1

Psychose en Schizofrenie

1. PSYCHOSE ALS SYMPTOOM

Psychose is een symptoom (cfr. koorts) en schizofrenie is een ziektebeeld (cfr.

griep). Dat is een groot verschil.

1.1 PSYCHOSE

Stoornis in de waarneming (Hallucinaties)

Stoornissen in de inhoud van het denken (Wanen)

Betrekkingswanen: hoofdkenmerk voor schizofrenie, je denkt dat alles

betrekking heeft op uzelf bv. een gele auto op straat heeft betrekking op jou

want je hebt een geel hemd aan

Achtervolgingswanen

Nihilistische wanen; je denkt bv. te sterven bij doordat je in de

veronderstelling bent dat je geen darmen meer hebt psychotische

depressie

Ondergangswanen

Grootheidswanen

Erotomanie: idee dat iemand anders romantische gevoelens koestert of

openstaart voor romantische toenadering terwijl dit niet zo is

…

Stoornissen in de vorm van het denken

Gedachtenstroom

Coherentie van het denken

Symbolische betekenis: neologismen, concretismen, privaatsymboliek, …

1.1.1 WAARNEMINGSSTOORNIS

Illusie, pareidolie: vluchtige visuele vervormingen. Er is een echte stimulus

aanwezig die vervormd wordt

Externe stimulus aanwezig

Visueel: valse herkenning

Voorbeelden o Bv. stipjes op de muur worden dan verbeeld als spinnetjes of beestjes o Bv. gordijn beweegt idee overleden moeder gezien

o Bv. roze olifantjes ontrekkingsdillusie

Hallucinatie

Geen externe stimulus

Elk zintuig kan betrokken zijn: auditief, visueel, olfactorisch, tactiel, …

Maar is vnl. auditief bv. stemmen horen

Visueel komt niet vaak voor maar indien wel vnl. veroorzaakt door

hersendeficit

2

1.1.2 DENKSTOORNISSEN

Overwaardige ideeën

Inhoud van een idee is nog min of meer realistisch, maar weegt “te zwaar”,

wordt onvoldoende in de context geplaatst, elementen die in de andere

richting wijzen worden niet gezien

Waanachtige ideeën

Inhoud van ideeën is absurd, onrealistisch, maar de persoon kan nog aan

het twijfelen worden gebracht over de echtheid ervan (onrealistisch, maar

deze kunnen nog genuanceerd zijn. Bij wanen is dit niet het geval)

Wanen

Inhoud van ideeën is absurd, onrealistisch, en de persoon kan niet aan het

twijfelen worden gebracht over de echtheid ervan.

Voorbeeld: iemand heeft iets drie jaar geleden gedaan

Overwaardig: denken er overmatig aan, houdt de persoon bezig Waanachtig: denkt ‘misschien ga ik mijn job daardoor verliezen en

daardoor komt mijn gezin op straat’ maar als iemand zegt van ‘nee, je wordt geapprecieerd’ dan geloven ze dat nog wel

Waan: ze geloven niet meer als iemand dat tegenspreekt, zijn overtuigd

van hun verdoeming

1.2 PSYCHOSE EN ZIEKTEBEELDEN

Psychotische symptomen kunnen voorkomen bij een aantal ziektebeelden in de

psychiatrie:

Schizofrenie

Bipolaire stoornis (manische én depressieve faze)

Depressie

Schizoaffectieve stoornis

Waanstoornis: geen schizofrenie, afgekapselde waan

Korte reactieve psychose (≠ schizofrenie, maar heeft wel psychose als

kenmerk): reactie op stress bv.

Psychose door alcohol / drugs (intoxicatie of onttrekking)

Acute verwardheid (delier)

(Borderline Persoonlijkheidsstoornis): hierbij kan je ook micropsychoses hebben

2. DE ZIEKTE SCHIZOFRENIE

2.1 DEMENTIA PRAECOX

Emil Kraepelin: eerste die het ziektebeeld van schizofrenie beschreef,

founding father van psychiatrie, tijdsgenoot van Freud

3

Hij had honderden fichekes bij van patiënten, dementia omdat hun cognitieve functies achteruit gingen

Praecox = vroegtijdig

“Dementia praecox”, te onderscheiden van manisch-depressieve ziekte;

nadruk op chroniciteit en cognitieve dysfunctie

Kreaplin noemde het dementia preacox omdat hij vooral keek naar de

cognitieve achteruitgang die deze mensen ervaren. Hij legde niet echt de

nadruk op het psychotisch beeld omdat dat ook bij andere ziektebeelden

voorkwam.

2.2 “GRUPPE DER SCHIZOPHRENIEN”

Eugen Bleuler

“Dementia praecox oder Gruppe der schizophrenien”

Niet altijd cognitief verval, prognose wisselend, …

Schizofrenie: wel goede naam? Vaak in de volksmond verkeerd begrepen Geestelijke vermogens vallen uit elkaar (niet per se meerdere identiteiten

maar verbrokkeling van de geestelijke capaciteit) Gruppe: misschien meerdere aandoeningen, nu vermoeden ze nog dat het

meerdere aandoeningen gegroepeerd zijn onder de naam schizofrenie

2.3 SCHIZOFRENIE: DSM CRITERIA

A. Kenmerkende symptomen: Twee of meer van de onderstaande symptomen die

ieder optreden gedurende een significante tijdsduur in een periode van een

maand:

– Wanen

– Hallucinaties

– Gedesorganiseerde spraak (bijvoorbeeld ontsporend of onsamenhangend)

– Ernstig gedesorganiseerd of catatoon gedrag: geen gedrag meer stellen,

motoriek is stilgevallen

– Negatieve symptomen, bijvoorbeeld afgevlakt affect, alogie (= verarming

v/h taal/woordgebruik) of avolitie (= gebrek aan wil/drive/innerlijke

motivatie)

Positieve symptomen: bijkomende symptomen, symptomen die er niet

zouden moeten zijn maar ineens opkomen valt nog wel te behandelen

met medicatie

Negatieve symptomen: dingen die er zouden moeten zijn maar dan

verdwijnen, wegvallen van belangrijke psychologische zaken moeilijk

te behandelen

NB: Er is slechts één symptoom uit categorie A vereist als de wanen bizar zijn,

als de hallucinaties doorlopend commentaar geven op het gedrag of de

gedachten van de persoon of als twee of meer stemmen met elkaar spreken.

Positieve

symptomen

4

B. Sociale/beroepsmatige dysfunctie

C. Duur: Doorlopende tekenen van de stoornis gedurende minimaal zes maanden.

D. Uitsluiting van schizoaffectieve stoornis en stemmingsstoornis

E. Uitsluiting middelengebruik (kan tot psychoses leiden)/somatische aandoening

2.4 “FIRST RANK SYMPTOMS” VAN KURT SCHNEIDER (HÉÉL BELANGRIJK!)

“Auditory hallucinations”: stemmen die commentaar geven, beschuldigen, …

“Broadcasting of thought”: gedachten worden uitgezonden via de radio, zijn

zichtbaar voor iedereen, … (hier worden mensen heel bang van): heel

beangstigend want als uw innerlijk naar buiten voelt gebracht dan voelen ze

zich niet veilig meer

“Controlled thought”: gedachten worden van buitenaf opgedrongen, gestuurd,

onderbroken, weggenomen, … : gecontroleerde gedachten. Ze hebben het

idee dat deze worden beïnvloed of gestolen bv. idee dat de computer stralen

stuurt die je gedachten controleert

“Delusional perception”: normale waarneming krijgt bijzondere betekenis en

wordt geïncorporeerd in waansysteem : alles wat je ziet heeft op een of

andere manier met de persoon in kwestie te maken, alles wordt binnen het

waansysteem gekaderd, ‘dat is geen toeval’

2.5 SCHIZOFRENIE: KENMERKEN

Komt voor bij 0,5 - 1% van de bevolking

In alle culturen en socio-economische groepen (vnl. biologisch)

Begint gewoonlijk op jongvolwassene leeftijd: vaak tussen 20-30 jaar

Onset bij vrouwen gemiddeld 3-5 jaar later dan bij mannen

2.6 EÉN ZIEKTE?

Verschillende subtypes:

Paranoïd : achtervolgingswaan

Gedesorganiseerd (hebefreen) : chaotisch, ongeorganiseerd, slechte

prognose, vaker bij meisjes, vaker vroeger

Katatoon

Ongedifferentieerd

Defect: op veel vlakken disfunctioneren

Allemaal relatief en niet helemaal van elkaar af te bakenen, beetje van dit en dat, behandeling ook niet echt verschillend

Wordt niet gevraagd op examen, gewoon lezen

5

Prognose verschillend

1/3 gunstig: kunnen werken, relatie, enz.

1/3 matig met beperkte uitval

1/3 ernstig progressief deficit: handicap op termijn

Wordt wel gevraagd op examen

3. OORZAKEN VAN SCHIZOFRENIE

Familiestudies in schizofrenie

Hoe dichter je verwant bent met iemand met schizofrenie, hoe meer kans op

schizofrenie Genetische verwantschap

Bij eeneiige tweeling: 50% kans dus niet genetisch allesbepaald maar wel groter risico

Vaak dat partners elkaar leren kennen in psychiatrie en dan hebben hun kinderen wel meer kans

Kritiek: Niet omdat het in de familie voorkomt dat het dan per se genetisch bepaald is bv. omgeving, opvoeding tweelingstudies: bij schizofrenie is

nature belangrijker dan nurture

0

10

20

30

40

50

60Kans om schizofrenie te…

K

6

Tweelingstudies in schizofrenie

Concordantie: als 1 iemand van een tweeling het heeft, hoeveel kans heeft de

andere dan om het te krijgen.

Heritabiliteit van psychiatrische aandoeningen(belangrijk!)

Psychiatrische aandoeningen hebben allemaal een andere mate van belang van

erfelijkheid.

Schizofrenie: sterk genetisch uitgelokte aandoening

0

20

40

60

Norway, 1967 USA, 1983 Norway, 1991

MZ…

020406080

100

7

3.1 MODELLEN

3.1.1 “EENVOUDIGE” GENETICA

Gepast model voor o.a.

M. Huntington Fragiel X syndroom Spino-cerebelaire ataxie

Bepaalde vormen van X-gebonden mentale handicap Bepaalde vroegtijdige vormen van Alzheimer

… Model van eenvoudige genetica past niet bij schizofrenie Meer complex: verschillende genen en wellicht ook interactie met

omgevingsinvloeden (nog niet geweten welke)

3.1.2 COMPLEXE GENETICA

Schizofrenie, manisch-depressieve ziekte, Parkinson, hypertensie, overgewicht,

…

Schizofrenie is heel complex en ingewikkeld. Het is niet gewoon 1 gen met een

fout.

8

Complexe genetica: evenveel kans bij kinderen van persoon (deel van

tweeling) met of zonder Genetica is niet alles bepalend maar speelt wel een grote rol. Bij tweelingen is

de kans 50%

3.2 SCHIZOFRENIE: OORZAKEN

Genetica is een belangrijk deel (60-80%), maar niet alles

Welke andere factoren verhogen het risico voor schizofrenie?

“Seasonality effect”: Geboren worden in Januari tot Mei (als moeders in de

wintermaanden zwanger zijn, zou er meer kans kunnen zijn op virale

infecties en die kunnen een nadelige invloed op de hersenen van de foetus

hebben)

Hongersnood tijdens zwangerschap : Hongerwinter ’44-’45 in Nederland:

meer schizofrenie teruggevonden in die populatie

Drugs (kan leiden tot psychosen, en dat kan zich dan soms verder

ontwikkelen tot schizofrenie)

Andere …?

3.2.1 SCHIZOFRENIE: VOORLOPIGE HYPOTHESE

Te maken met een stoornis in de normale ontwikkeling van de hersenen (neuro-

migratie)

Deze stoornis kan genetisch zijn

Kan ook uitgelokt worden door omgevingsfactoren

Wellicht vaak samenspel:

Omgevingsfactoren bij een genetisch gevoelig persoon

3.2.2 SCHIZOFRENIE: NIEUWE VRAGEN

Als schizofrenie een vroegtijdige ontwikkelingsstoornis van de hersenen is,

waarom beginnen de symptomen dan pas op jongvolwassen leeftijd?

Zijn er misschien op jongere leeftijd al een aantal subtielere tekens van

neuropsychologisch disfunctioneren?

9

4. PRECURSOREN EN PRODROMALE SYMPTOMEN

4.1 PRECURSOREN

Beginnen op kinderleeftijd

Tekens van abnormale hersenontwikkeling door genetische aanleg in interactie

met omgevingsfactoren

Duiden op een hogere kans op het ontwikkelen van schizofrenie?

Schizofrenie als neuronale ontwikkelingsstoornis

Te onthouden van prent: na de conceptie zijn er een aantal zaken die in combinatie belangrijk kunnen zijn voor de ontwikkeling van de aandoening

Moeilijk onderzoeksdomein

Retrospectief? Is moeilijk want dan gaan mensen terugdenken in de tijd en

dan komen er vaak onbetrouwbare verhalen naar boven, herinneringen

worden vervormd door huidige kennis

Populatiegebaseerd onderzoek? Heel duur voor een kleine populatie te

kunnen opsporen

High Risk individuen? Kinderen van ouders met een bepaalde aandoening

10

Mogelijke afwijkende gebieden bij “high risk” individuen

Neurologische “softs signs” (coördinatie, motoriek)

Cognitieve functies (aandacht, geheugen, taalontwikkeling, …)

minimale fysieke afwijkingen

The New York High Risk Project

Positieve predictieve waarde = Als iemand een bepaalde afwijking heeft, welke

kans heeft die dan om schizofrenie te krijgen?

Negatieve predictieve waarde = Als iemand een bepaalde afwijking niet heeft,

welke kans heeft die dan om geen schizofrenie te krijgen

4.1.1 PREVENTIEF BEHANDELEN OMWILLE VAN PRECURSOREN?

Positieve predictieve waarde is beperkt

Alles wat eventueel schadelijk zou kunnen zijn als primaire preventieve strategie

is te vermijden

Bv. Nog niet beginnen met psychofarmaca

Cognitieve therapie?

Van dichtbij opvolgen ivm het optreden van prodromale symptomen

11

4.2 PRODROMALE SYMPTOMEN

Kort voor eerste psychotische decompensatie

Prodromale symptomen: symptomen voor de psychotische onset Beginnen maanden voor het eigenlijke begin van de ziekte: adolescentie of

later

Ziektesymptomen die voorafgaan aan het uitbreken van een eerste duidelijke

psychotische episode

Heel breed Vnl. opgemerkt aan plotse breuk in functioneren bv. sociale jongen die zich

plots terugtrekt

Schizofrenie als neuronale ontwikkelingsstoornis

12

Prodromale tekens bij schizofrenie

4.2.1 “PSYCHOSIS RISK SYNDROME”

DSM-5: Aantal aanpassingen, meest opvallend het invoeren van een ”psychosis

risk syndrome”

Vooral bedoeld om personen op te sporen die nog geen echte diagnose van een

psychotische stoornis hebben, maar wel “at risk” zijn om die te ontwikkelen

Wordt dit deel van de DSM-5, of eerder een Appendix (stof voor verder

onderzoek)?

Houdt verband met het toenemende onderzoek rond prodromale symptomen van

schizofrenie

Nieuwe categorie in de DSM-V.

Heel subtiele verschillen

Waarom belangrijk? Alert zijn! Als je bij een jongere van 20 jaar ziet dat hij zich

terugtrekt dan kan dat vanalles zijn maar wel zien of er niet iets bizar achter zit,

nagaan of er toch niet iets prepsychotisch in zit want dan is directe behandeling

nodig

Mensen die direct behandeld worden in een vroeg stadium voor opeenvolgend 3

jaar dan kan 90% goed blijven, terwijl anders de helft wel psychose ontwikkelt

je kan iets doen aan prodromale symptomen!

13

Examenvraag: Bespreek de prodomale symptomen. Dan moet je zeker ook iets

zeggen over dat het belangrijk is deze op te merken en er bewust van te zijn

omwille van goede prognose bij vroege detectie!

“Psychosis Risk Syndrome” : DSM kenmerken

A. Karakteristieke symptomen: minstens één van de volgende moeten voorkomen in

gedempte (“attenuated”) vorm met intacte realiteitstoetsing, maar met

voldoende ernst en / of frequentie om niet miskend te kunnen worden

1) Wanen

2) Hallucinaties

3) Gedesorganiseerde spraak

B. Frequentie: symptomen uit criterium A moeten in de laatste maand aanwezig

zijn, en moeten voorkomen met een frequentie van minstens één maal per week in

de laatste maand

C. Progressie: symptomen uit criterium A moeten begonnen zijn in of significant

verslechterd zijn het laatste jaar

D. Verstoring / hinder: symptomen uit criterium A veroorzaken voldoende

verstoring en hinder om een hulpvraag te veroorzaken bij de patiënt of zijn

ouders/omgeving

Antipsychotica bij prodromale symptomen

Bij vroege detectie, goede prognose!

14

5. BIOLOGISCHE BEHANDELINGEN

Moeten wij als psycholoog hier iets van weten want als psycholoog mag je niet

voorschrijven? Maar psychologen volgen vaak cliënten die medicatie nemen en alhoewel je niet zelf

medicatie mag voorschrijven moet je toch weten wat het nut is van medicatie en de consequenties van het al dan niet nemen.

belangrijk voor geïntegreerde samenwerking: weten wat het nut is van medicatie voor psychologen en weten wat het belang is van therapie voor psychiaters

Links: duivelsteen: opsluiting psychiatrische patiënten Midden: wisselbaden: afwisselend heet en koud water om te kalmeren

Rechts: Bevrijding uit de gestichten door Pinel, die de eerste moderne psychiatrie

ontwikkelde. Weinig behandelingen: wisselbaden, insuline en elektroshocks, weinig medicatie vnl. om plat

te spuiten

Laborit had medicatie om te kalmeren voor operatie ontwikkeld en doorgegeven aan

collega’s, Delay en Deniker, die dat uitprobeerden op schizofrene patiënten en dan bleek dit niet alleen te kalmeren maar ook een goed effect op wanen en andere symptomen te hebben.

Janssen ontwikkeld Haldol, dat tientallen jaren als hét middel werd gezien.

15

5.1 ANTIPSYCHOTICA ZIJN DOPAMINEBLOKKERS

Antipsychotica gaan dopaminereceptoren blokkeren (D2-receptoren)

Belangrijk om te weten wat het effect en de neveneffecten zijn

Hoe sterker een middel de dopaminetransmissie blokkeert, hoe beter het werkt tegen psychose

5.2 HOE WERKEN DE TYPISCHE ANTIPSYCHOTICA?

Per toeval ontdekt: eerst uitgeprobeerd (toen nog niet zo’n sterke ethische

commissie) en dan pas nagegaan wat het effect is op de hersenen.

Klinische activiteit is sterk gecorreleerd met affiniteit voor dopamine D2

receptoren: Hoe sterker ze D2 blokkeren, hoe sterker antipsychotisch

Deze blauwe prent is illustratief. Het

mesolimbisch systeem is belangrijk.

Dopamine heeft verschillende circuits

in de hersenen en wanneer we het

circuit van het mesolimbisch systeem

gaan blokkeren dan hebben we goede

resultaten want dan verbeteren de

symptomen. Wanneer we dopamine bij

andere circuits gaan blokkeren gaan we

bijwerkingen krijgen.

16

hypothese: “Psychose is een gevolg van een overmaat aan dopaminerge

neurotransmissie” Dit is een simplisme! Een overmaat aan dopamine is niet

de oorzaak maar door dit te behandelen, verbeteren de symptomen wel.

5.3 EFFECTIVITEIT VAN ANTIPSYCHOTICA OP KORTE TERMIJN

Zeer groot op korte termijn: effect van farmaca op “positieve symptomen” zoals

gemeten met een schaal

Op enkele weken tijd wordt tot 60% symptoomloos, tegenover 20-30% op

placebo

Als psycholoog MOET je doorverwijzen naar psychiater voor extra behandeling met

medicatie

Niet behandelen van een (schizofrene) psychose

met farmaca is een beroepsfout

De huidige medicatie werkt goed. 60% wordt symptoomloos. Bij placebo is dit 20%

Het is een grote fout om als psycholoog deze patiënten alleen met therapie te

behandelen. De medicatie werkt goed voor de positieve symptomen, maar we

kunnen weinig doen tegen de negatieve symptomen. De medicatie is vaak

levenslang en de patiënten willen vaak na een zekere periode stoppen. Sommigen

hebben het gevoel dat ze niet genezen zijn zolang ze medicatie moeten nemen.

Deze cognities moet je goed bevragen en nagaan bij je patiënten.

5.4 EFFECTIVITEIT VAN ANTIPSYCHOTICA OP LANGERE TERMIJN (PREVENTIE)

Ook groot op langere termijn zeer effectief

Terugval in psychose:

onbehandeld: 75% hervalt binnen 6–24 maanden

antipsychotica: 30% hervalt binnen eerste jaar

17

depot antipsychotica (om de 2 weken inspuiting zodat er geen kans is op het

vergeten innemen van pillen): 24% hervalt binnen eerste jaar

Afhankelijk van uitkomstmaat

Vermijden van terugval in psychose: +++

Vermijden van nieuwe hospitalisaties: +

Helpen bij “negatieve” symptomen: +/-

Vermijden van nieuwe hospitalisatie minder i.v.m. terugval omdat er met medicatie weinig gedaan kan worden aan de negatieve symptomen

personen blijven dus wel zwak

Met medicatie stoppen, is vaak geen goed idee Als mensen met die vraag naar de psycholoog komen, begrip tonen maar ook de

gevaren aangeven, je kan ze niet tegenhouden maar wel de voor- en nadelen beschrijven

Idee dat omdat ze dat pilletje moeten pakken, dat ze nog ziek zijn. Cfr.

diabetespatiënt: ook heel diens leven insuline nemen, zekere kwetsbaarheid. Gesprek durven aangaan rond ziekte en kwetsbaarheidsconcept!

Bij schizofrenie is de behandeling met antipsychotica steeds langdurig, vaak

levenslang

5.5 NEVENEFFECTEN

Namen van pathways/circuits niet per se kennen.

Haldol vaak leidt vaak tot afgevlakt affect

18

EPS (extrapiramidale symptomen) Parkinson symptomen

Bij vrouwen kan het prolactine niveau stijgen wat kan leiden tot pijn, zwelling en

ongewenst melkverlies t.h.v. de borsten

Deze neveneffecten ontstaan omdat de

medicatie op verschillende receptoren

inwerken (niet alleen op D2 receptoren).

19

5.6 ANTIPSYCHOTICA

Oudere antipsychotica (Neuroleptica)

Haloperidol (Haldol)

Zuclopenthixol (Clopixol)

Droperidol (DHBP)

Clotiapine (Etumine)

Nieuwere (atypische) antipsychotica

Amisulpride (Solian)

Clozapine (Leponex)

Risperidone (Risperdal)

Olanzapine (Zyprexa)

Quetiapine (Seroquel)

Aripiprazole (Abilify)

Paliperidone (Invega)

Geen namen van buiten leren, de drie 3 rode zijn de belangrijkste naast Haldol.

5.7 NIEUWERE (ATYPISCHE) AP

Veroorzaken minder EPS

Veroorzaken minder prolactine-stijging

Helpen bij negatieve symptomen ??? Men dacht aanvankelijk dat deze nieuwe

medicatie ook zou helpen tegen negatieve symptomen maar dit is niet zo. Men

denkt echter wel dat deze de negatieve symptomen niet erger maakt, wat men

wel vermoedde van Haldol.

Hebben ook (andere) belangrijke nevenwerkingen:

verstoring van lipiden (vetstoffen) en suikers: hongergevoel aangewakkerd

gewichtstoename

vermoeidheid

Examen: Weten waarom medicatie belangrijk is, de werking (niet de pathways)

ervan, voordelen en neveneffecten. Je moet meegeven aan de patiënt dat dit een

blijvende kwetsbaarheid is, wat moeilijk te aanvaarden kan zijn voor de patiënt.

6. PSYCHOLOGISCHE BEHANDELINGEN

Aanvankelijk werd de ‘double bind’ (= tegenstrijdige boodschappen in de

communicatie bv. ik wil dat je spontaan je kamer opruimt) hypothese aangehaald

als oorzaak van schizofrenie. Dit heeft veel ouders een enorm schuldgevoel

bezorgd. Er is echter geen enkele evidentie dat schizofrenie een gevolg is van

opvoeding. Stress kan wel een uitlokker zijn maar geen oorzaak.

20

Nagaan hoe het is ontstaan en het ontwikkelen van causale theorieën is niet nuttig

aangezien het gaat om een combinatie van factoren en het helpt de patiënt ook niet

verder.

6.1 SCHIZOFRENIE: THERAPIE

Schizofrenie bestaat uit een cluster van symptomen:

Positieve symptomen, inclusief cognitieve stoornissen

Negatieve symptomen, inclusief sociale functiebeperking

Desorganisatie, inclusief zelfverwaarlozing

Therapie zal dus op meerdere vlakken proberen in te werken

Groot belang van vroegtijdige symptoomherkenning!

De cliënt moet beseffen welke symptomen aangeven dat er een psychose zal

opkomen. alertheid

In kaart brengen van symptomen evenals wie kan er helpen als dit opkomt, met

wie kan je dit bespreken, enz.

Concept bijbrengen van een soort kwetsbaarheid die aangeeft dat je waakzaam

en alert moet zijn zodat er tijdig ingegrepen kan worden

Leren omgaan met symptomen

Deel van patiënten die ondanks medicatie toch nog psychotische symptomen

heeft, leren omgaan met deze symptomen.

Bv. patiënt denkt dat een ziekenhuiswagen een teken is dat hij psychotisch

wordt, dat hij in het oog gehouden worden in therapie nagaan wat het gedrag

dan was, leren begrijpen dat dit een gevoeligheid is, durven in detail bevragen

wat de psychotische ervaring is en daarop ingaan en er cognitief mee aan de

slag te gaan door nieuwe attributies in te stellen

Je moet goed bevragen hoe de wanen worden ervaren en daarop ingaan. Dan

moet je via cognities stapje per stapje hieraan werken en vooruit gaan.

Belang van rouwverwerking

Je ziet een groot deel van je leven in rook opgaan, wat je ermee verliest is groot, daar in bijstaan en hierin nuanceren: soort handicap en het leren te

aanvaarden dat bepaalde zaken niet zullen gaan maar belang tonen van andere zaken die wel gaan

Betrekken van familie omdat die ook verwachten dat de persoon terug het leven

zal opnemen Deze patiënten hebben veel verloren en veel moeten opgeven.

Soms neem je een patiënt jaren mee, afstand doen van je eigen narcisme want je kan die cliënt niet echt genezen maar wel helpen

21

6.2 THERAPIE BIJ SCHIZOFRENIE: MOGELIJKE INTERVENTIES

Formele psychotherapie: CGT

Cognitieve functietraining

Vaardigheidstraining

Psycho-educatie

Casemanagement en ACT

6.2.1 CGT BIJ SCHIZOFRENIE

Vroegtijdige symptoomherkenning

Leren omgaan met persisterende psychotische klachten

psycho-educatie

inventariseren van cognities / gedrag bij psychotische ervaringen

veranderen van attributies

toepassen van nieuwe attributies in dagelijks leven

“Rouwverwerking”: Wat is mij ontnomen door de ziekte, en hoe kan ik mijn

leven toch vorm geven?

6.2.2 COGNITIEVE FUNCTIETRAINING

Klassieke cognitieve training slechts beperkt effect bij schizofrenen

Maar wel specifieke cognitieve vaardigheidstrainingen voor deze populatie

Eventueel gebruik van technische hulpmiddelen (vb. wekkertje voor medicatie-

inname)

6.2.3 VAARDIGHEIDSTRAININGEN

Sociale vaardigheidstraining

Training van dagelijkse vaardigheden, zelfzorg, …

bv. Liberman – modules (sommigen hebben hier baat bij):

o omgaan met medicatie

o omgaan met psychotische symptomen

o werk

o sociale relaties

Theorie, video, rollenspel, huiswerk, …

6.2.4 PSYCHO-EDUCATIE

Voorlichtingsprogramma’s voor de patiënt en voor de families

Symptomen, oorzaken, beloop en prognose, beloopbepalende factoren,

belastbaarheid, gevolgen van de aandoening, …

Beeld nuanceren

22

Omgaan met stress want stress is belangrijk voor herval, hoe stress

vermijden en ermee omgaan

Behandelmogelijkheden uitleggen

Schuldgevoelens wegnemen

Uitleg geven over juridische kwesties en dwangmaatregelen zoals opname

6.2.5 CASEMANAGEMENT EN ASSERTATIVE COMMUNITY TREATMENT (ACT)

Te veel psychiatrische bedden in België!

Intensieve opvolging van de individuele patiënt door een zorgverlener die

verschillende hulpverleningsmogelijkheden coördineert

Assertive Community Treatment

lage caseload

24-uurs bereikbaarheid

outreaching

grote assertiviteit

Zorgvuldige afweging tussen “recht op autonomie” en “betrokken zorgverlening”!

Meer en meer over naar community care, loskomen van die behandeling aan het

bed ACT: klein team dat altijd beschikbaar is, delicaat evenwicht: want je moet

autonomie stimuleren maar ook voldoende zorg geven

Als therapeut: stel dat de cliënt niet meer langskomt: wat is dan de autonomie van de cliënt om zelf te beslissen niet te komen, maar ook voldoende betrokken

zijn om na te gaan of hij niet wordt tegengehouden door een psychose en daardoor geen hulp kan komen vragen afhankelijk van band: huisarts, familie of cliënt aanspreken: zeggen dat de

cliënt niet moet komen maar vragen of alles in orde is We gaan stillaat weg van het ‘bed’-denken. Er is veel mogelijk als een patiënt in

een bed ligt, maar veel minder als de mensen thuis blijven. Therapeuten gaan meer langs bij de patiënten thuis. Dat is moeilijk omdat je je een beetje gaat moeien en gaat controleren. Je bent heel betrokken.

7. BESLUIT

Psychose is een symptoom dat bij heel wat ziektebeelden kan voorkomen

Schizofrenie is een ziekte waarbij psychotische episodes voorkomen, maar ook

een aantal andere stoornissen

Deze ziekte is in belangrijke mate genetisch bepaald

Soms zijn op jongere leeftijd al precursoren merkbaar in de vorm van cognitieve

deficits

Antipsychotica zijn een cruciaal onderdeel van de behandeling

Psychotherapie is evenzeer noodzakelijk

Psychiater en psycholoog kunnen hier goed teamwerk leveren