtiyaç bulunmaktadır. Dolayısıyla, çalışmamızda bayanlara yönelik din hizmetlerinin, öncelikle mevcut uy­gulama ve etkileri üzerinde durulacak, daha sonra bu hizmetlerin geliştirilebilmesi için önerilerde bulunulacaktır.

1-5 Kasım 1995 tarihlerinde Ankara'da toplanan Din Şılrası'na "Diyanet İşleri Başkaıı]Jğı'nın Dini Konularda Toplumu Aydınlatma ile İlgili Başkanlık Görüşü" başlığıyla sunduğıı çalışmada din hizmetlerinin alanları camiler, eğitim merkezleri, Kur'an kursları, hastane, cezaevi ve çocuk ıslahevleri, işyerleri ve aile olarak belirlen­miştir.4

Din hizmetlerinin sunulmasını, ana hizmet yaklaşımı olarak belirlemiş olan Diya­net İşleri Başkanlığı'nın, gerek camilerde gerek cami dışında topluma götürdüğü hiz­metlerin tamamı din hizmetleri kapsamındadır.5

Çalışmamızda bayanlara yönelik din hizmetleri (aydınlatma çalışmaları); cami içi din hizmetleri, cami dışı din hizmetleri, dini danışmanlık ve rehberlik hizmetleri ol­mak üzere üç bölümde ele alınacaktır.

1. Bayanlara Yönelik Cami içi Din Hizmetleri

Camileriıniz, günümüze değin dini ve sosyal içerikli birçok işlev görmüş6 olmakla birlikte, ihtiyaç halinde de farklı işlevleri yerine getirmeye devam etmektedir. Tarihte din hizmetine ev sahipliği yapmış olan camilerimiz, sosyal hayatla iç içe, erkek, kadın, çocuk ayrımı gözetilmeksizin toplumun hizmetine sunulmuştur. Bilindiği gibi, cami­nin doğal özelliği, Allah' a ibadet ve topluma hizmet için kurulmuş kutsal bir mekan olmasıdır. Cami içi din hizmetlerinin temelini dini bir anlam yüklenerek yapılan her türlü sosyal ve kültürel faaliyetler oluşturmaktadır?

Başkanlığımız bayanlara yönelik cami içi din hizmetlerini, haftalık vaaz ve irşad programları; tüm il ve ilçeleri, kasaba ve köyleri tarayan özel irşad ekiplerinin yanı sıra, yurt dışında yılda 2-3 kez uyguladığı aydınlatma (vaaz irşad) ekipleri, belirli gün ve geceler münasebetiyle çeşitli illerde tertip ettiği dini ve kültürel konferanslar ile yürütmeye çalışmaktadır. Bununla birlikte, önemli gün ve haftalarda yapılan kutlama programları, hatim törenleri, cami dersleri ve bayanlarımızın dinle ilgili sorularına cevap vermek üzere bazı camilerimizin yanında oluşturulan rehberlik büroları da cami içi din hizmetleri kapsamında yer almaktadır.8

4 I. Din Ş urası Tebliğ ve Müzakere/eri, DİB Yayınlan, Ankara 1995, 62-64. 5 Fahri Demir, "Din Hizmetleri, Din Eğitimi ve İrşad Metodu", Din Öğretimi ve Din Hizmetleri

Semineri, DİB Yayınlan, Ankara 1991,439. 6 Geniş bilgi için bk. Mustafa Ağınnan, Hz. Muhammed (s.a.v.) Devrinde Mescid ve Fonksiyonları, Paşahan Matbaacılık, İstanbul 1997, 109-182.

7 Ahmet Onay, "Cami Eksenli Din Hizmetleri", Diyanet Aylık Dergi, Sayı: 148, 7. 8 Din Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı'nın Merkez Teşkilatı Görev ve Çalış­

ma Yönergesi'nde ana hizmet birimlerinden biri olarak nitelendirilmiştir. Her çeşit teknik, im-

652 lı. Din HizıneUeıi Sempozyumu

Günümüzde ne yazık ki bayanlara yönelik vaaz ve irşadda camiierimize teveccü­hün azalmakta olduğunu görmekteyiz. Bunda ise, çağımız insanının değişen ihtiyaçla­nnın yanı sıra, çalışma ve örgün eğitim saatlerinin günün bütününe yayılması, dini bilgiye erişmede medya inıkanlannın tercih edilmesi, dini/ahlaki değerlerin erozyonu gibi birçok faktörün etkili olduğunu söyleyebiliriz.

Ankara Müftülüğü Aile İrşad ve Rehberlik Bürosu Koordinatörü Hicret Kiraz Toprak'ın hazırlamış olduğu Eylül2007 tarihli rapora göre, vaaz ve irşad hizmetleri için, cami ve mescidler yerine, konferans salonu sistemi ya da Kur'an kurslannın ba­yanlara yönelik din hizmetinin kalite ve verimi açısından aşağıdaki sebeplerle daha uygun olacağı öngörülmektedir:

"1. Sınıf yahut konferans salonu ortamı; öğrenme ve kalıcı davranış değişikliği oluşturmaya daha uygundur. Zira gözlerin aynı seviyede bulunduğu yatay iletişim ve bir yöne odaklanmış sistemli oturma düzeni, dikey iletişim ve dağınık oturma düzeni­nin aksine konsantrasyonu kolaylaştırır; dinleyiciyi konuşmacıya daha uzun süre adaklar. Sahada çalışan ve iki durumu mukayese etme i.mkfuu bulunan tüm vaiz ve hatipler bu tecrübeye sahiptir.

2. Bayan cemaat, soru ve sıkıntılarını sınıf ortamında daha rahat ifade etmektedir. Dikkatierin kolaylıkla dağılmadığı sınıf ortamı hedef kitleyi düşünme, sorgulama ve sorusormakonusunda daha istekli kılmaktadır.

3. Görsel, işitsel yaiı enstürmanların kullanımı çağımızda etkili bir konuşmanın aranan şartlan haline gelmiştir. Sınıf ortamı vaazlar esnasında; yazı tahtası, pano, teyp, bilgisayar gibi çağımızın vazgeçilmez eğitim araçlarına yer verilmesini olanaklı kıl­maktadır.

4. Camilere girmeye engel teşkil ettiği yerleşik bir inanış haline gelen hayız ve nifas hallerinde bayanlar camilere gelmeyi tercih etmemektedirler.

5. Kur'an kursları, eğitim öğretimin devam ettiği kış aylarında rutin olarak ısıtıl-

kan ve araçtan faydalanmak suretiyle ibadethanderin içinde ve dışında toplumu din konusunda aydınlatmak, vatandaşiara vaaz ve irşad. yoluyla din hizmeti götürmek, dini ve milli bütünlüğü korumak için gerekli tedbirleri almak, dini ve kültürel konularda Başkaniıkça uygun görülen konferans, seminer ve benzeri toplantılan düzenlemek, vatandaşların dini ve milli ülkülere bağlı­lıklarını kuvvetlendirici, inanç ayrılıklannın istismarını önleyici tedbirlerin alınmasını sağlamak, ilıtida işlemleri, dini merasirnlerin ve cenaze işlemlerinin yiirütülmesiyle ilgili işleri düzenlemek bu daire başkanlığının görevleri arasında yer almıştır (DİB Merkez ve Taşra Teşkilatı Görev ve Çalışma Yönergeleri, Ankara 1985, 4). . Anılan yönergeye da yarularak hazırlanan Diyanet İşleri Başkanlığı Genelgesi 1995-1 'de din hiz­metlerinin kapsadığı alan; dini soruların cevaplandırılması, ıskat ve devir, zekat, fıtır sadakası ve kurban nisaplannın hesaplanması, Mushaf-ı Şerif, ilıtida işlemleri, irşad hizmetleri, irşad kurul­lan ve ekipleri, vaaz ve hutbeler, radyo ve televizyon konuşmalan, camiler haftası ve camilerde alınacak tedbirler başlıklan altında çerçevelendirilmiştir (DİB Genelgesi 1995-ı, APK Dairesi Bşk. Ankara 1995, 3-15).

Bayanlara Yönelik Din Hizmetleri 1 653

makta; camilerde ise çoğunlukla belirli ve küçük bir bölüm ısıtılınaktadır. Sadece vaaz saati için 24 saat öncesinden ısıtılınak durumunda kalınan caminin çoğu zaman yeteri kadar ısınmadığı; ısıtılınasının demekler için ayrı bir külfet oluşturduğu ve bu duru­mun aksaklıklara sebep olduğu gözleınlenmek:tedir.

6. Uzun vadede Kur'an kursları, bayanlara ve gençlere yönelik din hizmetinin merkezi..haline gelmeye uygun ortaınlardır. Bilindiği gibi eğitim-öğretim faaliyetleri, Kur'an kurslarına devam eden öğrencilere sadece bir yıl süre ile kapılarını açmaktadır. Dolayısıyla vaaz ve irşad hizmetleri, Kur'an kurslarımızda verilen din hizmetinin bir alternatifi olarak görülınemeli; bilakis kurslarımızda verilen din hizmetinin kalıcı ve sürekli kılınmasının yolu olarak görülınelidir."

Bütün bu önerileriler dikkate alındığında, bayanlara yönelik vaaz ve irşad hizmet­leri için cami içinde Kur'an kurslarındaki fiziki şartları haiz ayrı bölmeler/odalar oluş­turulması durumunda verim elde edileceği düşüncesindeyiz. Özellikle belirtmeliyiz ki, camilerimizdeki vaaz ve irşad hizmetlerinde yerleşik inanç ve uygulamalara, gelenek­sel anlayışiara ters düşen yeni görüş ve yorumlara yer verilmesi son derece hassas, dikkat isteyen bir konudur. İnanç ve düşünceleri etkilemek için, oldukları yerden başlamak ve bunları bu noktadan başlayarak yenileştirmeye veya yöneltıneye çalış­mak, temel bir iletişim kuralıdır. Dolayısıyla, özel bir inanç ve düşünceyi değiştirme­den önce, bazı temel inanç ve anlayışları değiştirmek veya telkin edilmek istenilen yeni inancı muhatapların temel inançları çerçevesinde anlatabilmek gerekmektedir. Fakat din hizmeti sunulan bayanların temel ve genel zihinsel yapıları hakkında bir şeyler bilinmiyorsa, daha sonraki düşünceleri aniaşılamayacağı gibi, önceden tahniin ve kontrol de edilemeyecek:tir. Bu nedenle uygun yöntemler geliştirilerek dini gerçeklerin bayanlara ulaştırılması ve bayanların dini seviyesinin yükseltilmesi gerekmek:tedir.9

Burada din hizmetleri veren kadroların oryantasyonu söz konusu olmaktadır. Hiç şüphesizdir ki, camiler vasıtasıyla toplumun büyük bir kesimine hitap eden din görevli­leri mesleki açıdan yeterli olmanın yanı sıra, dini bilgi, genel kültür, iletişim tekniği ve halkla ilişkiler açılarından da yeterli düzeyde olmalıdırlar.ıo Bu nedenle, iletişim, bilgi, bilim, sanayi-ötesi gibi sıfatlarla anılan çağımızda din hizmeti veren bütün kadroların sağlam bir ilahiyat bilgisi yanında; iletişim teknikleri, temel düzeyde pedagoji, psikoloji, sosyoloji, antropoloji gibi "insan" olgusu etrafında üretilen sosyal bilimler sahasında kendilerini geliştirmeleri kaçınılmaz hale gelmiştir. Bu zorunluluğu fark eden Başkaıılı-

9 Hayati Hökelekli, "Din Hizmetlerinde Yöntemle İlgili Sorunlar", Diyanet ilmi Dergi, 41, Sayı: 3, 100.

10 Din görevlilerinde bulunması gerekli niteliklerle ilgili bk. Ramazan Buyrukçu, Din Görevlisinin Mesleğini Temsil Gücü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995, 125-127, 137, 141,234-239; İsmet Ersöz, "Üstün Vasıflı Din Görevlisi ihtiyacı ve Yetiştirilmesi", Din Öğretimi ve Din Hizmetleri Semineri, 453-458; Fahri Kayadibi, Ya)lgın Din Eğitiminde Cami ve Görevlileri, DİB Yayınları, Ankara 2000, 154; Mustafa Öcal, "Diinden Bugüne Din Görevlileri ve Mesleki Yeter­lilikleri", Yaygın Din Eğitiminin Sorunlan Sempozyumu, ilahiyat Bilimleri Vakfı Yayınları, Kay­seri 2003, 59.

654 IL Din Hizmetleri Sempozyumu

ğımız, hizmet içi eğitim seminerleri ile çalışanlannın donanımını arttırmaya çalışmak­taclır. Ancak kısa süreli hizmet içi eğitimden alınacak verim, süreklilik ve din hizmeti veren kadroların kendilerini geliştirmeye açık aimaiari ile doğrudan ilişkilidir. Bu ne­denle, hizmet içi eğitim seminerlerinin haricinde, sosyal bilimler enstitüleriyle işbirliği yapılarak kadrolanmızın bir kısmının lisansüstü ve doktora düzeyinde uzınanlaştırıl­ması, geriye kalan kısmının ise din hizmeti alanında özel müfredatlarla beslenmesi mümkündür. Bu konuda alanda çalışan gönüllü görevlilerimizle fikir ve işbirliği sağ­landığında kısa sürede verimli bir müfredat geliştirilebileceği düşüncesindeyiz.

ll. Bayanlara Yönelik Cami Dışı Din Hizmetleri

Her zaman ve her yerde insanın ilişki içinde olduğu bir kurum olarak din, doğu­mundan ölümüne kadar insanın yanındadır. Hizmette başlangıç noktası, dinin sadece camilerde değil, hayatın her alanında insanın yanında olduğunun gösterilmesi ve hissettirilmesidir. Dolayısıyla, cami dışında yürütülen sosyo-kültürel ve sosyo­psikolojik yönlü ·hizmetler cami dışı din hizmetlerini oluşturmalctadır.

Diyanet !şleri Başkanlığı Din Hizmetleri Dairesi Başkanlığı tarafından yayınlanan bir genelge ile "cami dışı din hizmetleri" müstakil bir hizmet alanı olarak belirlenmiş ve kendi içinde düzenlemelere gidilmiştir. Bu genelgede yerel basın, radyo ve televiz­yonlar, Kutlu Doğum Haftası, Camiler Haftası, hastaneler, ceza ve tutukevleri, yaşlılar yıırdu ve huzurevleri, ıslahevleri, çocuk esirgeme yurtları, fabrikalar ve büyük işyerleri, irşad ekipleri, geziler ve· ziyaretler, mübarek gün ve geceler, eğitim merkezleri, Kur'an kursları, basılı, süreli ve sesli ve görüntülü yayınlar, mahalli kahramanlar, aJirnler ve din ulularınİ anma törenleri, fakirler, hastalar, öksüzler, dul ve yetimlere ulaştırılacak yardım organizasyonları caiiıi dışındaki din hizmeti alanları olarak belirlenmiştir. 11

1. Kur'an Kurslarında Bayanlara Yönelik Din Hizmeti

Yaygın din eğitimi kurumları olarak Kur'an kursları, bugün bayanlara yönelik din hizmetinde çok önenıli görevler yerine getirmektedir.

Kur'an kursları vasıtasıyla bireyler, İslam'ın temel inanç prensipleri, uygulanması gereken dini pratikler ve ahlak anlayışı hakkında bilgi sahibi olmalcta, dini pratiklerin yerine getirilmesi için gerekli dua ve sılreleri de ezberlemektedirler. Ayrıca, Hz. Pey­gamber'i tanıma, onun örnek hayatını öğrenerek o hayattan davranış modelleri çı­karnıa ve Kur'an-ı Keriın'i yüzünden okumasını öğrenerek metıliyle birlikte okuma alışkanlığı kazanma imkanı elde etmektedirler.ı2 Bugün için isteğe bağlı din eğitiminin tek adresi olan Kur'an kurslarına genç kızlanmız ve hanımlanmız yoğun ilgi göster­mektedirler. Özellikle bu kursları bitiren hanımların, bu kurslara devam etme yönün-

11 "Cami Dışı Din Hizmetleri", DİB Din Hizmetleri Dairesi Başkanlığı'nın 08.04.1996 tarihli ve 506 sayılı genelgesi.

12 Muhammed Şevki Aydın, "Yeni Kur'an Kursu Programlannın Esnekliği", Diyanet Aylık Dergi, Temmuz 2007, 30.

Bayanlara Yönelik Din Hizmetleri 1 655

deki taleplerinin dikkate alınması ve çözüm üretilmesinin bayanlara yönelik din hiz­metine katkı sağlayacağı düşüncesindeyiz.

Diyanet İşleri Başkanlığı son dönemde din hizmetleri salıasında önemli açılımlara imza atmıştır. Bu amaçla Başkanlığın işbirliği yaptığı kurumlar arasında Aile Araştır­ma Kurumu, Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumq gibi resmi kuruluşların yanı sıra; kadın ve aile odaklı çalışmalar yürüten yerel ve ulusal sivil toplum örgütleri de bulunmaktadır. Burada, sosyal hizmet kurumların­da, cezaevlerinde, hastanelerde, fabrika ve iş yerlerinde bayanlara yönelik din hizmet­leri üzerinde durulacaktır.

2. Sosyal Hizmet Kurumlarında Bayanlara Yönelik Din Hizmeti

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumlarındaki din hizmetleri ile Gençlik Merkezlerindeki din hizmetlerini aynı zamanda bayanlara yönelik din hizmeti kap­samında gördüğümüz için çalışmamızda buralardaki din hizmeti ele alınacaktır.

a) Çocuk Esirgemekurumlarında din hizmeti

Diyanet İşleri Başkanlığı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumlarında din hizmeti vermektedir. 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanu­nu'na göre, 1983 yılında ilk defa din hizmetleri sınıfında görevlendirilmek üzere top­lam 67 adet din görevlisi kadrosu ilidas edilmiştir. 13 Daha sonraki yıllarda ihtiyaca göre, müftülüklerle işbirliği yapılarak Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu kapsamına giren kurumlarda din hizmeti vermek üzere din görevlisi istihdam edil­miştir.

Din görevlileri 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve ÇocukEsirgemeKurumu kanunu­na göre Aile Danışma Merkezleri, Yaşlı Dayanışma Merkezleri, Çocuk ve Gençlik Merkezleri, Toplum Merkezleri, Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri, Kreş ve Gündüz Bakımevleri, Huzurevleri, Yetiştirme Yurtları ve Çocuk Yuvalarında din hizmeti ver­mektedir.14

Bu kurumlardan bugiin için yetiştirme yurtlan ve çocuk yuvalarında hizmet ve­rilınektedir. Hizmet alanlarının geliştirilmesi ümit edilmekle birlikte, nitelikli bir din hizmeti verebilmek için pedagojik formasyana sahip din görevlilerinin bu kurumlarda görev yapmadan önce hizmet içi eğitim seminerleri ve kurslarına katılınış alınaları gerekmektedir. Ayrıca çok önemli bir hizmet alanı olan bu kurumlarda din hizmeti sunacak olan görevli sayısının artırılmasını ümit etınekteyiz.

13 27 Mayıs 1983 tarih ve 18059 sayılı Resmi Gazete. 14 Sadettin Özdemir, Korumaya Muhtaç Gençlerin Din Öğretimi İhtiyaçlan, Tuğra Matbaası, Is­

parta 2002, 156-157.

656 1 1. Din HizmeUert Sempozyumu

b) Gençlik merkezlerinde din hizmeti

Din hizmetinin götürilieceği hedef kitleler arasında gençler, gerek ülkemiz nüfu­sunun en büyük bölümünü, gerekse insan hayabrun en dinamik ve üretken dönemini oluşturması bakımından önem kazanmaktadır. Modem dünyada gençlerimizin her

geçen gün artan bir biçimde yaşadıklan dini/ahlaki erozyona, toplumsal ve psikolojik problemlere tedbir geliştirici ve çözüm üretici özel çalışma ve projelerin üretilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.

Gençlik merkezleri ile gençlere yönelik din hizmetinin bir uzmanlık alanı haline getirilmesi mümkündür. Gençlere din hizmeti götürülecek fiziksel alanların ve uygu­lama merkezlerinin açılması, gençlere yönelik din hizmetleri alanlannın özendirilme­

si, gençlik merkezlerinin, gençlerin hayata dair her türlü sorunlarına ve ihtiyaçlarına cevap aradıklan "güvenilir" ve "aranır" birimler haline getirilmesi gerekmektedir.

Ayrıca gençlik merkezleri ile:

1. Ülkemizde gençlere yönelik ahlaki/dini, milli ve içtimai dejenerasyonu amaçla­yan misyonerlik faaliyetleri başta olmak üzere her türlü zararlı akım, neşriyat ve faali­

yete karşı İslam dininin evrensel, kuşatıcı, toplumsal denge ve bireysel huzuru temin edici rolünün anlatılması.

2. Gençlerin alkol, sigara, fuhuş gibi her türlü zararlı alışkanlıklarını ortadan kal­dıracak kalıcı ve etkili önlemler alınması.

3. Gençlere sağlam, doğru ve etkin din hizmeti sunulması.

4. Gençlerin hayata ilişkin her türlü ihtiyaç ve sorunlarında İslam dininin hedef­lediği kişisel ve içtimai huzur, barış ve güven ortamına müracaat edebilmelerinin

sağlanması hedeflenmektedir.15

Bu nedenle, gençlerimizin fiziksel, sosyal ve ruhsal durumlarını tehdit eden un­

surların her geçen gün artmakta olduğu düşünülecek olursa, Başkanlığımız tarafından gençlere yönelik olarak yapılan çalışmaların sistematik bir birim ve isimlendirme

altında yapılandırılmaya gidilmesi gerektiği düşüncesindeyiz.

3. Cezaevlerinde Bayanlara yönelik Din Hizmeti

Cezaevlerinde bulunan tutuklu ve hükiimlülerin dini ve ahlaki gelişmelerini sağ­

lamaya yönelik Adalet Bakanlığı ile Diyanet İşleri Başkanlığı arasında 30 Mart 2001 tarihinde bir işbirliği protokolü imzalanmıştır. Bu programın amacı, protokolde, "ceza ve infaz kurumlan ve tutukevlerinde bulunan hükiimlü ve tutukluların dini ve ahlaki

duygularını geliştirerek yeniden topluma kazandırılınalarmı sağlamaktır" şeklinde ifade edilmiştir.16 Böylece, Diyanet İşleri Başkanlığı söz konusu protokol kapsamında,

15 Ankara Müftülüğü Aile İrşad ve Rehberlik Bürosu'nun Eylül2007 tarihli raporu. 16 Cezaevlerinde din hizmetleri ilk olarak 1959 yılında konferanslar düzeyinde başlamıştır. Daha

sonra Adalet Bakanlığı'nın talepleri doğrultusunda ilk kez 1974 yılında, Diyanet İşleri Başkanlı­ğı tarafından cezaevlerinde din hizmeti sunulması amacıyla, resmi din görevlileri görevlendi-

l 1

Bayanlara Yönelik Din Hizmetleri 1 657

cezaevlerinde bulunan tutuklu ve hük:ümlülere yönelik din hizmeti sunmaktadır.

Haftanın belli günlerinde cezaevlerinde derse giren din görevlileri, bayan mah­kılmların eğitimine yönelik "Din ve Ahlak Bilgisi" dersi adı altında hizmet vermekte­dir. Bununla birlikte din görevlileri, isteyen bayan mahkılmlara Kur'an-ı Kerim öğ­retmekte, ilmihal bilgilerini vermekte ve namaz kılınayı öğretmektedirler. Ayrıca, din görevlileı;i önemli giin ve gecelerde bayan mahkılmların katıldıkları mevlid merasirn­leri düzenlemektedirler. Diyanet İşleri Başkanlığı cezaevlerinde derse giren din görev­lilerini hizmet içi eğitime tabi tutmaktadır.ı7

Hiç şüphesizdir ki, suçluların eğitilmesi ve topluma yeniden kazandırılması çalış­malarında dini inançlarımızdan yararlanılması, din ve vicdan özgiirlüğü kapsamında anayasal bir hak olup, aynı zamanda laik, sosyal ve hukuk devleti olmanın bir gereği­dir. Cezaevlerinde bayan mahkılmların eğitimine yönelik din hizmetlerinin artırılarak yaygınlaştırılmasını ümit etmekteyiz.

4. Hastanelerde Bayanlara Yönelik Din Hizmeti

Hastanelerde yatarak tedavi gören hastaların dini ihtiyaçlarını gidermek, yaşama dirençlerini artırmak, onlara moral vermek, hastalıklarının el verdiği ölçüde ibadetle­rini yerine getirmelerine yardımcı olmak amacıyla din hizmetleri sunma Batı ülkele­rinde 20. yüzyılın başından itibaren geliştirilerek sürdürülen bir uygulamadır. Bu ülkelerde hastalara din ve moral hizmetlerinin sunulması hastanelerin temel görevleri arasında sayılmış, hastaların ise en tabü hakkı olarak görülmüştür.ı8

Ülkemizde ise hastanelerde yatarak tedavi gören hastalara din ve moral hizmeti sunulması ile ilgili olarak Sağlık Bakanlığı il teşkilatlarına bir yazı göndererek, bu ko­nuda müftülüklerle işbirliği yapılmasını istemiştir. Bakanlık hastanelerde din ve moral hizmetinin amacını hastaların gerek din ve gerekse moral açılardan ihtiyaçlarının karşılanması olarak belirlemiştir.ı9

Diyanet İşleri Başkanlığı, hastaneleri ve buralarda yatarak tedavi gören hastalara gerekli din ve moral hizmetlerinin ulaştırılmasını hizmet alanı içinde görmüş ve 19 Ocak 1995 tarihinde il müftülüklerine gönderdiği yazıyla din ve moral hizmeti uygu-

rilmiştir. 13.04.1982 tarihinde Adalet Bakanlığı Ceza ve TevkifEvleri Genel Müdürlüğü Eğitim Birimi ve Bilimsel Kurul tarafından hazırlanan Din ve Ahlak Bilgisi Dersi müfredat prograrnı yürürlüğe konmuştıır. Bu arada 14.09.1983 tarih ve 83-7114 sayılı Bakanlar KuruluKaran ile 214 adet Cezaevi Vaizi kadrosu Diyanet İşleri Başkanlığı emrinde kullanılmak üzere ilidas edil­miştir. 1991 yılında kültür dersleri uygulamasına son verilmesine karşın, Din ve Ahlak Bilgisi Dersi uygulaması sürdürülmüştür. Bu dersler halen savcılarımızia işbirliği halinde müftü veya vaizlerimiz tarafından yürütülmektedir (DİB Cezaevlerinde Görev Yapacak Personelin Eğitim Semineri, Arıkara 18.06.2001).

17 Şuayip Özdemir, "Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde Cami Dışı Hizmet Alanlarında Din Görevli­liği" Diyanet İlmi Dergi, Cilt: 41, Sayı: 3 (Temmuz-Ağustos-Eylül) 2005, 10, ll.

18 Altaş, 599. 19 Sağlık Bakanlığı'nın 12.12.1994 tarihli ve 23190 sayılı genelgesi.

658 1 1. Din Hizmetleri Sempozyumu

lamasını başlatmışbr. Başkanlık, yayınladığı bu genelgede hastanelerde görevlendirile­cek personelin dini yüksek tahsil görmüş olanlardan seçilmesini isterniştir.20

Böylece, ülkemizde 1995 yılının başında kısa süreli de olsa hastanelerde yatarak tedavi gören hastalara din hizmeti verilmiştir. Ancak verilen bu din hizmeti, moral hizmet vermekten çok ölüme yakın hastalara son dini görevleri yerine getirmek ve ölüm sonrası dinen yapılması gereken hizmetleri sunmakla kalmışbr.21 Ne yazık ki uygulama, yasal boşluk yüzünden 1996 tarihinde yürürlükten kaldırılmışbr.

Hastanelerde yatarak tedavi gören hastaların herkesten çok manevi destek ve mo­rale ihtiyacı bulunduğu bilinen bir gerçektir. Avrupa Birliğine giriş sürecinde her alanda gerçekleştirilen uyum çalışmaları kapsamında Başkanlığımızın hastanelerde din hizmeti uygulamasını yeniden başlatması gerektiği düşüııcesindeyiz.

5. Fabrika ve işyerlerinde Bayanlara Yönelik Din Hizmeti

Din hizmetleri toplumumuzun bir ihtiyacıdır. Başkanlığımız tarafından fabrika ve işyerlerinde bayanlara yönelik din hizmeti verilememesi, din hizmetleri alanında bir eksikliktir. Fabrika ve iş yerleri için de din hizmetleri ve din eğitimi hayati bir önem taşımaktadır.

Avrupa Birliğine giriş süreci yaşayan ülkemizde, fabrika ve iş yerlerinde de din hizmeti verilmelidir. Bu konuda Avrupa Birliği ülkeleri hayli ileri seviyededir. İş yerle­ri ve fabrikalarla büyük sanayi merkezlerindeki işçilere din hizmeti sunulmalıdır. Buralarda bir din hizmetleri ve din eğitimi birimi kurulmalıdır.22 Şüphesizdir ki, din hizmeti sunulduğu zaman iş yerleri ve fabrikalarda çalışma imkfuılan daha huzurlu ve daha verimli olacakbr.

Diyanet İşleri Başkanlığı, iş yerleri ve fabrikalarda da nitelikli hizmet verecek kad­rolara yönelik bir eğitim seferberliği başlatmalı ve onlara pedagojik formasyon kazan­dırmalıdır. Din hizmetleri alanına yönelik olarak yapılan araşbrmaları desteklemeli ve bu araşbrmaların sonuçlarından yararlanmalıdır.23 Bu bağlamda bayanlara yönelik din hizmetlerinin daha etkili ve verimli olması için, günün şartlarına uygun yöntemler geliştirilmeli, iletişim alanlarında yapılan çalışmalar bayanlara yönelik din hizmetleri için de ışık tutucu olmalıdır. Öncelikle dikkat edilmesi gerekli husus, hedef kitlenin özelliklerinin iyi tespit edilmesi ve sunulan din hizmetlerinin buna göre planlarup yürütülmesidir. Ayrıca, din dilinin halkın anlayacağı sadelikte olması, kitle iletişim araçlarının imkfuılarından gereği gibi faydalanılması, dini mesajların sevdirici ve teş-

20 Diyanet İşleri Başkanlığı'nın 19.01.1995 tarihli ve 73 sayılı genelgesi. 21 Altaş, 599. 22 Süleyman Hayri Bolay, "Din Eğitiı:ninip Şumulü", Türkiye I. Din Eğitimi Semineri, Ankara 1981,

105. 23 M. Said Yazıcıoğlu, "Diyanetin Bugünü ve Geleceği", 'Soruşturma', İslamiyat, IV, Sayı: ı, Anka­

ra 2001, 124.

Bayanlara Yönelik Din Hizmetleri 1 659

vik edici bir üslupla iletilmesi büyük önem arz etmektedir.24

Sonuç olarak, günümüzde bayanlara yönelik din hizmetlerinin cami duvarlarının dışına çıkmasının, toplumsal kurumlar ve organizasyonlar ya da kültürel olayların içerisinde dinin varlığının hissedilınesinin sevindirici olup yeterli olduğunu söyleye­meyiz.

Öz~llikle belirtmeliyiz ki, din hizmeti veren kadrolarıınızın ilgili kurumlarla ilişki­si artınlınalıdır. Böylece, din hizmeti veren kadrolarıınız seminer, staj, sertilikasyon programlanyla ilgili kurum ve örgütlerde etkili olabileceklerdir. Bunun sonucunda, kadın ve aile ile ilgili Başkanlığırnız dışında gelişen güncel hizmetler takip edilebilecek, ortak çalışma alanlan oluşturulup, atölye çalışmalarıyla çalışanlarımızın mesleki or­yantasyonlarının artırılınası sağlanmış olacaktır. Dolayısıyla, bayanlara yönelik cami dışı din hizmetlerinin bütün kurumlara yayılınası .ve bu kurumlarda din hizmetleri verecek olan bütün kadrolarında branşlaşmaya gitmesi gerektiği düşüncesindeyiz.

lll. Bayanlara Yönelik Dini Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri

Dini danışmanlık kavram ve kurum olarak batı kültürüne ait olınakla birlikte, içerdiği anlam bakunından, İslam kültürüne ait tebliğ25 ve irşad kavramlarını içerisin­de barındırmaktadır. Tebliğ ve irşad kavramlarına bağlı olarak, dini danışmanlık ve rehberlik hizmetleri yüzyıllar boyunca cami ve tekkeler bünyesinde verilıniş, bugün de din hizmeti veren bütün kadrolar tarafından informel olarak devam ettirilınektedir. Gerek örgün eğitim öncesi gerekse örgün eğitim sonrasında kişiler diri veya din dışı problemlerinin çözümünde dini destek kaynağı olarak kullanınak istemekte ve yar­dım aramaktadır.26

Diğer bir ifade ile kişiler, yaradılış gereği danışmanlığa ihtiyaç duymakta ve yaşa­dıklan hayata ilişkin sorduldan bazı soruların cevabını dinde bulınaktadırlar. Böylece sorularına cevap bulduklan dine göre hayatlarını düzenlemeye çalışmaktadırlar. An­cak, bu uğraş içerisinde olan kişilerin inanç-uygulama çatışmasından ve allevi neden­lerden kaynaklanan problemlerle karşılaşması her zaman için söz konusu olduğu gibi27 hastalık, yaşlılık, hapis ve ölüm durumlarında ortaya çıkan rulısal problemlere destek kaynağı olarakdinin kullanılınası da söz konusu olınaktadır.

Ülkemizde din hizmeti sahasında kadınların öneminin fark edilınesi, yakın za­manda kadın ve aile odaklı projelere hız verilınesini beraberinde getirmiştir. Böylelikle ülkemiz nüfusunun yandan fazlasını oluşturan kadınların ihtiyaçları ve çağın sundu-

24 Hayati Hökelekli, "Din Hizmetlerinde Yöntemle ilgili Sorular", Diyanet İlmi Dergi, 41, S. 3, 93. 25 Konu ile ilgili olarak bk. Al-i İınran, 3/20, 104; Mfıide, 5/67, 92, 99; A'raf, 7/68, 79, 93; Ra'd,

13/40; Nahl, 16/35, 82; Nılr, 24/54; Ankeblit, 29/18; Yasin, 36/17; Şılra, 42/48; Ahkaf, 46/23; Teğablin, 64/12.

26 Nurullah Altaş, "Dini Danışmanlığın Teorik Temelleri", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 41, s. 349, 350.

27 Altaş, "Dini Danışmanlığın Teorik Temelleri", s. 327.

660 1 1. Din Hizmetleri Sempozyumu

ğu iınkan ve iınkansızlıklar üzerinde bir düşünce fırtınası oluşmuştur. Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından il müftülükleri bünyesinde "Aile İrşad ve Rehberlik Büroları" kurulmuştur.28

Başlangıçta 6 ll müftülüğü bünyesinde açılan dini rehberlik ve danışmanlık hiz­meti veren Aile İrşad ve Rehberlik bürolarının sayısı2l'e çıkartılmıştır. Bu uygulama­nın ülke geneline yaygınlaştırılması umulmaktadır. Aile İrşad ve Rehberlik büroları; Başkanlığımızca yürütülen dini aydınlatma hizmetinin yaygınlaştırılması, dinimizin aileye verdiği değerin anlatılması ve aile değerlerinin yaşatılması; töreve namus cina­yeti, aile içi şiddet, kadına karşı ayrımcılık vb. hususlarda halk arasında yerleşmiş bulunan yanlış dini kanaatierin düzeltilmesi amacıyla hizmet vermektedir.

Müftülüklerimiz bünyesinde kurulmuş olan Aile İrşad ve Rehberlik bürolarında, insanların problemlerine çözüm getirmek amacıyla, gerek yüz yüze gerekse telefonla bayanlara yönelik olarak dini danışmanlık ve rehberlik hizmeti verilmektedir. Aile sorunları konusunda müftülüklerimize müracaat eden bayanlar, dini yönden aydınla­tılırken, onlara bid'at ve hurafelerden uzak, sağlıklı, doğru ve yerinde dini bilgi veril­mekte ve gerektiğinde diğer ilgili merci ve uzmanlara yönlendirilmektedirler.

Bilindiği üzere günümüzde bayanlarımız, geçmişe göre toplumsal hayatta dana etkin rol almakta, çalışma hayatında, üniversite ve örgün eğitim süreçlerinde, sivil toplum örgütlerinde sosyal hayatlarını yerıiden üretmektedirler. Diyebiliriz ki, din hizmeti alanııida bayanlarımızın yaşam kalitesindeki bu farklılaşma bir firsat olarak değerlendirilmeli; eğitim düzeyi, statü, yaş gibi farklılaşan ihtiyaçlara göre hizmet üretilmelidir. Genç kızlarımız için düzenlenecek evlilik okulları, ev hanımlarına yöne­lik adab ve erkan, meslek gruplarına yönelik özel eğitim programları, istek ve ihtiyaca göre konu ve sürelerde üretilecek eğitim hizmetleri, çağımızın ihtiyaçlarına uygun bayanlara yönelik din hizmeti iınkanlarını büyük ölçüde geliştireceği düşüncesindeyiz.

Başkanlığımız bünyesinde bayanlarımıza yönelik bir "tasavvuf musikisi bayan topluluğu" oluşturulması, din hizmeti kadrolarında dinamik, üretken, deneyimli ba­yan görevlilere ayrılan yerin artırımı sevindirici olmakla birlikte yeterli olduğunu söyleyemeyiz.

Özellikle belirtmeliyiz ki, yurt dışmda yaşayan bayan vatandaşlarımızın ihtiyaçları da göz önünde bulundurularak, onlara din hizmeti surımak, rehberlik yapmak ve sosyal faaliyetlere daha fazla katılımlarını sağlamak amacıyla bayan din görevlilerinin sayısının arttırılması, bayanların karşılaştıkları dini problemierin çözümünde bayan perspektifinin daha etkili kılınması için düzenlemeler yapılması gerekmektedir. Ayrı­ca, bayanların her türlü ibadet ve dini aktiviteye katılmalan teşvik edilmeli ve bu amaçla gerekli ortamlar hazırlanmalıdır.29 Dolayısıyla, yurt içindeki bayanlara yönelik din hizmetlerinin, yurt dışındaki bayan vatandaşlarımıza da sunulmasını ümit etmek-

28 Diyanet İşleri Başkanlığı'nın 15 Nisan 2002 tarihli ve 199 sayılı oluru ile. 29 III. Din Şılrası·Kararlan (24.09.2004).

1

Bayanlara Yönelik Din Hizmetleri 1 661

teyiz. Gerek yurt içinde olsun, gerekse yurt dışında olsun bayanlara yönelik din hiz­metlerinin daha etkili ve verimli bir şekilde yürütülmesi için mutlaka Başkanlığımız bünyesinde kadın ve aile ile ilgili bir yapılandırılmaya gidilmesi gerektiği düşüncesin­deyiz.

Sonuç . Din hizmetleri, müslüman bir toplumun dini yönden ihtiyaç duyduğu her çeşit

hizmet anlamına gelmektedir.

Diyanet İşleri Başkanlığı, bayanlara yönelik din hizmetlerini (aydınlatma çalışma­larını), cami içi din hizmetleri, cami dışı din hizmetleri, dini danışmanlık ve rehberlik hizmetleri olarak yürütmektedir.

Bayanlara yönelik vaaz ve irşad hizmetleri, Kur' an kurslarında veya cami içinde Kur'an kurslarındaki fiziki şartları haiz ayrı bölmeler/odalar oluşturulması durumun­da daha verimli ve etkili olacaktır.

İletişim, bilgi, bilim, sanayi-ötesi gibi sıfatlarla arıılan çağımızda din hizmeti veren bütün kadroların sağlanı bir ilahiyat bilgisi yanında; iletişim teknikleri, temel düzeyde pedagoji, psikoloji, sosyoloji, antropoloji gibi "insan" olgusu etrafİnda üretilen sosyal bilimler sahasında kendilerini geliştirmeleri gerekmektedir.

Bayanlara yönelik din hizmeti kapsamında gördüğümüz; gençlerimiz için modem dünyada her geçen gün artan bir biçimde yaşadıkları dini/ahlaki erozy~na, toplumsal ve psikolojik problemlere tedbir geliştirici ve çözüm üretici özel çalışma ve projelerin üretilmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Gençlik merkezleri ile gençlere yönelik din hiz­metinin bir uzmanlık alanı haline getirilmesi mümkündür. Gençlerimizin fiziksel, sosyal ve ruhsal durumlarını tehdit eden unsurların her geçen gün artmakta olduğu düşünülecek olursa, Başkanlığımız tarafindan gençlere yönelik olarak yapılan çalışma­ların sistematik bir birim ve isimlendiriDe altında yapılandırılmaya gidilmesi gerek­mektedir.

Bayanlara yönelik çok önemli bir hizmet alanını oluşturan hastanelerde yatarak tedavi gören hastaların herkesten çok manevi destek ve morale ihtiyacı bulunduğu bilinen bir gerçektir. Avrupa Birliği'ne giriş sürecinde, her alanda gerçekleştirilen uyum çalışmaları kapsamında Başkanlığımızın, yasal boşluk yüzünden son verilen hastanelerde din hizmeti uygulamasını yeniden başlatması umulmaktadır.

Diyanet İşleri Başkanlığı tarafindan fabrikalar ve iş yerlerinde de din hizmeti ve­rilmelidir. Bunun için iş yerleri ve fabrikalarda da nitelikli hizmet verecek kadrolara yönelik bir eğitim seferberliği başiatılmalı ve onlara pedagojik formasyon kazandırma­lıdır.

Günümüzde bayanlara yönelik din hizmetlerinin cami duvarlarının dışına çıkma­

sı, toplumsal kurumlar ve organizasyonlar ya da kültürel olayların içerisinde dinin varlığının hissedilmesi sevindirici olmakla birlikte yeterli değildir. Din hizmeti veren

662 1 ı. Din Hizmetleri Sempozyumu

kadrolarunızın ilgili kurumlarla ilişkisi artınlınalıdır. Bayanlara yönelik cami dışı din hizmetlerinin bütün kurumlara yayılması ve bu kurumlar& din hizmetleri verecek olan bQ.tün kadroların da branşlaşmaya gitmeleri gerekmektedir.

Din hizmeti alanında bayanlarunızın yaşam kalitesindeki farklılaşmalar bir fırsat olarak değerlendirilmeli; eğitim düzeyi, statü, yaş gibi farklılaşan ihtiyaçlara göre hiz­met üretilmelidir. Genç kızlarunız için düzenlenecek evlilik okulları, ev hanımlarına yönelik adab ve erkan, meslek gruplarına yönelik özel eğitim programları, istek ve ihtiyaca göre konu ve sürelerde üretilecek eğitim hizmetleri, çağımızın ihtiyaçlarına uygun bayanlara yönelik din hizmeti imkanlarını büyük ölçüde geliştirecektir.

Yurt içindeki bayanlara yönelik din hizmetleri, yurt dışındaki bayan vatandaşla­nmıza da sunulmalıdır. Gerek yurt içinde olsun, gerekse yurt dışında olsun bayanlara yönelik din hizmetlerinin daha etkili ve verimli bir şekilde yürütülmesi için mutlaka Başkanlığımız bünyesinde kadın ve aile ile ilgili bir yapılandırılmaya gidilmesi gerek­mektedir.