1 Dragan Đukanović Usaglašavanje Država Zapadnog Balkana Sa Zajedničkom Spoljnom i Bezbednosnom Politikom Evropske Unije Između Normativnog Deklarativnog i Stvarnog

TEMa BRoja: SRBija i REgion

Struni lanak UdC Primljen: 4. avgust 2014. 327(4-672EU:497.15)

316.32(4-672EU):355.02(497.15)

dragan ukanovi1Institut za meunarodnu politiku i privredu, Beograd

Usaglaavanje drava Zapadnog Balkana sa Zajednikom

spoljnom i bezbednosnom politikom Evropske unije izmeu normativnog,

deklarativnog i stvarnog2

Apstrakt

Usaglaavanje spoljnih politika drava Zapadnog Balkana sa Zajednikom spoljnom i bezbednosnom politikom Evropske unije (ZSBP), a u okviru po-glavlja 31. pretpristupnih pregovora, predstavljae obavezu, ali i znaajan izazov za veinu od njih. U tom kontekstu autor polazi od analize redovnih godinjih izvetaja o napretku drava regiona u okviru kojih se ukazuje na stepen usklaenosti njihove spoljne politike sa ovim mehanizmom Unije (u vremenskom razdoblju od etiri godine i to 20112014. godine). koliki je stvarni i sutinski raskorak izmeu normativnog okvira ZSBP EU i konkretnih aktivnosti drava Zapadnog Balkana autor lanka posebno ukazuje u odeljku rada koji se tie njihovog odnosa prema aktuelnoj krizi u Ukrajini, a gde se, na odreeni nain, prelamaju geostrateki interesi globalnog Zapada, sa

1 Email: [email protected]

2 Rad je realizovan u okviru projekta Srbija u savremenim meunarodnim inte-grativnim procesima spoljnopolitiki, meunarodni, ekonomski, pravni i be- zbednosni aspekti Ministarstva prosvete, nauke i tehnolokog razvoja Republike Srbije, br. oi 179023, za period 20112015. godine.

dR aga n U k a noV i10

jedne, i Ruske Federacije, sa druge strane. istovremeno, autor posveuje pa-nju tome koliko je lanstvo u Severnoatlantskom savezu povoljan okvir za

ubrzanje usklaivanja spoljne politike jedne drave sa ZSBP EU.

Kljune rei:

Zapadni Balkan, Evropska unija, Zajednika spoljna i bezbednosna poli-tika EU, usklaivanje, Crna gora, Srbija, Bosna i Hercegovina, albanija,

Makedonija, kosovo

UVod

institucionalni razvoj savremene Evropske unije uslovio je da se, nakon vie-godinjeg usaglaavanja drava lanica, doe do uspostavljanja mehanizma Zajednike spoljne i bezbednosne politike (Common Foreign and Security Policy CFSP).3 navedeni mehanizam podrazumeva i neophodnost postupnog usagla-avanja/harmonizacije pravnih akata, konkretnih aktivnosti sa acquis commu-

3 Zajednika spoljna i bezbednosna politika posebno se razvila nakon 1992. godine (Ugovor iz Mastrihta). ona podrazumeva utvrivanje zajednikih stavova na ni-vou Evropske unije, preduzimanje zajednikih aktivnosti, koje ukljuuju i po-tencijalne restriktivne mere (tj. sankcije) prema odreenim meunarodnim su-bjektima. i u toku protekle decenije dolo je do znaajnog unapreenja i jaanja instrumenta Zajednike spoljne i bezbednosne politike, a posebno u skladu sa Ugovorom iz Lisabona (2009), ije se peto poglavlje odnosi na spoljnopoliti-ke aktivnosti Evropske unije. novitet ovog ugovora predstavlja i ustanovljava-nje Evropske slube za spoljne poslove (European External Action Service EEAS) i nain utvrivanja spoljnopolitikih odluka od strane Evropskog saveta ili Saveta EU.

Zajednika spoljna i bezbednosna politika Evropske unije uspela je da se konso-liduje kao jedan od veoma bitnih instrumenata ove organizacije i da postepeno doe do usaglaavanja drav lanica o pojedinim meunarodnim pitanjima. ovo se prevashodno odnosi na politiku proirenja EU, istono i Evro-mediteran-sko partnerstvo, odnos prema izrazito uticajnim svetskim dravama (Sjedinjene amerike drave, Rusija, kina, itd.), ali i druge bitne teme tzv. globalne agende. Slino se odnosi i na ulogu i delovanje drava lanica Evropske unije u okviru me-unarodnih organizacija, a pre svega u Ujedinjenim nacijama, Savetu Evrope i or-ganizaciji za evropsku bezbednost i saradnju. Videti: Treaty of Lisbon amending the Treaty on European Union and the Treaty establishing the European Commu-nity, signed in Lisbon, 13 december 2007, Official Journal of the European Union, Volume 50, 2007/C 306/01, pp. 2535; istraivaki tim Centra za spoljnu politiku, Spoljna, bezbednosna i odbrambena politika Evropske unije i pretpristupni pre-govori EU Srbija, Centar za spoljnu politiku, Fondacija Friedrich Ebert, Beograd, maj 2014, str. 27; jasminka Simi, Zajednika spoljna i bezbednosna politika EU perspektive i izazovi, u: dragan ukanovi i Milo joni (prir.), Spoljna

USagL a aVa njE dR aVa Z a Pa dnog Ba Lk a na ... 11

nitaire u navedenoj oblasti, kao i voenje konstantnog politikog dijaloga poje-dine drave sa Evropskom unijom o spoljnoj i bezbednosnoj politici.4

U navedenom kontekstu treba napomenuti da je u skladu sa razvojem Procesa stabilizacije i pridruivanja, odnosno utvrivanja pregovarakog okvira izmeu administracije u Briselu i pojedinih drava Zapadnog Balkana, neop-hodno usklaivanje spoljne politike drave sa Zajednikom spoljnom i bezbednosnom politikom Evropske unije (ZSBP).5 ovome se posveuje poseb-na panja u okviru pregovora o lanstvu. Zato i drave budui kandidati za lanstvo moraju odmah nakon potpisivanja sporazuma o stabilizaciji i pri-druivanju sa Evropskom unijom postepeno harmonizovati vlastitu spoljnu politiku sa ZSBP i u tom smislu periodino se vri evaluacija njihovih dome-ta. navedeno tematsko poglavlje u pregovorima (broj 31 Spoljna, bezbed-nosna i odbrambena politika) drave kandidata za lanstvo sa Evropskom unijom podrazumeva usaglaeno spoljnopolitiko delovanje sa briselskom administracijom prema takozvanim treim dravama i meunarodnim orga-nizacijama, ali i sleenje mainstreama pravne regulative Unije u ovoj oblasti, kao i njenih konkretnih aktivnosti.6

isto se odnosilo i na deset drava Centralne i istone Evrope, koje su 2004. godine postale lanice Evropske unije, kao i na Rumuniju i Bugarsku koje su lanice Unije postale 2007. godine.7 i nakon pristupanja Evropskoj uniji ove

politika Srbije i Zajednika spoljna i bezbednosna politika EU, institut za meunarod-nu politiku i privredu, Beograd, 2013, str. 1741.

4 istraivaki tim Centra za spoljnu politiku, Spoljna, bezbednosna i odbrambena politika Evropske unije i pretpristupni pregovori EU Srbija, op. cit., str. 1.

5 Videti: The accession Process for the new Member State, Europa Summaries of EU Legislation, available from: http://europa.eu/legislation_summaries/enlar-gement/ongoing_enlargement/l14536_en.htm (accessed 25 july 2014).

6 Mogui raskorak izmeu normativnog i stvarnog unutar Zajednike spoljne i bezbednosne politike Evropske unije nije u fokusu ovog rada, ve se ovaj instrument analizira iskljuivo u kontekstu drava Zapadnog Balkana i njihovih preuzetih obaveza u skladu sa sporazumima o stabilizaciji i pridruivanju.

Sve drave i entiteti na Zapadnom Balkanu, dakle, imaju pravnu obavezu da, u okviru pregovarakog procesa sa Evropskom unijom, postepeno usklade/uskla-uju svoju spoljnu politiku sa Zajednikom spoljnom i bezbednosnom politikom Evropske unije. To konkretno podrazumeva prihvatanje naela ZSBP, koja su sa-drana u Ugovoru iz Lisabona, ali i odreene konkretne aktivnosti i pravne akte (saoptenja, odluke saveta ili Evropskog saveta, usvajanje politikih deklaracija, preduzimanje zajednikih akcija, usaglaavanje stavova i sl.). Videti i: istraiva-ki tim Centra za spoljnu politiku, Spoljna, bezbednosna i odbrambena politika Evropske unije i pretpristupni pregovori EU Srbija, op. cit., str. 25.

7 ibidem, str. 610.


drave su uspele da ojaaju vlastitu spoljnopolitiku poziciju i postanu rele-vantniji faktori u meunarodnim zbivanjima, iako je njihova spoljna politi-ka bila sve manje autonomna u odnosu na Brisel.8 U okviru pregovora prve zapadnobalkanske drave o lanstvu u Evropskoj uniji Republike Hrvatske 2008. godine bilo je uoljivo da ova zemlja nije traila produenje prelaznih rokova za sprovoenje acquis communitaire u oblasti Zajednike spoljne i bezbednosne politike.9

ostale drave Zapadnog Balkana, koje i dalje nisu lanice Evropske unije, danas se nalaze pred brojnim spoljnopolitikim izazovima imajui u vidu di-namiku promena na globalnom meunarodnom planu, jaanje krize u irem evropskom okruenju (Ukrajina), pojedine unutranje nestabilnosti i ojaane uloge novihstarih aktera u regionu (Ruska Federacija, kina, itd.). Sa druge strane, one su suoene sa potrebama i nunou usaglaavanja svoje spoljne politike sa Zajednikom spoljnom i bezbednosnom politikom EU u vezi sa cilje-vima, prioritetima i zadacima, stratekim dokumentima (strategije spoljne po-litike), razvojem regionalne komponente spoljne politike, (re)definisanjem od-nosa prema Ruskoj Federaciji, Sjedinjenim amerikim dravama i kini, itd.10

8 U okviru pregovora o lanstvu u Evropskoj uniji kod navedene grupe zemalja Cen-tralne Evrope, kao i Rumunije i Bugarske, pokazalo se da su pregovori o ovom poglavlju, koje se ranije nazivalo poglavlje 27, a danas poglavlje 31, radilo o veo-ma brzo zakljuenim delovima ukupnih pretpristupnih pregovora sa administra-cijom u Briselu. ipak, treba imati na umu da su sve navedene drave, kao vodee spoljnopolitike prioritete jo od okonanja Hladnog rata pa sve do pristupanja Evropskoj uniji imale za cilj lanstvo u ovoj organizaciji, kao i Severnoatlantskom savezu (naTo). ibidem, op. cit., str. 610.

9 Zato se, s pravom, moe rei da je navedeno hrvatsko iskustvo veoma povoljan model i za druge subjekte na Zapadnom Balkanu jer je ova zemlja 2009. godine postala lanica Severnoatlantskog saveza, a njeni spoljnopolitiki ciljevi, priori-teti i strateke odrednice bile su gotovo u potpunosti usaglaeni sa nastojanjima Evropske unije. Uspenom sluaju Hrvatske doprinela je i injenica da je ona jo od poetka 90-ih godina izgradila strateko partnerstvo sa Sjedinjenim ame-rikim dravama, to je zahvaljujui uticaju ove zemlje na administraciju Evrop-ske unije doprinelo i izrazito brzoj dinamici pridruivanja. Videti: 31. poglavlje: Vanjska, sigurnosna i obrambena politika u: to donosi lanstvo u Europskoj uniji: pregled pregovarakih poglavlja, Ministarstvo vanjskih i europskih poslova Republi-ke Hrvatske, Zagreb, sijeanj 2012, str. 6768; Sandro knezovi, Hrvatska i CFSP usklaivanje s politikom u razvoju, u: dragan ukanovi i Milo joni (prir.), Spoljna politika Srbije i Zajednika spoljna i bezbednosna politika EU, op. cit., str. 137151; dragan ukanovi, Spoljnopolitike orijentacije drava Zapadnog Balkana: uporedna analiza, Godinjak Fakulteta politikih nauka, vol. iV, broj 4, Beograd, 2010, str. 295313.

10 Re je o tipskim zahtevima evropske administracije prema dravama Zapadnog Balkana. U tom smislu postoji izvesna matrica kroz koju se provlae dostignua


ZaPadnoBaLkanSkE dRaVE SPoLjnoPoLiTika HaRMoniZaCija Sa EVRoPSkoM UnijoM

Posle okonanja procesa raspada bive Socijalistike Federativne Republike jugoslavije, novoformirane drave na ovom podruju, sa izuzetkom neka-danje Savezne Republike jugoslavije (kasnije Srbije i Crne gore), okrenu-le su se ka sasvim novoj spoljnoj politici.11 krajem poslednje decenije XX veka ove e zemlje, zajedno sa albanijom, dobiti zajedniki naziv Zapadni Balkan,12 a njihova nova spoljna politika je tada podrazumevala prevashod-no jaanje partnerstva sa, u tom trenutku, svakako dominantnom zemljom sveta Sjedinjenim amerikim dravama. Posle 2000. godine spoljnopoliti-ke orijentacije svih drava regiona, ukljuujui i nekadanju SR jugoslaviju, obogaene su evropskim i evroatlantskim integracijama.13 Sa izuzetkom odustajanja Srbije od budueg lanstva u Severnoatlantskom savezu, a nakon 2007. godine, u pogledu ostalih drava Zapadnog Balkana do danas postoji vidan deklarativni kontinuitet spoljnopolitikih nastojanja.

drava regiona pojedinano i donose zakljuci o stepenu usklaenosti spoljne po-litike pojedine zemlje sa Zajednikom spoljnom i bezbednosnom politikom EU. navedeno dodatno podrazumeva i evaluaciju realnih kapaciteta uea zemalja kandidata u delovanju Evropske slube za spoljne poslove, uea u misijama EU, a koje se odvijaju u okviru Zajednike bezbednosne i odbrambene politike (ZBoP) i saradnje u meunarodnim organizacijama i preduzimanja sankcija prema me-unarodnim subjektima ije se aktivnosti kose sa naelima ZSBP Evropske unije. Takoe, u ovom smislu analizira se i odnos drave kandidata za lanstvo u EU u odnosu prema susednim regijama (npr. istono partnerstvo, Mediteran, itd.) i proliferaciji naoruanja itd. Videti na primeru: Commision Staff Working do-cument Montenegro 2012 Progress Report accoplishing the document Com-munication from the Commision to the European Parliamment and the Council: Enlargement Strategy and Main Challanges 20122013, CoM (2012) 600 final, SWd (2012) 331 final, Brussels, 10 october 2012, pp. 6162.

11 nova spoljna politika podrazumevala je naputanje ranijeg kursa politike nesvr-stanosti, po kojem je nekadanja SFR jugoslavija bila poznata od 1961. do 1991. godine. Biva SR jugoslavija je od 1992. do 2000. godine bila pod sankcijama Uje-dinjenih nacija i u svojevrsnoj meunarodnoj izolaciji.

12 geopolitiki izraz Zapadni Balkan po prvi put je upotrebljen 1999. godine u do-kumentu Communication from the Commision to the Council and the Euro-pean Parliament on the Stabilisation and association Process for countries of Sou-th-Eastern Europe (BosniaHerzegovina, Croatia, Federal Republic of Yugoslavia, former Yugoslav Republic of Macedonia and albania), CoM (1999) 235 final, 25 May 1999.

13 Videti: dragan ukanovi, Spoljnopolitike orijentacije drava Zapadnog Balka-na: uporedna analiza, op. cit., str. 295313.


iako se od poetka protekle decenije (nakon 2000. godine) moe uoiti opta tendencija da sve drave i entiteti napreduju na putu ka punopravnom lanstvu u Evropskoj uniji treba, meutim, imati u vidu da navedeni proces ne prolazi bez odreenih potekoa. Trenutno stanje evropskih integracija dr-ava regiona Zapadnog Balkana ukazuje nam na injenicu da se mogu identi-fikovati razliite, uslovno reeno, grupacije drava.

U ovom trenutku Crna Gora i Srbija zasigurno predvode proces evrop-skih integracija na Zapadnom Balkanu zahvaljujui otpoetim pregovorima o lanstvu i otvorenim pojedinim pregovarakim poglavljima. Sa druge strane se nalaze Albanija, koja je polovinom juna 2014. godine osigurala status kan-didata nakon dueg ekanja na to, kao i Makedonija, koja je jo u decembru 2005. godine stekla status kandidata, ali do danas nije otpoela pregovore o lanstvu sa Unijom.14

Bosna i Hercegovina je trenutno veoma daleko od statusa kandidata za lanstvo i to prevashodno iz razloga nedostatka bazinog konsenzusa tamo-njih etnonacionalnih politikih subjekata vezanog za evropske integracije, kao i unutranji redizajn ove strukturalno izrazito sloene i nadasve neefi-kasne drave.15 istovremeno, i kosovo, koje je jednostrano proglasilo nezavi-snost polovinom februara 2008. godine, trenutno nema status kandidata, ali ide ka zakljuenju sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju, to se oekuje do kraja tekue godine.16 navedena faza evropskih integracija je kod svih ostalih subjekata u regionu trajala znatno due u odnosu na kosovo.

a) Uporedna analiza usaglaenosti spoljne politike drava Zapadnog Balkana sa ZSBP: ta pokazuju procenti?

Posle potpisivanja sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju, Evropska unija postepeno ocenjuje koliko konkretna zemlja usaglaava vlastitu spoljnu po-litiku sa Zajednikom spoljnom i bezbednosnom politikom. To se ini u re-dovnim godinjim izvetajima o napretku u evropskim integracijama, kao i u

14 Videti: EU Candidate Status for albania, European Commision, MEMo/14/439, 24 june 2014.

15 o veoma tekom politikom i ekonomskom stanju u Bosni i Hercegovini videti u: international Crisis group, Bosnias Future, Europe Report no. 232, Brussels, 10 july 2014, pp. 140; dragan ukanovi i Milovan jovanovi, kriza u Federaciji Bosne i Hercegovine izmeu graanskog bunta i revizije politikog sistema, Kultura polisa, god. XXi, br. 24, novi Sad, 2014, str. 5980.

16 kosovo je u septembru 2012. godine dobilo Studiju o izvodljivosti, a u oktobru 2013. godine otpoeli su pregovori o zakljuenju Sporazuma o stabilizaciji i pri-druivanju. Videti: EU starts the Stabilisation and association agreement negoti-ations with kosovo, European Commission, MEMo/13/938, 28 october 2013.


miljenjima komisije EU o kandidaturi za lanstvo odreene drave. drave Zapadnog Balkana su, tokom proteklih nekoliko godina, sa Evropskom uni-jom postigle i odreeni broj sporazuma od znaaja za usaglaavanje spoljne politike sa ovom organizacijom. npr. Srbija je od 2011. do 2014. godine pot-pisala tri sporazuma o razmeni i zatiti poverljivih informacija, ueu u mi-rovnim operacijama Evropske unije i o saradnji Srbije i Evropske odbrambene agencije.17

U ovom trenutku, imajui u vidu da Kosovo jo nije potpisalo sporazum o stabilizaciji i pridruivanju sa Evropskom unijom u redovnim godinjim izve-tajima o njegovom napretku u pridruivanju se ne iznose konkretni podaci o stepenu usaglaenosti pravne regulative, odnosno prihvaenosti deklaraci-ja i odluka institucija EU, koje se odnose na spoljnu politiku. ipak, imajui u vidu dosadanje spoljnopolitike aktivnosti Ministarstva inostranih poslo-va kosova, ali i drugih institucija u Pritini koje su nadlene za definisanje i sprovoenje spoljne politike, moe se zakljuiti da, prevashodno zbog izra-zito snanog uticaja Sjedinjenih amerikih drava i pojedinih evropskih su-bjekata (npr. Savezna Republika nemaka), operacionalizacija usaglaenosti njegove spoljne politike sa ZSBP nee predstavljati znaajniji problem u pred-stojeem toku evropskih integracija.18 jednu od specifinosti kosova, vezano za usklaivanje spoljne politike sa ZSBP, svakako e predstavljati i nedvosmi-slena namera Evropske unije da se u potpunosti normalizuju odnosi vlasti u Pritini sa beogradskim vlastima, te da se s tim u vezi otklone jo uvek brojni postojei problemi.19

17 Videti godinje izvetaje o napretku Srbije ka lanstvu u Evropskoj uniji iz 2012. i 2013. godine. Videti: Commission Staff Working Paper: Serbia 2012 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Chal-langes 20112012, {CoM(2012) 600 final}, SWd (2012) 333 final, Brussels, 10 october 2012, pp. 6263; Commission Staff Working Paper: Serbia 2013 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Chal-langes 20132014, CoM (2013) 700 final, SWd (2013) 412 final, Brussels, 16 october 2013, p. 59. navedeno i u: istraivaki tim Centra za spoljnu politiku, Spoljna, bezbednosna i odbrambena politika Evropske unije i pretpristupni pre-govori EU Srbija, op. cit., str. 11.

18 Videti dokument Spoljnopolitiki prioriteti objavljen na web portalu Ministar-stva inostranih poslova kosova http://www.mfa-ks.net/?page=3,98 (Pristuplje-no 22. jula 2014). na istom web site-u videti brojne aktivnosti zvaninika ovog ministarstva.

19 Videti: dragan ukanovi, odnosi izmeu Beograda i Pritine: od tehnikog do politikog dijaloga, Meunarodni problemi, god. LXV, br. 3, Beograd, 2013, str. 365385.


U osnovi, u pojedinanim godinjim izvetajima o napretku drava Zapadnog Balkana u okviru procesa pridruivanja Evropske unije najee se daju pozitivne ocene i komentari (prim. aut.: analizirani period od 2011. do 2014. godine). Posve sigurno najpovoljnije ocene o usklaenosti spoljne, ali i odbrambene politike sa Zajednikom spoljnom i bezbednosnom politikom Evropske unije u ovim izvetajima date su Albaniji.20 Treba napomenuti, jo jednom, da je ova drava od 2009. godine lanica Severnoatlantskog saveza, kao i da se ta injenica veoma esto navodi kao afirmativna u godinjim izve-tajima.21 istovremeno, veoma se pozitivno ocenjuje i delovanje albanije pre-ma svim veim segmentima ocene usaglaenosti sa ZSBP Evropske unije.

Poseban kuriozitet predstavlja ukazivanje na stupanj usaglaenosti spolj-ne politike albanije sa Zajednikom spoljnom i bezbednosnom politikom EU tokom protekle etiri godine. on se kretao od 95% u 2011. godini do 100% usaglaenosti sa odlukama i izjavama EU na spoljnopolitikom planu tokom 2012, 2013. i 2014. godine.22 nakon sticanja statusa kandidata za lanstvo u

20 Videti: Commission Staff Working Paper: albania 2011 Progress Report accom-panying the document Communication from the Commission to the Europe-an Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2011) 666 final}, {SEC(2011) 1200 final}, {SEC(2011) 1201 final}, {SEC(2011) 1202 final}, {SEC(2011) 1203 final}, {SEC(2011) 1204 final}, {SEC(2011) 1206 final}, {SEC(2011) 1207 final}, SEC (2011) 1205 final, Brussels, 12 october 2011, pp. 6566; Commission Staff Working Paper: albania 2012 Progress Report accompanying the document Communication from the Commi-ssion to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2012) 600 final}, SWd (2012) 334 final, Brussels, 10 october 2012, pp. 6566; Commission Staff Working Paper: alba-nia 2013 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20132014, CoM (2013) 700 final, SWd (2013) 414 final, Brussels, 16 october 2013, pp. 5556 i Commission Staff Working Paper: alba-nia 2014 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20142015, CoM (2014) 700 final, SWd (2014) 304 final provisoire, Brussels, 8 october 2014, pp. 5960.

21 Commission Staff Working Paper: albania 2012 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parlia-ment and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, op. cit., p. 65.

22 Commission Staff Working Paper: albania 2011 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parlia-ment and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, op. cit., pp. 6566; Commission Staff Working Paper: albania 2012 Progress Re-port accompanying the document Communication from the Commission to the


EU polovinom 2014. godine i budueg otpoinjanja pregovora o lanstvu tre-ba imati na umu da poglavlje 31 nee predstavljati znaajniju konicu u ovom procesu za albaniju.

Crna Gora je na izvestan nain vodea u procesu evropskih integracija u odnosu na sve ostale drave regiona Zapadnog Balkana. ona je status kandi-data za lanstvo u EU osigurala 2010. godine, dok je pregovore otpoela dve godine kasnije. U godinjim izvetajima o napretku Crne gore istie se da, iako je ova zemlja nezavisnost stekla na referendumu 2006. godine, jo uvek veliki broj drava nije to priznao (2011. godine 51 zemlja, a 2013. godine 28). Meutim, u analiziranim izvetajima o napretku od 2011. do 2013. go-dine gotovo istovetno se zakljuuje da je Crna gora napredovala u procesu usklaivanja svoje spoljne politike u okviru ZSBP, da je postala bitan inilac u meudravnoj saradnji i da tako doprinosi regionalnoj stabilnosti.23

kada je re o procentima usaglaenosti Crne gore sa pravnim tekovina-ma u oblasti Zajednike spoljne i bezbednosne politike Evropske unije u izve-tajima su se oni kretali od 99% 2011. godine do 100% tokom naredne tri go-dine.24 U daljem procesu pregovora o lanstvu u Evropskoj uniji Crna gora e,

European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Chal-langes 20112012, op. cit., pp. 6566; Commission Staff Working Paper: alba-nia 2013 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20132014, op. cit., pp. 5556 i Commission Staff Work-ing Paper: albania 2014 Progress Report accompanying the document Communi-cation from the Commission to the European Parliament and the Council En-largement Strategy and Main Challanges 20142015, op. cit., pp. 5960.

23 ova kvalifikacija se pominje u izvetajima o napretku Crne gore za 2011, 2012. i 2013. godinu. Videti: Commission Staff Working Paper: Montenegro 2011 Pro-gress Report accompanying the document Communication from the Commissi-on to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, op. cit., pp. 7273; Commission Staff Working Paper: Montenegro 2012 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlarge-ment Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2012) 600 final}, SWd (2012) 331 final, Brussels, 10 october 2012, pp. 6162; Commission Staff Wor-king Paper: Montenegro 2013 Progress Report accompanying the document Co-mmunication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20132014, CoM (2013) 700 fi-nal, SWd (2013) 411 final, Brussels, 16 october 2013, pp. 5354 i Commission Staff Working Paper: Montenegro 2014 Progress Report accompanying the docu-ment Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20142015, CoM (2014) 700 final, SWd (2014) 301 final provisoire, Brussels, 8 october 2014, p. 57.

24 ibidem.


ukoliko zadri dosadanji izrazito evroatlantski spoljnopolitiki kurs, uspeti da se u okviru poglavlja 31. gotovo u potpunosti i bez znaajnijih potekoa integrie u instrument Zajednike spoljne i bezbednosne politike.25

iako jo uvek ni na koji nain nije normativno odredila i uobliila svoje spoljnopolitike prioritete, Srbija je, i pored brojnih, a pre svega unutranjih izazova ostala na evropskom putu posle 2000. godine. ona je poetkom 2012. godine postala kandidat za lanstvo u Evropskoj uniji, dok je pregovore o lanstvu otpoela krajem januara 2014. godine. kada je re o periodu nakon 2011. godine u izvetajima se napominje i istie napor vlasti Srbije da se usa-glasi sa ZSBP.26 Potom se u izvetaju o godinjem napretku Srbije za 2012. go-dinu ukazuje na prilino visok stepen usaglaenosti sa deklaracijama i odlu-kama EU (99%), ali i da ova zemlja nije usvojila zakon o restriktivnim merama to predstavlja jednu od njenih obaveza.27 istie se zatim da Srbija uestvuje u mirovnim vojnim misijama pod okriljem EU, kao i da aktivno uestvuje u meunarodnim organizacijama.28 U ovom izvetaju za 2012. godinu navede-no je i da su tokom prethodne godine zakljueni sporazumi o poverljivim in-formacijama, kao i sporazum o ueu Srbije u mirovnim misijama.29 U izve-taju za narednu, 2013. godinu tvrdi se da je usaglaenost spoljnopolitikih akata Srbije sa dokumentima EU 89% (za 10% manje u odnosu na prethodnu godinu), i ujedno se samo konstatuje da je ova zemlja dobila status posma-traa u organizaciji za kolektivnu odbranu i bezbednost (rus. ).30

25 opozicione partije, sa izuzetkom Pozitivne Crne gore, uglavnom su protiv lan-stva zemlje u Severnoatlantskom savezu, i pored toga to je u Ustavu Crne gore (2007) to navedeno kao spoljnopolitiki cilj.

26 Videti: Commission Staff Working Paper: Serbia 2012 Progress Report accom-panying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, op. cit., p. 59; Commission Staff Working Paper: Serbia 2014 Progress Re-port accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Chal-langes 20142015, CoM (2014) 700 final, SWd (2014) 302 final provisoire, Brussels, 8 october 2014, p. 61.

27 Commission Staff Working Paper: Serbia 2012 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parlia-ment and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, op. cit., pp. 6263.

28 ibidem.

29 ibidem.

30 ovaj savez ine Rusija, kirgistan, Belorusija, kazahstan, jermenija i Tadikistan. Videti: Commission Staff Working Paper: Serbia 2013 Progress Report accom-


ipak, opti je i identian zakljuak u oba analizirana izvetaja da su pri-preme Srbije za usaglaavanje njene spoljne politike sa ZSBP na dobrom putu.31 ipak, u izvetaju za 2014. godinu navodi se da je stepen usaglaenosti spao na 62%.32 Razlog za ovo je, kako se navodi u istom dokumentu, to je Srbija odustala da se pridrui restriktivnim merama Evropske unije prema Ruskoj Federaciji, premda je bila pozvana, a u kontekstu krize u susednoj Ukrajini.33 Zato se i dodatno podvlai da e Srbija morati, u narednom periodu, da po-bolja stepen navedene usaglaenosti svoje spoljne politike sa Zajednikom spoljnom i bezbednosnom politikom Evropske unije.34 Takoe, treba napo-menuti i da Srbiji u okviru pregovarakog procesa sa Evropskom unijom pred-stoji skrining (screening) u poglavlju 31 polovinom oktobra ove godine. nakon toga bie poznati konkretni koraci i eventualne prelazne mere za Srbiju, a koje e biti vezane za ZSBP EU, odnosno navedeno poglavlje.

Makedonija je status kandidata za lanstvo u Evropskoj uniji stekla dav-ne 2005. godine, ali od tada zbog nereenih problema u odnosima sa sused-nom grkom oko svog naziva nije uspela otpoeti pregovore sa briselskom administracijom. kada je re o izvetajima o napretku Makedonije od 2011. do 2014. godine moe se uoiti ponajpre da se u njima istie da je ova zemlja preuzela brojne mere na zakonskom usaglaavanju svoje spoljne politike sa ZSBP. naime, Makedonija je tokom 2011. godine usvojila Zakon o klasifika-ciji informacija i Zakon o uvoenju meunarodnih restriktivnih mera (sank-cija), a istovremeno je aktivno uestvovala u vojnim mirovnim misijama pod okriljem Evropske unije.35

panying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20132014, op. cit., p. 59.

31 Commission Staff Working Paper: Serbia 2012 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parlia-ment and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, op. cit., pp. 6263 i Commission Staff Working Paper: Serbia 2013 Progress Re-port accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challan-ges 20132014, op. cit., p. 59.

32 Commission Staff Working Paper: Serbia 2014 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parlia-ment and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20142015, op. cit., pp. 6163.

33 ibidem, p. 61.

34 ibidem, p. 63.

35 Videti: Commission Staff Working Paper: the Former Yugoslav Republic of Mace-donia 2011 Progress Report accompanying the document Communication from the


Stepen usaglaenosti akata Vlade Makedonije sa EU dokumentima iz oblasti spoljne politike je 2011. godine iznosio 99%, 2012. godine 100%, 2013. godine 94% i 2014. godine 73%.36 Moe se uoiti da je tokom 2014. godine obim usaglaenosti umnogome manji prevashodno zbog nepridrui-vanja Makedonije merama Evropske unije u vezi sa nekoliko krugova sankci-ja prema Ruskoj Federaciji. tavie, ini se da je na spoljnopolitikom planu Makedonije izostala jasna osuda delovanja Ruske Federacije u vezi sa aktuel-nom ukrajinskom krizom, to je od nje oekivala Evropska unija.

Bosna i Hercegovina je 2010. godine potpisala sporazum o stabilizaciji i pri-druivanju, ali od tada nije dalje odmakla u evropskim integracijama. ovome doprinosi gotovo dvodecenijska izrazita unutranja nestabilnost i nedostatak stvarne volje etnonacionalnih bonjakih, srpskih i hrvatskih politikih elita da detektuju i slede proevropski i evroatlantski spoljnopolitiki kurs zemlje. U izvetaju iz 2011. godine navodi se da je BiH u toku nje usaglasila 68% svojih aktivnosti sa EU, zatim 2012. godine taj broj je iznosio 56%, a ve naredne, od-nosno 2013. godine, 66%.37 Tokom tekue, 2014. godine navedeni procenat

Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2011) 666 final}, {SEC(2011) 1200 final}, {SEC(2011) 1201 final}, {SEC(2011) 1202 final}, {SEC(2011) 1203 final}, {SEC(2011) 1204 final}, {SEC(2011) 1206 final}, {SEC(2011) 1207 final}, SEC (2011) 1203 final, Brussels, 12 october 2011, pp. 7778; Commission Staff Working Paper: the Former Yugoslav Republic of Macedonia 2012 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Coun-cil Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2012) 600 fi-nal}, SWd (2012) 332 final, Brussels, 10 october 2012, pp. 6667; Commission Staff Working Paper: the Former Yugoslav Republic of Macedonia 2013 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the Europe-an Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20132014, CoM (2013) 700 final, SWd (2013) 413 final, Brussels, 16 october 2013, pp. 5758 i Commission Staff Working Paper: the Former Yugoslav Republic of Mace-donia 2014 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20142015, CoM (2014) 700 final, SWd (2014) 303 final pro-visoire, Brussels, 8 october 2014, pp. 59.

36 ibidem.

37 Videti: Commission Staff Working Paper: Bosnia and Herzegovina 2011 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Chal-langes 20112012, {CoM(2011) 666 final}, {SEC(2011) 1200 final}, {SEC(2011) 1201 final}, {SEC(2011) 1202 final}, {SEC(2011) 1203 final}, {SEC(2011) 1204 fi-nal}, {SEC(2011) 1206 final}, {SEC(2011) 1207 final}, SEC (2011) 1206 final, Brus-sels, 12 october 2011, p. 5; Commission Staff Working Paper: Bosnia and Herze-govina 2012 Progress Report accompanying the document Communication from


je najnii u analiziranom etvorogodinjem razdoblju i iznosi svega 52%.38 kako u ovoj zemlji nema navedenog konsenzusa o bilo kojem, pa ni o pitanju spoljne politike, nakon eventualnog sticaja statusa kandidata, u emu BiH ve godinama zaostaje u odnosu na sve ostale drave regiona, ovakvo stanje moe predstavljati znaajniju prepreku.

Predsednitvo Bosne i Hercegovine, Ministarstvo inostranih poslova i ostali organi razliito se izraavaju o odreenim pitanjima, a o pojedinim tako da njihovi stavovi lie na kakofoniju stavova (npr. o ukrajinskoj kri-zi, kosovskoj nezavisnosti i statusu Palestine u sistemu Ujedinjenih nacija).39 drava Bosna i Hercegovina i u normativnom delu zaostaje u vezi sa usagla-avanjem spoljne politike sa ZSBP EU. autistinost politikih elita Bosne i Hercegovine u svim sferama, pa i u oblasti spoljne politike i evropskih inte-gracija ostae posve nepromenjena i u predstojeem vremenskom razdoblju imajui u vidu gotovo nepromenjen raspored politikih snaga u ovoj zemlji nakon parlamentarnih izbora odranih 10. oktobra ove godine. Pored nave-denog, BiH nije usvojila ni odreena zakonska reenja o uvoenju sankcija treim dravama i nainu zatite podataka, to predstavlja jedan od znaajnih uslova Evropske unije.

the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2012) 600 final}, SWd (2012) 335 final, Brussels, 10 october 2012, p. 7; Commission Staff Working Paper: Bos-nia and Herzegovina 2013 Progress Report accompanying the document Com-munication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20132014, CoM (2013) 700 fi-nal, SWd (2013) 415 final, Brussels, 16 october 2013, p. 6.

38 Commission Staff Working Paper: Bosnia and Herzegovina 2014 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the Eu-ropean Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20142015, CoM (2014) 700 final, SWd (2014) 305 final provisoire, Brussels, 8 october 2014, p. 6.

39 Videti: Predsjednitvo BiH: nema konsenzusa o Palestini, Glas Srpske, Banja Luka, 23. novembar 2012. dostupno preko: http://www.glassrpske.com/novosti/vijesti_dana/Predsjednistvo-BiH-nema-konsenzusa-o-Palestini/lat/100998.html (Pristupljeno 18. jula 2014); Senad Peanin, Zato BiH ne treba da prizna nezavi-sno kosovo?, BH Dani, Sarajevo, 12. decembar 2007.


b) Zapadni Balkan ponovo na razmeu izmeu Istoka i ZSBP EU na primeru ukrajinske krize (2014)

drave i entiteti Zapadnog Balkana se, slobodno se moe rei, nalaze u ra-skoraku izmeu, sa jedne, relativno skoro steene suverenosti i njene olie-nosti kroz novonastale drave (nacija = suverena drava) i ubrzanja procesa pristupanja Evropskoj uniji, sa druge strane. U okviru ovog drugog procesa atributi ekskluzivne dravnosti postupno se ve godinama smanjuju upo-redo sa ubrzanjem evropskih integracija, ukljuujui i voenje autohtone spoljne i bezbednosne politike. navedeno utie i na strukturiranje unutra-njeg politikog ivota u dravama Zapadnog Balkana imajui u vidu jo uvek ne ba potpuno konsenzualnu podrku tamonjih javnosti procesu evropskih integracija.

Treba imati u vidu da se pojedini izrazito uticajni subjekti u meunarod-nim odnosima, a izvan Evropske unije, razliito (re)pozicioniraju prema regio-nu Zapadnog Balkana u celini, kao i prema pojedinim dravama. To doprinosi i novom promiljanju postojeih spoljnopolitikih koncepcija i vienja odre-enih drava regiona Zapadnog Balkana. U tom smislu evidentan je ojaan uticaj Ruske Federacije u irem regionu Zapadnog Balkana, kako sferi ener-getike, tako i na planu snaenja politikog uticaja. Eskalacija krize u Ukrajini nakon druge polovine februara ove godine doprinela je injenici da se upravo na tamonjem terenu prelamaju razliiti uticaji svetskih aktera Sjedinjenih amerikih drava, pre svega, kao i Ruske Federacije.40 kriza u Ukrajini, treba to napomenuti, smanjenim intenzitetom i dalje traje.

druge krize u svetu, a poput bliskoistone, nisu sutinski ukazivale na te-meljna spoljnopolitika razmimoilaenja izmeu Brisela i drava Zapadnog Balkana. npr. u vezi sa krizom u Siriji ni drave lanice Evropske unije nemaju usaglaene stavove. Slino je bilo i 2012. godine kada je Palestina faktiki po-stala drava posmatra u Ujedinjenim nacijama. naime, tada je jedino Srbija

40 nastanak i uzroci ukrajinske krize, kao i uloga razliitih globalnih i regionalnih aktera u njoj, nisu tema ovog rada. Restriktivne mere prema Rusiji primenjuje Evropska unija, ijem lanstvu tee drave i entiteti Zapadnog Balkana, te su one, kao i ukrajinska kriza, u radu uzete kao realnost.

dakle, imajui u vidu da drave Zapadnog Balkana nisu aktivno ukljuene, kako u izazivanje ukrajinske krize, tako ni u njeno reavanje, ona se u radu navodi kao datost. Meutim, ona predstavlja ilustrativan primer na kojem se moe preispitati proklamovana proevropska spoljnopolitika orijentacija drava Zapadnog Bal-kana sa sutinskim usaglaavanjem njihovih politika sa Zajednikom spoljnom i bezbednosnom politikom EU. ovome doprinosi i objektivna sloenost i vie-slojnost odnosa pojedinih drava Zapadnog Balkana sa Rusijom (pre svega Srbije, Crne gore i Makedonije).


glasala za to, dok su ostale drave regiona, odnosno Bosna i Hercegovina, Makedonija i Crna gora, bile uzdrane, a albanija odsutna na glasanju u generalnoj skuptini Un.41 Zato zbivanja na Bliskom istoku nisu ni bila dobar test, odnosno primer za analizu odnosa drava Zapadnog Balkana prema Zajednikoj spoljnoj i bezbednosnoj politici Evropske unije.

U kontekstu ranije pomenute ukrajinske krize, Crna gora, albanija i kosovo nedvosmisleno su osudile aktivnosti proruskih pobunjenika i sece-sionista u Ukrajini, kao i rusku podrku njima tokom februara i marta 2014. godine.42 Crna Gora se odmah po izbijanju ukrajinske krize pridruila mera-ma sankcija prema 53 dravljana Ruske Federacije i Ukrajine a u skladu sa odlukama Saveta Evropske unije,43 to je prouzrokovalo i brojne probleme u njihovim bilateralnim odnosima.44 Zvanina Moskva brzo je reagovala na ovakve stavove vlasti u Podgorici i posredno saoptila da e Crna gora ose-titi ekonomske posledice smanjenog broja turista iz ove zemlje tokom dola-zee letnje sezone, kao i da e se sve navedeno odraziti na meusobnu pri-vrednu saradnju.45 iako je ovaj potez trenutne vlasti u Crnoj gori bio tumaen kao pokuaj da se na odreeni nain tamonja politika elita dodatno priblii

41 Resolution adopted by the general assembly on 29 november 2012, general assembly, United nations, Sixty-seventh session, 4 december 2012.

42 Videti tematske i uporedne priloge dopisnika Balkanskog servisa Radija Slobod-na Evropa iz drava regiona o reakcijama na ukrajinsku krizu: Ukrajinska kriza: Balkan izmeu Zapada i Rusije, Radio Slobodna Evropa Balkanski servis, Prag, 26. mart 2014. dostupno preko: http://www.slobodnaevropa.org/content/balkan-iz-medju-zapada-i-rusije/25310548.html (Pristupljeno 18. jula 2014); Sanja ivai, Rusko-ukrajinska kriza: region jugoistone Evrope u neugodnoj poziciji, WDR, 24. mart 2014. dostupno na: http://www.funkhauseuropa.de/sendungen/radio-forum/region/regijaokrimu100.html (Pristupljeno 12. jula 2014).

43 Council Regulation (EU) no. 269/2014 of 17 March 2014 concerning restrictive mesures in respect of actions understanding of treathing the territorial integrity, soverenity and independence of Ukraine, Official Journal of the European Union, L 78/6, 17 March 2014. Usled eskalacije oruanih sukoba u Ukrajini, Evropska uni-ja je 29. jula 2014. godine proirila sankcije prema Ruskoj Federaciji i to u oblasti bankarskog sistema, naoruanja i energetike. ovaj krug sankcija mnogo je iri u odnosu na prethodni. Videti: Statement by President Barroso and President Van Rompuy in the name of the European Union on the agreed additional restrictive measures against Russia, European Commission Statement/14/244, Brussels, 29 july 2014. available from: http://europa.eu/rapid/press-release_STaTEMEnT-14-244_en.htm (accessed 30 july 2014).

44 Crna gora: sankcije zamjeniku ruskog premijera, Aljazeera Balkans, Sarajevo, 7. maj 2014. dostupno preko: http://balkans.aljazeera.net/vijesti/crna-gora-sankci-je-zamjeniku-ruskog-premijera (Pristupljeno 22. jula 2014).

45 ibidem.


Severnoatlantskom savezu, a uoi odravanja samita ove organizacije u Velsu tokom septembra ove godine, treba napomenuti da je ova zemlja otro pro-testovala i prilikom aneksije krima od strane Ruske Federacije.46 Crna gora se suoila sa ozbiljnim unutranjim podelama i to izmeu evroatlantski oprede-ljene vlasti i (uglavnom prosrpske) opozicije, koja tei ouvanju dobrih odno-sa sa Ruskom Federacijom. ovaj deo crnogorskog drutva vie je vekova tradi-cionalno vezan za Rusiju.

U izvetaju o napretku za 2014. godinu Evropska komisija je navela to to su crnogorske vlasti podrale uvoenje restriktivnih mera Rusiji, ali je istovremeno podvukla da ova zemlja jo uvek nije usvojila poseban zakon o restriktivnim merama.47 istaknuto je, istovremeno, da je Crna gora po-drala i posebnu rezoluciju Ujedinjenih nacija o teritorijalnom integritetu Ukrajine.48

Veoma slian crnogorskom stavu o deavanjima u Ukrajini zauzela je i Albanija 20. marta 2014. godine, dajui podrku merama Saveta Evropske uni-je.49 ovo je potvreno i u izvetaju o napretku albanije u evropskim integraci-jama za 2014. godinu, a u njemu je navedeno i da su etiri albanska posmatra-a poslata u posmatraku misiju oEBS u Ukrajini.50

albanija pak nema strateki spoljnopolitiki dokument, ali je evidentno da je ova zemlja tokom protekle tri godine uzastopno imala 100% usklaenost

46 Citat saoptenja Ministarstva vanjskih poslova i evropskih integracija Crne gore od 14. marta 2014. godine Crna Gora istie zabrinutost zbog najave promene statu-sa Krima i poziva na uzdravanje od jednostranih poteza koji samo mogu doprineti da-ljoj eskalaciji krize i podizanju tenzija, to moe dodatno da pogora ekonomske prilike i uspori oporavak ekonomije. U: Crna gora upozorava Rusiju: Uzdrite se od jedno-stranih akcija na krimu, Kurir, Beograd, 14. mart 2014. dostupno preko: http://www.kurir-info.rs/crna-gora-upozorava-rusiju-uzdrzite-se-od-jednostranih-akci-ja-na-krimu-clanak-1275635 (Pristupljeno 17. jula 2014).

47 Commission Staff Working Paper: Montenegro 2014 Progress Report accom-panying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20142015, op. cit., p. 57.

48 ibidem, p. 57.

49 albania sanctions against Russia, BalkanEU Independent Balkan News Agency, 21 March, 2014. available from: http://www.balkaneu.com/albania-sanctions-russia/ (accessed 25 july 2014).

50 Commission Staff Working Paper: albania 2014 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parlia-ment and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20142015, op. cit., pp. 5960.


aktivnosti regulative sa ZSBP EU.51 ovome treba dodati i injenicu da se spolj-nopolitiki kurs zemlje odreuje u skladu sa ekspozeima predsednika vlade, te da albaniji nedostatak zvaninog spoljnopolitikog stratekog dokumenta oigledno ne remeti njene namere da postane lanica Unije. tavie, albanija je, za razliku od ostalih drava Zapadnog Balkana, lanica Severnoatlantskog saveza ve pet godina. Zahvaljujui tome i prevashodno dominantnom uti-caju Sjedinjenih amerikih drava, na spoljnopolitikom planu ne bi treba-lo oekivati bilo kakvu vrstu problema u vezi sa ovim segmentom pregovora sa Evropskom unijom, dakle u vezi sa poglavljem 31 o Zajednikoj spoljnoj i bezbednosnoj politici. Znaajno je napomenuti da je albanija podrava-la aktivnosti Evropske unije i tokom krize u Libiji i svrgavanja Muamera el- -gadafija (Muammar el-gaddafi), ali i arapskog prolea poetkom ove de-cenije (20102011).52

istovremeno, Ministarstvo inostranih poslova Kosova je u saoptenju od 2. marta 2014. godine izrazito otro kvalifikovalo podrku Ruske Federacije proruskim pobunjenicima u Ukrajini. ono je akt aneksije krima od strane Rusije oznailo kao okupaciju ukrajinske teritorije, krenje ... suvereniteta i terito-rijalnog integriteta.53 Vlada kosova je, pored navedenog, 17. septembra 2014. godine podrala sve sankcije Evropske unije protiv Ruske Federacije, ime je i sama uvela restriktivne mere prema ovoj zemlji.54

51 Commission Staff Working Paper: albania 2011 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parlia-ment and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, op. cit., pp. 6566; Commission Staff Working Paper: albania 2012 Progress Re-port accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Chal-langes 20112012, op. cit., pp. 6566; Commission Staff Working Paper: alba-nia 2013 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20132014, op. cit., pp. 5556 i Commission Staff Work-ing Paper: albania 2014 Progress Report accompanying the document Communi-cation from the Commission to the European Parliament and the Council En-largement Strategy and Main Challanges 20142015, op. cit., pp. 5960.

52 Videti detaljnije sajt Ministarstva inostranih poslova albanije www.mfa.gov.al/en.

53 Videti saoptenje Ministarstva inostranih poslova kosova, koje je objavljeno samo na engleskoj verziji zvaninog sajta (a ne i na albanskoj i srpskoj) The Repu-blic of kosovo condemns the occupation of the Ukrainian Territory, Ministry of Foreign affairs, Prishtina, 2 March 2014. available from: http://www.mfa-ks.net/?page=2,4,2260&offset=1 (accessed 26 july 2014).

54 government of the Republic of kosovo imposes sanctions on Russian Federa-tion, Ministry of Foreign affairs, Prishtina, 17 September 2014. available from: http://www.kryeministri-ks.net/?page=2,9,4452 (accessed 26 September 2014).


navedeni stavovi ministarstava inostranih poslova Crne gore i kosova u potpunosti su u skladu sa njihovim spoljnopolitikim stratekim dokumen-tima.55 naime, Spoljnopolitiki prioriteti Crne gore (2007) podrazumevali su punu opredeljenost ka lanstvu u Evropskoj uniji i Severnoatlantskom sa-vezu.56 dakle, u okviru ovog stratekog dokumenta nije bilo prostora za trae-nje spoljnopolitikih alternativa kada je re o trenutnim prilikama u Ukrajini. Takoe, Spoljnopolitiki prioriteti kosova, usvojeni 2008. godine, podrazu-mevaju neophodnost ponajpre to ireg meunarodnog priznanja ovog enti-teta, jaanje odnosa sa Sjedinjenim amerikim dravama, partnerstvo sa EU i naTo i lanstvo u meunarodnim organizacijama.57 U toku proteklih est godina dosta je uinjeno na realizaciji zacrtanih ciljeva navedene spoljnopo-litike orijentacije kosova. Porastao je umnogome broj meunarodnih pri-znanja kosova (110 zemalja),58 podstaknut je dijalog sa Beogradom i u okviru njega su reena odreena pitanja, a odnosi sa Sad se konstantno unapreu-ju. Treba istai i da e Evropska unija na buduu agendu pregovora na relaciji BeogradPritina staviti poloaj, odnosno preciznije lanstvo, kosova u me-unarodnim organizacijama.59

Bosna i Hercegovina po pitanju krize u Ukrajini nije zauzela nikakav ja-san stav imajui u vidu razmimoilaenja izmeu tri lana tamonjeg drav-nog Predsednitva, a koji pripadaju trima najbrojnijim etnikim grupama (Bonjaci, Hrvati i Srbi). ovo, naravno, nije prvi sluaj znaajnog razmimoi-laenja lanova navedene dravne institucije koja koordinira i vodi spoljnu politiku Bosne i Hercegovine. naime, Predsednitvo Bosne i Hercegovine je 6. marta 2014. godine usvojilo izjavu politikoj situaciji u Ukrajini.60 U ovom dokumentu navedeni su samo krajnje uopteni apeli za mir u Ukrajini

55 Pogledati detaljnije u: dragan ukanovi, Spoljnopolitike orijentacije drava Zapadnog Balkana: uporedna analiza, op. cit., str. 295313.

56 Videti i: dragan ukanovi, ivona Laevac, definisanje spoljnopolitikih prio-riteta: sluaj Crne gore, u: Edita Stoji-karanovi i Slobodan jankovi (urs), Ele-menti strategije spoljne politike Srbije, institut za meunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2008, str. 3247.

57 Spoljnopolitiki prioriteti, Ministarstvo inostranih poslova kosova, op. cit.

58 Prema podacima od 28. oktobra 2014. godine, 110 zemalja je priznalo nezavi-snost kosova. Videti: Who recognized kosova as an independent state? na web portalu http://www.kosovothanksyou.com/

59 Videti: dragan ukanovi, odnosi izmeu Beograda i Pritine: od tehnikog do politikog dijaloga, op. cit., str. 365385.

60 izjava Predsjednitva Bosne i Hercegovine o situaciji u Ukrajini, Predsjednitvo BiH, Sarajevo, 6. mart 2014. dostupno preko: http://www.predsjednistvobih.ba/saop/1/?cid=193021663,2,1 (Pristupljeno 27. jula 2014).


i pozivi na politiki dijalog za reenje novonastale situacije.61 Ministar spoljnih poslova BiH, Zlatko Lagumdija, u vie je prilika podrao celovitost i suvere-nitet Ukrajine,62 ali je evidentno da je ambasadorka BiH Mirsada olakovi pri Ujedinjenim nacijama 31. marta 2014. godine namerno izbegla da prisustvu-je sednici generalne skuptine na kojoj je doneta rezolucija o osudi odrava-nja referenduma i aneksije krima od strane Ruske Federacije.63 Svemu je pret-hodilo ulaganje prava veta u Predsednitvu BiH od strane lana ove dravne institucije iz Republike Srpske, neboje Radmanovia.64

inae i strateki spoljnopolitiki dokument zemlje, pod nazivom opti pravci i prioriteti za sprovoenje spoljne politike BiH, iz marta 2003. godine uopte ne korespondira sa potrebama evropskih i evroatlantskih integracija zemalja.65 ni lanovi dravnog Predsednitva BiH se ne pridravaju odredaba ovog dokumenta, a veoma je slino i sa aktivnostima zvaninika bosansko-hercegovakog ministarstva inostranih poslova.

Makedonija, poput Bosne i Hercegovine, nije zauzela jasan stav kada je re o podrci merama Evropske unije vezanim za sankcije prema politikim elitama u Moskvi i proruskim separatistima u Ukrajini.66 ona je pokazala vid-nu suzdranost i nije zauzela nikakav vrst stav, a saoptenja Ministarstva inostranih poslova Makedonije o krizi u Ukrajini sadrala su brojne pozive na dijalog sukobljenih ukrajinskih strana.67 ipak, Makedonija je podrala

61 ibidem.

62 SRna, Lagumdija: Ukrajina da svoju budunost definie samostalno, Neza-visne novine, Banja Luka, 2. mart 2014. dostupno preko: http://www.nezavisne.com/novosti/bih/Lagumdzija-Ukrajina-da-svoju-buducnost-definise-samostal-no-233532.html (Pristupljeno 14. jula 2014).

63 n.n., Bh. ambasadorica u Un-u izbjegla glasanje o krimu, Nezavisne novine, Banja Luka, 31. mart 2014. dostupno preko: http://www.nezavisne.com/novosti/bih/Bh-ambasadorica-u-Un-u-izbjegla-glasanje-o-krimu-237971.html (Pristupljeno 27. jula 2014).

64 ibidem.

65 Videti: opi pravci i prioriteti za sprovoenje vanjske politike Bosne i Hercegovi-ne, Predsjednitvo Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 26. mart 2003. dostupno pre-ko: http://www.predsjednistvobih.ba/vanj/?cid=3564,2,1 (Pristupljeno 18. jula 2014).

66 Paul Ciocoiu, Region poziva na diplomatsko rjeenje krize u Ukrajini, SEE Times, 24. mart 2014. dostupno preko: http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/bs/features/setimes/features/2014/03/24/feature-01 (Pristupljeno 15. jula 2014).

67 ibidem. Citat Makedonija poziva na preduzimanje svih neophodnih mera u cilju tre-nutnog smirivanja tenzija i na potrebu za uspostavom politikog dijaloga o svim pitanji-ma s kojima se suoavaju graani Ukrajine, a ije je reavanje neophodno uz uee svih


Rezoluciju generalne skuptine Ujedinjenih nacija 68/262, koja je doneta kra-jem marta 2014. godine, o osudi odravanja referenduma na krimu.68 Moe se oceniti da Makedonija, dakle, ne eli da poremeti dobre odnose sa Ruskom Federacijom i pored viegodinjeg prisustva u ekaonici naTo i gotovo de-vet godina dugom statusu kandidata, bez otpoetih pregovora o lanstvu, u odnosu na Evropsku uniju.

Srbija se, kao to je i ranije napomenuto, dugo kolebala u vezi sa jasnim izjanjavanjem u vezi sa ukrajinskom krizom. ovo je ponajpre pravdano i-njenicom da je sredinom marta ove godine bio odran novi izborni ciklus u zemlji, te da vlada nije bila formirana do kraja narednog meseca. Takoe, Srbija nije krajem marta glasala za rezoluciju Ujedinjenih nacija u kojoj je osueno ponaanje Rusije prema Ukrajini, odnosno njenom teritorijalnom integritetu.

Srbija se tako tokom proteklih nekoliko meseci ponovo nala zatoena izmeu obeanih ruskih energetskih aranmana poput junog toka, sa jed-ne, i evidentne potpune energetske zavisnosti od ove zemlje, sa druge stra-ne. Razlog za to je ponajpre prodaja nacionalne kompanije Naftna industrija Srbije NIS ruskim partnerima poetkom 2008. godine, a potom i zakljuenje brojnih drugih sporazuma. navedeno potvruje i nedavna poseta premijera aleksandra Vuia Moskvi (6. i 7. jul 2014), gde je upravo bilo rei o nave-denim aranmanima i daljnjem balansiranju odnosa izmeu Zapada i Ruske Federacije.69

nakon konstatacije amerikog ambasadora u Beogradu Majkla kirbija (Michael kirby) da Srbija nije dovoljno jasno podrala teritorijalni integritet Ukrajine, a u kontekstu tamonjih deavanja, kabinet premijera aleksandra Vuia se 23. jula 2014. godine obratio saoptenjem izdatim ovim povodom. U okviru njega nedvosmisleno je potvreno da Srbija priznaje teritorijalnu ce-lovitost Ukrajine, to ukljuuje i krim.70

strana. Makedonija poziva na uzdranost i odgovornost u ovom periodu kritinom za Ukrajinu.

68 United nations general assembly Resolution 68/262, United nations, new York, March 27, 2014.

69 Vui u Moskvi: Srbija eli da bude deo EU, ali ne eli da naruava odnose sa Ru-sijom, Kurir, Beograd, 7. jul 2014. dostupno preko: http://www.kurir-info.rs/vu-cic-u-dvodnevnoj-poseti-moskvi-clanak-1452701 (Pristupljeno 17. jula 2014).

70 Citat Kabinet predsednika Vlade Aleksandra Vuia obavetava javnost i ambasadora SAD, inae velikog prijatelja Srbije, da je lino predsednik Vlade Aleksandar Vui vie desetina puta jasno i nedvosmisleno ponovio stav o potovanju teritorijalnog integriteta Ukrajine, pa ak i Krima, kao sastavnog dela ukrajinske drave. Videti: L. g., Vui odgovorio ambasadoru Sad: Srbija potuje teritorijalni integritet Ukrajine, a to ukljuuje i krim, Blic, Beograd, 23. jul 2014. dostupno preko: http://www.blic.


U isto vreme Evropska unija dosledno insistira na ubrzanju usaglaavanja spoljne politike Srbije sa Evropskom unijom. ovo je posebno naglaeno pri-likom posete bive italijanske ministarke spoljnih poslova, a sada i potpred-sednice komisije EU i Visoke komesarke za spoljnu i bezbednosnu politiku, Federike Mogerini (Federica Mogherini) Beogradu 28. jula ove godine.71 ona je istom prilikom naglasila da se od Srbije oekuje da se tokom italijanskog predsedavanja EU u drugoj polovini ove godine umnogome povea nivo usa-glaenosti nacionalne sa evropskom spoljnom politikom, a koji se u prvoj polovini smanjio na ispod 50%.72

dodatnu osetljivost spoljnopolitikog trenutka Srbije donosi i predsto-jee predsedavanje organizacijom za evropsku bezbednost i saradnju (oEBS) tokom 2015. godine. od nje se u ovom trenutku od obe strane (Zapad i Rusija) oekuje da, u (ko)predsedavanju sa vajcarskom konfederacijom, bude to pristrasnija i/ili naklonjenija upravo njima.73 Treba istai da i u na-rednom periodu mogu da se oekuju razliite vrste spoljnopolitikih pritisaka na Srbiji, kako od strane Zapada, tako i od strane Ruske Federacije. Tako i po ko zna koji put u svojoj savremenoj istoriji, Srbija se nalazi pred veoma ne-zahvalnim spoljnopolitikim izborima, od kojih e zasigurno zavisiti njena budunost.74 na ovo se samo dodatno nadovezuju problemi Srbije vezani za okonanje politikih pregovora sa vlastima u Pritini, insistiranja pojedinih meunarodnih aktera na otvaranju pitanja u vezi sa lanstvom u naTo, ali i (re)definisanje brojnim balastima optereenih odnosa sa susedima (pre svega sa Hrvatskom, Bosnom i Hercegovinom i Crnom gorom).

Prostor za stalno i dugorono balansiranje Srbije izmeu Zapada i Ruske Federacije, a posebno u sluaju eventualne daljnje eskalacije krize u Ukrajini, postepeno e se smanjivati te e ova zemlja biti prinuena da veoma brzo

rs/Vesti/Politika/482589/Vucic-odgovorio-ambasadoru-Sad-Srbija-postuje-teri-torijalni-integritet-Ukrajine-a-to-ukljucuje-i-krim (Pristupljeno 29. jula 2014).

71 Mogerini daiu: usaglasite spoljnu politiku sa EU, Radio Slobodna Evropa Re-gionalni servis, Prag, 28. jul 2014. dostupno preko: http://www.slobodnaevropa.org/archive/news/20140728/500/500.html?id=25472736 (Pristupljeno 29. jula 2014).

72 ibidem.

73 Zajedniki radni plan vajcarske i Srbije, Ministarstvo spoljnih poslova Srbije, Beograd, 27. jun 2014. dostupno preko: http://www.mfa.gov.rs/sr/index.php/teme/oebs-2015?lang=cyr (Pristupljeno 28. jula 2014).

74 Videti: Branka Mihajlovi, Srbija opet izmeu privlane euro kasice i zavodlji-vog pravoslavnog bauke, Radio Slobodna Evropa Balkanski servis, Prag, 30. jun 2014. dostupno preko: http://www.slobodnaevropa.org/content/srbija-opet-iz-medju-privlacne-euro-kasice-i-zavodljivog-pravoslavnog-bacuske/25440289.html (Pristupljeno 11. jula 2014).


odabere stranu.75 izrazito esta pria o spoljnopolitikoj poziciji Srbije kao budueg vodeeg ruskog partnera u Evropskoj uniji dugorono nee biti odriva. ovo potvruju i brojne reakcije koje stiu sa Zapada, a u kontekstu posete predsednika Ruske Federacije, Vladimira Putina ( y) Beogradu 16. oktobra ove godine. Tokom ove posete potpisano je i sedam bi-lateralnih sporazuma izmeu Ruske Federacije i Republike Srbije, ali je Zapad s posebnom panjom pratio da ne doe do ugroavanja evropskog puta zva-ninog Beograda.

U Srbiji su se, u krugovima aktuelne vlasti, ve pojavile dve varijante, ili preciznije rei varijacije spoljne politike. jedna je titovska politika Tomislava nikolia, predsednika Srbije.76 naime, on sve ee u svojim nastupima istie pozitivne tekovine spoljne politike biveg jugoslovenskog predsednika josipa Broza Tita (vladao od 1945. do 1980. godine). kada je re o takvoj koncep-ciji spoljne politike Srbije sigurno je da ona u ovom momentu za zemlju nije realna imajui u vidu njenu umanjenu geostrateku vanost, smanjeni uticaj u regionalnim i globalnim razmerama i izraenu privrednu krizu. Predsednik nikoli je, u navedenom tonu, 31. jula 2014. godine izjavio da bi eventualno uvoenje sankcija Ruskoj Federaciji bilo sasvim pogrean spoljnopolitiki po-tez.77 on smatra da Srbija ne bi trebalo bilo kome da uvodi restriktivne mere, a eventualni sukob sa Rusijom bi bio najgori mogui put za Srbiju.78 Sve navedeno, ocenjuje nikoli, doprinelo bi da Srbija izgubi bratske odnose izmeu dva naro-da.79 Sa druge strane, aktuelni srpski premijer aleksandar Vui je, na odree-ni nain, svestan da mora voditi realistiniju spoljnu politiku, a prevashodno orijentisanu na osiguranje podrke Savezne Republike nemake za to bri proces evrointegracija Srbije.80

75 M. Stojanovi, Beograd e doi pred izbor ili EU ili Moskva, Danas, Beograd, 30. jul 2014, str. 1.

76 Videti izjavu Tomislava nikolia, predsednika Srbije TanjUg, RTS, nikoli: Sr-bija da vodi politiku kao Tito, Blic, 10. jun 2014. dostupno na: http://www.blic.rs/Vesti/Politika/472233/nikolic-Srbija-da-vodi-politiku-kao-Tito (Pristupljeno 18. jula 2014). Citat Srbija ne sme da se opredeljuje i voleo bih da vodi politiku kao to je nekada Josip Broz Tito, ali treba da usklauje svoju spoljnu politiku sa EU.

77 nikoli protiv sankcija Rusiji, Radio Slobodna Evropa Regionalni servis, Prag, 31. jul 2014. dostupno preko: http://www.slobodnaevropa.org/archive/news/20140731/500/500.html?id=25476443 (Pristupljeno 31. jula 2014).

78 ibidem.

79 ibidem.

80 Predrag Vasiljevi, Posle susreta sa Merkelovom: Srbija i nemaka sada su sa-veznici, Veernje novosti, Beograd, 11. jun 2014. dostupno preko: http://www.


ZakLjUak

obaveza usklaivanja vlastite spoljne politike sa Zajednikom spoljnom i bezbednosnom politikom Evropske unije e za odreene drave Zapadnog Balkana predstavljati problem u narednom periodu. Ukoliko ovo merimo striktnim, odnosno statistikim, parametrima Evropske unije moemo sa-gledati kako tee usaglaavanje spoljnih politika drava regiona Zapadnog Balkana sa Zajednikom spoljnom i bezbednosnom politikom iz godine u godinu (zahvaljujui godinjim izvetajima o napretku). U tom smislu moe se izvui i nekoliko zakljuaka. naime, Crna gora, albanija i Makedonija su, do sada, najvie odmakle u ovom procesu. njihova spoljnopolitika reenost da se uklope u Zapadni mainstream spoljne politike i geostratekog promi-ljanja svakako e biti prepoznata i od evropskih, ali i amerikih partnera. albanija, kao ve petogodinja lanica naTo-a, i Crna gora kao drava koja je najblia ovom statusu jasno pokazuju da su u odnosu prema usaglaavanju sa ZSBP EU uinile najuoljivije napore.81 Takoe, ove su se zemlje veoma brzo po uvoenju sankcija Evropske unije prema Rusiji ukljuile u njihovo spro-voenje. obe zemlje odlikuje i gotovo apsolutna usaglaenost sa odlukama i deklaracijama EU u oblasti spoljne politike, ali su one suoene sa unutranjim problemima, koji mogu uticati na daljnju dinamiku evropskih integracija. To su prevashodno izostanak sistemske borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala.

Sa druge strane, Srbija iz sasvim istog razloga evidentno zaostaje, dok je Bosna i Hercegovina na najniem nivou navedene harmonizacije.82 tavie, stalno balansiranje Srbije izmeu vodeih centara svetske politike, a pre sve-ga izmeu Brisela i Moskve, nee, na duge staze, biti odrivo i realno imajui u vidu obaveze koje je u skladu sa sporazumom o stabilizaciji i pridruivanju zemlja preuzela, a u vezi sa harmonizacijom spoljne politike sa EU. Srbija tako pokuava da na odreeni nain ouva evidentno poboljanu dinamiku evrop-skih integracija, ali i da ne remeti odnose sa zvaninom Moskvom. U tom smi-slu ona e, ipak, u narednom periodu biti prinuena, to se potvruje i navodi u izvetaju o napretku u evropskim integracijama za 2014. godinu, da uskladi

novosti.rs/vesti/naslovna/politika/aktuelno.289.html:495790-Vucic-Srbija-i-ne-macka-sada-su-saveznici (Pristupljeno 18. jula 2014).

81 Videti: BETa, Milo ukanovi: Crna gora oekuje preporuku da bude prva na-redna lanica naTo, NSPM, Beograd, 23. jul 2014. dostupno preko: http://www.nspm.rs/hronika/milo-djukanovic-cg-ocekuje-preporuku-da-bude-prva-nared-na-clanica-nato.html (Pristupljeno 28. jula 2014).

82 Videti: istraivaki tim Centra za spoljnu politiku, Spoljna, bezbednosna i od-brambena politika Evropske unije i pretpristupni pregovori EU Srbija, op. cit., str. 1516.


svoju spoljnu politiku sa ZSBP EU, ali i da ne koristi situaciju uzrokovanu sankcijama EU prema Rusiji u smislu veeg izvoza poljoprivrednih proizvo-da. U tom smislu je i srpski premijer aleksandar Vui rekao da drava nee davati nikakve subvencije kako bi se poveao izvoz u Rusku Federaciju.83 od Srbije Evropska unija oekuje i to hitnije donoenje zakona o restriktivnim merama, a nakon ega e se njen pritisak prema ovoj zemlji da uvede sankcije Rusiji svakako nastaviti.84

nije, meutim, realno da u srpskoj spoljnoj politici doe do drastine promene u smislu eventualnog uvoenja restriktivnih mera Rusiji. ona je-ste trenutno suoena sa svojevrsnim sukobom dva kljuna interesa tradi-cionalno dobrih odnosa sa Rusijom i tenji za lanstvom u Evropskoj uniji. Tako se Srbija kree izmeu procene da navedene sankcije ne bi bile u nje-nom dravnom interesu, ali, sa druge strane, zahvaljujui tenji za lanstvom u Evropskoj uniji pokuava da ni na koji nain ne remeti i odnose sa Briselom. U narednom periodu, ipak, treba oekivati smanjenje navedenog prostora za balansiranje. tavie, i ovako do sada poluautonomno voena spoljna politi-ka Srbije svakako e u narednom periodu biti zamenjena onom koja e u ve-oj/velikoj meri biti oslonjena na ZSBP.

dodatan problem za Srbiju e predstavljati i eventualno budue prizna-nje nezavisnosti kosova od strane svih drava lanica Evropske unije, to bi moglo da uslovi i sutinsku promenu odnosa itave organizacije prema ovom problemu. U tom smislu postavilo bi se i pitanje meusobnog priznanja vlasti u Beogradu i Pritini. Tako bi i podrka Rusije Srbiji ubudue u svakom smislu izostala, a i smanjeni evroentuzijazam u zemlji dodatno oslabio. Srbija je, po-red ve navedenog, jedina zemlja u regionu koja ima status vojno neutralne drave,85 to istovremeno moe da bude nepovoljno, imajui u vidu da su sve drave Centralne i istone Evrope, koje su pristupile Evropskoj uniji, prethod-no postale lanice naTo-a.

Veoma slina situacija je i sa Bosnom i Hercegovinom u kojoj ne po-stoji saglasnost oko spoljnopolitikog kursa zemlje, a imajui u vidu i ranija

83 Vui: Potovaemo volju EU bez subvencija, ali i bez sankcija Rusiji, Veer-nje novosti, Beograd, 22. avgust 2014. dostupno preko: http://www.novosti.rs/ve-sti/naslovna/politika/aktuelno.289.html:506693-Vucic-Postovacemo-volju-EU- -bez-subvencija-ali-i-bez-sankcija-Rusiji (Pristupljeno 22. septembra 2014).

84 Commission Staff Working Paper: Serbia 2014 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parlia-ment and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20142015, op. cit., p. 61.

85 Mete kjuen nielsen, kako Zapad vidi neutralnost Srbije?, u: igor S. novako-vi (ur.), Neutralnost u XXI veku: pouke za Srbiju, iSaC fond, Beograd, 2013, str. 1718.


deklarativna nastojanja za lanstvo u Evropskoj uniji i naTo. Pored ovoga, BiH nije podrala sankcije prema Ruskoj Federaciji koje je EU uvela zbog kri-ze u Ukrajini, iako je i ona sama suoena sa mogunostima slinih scenarija u najavi.86 Sa druge strane, Makedonija pored zapaenog, i u godinjim izveta-jima EU do 2014. godine vie puta naglaenog, napretka u vezi sa normativ-nim usaglaavanjem vezanim sa ZSBP nije se, ipak, pridruila sankcijama ove organizacije prema Ruskoj Federaciji, a zbog njene podrke ukrajinskim sepa-ratistima. ovome doprinose i pokuaji makedonske vladajue politike elite da pored evroatlantske orijentacije, koja je bila dominantna u ovoj zemlji od 2000. godine, ipak ouvaju i prilino dobre odnose sa zvaninom Moskvom.

dananja Evropska unija je tokom nekadanje jugoslovenske krize (19912001) pokazala svu svoju impotentnost da rei i okona brojne sukobe na ovom podruju. Ukrajinska kriza, koja je otpoela znatno kasnije (2014), ipak, pokazala je da je EU zahvaljujui instrumentu Zajednike spoljne i be-zbednosne politike izala iz ovakve situacije. Meutim, ova kriza e i dalje predstavljati verovatno najznaajniji test za sve drave regije i njihovu istin-sku evropsku opredeljenost, ali, to se mora nagovestiti, i dodatno distanciranje od spoljne politike Ruske Federacije. naravno, i Sjedinjene amerike drave e sagledavati dranje drava regiona Zapadnog Balkana spram ukrajinskih deavanja, ali e nedvosmisleno i ubudue podravati njihov proces pridrui-vanja Evropskoj uniji. U tom smislu Sad zapravo tee i da se sve drave regio-na Zapadnog Balkana pridrue sankcijama, koje je Evropska unija uvela pre-ma Ruskoj Federaciji i proruskim pobunjenicima u susednoj Ukrajini.87

BiBLiogRaFija

[1] albania sanctions against Russia, BalkanEU Independent Balkan News Agency, 21 March, 2014. available from: http://www.balkaneu.com/albania-sanctions-russia/ (accessed 25 july 2014).

[2] BETa, Milo ukanovi: Crna gora oekuje preporuku da bude prva naredna la-nica naTo, NSPM, Beograd, 23. jul 2014. dostupno preko: http://www.nspm.rs/

86 Predsednik Republike Srpske, Milorad dodik u vie je navrata tokom 2014. godi-ne poredio mogunost odravanja referenduma u ovom entitetu, a po ugledu na krim. Videti: SRna, dodik: deavanja na krimu primjer za nezavisnost Srpske, Nezavisne novine, Banja Luka, 20. jul 2014. dostupno preko: http://www.nezavi-sne.com/novosti/bih/dodik-desavanja-na-krimu-primjer-za-nezavisnost-Srp-ske-254423.html (Pristupljeno 18. jula 2014).

87 Laura Smith-Spark, Stiv almasy and nick Paton Walsh, U.S., EU hit Russia with more sanctions as Ukraine fighting continues, CNN, atlanta, 29 july 2014. ava-ilable from: http://edition.cnn.com/2014/07/29/world/europe/ukraine-crisis/in-dex.htm (accessed 30 july 2014).


hronika/milo-djukanovic-cg-ocekuje-preporuku-da-bude-prva-naredna-clanica-nato.html (Pristupljeno 28. jula 2014).

[3] Ciocoiu, Paul, Region poziva na diplomatsko rjeenje krize u Ukrajini, SEE Times, 24. mart 2014. dostupno preko: http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/bs/features/setimes/features/2014/03/24/feature-01 (Pristupljeno 15. jula 2014).

[4] Commission Staff Working Paper: albania 2011 Progress Report accompa-nying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2011) 666 final}, {SEC(2011) 1200 final}, {SEC(2011) 1201 final}, {SEC(2011) 1202 final}, {SEC(2011) 1203 final}, {SEC(2011) 1204 final}, {SEC(2011) 1206 final}, {SEC(2011) 1207 final}, SEC (2011) 1205 final, Brussels, 12 october 2011.

[5] Commission Staff Working Paper: albania 2012 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2012) 600 final}, SWd (2012) 334 final, Brussels, 10 october 2012.

[6] Commission Staff Working Paper: albania 2013 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20132014, CoM (2013) 700 final, SWd (2013) 414 final, Brussels, 16 october 2013.

[7] Commission Staff Working Paper: albania 2014 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20142015, CoM (2014) 700 final, SWd (2014) 304 final provisoire, Brussels, 8 october 2014.

[8] Commission Staff Working Paper: Bosnia and Herzegovina 2011 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2011) 666 final}, {SEC(2011) 1200 final}, {SEC(2011) 1201 final}, {SEC(2011) 1202 final}, {SEC(2011) 1203 final}, {SEC(2011) 1204 final}, {SEC(2011) 1206 final}, {SEC(2011) 1207 final}, SEC (2011) 1206 final, Brussels, 12 october 2011.

[9] Commission Staff Working Paper: Bosnia and Herzegovina 2012 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2012) 600 final}, SWd (2012) 335 final, Brussels, 10 october 2012.

[10] Commission Staff Working Paper: Bosnia and Herzegovina 2013 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20132014, CoM (2013) 700 final, SWd (2013) 415 final, Brussels, 16 october 2013.


[11] Commission Staff Working Paper: Bosnia and Herzegovina 2014 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20142015, CoM (2014) 700 final, SWd (2014) 305 final provisoire, Brussels, 8 october 2014.

[12] Commission Staff Working Paper: Montenegro 2011 Progress Report accom-panying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2011) 666 final}, {SEC(2011) 1200 final}, {SEC(2011) 1201 final}, {SEC(2011) 1202 final}, {SEC(2011) 1203 final}, {SEC(2011) 1204 final}, {SEC(2011) 1206 final}, {SEC(2011) 1207 final}, SEC (2011) 1204 final, Brussels, 12 october 2011.

[13] Commission Staff Working Paper: Montenegro 2012 Progress Report accom-panying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2012) 600 final}, SWd (2012) 331 final, Brussels, 10 october 2012.

[14] Commission Staff Working Paper: Montenegro 2013 Progress Report accom-panying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20132014, CoM (2013) 700 final, SWd (2013) 411 final, Brussels, 16 october 2013.

[15] Commission Staff Working Paper: Montenegro 2014 Progress Report accom-panying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20142015, CoM (2014) 700 final, SWd (2014) 301 final provisoire, Brussels, 8 october 2014.

[16] Commission Staff Working Paper: Serbia 2012 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2012) 600 final}, SWd (2012) 333 final, Brussels, 10 october 2012.

[17] Commission Staff Working Paper: Serbia 2013 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20132014, CoM (2013) 700 final, SWd (2013) 412 final, Brussels, 16 october 2013.

[18] Commission Staff Working Paper: Serbia 2014 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20142015, CoM (2014) 700 final, SWd (2014) 302 final provisoire, Brussels, 8 october 2014.

[19] Commission Staff Working Paper: the Former Yugoslav Republic of Macedonia 2011 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2011) 666 final}, {SEC(2011) 1200 fi-nal}, {SEC(2011) 1201 final}, {SEC(2011) 1202 final}, {SEC(2011) 1203 final}, {SEC(2011) 1204 final}, {SEC(2011) 1206 final}, {SEC(2011) 1207 final}, SEC (2011) 1203 final, Brussels, 12 october 2011.


[20] Commission Staff Working Paper: the Former Yugoslav Republic of Macedonia 2012 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20112012, {CoM(2012) 600 final}, SWd (2012) 332 fi-nal, Brussels, 10 october 2012.

[21] Commission Staff Working Paper: the Former Yugoslav Republic of Macedonia 2013 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20132014, CoM (2013) 700 final, SWd (2013) 413 final, Brussels, 16 october 2013.

[22] Commission Staff Working Paper: the Former Yugoslav Republic of Macedonia 2014 Progress Report accompanying the document Communication from the Commission to the European Parliament and the Council Enlargement Strategy and Main Challanges 20142015, CoM (2014) 700 final, SWd (2014) 303 final provisoire, Brussels, 8 october 2014.

[23] Communication from the Commision to the Council and the European Parliament on the Stabilisation and association Process for countries of SouthEastern Europe (BosniaHerzegovina, Croatia, Federal Republic of Yugoslavia, former Yugoslav Republic of Macedonia and albania, CoM (1999) 235 final, 25 May 1999.

[24] Council Regulation (EU) no. 269/2014 of 17 March 2014 concerning restrictive mesures in respect of actions understanding of treathing the territorial integrity, soverenity and independence of Ukraine, Official Journal of the European Union, L 78/6, 17 March 2014.

[25] Crna gora upozorava Rusiju: Uzdrite se od jednostranih akcija na krimu, Kurir, Beograd, 14. mart 2014. dostupno preko: http://www.kurir-info.rs/crna-gora- -upozorava-rusiju-uzdrzite-se-od-jednostranih-akcija-na-krimu-clanak-1275635 (Pristupljeno 17. jula 2014).

[26] Crna gora: sankcije zamjeniku ruskog premijera, Aljazeera Balkans, Sarajevo, 7. maj 2014. dostupno preko: http://balkans.aljazeera.net/vijesti/crna-gora-sankci-je-zamjeniku-ruskog-premijera (Pristupljeno 22. jula 2014).

[27] ukanovi, dragan i jovanovi, Milovan, kriza u Federaciji Bosne i Hercegovine izmeu graanskog bunta i revizije politikog sistema, Kultura polisa, god. XXi, br. 24, novi Sad, 2014, str. 5980.

[28] ukanovi, dragan, odnosi izmeu Beograda i Pritine: od tehnikog do po-litikog dijaloga, Meunarodni problemi, god. LXV, br. 3, Beograd, 2013, str. 365385.

[29] ukanovi, dragan, Spoljnopolitike orijentacije drava Zapadnog Balkana: uporedna analiza, Godinjak Fakulteta politikih nauka, vol. 4, br. 4, str. 295313.

[30] ukanovi, dragan, Laevac, ivona, definisanje spoljnopolitikih prioriteta: slu-aj Crne gore, u: Edita Stoji-karanovi i Slobodan jankovi (urs), Elementi stra-tegije spoljne politike Srbije, institut za meunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2008, str. 3247.


[31] EU Candidate Status for albania, Europan Commision, MEMo/14/439, 24 june 2014.

[32] EU starts the Stabilisation and association agreement negotiations with kosovo, European Commission, MEMo/13/938, 28 october 2013.

[33] g. L., Vui odgovorio ambasadoru Sad: Srbija potuje teritorijalni integritet Ukrajine, a to ukljuuje i krim, Blic, Beograd, 23. jul 2014. dostupno preko:

http://www.blic.rs/Vesti/Politika/482589/Vucic-odgovorio-ambasadoru-Sad-Srbija-postuje-teritorijalni-integritet-Ukrajine-a-to-ukljucuje-i-krim (Pristupljeno 29. jula 2014).

[34] istraivaki tim Centra za spoljnu politiku, Spoljna, bezbednosna i odbrambena politika Evropske unije i pretpristupni pregovori EU Srbija, Centar za spoljnu politiku, Fondacija Friedrich Ebert, Beograd, maj 2014.

[35] international Crisis group, Bosnias Future, Europe Report no. 232, Brussels, 10 july 2014.

[36] ivai, Sanja, Rusko-ukrajinska kriza: region jugoistone Evrope u neugodnoj po-ziciji, WDR, 24. mart 2014. dostupno na: http://www.funkhauseuropa.de/sen-dungen/radioforum/region/regijaokrimu100.html (Pristupljeno 12. jula 2014).

[37] izjava Predsjednitva Bosne i Hercegovine o situaciji u Ukrajini, Predsjednitvo BiH, Sarajevo, 6. mart 2014. dostupno preko: http://www.predsjednistvobih.ba/saop/1/?cid=193021663,2,1 (Pristupljeno 27. jula 2014).

[38] knezovi, Sandro, Hrvatska i CFSP usklaivanje s politikom u razvoju, u: dragan ukanovi i Milo joni (prir.), Spoljna politika Srbije i Zajednika spoljna i bezbednosna politika EU, institut za meunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2011, str. 137151.

[39] Mihajlovi, Branka, Srbija opet izmeu privlane euro kasice i zavodljivog pra-voslavnog bauke, Radio slobodna Evropa Balkanski servis, Prag, 30. jun 2014. dostupno preko: http://www.slobodnaevropa.org/content/srbija-opet-izme-dju-privlacne-euro-kasice-i-zavodljivog-pravoslavnog-bacuske/25440289.html (Pristupljeno 11. jula 2014).

[40] Mogerini daiu: usaglasite spoljnu politiku sa EU, Radio Slobodna Evropa Regionalni servis, Prag, 28. jul 2014. dostupno preko: http://www.slobodnaevropa.org/archive/news/20140728/500/500.html?id=25472736 (Pristupljeno 29. jula 2014).

[41] n.n., Bh. ambasadorica u Un-u izbjegla glasanje o krimu, Nezavisne novine, Banja Luka, 31. mart 2014. dostupno preko: http://www.nezavisne.com/no-vosti/bih/Bh-ambasadorica-u-Un-u-izbjegla-glasanje-o-krimu-237971.html (Pristupljeno 27. jula 2014).

[42] nielsen, Mete kjuen, kako Zapad vidi neutralnost Srbije?, u: igor S. novakovi (ur.), Neutralnost u XXI veku: pouke za Srbiju, iSaC fond, Beograd, 2013, str. 1718.

[43] nikoli protiv sankcija Rusiji, Radio Slobodna Evropa Regionalni servis, Prag, 31. jul 2014. dostupno preko: http://www.slobodnaevropa.org/archive/news/20140731/500/500.html?id=25476443 (Pristupljeno 31. jula 2014).


[44] opi pravci i prioriteti za sprovoenje vanjske politike Bosne i Hercegovine, Predsednitvo Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 26. mart 2003. dostupno pre-ko: http://www.predsjednistvobih.ba/vanj/?cid=3564,2,1 (Pristupljeno 18. jula 2014).

[45] Peanin, Senad, Zato BiH ne treba da prizna nezavisno kosovo?, BH Dani, Sarajevo, 12. decembar 2007.

[46] Predsjednitvo BiH: nema konsenzusa o Palestini, Glas Srpske, Banja Luka, 23. novembar 2012. dostupno preko: http://www.glassrpske.com/novosti/vi-jesti_dana/Predsjednistvo-BiH-nema-konsenzusa-o-Palestini/lat/100998.html (Pristupljeno 18. jula 2014).

[47] Resolution adopted by the general assembly on 29 november 2012, general assembly, United nations, Sixty-seventh session, 4 december 2012.

[48] Simi, jasminka, Zajednika spoljna i bezbednosna politika EU perspekti-ve i izazovi, u: ukanovi, dragan i joni, Milo (prir.), Spoljna politika Srbije i Zajednika spoljna i bezbednosna politika EU, institut za meunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2013, str. 1741.

[49] Smith-Spark, Laura, almasy, Stiv and Paton Walsh, nick, U.S., EU hit Russia with more sanctions as Ukraine fighting continues, CNN, atlanta, 29 july 2014. available from: http://edition.cnn.com/2014/07/29/world/europe/ukraine-cri-sis/index.htm (accessed 30 july 2014).

[50] SRna, dodik: deavanja na krimu primjer za nezavisnost Srpske, Nezavisne no-vine, Banja Luka, 20. jul 2014. dostupno preko: http://www.nezavisne.com/novo-sti/bih/dodik-desavanja-na-krimu-primjer-za-nezavisnost-Srpske-254423.html (Pristupljeno 18. jula 2014).

[51] SRna, Lagumdija: Ukrajina da svoju budunost definie samostalno, Nezavisne novine, Banja Luka, 2. mart 2014. dostupno preko: http://www.nezavisne.com/novosti/bih/Lagumdzija-Ukrajina-da-svoju-buducnost-definise-samostalno-233532.html (Pristupljeno 14. jula 2014).

[52] Statement by President Barroso and President Van Rompuy in the name of the European Union on the agreed additional restrictive measures against Russia, European Commission Statement/14/244, Brussels, 29 july 2014. available from: http://europa.eu/rapid/press-release_STaTEMEnT-14-244_en.htm (accessed 30 july 2014).

[53] Stojanovi, M., Beograd e doi pred izbor ili EU ili Moskva, danas, Beograd, 30. jul 2014, str. 1.

[54] to donosi lanstvo u Europskoj uniji: pregled pregovarakih poglavlja, Ministarstvo vanjskih i europskih poslova Republike Hrvatske, Zagreb, sijeanj 2012.

[55] TanjUg, RTS, nikoli: Srbija da vodi politiku kao Tito, Blic, 10. jun 2014. dostupno na: http://www.blic.rs/Vesti/Politika/472233/nikolic-Srbija-da-vodi-politiku-kao-Tito (Pristupljeno 18. jula 2014).


[56] The accession Process for the new Member State, Europa Summaries of EU Legislation. available from: http://europa.eu/legislation_summaries/enlarge-ment/ongoing_enlargement/l14536_en.htm (accessed 25 july 2014).

[57] The Republic of kosovo condemns the occupation of the Ukrainian Territory, Ministry of Foreign affairs, Prishtina, 2 March 2014. available from: http://www.mfa-ks.net/?page=2,4,2260&offset=1 (accessed 26 july 2014).

[58] Treaty of Lisbon amending the Treaty on European Union and the Treaty esta-blishing the European Community, signed in Lisbon, 13 december 2007, Official Journal of the European Union, Volume 50, 2007/C 306/01.

[59] Ukrajinska kriza: Balkan izmeu Zapada i Rusije, Radio Slobodna Evropa Balkanski servis, Prag, 26. mart 2014. dostupno preko: http://www.slobodnaevropa.org/con-tent/balkan-izmedjuu-zapada-i-rusije/25310548.html (Pristupljeno 18. jula 2014).

[60] United nations general assembly Resolution 68/262, United nations, new York, March 27, 2014.

[61] Vasiljevi, Predrag, Posle susreta sa Merkelovom: Srbija i nemaka sada su sa-veznici, Veernje novosti, Beograd, 11. jun 2014. dostupno preko: http://www.novosti.rs/vesti/naslovna/politika/aktuelno.289.html:495790-Vucic-Srbija-i-nemacka-sada-su-saveznici (Pristupljeno 18. jula 2014).

[62] Vui: Potovaemo volju EU bez subvencija, ali i bez sankcija Rusiji, Veernje novosti, Beograd, 22. avgust 2014. dostupno preko: http://www.novosti.rs/ve-sti/naslovna/politika/aktuelno.289.html:506693-Vucic-Postovacemo-volju-EU- bez-subvencija-ali-i-bez-sankcija-Rusiji (Pristupljeno 22. septembra 2014).

[[63] Vui u Moskvi: Srbija eli da bude deo EU, ali ne eli da naruava odnose sa Rusijom, Kurir, Beograd, 7. jul 2014. dostupno preko: http://www.kurir-info.rs/vucic-u-dvodnevnoj-poseti-moskvi-clanak-1452701 (Pristupljeno 17. jula 2014).

[64] Zajedniki radni plan vajcarske i Srbije, Ministarstvo spoljnih poslova Srbije, Beograd, 27. jun 2014. dostupno preko: http://www.mfa.gov.rs/sr/index.php/teme/oebs-2015?lang=cyr (Pristupljeno 28. jula 2014).


Dragan ukanovi

HaRMoniZaTion oF THE WESTERn BaLkan STaTES and EURoPEan Union CoMMon

FoREign and SECURiTY PoLiCY BETWEEn noRMaTiViTY, dECLaRaTiViTY and REaLiTY

Abstract

Harmonisation of the foreign policies of the Western Balkan states with the EU Common Foreign and Security Policy (CFSP) within the Charter 31 of the pre-accession negotiations will be a significant obligation and challenge for most of them. Within this context, the author takes as a starting point the regular annual reports on the progress achieved by the states in the region. They show the degree of harmonisation of their foreign policies with this Unions mechanism (within four years in the 20112014 period). The au-thor of the article particularly points to the real and substantial discrepancy between the normative framework of the EU CFSP and the specific activi-ties taken by the Western Balkan states in the part concerning their position to the current crisis in Ukraine which, in a way, reflects the geo-strategic interests of the West, on one hand, and those of the Russian Federation, on the other. at the same time, he points to the membership in the north atlantic alliance as a favourable framework for the acceleration of harmoni-

sation of a countrys foreign policy with the EU CFSP.

Key words:

Western Balkans, EU Common Foreign and Security Policy, harmonisation, Montenegro, Serbia, Bosnia and Herzegovina, albania, Macedonia, kosovo

Documents

1 Dragan Đukanović Usaglašavanje Država Zapadnog Balkana Sa Zajedničkom Spoljnom i Bezbednosnom Politikom Evropske Unije Između Normativnog Deklarativnog i Stvarnog