PËRMBAJTJA

1. NJOHURIT THEMELORE NË TEKNIKËN E FTOHJES1.1. Nxehtësia .........................................................................................................................................................61.2. Nxehtësia specifike...........................................................................................................................................61.3. Nxehtësia e ndjeshme......................................................................................................................................61.4. Nxehtësia latente..............................................................................................................................................61.5. Ndikimi i nxehtësisë në trupa............................................................................................................................71.6. Varshmëria në mes shtypjes dhe temperaturës................................................................................................91.7. Vetit e avullit....................................................................................................................................................101.8. Vetit e gazit....................................................................................................................................................111.9. Ngufatja e lëngut ose gazit.............................................................................................................................121.10. Bartja e nxehtësisë.......................................................................................................................................121.11. Temperatura dhe matja e temperaturës.......................................................................................................131.12. Shtypja dhe matja e shtypjes.......................................................................................................................141.13. Puna dhe fuqia.............................................................................................................................................161.14. Kapaciteti i ftohjes........................................................................................................................................16

2. PRINCIPI I FTOHJES2.1. Në përgjithësi..........................................................................................................................................17

2.2. Llojet e pajisjeve ftohëse............................................................................................................................172.3. Cikli i ftohjes i pajisjes kompresorike............................................................................................................182.3.1. Fitimi i ftohjes së pandërprerë në procesin qarkor......................................................................................18

2.3.2.Procesi i ftohjes dhe elementet e pajisjes kompresorike.........................................................................192.4. Cikli i ftohjes i pajisjes kompresorik në pi-diagram........................................................................................20

2.5. Procesi i ciklit ftohës në pajisjen kompresorike.......................................................................................22

3. FRIGORIFERËT DHE FRIZAT SHTËPIAK3.1. Në përgjithësi........................................................................................................................................263.2. Frigoriferët...........................................................................................................................................26

3.3. Frigoriferët e kombinuar.............................................................................................................................283.4. Frizat vertikal...........................................................................................................................................29 3.5. Frizat horizontal...................................................................................................................................31

4. FLUIDET FTOHËSE4.1. Në përgjithësi......................................................................................................................................32

4.2. Ndikimi i fluidit ftohës në mbështjellësin e ozonit.........................................................................................354.3. Ndikimi i fluideve ftohëse në ngrohjen globale...............................................................................................38

4.4. Ndikimi i fluidit ftohës në organizmin e njeriut..........................................................................................39 4.4.1. Toksiciteti.........................................................................................................................................39

4.4.2. Ndezshmëria, djegshmëria dhe zbërthimi.............................................................................................404.4.3. Shtypja.................................................................................................................................................414.5. Fluidet ftohëse për frigorifer dhe friza shtëpiak......................................................................................414.5.1.Fluidi ftohës R-12.................................................................................................................................414.5.2.Fluidi ftohës R-134a............................................................................................................................42

4.5.3.Fluidi ftohës R-401A dhe R-401B...........................................................................................................424.5.4.Fluidi ftohës R-406A..............................................................................................................................43

4.5.5.Fluidi ftohës R-407D..........................................................................................................................434.5.6.Fluidi ftohës R-409A............................................................................................................................444.5.7.Fluidi ftohës R-413A...........................................................................................................................444.5.8.Fluidi ftohës R-414A dhe R-414B........................................................................................................44

1

4.5.9.Fluidi ftohës R-416A...........................................................................................................................454.5.10.Fluidi ftohës R-600a..........................................................................................................................45

5. ELEMENTET E FRIGORIFERIT DHE FRIZIT5.1. Kompresori..........................................................................................................................................475.1.1.Në përgjithësi.....................................................................................................................................47

5.1.2.Elementet mekanike të kompresorit.....................................................................................................495.1.3.Elementet elektrike të kompresorit..........................................................................................................51

a. Elektromotori.....................................................................................................................................51b. Konektor i elektromotorit.....................................................................................................................55

c. Mbrojtësi i elektromotorit..........................................................................................................................56d. Rele startuese....................................................................................................................................57e. PTC mbërthyesja startuese.................................................................................................................58f. Kondensatori startues..........................................................................................................................59g. Kondensatori punues............................................................................................................................60

5.1.4.Lubrifikimi i kompresorit.....................................................................................................................61a.Vaji mineral..........................................................................................................................................62

b.Përzierja MO/AB e vajit...........................................................................................................................63c. Vaji alkilbenzen..........................................................................................................................................63d. Vajrat poliolester.........................................................................................................................................63

5.1.5.Ftohja e kompresorit.................................................................................................................................65a.Ftohja me rrjedhjen e avullit të fluidit ftohës..............................................................................................65b.Ftohja statike..........................................................................................................................................65c.Ftohja me vaj........................................................................................................................................66

d.Ftohja me ventilator.....................................................................................................................................675.2. Avulluesi...................................................................................................................................................685.3. Kondensatori.............................................................................................................................................69

5.4. Tubi kapilar..........................................................................................................................................715.5. Filtri-tharësi.................................................................................................................................................72

5.5.1.Filtri........................................................................................................................................................725.5.2.Tharësi.................................................................................................................................................72

a.Silikageli...................................................................................................................................................73b.Aluminiumi aktivizues.............................................................................................................................73

c.Sita molekulare.........................................................................................................................................735.5.3.Filtri-tharësi.............................................................................................................................................745.6. Termostati............................................................................................................................................755.6.1.Termostati për frigoriferë.....................................................................................................................77

5.6.2.Termostati për frigoriferë të kombinuar.......................................................................................................785.6.3.Termostati për friza...................................................................................................................................80

5.7. Tastatura e frizit..........................................................................................................................................825.8. Shtëpiza..................................................................................................................................................83

5.9. Qarku elektrik.............................................................................................................................................84

6. PUNA NORMALE E FRIZIT DHE FRIGORIFERIT6.1. Kërkesat që prodhuesi duhet ti plotësoj....................................................................................................85

6.1.1. Llogaritja për ftohje të nevojshme dhe radhitja e karakteristikave të elementeve punuese.........................866.1.2. Konstruktimi i pajisjes dhe i elementeve veç e veç..................................................................................866.1.3. Pajtueshmëria e materialit dhe fluidit......................................................................................................876.1.4. Montimi i pajisjes ftohëse........................................................................................................................87

2

6.1.5. Siguracioni i pajisjes ftohëse.................................................................................................................886.1.6. Udhëzimi për përdorimin e pajisjes ftohëse...........................................................................................886.2. Puna normale e frigoriferit dhe frizit.........................................................................................................89

7. ANALIZA E PRISHJEVE7.1. Në përgjithësi.....................................................................................................................................91

7.2. Qarku elektrik i kompresorit..................................................................................................................927.2.1. Mungon furnizim me tension......................................................................................................................93

7.2.2. Kablloja e furnizim të pajisjes në defekt...............................................................................................947.2.3. Ndërprerje në qarkun elektrik të kompresorit............................................................................................947.2.4. Lidhja e gabuar e elementeve të qarkut elektrik.....................................................................................95

7.3. Kompresori............................................................................................................................................957.3.1. Pështjelljet e elektromotorit të djegura........................................................................................................95

7.3.2. Rotori i bllokuar.....................................................................................................................................997.3.3. Është zvogëluar kapaciteti i kompresorit...................................................................................................100

7.3.4. Kompresori ka humbur kapacitetin...................................................................................................1027.3.5. Temperatura e tej lartë në shtypës të kompresorit...............................................................................104

7.3.6. Lubrifikimi i dobët i kompresorit...............................................................................................................1057.4. Relea startuese.....................................................................................................................................107

7.4.1. Defektet e reles startuese.........................................................................................................................1077.4.2. Rele startuese jo gjegjëse..................................................................................................................1097.5. PTC mbërthyesja startuese.................................................................................................................1097.6. Kondensatori startues.........................................................................................................................111

7.7. Kondensatori punues............................................................................................................................1127.8. Mbrojtësi i motorit................................................................................................................................112

7.8.1. Prishjet e mbrojtësit të motorit..............................................................................................................1127.8.2. Gjatë startimit mbrojtësi kërcen (aktivizohet).............................................................................................1147.8.3. Mbrojtësi kërcen (aktivizohet) gjatë punës.............................................................................................115

a. Tensioni shumë i lartë......................................................................................................................115b. Temperatura e lartë e rrethinës, ventilimi i dobët, shtypja kondensuese e lartë..............................116

c. Ndikimi i temperaturës së avullimit ....................................................................................................116d. Kushtet tjera......................................................................................................................................116

7.9. Tastatura e frizit.................................................................................................................................1177.10. Termostati............................................................................................................................................117

7.11. Ndryshimi i tensionit dhe i frekuencës së rrjetit..........................................................................................1187.11.1. Efekti i kërkuar gjatë momentit startues...........................................................................................1197.11.2. Ngarkesa kulmore imediate pas startimit..........................................................................................120

7.11.3. ‘’Ngufatja ‘’ e motorit gjatë kohës së punës.............................................................................................1207.11.4. Problemet me startim gjatë temperaturave të ulta të rrethinës.............................................................120

7.12. Tubi kapilar.......................................................................................................................................1217.13. Avulluesi...........................................................................................................................................124

7.13.1.Efikasiteti i zvogëluar i avulluesit për shkak të gjendjeve në të dhe rreth saj..........................................124a.Avulluesi nga jashtë i përlyer ose i mbuluar me vesë ose me akull.........................................................124b.Vaji në avullues.....................................................................................................................................124

c.Kontakti i dobët i tubave me pllakën..........................................................................................................124d.Qarkullimi i ajrit në hapësirën ftohëse është i dobët....................................................................................126

e.Mbushja jo gjegjëse e sistemit................................................................................................................1257.13.2.Avulluesi i stërngarkuar...................................................................................................................1257.13.3.Dimenzionim i gabuar i avulluesit.....................................................................................................125

7.13.4.Prishje të ndryshme të avulluesit..........................................................................................................1267.14. Kondensatori......................................................................................................................................126

7.14.1.Emisioni i nxehtësisë së kondensatorit jo gjegjëse për shkak të gjendjes rreth tij...................................126

3

a.Kondensatori i përlyer nga jashtë.........................................................................................................126b.Qarkullimi i dobët i ajrit...........................................................................................................................127c.Temperatur e lartë e ajrit për rreth........................................................................................................127d.Temperatur shumë e ulët e ajrit për rreth...............................................................................................127

7.14.2.Emisioni i nxehtësisë së kondensatorit jo gjegjëse për shkak të gjendjes në sistem...............................1287.14.3.Gabimet në konstruktimin e kondensatorit........................................................................................1287.14.4.Dimenzionim i gabuar i kondensatorit................................................................................................1287.14.5.Prishjet e ndryshme të kondensatorit................................................................................................1287.15. Filtri-tharësi.......................................................................................................................................129

7.16. Mbushje jo gjegjëse e sistemit.............................................................................................................1297.17. Periudha e qetësimit dhe barazimi i shtypjes........................................................................................131

7.17.1.Periudha e barazimit të shtypjeve.........................................................................................................1327.17.2.Periudha e qetësimit.......................................................................................................................1347.18. Shtesat në sistem.............................................................................................................................1367.18.1.Uji..................................................................................................................................................1367.18.2.Ajri.................................................................................................................................................137

7.18.3.Vaji..................................................................................................................................................1387.18.4.Papastërtitë mekanike......................................................................................................................1387.19. Shtëpiza...........................................................................................................................................139

7.20. Zhurma................................................................................................................................................1407.21. PARAQITJA E PRISHJEVE TË FRIGORIFERËVE DHE FRIZAVE...................................................142

7.21.1. Frigoriferi (frizi) NUK PUNON, kompresori nuk starton, nuk kërcen mbrojtësi i motorit........................1427.21.2. Frigoriferi (frizi) NUK PUNON, kompresori nuk starton, por mbrojtësi i motorit kërcen.........................1427.21.3. Frigoriferi (frizi) NUK PUNON, kompresori starton, por gjatë shartimit apo direkt pas startimit shkyqet,

sepse kërcen mbrojtësi.......................................................................................................................................1437.21.4. Frigoriferi (frizi) “FTOHË DOBËT”, kurse punon gjatë ose pa ndërpre.................................................1437.21.5. Frigoriferi (frizi) “FARE NUK FTOHË”, kurse punon pa ndërprerje......................................................1447.21.6. Frigoriferi (frizi) “FTOHË TEPËR”, dhe punon pa ndërprerje...............................................................144

8. PROCEDURAT GJATË PUNËS

8.1. Zbrazja e sistemit................................................................................................................................1458.1.1.Lëshimi i freonit ftohës prej sistemit.........................................................................................................145

8.1.2.Nxjerrja e freonit ftohës prej sistemit..................................................................................................1458.2. Përfryrja e sistemit dhe i elementeve të sistemit...................................................................................1468.3. Pastrimi i sistemit dhe elementeve te sistemit......................................................................................146

8.4. Ngjitja (bashkimi) e tubave.................................................................................. ........................................1488.4.1.Karakteristikat e flakës acetilen-oksigjen............................................................................................150

8.4.2.Procedurat gjatë saldimit të tubave në sistemet ftohëse........................................................................1518.4.3.Gabimet gjatë saldimit.....................................................................................................................1548.5. Vakumimi i sistemit...........................................................................................................................1558.6. Mbushja e sistemit.............................................................................................................................157

8.7. Verifikimi hermetizimit të sistemit...........................................................................................................1598.8. Procedurat gjatë punës në sistemet me R-600a....................................................................................160

9. EVITIMI I PRISHJEVE9.1. Ndërrimi i kompresorit...............................................................................................................................161

9.2. Ndërrimi i filtrit-tharësit........................................................................................................................1629.3. Ndërrimi i avulluesit.............................................................................................................................1639.3.1.Arnimi...............................................................................................................................................164

9.4. Ndërrimi i vajit në kompresor......................................................................................................................1659.5. Ndërrimi i izolimit në avullues .....................................................................................................................166

9.6. Ndërrimet e elementeve tjera..................................................................................................................167

4

10. RIKONSTRUIMI I SISTEMIT NGA R-12 NË FLUIDET TJERA FTOHËSE10.1. Në përgjithësi.....................................................................................................................................167

10.2. Rikonstruktimet pa ndërrim të vajit........................................................................................................17010.3. Rikonstruktimet me një ndërrim të vajit.............................................................................................170

10.4. Rikonstruktimet me ndërrime të shumëfishta të vajit.............................................................................17111. Masat e sigurisë gjatë punës................................................................................................................173

a.Ndikimi i fluideve ftohëse......................................................................................................................173b.Puna në pajisjen ftohëse.....................................................................................................................173

c.Goditja e rrymës elektrike............................................................................................................................174d.Deponimi dhe përdorimi i bombolave.....................................................................................................174

12. Shtojca................................................................................................................................................17513. Mjetet dhe pajisjet e punës.....................................................................................................................177

PRESIM SPONZOR NGA NJERËZ ME VLERA PER KËTË LIBËR INSHA-ALLAH.

1. NJOHURIT THEMELORE NË TEKNIKËN E FTOHJES

1.1. NXEHTËSIA

Nxehtësia është një lloj energjie e cila është rezultat i lëvizjes kaotike të atomeve dhe molekulave të materies. Trupi është i nxehtë aq sa është lëvizja e grimcave intensive. Çdo trup ka një nxehtësi, sepse në çfarëdo temperature lëvizja e grimcave pushon(ndalet) në zeron absolute, gjegjësisht në temperaturën:

T=OK (t = -273.15°C). (6)Nxehtësia spontanisht kalon prej trupit të nxehtë në atë të ftohtë. Sasia e nxehtësisë është pjesë e

energjisë së brendshme të trupit e cila kalon në trupin tjetër vetëm për arsye se trupat kanë temperatura të ndryshme. Kalimi i nxehtësisë nga një trup në tjetrin shkakton rritjen e temperaturës së atij trupi që pranon nxehtësinë, dhe mund të shkaktojë edhe ndryshimin e gjendjes agregate të tij.

Nxehtësia që i merret trupit të ftohur quhet nxehtësi e ftohjes dhe matet me xhaul(J). Te ftohja artificiale pajisja ftohëse ia merr nxehtësinë trupit të cilin e ftohë. Që të mund të bëj këtë, pajisja

ftohëse ndryshon gjendjen energjetike të mjetit ftohës, duke ia zbritur temperaturën nën nivelin më të ulët

5

temperaturik trupit të cilin e ftoh. Në hapësirën e ftohtë, të izoluar në vendin e caktuar kryhet-ekzekutohet "zbritja" e temperaturës të një sasie të caktuar të mjetit ftohës, pas së cilës nxehtësia e mediumit që ftohet, në mënyrë natyrore, spontanisht kalon në mjetin ftohës. Nëse është e nevojshme që mjeti ftohës përsëri të ripërdoret për ftohje, nxehtësia e tërhequr duhet t’i jepet ndonjë trupi tjetër që duhet të jetë më i ftohtë se mjeti ftohës. Nëse trupi i dytë nuk është më i ftohtë, pajisja(aparati) ftohës duhet të “ngrit” nivelin e temperaturës të mjetit ftohës që nxehtësia të mundet spontanisht të kalojë te trupi tjetër. Pajisja ftohëse në mënyrë alternative ndërron gjendjen energjetike të mjetit ftohës, i cili e merr nxehtësinë nga trupi më i ftohtë (trupi i cili ftohet) dhe ia dorëzon trupit më të nxehtë (mjedisit). (6)

1.2.NXEHTËSIA SPECIFIKE

Nën nxehtësinë specifike të ndonjë trupi nënkuptohet sasia e nxehtësisë, të cilën duhet shtuar ose tërhequr një kilogram të atij trupi, që temperatura ti ndërrohet për një shkallë Kelvini (1K).

Njësia matëse e nxehtësisë specifike është J/kg K. "Nxehtësia specifike e gazrave, avullit dhe lëngjeve ndryshon sipas gjendjes fizike në të cilën trupi gjendet (temperatura, shtypja etj). Trupat e gaztë (gazet) kanë dy nxehtësi specifike: nxehtësia specifike gjatë shtypjes konstante dhe nxehtësia specifike gjatë vëllimit konstant, në varësi nga ajo se cila është madhësi konstante, dhe cila ndryshon".(2)

1.3.NXEHTËSIA E NDJESHME

Nxehtësia e cila shkakton ndryshimin e temperaturës në trup quhet nxehtësia e ndjeshme. Nëse trupi nxehet (i shtohet nxehtësi), dhe me atë rast temperatura rritet, ajo temperaturë e shtuar quhet nxehtësia e ndjeshme. Nëse trupi ftohet (i merret nxehtësia), kurse temperatura bie, ajo nxehtësi e tërhequr është gjithashtu nxehtësi e ndjeshme.

1.4. NXEHTËSIA LATENTE

Temperatura që i merret apo i shtohet trupit me qëllim të ndryshimit të gjendjes agregate, gjatë së cilës temperatura e trupit nuk ndryshon, quhet nxehtësi latente (e fshehur).

Gjatë ngrohjes së lëngut temperatura e tij ngadalë do të rritet. Në një moment, në një temperaturë të caktuar lëngu do të filloj të vloj d.m.th. të avullohet. E tërë nxehtësia që i shtohet më tutje do të harxhohet në avullim, çë do të thotë se temperatura e lëngut të vluar nuk do të ndryshoj. Avulli që ngritët nga lëngu i vluar ka temperaturë të njëjtë sikurse edhe vet lëngu. Kjo do të thotë se nxehtësia që sillet gjatë vlimit të lëngut nuk harxhohet në ngritjen e nxehtësisë së ndjeshme por mbetet e fshehur në avull. Mu për këtë arsye kjo nxehtësi edhe quhet nxehtësi e fshehur, gjegjësisht nxehtësi latente. (2)

Të gjitha proceset kryesore në ciklin ftohës kompresorik janë të bazuar në këto dy nxehtësi, të ndjeshme dhe latente.

1.5. NDIKIMI I NXEHTËSISË NË TRUPA

Gjatë sjelljes së nxehtësisë ndonjë trupi, në të ndodhin ndryshime të përcaktuara, të cilat varen nga natyra e trupit (gjendjes së nxehtësisë së tyre) dhe nga kushtet e jashtme (shtypja, temperatura) në të cilën ndodhet trupi. Sipas gjendjes agregate trupat mund të jenë të ngurtë, të lëngtë dhe të gaztë. Uji do të na shërbej si shembull për shpjegimin e ndikimit të nxehtësisë në trupa dhe ndryshimin e gjendjes agregate. Është e njohur që uji paraqitet në tri gjendje agregate: të ngurtë (akull), të lëngët, dhe të gaztë (avull).

6

Po që se fillohet me shtimin e nxehtësisë në akull (shiko fig.1-1.) temperatura do i rritet deri te pika e shkrirjes (0°C). Kjo nxehtësi është nxehtësi e ndjeshme. Kur të fillojë shkrirja edhe nëse vazhdohet me shtim të nxehtësisë (nxehtësia latente), temperatura nuk ndryshon, përderisa nuk shkrihet edhe copëza e fundit e akullit. Nga ai moment me shtimin e mëtutjeshëm të nxehtësisë (nxehtësia e ndjeshme) temperatura rritet deri në 100°C, kur uji fillon të vlojë. Me shtimin e mëtutjeshme të nxehtësisë (nxehtësia latente) temperatura ndalon së ngrituri derisa nuk avullohet edhe pika e fundit e ujit. Në këtë mënyrë uji kalon në gjendje të gaztë, gjegjësisht avull.

Fig. 1-1. Diagrami i ndryshimit të gjendjes agregate të 1I uji në shtypjen atmosferike 101.3 kPa.

Nga A në B - gjendja e ngurtë e ujit(akull), nevojiten 100kJ që temperatura e akullit të rritet nga -50°C deri 0°CPika B - pika e shkrirjes së akullit. Nga B deri C - shkrirja e akullit (gjendje e ngurtë dhe e lëngët e ujit), duhet 335kJ nuk ka ndryshim të temperaturës.Nga C deri D - gjendje e lëngët, nevojiten 420kJ që temperatura e ujit të rritet nga 0°C në 100°C.Pika D - pika e vlimit të ujit.Nga D deri E- avullimi i ujit (gjendje e lëngët dhe e avullt e ujit), nevojiten 2260kJ, nuk ka ndryshim të temperaturës.Nga E e tutje - me shtim të mëtejmë të nxehtësisë rritet temperatura e avullit.

Nëse avulli fillon të ftohet (i merret nxehtësia), procesi do të rrjedh në kahjen e kundërt. Së pari avulli do të kondensohet në ujë, dhe me ftohje të mëtejme uji do të ngrijë. Në këtë rast duhet tërhequr po të njëjtën sasi të nxehtësisë që është dashur që akulli të shndërrohet në avull. Është me rëndësi këtu të përmendet që i tërë procesi i përshkruar (kthimi i akullit në avull) zhvillohet nën shtypje atmosferike normale, gjegjësisht në vlerë konstante të shtypjes. Po që se shtypja rritet në 311 kPa temperatura e vlimit të ujit do të jetë 133°C. Nëse shtypja bie në 48kPa, temperatura e vlimit të ujit është në 80°C. Nëse shtypja edhe më tej bie dhe tani është 20kPa, temperatura e vlimit të ujit do të jetë 62°C. Pra, çfarëdo vlere të shtypjes i përgjigjet vetëm një vlerë e caktuar e temperaturës. Shiko fig. 1-2 dhe 1-3.

7

Figura 1-2. Ndikimi i shtypjes në temperaturën e avullimit

Sasia e nxehtësisë që pranon uji nga pika e vlimit deri te momenti i avullimit të pikës së fundit të ujit, quhet nxehtësia e avullimit. Në të kundërtën, sasia e nxehtësisë që i tërhiqet avullit deri në momentin kur i tërë avulli kthehet në ujë, quhet nxehtësia e kondensimit. Nxehtësia e avullimit është e njëjtë me nxehtësinë e kondensimit, vetëm është me domethënie të kundërt. Njëra i shtohet, tjetra i hiqet(i merret).

Nxehtësia e avullimit nuk është madhësi fizike konstante; ajo ndryshon me temperaturë dhe shtypje. Përderisa temperatura e vlimit të lëngshmëris së përcaktuar është më e madhe aq më e vogël do të jetë nxehtësia e avullimit. Shiko fig. 1-3. Lëngu vlon në temperaturë më të lartë aq sa shtypja atmosferike është e lartë në të cilën lëngu avullohet. Pra, duhet sasi më e vogël e nxehtësisë për avullim në shtypjet më të larta. Në të kundërtën, në shtypje më të ulët, gjegjësisht temperaturë më të ultë, nevojitet sasi më e madhe e nxehtësisë për avullim.

Gjatë ndryshimit të gjendjes agregate te fluidet ftohëse, procesi është i njëjtë sikur te ai i ujit, vetëm se ngjan në temperaturë dhe shtypje të ndryshme. Për shembull freoni R12 në shtypjen atmosferike ngrin në temperaturën -155°C, dhe avullohet në temperaturë -28,9°C. Në shtypje prej 200 kPa avullon në -10°C, derisa në shtypjen prej 62 kPa avullon në -41°C. Shiko figurën 1-2.

Figura 1-3. Diagrami i ndikimit të shtypjes (temperaturës) në sasi të nxehtësisë së nevojshme për ndryshim të gjendjes agregate.

1.6. VARSHMËRIA NË MESE SHTYPJES DHE TEMPERATURËS

8

SHTYPJA

62kPa 101,3kPa 200kPaUji 89°C 100°C 122°C

R-12 -41°C -29°C -10°C

sh(105 Pa )

t

(°C)

o

1 2 3

ab

Faza e ngurt Faza e gazt

c

T

Faza e lëngët

4

Fig.1-4. Sh-t diagrami

Sipas gjendjes agregate materiet mund të jenë të ngurta, të lëngëta dhe të gazta. Gjatë kushteve të caktuara materia mund të kaloj nga njëra gjendje (fazë) në tjetrën. Për shpjegim do të shërbehemi me fig. 1-4 me sh-t diagramin.

Lakorja a është lakorja kufitare që ndan fazën e gazt dhe të lëngët e që quhet- lakorja e avullimit. Lakorja b paraqet kufirin e kalimit nga gjendja e ngurtë në të lëngët dhe quhet- lakorja e shkrirjes. Hapësira ndërmjet lakores a dhe b është zona në të cilën materia është në gjendje të lëngët (fazën e lëngët). Lakorja c paraqet kalimin nga gjendja e ngurtë në atë të gaztë dhe quhet- lakorja e sublimimit. Hapësira ndërmjet lakoreve b dhe c është zona ku materia është në gjendje të ngurtë, kurse hapësira ndërmjet lakoreve a dhe c është faza e gazore. Secila nga këto tri lakore në realitet janë një varg gjendjesh, gjatë së cilave gjendjet e ndryshme agregatike janë në ekuilibër. Prerja e të tri lakoreve paraqet pikën ekuilibruse treshe T ku materia gjendet në të tri gjendjet agregate. Me ngrohjen e materies e cila gjendet në gjendjen e ngurtë (pika 1), gjatë shtypjes konstante, temperatura e saj do të rritet deri në pikën 2, d.m.th. deri te lajmërimi i shkrirjes. Gjatë kohës së shkrirjes temperatura nuk ndryshon. Me ngrohjen e materies në gjendje të lëngët, asaj i rritet temperatura (deri në pikën 3) dhe ajo fillon të vloj (pika3). Gjatë kohës së vlimit temperatura nuk ndryshon. Tash materia është në gjendje të gaztë, përkatsisht është bërë avull (pika 4). Me vazhdimin e më tutjeshëm të nxehtësisë avullit do ti rritet temperatura.

Në diagramin sh-t lehtë vërehet që për vlera të tjera të shtypjes, pikat 2 (shkrirja) dhe 3 (vlimi) do të kenë vlera tjera të temperaturës.

1.7. VETITË E AVULLIT

Në qoftë se lëngu nxehet(i shtohet nxehtësia), temperatura e tij do të rritet. Në një moment lëngu fillon të vlojë. Atëherë temperatura ka arritur vlerën e caktuar dhe quhet temperatura e avullimit. Nxehtësia vazhdon ti shtohet, por temperatura nuk ndërron përderisa nuk avullohet edhe pika e fundit e lëngut. Temperatura e vlimit të lëngut është e barabartë me temperaturën e avullit.

Avulli që ka filluar të ngritët nga lëngu i vluar quhet avull i ngopur. Avullin e ngopur e karakterizojnë shtypja dhe temperatura plotësisht të varura dhe të përcaktuara në mes vete. Lëngu gjatë shtypjes të caktuar ka vetëm një temperaturë të avullimit. Ato vlera të shtypjes dhe të temperaturës quhen: shtypja e ngopjes dhe temperatura e ngopjes. Pra, në një mjedis të ngopur, shtypja dhe temperatura janë njësi të varura ndërmjet veti dhe gjithmonë njëra e përcakton tjetrën. Shtypja e ngopjes në fakt është shtypje e avullimit, kurse temperatura e ngopjes në fakt është temperatura e avullimit.

9

Avulli i ngopur që gjendet mbi lëng është avull i lagësht dhe mbetet i lagësht derisa nuk avullohet pika e fundit e lëngut. Atëherë avulli i ngopur i lagësht bëhet avull i ngopur i thatë.

Nxehtësia e cila është e nevojshme që lëngun në temperaturën e vlimit tërësisht ta avullojë (që nga lëngu i vluar të krijohet avulli i thatë) quhet- nxehtësia avulluese, gjegjësisht temperaturë latente e avullimit.

Sikurse temperatura e avullimit, po ashtu edhe nxehtësia e avullimit varet nga shtypja. Sa ma e madhe të jetë shtypja, nxehtësia e avullimit është më e vogël, dhe anasjelltas, nëse shtypja është më e vogël nxehtësia e avullit është më e madhe. (2)

Nëse avulli i thatë i ngopur ngrohet edhe më tej temperatura e tij do të rritet dhe avulli do të bëhet i tej nxehur. Pra, avulli i tejnxehur ka temperaturë mbi temperaturën e ngopjes së tij.

Edhe një herë: Nëse avulli i ngopur ngrohet mbi temperaturë në të cilën është krijuar me vlim, fitohet avulli i tej nxehur. Ky avull ka të gjitha vetitë e gazrave: mund të ftohet e të mos kondensohet (vetëm deri në temperaturë, gjegjësisht deri te gjendja që i konvenon ngopjes së tij), mund të ngjeshët gjatë së cilës i nënshtrohet ligjeve të gazrave. (2)

Nëse avulli i tejnxehur ftohet (i merret nxehtësia) gjatë shtypjes konstante, temperatura e avullimit bie dhe avulli kalon në gjendje të ngopur. Temperatura gjatë së cilës avulli i ftohur kalon në gjendje të ngopur, gjegjësisht gjatë së cilës avulli fillon të kondensohet në lëng, quhet temperaturë e kondensimit (temperaturë e ngopjes). Avulli gjatë shtypjes së caktuar ka vetëm një temperaturë të kondensimit. Ajo shtypje është shtypja e kondensimit (shtypja e ngopjes). Avulli i ngopur në fillim është i thatë e pastaj i lagësht. Edhe pse nxehtësia edhe më tej i merret (avulli ftohet), temperatura nuk i ndryshon derisa i tërë avulli të kthehet në lëng. Temperatura e lëngut të kondensuar është e njëjtë me temperaturën e avullit nga e cila është krijuar lëngu. Nxehtësia, të cilën duhet marrë që nga avulli i thatë të bëhet lëngu me shtypje dhe temperaturë të njëjtë quhet- nxehtësia e kondensimit, përkatësisht nxehtësia latente e kondensimit. Nxehtësia e kondensimit për nga vlera numerike është e barabartë me nxehtësinë e avullimit. Me marrjen e me tejme te nxehtësisë, temperatura e lëngut bie nën temperaturën e kondensimit dhe lëngu bëhet i ftohtë (pakëz i ftohtë).

Procesi i kondensimit është i kundërt me procesin e avullimit. Këto procese dhe supozime të lidhura me këto procese janë sqaruar në mënyrën më të thjeshtë. Në meditim nuk janë përpunuar fjalitë siç janë:

entalpia, entropia, vëllim, temperatura kritike, shtypja kritike etj.

1.8. VETITË E GAZIT

Dihet se të gjitha trupat posedojnë një sasi të caktuar të nxehtësisë, d.m.th energji të brendshme të caktuar (përveç në pikën zero absolute). Do të thotë që edhe gazi i cili gjendet në enë të mbyllur posedon një sasi të përcaktuar të nxehtësisë. Gazi dhe mjedisi i enës së mbyllur janë në ekuilibër temperaturike, çka do të thotë në mes tyre nuk ka shkëmbim të nxehtësisë. Nëse mjedisi i enës bëhet i nxehtë, përkatësisht nëse ka nivel më të lartë të temperaturës, gazi do të filloj të nxehet, për arsyen e të cilës do të rritet energjia e brendshme dhe shtypja. Temperatura e gazit mund të ngritet edhe në mënyrë tjetër. Nëse gazi gjendet në enë me piston dhe pistoni e shtyp atë, gazi do të filloj të nxehet, përkatësisht do të vijë deri te rritja e shtypjes dhe energjisë së brendshme. Sipas kësaj gazi mundet të nxehet në dy mënyra: ose me sjelljen e nxehtësisë ose me shtypje. Shiko fig.1-5.

10

Fig.-1.5. Nxehja e gazit

Gazi mundet edhe të ftohet në dy mënyra: Ose ti merret nxehtësia me anë të ftohjes ose të realizohet zgjerimi i tij (ekspansionimi). Shiko figurën -1.6. Nëse mjedisi i enës së mbyllur në të cilën gjendet gazi bëhet i ftohtë, përkatësisht nëse ka nivel më të ulët të temperaturës, gazi do të fillojë të ftoh, pasi që nxehtësia natyrshëm kalon nga trupi i nxehtë në të ftohtë. Për shkak të ftohjes do të zvogëlohet energjia e brendshme dhe shtypja e gazit. Nëse gazi gjendet në enën me piston, dhe pistoni ngritet, gazi do të zgjerohet (do të "ekspandoj"). D.m.th. gazi e ka kryer punën e caktuar. Për kryerjen e punës, gazi ka harxhuar energjinë e caktuar. Pasi që këtë energji nuk e ka marrë nga jashtë, do të thotë që gazi vetvetes ia ka marrë energjinë, përkatësisht nxehtësinë dhe në këtë mënyrë është ftohur. Pra, zgjerimi (ekspansioni) i gazit kryhet në llogari të energjisë së brendshme të gazit.

Përfundimisht, kur gazi shtypet nxehet, por kur zgjerohet ai ftoh.

Fig. 1-6. Ftohja e gazit

1.9. NGUFATJA E LËNGUT OSE GAZIT

11

Ngufatja(shurdhimi-mbytja) është proces që e ul shtypjen e lëngut ose gazit gjatë futjes nëpër prerjen sferike të ngushtë(p.sh. tubi kapilar). Procesi i ngufatjes zhvillohet pa ndikimin e punës së jashtme, por pasi që vet procesi kryhet shumë shpejt mundet të mos vërehet ndryshimi i nxehtësisë me rrethinën. Me uljen e shtypjes gjatë ngufatjes bie edhe temperatura e lëngut ose e gazit. Kjo ndodh gjatë zvogëlimit të energjisë së brendshme të lëngut ose gazit për shkak të rritjes rapide të rrymimit të lëngut ose gazit nëpër prerjen e ngushtë.

1.10.BARTJA E NXEHTËSISË

Ëshë e njohur se nxehtësia nga trupi i nxehtë kalon në atë të ftohtë. Ekzistojnë tri mënyra të bartjes së nxehtësisë dhe ato janë: me të vënit në veprim; me transferim dhe me rrezatim.

a.) Bartja e nxehtësisë me të vënit në veprimBartja e nxehtësisë me të vënit në veprim kryhet kur energjia (nxehtësia) bartet me kontakt direkt në mes

molekulave të një trupi ose në mes molekulave të më shumë trupave të cilët janë në një kontakt të mirë termik. Si në rastin e parë ashtu edhe në të dytin molekulat ia dorëzojnë energjinë e tyre molekulave fqinje. Bartja e energjisë nga njëra molekulë në tjetrën është e njëjtë sikurse me topat në fushën e bilardos, ku goditja bartet nga njëri top në tjetrin. P.sh., nëse njëra anë e shufrës metalike nxehet me flakë energjia e nxehtësisë do të rrjedh nga ana e nxehtë në atë të ftohtë. (2) Trupat të cilët e përçojnë mirë nxehtësinë janë përçues (bakri, alumini, hekuri). Trupat të cilët e përçojnë dobët nxehtësinë janë izolator (poliuretan, stiropori, tapë zgjeruese, leshi i xhamit). Ajri është gjithashtu njëri ndër përçuesit më të dobët të nxehtësisë. Marrë në tërsi trupat e ngurtë janë përçues më të mirë të nxehtësisë se sa ata të lëngët, kurse të lëngët më të mirë se sa ata të gaztë.

b.) Bartja e nxehtësisë me transferimBartja e nxehtësisë me transferim kryhet nëpërmjet grimcave, të fluidit të gaztë ose të lëngët, të cilat lëvizin

gjatë rrymimit (rrjedhjes). Te qarkullimi i natyrshëm, shkaku i rrymimit është diferenca në peshë, të fluidit ftohës kah fluidi i nxehtë, kurse te qarkullimi artificial rrymimin e prodhon përzierësi ose ventilatori. Në të dy rastet grimcat e marrin nxehtësinë prej murit shkëmbyes të nxehtësisë dhe e bartin në pjesën tjetër të kthinës. Pasi që grimcat dorëzojnë nxehtësinë, përsëri kthehen në trup të nxehtë dhe kështu procesi përsëritet. Në të njëjtën mënyrë nxehtësia bartet edhe në kahen e kundërt. (2)

Bartja e nxehtësisë me transferim mund të kontrollohet, p.sh., nëse është në pyetje qarkullimi artificial me rritjen dhe zvogëlimin e numrit te rrotullimeve të ventilatorit.

c) Bartja e nxehtësisë me rrezatimRrezatimi është bartës i nxehtësisë me ndihmën e valëve të nxehta. Gjatë së cilës nxehtësia bartet nga

njëri trup në tjetrin pa ndërmjetësim, prandaj nxehtësia në këtë mënyrë mund të bartet edhe nëpër vakum. Çdo trup mund të pranoj ose të dërgoj energji (nxehtësi) nëpërmjet valëve nëse ekziston diferenca temperaturike. Kur në mes të dy trupave nuk ekziston diferenca temperaturike, atëherë shkëmbimi i energjisë (nxehtësisë) është në ekuilibër. (2)

Nga përditshmëria është i njohur shembulli i bartjes së nxehtësisë me rrezatim: nga dielli kah planeti ynë."Sasia e nxehtësisë të cilen e pranon dhe i jep ndonjë trupi me anë të rrezatimit, varet nga gjendja e

sipërfaqes. Trupat që kanë ngjyra të ndritura dhe sipërfaqe të lëmueshme më dobët thithin dhe rrezatojnë nxehtësinë se sa ato që kanë sipërfaqe të vrazhdë dhe ngjyra të errëta." (2)

Në praktikë janë raste të rralla në të cilat ekziston vetëm një mënyrë për bartjen e nxehtësisë. Shumë shpesh mund të hasim një transferim të kombinuar të nxehtësisë nëpërmjet të vepruarit (të venit në veprim), bartjes (transferimit) ose rrezatimit. (2)

Në bartjen e nxehtësisë mund të ndikohet me diferenca temperaturike. Sa ma e madhe të jetë diferenca temperaturike aq ma e madhe është edhe bartja e nxehtësisë.

12

1.11.TEMPERATURA DHE MATJA E TEMPERATURËS

Temperatura është indikatori i intensitetit të nxehtësisë ose niveli i nxehtësisë së materies. Vetë temperatura nuk e tregon sasinë e nxehtësisë në materie. Ajo tregon shkallën e nxehtësisë, ose sa është e ngrohtë apo e ftohtë materia ose trupi.

Njësia për matjen e temperaturës është kelvini (K). Në përdorim janë edhe shkallët e celsiusit (°C) dhe shkalla e Farenhajtit (°F). Raporti i këtyre njësive është shënuar në shënimet e "Shtojcës".

Në teorinë molekulare mbi nxehtësin, temperatura tregon shpejtësinë e lëvizjes së atomeve (molekulave). Sasia e nxehtësisë në materie në të vërtet është masa e materies e shumëzuar në temperaturën e saj (me shpejtësinë e lëvizjes së atomeve).

P.sh., një pllakë e vogël bakri e rëndë disa gram, e nxehur në 727°C, nuk përmban aq shumë nxehtësi sikurse pesë kilogram bakër e nxehur në 140°C. Megjithatë niveli i nxehtësisë në pllakën e vogël të bakrit është më i lart përkatësisht intensiteti i nxehtësisë së saj është më i madh.

"Temperatura është veti për shkak të së cilës trupi është ose s'është në ngrohje ekuilibruese me ndonjë trup tjetër." (2)

Molekulat e materies gjithnjë lëvizin. Sa ma e ngrohtë është materia, aq ma e madhe do jetë lëvizja e molekulave. Gjatë temperaturës T=0 K (t = -273,15°C), përkatësisht zeros absolute, tërësisht ndalet lëvizja e molekulave, gjegjësisht materia është pa nxehtësi. Prandaj, kjo është temperatura më e ulët e mundshme e cila mund të arrihet.

Temperatura matet me termometër. Ekzistojnë termometër: të lëngët (zhivë; alkool; etanol; pentan) termo rezistues, bimetalik, pirometrik(radijacionik, optik, fotoelektrik), etj.

1.12. SHTYPJA DHE MATJA E SHTYPJES

Shtypja është fuqia sipas njësisë së sipërfaqes. Njësia për matjen e shtypjes është Paskali (Pa). Paskali është Njutoni (N) për metër katror (Pa=N/m²).

Është e njohur se toka është e pështjellur me shtresë ajri (atmosferik) me një trashësi prej 120 km. Kjo shtresë me peshën e vetë ndikon në sipërfaqe të tokës, përkatësisht bën shtypje në të. Kjo shtypje quhet shtypja atmosferike. Shtypja normale atmosferike në nivel të detit është 101.3 kPa. Prej arsyeve praktike shpeshherë instrumentet janë të kalibruara në 100 kPa për shtypje atmosferike.

Shtypja, më e vogël nga shtypja atmosferike quhet vakum i pjesërishëm. Zeroja në shkallën e shtypjes absolute është vlera e cila më shumë nuk mund të zbritet. Vakumimi perfekt arrihet në 0 Pa.

Në sistemin Amerikan të matjeve, njësia për matjen e shtypjes është "funt" për "inç" në katror (psi). Shtypja normale e atmosferës në nivel detar është 14,7 psi. Në këtë sistem matës, shtypja mbi shtypjen atmosferike matet me "psi", kurse shtypja nën shtypjen atmosferike matet me "inç" në shtyllën e zhivës (in.Hg).

Njësit për matjen e shtypjes të cilat në praktik ende përdoren janë: Bar (bar), Atmosfera (normale) fizike (atm), Atmosfera teknike (at), tor (tor).

Raporti i njësive për shtypje është dhënë në kryetitullin e ‘shtojcës’. Për shtypje përdoren edhe terminet: absolute dhe relative. Shtypje absolute ose ‘’reale’’ fillon nga ajo pikë

ku ska fare shtypje, përkatësisht p= 0 Pa.Shtypja relative fillon nga shtypja atmosferike p=101.3 kPA (në praktik 100 kPa) dhe në instrument

shënohet me zero. Shiko foton 1-7.Shtypja matet me manometër. Në ftohje më së shumti përdoren manometrat të cilët punojnë në principin e

tubave të Burdunovit ose rrëshiqit. Nga shkaqet praktike, pasi që në nën hije maten shtypjet mbi dhe nën atmosferike, përdoret manovakumetri. Ato bëjnë matjen e shtypjes relative. Nëse është e nevojshme, shtypja absolute lehtë llogaritet:

13

P.sh., manovakumetri tregon 200 kPa. Nëse mblidhet treguesi në manovakumetër me shtypjen atmosferike fitohet shtypja absolute, 200 kPa + 101.3 kPa = 301.3 kPa.

Për matjen e shtypjes më të vogël se ajo atmosferike, përkatësisht vakumit të pjesërishëm përdoret vakumetri. Pikënisja për matjen e vakumit është shtypja atmosferike.

14

Fig.1.7 Matja e shtypjes relative dhe absolute

1.13. PUNA DHE FUQIA

"Për të sjell një gjësend nga gjendja qetësuese në atë të lëvizshme, që të ndërrohet pozita e tij, etj, është e nevojshme të mposhtet forca e tij në rrugë të përcaktuar, gjegjësisht të kryhet ndonjë punë. E kundërta, ndonjë trup mundet për shkak të pozitës se vet, lëvizjes ose shtypjes, të jetë në gjendje ta kryej ndonjë punë ".(2)

15

Njësia për punë është Xhuli (J). Xhuli është i barabartë me punën që e kryen forca prej një Njutoni (N) për të lëvizur pikën e vetë të veprimit, në drejtim dhe kahe të forcës, për një metër (1J = 1N x 1m).

Energjia është aftësia ose mundësia e një trupi për të kryer një punë. Për këtë arsye, puna dhe energjia munden të identifikohen si të njëjta. Energjia është e pashkatërruar. Nuk mundet të zhduket, por jo edhe të krijohet nga asgjëja. Ajo vetëm mund të kalojë nga një formë në tjetrën.

Në bazë të vetive fizike nga e cila rrjedh aftësia e trupit që të kryejë një punë, dallohen disa lloje të energjisë:

E. termike; E. elektrike; E. mekanike; E. kimike etj."Në bazë të eksperimenteve dhe testimeve shumëvjeçare në fizikë, është ardhur deri të rregulla e njohur

për ekuivalencën e punës dhe nxehtësisë e cila thotë: Nxehtësia është një lloj energjie nga e cila mund të fitohet puna, ose nga puna mund të fitohet nxehtësia, çka do të thotë në fund se nxehtësia dhe energjia e punës mund të kalojnë nga njëra formë ne tjetrën."(2)

Fuqia është puna në njësinë e kohës. Njësia e fuqisë është vati (W). Vati është fuqia me të cilën kryhet puna prej një Xhul (J) në një sekondë (1W = 1J / 1s).

1.14. KAPACITETI I FTOHJES

Nxehtësia që i merret trupit të ftohur quhet nxehtësia e ftohjes dhe matet me njësit për matjen e energjisë- me xhul (J). Kur të llogaritet sa nxehtësi merret në njësinë e kohës (J/s), fitohet kapacitetit i ftohjes. Rezultati fitohet në njësinë e fuqisë - me vat (W).

2. PRINCIPI I FTOHJES

2.1. NË PËRGJITHËSI

Pajisjet ftohëse kanë për detyrë që trupat ose gjësendet t’i mbajnë në një temperaturë më të ulët se temperatura e rrethinës. Që ndonjë materie të ftohet ajo duhet të sjellët në kontakt me materien më të ftohtë, në të cilën duhet të transmetohet nxehtësia nga materia e cila duhet të ftohet.

16

"Mundësia praktike për arritjen e temperaturës më të ulët se temperatura e rrethinës, shtrihet në mundësinë që secili proces natyror i cili kryhet pran përcjelljes dhe absorbimit të nxehtësisë, të jetë e shfrytzuar për ftohje. Praktikisht përdoren këto principe:

- ndryshimi i gjendjes agregate, gjegjësisht ndryshimi i fazës së materies (shkrirja, avullimi, sublimimi);- ekspansioni i gazit të kompriminuar (ajrit) pranë fitimit të punës së dobishme;- ngufatja (efekti i Joul-it - Thomson-it);- efekti stuhi-nor;- efekti termoelektrik;- desorbcimi i gazrave;- efekti magnetik-kalorie. (1)

"Ftohja partikulare e proceseve të ndara (shkrirja e akullit, vlimi dhe avullimi i ndonjë lëngu lehtëavullues, sublimimi i akullit të thatë, ngufatja e gazrave etj.) mund të zgjat aq gjatë derisa të ketë trupa punues. Që ftohja të jetë e pandërprerë, trupat punues ftohës duhet të jenë në sasira të mëdha të pakufishme. Ftohja e pandërprer mund të fitohet edhe ashtu me që gjë fluidi ftohës, pas asaj pasi që sigurisht sasia e fluidit ka kryer efektin e paracaktur të ftohjes, do të kthehet në mënyrë e volitshme në gjendjen e mëparshme (procesi qarkor), gjatë së cilës nxehtësia e ftohjes dhe sasia e shtuar e energjisë duhet t’i dorëzohen ndonjë trupi më të nxehtë në mjedis. Sasia e shtuar e energjisë mund të fitohet nga puna mekanike, në formë të energjisë së nxehtësisë ose në cilën do formë tjetër të energjisë." (1)

Sasia e shtuar e energjis në procesin e ftohjes është e nevojshme që të sigurojë që nxehtësia të kalojë nga trupi i ftohtë në atë të nxehtë.

Nga principet e ftohjes të lartë përmendura, ndryshimi i gjendjes agregate dhe ngufatja e fluidit kanë përdorimin më të gjerë.

2.2.LLOJET E PAJISJEVE FTOHËSE

Pajisjet ftohëse të cilat më së shumti përdoren:1. Pajisjet ajrore për ftohje2. Pajisjet ftohëse Ejektorike3. Pajisjet ftohëse Absorbuese4. Pajisjet ftohëse Kompresorike 5. Pajisjet ftohëse Termoelektrike

Në pajisjet ftohëse me kompresor nxehtësia e shtuar është në formë të punës mekanike. Në pajisjet ftohëse absorbsuese dhe pajisjet ejektorike për ftohje nxehtësia e shtuar është në formë të energjisë së nxehtësisë, kurse në pajisjen ftohëse termoelektrike është në formë të energjisë elektrike.

Pajisjet ftohëse me kompresor, absorbuese dhe ejektorike dhe makinat ajrore për ftohje, për ekzekutimin e ciklit të ftohjes shfrytëzojnë procesin e kompresimit në kuptimin e gjerë të fjalës dhe këto pajisje për ftohje kanë edhe vlerën praktike më të madhe. Pajisjet ftohëse ejektorike dhe me kompresor sigurojnë një ndryshim kontinual ose periodik të ndryshimit të gjendjes agregate të materies e cila shërben si mjet ftohës, përderisa makina ajrore për ftohje nuk e bëjn ndryshimin e gjendjes agregate. Pajisjet ftohëse me kompresion mekanik, përkatësisht pajisjet me kompresor të cilët harxhojnë energji mekanike, kanë një domen më të gjerë shfrytëzues. Në raport me vetit konstruktive (si e kryen procesin e thithjes dhe shtypjes) kryesisht përdoren këta lloj të kompresorëve: -me piston; -skrull (scroll); -me rotacion; -vijor (në formë vide);

17

-turbo kompresor.

2.3. CIKLI I FTOHJES I PAJISJES KOMPRESORIKE

2.3.1. FITIMI I PANDËRPRERË I FTOHJES NË PROCESIN QARKOR

Nëse fluidit ftohës lëngë (mjetit ftohës) i sillet nxehtësia prej rrethinës ai do të fillojë të avullohet, nëse kushtet janë në nivel të kënaqshëm: shtypja dhe temperatura. Në rastin e dytë, nëse fluidi ftohës sillet në atë gjendje që temperatura e tij të jetë më e ulët se temperatura e rrethinës, ai gjithashtu do të fillojë të avullohet. Temperatura më e ulët e fluidit ftohës nga temperatura e rrethinës shkakton që fluidi ftohës të "merr" nxehtësinë prej mjedisit, përkatësisht nxehtësia spontanisht nga mjedisi do të kaloj në fluidin ftohës. Në të dy rastet mjedisi bëhet më i ftohtë. Mjedisi mund të ftohet pa ndërprerë vetëm nëse fluidi ftohës është në sasira të mëdha të pakufizueshme. Nëse ka (fluid ftohës) në sasi të kufizuar dhe e ka temperaturën më të ulët se sa rrethina dhe është nën shtypjen e caktuar, fluidi ftohës do të ftohë rrethinën vetëm deri atëherë kur do të ketë fluid ftohës, d.m.th deri sa i tëri nuk avullohet.

Nëse mjedisi është një hapësirë e mbyllur dhe e kufizuar, p.sh. "komore" e cila duhet të ftohet, edhe pse fluidi ftohës si një lëng i lehtë avullues gjendet në pajisje në të cilën do të avullohet, gjegjësisht avulluesi edhe pse fluidi ftohës ka një temperaturë më të ulët se sa hapësira në "komor", do të vie deri te avullimi i tij. Fluidi ftohës në avullues do të avullohet derisa temperatura në "komore" nuk zbret deri në temperaturën e avullimit. Atëherë vjen deri te ndërprerja e avullimit, pasi që nuk ka diferencë në temperaturat në mes avulluesit dhe "komorës". Nëse nuk ka diferencë temperaturike, nuk ka kalim të nxehtësisë. D.m.th., avulluesi, respektivisht fluidi ftohës, më nuk mundet të merrë nxehtësinë nga "komore-ja". Që fluidi ftohës, i cili tani është në gjendje të avullt, përsëri të jetë i aftë që të ekzekutoj efektin ftohës të caktuar, duhet në ndonjë mënyrë të kthehet në gjendjen e mëparshme. Gjegjësisht, duhet të lirohet nga nxehtësia të cilën e ka marrë në "komore".

Është e ditur se avulli mund të lirohet nga nxehtësia në procesin e kondensimit. Pajisja në të cilin fluidi ftohës në gjendjen e avullt do të kondensohet, pra kondensatori, duhet të vendoset jashtë "komorës" e cila ftohet. Avulluesi dhe kondensatori duhet të jenë të lidhura me anë të tubave. Tani na lajmërohen dy probleme. E para, si mund të vijë fluidi ftohës nga avulluesi në kondensator? Dhe e dyta, si të kondensohet fluidi ftohës (që të lirohet nga nxehtësia) kur e ka temperaturën më të ulët se sa temperatura e mjedisit? Të dy problemet zgjidhen me kompresor.

Kompresori vendoset në mes avulluesit dhe kondensatorit dhe në atë mënyrë nga avulluesi të thithë avullin e fluidit ftohës, dhe që në kondensator të shtyjë avullin e fluidit ftohës. Më tutje, kompresori do ta zgjidhë edhe problemin e dytë, ashtu që me shtypje (kompresionim) avullin e fluidit ftohës ta sjellë në shtypjen më të lartë, gjegjësisht në temperaturë më të lartë.

Për të punuar kompresori duhet të harxhojë energji. Një pjesë e kësaj energjie nëpërmjet punës mekanike, d.m.th. me kompresim i dorëzohet fluidit ftohës. Pra, fluidi ftohës do ta merr sasinë e shtuar të energjisë, respektivisht sasinë e shtuar të nxehtësisë. Pasi që tash avulli i fluidit ftohës është në kondensator, ku gjendet në një temperaturë më të lartë nga temperatura e mjedisit, vjen deri te kalimi spontan i nxehtësisë. Avulli i fluidit ftohës ia dorëzon nxehtësinë mjedisit dhe në një temperaturë të caktuar kondensohet në fluid ftohës të lëngët. Fluidi ftohës i lëngët në kondensator ka shtypjen e njëjtë si avulli i shtypur në dalje të kompresorit. Fluidi ftohës i kondensuar për shkak të gjendjes së shtypjes së lartë dhe temperaturës së lartë nën të cilat gjendet, nuk është i përshtatshëm për avullim. Në shtypjet më të larta duhen sasi më të vogla të nxehtësisë për avullim. Në praktikë megjithatë duhet që nga hapësira e ftohur të largohet sasi sa më e madhe e nxehtësisë. D.m.th, fluidi ftohës duhet të jetë në shtypje më të ulët. Gjithashtu, problem paraqet edhe ajo që temperatura e fluidit ftohës në dalje nga kondensatori është më e madhe se temperatura në "komor" e cili ftohet.

Shtypja dhe temperatura e fluidit mund të ulen gjatë procesit të ngufatjes. Për atë arsye në mes kondensatorit dhe avulluesit vendoset tubi kapilar si një element ngufatës. Freoni i lëngët ftohës në dalje të tubit kapilar dhe në hyrje të avulluesit, ka shtypjen dhe temperaturën më të ulët. Pra, tani fluidi ftohës në avullues gjendet në një temperaturë më të ulët se temperatura e "komorës" dhe prapë është i aftë të ekzekutojë efektin e përcaktuar të ftohjes, respektivisht që ta merr sasinë e caktuar të nxehtësisë nga “komora” dhe në këtë mënyrë ta ftohë atë.

18

Është e qartë se në këtë mënyrë procesi është rikthyer në fillim. Kështu është fituar ftohja e pandërprerë në procesin qarkor.

2.3.2. PROCESI I FTOHJES DHE ELEMENTET E PAJISJES KOMPRESORIKE

Pajisja kompresorike për ftohje punon në principin e ciklit ftohës kompresorik me avull. Ky cikël në themel përbëhet nga ndryshimet e gjendjes agregate të fluidit ftohës, kompresimit dhe ngufatjes së fluidit ftohës.

Elementet kryesore të pajisjes ftohëse kompresorike janë:-Kompresori -kryen thithjen e fluidit ftohës të shtypjes së ulët dhe shtypjen (kompresimin) e të njëjtit fluid ftohës në një shtypje më të lartë;-Kondensatori -ndryshon gjendjen agregate të fluidit ftohës, nga avulli në lëng, duke ia transferuar gjatë kësaj nxehtësinë rrethinës.-Tubi kapilar -me ngufatje e ulë shtypjen e fluidit ftohës, nga shtypja kondensuese në shtypje të avullimit.-Avulluesi -ndërron gjendjen agregate të fluidit ftohës, prej lëngut në avull, duke ia marr gjatë kësaj nxehtësinë rrethinës (komorës për ftohje).

Këto elemente bazë në mes vete janë të lidhura në qark të mbyllur me tuba, nëpër të cilët qarkullon mjeti ftohës. Si mjete ftohëse përdoren lëngjet lehtë avulluese, pra, cikli punues në të vërtet është cikli ftohës me avull.

Kompresori prej avulluesit e thith fluidin ftohës në gjendje të gaztë nën shtypje të caktuar, e shtyp në një shtypje më të lartë dhe e dërgon në kondensator. Fluidi ftohës në kondensator gjendet në formë të avullit, ia dorëzon nxehtësin ajrit përreth dhe e ndërron gjendjen e tij agregate, do të thotë kondensohet në lëng. Edhe më tutje fluidi ftohës ka shtypje të lartë respektivisht ka shtypje ngjeshëse (kompresuese) të kompresorit, përkatësisht ka shtypje kondensuese. Më tutje nga kondensatori fluidi ftohës në gjendje të lëngët kalon nëpër tubin kapilar. Tubi kapilar me ngufatje e ul shtypjen e lëngut të fluidit ftohës. Lëngu i fluidi ftohës tani ka shtypje më të ulët, respektivisht ka shtypjen avulluese, respektivisht ka shtypjen thithëse të kompresorit. Lëngu i fluidi ftohës nën atë shtypje hynë në avulluese. Në avullues lëngu i fluidi ftohës ia merr nxehtësinë ajrit për rreth (komorës për ftohje) dhe e ndryshon gjendjen e tij agregate, d.m.th avullohet. Fluidi ftohës është tash në gjendje agregate të gaztë, respektivisht në gjendje të avullt, edhe më tutje nën të njëjtën shtypje. Nga avulluesi kompresori thith avullin e shtypjes së ulët, e shtyn në një shtypje më të lartë dhe e dërgon në kondensator. Shiko fig. 3-1.

19

Fig. 3-1. Pajisja kryesore ftohëse kompresorike

Siç po vërehet, fluidi ftohës, pasi që ka kryer efektin ftohës të përcaktuar (komora për ftohje është e ftohtë), është kthyer në gjendjen e tij të më parshme, me që procesi qarkor është mbyllur. Pra, shpjegimi i ciklit ftohës është një proces punues qarkor.

2.4. CIKLI I FTOHJES I PAJISJES KOMPRESORIKE NË pi-DIAGRAM

Në fig. 3-2 është treguar teorikisht cikli ftohës i pajisje kompresorike në pi-diagramin sipas Molierit. “Në ordinatë është dhënë shtypja "p", kurse në apshis entalpia specifike "i ". Edhe shtypja edhe entalpia

janë madhësi të gjendjeve, prandaj gjendja e ndonjë trupi në këtë diagram paraqitet me pikë, kurse ndryshimi i gjendjeve me linjë (drejtëz). Që diagrami të jetë sa më i pasqyruar në ordinatë më së shpeshti përshkruhet me logon p e jo me p. Për llogaritjen praktike të pajisjeve kompresorike për ftohje pi-diagrami është i përshtatshëm sepse në këto pajisje shkëmbehen sasitë e nxehtësisë, por edhe puna e harxhuar, lajmërohen si dallime të entalpisë, të cilën në abshise është lehtë për ta lexuar.” (1)

Fig. 3-2 Cikli teorik i ftohjes së pajisjes kompresorike

20

Fluidi ftohës i kondensuar në dalje të kondensatorit është në gjendjen A e cila shtrihet në linjën e lëngut të ngopur. Lëngu i fluidit ftohës për këtë arsye në pikën A ka temperaturë T (temperatura e kondensimit), shtypje p (shtypja e kondensimit) dhe entalpia në io.

Kur lëngu i fluidit ftohës kalon nëpër tubin kapilar gjendja e tij për shkak të ngufatjes ndërrohet prej pikës A deri te pika B. Ky ndryshim i gjendjes është i nevojshëm që fluidi ftohës i lëngët të bie në shtypjen p0 (shtypja e avullimit) e cila në të njëjtën kohë kushtëzon temperaturën To (temperatura e avullimit). Entalpia e gjendjes së fluidëve ftohës është ende i0, sepse nxehtësia gjatë procesit të ngufatjes as nuk shtohet e as nuk merret.

Në hyrje të avulluesit, pika B, fluidi ftohës është përzierje e lëngut dhe e avullit, përderisa në dalje nga avulluesi, pika C, fluidi ftohës është në gjendje të avullit të ngopur. Shtypja dhe temperatura e fluidit ftohës në pikën C është e njëjtë sikurse në pikën B, por pasi që avulluesi, gjegjësisht fluidi ftohës ka absorbuar nxehtësinë nga hapësira ftohëse, entalpija ka ndryshuar në i1.

Kur fluidi ftohës kalon nëpër kompresor gjendja e tij ndryshon prej pikës C deri te pika D. Shtypja e freonit ftohës rritet deri te shtypja kondensuese p. Temperatura rritet deri Tpr (temperatura e avullit të tejnxehur) e cila është më e lart se temperatura e kondensimit T, sepse avulli i fluidit ftohës në dalje të kompresorit është në gjendje të tejnxehtë. Pasi që fluidi ftohës ka pranuar një energji shtesë në formë të nxehtësisë dhe për shkak të kësaj entalpija është ndryshuar në i2.

Në hyrje të kondensatorit, pika D, fluidi ftohës është në gjendje avulli të tejnxehur në shtypjen p. Nxehtësia prej kondensatorit kalon në rrethin, prej pikës D deri te pika A, dhe për të cilin shkak entalpia prapë ndryshon gjerë në madhësinë e gjendjes së fluidit ftohës i0 (pika A).

Në pjesën e parë të kondensatorit, prej pikës D deri te pika E, vjen deri te ndryshimi i gjendjes së fluidit ftohës nga avulli i tejnxehur në avull të ngopur (pika E). Prej pikës E deri te pika A fluidi ftohës lirohet nga nxehtësia gjatë shtypjes konstante p dhe temperaturës konstante T.

Në praktikë cikli ftohës duket paksa ndryshe nga pi-diagrami. Shikoni fig.3-3

Fig. 3-3. Cikli ftohës i pajisjes kompresorike në praktikë

Prej kondensatorit fluidi ftohës del si lëng pakëz i ftohur. Në diagram kjo është treguar nga pika A deri te pika A1. Për shkak të pothladivanja fluidi ftohës është liruar edhe prej një pjes të nxehtësisë për çka ka aftësi të absorboj më shumë nxehtësi nga hapësira e ftohur gjatë procesit të avullimit.

Në të vërtet, procesi i avullimit të fluidit ftohës fillon menjëherë në vetë hyrje të avulluesit në llogari të nxehtësisë së vetë lëngut, pastaj në llogari të nxehtësisë nga hapësira e ftohur, e cila kalon nëpër muret e avulluesit. Nga kjo rrjedh që fluidi ftohës me një sasi të vogël të nxehtësisë në vete duhet ti merr një sasi më të madhe të nxehtësisë hapësirës së ftohur.

21

Nga avulluesi fluidi ftohës del pakëz si avull i tejnxehur. Në diagram kjo është tregu nga pika C deri te pika C1.

Tejnxehja e avullit është e domosdoshme për arsye që të evitohet rrezikut që kompresori të bëjë thithjen e avullit të lagësht nga avulluesi, sepse në atë rast mund të vije deri te "goditja e lëngët " dhe dëmtimi i kompresorit.

2.5. PROCESI I CIKLIT FTOHËS NË PAJISJEN KOMPRESORIKE

Që të gjitha proceset në ciklin ftohës qarkor të analizohen dhe kuptohen tërsisht, duhet ditur mirë termodinamikën dhe mekanikën e fluidit. Në tekstin e mëtejmë do të shpjegohen disa procese më të rëndësishme, por sa të jetë e mundur do ti thjeshtësojmë ato.

Avulli i cili avullohet mbi fluidin ftohës në avullues është avull i lëngët i ngopur. Kur të avullohet edhe pika e fundit e lëngut atëherë ai është avull i tharë i ngopur. Kompresori e thithë këtë avull nga avulluesi dhe e shtyp kah kondensatori. Po qe se kompresori thithë avullin e lagët nga avulluesi (vërehet vesa në tubin thithës deri te kompresori dhe tubi shtypës i ftohët) do të vinte deri te humbjet e mëdha në cilindrin e kompresorit, dhe do të ekzistonte rreziku nga “goditja e lëngët”.

Procesi i thithjes së lagështisë: “Në fillim të thithjes muret e cilindrit, përkatësisht muret e hapësirës punuese janë të ngrohta nga shtypja e mëparshme, andaj avulli i ftohtë dhe i lëngët i thithur pranonë nxehtësinë nga muret e cilindrit, për shkak të së cilit do të avullohet pjesa e lëngët e avullit të lagësht. Kjo ka si rrjedhojë (pasoj) zvogëlimin e mbushjes së cilindrit, çka do të thotë që cilindri duhet të jetë bukur shumë më i madh. Gjatë procesit të mëtutjeshëm të ngjeshjes, avulli bëhet më i ngrohtë nga muret e cilindrit andaj nxehtësia kalon nga avulli në muret e cilindrit. Gjatë kësaj mund të vije deri te kondensimi i pjesërishëm i avullit në muret e cilindrit me që gjë mund të na sjell deri te "goditja e lëngët". Për shkak të nxehjes së avullit gjatë thithjes rritet edhe vëllimi specifik i saj, andaj edhe puna e ngjeshjes së fluidit ftohës rritet. Shkëmbimi i nxehtësisë ndërmjet avullit dhe murit të cilindrit janë procese të pakthyeshme dhe zvogëlojnë koeficientin e ftohjes. (1)

Për shkak të mangësive të përmendura të thithjeve të lagështa, procesi i avullimit të fluidit ftohës në avullues vijon ashtu që kompresori thithë avullin e tejnxehur. Në avulluesit e "thatë" (avulluesit me ekspanzues drejtpërsëdrejti) përçohet aq sasi e fluidit sa në të edhe avullohet deri në gjendjen e avullit të ngopur të thatë ose madje pakëz avull i tejnxehur.

Thithja fillon veç atëherë kur pistoni lëshohet aq ulët sa që shtypja në cilindër të jetë më e ulët nga shtypja e avullimit. Sa është shtypja e avullimit e ulët, njashtu edhe pistoni duhet të gjendet në pozitën e ulët. Pasi që vëllimi i dobishëm i avullit të thithur matet nga pozita fillestare thithëse deri në pikën e vdekur më të ulët, është e çartë që do të thithet më pak fluid ftohës, nëse pozita e pistonit që nga fillimi i thithjes është e ulët. Pasi që fluidi ftohës është bartës i nxehtësisë së tërhequr, kjo do të thotë që edhe sasia e asaj nxehtësie do të jetë më e vogël, d.m.th. do të jetë më i vogël edhe kapacitet ftohës i kompresorit.

Rritja e shtypjes së kondensimit gjithashtu na sjell deri te zvogëlimi i kapacitetit ftohës. Kur pistoni fillon të lëviz lartë, vëllimi zvogëlohet, kurse shtypja rritet. Kur shtypja në cilindër bëhet më e madhe nga shtypja e kondensimit, atëherë avulli kalon në kondensator. Nëse shtypja e kondensimit është më e madhe se shtypja optimale, pistoni duhet të shkojë edhe më lartë për të rritur shtypjen, por me këtë do të zvogëlohet vëllimi. Zvogëlimi i vëllimit shkakton shtytjen e edhe më pak fluid ftohës, me këtë do të bartet një sasi edhe më e vogël e nxehtësisë së tërhequr, gjegjësisht do të kemi më pak kapacitet kompresorik ftohës.

Do të thotë, kompresori thith avullin e tejnxehur dhe fillon ta ngjesh. Me ngjeshje rritet energjia e brendshme e avullit në llogari të punës mekanike të harxhuar për ngjeshje, me çka manifestohet me rritjen e temperaturës dhe shtypjes së avullit të fluidit ftohës.

Puna mekanike e harxhuar (∠) është me të vërtet nxehtësia e shtuar ΔQ e cila mundëson që nxehtësia nga trupi i ftohtë (hapësira që ftohet) të kalon në trupin më të nxehtë (mjedisin). Raporti i sasisë së nxehtësisë të tërhequr nga trupi i ftohtë në të nxehtë dhe të nxehtësisë së shtuar quhet koeficienti i ftohjes ε. Përkatësisht, koeficienti i ftohjes është raporti i realizuar i nxehtësisë së ftohjes edhe për atë punë të harxhuar. Koeficienti i ftohjes (ε) më hollësisht është shpjeguar në tekstin e mëtejmë.

Avulli i cili del nga kompresori gjendet në gjendje të tejnxehur. Pasi që shtypja e ngjeshjes është identike me shtypjen kondensuese, do të thotë që ajo drejtpërsëdrejti varet nga temperatura e rrethinës të cilës fluidi ftohës ia dorëzon nxehtësinë. Temperatura e avullit të ngjeshur të fluidit ftohës në dalje nga kompresori varet edhe nga vetë konstruksioni i kompresorit, prandaj ky është një

22

ndryshim i zakonshëm për lloje të ndryshme, pa marrë parasysh që kushtet e tjera të punës janë identike. Kjo temperaturë është treguese e mirë e kualitetit të kompresorit, pasi që te realizimet e dobëta të konstruksioneve diferenca e kualitetit është më e lartë. (3)

Pra, avulli i fluidit ftohës në gjendjen e tejnxehur hynë në kondensator. Këtij avulli për shkak të kompresimit i është rritur energjia e brendshme. Fluidi ftohës nëpër kondensator duhet t’ia dorëzojë temperaturën mjedisit. Kjo nxehtësi Q, e cila ndahet nga fluidi ftohës, përbëhet nga nxehtësia e ftohjes Q0, e cila me rastin e avullimit në avullues e tërhequr nga trupi i ftohur dhe nga nxehtësia e cila i përgjigjet punës mekanike të ekzekutuar nga ana e kompresorit Pi (fuqia indikuese e kompresorit) do të thotë: Q= Q0 + Pi

Simbolet e përdorura nënkuptojnë që fjala është për sasitë e nxehtësisë në njësinë e kohës, kurse shkëmbimet e nxehtësisë me mjedisin në pjesët tjera të instalimit është anashkaluar. (1)

Shprehja e sipërme mund të shënohet edhe ndryshe:

Q = Q0 + ΔQ oseQ = Q0 + ∠

Avulli i tejnxehur në kondensator së pari ftohet (i dorëzohet nxehtësia mjedisit) deri në gjendjen e ngopjes. Gjatë kësaj ftohje temperatura e avullit shpejt bie, gjegjësisht i merret nxehtësia. Kur avulli arrin temperaturën e ngopjes, gjegjësisht temperaturën e kondensimit, fillon kondensimi i avullit.

Avullit i tërhiqet nxehtësia e kondensimit, gjatë temperaturës konstante, derisa edhe sasia e fundit e avullit të fluidit ftohës nuk kalon në gjendje të lëngët. Edhe para daljes prej kondensatorit fluidi ftohës është në gjendje të lëngët. Pasi që nxehtësia edhe më tutje iu tërhiqet, temperatura e tij bie nën temperaturën e kondensimit dhe fluidi ftohës do të bëhet pjesërisht i tej ftohur.

Nga të theksuarit e mëparshëm, kondensatori mund të ndahet në tri regjione:- në zonën e parë avulli i tejnxehur ftohet deri në ngopje, i tërhiqet nxehtësia e ndjeshme, dhe temperatura ka një ulje të madhe.- në zonën e dytë avulli kondensohet, tërhiqet nxehtësia latente e kondensimit, temperatura është konstante.- në zonën e tretë lëngu (kondensati) i tej ftohët, i tërhiqet nxehtësia e ndjeshme, temperatura ka ulje të vogël. Do të thotë, tej ftohja realizohet në atë mënyrë që lëngu i kondensuar, gjatë shtypjes konstante të

kondensimit, në një mënyrë ftohet nga temperatura e kondensimit në ndonjë temperaturë më të ulët. Me tej ftohjen rritet nxehtësia e ftohjes - Q0, me ç'rast përmirësohet edhe koeficienti i ftohjes ε. Koeficienti i ftohjes ε është raporti i sasisë së nxehtësisë Q0 i tërhequr nga trupi i ftohtë në trupin më të

nxehtë kah nxehtësia e shtuar ΔQ :ε = Q0 / ΔQ = Q0 /∠

Pasi që nxehtësinë e ftohjes Q0 të cilën e merr avulluesi varet nga temperatura e avullimit T0, kurse sasia e nxehtësisë Q të cilën e dorëzon kondensatori varet nga temperatura e kondensimit Ti pasi që është ∆Q = Q - Q0,

koeficienti i ftohjes mund të definohet si: ε = T0 / T - T0

Nga shprehja shihet që për bartjen e sasisë së njëjtë të nxehtësisë Q0 duhet të investohet më pak punë, nëse diferenca e temperaturave Ti - T0 është më e vogël. Me tej ftohjen në zonën e fundit të kondensatorit, lëngu është në temperaturë më të ulët Tph nga temperatura

e kondensimit Ti dhe në atë temperaturë Tph hyn në tubin kapilar. Pasi që është: Tph - T0 < T - T0, fitohet një rritje e vogël e koeficientit të ftohjes. Më tej nga kondensatori fluidi ftohës i lëngët hyn në tubin kapilar. Tubi kapilar me procesin e ngufatjes ia

ndryshon energjinë e brendshme fluidit ftohës, dhe me këtë edhe temperaturën e tij. Në hyrje të tubit kapilar fluidi ftohës është në shtypjen kondensuese, kurse në dalje të tubit kapilar e ka shtypjen e avullimit. Për shkak të ndërrimit të shtypjes dhe temperaturës lirohet nxehtësia Qp, e cila harxhohet në avullimin e një pjese të lëngut të fluidit ftohës. Nëse përmbajtja e avullit në këtë lëng është e vogël, do të jetë më e vogël edhe humbja e nxehtësisë së ftohjes, dhe gjithashtu do të jetë më e vogël edhe rritja e punës së nevojshme për këtë humbje të nxehtësisë së ftohjes.

23

Nxehtësinë Qp duhet ta kompensoj puna e tepërt e nevojshme. Nëse kjo nxehtësi Qp është më e vogël, do të jetë më e vogël edhe humbja e nxehtësisë së ftohjes, gjegjësisht fluidi ftohës do të jetë në atë gjendje që do të mund të tërheq një sasi më të madhe të nxehtësisë nga hapësira e ftohur. Gjithashtu, nëse kjo nxehtësi Qp

është më e vogël, do të jetë më e vogël edhe rritja e punës së nevojshme. E tërë kjo ndikon në koeficientin e ftohjes. Humbja më e madhe e nxehtësisë së ftohjes, koeficienti i ftohjes do të jetë më i vogël; më shumë punë e kërkuar, gjithashtu edhe koeficienti më i vogël i ftohjes. Nxehtësia Qp do të jetë më e vogël, nëse është më e vogël diferenca e temperaturave Ti dhe T0. Do të thotë, koeficienti i ftohjes varet prej Ti dhe T0. Nëse diferenca e këtyre temperaturave është më e madhe, aq edhe koeficienti i ftohjes do të jetë më i dobët.

Për çdo rast në tubin kapilar do të vie deri te zvogëlimi i koeficientit ftohës për shkak të ndikimit të dëmshëm të procesit jo kthyes të ngufatjes. Edhe pse kondensati në hyrje të tubit kapilar është në temperaturën tej ftohëse Tph, koeficienti i ftohjes për shkak të ngufatjes do të jetë i zvogëluar, por jo edhe aq sa do të ishte i zvogëluar kur kondensati të hyjë në tubin kapilar në temperaturë të kondensimit T.

Riftohja e shtuar arrihet ashtu që tubi kapilar në pjesën më të madhe të gjatësisë së tij përcillet nëpër ose përreth tubit thithës, nëpër të cilin kompresori bën thithjen e avullit të ftohtë nga avulluesi. Kështu tubi kapilar dhe tubi thithës ndikojnë si shkëmbyes të nxehtësisë (riftohja e lëngut). Në të riftohja e lëngut të fluidit ftohës me avull të ftohtë nga avulluesi, kryhet në të njëjtën kohë me ngufatjen e lëngut të fluidit ftohës. Ky avull i ftohtë nga avulluesi në të vërtet është avull i ngopur i thatë (pakëz i ringrohur). Ajo me futjen në shkëmbyes të nxehtësisë edhe më tej tejnxehet duke ftohur gjatë kësaj kondensatin e fluidit ftohës. Me këtë mënyrë do të përmirësohet koeficienti i ftohjes, por jo edhe aq, sepse rritja e nxehtësisë së ftohjes fitohet në bazë të rritjes së punës së ngjeshjes.

Te pajisjet ftohëse të cilat si lëndë ftohëse përdorin freonin, një shkëmbyes i këtillë i nxehtësisë është nevojë praktike: Freonët përzihen mirë me vajrat për lyerje në kompresor. Freonët nëpër instalim me vete bartin edhe pikëza të këtij vaji. Në shkëmbyesin e nxehtësisë vije deri te avullimi i freonit prej vet atyre pikave të vajit. Me këtë evitohet të vije deri te avullimi i freonit lëngë në cilindrin e kompresorit.

Nga tubi kapilar fluidi ftohës, i cili është në shtypjen të avullimit, përcillet deri në avullues. Në avullues fluidi ftohës lëngë në temperaturën e avullimit (temperatura e ngopjes), fillon të vlojë dhe avullohet. Për avullim u është i nevojshëm nxehtësia avulluese latente, të cilën e merr nga mjedisi i avulluesit (nga hapësira e cila ftohet), gjegjësisht nga sipërfaqja e avulluesit.

Proceset të cilat ndodhin gjatë sjelljes së nxehtësisë fluidit ftohës në avullues (transmetimi i nxehtësisë në mes fluidit dhe mureve të brendshme të avulluesit, procesi i vlimit të fluidit në tuba, transmetimi i nxehtësisë në mes mediumit të ftohur dhe avulluesit, ndikimi i vajit të tretur në fluid gjatë transmetimit të nxehtësisë, paraqitja e vesës në sipërfaqen e avulluesit etj.) janë shumë të ndërlikuara dhe analiza e tyre do të mungojë për shkak temës të cilën ky libër para se gjithash e shqyrton.

Fluidi ftohës do të avulloj derisa të avullohet i tëri, gjegjësisht të ndërroj gjendjen e tij agregate dhe të kaloj në fazën avulluese. Ai në të vërtet është në gjendje të avullit të thatë të ngopur. Kjo gjendje sigurohet me "mbushjen" gjegjëse, e cila është e nevojshme si një sasi e lëngët e fluidit ftohës e cila do të avullohet para daljes nga avulluesi. Në zonën dalëse të avulluesit avulli i ngopur i thatë në një sasi të duhur edhe rinxehet.

Pasi që nxehtësia e ftohjes i tërhiqet trupit të ftohur gjatë diferencave përfundimtare temperaturike të fluidit ftohës i cili avullohet në avullues dhe trupi i cili ftohet, koeficienti i ftohjes do të zvogëlohet. Ky zvogëlim mund të rregullohet me riftohjen e lëngut të fluidit ftohës dhe me ngrohjen e avullit të ngopur të thatë. Me siguri ringrohja në praktikë rekomandohet, sepse me këtë sigurohet avullim i tërësishëm i lëngut para hyrjes në kompresor. (1)

Kompresori me thithjen e avullit të tejnxehur e mbyll ciklin e ftohjes. Të gjitha proceset në këtë cikël në realitet janë procese të pakthyeshme.

Që pajisja ftohëse kompresorike të punojë në mënyrë optimale duhet që në mënyrë të përshtatshme të harmonizohen karakteristikat e elementeve partikulare të sistemit. Me harmonizimin e karakteristikave të atyre elementeve fitohen karakteristikat statike të punës së pajisjes ftohëse kompresorike në përgjithësi. Me harmonizimin e karakteristikave duhet të zgjidhen shumë probleme në punën komplete të pajisjes, sepse puna partikulare e elementeve nuk është e pavarur nga puna e elementeve të tjera.

"Temperatura e avullimit ndryshohet në periudhat e punës së kompresorit në kufij mjaft të gjër. Pasi që edhe temperatura e kondensimit në periudhën e punës kompresorike ndërrohet me temperaturën e avullimit, kurse gjatë eksploatimit kushtet e ftohjes së kondensatorit gjithashtu ndryshohen në kufij mjaft të gjërë, tubi kapilar duhet të jetë i dimensionuar ashtu që rrjedhja e lëngut të freonit ftohës nën ndikimin e diferencave të shtypjeve të

24

kondensimit dhe avullimit gjithmonë në mënyrë të kënaqshme i përgjigjet kapacitetit ftohës. Nëse tubi kapilar nuk do të lëshonte lëng të mjaftueshëm, efikasiteti i avulluesit do të përkeqësohej për shkak të lagështis jo adekuate të sipërfaqes së tij, kurse efikasiteti i kondensatorit do të zvogëlohej për shkak të grumbullimit të lëngut në të. Nëse tubi kapilar do të ishte më i madh - i gjërë, në avullues do të depërtoj edhe avulli nga kondensatori, me çka do të rritej shtypja në avullues dhe do ta zvogëlonte kapacitetin ftohës." (1)

"Nëpër tubin kapilar rrjedhja ndryshon gjatë periudhës së punës së kompresorit dhe rritet ashtu si rritet diferenca e shtypjeve të kondensimit dhe avullimit. Për këtë shkak përherë ndryshon edhe përmbajtja e fazës së lëngët edhe në avullues edhe në kondensator, me çka ndryshon edhe efikasiteti ngrohës i tyre. Mbushja optimale e avulluesit me lëng relativisht arrihet vetëm në një hapsirë të ngushtë të kushteve temperaturike të punës." (1)

"Edhe pse karakteristikat punuese të tërë elementeve të pajisjes duhet të jenë të harmonizuara nga shikimi termoteknik, duhet edhe sasia e fluidit ftohës, me të cilin instalimi mbushet, që të jetë e harmonizuar me vëllimin e kondensatorit dhe të avulluesit që të mos vije deri te grumbullimi i tepërt i lëngut në kondensator ose deri te rrjedhja e lëngut nga avulluesi në tubin përcjellës thithës". (1)

“Kur kompresori ndalon së punuari, lëngu i fluidit ftohës edhe më tutje rrjedh nëpër tubin kapilar nga kondensatori në avullues, për të cilin shkak shtypja në kondensator zbret kurse në avullues rritet. Rrjedhja e lëngut është më e ngadalësuar aq sa është diferenca e këtyre shtypjeve më e vogël, dhe nëse periudha e pushimeve (pauzës) të kompresorit është më e madhe, shtypjet do të barazohen. Vëllimi i avulluesit duhet të jetë mjaft i madh që të pranoj lëngun, i cili gjatë kësaj pune mblidhet në avullues, pa rrjedhjen e lëngut në përçuesin thithës." (1)

Janë të cekura vetëm disa nga problemet të cilat mund të ndodhin në punën komplete të pajisjes, nga arsyeja që të kuptohet rëndësia e harmonizimit të karakteristikave të elementeve partikulare në bashkësinë punuese të pajisjes kompresorike komplete në pajisjen ftohëse.

3. FRIGORIFERËT DHE FRIZAT SHTËPIAK

3.1. NË PËRGJITHËSI

Frigoriferi është një pajisje ftohëse e dedikuar për ruajtjen e gjërave të freskëta ushqimore të cilat në të ftohen dhe ruhen në një temperaturë prej 0 - 8°C. Natyrisht në frigorifer mund të vendosen edhe ushqimet që veç janë të ngrira. Koha e ruajtjes së ushqimeve në frigorifer, me që varet nga lloji dhe vetit e ushqimeve, mund të zgjat më së shumti 2-3 javë. Frizi është një pajisje ftohëse e dedikuar për ruajtjen e ushqimit të ngrirë dhe/ose ngrirjen e ushqimeve të freskëta. Temperatura në friz është më e ulët se -18 ºC. Koha e ruajtjes së ushqimeve në friz, çka varet nga lloji dhe tipi i ushqimeve, mund të qëndroj disa muaj. Në pjesët e përparme të frigoriferit dhe frizit ndodhen shenjat me një apo më shumë yje (ka edhe frigorifer pa etiketa). Ato shenja janë disa nga shenjat internacionale, të cilat i kanë përvetësuar prodhuesit e frigoriferëve dhe frizave, të cilat në shikimin e parë tregojnë se për çfarë lloji të frigoriferit bëhet fjalë ose çfarë temperature përmbajnë. Domethënia e etiketave në pjesën e parme të frigoriferëve dhe frizave:

Pa etiketë pajisja nuk e ka hapësirën temperaturike- të ulët

25

-Hapësira me temperaturë të ulët e shënuar me një yll, dedikohet për ruajtjen afatshkurtre të ushqimeve të ngrirë në temperaturë deri -6 ºC

* * - Hapësira me temperaturë të ulët, e shënuar me dy yje, dedikohet për ruajtjen afatshkurtre të ushqimeve të

ngrira në temperaturë deri në -12 ºC.

- Hapësira me temperaturë të ulët, e shënuar me tre yje, dedikohet për ruajtjen afatgjate të ushqimeve të ngrira në temperaturë -18 ºC.

* * * *- Hapësira me temperaturë të ulët, e shënuar me katër yje, dedikohet për ngrirjen e ushqimit të freskët dhe për ruajtjen afatgjate të ushqimit të ngrirë në një temperaturë më të ulët se -18 ºC.

Çdo frigorifer dhe friz ka etiketat të cilat gjinden në shtëpizat e pajisjes në pjesën e jashtme apo të brendshme të saj. Në të mund të gjinden të dhënat e pajisjes ftohëse në vazhdim: lloji ; modeli; tensioni dhe frekuenca; fuqia hyrëse; bruto-neto vëllimi; kapaciteti ngrirës; klasa klimatizuese; harxhimi i rrymës në nivelin vjetor; niveli i zhurmës; simboli i institucionit i cili e ka testuar apo lejuar përdorimin e pajisjes ftohëse etj . Në etiketë mund të gjenden të dhënat e sasisë së fluidit ftohës me të cilin është mbushur sistemi dhe patjetër simboli i fluidit ftohës i cili gjindet në sistem. Këto dy të dhëna njëherazi janë edhe të dhënat më të rëndësishme që gjinden në etiketa të cilat i nevojiten mjeshtrit, serviserëve. Gjatë blerjes së frigoriferëve në të gjinden edhe udhëzuesit për përdorimin e tij. Udhëzuesi përmban rekomandime të ndryshme të prodhuesit të frigoriferit dedikuar përdoruesve për funksionim të drejt dhe sa më të gjatë të pajisjes ftohëse. Frigomjeshtrit të cilët i riparojnë pajisjet ftohëse është mirë që të dinë rekomandimet e prodhuesit nga udhëzuesi për përdorim. Këto shpesh mund të ndihmojnë gjatë analizës së prishjes. Frigoriferët dhe frizat shtëpiak ndërtohen me klasa të ndryshme klimatizuese:- SN- për temperaturë të mjedisit prej 10-32 ºC,

- N - për temperaturë të mjedisit prej 16-32 ºC,

- ST- për temperaturë të mjedisit prej 18-38 ºC,

- T - për temperaturë të mjedisit prej 18-43 ºC.Në botë ekzistojnë frigorifer dhe frizat në mënyra të ndryshme; me konstruksione dhe zgjedhje të ndryshme

teknike. Megjithatë, në këtë libër janë përshkruar vetëm frigoriferët dhe frizat të cilët më së shpeshti përdorën në amvisëri.

3.2. FRIGORIFERËT

Ekzistojnë frigorifer me hapësirë të ulët temperaturike (simboli me 1 ose 2 yje) ose pa ambient temperaturik të ulët (nuk ka simbole me yje). Frigoriferët me hapësirë të ulët temperaturike mund të kenë avullues në formë të shkronjave "U", "O", "L". Nga ana e përparme avulluesi është i mbyllur me kapak i cili mund te hapet. Nën avullues gjindet ena për mbledhjen e ujit gjatë shkrirjes së avulluesit.

26

*

* * *

Shkrirja e avulluesit bëhet në mënyrë manuale ose gjysmë automatike. Hapësira temperaturike e ulët, përkatësisht avulluesi, xhendet gjithmonë në pjesën e epërme të hapësirës ftohëse.

Fig. 4-1. Frigoriferi

Frigoriferët pa hapësirë të ulët temperaturike e kanë avulluesin në formë të pllakës së rrafshët. Avulluesi është i montuar në pjesën e fundit të shtëpizës së frigoriferit gjatë majës së pjesës së epërme të hapësirës ftohëse. Mund të jetë i dukshëm ose është i pështjellur (në mes izoluesit dhe sipërfaqes së brendshme të shtëpizës).

Shkrirja e avulluesit kryhet automatikisht - me ajër nga hapësira ftohës ose me nxehës elektrik. Uji nga avulluesi kullohet dhe mblidhet në kanalin e dizajnuar posaçërisht për atë punë e cila e bart atë jashtë ambientit ftohës në enën e dedikuar për mbledhjen e ujit. Ena për mbledhjen e ujit mund të jetë e montuar në pjesën e epërme të shtëpizës së kompresorit ose në fund të kondensatorit. Frigoriferët kanë dyer të përshtatshme të cilat zakonisht kanë mundësin të hapen majtas-djathtas. Dyert kanë gomë puthitëse mbyllëse (gomim) me magnet.

Frigoriferët, për shkak të nivelizimit kanë këmbë lëvizëse të vendosura në fund të shtëpizës.Në pjesën e pasme të frigoriferit është i montuar kondensatori. Gjithashtu, në pjesën e pasme të frigoriferit

gjendet vendi punues ku vendoset kompresori. Vendi i ftohur ndriçohet me llambën të cilën e aktivizon ndërprerësi pasi që të hapet dera. Llamba me port llamë, ndërprerësi dhe termostati zakonisht gjenden në një shtëpizë të përbashkët plastike. Frigoriferët mund të kenë klasa të ndryshme klimatizuese, përkatësisht prodhime: SN, N, ST ose T.

Ekzistojnë edhe frigorifer të ashtuquajtur montues, përkatësisht frigoriferët të cilët janë të paraparë për montime si pjesë përbërëse të kuzhinës. Tek këta frigorifer posaçërisht është e rëndësishme të kenë qarkullim të mirë të ajrit për rreth. Punën automatike të frigoriferit e rregullon termostati.

3.3. FRIGORIFERËT E KOMBINUAR

Frigoriferët e kombinuar gjithmonë kanë etiketat me katër yje.Frigoriferët e kombinuar janë pajisje ftohëse me dy hapësira temperaturike. Njëra hapsir, frigoriferike, me

temperaturë prej 0-8 ºC është e dedikuar për ruajtjen e ushqimit të freskët, kurse hapësira e dytë, e frizit, në temperaturë më të ulët, gjerë më -18 ºC është e dedikuar për ngrirjen e ushqimeve të freskëta, dhe për ruajtjen afatgjate të ushqimit të ngrirë.

27

Secila hapsirë temperaturike ka dyert e tyre të përshtatshme të cilat zakonisht kanë mundësinë që të hapen majtas-djathtas.

Në pjesën frigoriferike të frigoriferit të kombinuar është vendosur avulluesi pllakë në fund të shtëpizës para pjesës së sipërme të ambientit ftohës. Avulluesi mundë të jetë i fshehur ose i dukshëm. Shkrirja e avulluesit kryhet në mënyrë automatike – ajrore nga ambienti ftohës ose me nxehës elektrik.

Fig. 4-2. Frigoriferi i kombinuar

Në pjesën për ngrirje të frigoriferit të kombinuar është i vendosur avulluesi i cili në pjesë më të madhe e mbulon sipërfaqen e fushës ngrirëse. Avulluesi mund të jetë i pashëm nga ana e përparme, përderisa pjesa e pasme është e pështjellur me izolues. Gjithashtu ekzistojnë edhe mënyra ku avulluesi fare nuk shihet, gjegjësisht ku avulluesi është i vendosur në mes izolimit dhe sipërfaqes së brendshme ngrirëse të shtëpizës. Për rreth hapësirës së derës së pjesës ngrirëse në izolimin e shtëpizës zakonisht është e vendosur

“pështjellësja kundër vesës” ose nxehësi elektrik (shumë rrallë). Izolimi i pjesës ngrirëse të frigoriferit të kombinuar, gjithmonë është më e trash se sa izolimi i pjesës frigoriferike të pajisjes. Sipërfaqja e avulluesit në pjesën e frigoriferit është shumë më e vogël se sa sipërfaqja e avulluesit në pjesën ngrirëse, me çka mundësohet temperatura e duhur në çdo vend. Sonda e termostatit tek frigoriferët e kombinuar gjithmonë është e montuar në avulluesin e frigoriferit, kurse vet termostati është i vendosur në brendësinë e hapësirës frigoriferike. Varësisht nga prodhuesi i frigoriferëve të kombinuar, pjesa ngrirëse mund të jetë mbi pjesën frigoriferike apo e kundërta. Vëllimi i hapësirës ngrirëse asnjëherë nuk është më e madhe se vëllimi i hapësirës së frigoriferit. Te frigoriferët e kombinuar “ekspansioni” i fluidit ftohës mund të fillon në avulluesin e ngrirësit ose në avulluesin e frigoriferit, çka varet nga zgjedhja konstruktive. Frigoriferët e kombinuar mund të jenë të ndërtuar me klasa N, ST ose T klimatizuese, nëse janë vetë shkrirës, por nëse avulluesi në hapësirën e frigoriferit shkrihet me anën e nxehësit elektrik atëherë mund të jen me klasa SN, N, ST ose T klimatizuese.

Për nivelizimin e pozitës së pajisjes, frigoriferët e kombinuar kanë këmbëza të montuara për pjesën e poshtme të shtëpizës të cilat mund të nivelizohen-përshtaten.Në anën e pasme të pajisjes gjendet kondensatori dhe hapësira punuese e kompresorit. Ekzistojnë frigorifer të kombinuar montues dhe për ta më kryesore është të kenë qarkullim të mirë të ajrit përreth kondensatorit dhe kompresorit.

Punën automatike të frigoriferit të kombinuar e drejton termostati.

3.4.FRIZAT VERTIKAL

28

Në friza vertikal ekzistojnë etiketat me 3 ose 4 yje. Frizat të shënuar me 3 yje në të vërtet janë "konservues". Këta janë te dedikuar t’i ruajnë ushqimet në një temperaturë prej -18 °C të cilat veç janë të ngrira në mënyrën industriale. Në ta nuk është e preferuar ngrirja e ushqimeve, sepse nuk janë të projektuar për atë qëllim. Tek ne në amvisëri rrallë përdoren. Ngrirësit vertikal të shënuar me 4 yje janë të destinuar edhe për ngrirjen e ushqimit të freskët dhe për këtë qëllim kanë anë të posaçme në pjesën e sipërme të sipërfaqes ftohëse.

Fig. 4-3 Frizi vertikal Në lidhje me avulluesin ekzistojnë prodhime të ndryshme të frizave vertikal. Ndarja e bazës së frizit vertikal është me avullues të "pështjellur" ose që shihet. Në raport me avulluesin ekzistojnë prodhime të ndryshme të frizave vertikal. Ndarja kryesore e frizit vertikal është me avullues që shihet ose të "pështjellur". Avulluesit të cilët shihen në hapësirën ftohëse mundë të jen të përpunuar si avullues pllakë alumini në formë të krehrit (nëse shikohet nga anash). Në mes të dy pllakave ekziston fioku në formë tubi të shtypur. Në raport me vëllimin e brendshëm, frizi është përgatitur me numra fiokash që dallohen. Llojet e tjera të avullueseve të cilët shihen në hapësirën ftohëse janë avullues tub të përpunuar nga tubat nikel çelik, kurse janë të prodhuar në atë mënyrë ku munden të shërbejnë si raft. Në to, përkatësisht në rafte, munden drejtpërdrejt të vendosen ushqimet. Te këta lloje avulluesish rafti i epërm është detyrimisht i mbyllur dhe ka port (kapak), kurse shërben për “ngrirje” të shpejt të ushqimit të freskët. Avulluesit të cilët nuk shihen, avulluesit e “pështjellur”, mund të jenë të llojit “tub në pllakë” ose avulluesit alumin në formë pllake. Këto janë të ndërtuara brenda shtëpizës në mes izolimit dhe sipërfaqes së brendshme të hapësirës ftohëse. Edhe këto pajisje ftohëse kanë këmbë të përshtatshme për nivelizimi, dhe kondensatorin në anën e pasme të shtëpizës së pajisjes ftohëse.

Frizi vertikal kanë tastaturën komanduese në pjesën e përparme të epërm të pajisjes. Ekzistojnë tastatura të prodhimeve të ndryshme dhe funksione të llojllojshme. Rreth hapësirës së derës në izolimin e shtëpizës zakonisht vendoset “pështjellësi kundër vesës” (rrallë herë nxehës elektrik). Shkrirja e avulluesit tek frizat vertikal bëhet në mënyrë manuale, përkatësisht shkyçjes së pajisjes nga rrjeti elektrik. Përparësia e frizit vertikal në raport me atë horizontal është ajo që në kthinë (apo lokal) zënë më pak vend dhe se ushqimet duken të tërat dhe me lehtë te kapshme për arsye të vendosjes së ushqimit nëpër shporta apo rafte. Mangësi e tyre është që gjatë ndaljes së punës për çfarëdo arsye në hapësirën ftohëse temperatura shpejt rritet në raport me frizat horizontal. Si shkak, pas disa kohe, vjen deri te rrjedhja e ujit nga pajisja.

29

3.5. FRIZAT HORIZONTAL

Frizat horizontal mbajnë etiketat me 3 apo 4 yje. Frizat të shenjëzuar me 3 apo 4 yje në të vërtet janë "konservator". Këta janë të destinuar për ruajtjen e ushqimit në një temperaturë prej -18 ºC të cilët veç janë të ngrira në mënyrë industriale. Në ta nuk është e preferuar të ngrihet ushqimi i freskët, sepse nuk janë të projektuar për atë qëllim. Frizat horizontal të cilët janë të shenjëzuar me 4 yje dhe janë të destinuar edhe për ngrirjen e ushqimit të freskët dhe për këtë qëllim kanë pjesë të posaçme të ndarë për ngrirje të “shpejtë”.

Në ngrirësin horizontal ndërtohen avulluesit të llojit “tub në pllakë” apo “tub në llamarinë”. Tubat (tub gjarpërorë) nuk shihen sepse gjinden në mes pllakës (llamarinës) dhe izolimit të shtëpizës. Tubat mund të jen të çeliktë, alumin apo bakër. Ngrirësit horizontal në pjesën e sipërme kanë një port të vendosur në mbajtës të përshtatshëm (shark). Secili mbajtës ka spiralen roli i të cilave është që të mbaj portën në pozitë të hapur. Porta ka gomën mbërthyese por pa magnet.

Hapësira e brendshme e ngrirësit horizontal ndriçohet me llambë. Portllamba me llambën janë të vendosura në pjesën e brendshme në mes të portës. Llambën e ndez ndërprerësi i vendosur në port-llambë kontaktet e të cilit i bashkangjet unaza e hekurit kur porta ngritet, përkatësisht çilet.

Frizat horizontal kanë tastatur (tablo komanduese) në pjesën e përparme pran fundit të shtëpizës. Ekzistojnë tastatura në forma dhe funksione të ndryshme. Edhe këto pajisje ftohëse kanë këmbë të përshtatshme për nivelizimin e pozitës së pajisjes. Shkrirja e avulluesit tek frizat horizontal bëhet në mënyrë manuale, përkatësisht shkyçjen e pajisjes nga rrjeti elektrik. Kondensatori te frizat horizontal gjindet në pjesën e pasme të pajisjes dhe mundet me qenë i dukshëm ose i mbuluar në shtëpizë (rrallë herë). Frizat horizontal të cilët kanë vëllim të hapësirës së brendshme mbi 500 litra zakonisht kanë agregat kondensatorik (përbërja: kompresor, kondensator dhe ventilator, quhet- AGREGAT KONDENSATORIK). Frizat horizontal munden me qen të prodhuar me klasa SN, N, ST ose T klimatizuese. Punën automatike te frizat horizontal e dirigjon termostati. Përparësia e frizave horizontal në raport me frizat vertikal është ajo që, gjatë hapjes së portës tek frizat

horizontal ajrin e ftohtë e mban në vendin e ftohtë.

Fig. 4-4. Frizi horizontal

30

4. FLUIDET FTOHËSE

4.1. NË PËRGJITHËSI

Fluidi ftohës është i dedikuar që si fluid punues të qarkullon në pajisje për ftohje dhe gjatë kësaj të pranon nxehtësinë në procesin e avullimit dhe kompresimit, dhe që pastaj ta liroj nxehtësinë në procesin e kondensimit.

Kërkesat të cilat fluidet ftohëse duhet ose kërkohet t’i plotësojnë, dhe të cilat ndikojnë në vendimin e zgjedhjes së tyre janë:- të mos kenë ndikim negativ në mbështjellësin e ozonit dhe ngrohjes globale.- të mos kenë ndikim të dëmshëm në organizmin e njeriut.- të mos kenë ndikim të dëmshëm në ushqimet dhe artikujt të cilët ftohen - fluidët ftohës të mos jen lehtëndezës apo eksplodues- nxehtësia avulluese e fluidit ftohës duhet të jetë sa ma e madhe, sepse atëherë edhe sasia e tij e cila qarkullon në instalim do të jetë më e vogël - temperatura kritike e fluidit ftohës duhet të jetë sa më e lartë prej temperaturës maksimale të mundshme të kondensimit, për të bërë të mundshëm kryerjen e kondensimit në përgjithësi- nxehtësia specifike e kapacitetit të lëngut duhet të jetë sa më e vogël, sepse me këtë është më e vogël edhe ndikimi i dëmshëm i ngufatjes.(5)- vëllimi specifik i aftësisë ftohëse të fluidit ftohës duhet të jetë sa më i madhë, sepse me këtë vëllimi i kërkuar punues i kompresorit dhe tubave përçues është më i vogël.(5)- përzierja e fluidit ftohës me vaj duhet të jetë e plot ose aspak e plotë. Përzierja e mirë e fluidit me vaj e bartë vajin nëpër tërë instalimin dhe e kthen në kompresor kurse tek përzierja e dobët nuk e bartë nga kompresori (5)- në temperatura dhe shtypje, të cilat na paraqiten në pajisjet ftohëse, fluidi ftohës duhet të jetë kimikisht stabil, nuk guxonë të reagoj me materialet nga të cilat është i ndërtuar pajisja apo të nxit korozionin e tyre (5)- rezistenca e lart dialektike e fluidit ftohës është e patjetërsueshme në kompresorët e mbyllur hermetikisht - çmimi i fluidit ftohës duhet të jetë sa më i ulët. Asnjëri prej fluidëve të njohur deri më sot nuk i ka përmbushur në tërësi kërkesat e cekura.

31

Siq janë zhvilluar pajisjet për ftohje, po ashtu edhe fluidët ftohëse që janë në përdorim janë më të mirë. Disa edhe që moti kanë rënë nga përdorimi i gjerë (butan, etan, propan, heksan), por disa jo edhe aq shumë (dyoksidi karbonit, dyoksidi sulfurik, metiliklorik). Sot kryesisht janë në përdorim të gjerë fluidet dhe përzierjet e tyre, gjithashtu dhe amoniaku, mirëpo në përmasa shumë më të vogla. Për shkak të veçorisë ekologjike çdo herë e më shumë prapë po hyjnë në përdorim hidrokarburet (izobutani, butani, propani, përzierjet e tyre). Për shkaqe shkatërruese të mbështjellësit të ozonit dhe ngritjes së ngrohjes globale, shumë fluide ftohëse dhe përzierjet e tyre duhet të largohen nga përdorimi, përderisa në anën tjetër veprohet me tërë forcën të zbulohen fluide ftohëse të reja të cilat do ti përshtateshin ekologjisë, por edhe kërkesave tjera që lidhen për përdorim praktik.

Një numër i madh i fluidëve ftohës në tregti njihen po me këtë emër >FREON<. Freonët janë derivate halogjenë të hidrokarbureve të metanit (CH4) dhe etanit (CH3CH3), të cilëve disa ose të gjitha atomet e hidrogjenit janë të zëvendësuar me numër adekuat të atom fluorit (F), klorit (Cl) ose bromit (Br). Freonët ndryshe quhen edhe si halokarbur. Freoni në të vërtet është titull i mbrojtur i kompanisë prodhuese "DUPONT". Prodhuesit tjerë i japin emërtime tjera fluidëve ftohës të tyre, të cilët në të vërtet janë të njëjtë me freonët.

Fluidet ftohëse në fillim të përdorimit kanë bartur tituj të cilët në të vërtet kanë qenë emërtime kimike të tyre të prodhuar nga formulat kimike. Për shembull, fluidët ftohës me formulë kimike CO2 kan emrin kimik dyoksidi karbonik, kurse me formulën SO2 dyoksidi sulfurik. Problemet me freon filluan !!!

P.sh., fluidët ftohëse me formulën CCl2F2 kan emrin kimik dyfluor-dyklormetan, kurse me formulën CClF2 CClF2 titullohet 1,2-dyklor-1,1,2,2-tetrafluoretan. Për shkak të titujve të komplikuar të cilët është vështirë të mbahen mend, për freonët është udhëzuar që të simbolizohen me numra. Numri dyshifror për derivatet (rrjedhojë) e metanit, kurse numrat tre shifror për derivatet e etanit. Edhe fluidët tjerë ftohës janë grupëzuar sipas përcaktimit të vetisë kimike. Për të qen e kuptueshme që numrat paraprakisht qendrojn me fluidët ftohëse, para numrit është e vendosur etiketa me shkronjën “R” nga fjala angleze “refrigerant” (material për ftohje). Një standardizim të tillë të fluidëve ftohës për të parën herë e ka vendosur ASHRAE. Shikoni disa shembuj të dhënë në tabelë, në fig. 5-1.

REtiketat1

-bashkarisht: emri kimik-përzierësi:pesha%

-bashkërisht: etiketa kimike-përzierësi:pesha% Grupi ODP2 GWP3

Pika normale e vlimit4

Siguria e grupit5

1. Seri metani (shembuj)11 treklor-fluorometan CCI3F CFC 1 3800 24 A112 dyfloro-dyfluorometan CCI2F2 CFC 0,82 8100 -29,8 A113 klor-trifluorometan CCIF3 CFC 1 11700 -81 A122 klor-dyfluorometan CHCIF2 HCFC 0,04 1500 -41 A123 trifluorometan CHF3 HFC 0 650 -82 A132 dyfluorometan CH2F2 HFC 0 650 -52 A240 Klorometan (metil-klorid) CH3CI HCC 0,02 8 -24 B250 metan CH4 HC 0 21 -161 A3

2. Seri etani (shembuj)113 1,1,2trihloro 1,2,2trifluoroetan CCL2FCCIF2 CFC 0,9 4800 48 A1115 klor-pentafluoroetan CCIF2CF3 CFC 0,4 9300 -39 A1116 hesa-fluoroetan CF3CF3 PFC6 0 9200 -78 A1123 2,2-dykloro-1,1,1 trifluoroetan CHCI2CF3 HCFC 0,01 90 27 B1125 pentofluoroetan CHF2CF3 HFC 0 2800 -49 A1134a 1,1,1,2-tetrafluoretan CH2FCF3 HFC 0 1300 -26,1 A1141b 1,1-dyhloro-1-fluoroetan CH3CCI2F HCFC 0,1 600 32142b 1-klor-1,1-dyfluoroetan CH3CCI2F2 HCFC 0,05 1800 -10 A2143a 1,1,1-trifluoroetan CH3CF3 HFC 0 3800 -47 A2152a 1,1-dyfluoroetan CH3CHF2 HFC 0 140 -25 A2170 etan CH3CH3 HC 0 -20 -89 A3

3. Seria Propan (shembuj)218 okta-fluoropropan CF3CF2CF3 PFC 0 7000 -37 A1290 propan CH3CH2CH3 HC 0 -20 -42 A3

4. Kompozimet ciklike organike (shembuj)C 318 Okta-fluorociklobutan -(CF2)4- PFC 0 8700 -65. Përzierësit zeotropik (shembuj)401A R-22/152a/124 53/13/34 HCFC 0,03 970 -34,4 A1

32

401B R-22/152a/124 61/11/28 HCFC 0,03 1060 -35,7 A1404A R-125/143a/134a 44/52/4 HFC 0 3260 -46,6 A1407C R-32/125/134a 23/25/52 HFC 0 1530 -43,8 A1408A R-125/143a/22 7/46/47 HCFC 0,02 2650 -45,5 A1409A R-22/124/142b 60/25/15 HCFC 0,04 1290 -35,4 A1410A R-32/125 50/50 HFC 0 1730 -51,6 A1413A R-218/134a/600a 9/88/3 HFC 0 1770 -29,3 A2414A R-22/124/600a/142b 51/28,5/4/16,5 HCFC 0,04 1200 -34 A16.Përziersit azeotropike (shembuj)500 R-12/152a 73,8/26,2 CFC 0,6 6010 -33 A1502 R-22/115 48,8/51,2 CFC 0,22 5490 -45 A1503 R-23/13 40,1/59,9 CFC 0,6 11700 -88

507A R-125/143a 50/50 HFC 0 3300 -46,7 A1508A R-23/116 39/61 PFC 0 10200 -86 A1508B R-23/116 46/54 PFC 0 10400 -88,3 A17. Kompozimet e ndryshme organike (shembuj)a) ugljovodonici

600 butan CH3CH2CH2CH3 HC 0 -20 0 A3600a Izobutani CH(CH3)2CH3 HC 0 -20 -11,6 A3b) kiseonicka jedinjenja610 etil-eter CH3CH2OCH2CH3 0 35c) sumporna jedinjenja62X8.Azotna jedinjenja(shembuj)630 metil-amin CH3NH2 0 -79.Neorganska jedinjenja(shembuj)702 hidrogjeni H2 -253 A3717 amonijaku NH3 0 <1 -33 B2718 uji H2O 0 <1 100 A1729 ajri N2/O2/Ar 0 1 -194 (A1)744 ugljen-dioksid CO2 0 1 -78 A1744A azotni oksid N2O 0 -90764 Sumpor-dioksid SO2 0 -10 B110.Nesazicena organska jedinjenja (shembuj)1150 Eten (etilen) CH2=CH2 HC 0 -104 A31270 Propen (propilen) CH3CH=CH2 HC 0 -48 A3Të dhënat në tabelë janë nga ANSI / ASHRAE Standardi 34 dhe ARTI Refrigerant Database.1- ASHRAE marka e fluidit ftohës2- Në raport me R-11 ODP=13- Në raport me CO2 GWP=1 për periudhë prej 100 viteve4- Në shtypje prej 101.3 kPa (1.013 bar)5- Sipas ANSI / ASHRAE Standardi 346- PFC=FC

Fig. 5-1. Klasifikimi i emërtimeve të fluidëve ftohëse

Tek ne për bashkë dyzimin e derivateve halogjene të hidrokarbureve, metanit dhe etanit dhe për përzierjet e tyre është përdorur dhe përdoret emri –“FREON”.

Me përzierjen e dy apo më shumë bashkë dyzimeve fitohet përzierja, e cila mund të jetë azeotropike ose zeotropike.

Përzierja azeotropike sillet si bashkë dyzim. Gjatë ndryshimit të gjendjes agregate (nga avulli në lëngë ose nga lëngu në avull) raporti ndërmjet përzierësve të avullit dhe lëngut mbetet i njëjtë. Sipas standardit ASHRAE-34 përzierjet azeotropike simbolizohen me numra nga 500-600.

Përzierja zeotropike sillet ndryshe. Në të ndërrohet raporti ndërmjet përzierësve të avullit dhe lëngut gjatë ndryshimit të gjendjes agregate. Nëse ai efekt gjatë ndërrimit të fazës është shumë i vogël, kjo përzierje shpesh emërohet “Përzierja e përafërt azeotropike” (near-azeotropik blend). Sipas ASHRAE standardi 34 i përzierjeve azeotropike simbolizohen me numrat prej 400-500.

33

Ndërrimi i raportit përbërës të përzierësve zeotropik ka dy efekte: 1. Ndikimi i ndryshimit të gjendjes agregate.

Në komponentët e sistemit ku janë të pranishëm së bashku faza e avullt dhe e lëngët (avulluesi dhe kondensatori), faza e lëngët dhe e avullt nuk kanë përbërje të njëjtë. Në thelb të dy fazat formojnë dy fluid ftohës të ndryshëm. Për shkak të kësaj paraqitje fluidi ftohës zeotropik gjithmonë duhet që të mbushet në gjendje të lëngët, me çka sigurohet që “përzierja” në sistem të jetë me përbërje sipas rregullores.

2. “Rrëshqitja e temperaturës” (temperatur glide)Pasi që përbërja e përzierjes ndërrohet gjatë avullimit dhe kondensimit, kjo na çon deri te ndryshimi temperaturik gjatë shtypjes konstante. Temperatura e freonit ftohës në kondensator do të zbret, kurse në avullues do të ngritët. Kjo gjendje quhet “rrëshqitja e temperaturës”. Pasi që vije deri te rritja e temperaturës në mes hyrjes dhe daljes nga avulluesi, do të thotë, temperatura në dalje të avulluesit gjithmonë do të jetë më e lartë se temperatura në hyrje të avulluesit. Kjo diferencë i përgjigjet “rrëshqitjes së temperaturës” në avullues dhe zakonisht emërtohet si e dhënë për përzierës zeotropike.

4.2. NDIKIMI I FLUIDEVE FTOHËS NË MBËSHTJELLSIN E OZONIT

Troposfera është shtresë ajrore përreth Tokës dhe që shtrihet deri në lartësinë prej 10 – 15 km. Mbi troposferë është shtresa që quhet stratosfera dhe që shtrihet në lartësi deri në 50 km. Stratosfera përmban shtresë ozonike (ozon - O3) që është në lartësi prej 20 - 40 km mbi sipërfaqen e Tokës. Shtresa ozonike, respektivisht mbështjellësi i ozonit në atmosferë paraqet filtrin natyral për rrezet ultraviolete – B (UV-B) të diellit, kështu që ky rrezatim absorbon dhe përhap (stërpikë) dhe me këtë e mbron botën e gjallë në tokë prej ndikimit të tij dëmtues.

Hulumtimet që janë bërë dhe që janë duke u bërë në stratosferë tregojnë një humbje të vazhdueshme të ozonit, posaçërisht në pjesët e Antarktikut dhe kjo posaçërisht në periudhën dimërore (e ashtëquajtura Gropa ozonike e Antarktikut). Gjithashtu ekziston edhe dëmtimi i pështjellësit ozonik, dhe atë në një masë të vogël mbi Amerikën Veriore, Evropë, dhe tjera hapësira të dendura banuese.

Një përqindje e vogël e zvogëlimit të ozonit shkakton rritje prej dy për qind të rrezatimit UV-B. Rritja e rrezatimit UV-B shkakton:

- rritjen e sëmundjeve të kancerit të lëkurës;- rritjen e sëmundjeve katarakte;- dobësimi i sistemit të imunitetit tek njerëzit;-rritja e bartjes së sëmundjeve infektive;- dëmtimi i ekosistemit të detërave, me ketë edhe zinxhirin ushqyes në tokë;- pakësimi i drithërave dhe produkteve të drithërave;- ndryshimi i zgjatjeve dhe i renditjes tek stinët e vitit.Kërkimet në stratosferë gjithashtu kanë treguar rritje të vazhdueshme të koncetracionit të klorit oksid,

bromit dhe azotit. Me teoritë që janë zhvilluar, klori dhe bromi në stratosferë prejardhjen e kanë prej fluideve ftohëse të cilat në përmbajtjen e vet i kanë këto elemente. Si burim i klorit më shpesh përmenden freonët R-11, R-12, R-13, e si burim i bromit halogjenët R-1211, dhe R-1301.

Në stratosferë nën ndikimin e rrezatimit UV-B prej molekulës CFC-a (p.sh R-12) ndahet atomi i klorit. Atomi i klorit e çanë molekulën ozonike duke bërë gjatë kësaj molekulë oksigjeni të zakonshëm, dhe molekulën e klorit-monoksid. Molekula e klor-monoksidit dhe atomi i lire i oksigjenit, i cili gjendet në rrethinë, ndërhyn në reaksione dhe prodhojnë molekulën e oksigjeni dhe atomin e klorit.

Atomi i klorit përsëri është i lirë dhe përsëri e përsërit procesin e shkatërrimit të ozonit. Një i vetmi atom i klorit mund të shkatërrojë më shumë se njëqindmijë e më tepër molekula të ozoni.

CFC1 HCFC2 HBFC3 HALOGJENI4METIL BROMI

KARBON TETRAKLOR

METILKLOROFORM BROMKLOROMETAN

Vendet në zhvillim2010

2016.5 2040.6 1996. 2010. 2015. 2010. 2015. 2002.

Vendet e zhvilluar1996

2004.5

2030.6 1996. 1994. 2005. 1996. 1996. 2002.

34

Të dhënat janë marrë nga: The Montreal Protocol control schedule and its evolution UNEP 2000Data efektive për çdo vit është 1 Janari i po atij viti.1-CFC-11,12,13,111,112,113,114,115,211,212,213,214,215,216 dhe 217 CFC përzierësit-500, 502, 503, etj.2-HCFC-22,123,124,141b,142b,etj(gjithsejtë janë 40) HCFC përzierësit -401A, 401B, 402A, 402B, 408A, 409A, etj.3- gjithsejtë janë 344- halon-1211,1301 dhe 24025- ngrirja e prodhimeve në nivelin e duhur6- largim nga përdorimi

Fig. 5-2. Substancat që kontrollohen nga Protokolli i Montrealit dhe datat e përjashtimit të tyre nga përdorimi.

1/1/2001-CFC - JANË TË NDALUAR PËR SERVISIM DHE MIRËMBAJTJE E SISTEMEVE EKZISTUES. -CFC - TË E KTHYERA DUHET TË SHKATËRROHEN.-HCFC - JANË TË NDALUARA NË TË GJITHA SISTEMET E REJA > KAPACITET FTOHËSE PREJ100KW.

1/7/2002-HCFC ndalohen në sistemin e ri të fiksuar të air-condition <100kw kapaciteti ftohës. -15% zvogëlim në furnizimin me HCFC-n e ri.

1/1/2003 -55% zvogëlim në furnizimin me HCFC-n e ri.

1/1/2004-HCFC ndalohet në sistemet e reja kthyese,-air condition/ pompa ngrohëse të sistemet.-70% zvogëlim në furnizimin me HCFC-n e ri.

1/1/2008 -75% zvogëlim në furnizimin me HCFC-n e ri.Para31/12/2008

-Pasqyra alternative për HCFC-në; ndalesa e mundshme e HCFC për servisim dhe mirëmbajtje të sistemit ekzistues.

1/1/2010-HCFC-ja e pastër ndalohet për servisim dhe mirëmbajtje të sistemit ekzistues.-Ndalesa totale me furnizim me HCFC–n e re.

1/1/2015 -Të gjitha HCFC-të ndalohen për servisim dhe mirëmbajtje të sistemeve ekzistuese.

Fig. 5-3. Datat e përjashtimit të jashtë përdorimeve të CFC dhe HCFC në Unionin Evropian (e punuar sipas EU-Rregullativit EC 2037/2000).

Shkatërrimi i ozonit në stratosferë përshpejton edhe nxehjen globale të planetit, respektivisht efektin e kopshtit të qelqët. Ky efekt me një anë bën edhe fluidët ftohës të marrin pjesë në bërjen e ‘’mbulojës‘’ nën troposferë. Për shkak të ekzistimit të ‘’mbulojës’’ nën troposferë, nxehtësi më e vogël shkon prej tokës në stratosferë dhe për këtë stratosfera bëhet më e ftohtë. Për shkak të rritjes së ftohjes së stratosferës rritet edhe harxhimi i ozonit mbështjellës, respektivisht ozonit stratosferik.

Unioni Evropian, nënshkruese e Protokollit të Monteralit, me numër rregullativ 2037/2000 për substanca që harxhojnë mbështjellësin ozonik, që ka hyrë në fuqi me 1 tetor të vitit 2000, ka marrë vendim me datë për largimin shkallë–shkallë të fluideve ftohës CFC dhe HCFC prej përdorimit. Shikoni tabelën në foto 5-3.

Në bazë të Protokollit të Montrealit (1987) dhe me amendamentet dhe rregullat në Londër (1990), Kopenhage (1992), Vjenë (1995), Montreal (1997) dhe Beijjing (1999) është miratuar lista e substancave që harxhojnë mbështjellësin e ozonit. Është kryer klasifikimi i tyre nëpër grupe si dhe janë caktuar afatet kohore për largimin e tyre gradual nga prodhimtaria dhe përdorimi. Kjo vlen edhe për përzierësit të përbërë prej substancave të kontrolluara. Shikoni tabelën në foto 5-2.

35

CFCNë listën e protokollit të montrealit

HCFCNë listën e protokollit të montrealit(ndërrimi afatshkurtër)

HFC,PFCNë listën e protokollit të kijotos (ndërrimi afatgjatë)

HC

R-11 R-123

R-12R-401A R-401B R-406A R-409A R-414A R-414BR-416A

R-134A R-407D R-413A R-600a Përzierësi R-290 /600a

R-13 R-23 R-508A R-508B R-170

R-114 R-124CFC -Në listën e Protokollit të Montrealit

HCFC -Në listën e Protokollit të Montrealit(ndërrim afatshkurtër)

HCF, PFC -Në listën e Protokollit të Kijotos(ndërrim afatgjatë)

HC

R-500R-401B R-414B R-407D

R-502 R-402A R-402B R-408A R-404A R-507A Përzierësi- R290/170 R-290 R-1270

R-503 R-23 R-508A R-508B R-170

R-22R-404A R-407C R-410AR-507A

Përzierësi-R-290/170 R-290 R-1270

Në tabelë nuk janë cekur të gjitha ndryshimet, sepse te ndryshimet merret parasysh edhe vendi i ndryshimeve (sistemet e reja të air-konditioning, qilera etj.)

Fig. 5-4. Ndërrimet afatshkurtëra dhe afatgjata për disa fluide ftohëse CFC dhe HCFC

Grupet e fluideve ftohëse të parapara për ndërrim:CFC - chlorofluorocarbons; grupi në të cilin plotësisht halogjenët janë derivate të metanit apo etanit, ku të

gjitha molekulat ujore janë të ndërruara me klor apo me fluor. HCFC - hydrochlorofluorcarbons; grup në të cilën pjesërisht halogjenët janë të derivatit të metanit, etanit

apo propanit, ku të gjitha molekulat ujore nuk janë ndërruar me klor apo fluor.HBFC - hydrobromofluorocarbons; grup në të cilin pjesërisht halogjenët janë derivate të metanit, etanit apo

propanit, ku të gjitha molekulat ujore nuk janë të ndërruara me brom apo fluor.Shikoni tabelën në fig. 5-4.Grupet e fluideve ftohëse që nuk janë të përfshira në Protokollin e Montrealit:HFC - hydrofluorocarbons (perfluorocarbons); grup në të cilën ndodhen pjesërisht halogjenët derivate të

metanit, etanit apo propanit, ku të gjitha molekulat ujore nuk janë të ndërruara me fluor. HFC nuk përmbajnë klor apo brom.

FC(PFC) - fluorocarbons (perfluorocarbons); grup në të cilën plotësisht halogjenët janë derivate të metanit, etanit, propanit, ku të gjitha molekulat ujore janë të ndërruara me fluorë. PFC-ja nuk përmban klor apo brom.

HC -hydrocarbons; grup në të cilën janë thëngjill ujorët dhe përzierësit e tyre.Në shenjat e grupeve, H simbolizon molekulën ujore, F është fluori, B është bromi, simboli i pare C

simbolizon klorin, e kurse simboli C në fund të shenjëzimit i takon grupit thëngjillor.

36

Që të mund të kryhet përqindja e aftësive të substancave në shkatërrimin e mbështjellësit ozonik dhe që substancat të mund të klasifikohen në marrëdhënien me atë përqindje, është futur termi ’’potenciali harxhues i ozonit’’, respektivisht ODP (ozone depleting potencial). ODP tregon vlerën e indeksit të substancës në marrëdhënie me R-11, i cili ka indeks ODP=1. Shikoni tabelën me disa shembuj në fig. 5-1 dhe 5-5.

4.3. NDIKIMI I FLUIDEVE FTOHËSE NË NGROHJEN GLOBALE

Me lëshimin e gazrave të caktuar në atmosferë është krijuar një shtresë në formën e mbështjellësit e cila gjindet nën troposferë. Ky mbështjellës lejon që rrezet diellore të hyjnë në të dhe të viejn deri në Tokë, por pas refuzimit prej Toke atëherë rrezet e humbin efektin që të dalin prej këtij mbështjellësi. Kjo shkakton që Toka të jetë më e nxehtë dhe fitohet e ështëquajtura ‘’efekti i serave me xhama’’. Gjithashtu, edhe me rritjen e lëshimit të gazrave dëmtuese rritet edhe krijimi i mjegullave dhe i ndotjeve të përgjithshme. Më tutje, edhe pse nxehtësia më e vogël të cilën Toka e rrezaton arrin në stratosferë, vije deri te rritja e harxhimit të mbështjellësit ozonik.

Më shumë se 160 shtete, anëtare të UN-it, më 11-dhjetor 1997 e kanë aprovuar Protokollin e Kijotos (Kyoto). Në mesin e Janarit të vitit 1999, 71 shtete kanë nënshkruar kontratën në Protokoll, duke iu bashkangjitur edhe EU-ja, Kanada, Japonia, Kina, si dhe shumë shtete në zhvillim. Rregullat kryesore të Protokollit vërtetojnë ndalimet e detyrueshme në lëshimet e gazrave dëmtues për vendet e zhvilluara, të cilat janë më të përgjegjshme për nivelin e tashëm të ndotjes përgjatë efektit ‘’serat me xhama’’. Në të njëjtën kohë Protokolli mundëson ndikim të madh për vendet në zhvillim të kontrollojnë emisionin e gazrave dëmtuese me zhvillimin ekonomik në vendet e tyre.

Në listën e Kijoto Protokollit gjenden substancat vijuese (të shikohet tabela në foto 5-4):

- karbon dyoksidi CO2

- metan CH4

- oksidi azotik N2O- sulfur-heksauflorid SF6

- hidroflorkarbonik HFC dhe- perfluorokarbonik PFC.

Për të gjitha substancat që mund të rrisin efektin e ‘’serave me xhama’’ është sjellur thënia ‘’potenciali i nxehjes globale’’ respektivisht GWP (global warming potential). GWP tregon se si disa substanca ndikojnë në ngrohjen globale, kurse krahasimi kryhet në raport me dyoksid karbonin CO2, që është baza kaluese dhe ka indeks GWP=1. GWP më së shpeshti merret në qindvjeçarin e periudhës kohore. Të shikohet tabela me të dhënat në fotot 5-1 dhe 5-5.

Për fluidët ftohës është vendosur termi HGWP (halocarbon global warming potencial) si dhe indeksi i tyre tregon veç e veç se sa ndikojnë fluidët ftohës në nxehjen globale në marrëdhënie me R-11, që është baza dhe që ka indeks R-11=1. Shikoni tabelën në foto 5-5.

4.4. NDIKIMI I FLUIDEVE FTOHËSE NË ORGANIZMIN E NJERIUT

Njerëzit që punojnë në montimin, mirëmbajtjen apo meremetimin e aparateve për ftohje mund të jenë të rrezikuar në ndikimin e fluideve ftohëse. Rreziku i ndikimit të fluideve ftohëse mund të jetë i llojeve në këto tri kategori:

1. Toksike2. Zjarr shpërthyes, i djegshëm3. Shtypëse

37

4.4.1.TOKSICITETI

Fluidet ftohëse duhet që të testohen me teste opsike të toksicitetit para se të ju jepet leja e përdorimit në ftohëse apo aparate klimatike. Testimi kryhet para shumë niveleve ekspozuese dhe në perioda të ndryshme kohore që të përcaktohen të gjitha dëmet e mundshme në testimin e kafshëve. Ekspozimi afatshkurtër me koncentrim të madh tregon të gjitha rreziqet akute, derisa tregimet afatgjate janë projektuar ashtu që tregojnë probleme kronike.

Nivelet e ekspozimit janë vlera të dhëna fluidëve ftohëse, të cilat tregojnë se cilës sasi (koncentrimit) të fluidit ftohës personi mund të jetë gjithnjë i prekur pa pasoja dëmtuese për shëndet. Thjeshtë kjo është sasia (koncentracioni në hapësirë) e fluidit ftohës në të cilën personi mund të jetë i ekspozuar në kohë prej 8 orësh ditor, 5 ditë në javë pa pasoja dëmtuese për shëndet. Kjo është e ashtuquajtura ‘’niveli punues ekspozues’’ OEL (occupational expourse limit) dhe ai njehsohet në ‘’ppm’’ (parts per million) apo në përqindje.

Organizata të ndryshme dhe prodhues të fluideve ftohëse shfrytëzojnë emrat dhe shenjat e njëjta të vlerës së indeksit të nivelit të ekspozimit (TLW-TWA, AEL, PEL, WEEL, etj). Niveli punues i ekspozimit është lënë në vlerën maksimale me vlerë prej 1000 ppm, respektivisht 0.1%, edhe pse shumica e fluidve nuk kanë treguar toksicitet gjatë testimit edhe prej vlerave më të mëdha se sa ato referente. Pa marrë parasysh për këtë, në praktikë para ekspozimit afatshkurtër nuk duhet të kalohet vlera tri here më e madhe prej limitit të paraparë të ekspozimit.

ASHRAE standardi 34 jep klasifikimin e fluidëve ftohëse në marrëdhënie me toksicitet dhe ndezshmëri. Shkronjat në shenja tregojnë; A- toksiciteti i vogël (TLV>400ppm) dhe B- toksiciteti i madh (TLV<400ppm). Shkallët e toksicitetit janë bazuar në matjet e shkruara në marrëdhënie me toksicitetin kronik. Numrat 1, 2 apo 3 në shenja përfaqësojnë shkallën e eksplozivit (ndezjes) të fluidëve ftohëse. Nëse është numri më i madh, fluidët ftohëse janë më të ndezshme. Shikoni tabelën në fotot 5-1 dhe 5-5.

Fluidët ftohës që shfrytëzohen në frigoriferë dhe friza në amvisëri evidentohen si jotoksike në marrëdhënie me toksicitetin kronik.

Toksiciteti akut apo problemi akut shëndetësor që mund të bëhen në prekje me fluidet ftohëse, që përdoren në frigoriferë dhe friza në amvisëri:

-lëkura; fluidi ftohës në fazën e lëngët mund të shkaktojë ngrirje.-sytë; fluidi ftohës në fazën e lëngët mund të shkaktojë kruarje të fortë, mjegullinë në të pamurit dhe ngrirje.-frymëmarrja; kur niveli i oksigjenit në ajër bije në vëllim 12-14%, fluidet ftohëse mund të shkaktojnë

përkohësisht depresionin e sistemit qendror nervor me narkozë (fjetje) ndjenja letargjie dhe dobësim. Efekti i dytë që mund të jetë dhe bashkohet edhe me mundim, ndjenja plogështie apo intoksikim dhe humbje të koncentrimit. Vazhdimi i thithjes së ajrit me fluid ftohës me sasi të mëdha mund të shkaktojë çrregullime në punën e zemrës, humbjen e vetëdijes, e në raste të mëdha të rrezatimit edhe vdekjen.

-gëlltitja; nuk është e mundur sepse të gjitha fluidet ftohëse e kanë shkallën e ultë të veprimit. Në qoftë se ndodhë, atëherë shumë shpejt vjen deri te avullimi i fluidit ftohës në organet e frymëmarrjes e që priten probleme si me rastin e frymëmarrjes dhe kontaktit me lëkurën.

- efektet e mëvonshme (të ngadalsuara); nuk janë të njohura.

4.4.2. DJEGSHMËRIA, NDEZSHMËRIA DHE ZBËRTHIMI

38

Ndezshmëria e fluidëve ftohëse sipas standardit ASHRAE 34 përcaktohen në marrëdhënie me shtypjen normale atmosferike 101.3 kPa dhe në temperatur prej 18 °C. Me këtë standard fluidët ftohëse në krahasim me ndezshmërinë emërtohen si vijon:

1- i pandezshëm,2- ndezës i dobët (shumë pak ndezës),3- i ndezshëm.

Izobutani R-600a është i ndezshëm dhe eksplozues në temperaturat e ambientit dhe në shtypjen normale atmosferike. Në përzierësit zeotropike gjatë rrjedhjes prej sistemit mund të vije deri te ndërrimi i përmbajtjes së përzierësit. Disa komponente të përzierësit mund të rrjedhin më shumë dhe më shpejt në krahasim me tjerat. Kjo mund të na sjell deri te një kësolloj përmbajtje e re e përzierësit e cila mund të jetë ‘’ndezës i dobët’’. Përzierësit R-406A dhe R-413A janë ndezës të dobët. Fluidet tjera ftohëse (të përpunuar në këtë libër) që shfrytëzohen në frigoriferë dhe friza në amvisëri janë jo ndezës. Shikoni tabelën në foto 5-5.

Fluidet ftohëse, që nuk janë ndezëse apo shumë pak ndezëse, kur të përzihen me ajër, oksigjen apo ndonjë material oksidues edhe kur kjo përzierje është nën shtypjen e rregulluar mund të ndizen. Për këtë shkak këta fluidë ftohës nuk duhet të përzihen as me oksigjen e as me ajër nën shtypjen atmosferike. Çfarëdo burimi i temperaturave të larta (p.sh. flaka e hapur, cigarja e ndezur, sipërfaqja e shkrirjes së metaleve, saldimi etj.) mund të prodhojnë produkte toksike apo korrozive gjatë ekspozimit.

Kur fluidi ftohës i ekspozohet temperaturave të larta, vije deri te djegia dhe rrezatimi. Produktet kryesore përgjatë rrezatimit janë thartira e acidit klorhidrik. Këto thartira formohen nën pjesëmarrjen e ajrit, që rrjedh prej vajit, ujit apo fluidit ftohës. Edhe në qoftë se oksigjeni është prezent (prej ajrit dhe ujit) atëherë mundëson formimin e karbon monoksidit CO, karbon dyoksidit CO2, dhe bashkë dyzimeve tjera të karbonit, prej të cilëve më i rrezikshmi është fozgen-i. Meqenëse fozgeni përbëhet prej dy atomeve klorhidrike dhe dy atomeve të oksigjenit, kjo d.m.th. se prej fluideve ftohëse që po përmenden këtu vetëm R-12, i cili ka dy atome të klorit, mund të lëshojë fozgen gjatë dekompozimit.

Produktet e dekompozimit janë toksike. Me një erë jo të këndshme që iriton hundën dhe fytin, dhe që lëshohet prej dekompozimit të fluidit ftohës me që gjë paraqitet vërejtja se ka ardhur deri te dekompozimi dhe sa më shpejt duhet të lëshohet vendi ekspozues. Gjithashtu, nëse hetohet se flaka prej brenerit ka ndryshim në madhësinë apo në formën e vet dhe në ndryshimin e ngjyrës së saj, atëherë duhet menjëherë të ndërpritet puna. Ky efekt i ndryshimit të flakës është vërejtje se një koncentrimi i madh i avullit është i pranishëm tek fluidet ftohëse në instalim apo përreth sistemit ftohës. Masat e sigurimit para punës me fluidet ftohëse janë dhënë në kapitullin ‘’Masat siguruese në punë’’.

4.4.3.SHTYPJA

Rreziku më i parashikuar prej fluideve ftohëse mbështetet në thënien se ato janë lëngje lehtëndezëse nën presion. Lirimi papritmas, i fluideve ftohëse nën presion mund të shkaktojë lëndime tek njerëzit që punojnë me të.

Fluidi ftohës i lëngtë befasisht i liruar me një presionit të lartë në shtypjen atmosferike shumë shpejt do të kalojë dhe shpejt do të vloj. Temperatura e fluidit ftohës shpejt bie në pikën e vlimit dhe fluidi ftohës shumë shpejt do ta absorbojë nxehtësinë prej çdo gjëje me të cilën është në kontakt. Nëse është në kontakt me sytë dhe lëkurën mund të shkaktojë ngrirje.

Eksplodimi i bombolës ose elementeve të sistemit mund të ndodh nëse shtypja e fluidit ftohës ‘’mbizotëron’’ qëndrueshmërinë e bombolës ose elementeve të sistemit, e në to nuk është vendosur valvuli sigurues i tej shtypjes. Shpërthimi mund të ndodh si shkak i rritjes së presionit të fluidit ftohës mbi shtypjen normale të bombolës, sistemit apo edhe diçka tjetër që ka ndodhur në bombol apo sistem, dhe ato më nuk mund ta mbajnë shtypjen normale të fluidit ftohës. Përdorimi dhe vendosja në vend të sigurt e bombolën me fluidet ftohëse është sqaruar në kapitullin ’’Masat siguruese në punë’’.

4.5. FLUIDET FTOHËSE PËR FRIGORIFER DHE FRIZA SHTËPIAK

39

4.5.1. FLUIDI FTOHËS R-12

Fluidi ftohës R-12 është lëng i pastër, lehtëndezës dhe i pangjyrë. Është pak eterik dhe me shije pak të ëmbël. Vlon para shtypjes normale atmosferike -29.8 °C. Është më i rëndë se ajri. Kimikisht është shumë stabil, megjithatë duhet ikur kontaktit me zjarret dhe temperaturat e larta. Gjatë dekompozimit liron materie toksike. Veçanërisht është i rrezikshëm fozgeni. Nuk duhet përzier me oksigjen apo ajër nën shtypjen atmosferike. Para përdorimit normal nuk është toksik dhe eksplodues. Është kompatibil me çelikun, hekurin e përpunuar, bakrin, mesingun, plumbin, kallajin dhe aluminin që nuk është i oksiduar. Kimikisht reagon me kaliumin, kalciumin, magnezin, cingun, natriumin dhe aluminin e freskët gërryes apo copëtues. R-12 mundet normalisht të shfrytëzohet me elastomeret që shfrytëzohen në teknikën ftohëse: Neopren, Viton A, goma Nitrike NBR, gomë silikoni, EPDM, poliuretanet, e jo me gomën natyrale. Prej polimeri (plastikës) mundet me PET, PTFE, najlonin. Prej vajrave që shfrytëzohen në teknikën ftohëse R-12 është kompaktibil me vajrat minerale (M), vajra alkilbenzinate (AB-alkylbenzenes) apo përzierjen M/AB vajra. Me to përzihet shumë mirë ndërsa me ujë nuk përzihet. Fluidi ftohës R-12 xhindet në listën e Protokollit të Montrealit. Shikoni në tabelën në foto 5-5.

Shitet me këta emra:

- Freon 12-DuPont Fluorochemicals- Dymel 12-DuPont-Misui Fluorochemichals Co.Ltd- Genetron 12-Honeywell, International, Inc(më pare Allied –Signal Inc)- Forane 12- ATOFINA (më herët Elf Atochem)- Arcton 12-Imperial Chemical Inc (ICI)- Frigen 12- Solvay Fluor GMBH- Friogas 12- Galso S.A.- Algofrene 12-Ausimont SPA- Algofrene 12- Montefluos S.P.A.- ISCEON 12- Rhodia Organique Fine Ltd (më herët Rhone Poulenc)- Floron 12- SRF Limited- Daiflon 12- Dalkin Industries Ltd.- Asahifron R-12 -Asahi Glass Co Ltd.- Taisofron 12- Formosa Plastics

4.5.2. FLUIDI FTOHËS R-134a

Fluidi ftohës R-134a është i pastër, ndezës i lehtë, dhe lëng pa ngjyrë. Është pak eterik dhe e ka shijen pak të ëmbël. Vlon gjatë shtypjes normale atmosferike në -26,1°C. Është më i rënd se ajri. Kimikisht është shumë stabil megjithatë duhet ikur kontaktit me flakë të hapur dhe temperaturave të larta. Temperatura vetndezëse është 750 °C. Gjatë dekompozimit lëshon materie toksike. Nuk duhet të përzihet me oksigjen apo ajër nën shtypjen atmosferike. Kur është i përzier me ajër të koncentruar më shumë se 60% zapreminski, dhe gjindet nën presionin prej 38 kPA dhe temperaturë prej 177°C vije deri te vetndezja. Në temperatura të ulta për ndezje është e nevojshme një shtypje më e madhe. Para përdorimit normal nuk është toksik dhe ndezës. Është kompatibil me çelik, hekur të zinkuar, bakër, mesing, plumb, kallaj dhe alumin i zhveshur nga oksiduesit. Kimikisht reagon me kaliumin, kalciumin, magnezin, zinkun, natriumin dhe aluminin e freskët dhe gërryes. Prej elastomerëve mund të përdoret me; Neopren, goma Nitrike NBR, silikon goma, EPDM, HNBR, me poliuretanet, e nuk mundet me gomën natyrale, Vitoni - ka edhe butyl gomë. Prej polimerëve mundet me PET, PTFE , najlonin.

Fluidi ftohës R-134a shfrytëzohet me poliolester (POE-Polyol Ester) apo polialkilen-glikol (PAG–Polyalkylene glycol) vajra. Me këta përzihet mirë. Ekzistojnë tri situata në të cilat R-134a dhe vajrat përkatëse mund të reagojnë me materialet klorike dhe fluidet ftohëse. Këto ndodhin: - kur tretësi klorhidrik shfrytëzohet për pastrim dhe shpëlarje të sistemit;- kur kalohet prej R-12 në R134a dhe- kur sistemi që përmban R-134a gabimisht mbushet me R-12.

Nuk preferohet të përdoren materialet klorike në sistemet që shfrytëzojnë R-134a me POE apo PAG vajra. Kur të kryhet ndreqja, serviseri duhet ti përmbahet udhëzimeve paraprake për ndreqje që mbetjet e përmbajtësit

40

klorhidrik të bien në minimum. R-134a është për vetvetën kimikisht kompatibil me të gjitha materialet klorike, por vajrat POE dhe PAG që shfrytëzohen me R-134a sipas rregullave nuk janë kompaktibile me materialet klorike.

Frigoriferët dhe ngrirësit të cilët shfrytëzohen në amvisëri me sistemin ftohës R-12 mund të riparohen në sistem me R-134a. Meqë ky riparim nuk është ekonomik (shikoni kaptinën ’’Riparimi i sistemit me R-12 dhe fluidet ftohëse tjera’’) R-134a posaçërisht përdoret në frigoriferët dhe ngrirësit e llojit të rinj. Fluidi ftohës R-134a gjindet në listën e Kjoto Protokollit. Shikoni në tabelën në foto 5-5.

Shitet me këto emra;- Suva 134a-DuPont Fluorochemicals- Dymel 134a-Du Pont-MisuiFluorochemichals Co.Ltd.- Genetron 134 a –Honeywell, International, Inc- Forane 134a-ATOFINA- Klea 134a-ICI- HFC-134a-Solvay Fluor GMBH- Meforex 134a-Ausimort SPA- ISCEON134a-Rhodia Organique Fine Ltd.- Floron 134a-SRF Limited- Asahiklin AK-134a-Asahi Glass Co.Ltd.- Reclin 134a-Hoechst

4.5.3. FLUIDËT FTOHËS R-401A dhe R-401B

R-401A dhe R-401B janë përzierës të trefisht zeotropik. Shikoni tabelën në foto 5-5. Këta janë lehtëndezëse dhe lëngje pa ngjyrë. Janë me aromë pak të ëmbël dhe eterikisht të dobët. Janë më të rëndë se ajri. Para shtypjes normale atmosferike R-401A mbyllet në -34.4 °C, e kurse R-401B, në -35,7 °C. Kimikisht janë stabil, megjithatë duhet ikur kontaktit me flakën e hapur dhe temperaturat e larta. Gjatë dekompozimit lëshojnë materie toksike. Nuk duhet të përzihet as me oksigjen e as me ajër nën shtypjen atmosferike. Para përdorimit normal nuk janë toksike dhe ndezëse. Mund të shfrytëzohen me të gjithë elastomerët që shfrytëzohen në teknikën ftohëse përveç Neoprenit dhe gomës Nitrike NBR. Kompaktibile janë me polimerët që i përgjigjen edhe R-12, e që shfrytëzohen në teknikën ftohëse. R-401A dhe R-401B me metale reagojnë njëjtë sikurse R-12. Prej vajrave që shfrytëzohen në teknikën ftohëse këto fluide ftohëse mund të shfrytëzohen me minerale (në disa raste) AB, përzierësit AB/M apo POE vajra që përzihet me ta shumë mirë.

Këto fluide ftohëse në rend të parë janë të dedikuara për ndërrim kalues për R-12 në shtetet ku përdorimi i R-12 është i ndaluar. Në kaptinën ‘’Riparimi i sistemeve prej R-12 në fluidet ftohëse tjera’’ janë dhënë sqarime para ndërrimit të R-12 me këto fluide ftohëse. R-401A dhe R-401B gjinden në listën e Protokollit të Montrealit.Shiten më këto emra;-R-401 A-Suva MP 39 –DuPont-Genetron MP-39-Honeywell-Arcton 401A-ICI-Mp 39 - CJ Smith

-R-401 B-Suva MP 66-DuPont-Genetron MP 66-Honeywell.

4.5.4. FLUIDI FTOHËS R-406A

Fluidi ftohës R-406A është përzierës i trefisht zeotropik. Shikoni tabelën në fig.5-5. Lehtë ndezët dhe është lëng pa ngjyrë është eterikisht i dobët dhe ka shije të ëmbël. Vlon para presionit normal atmosferik në -32.7 °C. Është më i rëndë se ajri. Kimikisht është stabil, por megjithatë duhet ikur kontaktit me flakë të hapur dhe temperaturave të larta. Gjatë ekspozimit lëshon materie toksike. Mos të përzihet me oksigjen apo ajër nën shtypjen atmosferike. Para përdorimit normal nuk është toksik. Sipas ASHRAE Standardit 34 është klasifikuar si ‘’ndezës i dobët’’, kjo është për shkak të ndryshimit në përbërjen e përzierësit, e që pason si pasojë e rrjedhjes së sistemit. Mund të shfrytëzohet me të gjitha materialet me të cilat mundet edhe R-12-shi. Përzihet mirë me vajrat Ab dhe minerale me të cilat shfrytëzohet.

41

Fluidi ftohës R-406a është i dedikuar si ndërrim kaluese për R-12 në sistemet ftohëse ekzistuese ne shtetet ku përdorimi i R-12 është i ndaluar. Procedura për kalimin nga sistemi R-12 ne R-406a është dhënë në kapitullin “riparime të sistemit me R-12 me fluide ftohëse të tjera”. Gjenden në listën e protokollit të montrealit.

Shitet me emërtime:-Autofrost-X3 - People’s Welding Supply, Inc.-Solkane 406A - Solvay Fluor GMBH-GHG - Monroe Air Tech- INC.-Mc Cool R-12 – McCollen Oil Products-GHG 12 – Indianapolis

4.5.5. FLUIDI FTOHËS R-407D

Fluidi ftohës R-407D është përzierës i trefisht zeotropik. Të shikohet tabela në foton 5-5. R-407D është lëng pa ngjyrë dhe lehtëavullues. Ka aromën eterik dhe pakëz i ëmbël. Vlon gjatë shtypjes normale atmosferike -39,4 °C. Është më i rëndë se ajri. Kimikisht është stabil, mirëpo medoemos të evitohet kontakti me flakë të hapur dhe me temperatura të mëdha. Gjatë përhapjes liron materie toksike. S’duhet të përzihet me oksigjen ose ajër mbi shtypje atmosferike. Përzierje e caktuar R-407D me klorin mund të jetë i ndezshëm ose reaktive nën kushte të caktuara. Gjatë përdorimit normal nuk është toksik dhe i ndezshëm. Mund të shfrytëzohet me të gjitha materialet me të cilat mund të përdoret edhe R-12. Shfrytëzohet me POE vaj me të cilat përzihet lehtë.

Fluidi ftohës R-407D shfrytëzohet si te frigoriferët dhe ngrirësit të rinj, ashtu edhe për riparime të sistemit ekzistues R-12 në shtete ku përdorimi i R-12 është i ndaluar. Procedura për kalimin nga sistemi R-12 në R-407D është dhënë në kapitullin “Riparime të sistemit nga R-12 në fluide ftohëse tjera”. Gjindet në listën e Protokollit të Kjoto-se.Shitet nën emrin: Klea 407D – ICI.

4.5.6. FLUIDI FTOHËS R-409 A

Fluidi ftohës R-409a është përzierës i trefisht zeotropik. Të shikohet tabela në fig. 5-5. R-409A është lëngë pa ngjyrë dhe lehtëavullues. Ka aromën eterike dhe pakëz prek në të ëmbël. Vlon gjatë shtypjes normale atmosferike -35,4 °C. Është më i rëndë se ajri. Kimikisht është stabil, mirëpo medoemos të evitohet kontakti me flakë të hapur dhe me temperaturë të lartë. Gjatë dekompozimit liron materie toksike. S’duhet të përzihet me oksigjen ose ajër mbi shtypjen atmosferike. Gjatë përdorimit normal nuk është toksik dhe i ndezshëm. Mund të shfrytëzohet afërsisht me të gjithë elastomerët dhe polimerët që shfrytezohen në teknikën e ftohjes. Me metale reagon njëlloj si R-12-shi. Përdoret me minerale (në ca raste), AB, përzierës AB/M dhe POE vaj.

Fluidi ftohës R-409A ka prioritet të paraparë si zëvendësim i përkohshëm për R-12 në sisteme ftohëse ekzistuese në shtetet ku përdorimi i R-12 është i ndaluar. Procedura për kalimin nga sistemi R-12 në R-409A është dhënë në kapitullin “Riparime të sistemit nga R-12 në fluide ftohëse tjera”. Gjendet në listën e Protokollit të Montrealit.

Shitet nën emrin:- Suva 409A – DuPont- Genetron 409A - Honeywell- Forane FX 56 – ATOFINA- Arcton 409a – ICI- Solkane 409A – Solvay Fluor GMBH

4.5.7. FLUIDI FTOHËS R-413A

42

Fluidi ftohës R-413A është përzierës i trefisht zeotropik. Të shikohet tabela në fig.5-5. R-413A është lëng pa ngjyrë dhe lehtëavullues. Ka aromë eterike dhe pakëz në të ëmbël. Vlon gjatë shtypjes normale atmosferike -29,3 °C. Është më i rëndë se ajri. Kimikisht është stabil, mirëpo medoemos të evitohet kontakti me flakë të hapur dhe me temperatura të mëdha. Gjatë dekompozimit liron materie toksike. S’duhet të përzihet me oksigjen ose ajër mbi shtypjen atmosferike. Gjatë përdorimit normal nuk është toksik. Sipas standardit ASHRAE 34 klasifikohet si “dobët i ndezshëm”. Kjo bëhet për shkak të ndryshimit në përbërje të përzierësit, e cila vije gjatë rrjedhjes nga sistemi. Mund të përdoret me të gjitha materialet me të cilat mund të përdoret edhe R-134a. Mund të përdoret me minerale, AB ose POE vajra, me të cilat përzihet mirë.

Fluidi ftohës R-413A shfrytëzohet tek frigoriferët dhe ngrirësit e rinj gjithashtu edhe për riparime të sistemit ekzistues me R-12 në shtete ku përdorimi i R-12 është i ndaluar.Procedura për kalimin nga sistemi R-12 në R-413A është dhënë në kapitullin “Riparime të sistemit nga R-12 në fluide ftohëse tjera”. Gjindet në listën e Protokollit të Kjoto-së.

Shitet nën emër: ISECON 49 – Rhodia Organique Fine Ltd.

4.5.8. FLUIDI FTOHËS R-414A DHE R-414B

Fluidi ftohës R-414A dhe 414B është përzierës i katërfisht zeotropik. R-414B ekziston si përzierës me përmbajte të ndryshme. Këtu do të bëhet fjalë vetëm për përzierës R-141B përmbajtja e të cilit është dhënë në tabelë në fig. 5-5. R-414A dhe R-414B janë lëngje pa ngjyrë dhe lehtëavullues. Kanë aromë eterike dhe pakëz në të ëmbël. Është më i rëndë se ajri. Gjatë shtypjes normale atmosferike R-414A vlon në -34,0 °C, kurse R-414B në -34,4 °C. Kimikisht janë stabil, mirëpo medoemos të evitohet kontakti me flakë të hapur dhe me temperatura të larta. Temperatura e ndezjes së R-414A është rreth 500 °C, kurse për R-414B rreth 630 °C. Gjatë përhapjes liron materie toksike. S’duhet të përzihet me oksigjen ose ajër mbi shtypjen atmosferike. Gjatë përdorimit normal nuk është toksik dhe i ndezshëm. Mund të përdoret me të gjitha metalet, elastomerët dhe polimerët me të cilët R-12 është kompatibil. Nga vajrat që përdoren në teknikën e ftohjes këto fluide ftohëse mund të shfrytëzohen me minerale (ne ca raste), AB ose POE vajra.

Këto fluide ftohëse kanë përparësi zëvendësimi të përkohshëm për R-12 në shtete ku përdorimi i R-12 është i ndaluar. Procedura e kalimin nga sistemi R-12 në R-414A dhe R-414B është dhënë në kapitullin “Riparime të sistemit nga R-12 në fluide ftohëse tjera”. Gjinden në listën e Protokollit të Montrealit.

Shitet nën emër:R-414 A

- GHG-X4 - People’s Welding Supply, IncR-414B

- Hot Shot - ICOR, Internacional, Inc.

4.5.9. FLUIDI FTOHËS R-416A

Fluidi ftohës R-416A ekziston si përzierës me përmbajtje të ndryshme. Këtu do të bëhet fjalë vetëm për përzierës R-416A përmbajtja e të cilit është dhënë në tabelë në fig.5-5. R-416 është përzierës i trefisht zeotropik. Është lëng pa ngjyrë dhe lehtëavullues. Ka aromën eterike dhe pakëz në të ëmbël. Vlon gjatë shtypjes atmosferike normale -23,4 °C. Është më i rëndë se ajri. Kimikisht është stabil, mirëpo medoemos të evitohet kontakti me flakë të hapur dhe me temperatura të larta. Gjatë përhapjes liron materie toksike. S’duhet të përzihet me oksigjen ose ajër në mbishtypje atmosferike. Gjatë përdorimit normal nuk është toksik dhe i ndezshëm. Mund të përdoret me të gjitha metalet, elastomer dhe polimer me të cilat mund të përdoret edhe R-134a. Përdoret me POE vajra.

Fluidi ftohës R-416A posaçërisht shfrytëzohet si zëvendësim i përkohshëm për R-12. Të shikohet procedura e zëvendësimeve në kapitullin “Riparime të sistemit nga R-12 në fluide ftohëse tjera”. Gjendet në listën e Protokollit të Montrealit.

Shitet nën emër: -FRIGC FR-12 - Intercool Energy Corp.

43

4.5.10. FLUIDI FTOHËS R-600a

Fluidi ftohës R-600a ose izobutani, është 99,5% bashkëdyzim i hidrokarbonit të ngopur. R-600a është lëng lehtë avullues pa ngjyrë dhe pa ere. Vlon gjatë shtypjes normale atmosferike në -11,6 °C. Është më i rënd se ajri. Nuk është toksik gjatë përdorimit normal. Sipas standardit 34 ASHRAE klasifikohet si fluid ftohës i ndezshëm. Koncetrimi i avullit në ajër nën të cilin flaka nuk përhapet ose nuk përmban “limit të ulët të ndezshmëris”(LFL – lower Flammability Limit) të fluidit dhe ky për fluidin R-600a është 1,8% të vëllimit. Koncentrimi i avullit mund të jetë i madh, por nëse nuk ka oksigjen të duhur për ndezje, kjo është e ashtuquajtura “limit i epërm i ndezshmëris”(UFL – Upper Flammability Limitt) të fluidit dhe kjo për R-600a është 8,5% të vëllimit të ajrit. Rangu ndërmjet këtyre limitëve është rang i ndezshmëris, që do të thotë se brenda këtyre limitëve cilado prej këtyre përzierësve të fluidëve dhe ajrit mund të ndizet. Temperatura e vetëndezjes për R-600 është 460 °C. Masat e sigurisë gjatë punës me izobutan janë të theksuara në kapitullin “Masat mbrojtëse gjatë punës”.

Praktikisht të gjithë elastomerët e thjesht- dhe polimerët- e materialeve ftohëse janë kompatibil me R600a. Për shembull: Neoprena, Viton, Nitrik goma, HNBR, PTFE dhe najloni. Materialet të cilat nuk janë kompatibile dhe të cilat nuk duhet të shfrytëzohen me R-600a janë: EPDM, goma natyrale dhe silikon goma.

Izobutani me materiale të zakonshme nga të cilat janë të përbëra komponentët (elementet) e sistemit nuk do të reagojnë nën kushtet normale. R-600a gjatë dekompozimit nuk formon thartirë brenda sistemit, edhe pse kjo mund të ndodhë me vajra në raste të ndezjes.

Izobutani ka kompatibilitet të plotë kimik me të gjitha vajra ftohëse të zakonshme: minerale, AB, AB/M, POE, PAG. Vetëm vajrat në bazë të siliciumit ose silikateve nuk do të duhej të shfrytëzohen me izobutan. Fluidi ftohës R-600a shfrytëzohet në sisteme të reja. R-600a nuk është në listën e Montrealit, as në listën e Protokollit te Kjoto-së.

Shitet nën emrat: -CARE 10 - Calor Gas Ltd; -Isobutan (R-600a) -LINDE AG; -Isobutan (R-600a) -HULS Aktiengesellschaft; -Isobutan(R-600a) -ECOZONE.

NU

MR

IA

SH

RA

E

PË

RB

ËR

JA

PE

SH

A%

GR

UP

I

TL

V,

PE

L W

EE

L, A

EL

(P

PM

)

SIG

UR

IA E

GR

UP

IT

PIK

A N

OR

MA

LE

E V

LIM

IT1 (°

C)

RR

ËS

HQ

ITJA

E

TE

MP

ER

AT

UR

ËS

(K

)

OD

P2

GW

P3

HG

WP

LLO

JI I

VA

JIT

5

R-12 R-12 100 CFC 1000 A1 -29,8 / 0,82 8100 3,10 M,AB,AB/MR-134a R-134a 100 HFC 1000 A1 -26,1 / 0 1300 0,28 POER-401A R-22/152a/124 53/13/34 HCFC 1000 A1 -34,4 6,4 0,031 970 0,22 M,AB,POER-401B R-22/152a/124 61/11/28 HCFC 1000 A1 -35,7 6 0,033 1060 0,24 M,AB,POER-406A R-22/600a/142b 55/4/41 HCFC 1000 A2 -32,7 0,043 1560 M, ABR-407D R-32/1125/134a 15/15/70 HFC 1000 A1 -39,4 6,7 0 1430 POER-409A R-22/124/142b 60/25/15 HCFC 1000 A1 -35,4 8,1 0,039 1290 0,31 M,AB,POER-413A R-218/134a/600a 9//88/3 HFC 1000 A2 -29,3 0 1770 0,44 M,AB,POER-414A R-22/124/600a/142b 51/28,5/4/16,5 HCFC 1000 A1 -34,0 0,037 1200 M,AB,POER-414B R-22/124/600a/142b 50/39/1,5/9,5 HCFC 1000 A1 -34,4 0,036 1100 M,AB,POER-416A R-134a/124/600a 50/39,5/ 1,5 HCFC 1000 A1 -23,4 0,012 950 POER-600a R-600a 99,5 HC 800 A3 -11,6 / 0 -20 M,AB,POE

44

Të dhënat në tabelë (përveç grupeve, rrëshqitja e temperaturës, HGWP dhe lloji i vajit) janë marrë nga ARTI Refrigerant Database.1- Në shtypje prej 101,3 kPa2- Në raport me R-11 ODP=13- Në raport me CO2 GWP=1 për periudhën prej 100 viteve4- Në raport me R-11 HGWP=15- M-minerale, AB-alkilbenzen, POE-poliolester

Figura 5-5. Fluidet ftohëse për frigorifer dhe friza shtëpiak

5. ELEMENTET E FRIGORIFERIT DHE FRIZIT

5.1. KOMPRESORI5.1.1. NË PËRGJITHËSI

Kompresori është pajisja më kompakte dhe njëra prej pjesëve më të shtrenjta të pajisjes ftohëse. Qëllimi i tij është, nga një anë, që nga avulluesi të thith avullin e fluidit ftohës dhe ta shtypë kah kondensatori. Me këtë kompresori realizon rrumbullaksimin e fluidit ftohës nëpërmjet instalimit ftohës.

Në anën tjetër, kompresori me shtypje e rritë energjinë e brendshme të avullit të thithur në mënyrën e punës mekanike të harxhuar, çka manifestohet me rritjen e temperaturës dhe shtypjes së avullit të fluidit ftohës. Vetëm nën këto kushte avulli i fluidit ftohës ka aftësinë e kondensimit, përkatësisht aftësinë që të lirohet nga nxehtësia e marrë nga hapësira e ftohur.

Kompresorët të cilët përdoren për frigorifer dhe friza në amvisëri janë të llojit hermetik, gjegjësisht kompresori dhe elektromotori përbëhen nga një tërësi në shtëpizën e mbyllur hermetikisht. Shikojeni fig. 6-1. Në raport me atë se si kryhet procesi i thithjes dhe i shtypjes, këta kompresor tipizohen (emërohen) në kompresorë cilindrik. Sipas shkallës së shtypjes janë një shkallor, sipas numrit të cilindrit janë një cilindrik, sipas pozitës së boshtit cilindrik janë horizontal, sipas procesit punues në brendësinë e cilindrit janë kompresor të veprimit të thjeshtë, përkatësisht thithja dhe shtypja bëhet vetëm nga njëra anë e pistonit.

45

Figura 6-1. Kompresor i mbyllur hermetikisht (Danfoss, FR kompresor)

Në lidhshmëri me tipat e tjerë të kompresorëve, kompresorët cilindrik kanë përdorim më të gjërë. Mangësi e tyre është një numër i madh i pjesëve lëvizëse të cilat i ekspozohen fërkimeve, janë të ndjeshëm në "goditjen e lëngët" dhe kohëzgjatja e përdorimit është më e shkurtër në raport me llojet tjera të kompresorëve. Vetitë e tyre të mira janë shkalla e lartë e shtypjes, mirëmbajtja e lehtë dhe relativisht janë më të lirë se sa llojet tjerë të kompresorëve. Kompresorët cilindrik dhe hermetik janë besnikë në punë dhe të qetë, veçanërisht dallohen me dimensione të vogla, ekonomik, çmim të ulët dhe nuk kanë nevojë për mirëmbajtje. Mangësia e tyre më e madhe është konstruksioni hermetik, për shkak të së cilit pas prishjes së kompresorit ose elektromotorit nuk ekziston mundësia e riparimit të tyre, por kompresori duhet të ndërrohet komplet me një kompresor të ri.

Kapaciteti ftohës, respektivisht kapaciteti i ftohjes së kompresorit është faktor vendosës në zgjedhjen e kompresorit për përdorim në pajisjen ftohëse të përcaktuar. Në praktikë, kapaciteti i ftohjes është autentik me kapacitetin ftohës të pajisjes për ftohje. Kapaciteti ftohës i ftohjes është nxehtësia e marrur nga trupi i ftohur në njësinë e kohës. Njësia kryesore për matjen e kapacitetit ftohës është vati (W), edhe pse përdoret edhe kcal/h, Btu/h, etj.

Shikojeni tabelën e llogaritjes për njësinë e fuqisë në krye të "shtojcës". Kapaciteti ftohës i një kompresori varet nga temperatura e avullimit, kondensimi dhe të ftohurit-ftohje e sipër. Për këtë shkak, që kapaciteti ftohës i kompresorit të mund të krahasohet në mes vete, kapacitetet ftohëse të kompresorit janë detyruar da se svedu i izraze për disa temperatura standarde, respektivisht kushte të standardizuara të punës, pavarësisht nga ajo se në çfarë temperature kompresori do të punojë. Kapacitetet ftohëse dhe fuqia e nevojshme për forc të kompresorit llogaritet në bazë të varësisë mes vete dhe janë parametra kryesore të kompresorit dhe të kushteve të ndryshme të punës. Kryhet një numër i mjaftueshëm i matjeve për numër të caktuar të rrotullimeve të kompresorit, vërtetohet varshmëria dhe pastaj llogariten kapacitetet ftohëse dhe fuqia e duhur. Rezultatet, për renditjen më të lehtë, janë treguar në diagrame ose tabela. Për shkak të përdorimit të kompresorit me freon të ndryshëm në pajisje të ndryshme ftohëse, janë vërtetuar disa grupe të testimeve të kushteve standarde të temperaturës. Grupet janë të ndara në raport të fluideve ftohës i podruqje promene. Prodhuesit e kompresorëve përdorin CECOMAF-in evropian ose standardin amerikan ASHRAE si kushte të testimit.

Të shikohet tabela në fig.6-2 ku janë dhënë kushtet e testimit të CECOMAF-it dhe ASHRAE-s për kompresorët R-12 dhe R-134a, pran temperaturave standarde të avullimit u razliqitim podruqijma primene.

LBP MBP/HBP

CECOMAF ASHRAE CECOMAF ASHRAETemperatura e avullimit(standarde) -25°C -23,3°C(-10°F) 5°C 7,2°C(45°F)Temperatura e kondensimit 55°C 54,4°C(130°F) 55°C 54,4°C(130°F)Temperatura e lëngut 55°C 32,2°C(90°F) 55°C 32,2°C(90°F)

Temperatura e avullit 32°C 32,2°(90°F) 32°C 32,2°C(90°F) Temperatura e rrethinës 32°C 32,2°C(90°F) 32°C 32,2°C(90°F)

46

Fig.6-2. Tabela e CECOMAF-it dhe ASHRAE-s e kushteve testuese për kompresorët R-12 dhe R-134a.

Prodhuesit e kompresorëve në katalogjet e tyre përveç të dhënave të kapacitetit ftohës të kompresorit në temperaturat standarde të avullimit za navedeno podruqje primene jipen të dhënat edhe për kapacitetin ftohës të kompresorit za cello navedenu podruqje primene. Të shikohet shembulli në fig.6-3.

Zona e zbatimit (përdorimit) të kompresorit në raport me temperaturat e avullimit:a. LBP (Low Back Pressure)- Shtypja e ulët kthyese, përkatësisht rajoni i temperaturave të ulta avulluese,

prej -35 C deri -10 C;b. MBP (Medium Back Pressure)- Shtypje e mesme kthyese, përkatësisht rajon i temperaturave të mesme

avulluese, prej -20 C deri 0 C;c. HBP (High Back Pressure)- Shtypje e lartë kthyese, përkatësisht rajon i temperaturave të larta

avulluese, prej -5 C deri +15 C. Të gjithë prodhuesit e kompresorëve në katalogjet e tyre i cekin zonat e zbatimit (përdorimit) për secilin lloj të kompresorit. Gati të gjithë prodhuesit e kompresorëve bëjnë kompresor edhe për dy zona zbatimi (përdorimi), p.sh. LBP/MBP (-35 C deri -5 C) ose MBP/HBP (-10 C deri +15 C).

ELEKTROLUX, R-12, LBP, CECOMAF

Mod

eli

Fuq

ia (

hp)

Fto

hja

e

kom

pre

sori

Vël

limi(c

m3

)

Kapaciteti ftohës W(50Hz)Temperatura e avullimit °C

Eks

pans

ion

i

Vaj

i (cm

3)

Pes

ha

(kg)

Lloj

i i m

otor

it

Sta

rtim

i

220-

240

V/5

0Hz

200-

220

V/5

0Hz

-35 -30 -25 -23,3 -20 -15 -10

L55BW 1/6 OC 5,47 49 73 101 112 134 171 212 C 300 8,4 RSIR R ۱ L88AV 1/4 S 8,85 69 106 150 165 200 255 317 C 600 10,8 RSIR P ۱ ۱

Fig.6-3. Kapaciteti i kompresorit ftohës në temperatura të ndryshme avulluese pranë CECOMAF kushteve testuese si hyrje në përshkrimin e lëmisë zbatuese (përdorimit).

Në raport me temperaturat maksimale të ambientit për të cilat kompresori është krijuar të punojë, ekzistojnë: - Kompresorët standard -deri 32 C

- Kompresor subtropikal -deri 38 C- Kompresor tropikal -deri 43 C

- Kompresor super tropikal -deri 50 C

5.1.2. ELEMENTET MEKANIKE TË KOMPRESORIT

Shtëpiza e kompresorit në pjesën e jashtme ka mbajtësit për montim, vendin kyçës të elektromotorit, tuba të shkurtër për lidhje me instalimin ftohës dhe etiketën ose pllakën me të dhënat mbi kompresorin. Shiko fig. 6-1.

47

Nëse shtëpiza është me tre tuba, njëri është thithës-lidhja e kompresorit me avulloren, i dyti është shtypës-lidhja e kompresorit me kondensatorin dhe i treti është tubi punues ose servisues. Nëse shtëpiza është me pesë tuba, përveç tri të cekurave, dy të tjerat janë skajet e sumbullës e cila është e zhytur në vaj në fund të kompresorit. Sumbulla është e dedikuar për ftohje të vajit, përkatësisht për ftohje të kompresorit.

Etiketa ose pllaka në shtëpizën e kompresorit mund të përmbaj këto të dhëna: Emërtimin e prodhuesit të kompresorit, simbolin e llojit të kompresorit, lëmia e përdorimit (zbatimit), për çfarë lloj fluidi ftohës është i prodhuar kompresori, për çfarë lloji të rrjetit dhe frekuencës është i prodhuar ai, të dhënat për sasinë e vajit, numri serik etj. Secili prodhues i kompresorëve në katalogët e tyre kompresorik shpjegojnë domethënien e të dhënave nga etiketa ose pllaka informuese.

Prodhuesit e kompresorëve vendosin edhe etiketa paralajmëruese në shtëpizën e kompresorit, nëse kompresori është i prodhuar që të punoj me fluidë ftohës ndezës p.sh. R-600a. Shikoni fig. 6-4.

Disa prodhues të kompresorëve në shtëpizën e kompresorit e vendosin edhe etiketën me simbolin e fluidit ftohës për të cilin kompresori është i prodhuar që të punojë. Shiko fig. 6-4.

Në brendinë e kompresorit gjendet e tërë përbërja e kompresorit, elektromotorit, amortizerëve dhe vajit për lyerje. Vetë tërësia e kompresorit dhe e elektromotorit e përbëjnë një tërësi të mbështetur në spirale(amortizerë).

Fig. 6-4. Shembuj të etiketave në kompresor

Qafa e kompresorit dhe e elektromotorit në kompresorët e mbyllur hermetikisht është e përbashkët. Qafa është e vendosur vertikalisht në kushinetat rrëshqitëse. Vrima ekziston për arsye të lyerjes së kompresorit dhe për këtë arsye pjesa e poshtme e qafës është e zhytur në vaj. Qafa shërben si element transmetues i elementeve të elektromotorit. Konstruksioni është i vendosur ashtu që kompresori të ketë harkun në formë bryli, dhe atë vetëm me një, për shkakë të llojit të kompresorit (një cilindrik) i cili vendoset në shtëpizën e frigoriferëve dhe frizave. Gjithashtu ekzistojnë edhe kompresorë në të cilët në vend të harkut qafor kanë edhe ekscentrin.Trupi i pistonit është lidhja në mes qafës dhe pistonit. Ajo me nyjën e madhe është e lidhur për qafëzën në

formë harku ose ekscentrin kurse me grushtin e vogël për pistoni. Fundi i pistonit luan rolin e lëvizjes rrotulluese të qafës të cilin e shndërron në lëvizje drejtvizore të pistonit.Pistoni, i cili është pa unaza, me lëvizjen e tij drejtvizore në cilindër, në mënyrë alternative thith dhe e ngjesh

avullin e fluidit ftohës.

48

R 134A

R 600A

CAUTION, RISK OF FIRE

COMPRESSOR APPROVED FOR USE WITH R-12 OR BLENDS INDICATED BELOW

REFRIGERANTS

ASHRAE Comercial name

R-401a SUVA® MP39

R-401b SUVA® MP66

R-409a FORANE® FX56

R-413a ISCEON 49

A. B. C. D.Fig. 6-6. Thithja, shtypja dhe shtyrja e avullit në cilindër të kompresorit

Në pozitën "A" në fig.-6.6, pistoni gjendet në pikën e lartë të vdekur: të dy membranat janë të mbyllura. Në mes të pistonit dhe pllakës së membranave gjendet hapësira e cila duhet të ekzistoj për arsye konstruktive dhe emërtohet si “hapësira e dëmshme”. Në të gjendet avulli i fluidit ftohës në shtypje kondensuese. Për shkak të rrotullimeve të qafës dhe ndikimit të trupit të pistonit, pistoni fillon të lëvizë kah pika e ulët e vdekur. Pasi që membranat janë të mbyllura, shtypja e avullit të mbyllur zvogëlohet. Kur shtypja e thithur bëhet më e madhe se shtypja e cila udhëheq në “hapësirën e dëmshme”, hapet membrana thithëse nën ndikimin e shtypjes në shtëpizën e kompresorit dhe kompresori fillon të thithë avullin nga avullorja. Kjo është pozita "B" në figurë. Në pikën e ulët të vdekur, pozita në fig "C", vëllimi më nuk rritet; të dy membranat janë të mbyllura. Në cilindrin udhëheq shtypja thithëse. Pistoni fillon të lëviz kah pika e lartë e vdekur, vëllimi zvogëlohet, kurse shtypja rritet. Kur shtypja në cilindër bëhet më e madhe se shtypja e kondensimit, atëherë nën ndikimin e tij hapet membrana shtypëse dhe avulli kalon në kondensator. Kjo është pozita "D" në figurë. Në pikën e lartë të vdekur të dy membranat janë prapë të mbyllura dhe cikli punues rifillon punën.

Cilindri është i dedikuar që në të, të kryhet procesi punues i kompresorit-thithja e avullit të fluidit ftohës, ngjeshja e avullit të fluidit ftohës dhe shtypja në kondensator. Hyrja e fluidit ftohës në cilindër dhe dalja e fluidit ftohës nga cilindri rregullohet në mënyrë automatike me membranat thithëse dhe shtyse. Koka e cilindrit tek disa lloje të kompresorëve, për ftohje më të mirë, mund të ketë në vete brinjët për ftohje.

Membranat, lloji elastik, janë të vendosura në pllakën e membranave. Hapja dhe mbyllja e membranës kushtëzohet me diferencën e shtypjeve dhe pozitës së pistonit. Pllaka e membranës është e vendosur në mes të cilindrit dhe kokës së tij.

5.1.3. ELEMENTET ELEKTRIKE TË KOMPRESORITa. Elektromotori

Qëllimi i elektromotorit në kompresor është që energjinë elektrike ta shndërrojë në punë mekanike, përkatësisht energji mekanike të rrotullimit.

Për forc motorike të kompresorit i cili vendoset në pajisjet ftohëse shtëpiake, shfrytëzohet motori asinkron njëfazor (monofazor). Motorin asinkron njëfazor e përbëjnë dy pjesë bazë: E palëvizshme ose statori dhe i lëvizshmi (rrotullues) ose rotori. Statori te motorët asinkron gjithmonë është primar (induktues) dhe ai gjithherë kyçet në rrjetin e qytetit, prandaj me këtë motori është sekondar (induat). Rotori është i llojit kafezor, i shkurt lidhur.

Po të ishte statori i pështjellur në mënyrë njëfazore, gjegjësisht po të ketë vetëm një pështjellje, dhe që ky lloje elektromotori të kyçet në rrjetin njëfazor, rotori aspak nuk do të rrotullohej. Shkaku është që motori njëfazor ka aso vetish që nuk lejon të zhvillohet momenti fillestar. Që motori asinkron njëfazor të bëhet me vetërrotullim, duhet që fusha magnetike e statorit të bëhet fushë magnetike rrotulluese. Fusha magnetike rrotulluese është e nevojshme vetëm në momentin e startimit të elektromotorit që të fitohet momenti startues (fillestar) i nevojshëm për rrotullimin e rotorit. Rotori pastaj vazhdon me rrotullim për shkak të induksionit të forcës elektromotorike në pështjelljet e tija.

Për shkak të fitimit të fushës magnetike rrotulluese këta elektromotorë kanë dalje me dy faza, gjegjësisht me dy pështjellje. Njëra pështjellë është kryesore ose punuese, kurse pështjellja e dytë është ndihmëse ose startuese. Këto pështjellje ndërmjet veti janë të distancuara me hapsir në mes vete. Në 2/3 të ulluqeve të statorit vendoset pështjellja kryesore e cila e ka telin pakëz më të trashë, kurse në ato të mbetura një të tretat e olluqeve vendoset mbështjellja ndihmëse me tel më të holle. Pështjellja ndihmëse ose startuese shpesh ka rezistencë më të madhe prej asaj kryesore punuese, edhe pse llojet e kompresorëve të prodhuesve tjerë kanë pështjellje ndihmëse me rezistencë më të vogël se pështjellja kryesore. Shënimet mbi rezistencën e pështjellave mund të gjenden në katalogjet e kompresorëve.

49

Edhe pse këto pështjellje ndërmjet veti janë të distancuara me hapsirë ndërmjet vete, nëpër to duhet që të rrjedhë rryma e zhvendosur kohore. Zhvendosja fazore ndërmjet rrymave e cila rrjedh nëpër pështjelljen startuese dhe punuese, tek elektromotorët të vendosur në kompresorët hermetik, fitohet në dy mënyra. Lloji i parë – pështjellja startuese ka dalje me rezistencë induktuese më të madhe dhe lloji i dytë – në pështjelljen startuese lidhet me kondensator gjegjës. Pështjellja startuese ka funksion vetëm në momentin e startimit, gjegjësisht derisa elektromotori të arrijë numrin e caktuar të rrotullimeve, pas së cilës shkyçet.

Kyçja dhe shkyçja e pështjelljes startuese bëhet me anë të reles startuese ose me PTC përbërësin-kontaktorin startues. Gjithashtu, në kompresorët (Danfoss, Embraco) për frigoriferët shtëpiak dhe ngrirësit vendosen edhe elektromotorët tek të cilët pas startimit, mbështjellja startuese e lidhur në seri me kondensatorin punues gjithmonë është e kyçur. Këta janë të emërtuar si motorët asinkron kondensatorik. Kyçja e përhershme e pështjelljes startuese me kondensatorin punues e rritë koeficientin e ftohjes, gjegjësisht e përmirësojnë raportin ndërmjet kapacitetit ftohës dhe harxhimit të energjisë së kompresorit.

Momenti startues (momenti fillestar) është madhësi e rezistencës rrotulluese, të cilin elektromotori duhet që të mbizotëroj gjatë startimit. Madhësia e momentit startues tek motorët njëfazor varet prej mbështjellësit të fazës ndihmëse ose nga madhësia e kapacitetit të kondensatorit kyçës (por vetëm deri në një kufi të përcaktuar). Në kompresorët hermetik vendosen elektromotor me momentin startues të vogël ose elektromotorët me momentin startues të madh. Shikoni fig. 6-7.

Elektromotorët me momentin startues të vogël, përkatësisht LST (Low Starting Torque) motorët, përdoren vetëm në kompresorë të cilët punojnë në sistemet ftohëse me shtypje të barabartë-barazuar në mes kondensatorit dhe avullorit gjatë periudhës së qetësimit. Barazimi i shtypjes është i nevojshëm para çdo startimi. Për këtë edhe LST motorët (kompresorët) përdoren vetëm në sistemet ftohëse me tub kapilar. Sipas mënyrës së startimit dhe punës të LST motorëve ata ndahen në dy tipa-lloje:-RSIR (Resistant Start Induction Run) lloji- motori induktiv me rezistencë startuese. Te ky lloj i motorit kyçja dhe

shkyçja e pështjellëses startuese kryhet me anë të rrymës së reles startuese ose me PTC përbërës -kontaktorin startues. Shikoni fig. 6-8 dhe 6-12.

50

Fig.6-8. RSIR lloji i elektromotorit

- RSCR (Resistant Start Kapacitor Run) lloji- motor induktiv me rezistencë startuese dhe kondensator punues. Tek këta lloje të motorëve startimi kryhet ekskluzivisht me PTC përbërës-konektor startues. Shikoni fig. 6-9 dhe 6-12

Elektromotorët me moment të lartë startues, respektivisht HST (High Starting Torque) motorët, gjithmonë shfrytëzohen në sistemet pa barazim të shtypjeve, gjegjësisht në sisteme me ventil zgjerues (ekspanzues). Gjithashtu, HST motorët (kompresorët) mund të përdoren edhe në sistemet me shtypje të baraspeshuar, përkatësisht në sistemet me tub kapilar. HST motorët janë gjithmonë të përgatitur (pajisur) me kondensator startues. Sipas mënyrës së startimit dhe punës HST motorët ndahen në dy tipa-lloje:

- CSIR (Capacitor Start Induktion Run) lloji- motor induktiv me kondensator startues. Te këta lloje të motorëve kyçja dhe shkyçja e pështjellësit startues kryhet me relen elektrike startuese. Shiko fig. 6-10 dhe 6-12. Prodhuesit e frigoriferëve dhe frizave shtëpiak nuk montojnë kompresorë me këtë lloj të elektromotorit nëpër pajisjet ftohëse të tyre, por kompresorët me këtë lloj të elektromotorit mund të vendosen në pajisjet ftohëse veç të cekura më lartë.

51

- CSR(Capacitor Start and run) tipi (lloji) - motor induktiv me kondensator startues dhe punues. Tek ky lloj i motorit ciklin e startimit e drejton rele startuesja elektrike. Ky tip i elektromotorëve nuk përdoret në kompresorët për frigorifer dhe friza shtëpiak. Shiko fig. 6-11 dhe 6-12.

Lloji i motorit

Momenti startues Përbërësit startues Kondensatoristartues

Kondensatori punues

LST HSTRele rryme

PTCRele

tensioniRSIR ۱ ۱ ۱RSCR ۱ ۱ ۱CSIR ۱ ۱ ۱CSR ۱ ۱ ۱ ۱

Fig 6-12. Llojet e elektromotorëve për kompresorët hermetik

Rryma startuese (rryma e lidhjes së shkurtër, rryma fillestare, rryma e rotorit të bllokuar) është vlera e madhësisë së rrymës e cila kalon nëpër elektromotor në momentin startues. Rryma startuese e motorit asinkron,

52

e cila e ka fazën ndihmëse të përbërë nga mbështjellja me rezistencë induktive më të madhe, mund të jenë gjashtë, edhe shumë here më të madhe se sa rryma nominale. Te motorët tek të cilët starti kryhet me ndihmën e kondensatorit startues, rryma startuese është vetëm disa herë më e madhe se sa rryma nominale.

Momenti ndalës (momenti maksimal, momenti fillestar) është indikacioni i ngarkesës maksimale në të cilën elektromotori mund të jetë i ballafaquar gjatë punës. Nëse motori gjatë punës ballafaqohet me momentin më të madh se sa nga momenti ndalës i ngarkesës maksimale, ai ngadalësohet dhe ndalet. Përkatësisht, nëse ngarkesa e kompresorit bëhet shumë e madhe, rrotullimet e motorit fillojnë të biejnë, vije deri te rritja e dukshme e rrymës të cilën e tërheq kompresori dhe kjo në fund sjell ndërprerjen e punës së elektromotorit, respektivisht kompresorit. Shikoni fig. 6-7.

Temperatura maksimale e lejuar e mbështjelljeve është gjithashtu njëra ndër veçoritë e rëndësishme të elektromotorit. Ajo varet prej: Temperaturës avulluese dhe kondensimit, tensionit të rrjetit, kushtet e ftohjes së kompresorit dhe temperatura e ajrit për rreth. Izolimi i përçuesit të bakrit kryhet me anë të izolimit special të klasave kualitative, zakonisht bëhen me izolim të klasës “H”. Cilësia e pështjellësve të izoluar përmirësohet me impregnimin special të llaqeve impregnuese. Në këtë mënyrë përmirësohen cilsitë mekanike dhe termike të pështjellësit të motorit dhe rezistenca e izoluesit. Qëndrueshmëria e motorit, d.m.th. edhe vetë kompresorit, është në proporcion të drejtpërdrejt me kohëzgjatjen e masës izoluese në pështjellësin e motorit. Temperaturën maksimale të lejuar të pështjellësit e përcaktojnë prodhuesit e kompresorit në raport me llojin e kompresorit.

Zakonisht, temperatura e mbështjellësit nuk guxon të kaloj 125 °C gjatë punës normale të kompresorit. Në periudhat e kufizuara kohore, p.sh. gjatë startimit të kompresorit ose në raste të ngarkesave të larta, temperatura e mbështjellësit nuk duhet të kaloj 135 °C.

Numri i rrotullimeve të elektromotorit, respektivisht shpejtësia e rrotullimit të rotorit, tek motorët asinkron njëfazor varet nga numri i qiftit të poleve dhe frekuencës. Elektromotorët me kompresorë për frigoriferë dhe ngrirës shtëpiak janë motor dypolar. Shpejtësia sinkronizuese, respektivisht shpejtësia rrotulluese e fushës magnetike është 3000 min-1, përderisa shpejtësia e vërtetë e rrotullimit të rotorit gjithmonë është diç më e vogël.

b. Morseteria (konektori) e elektromotorit

Morseteria e elektromotorit është e dedikuar që të lidhë elektromotorin me pjesë tjera elektrike të kompresorit. Morseteria është e mbyllur hermetikisht dhe e salduar për shtëpizën e kompresorit. Spinat e morseteris nga materiali që e rrethon janë të izoluar me qelq. Në morseteri ekzistojnë tri spina dhe në literaturë ato emërtohen në këtë mënyrë:

- R, M ose P- Punues (run) ose kryesori (main);- S ose A - Startues (start) ose ndihmës (auxiliary) dhe- C - i përbashkët (common).

Në realitet, spinat në morseteri të kompresorit nuk janë të shënuara. Spina R është e lidhur për fillimin e pështjellësit punues, spina S është e lidhur për fillimin e pështjellësit startues, kurse spina C është e lidhur për skajet e pështjellave punuese dhe startuese dhe ajo është e përbashkët për të dy pështjellësit, atë punues dhe startues. Shiko fig. 6-13.

Në të vërtet nga shkaku se spinat në morseteri nuk janë të emëruar, është mirë që të mbahen në mend disa nga renditjet e mundshme të spinave në morseteri, të cilët varen nga prodhuesit e kompresorit. Shikoni fig. 6-14.

53

Fig.6-13. Lidhja e spinave të konektorit me pështjellje të elektromotorit

Fig. 6-14. Shembuj të renditjeve të spinave në konektor

Nëse renditja e spinave në morseteri nuk është e njohur apo nuk mbahet në mend, renditja e spinave gjithmonë mundë të gjendet me matjen e rezistencës në mes tyre. Pasi që nuk është rregull që pështjellësi startues të ketë gjithmonë rezistencë më të madhe se sa pështjellësi punues, më së miri është që të mësohen vlerat e rezistencës së pështjellësit prej katalogut përkatës të atij kompresori. Rezistencën e pështjellësit punues e përcaktojnë spinat R dhe C, respektivisht, rezistenca e pështjellësit punues matet në mes spinave R dhe C. Rezistenca e pështjellësit startues matet në mes spinave S dhe C. Shuma e këtyre dy rezistencave fitohet me matjen ndërmjet spinave R dhe S. Në bazë të këtyre matjeve të rezistencës lehtë vërtetohet renditja e spinave në morseteri të kompresorit.

C. Mbrojtësi i elektromotorit

Mbrojtja e motorit është e dedikuar që të bëjë mbrojtjen e elektromotorit nga mbingarkesat gjatë startimit dhe punës së tij. Në praktikë, mjeshtrit mbrojtësin e motorit e quajnë edhe si: Protektori i motorit, mbrojtësi termik ose bimetali.

Në kompresorët për friza dhe frigorifer shtëpiak përdoren dy lloje mbrojtësish të elektromotorit- i jashtmi dhe i brendshmi. Të dy llojet e mbrojtësve janë lloje rrymë/termik me rikyçje automatike.

1. Mbrojtësi i jashtëm i motoritMbrojtësi i jashtëm i motorit, i llojit "KLIXON" përbëhet prej shtëpizës së bakelitit, të diskut gjysmë sferik

bimetalik, nxehësit elektrik dhe ndërprerësit. Shiko fig. 6-15.Mbrojtësi vendoset në atë mënyrë që të flejë në shtëpizën e kompresorit në pjesën e jashtme të tij. Në

qarkun elektrik të kompresorit lidhet në atë mënyrë që nëpërmjet saj të rrjedh pandërprerë rryma e përgjithshme të cilën e tërheq elektromotori. Shiko figurat, 6-8a dhe 6-10.

Mbrojtësi i motorit aktivizohet, përkatësisht disku bimetalik i hap kontaktet e ndërprerësit, pjesërisht për shkak të ndikimit të rrezatimit të nxehtësisë nga shtëpiza e kompresorit, dhe për shkak të rrezatimit të nxehtësisë nga nxehësi elektrik i vet mbrojtësit. Me fjalë të tjera, faktori i cili e kontrollon aktivizimin e mbrojtësit të jashtëm është rryma të cilën e tërhjek motori dhe temperatura e shtëpizës së kompresorit. Të dy faktorët e

54

cekur ndikojnë në temperaturën e pështjellësit të elektromotorit. Kur disku i bimetalit ftohet mjaft, kontaktet e mbrojtësit janë prapë të mbyllur.

Fig. 6-15. Pamja e mbrojtësit të jashtëm

Ky lloj i mbrojtjes ofron një mbrojtje të shkëlqyeshme të pështjellësit startues, përderisa nga ana tjetër shumë vështirë e kryen mbrojtjen adekuate të pështjellësit punues. Pasi që mbrojtësi i jashtëm është një kombinim i ndikimeve të madhësisë së rrymës dhe radiacionit të nxehtësisë nga shtëpiza, ajo është një lloj kompromisi kur bëhet fjalë për mbrojtjen e pështjellësit punues. Mirëpo, përvoja e fituar nga praktika tregon që pështjellësi punues në kompresor të frigoriferëve dhe frizave shtëpiak digjet shumë rrallë, çka tregon që ky princip mbrojtës punon kënaqshëm.

Shpejtësia reaguese e mbrojtësit të motorit absolutisht është kritike për mbrojtësin e pështjellësit gjegjës. Ndërprerja e furnizimit të motorit për këtë arsye është kriteriumi kryesore gjatë zgjedhjes së mbrojtësit të motorit për kompresorë përkatës. Për këtë shkak, është shumë me rëndësi që të përdoren vetëm mbrojtësit gjegjës të motorit të cilën e preferon prodhuesi i kompresorit për secilin lloj të kompresorit.

2. Mbrojtësi i brendshëm i motorit.Mbrojtësi i brendshëm i motorit, i ashtuquajturi mbrojtës i pështjellësit, i vendosur në shtëpizën e

kompresorit, përbëhet nga kapsula e qelqit (shtëpizë qelqi e mbyllur hermetikisht) dhe ndërprerësit bimetalik. Ndërprerësi bimetalik vendoset në kapsulën e qelqtë, sepse avulli i freonit ftohës dhe avulli i vajit nuk guxojnë të jenë të ekspozuar në shkëndijat e kontaktit të ndërprerësit. Shikoni fig. 6-16.

Fig. 6-16. Pamja e mbrojtësit të brendshëm

Sikurse mbrojtësi i jashtëm edhe mbrojtësi i brendshëm lidhen në qarkun elektrik në fund të përbashkët të dy pështjellave, asaj punuese dhe startuese, kështu që nëpërmjet saj pandërprerë qarkullon rryma e përgjithshme të cilën e tërhjek elektromotori. Shikoni fig. 6-8b dhe 6-9.

Pasi që vendosen pranë pështjellësit, ky lloj mbrojtësi drejtpërsëdrejti “e ndjen” pështjelljen e motorit. Me këtë fitohet një mbrojtje e shkëlqyeshme si e pështjellësit punues poashtu edhe atij startues.

Mbrojtësi aktivizohet, përkatësisht ndërprerësi bimetalik i hap kontaktet, qoftë për shkak të tejnxehjes së saj ose për shkak të qarkullimit të madh të rrymës të cilën e tërhjek motori, qoftë edhe për shkak të rrezatimit të

55

nxehtësisë nga pështjellësi i motorit. Mbrojtësit të brendshëm i duhet shumë më gjatë kohë në raport me atë të jashtmin që të mund të “ftohet” dhe që t’ia bëj të mundshëm ndërprerësit përsëri t’i mbyll kontaktet.

d. Relea startuese

Rele startuese është e dedikuar që të kyç dhe shkyç furnizimin e pështjellësit startues në fazën startuese të elektromotor kompresorit. Rele startuese e cila përdoret për motorë në kompresorët për frigoriferë dhe friza shtëpiak është e llojit rrymor. Shikoni fig. 6-17 pamjen e një lloji të reles startuese.

Fig.6-17. Pamja e një lloj rele rrymore startuese

Mënyra e lidhjes së reles rrymore startuese është e treguar në figurën 6-8 dhe 6-10.Në momentin fillues-startues, nëpër bobinën elektromagnetike (mbështjellësit) të reles dhe pështjelljes

punuese të motorit rrjedh një pjesë e rrymës startuese, por edhe ajo rrymë është disa here më e madhe se normalja. Me rrjedhjen e kësaj rryme nëpër mbështjellje të reles krijohet një fushë elektromagnetike mjaft e fortë sa që e ngrit spirancën e cila i bashkangjet kontaktet e reles. Nëpërmjet kontakteve të mbyllura të reles përcillet rryma e mbështjellësit startues. Gjatë përshpejtimit të motorit, rryma që kalon nëpër mbështjellësin punues dhe mbështjellësin e reles bie. Kur rryma bie deri në një vlerë gjatë së cilës releja shkyçet, spiranca e reles bien, kontaktet e reles hapen dhe ndërpritet përçimi i rrymës në mbështjellësin startues.

Shfrytëzimi optimal i motorit arrihet kur relea shkyç rrymën e cila i përgjigjet momentit maksimal të motorit (momenti ndalës). Kjo vlerë e rrymës është kriter kryesor për zgjedhje të reles. Pasi që relea tërësisht është përgjegjëse për punë të drejt të motorit, duhet të themi se relea e dedikuar për lloje të caktuara të motorit nuk guxon të ndërrohet me çfarëdo rele tjetër.

e. PTC- Mbërthyesi startues

PTC mbërthyesi startues është e dedikuar të kyç furnizimin, dhe të bëjë shkyçjen e furnizimit të pështjellësit startues në fazën startuese të elektromotor kompresorit. Përbëhet prej shtëpizës gjysmë përçuese dhe kyçëseve. Shiko fig. 6-18.

PTC mbërthyesi startues kryesisht është gjysmë përçues me koeficient pozitiv temperaturik (termistor me koeficient temperaturik pozitiv të rezistencës - pozistor). Vetitë e këtij gjysëmpërçuesi janë asisoji që rezistenca e tij shumë pak ndërrohet me temperaturën deri te temperatura funksionale, kurse tek temperatura funksionale rritet në mënyrë shumë rapide.

Deri te ndryshimi i rezistencës vije për shkak të sasisë së madhe të nxehtësisë e cila krijohet me rrjedhjen e rrymës së forcës së madhe nëpër gjysëmpërçues. Në temperaturën funksionale rezistenca është aq e madhe që nëpër gjysëmpërçues rrjedh rrymë shumë e vogël. Kjo rrymë është e mjaftueshme vetëm për krijimin e sasisë së vogël të nxehtësisë e cila është e nevojshme që PTC mbërthyesi të mbetet i "ngrohtë".

56

Fig. 6-18. Pamja e PTC Kontaktorit startues (danfoss - tip 103N0015)

Në qarkun elektrik të kompresorit PTC lidhet në seri me pështjellësin startues. Shiko fig. 6-8 dhe 6-9. Karakteristikë e PTC-së është që t’i mundësoj pështjellësit startues vetëm kohën e kufizuar për kyçje. Nëse

startimi nuk ka sukses, pështjellësi startues nuk vije në situatë që të mbingarkohet, respektivisht të tejnxehet, sepse në të gjitha rastet PTC-së i duhet kohë që të ftohet para startimit të serishëm. Koha e cila i duhet PTC-së për t’u ftohur, është kohë e mjaftueshme që të ftohet edhe pështjellësi startues. Për startim me PTC nevojitet një barazim i tërësishëm i shtypjes në mes avulluesit dhe kondensatorit në periudhën derisa kompresori nuk punon. Për këtë PTC-ja shfrytëzohet (përdoret) vetëm për versionin (llojin) LST të elektro motorëve. Periudha e barazimit të shtypjeve te frigoriferët është prej 5-8 min, kurse të frizat prej 7-10 min. Koha e cekur është e mjaftueshme që PTC-ja të ftohet.

Po i cekim edhe disa përparësi të PTC-së:- funksionimi i PTC-së nuk varet prej tensionit të tej lartë ose prej nëntensionit;- nuk bën pengesa në radio dhe aparate televizive sepse nuk shkëndin;- nuk ka harxhim të kontakteve;- nuk ka pjesë lëvizëse;- e njëjta PTC mund të përdoret për lloje të ndryshëm të kompresorëve.

f. Kondensatori startues

Kondensatori startues (kondensatori nxitës) është i dedikuar që të rrisë raportin në mes të momentit startues dhe rrymës startuese. Me fjalë të tjera: Kondensatori startues përdoret që të rris momentin startues të motorit, pa rritje të rrymës startuese në të njëjtën kohë. Në raste tjera, kondensatori startues përdoret që të zvogëlojë rrymën startuese në të njëjtën kohë mban momentin e njëjtë startues.

57

Fig. 6-19. Pamja e kondensatorit startues

Kondensatori startues i cili shfrytëzohet për elektromotorët në kompresor hermetik është lloji i kondensatorëve bipolar elektrolitik. Ai është i kontaktuar në qarkun elektrik të kompresorit vetëm me rastin e startimit të elektromotorit. Për këtë arsye faktori rregullor i ndërprerjes (faktori shkyçës) është 1.7 % për të gjithë kondensatorët startues. Kjo do të thotë që kondensatori startues mund të punojë 3 sekonda në çdo 3 minuta, me çka na paraqiten 20 startime të pranueshme të kompresorit brenda 1ore. Nëse kondensatori i këtij lloji mbetet nën tension do vije deri te nxehja e shpejtë, me çka bëhet e pashmangshëme prishja e tij dhe eventualisht pëlcitja e shtëpizës.Kondensatori startues lidhet në qarkun elektrik të kompresorit në seri me pështjellësin startues. Shiko fig.6-10.

Kondensatori startues gjithmonë përdoret në HST motorët, por nën kushtet e përcaktuara mund të përdoret edhe në LST motorët. – Zakonisht për HST motorët përdoret kondensatori startues prej 40 - 80 mikrofarad.

g. Kondensatori punues

Kondensatori punues (kondensator i kyçur përherë) është i dedikuar që të rrisë raportin në mes kapacitetit ftohës kompresorik dhe fuqisë (energjisë së harxhuar) të nevojshme për forc motorike të kompresorit. Me fjalë të tjera: Kondensatori punues përdoret që të zvogëlojë harxhimin e nevojshëm të rrymës në të njëjtën kohë duke mbajtur maksimalisht kapacitetin ftohës të nevojshëm.

Raporti në mes kapacitetit ftohës të kompresorit dhe fuqisë (energjia e harxhuar) së kompresorit është në të vërtet koeficienti i ftohjes (EER ose COP). Ai së pari varet prej ciklit punues temperaturës avulluese dhe kondensimit, por gjithashtu edhe nga veçoria e freonit ftohës dhe prej veçorisë ekzekutuese dhe madhësisë së sistemit ftohës.

Pas startimit të motorit, pështjellja startuese e lidhur në seri me kondensatorin punues mbetet gjithmonë e kyçur në çarkun elektrik të kompresorit. Për këtë arsye kondensatori punues është i krijuar që të punojë gjithherë, përkatësisht të punojë kur punon edhe kompresori.

Kondensatori punues lidhet në qarkun elektrik të kompresorit në mënyrë të treguar në figurën 6-9.Në figurën 6-20 është treguar pamja e kondensatorit punues.

58

Fig.6-20. Pamja e kondensatorit punues

Kondensatori punues patjetër përdoret për kompresorët me energji optimizuese të lartë (hidh-energy optimized), respektivisht për kompresorët me shkallë të lartë shfrytëzuese. Këta kompresorë kanë LST motorë dhe PTC kontaktorë startues. Gjithashtu, ky lloj kompresori mund të përdoret edhe pa kondensator punues standard, por si pasoj rrjedhë zvogëlimi i koeficientit të ftohjes (EER, COP) përafërsisht për 5%. Si opcion, kondensatori punues mund të shtohet (t’i qitet) në kontaktorin PTC të kompresorët me energji optimale, gjë që koeficienti i ftohjes rritet për përafërsisht 5%. Zakonisht për LST motorët me PTC-n përdorin kondensatorë punues me kapacitet prej 2.5 - 5 mikrofarad.

5.1.4. LUBRIFIKIMI I KOMPRESORIT

“Kompresorët për ftohje, si dhe makinat tjera, motori dhe pajisjet mekanike përbëhen prej disa elementeve të makinerisë siç janë: folea, boshtet, pistoni, edhe sipërfaqet tjera rrëshqitësi në mes të cilave ekziston lidhje relative lëvizëse. Lëvizjen e një sipërfaqeje kah tjetra suprotstavlja se izvestan otpor za qije je savladivanje radi odrzanja daljeg kretanja potreban odgovarajuci utrosak snage. Rezistenca e përmendur e cila në teknikë quhet fërkim, krahas harxhimit të dukshëm të fuqisë nxit edhe pasoja të tjera të padëshiruara siç janë ngrohja e panevojshme dhe harxhim i shpejtuar i sipërfaqeve fërkuese. Për me mujt me e zvoglu fërkimin, efekti i të cilit është negativ ku posaçërisht ky efekt është i shprehur te lëvizja e sipërfaqeve të thata, pra te vet konstruksionet e para ka ardhur deri te ndërrimi i lubrifikantit si ndërmjetësues në mes pjesëve lëvizëse. Me stërpikjen e sipërfaqeve nga ana e vajrave nuk zvogëlohet vetëm madhësia e rezistencës fërkuese dhe pasojave të tyre (harxhimi i forcës dhe fërkimit), por edhe në të njëjtën kohë bëhet mbrojtja e sipërfaqeve të prekura nga korrozioni, me shkarkim termik (ftohje), mbërthimeve të përmisuara, zbutja e goditjeve (vibrimit) etj.”(3)

Mënyra e lubrifikimit nënkupton gjithherë prurjen e pandërprerë të vajit për të krijuar trashësinë e nevojshme të shtresës vajore të ashtuquajturës "filmit", respektivisht nënkupton prurje të pandërprerë të vajit në sasi të mjaftueshme që të mbaj distancën e sipërfaqeve të cilat në mes veti lëvizin. (3)

Lubrifikimi i kompresorëve hermetik, të cilët janë të montuar në frigoriferët dhe frizat shtëpiak, kryhet me të ashtuquajturën “banjoja e vajit”. Lubrifikimi i pjesëve lëvizëse të kompresorit dhe shtratit te qafëzës, i cili

59

lubrifikim është mese i nevojshme, dhe që gjenden mbi vaj, kryhet me stërpikjen dhe mjegullën e vajit.Me rrotullimin e qafës së hapur, pjesa e poshtme e të cilës është e zhytur në vaj, krijohet fuqia centrifugale

e cila e shtyn vajin nëpër qafëzë kah vrima e saj që xhindet në krye. Duke dalë nëpër vrimë në krye të qafëzës vaji do të stërpik në të gjitha anët dhe në këtë mënyrë arrin deri te pjesët të cilave u nevojitet lubrifikimi. Me stërpikjen e vajit krijohen pika të vogla dhe mjegullinë vaji. Mjegullën e vajit të përzier me avullin e freonit ftohës, pistoni me thithje e bartë në cilindër dhe në këtë mënyrë bëhet lubrifikimi i tyre.

Vaji i cili përdoret në kompresorin hermetik të montuar në frigoriferë dhe friza në amvisri është shumë i tretshëm me fluidin ftohës me të cilit shfrytëzohet. Vaji në tretje me fluidin ftohës qarkullon nëpër tërë instalimin ftohës dhe kthehet mbrapa në kompresor. Përparësia e mirë e përzierjes së vajit me fluidin ftohës është ajo, që lubrifikimi është lehtësuar me të, që fluidi ftohës ndihmon në përhapjen e vajit deri te të gjitha pjesët lëvizëse, dhe gjithashtu ndihmon në kthimin e vajit prej avullorit në karter të kompresorit. Vaji i tretur me fluidin ftohës xhindet në formë mjegulle dhe pika të imëta, kurse sasia në gjendje të avullt është në përmasa shumë të vogla.

Në instalimin ftohës vaji gjendet në kontakt të përhershëm me freonin ftohës, gjë që vije deri te ndikimi i pashmangshëm në mes vet fluidit dhe vajit, i cili do të na sjell deri te ndryshimi fizik dhe kimik i veçorisë së vajit. Edhe pas shfrytëzimeve të llojeve të ndryshme të vajrave në varshmëri prej llojit të kompresorit, llojit të fluidit ftohës dhe regjimit të punës së instalimit, në eksploatim paraqiten reaksionet zbërthyese dhe polimerizimi i vajrave i cili vajrave u jep veti të këqija. Fraksionet jo stabile kalojnë në rrëshirë, asfalt dhe grimca të forta të koksit, të cilat e ndotin sistemin, shkaktojnë korrozione, lubrifikim të dobët, me që gjë vije deri te zënia e filtrit-tharësit etj. (4)

Viskoziteti është edhe një veçori e rëndësishme e vajit. “Viskoziteti, përkatësisht lëngshmëria ose ujshmëria e vajit ndërrohet (ndryshon) me temperaturë. Vajrat për instalimet e ftohjes duhet të ketë ngritje të ngadalshme të viskozitetit (lëngshmëri të zvogëluar) me zbritje të temperaturës, kurse me mbajtjen sa më të afërt të cilësive zhytëse (lubrifikuese) kah sipërfaqet metalike, edhe në temperaturë të lart edhe në të ultë”. (3)

Në kompresorët për frigorifer dhe friza në amvisëri përdoret vaji me viskozitet zakonisht deri 32 ISO VG.Edhe një veçori e vajit ka një rëndësi të madhe për punë të pajisjes ftohëse, dhe kjo veçori është stabiliteti

(kimikisht stabil) i vajit përball fluidi ftohës dhe inercioni përball materialit konstruktiv. Jo stabiliteti i mjaftueshëm i përzierjes së vajit e sjellë lëngun ftohës në pajisjen ftohëse deri te “bakërizimi”. Bakri nga instalimi ftohës tretet në vajin për lubrifikim dhe transmetohet nëpër instalim ku së pari grumbullohet në sipërfaqet e nxehta metalike. Nëse komponentët mekanike punojnë me një tolerancë të vogël, kjo mund të sjellë deri te prishja e tyre (shtretërit, gominat). Bakërizimi nuk është një gjë veçanërisht e lidhur vetëm për vaji, edhe pse karakteristikat e përcaktuara të vajit i ndihmojnë kësaj paraqitjeje. Një vaj i ftohur mirë ka nënshtresa të dendura dhe sulfur nën nivelin mbi të cilin ato vlera fillojnë ta nxitin bakërizimin. Lagështia në sistem, papastërtitë e llojeve të ndryshme, vjetërsia e vajit për shkak të kontaktit me oksigjen dhe rritja e acidit të vajit nga ana e freonit ftohës, gjithashtu kontribuon bakërizimin në pajisjen ftohëse.

Edhe disa veçori të cilat duhet t’i ketë vaji për kompresorë hermetik:- përbërja kimike e çliruar nga parafina dhe uji. Parafina dhe uji për shkak të kullimit, respektivisht ngrirja, na sjellë deri te përkeqësimi i funksionimit të pajisjes ftohëse (3);- që të ketë temperaturë të ngurtësimit (shtrëngimit) më të ulët. Temperatura e ngurtësimit është temperatura gjatë së cilës ndërpritet lëngshmëria e vajit nën ndikimin e forcës tërheqëse (3);- që aciditeti i vajit të jetë sa më i vogël për shkak të shmangies së veprimit korroziv (1);- që të jetë pika ndezëse sa më e madhe.

Lloji i vajit i cili përdoret në kompresor për frigorifer dhe friza të amvisrisë është: vaji mineral, përzierje minerale/alkalbenzine të vajit, vaji alkalbenzin dhe vaji poliolester.

a. Vaji mineral

Vajrat minerale (MO-mineral oils) të cilat shfrytëzohen në pajisjet ftohëse janë vajra nga nafta, të çliruara nga dylli. Edhe më tej janë grupe thelbësore të vajrave për pajisjet ftohëse të cilat i shfrytëzojnë fluidet ftohëse CFC, HCFC dhe përzierjet e tyre. Vajrat minerale të naftës janë ato vajra të cilat kanë më tepër se 38% karboni në përmbajtje të naftës X(N). Vlerësohen me stabilitet të madh termik dhe kimik. Fig.6-21.

60

Prodhuesi Vaji VISKOZITETI (ISO VG)

SHELL

CLAVUS 0595 10CLAVUS 0594 15CLAVUS G 22 22CLAVUS G 32 32

WITCOSuniso 1 GS 10Suniso 3 GS (3 GF) 32Suniso 4 GS (4 GF) 46

TEXACO Capella WF 1567 32ELF Elfrima FR 32 32

DENAR ALP - 415 - LCR 32LUBRIZOL / CPI CP 4700 - 32 32

BANTLEONAVLUB FCA 10 EP 10AVLUB FCA 15 EP 15AVLUB FC 32 32

FUCHS RENISO WF 5-22(seria A) Prej 5 deri 22RENISO KM 32 32

Fig. 6-21. Vajrat minerale për kompresorët hermetik

b. Përzierja e MO/AB vajit

Përzierja e vajrave minerale të naftës të lartë rafinuar (MO) dhe stabiliteti i lartë i alkilbenzenit (AB-alkylbenzenes) hyjnë në vajra gjysmësintetike për pajisjet ftohëse. Prania e alkilbenzenit në të madhe përmirëson tretshmërinë dhe stabilitetin termik të komponentëve të naftës. Proporcioni i komponentëve sintetike është zakonisht në mes 30 dhe 60%. Vaji gjysmësintetik preferohet për pajisje ftohëse me fluid ftohës CFC, HCFC ose përzierjeve të tyre. Shikoni tabelën në fig 6-22.

Prodhuesi VAJI VISKOZITETI (ISO VG)

FUCHS RENISO MS 32 32

Fig.6-22. Vajrat MO/AB për kompresorët hermetik

c. Vajrat alkilbenzen

Vajrat alkilbenzen (AB-alkylbenzenes) janë plotësisht vajra sintetike për pajisjet e sistemeve ftohëse në baza kimike dhe termike dhe shumë stabil ndaj alkilbenzenit. Alkylo aromatikët shfrytëzohen me kujdes të zgjedhur dhe të përpunuar në mënyrë speciale. Faza të përshtatshme dhe të shumta prodhuese e bëjnë këtë vaj të jetë i liruara nga substanca në bazë dylli e cila vështirë tretet, dhe të papastërtive tjera siç është sulfuri.

Vajrat në bazë të alkilbenzenit tregojnë tretshmëri të mirë në CFC dhe HCFC të fluideve ftohëse dhe përziersëve të tyre dhe prandaj përzihen në temperaturën e avullimit deri në -80°C. Në krahasim me vajin mineral alkilbenzenit formojnë sasi minimale të sasisë së koksit dhe shkaktojnë më pak ndarje të vetë vajit gjatë startimit të kompresorit. Vajrat alkilbenzenit gjithashtu mund të shfrytëzohen edhe me HC fluidët ftohës. Shikoni tabelën në fig. 6-23.

61

PRODHUESI VAJIVISKOZITETI (ISO

VG)

SHELLCLAVUS AB 32 32V - 7041 32

MOBIL Gargoyle Arctic SHC 224 32

SHRIEVEZerol 75 15Zerol 150 32

FUCHS RENISO SP 32 32

Fig. 6-23. Vaji alkilbenzen për kompresorët hermetik

d. Poliolester vaji

Vajrat minerale dhe ato alkilbenzene nuk janë ose sjan mjaft të tretshme në fluidët ftohëse të rinj (dhe përzierjet e tyre) të cilët nuk përmbajnë klor. Kjo ka sjellur deri te zhvillimi i vajit sintetik në bazë të poliolesterit dhe ato vajra janë të tretshme në HFC dhe FC fluidët ftohëse dhe përzierjeve të tyre në pajtim me standardin DIN8960. Këto vajra quhen vajra poliolestere (POE- polyolesters).

Njëjtë si te të gjitha POE dhe ester vajrat, të ngopura dhe shumë të pastra, mund të hidrolizohen, nëse vijnë në kontakt me ujin në sisteme. Atëherë mund që të ndahen (hidrolizohen) në thartira yndyrore dhe alkoole. Pasi që POE vaji është një vaj shumë higroskopik, është shumë me rendësi që ky vaj të ruhet nga uji, dhe në përgjithësi prej lagështisë, gjatë vendvendosjes dhe përdorimit. Duhet të ruhen në bombolat hermetike të metalta ultra të tharë në të cilat përmbajtja e ujit është më e vogël se 100ppm në mjediset azotike.

Karakteristikat speciale të POE vajrave janë:- tretshmëria e mirë në HFC dhe FC flluidat ftohës dhe përzierjeve të tyre;- shmangen në grumbullimin e vajit në kondensator/avullore;- përçushmëria termike konstante;- indeks i lartë natyror i viskozitetit, sjellje e mirë në raport viskozitet-temperaturë dhe me të edhe lubrifikim adekuat në temperaturat e larta;- një stabilitet shumë të mirë kimik dhe termik, edhe kur është prezent fluidi ftohës;- përdorim i gjatë i vajit;- kompaktibile me të gjitha materialet shtupuese të cilat zakonisht përdoren në ftohje, siç janë NBR, HNBR, EPDM dhe të tjerë.

Shikoni tabelën në fig. 6-24.

PRODHUESI VAJIVISKOZITETI

(ISO VG)

MOBILEAL Arctic 10 10EAL Arctic 15 15EAL Arctic 22 22EAL Arctic 32 32

ELFACD 22 22ACD 32 32

ICI

Emkarate RL 7 H 7Emkarate RL 10, RL 10 HB 10Emkarate RL 15 DR 15Emkarate RL 22 H/HB 22Emkarate RL 22 D 22Emkarate RL 32 H/S/CF 32

CASTROLIcematic SW 22 22Icematic SW 32 32

62

LUBRIZOL/ CPI

CP 2910 10CP 2915 AS 15CP 2922 LE 22CP 2921 22CP 2931 32

JEC / HATCOFreol α10 E/W 10Freol α22 E 22

FUCHS

RENISO – TRITON SEZ 7-10 Prej 7 deri 10RENISO - TRITON SEZ 15 15RENISO - TRITON SEZ 19 22RENISO - TRITON SEZ 22 22RENISO - TRITON SEZ 32 32

Fig. 6-24. POE vajrat për kompresorët hermetik

5.1.5. FTOHJA E KOMPRESORIT

Ftohja e kompresorit është e nevojshme më së shumti për shkak të mbajtjes së temperaturës të mbështjellësit të motorit nën vlera maksimale të përcaktuara nga ana e prodhuesit të kompresorit. Pra, temperatura e pështjellësit është një kriter për vlerësim të ftohjes së duhur të kompresorit dhe përcaktimin e kompresorit të duhur për përdorim të paraparë. Temperatura e pështjellësit drejtpërsëdrejti ndikon në përhapjen termike (kimike) të fluidit ftohës, vajit dhe izolimit të motorit në kompresor. Me fjalë tjera: temperatura e pështjellësit të motorit drejtpërsëdrejti ndikon në kohëzgjatjen e motorit.

Prodhuesit e frigoriferëve dhe frizave në fazën projektuese dhe zhvilluese të pajisjes ftohëse duhet të marrin parasyshë të gjitha mundësit e ftohjes dhe ventilimit të kompresorit. Kushtet e dobëta të ftohjes dhe ventilimit ndikojnë në ndërprerjen e ftohjes së kompresorit poashtu edhe në ndërprerjen e padëshiruar të funksionimit të ftohjes në pajisjen ftohëse.

Në përdorim janë disa mënyra të ftohjes së kompresorit. Në raport me mënyrën, ftohja e kompresorit mund të jetë:- qarkullimi i avullit të fluidit ftohës të thithur;- me vaj në kompresor- ftohja me vaj;- me ndarjen e nxehtësisë të cilën e emiton kompresori me qarkullim natyror të ajrit- ftohja statike dhe - me ndarjen e nxehtësisë të cilën e emiton kompresori me përforcimin e qarkullimit të ajrit- ftohja me ventilator.

Secili prodhues i kompresorëve në katalogjet e tyre i shënojnë llojet e ftohjes që i nevojiten secilit kompresor.

a. Ftohja me qarkullimin e avullit të fluidit ftohës

Motori në kompresorin hermetik pjesërisht ftohet me qarkullimin e avullit të thithur të fluidit ftohës. Sa ma e madhe të jetë pesha qarkulluese e avullit, kjo është edhe ftohje më e mirë. Pesha më e madhe e fluidit ftohës e cila çarkullon, për këtë edhe kapaciteti maksimal i ftohjes arrihet në temperatura avulluese më të larta.

Kjo prapë nuk do të thotë që ulja e temperaturës së pështjellësit mundet gjithmonë të pritet me rritjen e temperaturës avulluese, pasi që temperaturën e pështjellësit e përcakton lidhja në mes shkallës shfrytëzuese të motorit dhe ftohjes reale të pështjellësit. Për këtë, është e mundur të vijë në situatë që temperatura e pështjellësit të rritet me rritjen e temperaturës avulluese.

Të shikohet fig.8-6. Lakoret në figurë mund të merren vetëm si shembuj ndikues të temperaturës avulluese në temperaturën e pështjellësit, pasi që lakoret do të jenë tjera për lloje të ndryshme kompresorësh dhe

63

tensionesh. Për këtë shkak ftohja me avullin e fluidit ftohës dallohet diç prej njëra tjetrës në bazë të llojit të kompresorit. Për shkak të përmendjes së mëhershme, ftohja për arsye të qarkullimit të fluidit ftohës merret si mënyrë sekondare e ftohjes, prandaj nga disa mënyra primare të ftohjes (ftohje statike, ftohje me anë të ajrit), duhet të sigurojë një ftohje adekuate të kompresorit, edhe atëherë në situata kur ftohja sekondare është e dobët.

b. Ftohja statike

Me ftohjen statike nënkuptojmë bartjen (heqjen) e nxehtësisë të cilën e emiton kompresori nëpërmjet qarkullimit të natyrshëm të ajrit.

Aftësia e kompresorit që ti dorëzon nxehtësinë rrethinës dukshëm rritet kur shpejtësia e qarkullimit të ajrit rritet dhe për këtë shkak principi kryesor gjatë vendosjes së kompresorëve me ftohje statike në frigoriferë dhe friza është një qarkullim i ajrit natyror optimal.

Detyrë e prodhuesit të frigoriferëve dhe frizave është që të zgjedhë në mënyrë konstruktive një pjesë të pajisjes ftohëse në të cilën do të vendoset kompresori (hapësira punuese e kompresorit) ku do të ftohet natyrshëm gjatë qarkullim të ajrit, nga dyshemeja drejtë hapësirës së epërme. Nga kjo arsye hapësira punuese e kompresorit është e hapur nga ana e poshtme dhe ana anësore e shtëpizës të pajisjes ftohëse. Në pjesën anësore zakonisht gjindet maska zbukuruese me vrima për ventilim. Gjithashtu, te pajisjet ftohëse vertikale nga ana e përparme në fund të shtëpizës gjindet maska e zbukuruar me vrima për ventilim.

Çdo prodhues i frigoriferëve dhe frizave në udhëzimet për përdorim të pajisjeve të tyre japin të dhënat se në çfarë vendi pajisja duhet të vendoset, si të vendoset drejt në raport me gjërat dhe pajisjet tjera dhe si të vendoset drejt në raport me muret dhe ndarëset tjera(gips pllaka etj.).

Nëse respektohen të dhënat nga udhëzimet për përdorim, është e mundur që te frigoriferët dhe frizat vertikal temperaturën e hapësirës përreth kompresorit ta mbajnë në vetëm 3-5°C mbi temperaturën e rrethinës. Te frizat horizontal, për shkak të vetë paraqitjes së pajisjes, kushtet janë shpesh më të vështira se sa te frigoriferët dhe frizat vertikal, andaj temperatura e hapësirës përreth kompresorit shpeshherë është 8 - 10°C mbi temperaturën e dhomës.

c. Ftohja vajore (me vaj)

Nën ftohjen vajore të kompresorëve hermetik nënkuptohet ftohja e vajit të kompresorit. Një ftohje e atillë e vajit bën uljen e temperaturës së kompresorit, dhe në atë mënyrë e ulë edhe temperaturën e pështjellësit.

Te frigoriferët dhe frizit të cilët kanë të montuar kompresorë me ftohje vajore, kondensatori përbëhet nga dy pjesë: kondensatori për ftohje të vajit dhe kondensatorit kryesor.

64

1. Pjesa e kondensatorit për ftohjen e vajit 2. Hyrja e sumbullës për ftohjen e vajit3. Dalja e sumbullës për ftohjen e vajit

Fig. 6-25. Shembulli i ftohjes së vajit të kompresorit

Kompresori me ftohje vajore e ka sumbullën për ftohje të zhytur në vaj në fund të shtëpizës së kompresorit. Sumbulla ka dy përçues në shtëpizën e kompresorit.

Sumbulla për ftohjen e vajit lidhet për pjesëzën e kondensatorit të ndërtuar për ftohjen e vajit. Avulli i fluidit ftohës nga kompresori bihet në kondensatorin për ftohjen e vajit, ku nga ri ngrohja krijohet avulli i ngopur, shpesh vie deri te kondensimi i një pjese të avullit. Nga kondensatori për ftohje të vajit fluidi ftohës në gjendje avulli/lëng përcillet në sumbull për ftohje të kompresorit. Në sumbullën për ftohje, për shkak të marrjes së nxehtësisë së vajit, fluidi ftohës prapë bëhet avull i rinxehur. Prej nga fluidi ftohës përcillet në kondensatorin kryesor ku ndodhë kondensimi kryesor. Shikoni fig. 6-25.

Deri tani, praktika e përfituar për ftohje të vajit të kompresorit është që të shfrytëzohet 20 - 25% prej sipërfaqes së përgjithshme të kondensatorit si kondensator për ftohjen e vajit, gjë që e ulë temperaturën e mbështjellësit 10 - 20%. Ftohja optimale vajore nënkupton se nuk vije deri te ngritja e temperaturës prej hyrjes deri te dalja e sumbullës për ftohje dhe nënkupton që e zbret temperaturën e mbështjellësit prej 15 – 30°C.

e. Ftohja me ventilator

Kur të përdoret ftohja me ventilator do të rritet qarkullimi i ajrit rreth kompresorit. Si pasojë do të jetë një emision më i madh i nxehtësisë të shtëpizës së kompresorit në atmosferën për rrethë, gjegjësisht pasoja është ulja e temperaturës së mbështjellësit të motorit.

Një mënyrë e ftohjes së kompresorit me rritjen e qarkullimit të ajrit me anë të ventilatorit është i dhënë në të ashtuquajturën agregati kondensatorik i cili përbëhet nga kompresori, kondensatori dhe ventilatori. Shiko fig.6-26. Agregatet kondensatorike kërkojnë një vëmendje të veçantë në rastin e vendosjes në pajisjen ftohëse. Për derisa ventilatori nuk mund të tërheq sasinë e nevojshme të ajrit nëpër kondensator dhe nëpërmjet kompresorit, efekti i nevojshëm i ftohjes do të jetë i dobët.

65

Fig. 6-26. Agregati kondensatorik

Vrima për sjelljen e ajrit e cila mund të jetë në pamje të prerjeve ventiluese, ka sipërfaqen rrjedhëse e cila i përshtatet sipërfaqes ballore të kondensatorit. Ajri kalon nëpër hapësirën ashtu që ventilon kompresorin njëjtë nga të gjitha anët. Gjithashtu, është me rëndësi që përcjellja e ajrit të jetë pa asfarë pengese. Edhe në këtë rast prodhuesit e pajisjeve ftohëse japin udhëzime në udhëzuesin për përdorim ku dhe si të vendoset pajisja ftohëse.

Mënyra tjetër për ftohjen e kompresorit me rritjen e qarkullimit të ajrit përcillet me vendosjen e një ventilatori në hapësirën punuese të kompresorit. Kjo mënyrë e ftohjes me ventilator përdoret vetëm gjatë kushteve ekstreme punuese ku ftohja vajore është e pamjaftueshme që temperatura e mbështjellësit të mund të mbajë atë në nivel të ulët të kënaqshëm.

Ftohja me ventilator zakonisht e ulë temperaturën e mbështjellësit të motorit për 30 – 50°C.

5.2. AVULLUESI

Avulluesi në sistemin ftohës ka rolin e shkëmbyesit të nxehtësisë. Është i vendosur në hapësirën nga e cila merret nxehtësia dhe paraqet ndërhyrje ndërmjet fluidit ftohës i cili gjendet në të dhe rrethinës e cila ftoh. Në frigorifer dhe friza hapësira e cila ftohet është ajri, prandaj në të vendosen avulloret te llojit “avulloret për ftohjen e ajrit” dhe atë me qarkullim natyror të ajrit (“avulluesit e qetë”).

Fluidi ftohës në avullore vjen nga tubi kapilar në të cilën është kryer reduktimi i shtypjes së fluidit ftohës. Në hyrje të avullorit fluidi ftohës ka shtypjen e cila kushtëzon që temperatura e fluidit ftohës t’i përgjigjet

temperaturës së saj avulluese dhe se ajo temperaturë është më e vogël se temperatura që kërkohet (dëshirohet) e hapësirës ftohëse. Për shkak të ndryshimeve temperaturik nxehtësia spontanisht kalon nga hapësira ftohëse në fluidin ftohës për të cilin shkak fluidi ftohës avullon, respektivisht e ndryshon gjendjen agregate nga lëngu në avull.

Për frigoriferët dhe friza shfrytëzohet i ashtuquajturi avulluesi “i thatë”. Te ky lloj avulluesi sillet vetëm ajo sasi e freonit ftohës e cila e tëra mund të avullohet, edhe të nxehet për disa gradë celsius.

66

Fig. 6-27. Disa lloje formash të avulluesve

Avulluesit për frigoriferë kryesisht bëhen në forma të shkronjave –“U”, ”O” ose “L” ose në formë të pllakës së rrafshët. Shiko fig. 6-27. Te konstruksioni i frigoriferit modern, klasik dhe kombinues, avulluesi nuk shihet në hapësirën e brendshme ftohëse, sepse është i vendosur në mes izolimit dhe pjesës së brendshme të shtëpizës. Avulluesi ndërtohet me saldimin e dy fletave të pandryshkura çeliku me kanale të presuara ose me cilindrim te nxehtë të dy pllakave të aluminit me zgjerimin e pastajmë hidraulik të kanaleve.

Avulluesit për frigoriferë, në mënyrë konstruktive janë të zgjedhur ashtu që pjesa dalëse e tyre në të vërtet quhet “separator i lëngut”. Pasi që te frigoriferët dhe ngrirësit shtëpiak regjimi punues i tërë pajisjes ftohëse jo stacionare (ndryshimi temperaturik i hapësirës ftohëse, ndryshimi i temperaturës avulluese, ndryshimi i temperaturës përreth kondensatorit) mund të na sjell deri te paraqitja e avullit të lagësht në dalje nga avullori dhe regjimit të lagësht dhe të rrezikshëm të punës së kompresorit. Që të ndalohen pasojat e rrezikshme të regjimit të lagësht të punës së kompresorit në atë pikëpamje është përdorur edhe seperatori i lëngut. Në të bëhet ndarja e lëngut të paavulluar të cilën e përmban avulli i lagësht i freonit ftohës. Ndarja ndodhë për shkak të ndryshimit të shpejtësisë dhe drejt rrymimit të avullit të lagësht. Me humbjen e shpejtësisë, thermat më të rënda të lëngut e lëshojnë avullin e lëngët dhe mbeten në separator, kurse avulli i fluidit ftohës shkon kah kompresori.

Avulluesi në frigorifer gjithmonë është i vendosur në pjesën e epërme të hapësirës ftohëse. Arsyeja është nevoja e qarkullimit të ajrit. Për shkak të vendit vendosës të avullorës krijohet qarkullimi i natyrshëm i ajrit për shkak të rrymimit të ajrit (të rëndë) të ftohtë kah fundi i hapësirës ftohëse dhe me ardhjen e ajrit( të lehtë) të ngrohtë në vendin e tij.

Te frigoriferët klasik dhe të kombinuar (pjesa frigoriferike) shfrytëzohen edhe avulloret tek të cilat vesa dhe akulli nga sipërfaqja e avullorit hiqen automatikisht. Kjo zakonisht kryhet me ndihmën e ajrit nga hapësira ftohëse ose me nxehës elektrik. Shkrirja kryhet kur kompresori nuk është në punë. Te këto avullore, por edhe te avulloret pa shkrirje automatike, uji i cili pikë nga avullorja shkon në enën jashtë hapësirës ftohëse ose tubohet në enën për kullim e cila është e vendosur nën avullore.

Në frizat vertikal dhe në pjesën ngrirës të frigoriferit të kombinuar kryesisht shfrytëzohen avulloret e aluminit në formë pllake, pa marr parasysh a duken apo nuk duken (të mbuluar - të shkrira).Shiko fig. 6-27.

Edhe te këta avullues seperatori i lëngut është i shfaqur konstruktivisht si pjesë dalëse e avullorit.

67

Avulluesit të cilët përdoren te ngrirësit horizontal janë të llojit “tubi në pllakë” ose “tub në llamarinë”. Është shumë e rëndësishme te këta avullues që tubat të kenë kontakt të mirë me pllakën, përkatësisht llamarinën. Kjo mundësohet me përdorimin e tubave të drejtuar (bakrit, aluminit ose tubave të çeliktë) dhe shtrëngim (puthitje) të mirë të tyre për pllakë ose llamarinë.

Seperatori i lëngut te llojet e avulloreve të ngrirësve “tub në pllakë” ose tub në llamarinë”, nxirret si enë cilindrike me gjatësi 20 - 30cm, prerja tërthore e të cilit është disa herë më e madhe se diametri i tubit, dhe vendoset në dalje të avulluesit.

5.3. KONDENSATORI

Kondensatori në sistemin ftohës luan rolin e shkëmbyesit të nxehtësisë. Vendoset në pjesën e jashtme të pajisjes ftohëse dhe paraqet ndërhyrës në mes të fluidit ftohës i cili gjindet në të dhe hapësirës e cila rrethon pajisjen ftohëse. Mjedisi në të cilën gjinden frizat dhe frigoriferët shtëpiak është ajri andaj për këtë përdoren kondensatorët të cilët sipas llojit konstruktues janë "kondensator që ftohen me ajër".

Fluidi ftohës në kondensator vije nga kompresori si avull i tejnxehur. Në pjesën e parë të kondensatorit fluidi ftohës lirohet nga një pjesë e nxehtësisë për shkak të së cilës kalon nga gjendja e avullt të tejnxehur në gjendje të avullit të ngopur. Në pjesën e mesme të kondensatorit fluidi ftohës është në gjendjen e avullit të ngopur ka temperaturë e cila i përgjigjet temperaturës së kondensimit dhe e cila është më e lartë se temperatura e ajrit për rreth. Për shkak të ndryshimit temperaturik në mes të avullit të ngopur të fluidit ftohës dhe ajrit për rreth, nxehtësia spontanisht kalon prej fluidit ftohës në ajrin që e rrethon për të cilin shkak avulli kondensohet, përkatësisht ndërron gjendjen agregate prej avullit në lëng. Në pjesën e fundme të kondensatorit fluidi ftohës lirohet edhe nga një pjesë e nxehtësisë për ç’arsye bëhet lëng i tejftohur. Gjatë ndryshimeve të cekura të temperaturave të fluidit ftohës, nga hyrja deri te dalja prej kondensatorit, shtypja është konstante dhe ajo shtypje është (quhet) "shtypja kondensuese".

Për frizat dhe frigoriferët shtëpiak kryesisht përdoren kondensatorët me qarkullim të natyrshëm të ajrit. Më së shumti përdoren këto lloje të kondensatorëve:

- në formë tubi gjarpëror me brinjë llastreje;- në formë tubi gjarpëror me brinjë nga teli;- në formë tubi gjarpëror me llamarina të brinjëzuara.

Fig. 6-28. Llojet e kondensatorëve me qarkullim të natyrshëm të ajrit.

68

Për frizat me volum të hapësirës ftohëse më të madhe se 500L shpesh herë përdoren kondensatorët agregatik tek të cilët kondensatori ka qarkullim të dhunshëm të ajrit me ndihmën e ventilatorit.

Fig.6-29. Kondensatori me qarkullim të dhunshëm të ajrit

Ky kondensator ka më shumë rende gypore të bakrit të vendosura horizontalisht të cilat në funde lidhen me kolektorë dhe e përbëjnë tubin gjarpëror. Tubat janë të vendosura si brinjë në formë të llamellave prej llastreje të aluminit. Nga kondensatori largohet nxehtësia ashtuqë flutura e ventilatorit e thithë ajrin nëpër kondensator.

Në fig.6-30 është dhënë shembulli i kondensatorit i cili ka pjesë të cilat përdoren për ftohje të vajit në kompresorë të cilët në mënyrë fabrikoje janë të punuar për kushte të rënda të punës.

Fig.6-30. Kondensatori me pjesë të sipërfaqes për ftohjen e vajit

5.4. TUBI KAPILAR

Tubi kapilar në sistemin ftohës e luan rolin e elementit ngufatës. Vendoset në atë mënyrë, që bën lidhjen e kondensatorit me avulluesin. Ajo zvogëlon shtypjen e lëngut të freonit ftohës nga shtypja kondensuese në hyrje të saj, në shtypje avulluese në dalje të saj.

Tubi kapilar është tub bakri me diametër prej 0.5 deri 2 mm dhe gjatësi 1.5 deri 3m. Pjesa më e madhe e gjatësisë së saj është e ngjitur për tubin thithës (kthyes) ose kalon nëpër të. Me këtë mënyrë fitohet shkëmbimi i

69

nxehtësisë i cili mundëson që lëngu nga freoni ftohës në kondensator të përftohet edhe më tej, kurse në të njëjtën kohë freoni ftohës në gjendje të avullt prej avulluesit mjaftueshëm të ringrohet.

Dimensionet e tubit kapilar, diametri dhe gjatësia, përcaktohet në atë mënyrë që qarkullimi i lëngut të freonit ftohës për arsye të ndikimit ndryshues të kondensimit dhe avullimit gjithmonë ti përgjigjet kapacitetit ftohës të kompresorit. Ekziston një numër i madh i rregullave empirike të cilat mundësojnë zgjedhjen e tubave kapilarë më të përshtatshëm të cilët mund të sigurojnë një punë të drejt-saktë të sistemit ftohës. Megjithatë, që sistemi të shfrytëzohet në mënyrë optimale, në praktik dimensionet e tubit kapilarë përcaktohen në mënyrë eksperimentale, natyrisht me ndihmën e llogaritjes orientuese dhe përvojës ekzistuese.

Tubi kapilar është në përparësi në raport me elementet tjera ngufatëse (p.sh ventili gjerues -ekspanzionues) për shkak të çmimit të saj të ulët. Gjithashtu pasi që në periudhën e pushimit të kompresorit lejon nivelizimin e shtypjes së kondensimit dhe avullimit, përparësia e saj është që mundëson përdorimin e motorëve elektrik më të vegjël dhe më të lirë (LST- Motorët elektrik), përkatësisht kompresorit.

5.5. FILTRI –THARËSI

Filtri-tharësi për ngrirësit dhe frigoriferët shtëpiak është i përbërë prej filtrit dhe tharësit të cilët së bashku përbëjnë një trup cilindrik nga bakri me kyçet për hyrje dhe shkyçje për dalje të frenonit ftohës. Hyrja e filtrit-tharësit zakonisht e ka vrimën me dimension më të madh në krahasim me daljen. Nëse vrimat janë të njëjta, kahja e shigjetës që xhindet në shtëpizën e filtrit-tharësit tregon drejtimin e duhur të rrjedhjes së frenonit ftohës. Shiko fig. 6-31.

5.5.1. FILTRI

Filtri është i dedikuar që të ndalojë grimcat me prejardhje metali (pluhuri i hekurit të gërryer, ndryshku, thermi të çelikta, bakri dhe mesingu), që thermit e shtresuara të oksidit dhe që ndyrësirat tjera të ndryshme (humëza, llaqe, pluhur karbonik) e mbyllin pjesërisht apo plotësisht tubin kapilar ose të arrijnë në hapësirën punuese të kompresorit dhe të sjellin dëmtimin e tij.

Filtri në filtër-tharës përbëhet nga sita dhe rrjeta metalike. Sita është e vendosur në hyrje të filtrit-tharësit (nga drejtimi i kondensatorit) ku madhësia e hapësirës është prej 1.5 deri 2mm. Rrjeta është e vendosur në dalje të filtër-tharësit (kah avulluesi) dhe ka madhësinë e vrimës rreth 0.1mm.

Fig. 6-31. Pamja dhe prerja tërthore e filtrit-tharësit

5.5.2. THARËSI

70

Qëllimi i tharësit është që të absorboj lagështin dhe acidet nga fluidi ftohës të cilat qarkullojnë nëpër instalim. Tharësi përmban përbërje për tharje(dehidratori) e cila nuk guxon të ndikojë në përbërjet kimike të vajit ose të fluidit ftohës. Zgjedhja e dehidratonit varet prej llojit të sistemit ftohës dhe udhëzimeve të prodhuesit të kompresorit, lëngut ftohës dhe vajit i cili përdoret.

Lagështia ose uji gjithmonë janë prezent në sistemet ftohëse, respektivisht në fluidin ftohës, vajin e kompresorit dhe komponentët e sistemit, dhe posaçërisht në pajisjet e reja ftohëse. Terja komplete e sistemit ftohës vlerësohet në bazë të sasisë së ujit në fluidin ftohës qarkullues izrazava se në "miliona pjesë"( ppm- parts për milion) ose në "mg në kg". P.sh. sistemet ftohëse me R-134a ose me R-600a nuk guxojnë të kalojnë vlerën maksimale prej 20ppm. Dëmi i shkaktuar me përmbajtje të tepërt të ujit në fluidet ftohëse varet nga lloji i fluidit ftohës dhe vajit i cili është në pyetje. Rreziku momental krijohet për shkak të oksidimit të tubave të bakrit ose bllokimit(ngrirjes) të tubit kapilar, kurse në disa raste edhe vaji mund të bëhet i papërdorshëm. Te sistemi me R-134a mund të vije deri te hidroliza e vajit POE. Te sistemi me R-600a hidratet e dyoksid karbonit mund të mblidhen në shtresa në tubin kapilar. Lagështia është faktori i rëndësishëm për krijimin e acidit, humëzës, shtresë bakri(bakërizimi) dhe korrozioni. Thartirat, organike ose jo organike, krijohen në sistemin ftohës për shkak të dekompoyimit të fluidit ftohës ose për shkak të hidrolizës së vajit. Këto reaksione ndodhin për shkak të temperaturës së rritur ose si pasoj e lagështisë në sistem.

Freonët ftohës prej vetvetiu janë shumë stabil, edhe atëherë kur nxehen deri në temperatura të larta. Andaj, prapë nën kushtet e përcaktuara, vije deri te reaksionet të cilat paraqiten në krijimin e thartirave. P.sh., gjatë rritjes së temperaturave freoni ftohës R-12 reagon me vajin dhe krijohet thartira hidroklorike dhe hidroflorike. Këto thartira janë prezentë në sistem thjeshtë në gjendje të gaztë dhe janë shumë korrozive. Reaksioni i fluideve ftohëse në lagështi në sistem mundë të nxisë hidrolizën e vajit dhe krijimin e thartirës. Gjatë punës normale ky reaksion është i pandikueshëm, por te sistemet shumë të lagështa, të cilat punojnë gjatë temperaturave të larta anormale mund të vije deri te hidroliza e vajit. P.sh. POE vaji i cili është kontaminuar me ujë mund të hidrolizohet dhe të krijoj thartira karbonike, të cilat mundë të dëmtojnë sistemin përderisa nuk largohen (hiqen).

Llojet e dehidruesve të cilat më së shpeshti përdoren në tharës janë: silikageli, alumini i aktivizuar dhe sita molekulare.

a. Silikageli

Silikageli është material pa kristale struktura molekulare e të cilët është e formuar nga bazat e silikateve të polimerizuara (SiO2). Ai ka aftësi të absorboj ujë nga sistemi ftohës rreth 4-6% prej peshës së tij në gjendje të thatë. Tregon veçori më të mira, gjatë tharjes së ajrit, ku niveli i lagështisë relative dhe shpejtësia absorbuese është shumë e madhe. Silikageli në raport me dehidratorë të tjerë ka një potencial më të madh për lëshimin e lagështisë së vet dhe kthimin e saj në sistem nën kushtet të caktuara të temperaturës dhe shtypjes. Në filtër-tharës silikageli gjendet në formë të kokërrzave të ngjyrës së kaltër-bardh ose të përhimët. Silikageli është dehidratorë i llojit të vjetër dhe nuk është në përdorim të gjërë te filtër-tharësit e ditës së sotme.

b. Alumini aktivizues

Alumini aktivizues formohet nga oksid-alumini (AI2O3) dhe nuk është materie e lartë kristalizuar. Alumini aktivizues ka përafërsisht aftësi të njëjtë absorbuese të ujit sikurse silikageli, respektivisht afër 4-6% prej peshës së tij në gjendje të terur. Megjithatë, në përgjithësi, qëllimi primar i aluminit aktivizues është që të largoj acidet nga sistemi ftohës. Edhe alumini aktivizues edhe silikageli kanë distancë të gjërë të madhësive të poreve dhe asnjëri nuk tregon asfar selektiviteti të bazuar në madhësitë molekulare. Për shkak të madhësive të ndryshme të poreve, ata munden të koabsorbojnë shumë molekula më të mëdha të frenonit ftohës, vaj dhe thartirë duke eliminuar në atë mënyrë sipërfaqen e nevojshme për largimin e ujit prej sistemit.

Aluminiumi në kushte të temperaturës së lartë në sistem mund të ndihmoj në hidrolizën e POE vajit dhe krijimin e thartirave organike, pasi që edhe uji edhe vaji absorbohen në poret e aluminijumit. Nga kjo del se aluminin aktivizues është mirë ta përdorim në sistemet me të cilat kompresori përdor MO, MO/AB ose AB vajrat.

71

c. Sita molekulare

Sitat molekulare (SM) janë materiale kristalore porosive me mikropore me madhësi prej 3 - 4 Ǻngstrom. Janë të përbëra: ose prej materialit natyror poroziv të cilat quhen zeolit, të cilët në bazë janë silikate aluminiumi; ose janë të konstruktuar në mënyrë sintetike prej natrium-aluminit, natrium-silikatit ose kalium-fosfatit, të cilët lidhen në mes vete që të formojnë kokërrza ose granula.

Sitat molekulare kanë strukturë kubi kristalore me vrima të renditura në mënyrë të njëtrajtshme ose me pore. Secila prej këtyre vrimave ose poreve janë të së njëjtës madhësi. Madhësia e njëjtë e poreve eliminon koapsorbimin e molekulave madhësia e të cilave luhatet - ndryshon. Kjo iu mundëson molekulave siç janë: molekulat e ujit (madhësia e molekulës së ujit është 2.8 Ǻngstrom), të absorbohen, përderisa në të njëjtën kohë iu mundëson molekulave më të mëdha, siç janë molekulat e fluidit ftohës, vajit dhe thartirës të kalojnë. Sipërfaqja e këtij dehidratori është me katione pozitivisht të elektrizuara, të cilat ndikojnë si magnet dhe për këtë së pari absorbojnë molekulat e polarizuara, siç janë molekulat e ujit, dhe këto i mbajnë fort. Madhësia e poreve apo vrimat e sitave molekulare janë përcaktuar me kationin i cili është përdorë në kristale. Në sitën molekulare me poret me madhësi prej 3 Ǻngstrom-ëve (3Ǻ) kationi është natrium, kurse në sitën molekulare - 4Ǻ kationet janë kalium. Sita molekulare ka veti absorbuese të ujit 4 herë më tepër se alumini i aktivizuar ose silikageli, gjegjësisht rreth 14-17% nga pesha e saj në gjendje të thatë. Sitat molekulare janë të përbëra ashtu që të absorboj sasinë maksimale të ujit qysh në fillimit të kalimit të fluidit ftohës. Njëherit uji i mbledhur - i mbajtur nuk kthehet përsëri në sistem nën temperatura dhe shtypje normale. Shiko tabelën në fig. 6-32.

PRODHUESI SM EMËRTIMI SM R-12 R-134A PËRZIERËSIT HFC OSE HCFC R-600A

UOP

XH 5 ۱ ۱XH 6 ۱ ۱XH 7 ۱ ۱ ۱XH 9 ۱ ۱ ۱ ۱

XH 11 ۱ ۱ ۱ ۱

GRACESM 574 ۱SM 594 ۱ ۱ ۱ ۱

CECANL 30R ۱

Siliporite H3R ۱ ۱ ۱ ۱

Fig. 6-32. Përdorimi i SM prodhueseve të ndryshëm në raport me fluidin ftohës

5.5.3. FILTRI-THARËSI

Filtri-tharësi në sistemet ftohëse të frigoriferit dhe ngrirësit për amvisëri vendoset në anën e lëngët, saktësisht thënë ndërmjet kondensatorit dhe tubit kapilar. Vendoset ashtuqë ta sigurojë që kahja rrjedhëse e fluidit ftohës të përcjellë gravitacionin. Nëse dehidratori është sita molekulare (SM) kjo gjendje pengon lëvizjen në mes vete të shtratit të SM. Te sistemet me tubin kapilar kjo pozitë e filtër-tharësit siguron një kohë minimale të barazimit të shtypjeve. Shiqoni tabelën në fig.6-33.

Për të bërë përzgjedhjen më optimale të dehidratorit për sistemet ftohëse, më së miri është të shikohen udhëzimet e prodhuesit të fluidit ftohës dhe vajit të cilët përdoren në atë sistem.

Sita molekulareSita molekulare / aluminijum i aktivizuar

(80/20)

Fluidi ftohësCFC Bën Bën

HCFC Bën RekomandohetHFC Rekomandohet Bën

72

HC Rekomandohet Bën

VajiMO, MO/AB, AB Bën Rekomandohet

POE e pastër Rekomandohet BënPOE me aditivë Rekomandohet Nuk rekomandohet

Fig. 6-33. Kompatibiliteti i dehidratorit me fluide ftohëse dhe vajra

5.6. TERMOSTATI

Është i vetmi element automatik i cili përdoret në frigoriferët dhe ngrirësit shtëpiak. Në përgjithësi, është ndërprerës elektrik i cili ndërpret dhe mbyll qarkun elektrik të kompresorit në varshmëri prej temperaturës.

Në frigoriferët-ngrirësit shtëpiak përdoren termostatet e llojit avullues me kapilar. Element i ndjeshëm në termostat është rrëshiqi i cili vazhdon në tubin kapilar i cili në maje ka sondën. Shiko fig.6.34 dhe 6.35.

Fig. 6-34. Pamja e termostatit

Rrëshiqi i kapilarit dhe sondës(sistemi kapilar) janë të mbushur me fluid i cili mund të jetë në gjendje të lëngët apo të gaztë.

Termostati i kyç kontaktet, gjegjësisht e mbyll qarkun elektrik të kompresorit në këtë mënyrë: Me rritjen e temperaturës në sipërfaqen e avulluesit, vije deri te avullimi ose pregrevanje e mbushjes në sistemin kapilar të termostatit, me të cilën gjë vije deri te rritja e shtypjes së mbushësit i cili shkakton lëvizjen e rrëshiqit në kahe të mbizotërimit të forcës së spirales kryesore ku dhe në fund vije deri te bashkimi i kontakteve të termostatit. Termostati i shkyç kontaktet, gjegjësisht ndërprenë qarkun elektrik të kompresorit në mënyrën e kundërt të cilën e kemi përshkruar më lartë.

Sonda e termostatit vendoset në një të tretën e fundit të tubit gjarpëror të avulluesit, sepse nëpër atë pjesë rrjedh avulli i ngopur i tharë i fluidit ftohës. Sonda vendoset në atë zonë të avullit të ngopur të tharë, sepse avulli në atë gjendje është në kufi ndërmjet avullit të lagësht dhe avullit të pregrejana. Sikur ta vendosnim sondën në zonën e avullit të lagët, gjegjësisht sikur ta kishim lëvizur kah dalja e avulluesit, termostati do të arrinte temperaturën e shkyçjes më herët. Sikur ta vendosnim sondën në zonën e avullit të pregrejane, gjegjësisht sikur po të kishim lëvizur kah dalja e avulluesit, termostati do të arrinte temperaturën e shkyçjes më vonë ose nuk do të shkyç fare.

Termostatin e karakterizojnë dy terme: distanca temperaturike dhe “diferenca”. Distanca temperaturike e termostatit është intervali në mes të temperaturës më të lartë kyçëse dhe temperaturës më të ulët shkyqëse, gjegjësisht atë e përbëjnë “vëllimi i temperaturës kyçëse“ dhe “vëllimi i temperaturës shkyqëse”. Shikoni shembullin në fig.6-36. Diferenca e termostatit është ndryshimi në mes të temperaturës së shkyçjes dhe temperaturës kyçëse të termostatit.

73

Fig. 6-36. Distanca temperaturike dhe diferenca e termostatit

Nëse termostati ka temperaturë fikse të kyçjes, atë e karakterizojnë termet: “distanca temperaturike” dhe “madhësia e shkyçjes së temperaturës”. Shikoni fig. 6-37.

Fig. 6-37. Termostati me temperaturë fikse kyçëse

Rregullimi i vlerave të dëshiruara të temperaturës në hapësirën ftohëse të pajisjes kryhet me butonin e termostatit i cili është i vendosur në bazën e termostatit. Me rrotullimin e butonit në anën e djathtë, gjegjësisht në kahe të lëvizjes së akrepave të orës, kërkohet nga pajisja ftohëse një temperaturë më të ulët në hapësirën e ftohëse. Ekzistojnë mënyra të ndryshme të shenjëzimit të pozitës së butonit të termostatit në raport me temperaturën e tij të kyçjes dhe shkyçjes. Pozita e shënuar me “1” , “min” ose me pjesën më të hollë të bishtit të kometës i përgjigjet për shembull te termostatet e frigoriferit me temperaturë kyçëse +2°C dhe temperaturës së shkyçjes -5.5°C. Pozita e shënuar me “3” (ose “5” ose “7”), “max” ose me pjesën më të trashë të bishtit të kometës i përgjigjet frigoriferit të njëjtë te termostatet me temperaturë kyçëse -13,5°C dhe temperaturën shkyqëse -25°C.

Termostatet të cilët përdoren për frigoriferë dhe ngrirës shtëpiakë mund të ndahen në tri grupe kryesore:

74

- Termostatet për frigoriferë klasikë,- Termostatet për frigoriferë të kombinuar dhe - Termostatet për ngrirës.

Të gjitha termostatet e cekura kanë një funksion të përbashkët, dhe atë funksione normale (kryesore)-kyçje dhe shkyçje të kompresorit. Në atë qëllim në termostate përdoren kontaktet kryesore 3 dhe 4. Kur termostati të arrijë vlerën e mëhershme të caktuar të temperaturës shkyçëse hapen kontaktet 3 dhe 4, me të cilin veprim kompresori shkyçet nga puna.

Gjatë periudhës pushuese të kompresorit temperatura në hapësirën e ftohur dhe në sipërfaqen avulluese rritet dhe kur të arrijë temperaturën e kyçjes së termostatit mbyllen kontaktet 3 dhe 4, me që gjë kompresori starton dhe vazhdon të punoj.

5.6.1. TERMOSTATA PËR FRIGORIFERË

Në frigoriferët klasik kryesisht ndërtohen këto tri lloje të termostateve:a). Termostati i cili ka funksion normal. Të shikohet figura 6-38. Ai ka vetëm kontaktet kryesore 3 dhe 4.

Pasi që të gjithë termostatet kanë edhe kontaktin bashkangjitës për tokëzim, ky kontakt në tekstin e mëtutjeshëm nuk do të përmendet më, por kuptohet që termostati e ka atë. Ky lloj termostati mund të jetë pa ose me pozitën "STOP". Pozita "STOP" është pozita e majtë e fundit të butonit të termostatit në të cilën kontakti 3 dhe 4 mekanikisht e mban në pozitë të hapur, pa marr parasysh vlerën e temperaturës në hapësirën e ftohur.

Fig. 6-38. Termostati frigoriferik-karakteristikat dhe lidhja në qarkun elektrik (Danfoss, lloji

077B0)

b). Termostati me funksion normal dhe me shkrirje gjysëmautomatike të avulluesit. Të shikohet fotoja 6-39. Ky Termostat ka vetëm kontaktet kryesore 3 dhe 4. Për shkrirje gjysmëautomatike shfrytëzohet butoni i kuq i cili gjendet në mes të butonit të termostatit, kurse është i vendosur në gjilpërën e cila kalon nëpër boshtin e termostatit. Me shtypjen e butonit të kuq hapen dhe bllokohen kontaktet 3 dhe 4 me veprimin e të cilit ndërprehet puna e kompresorit dhe mundësohet shkrirja e avulluesit. Gjatë kësaj shkrirjeje, dera e frigoriferit rrin e mbyllur dhe artikujt ushqimor nuk nxirren prej pajisjes. Vetë shkrirja e avulluesit kryhet nëpërmjet ndihmës së ajrit nga hapësira ftohëse e pajisjes.

Uji prej avulluesit pikë në enën për kullim e cila gjendet nën avullues. Me kryerjen e shkrirjes, butonin e termostatit së pari e sjellim deri në pozitën e fundit të majtë ("STOP" pozita) që butoni i kuq të rikthehet në pozitën e parë (që të ngritët), përkatësisht që ti lirohet kontakti 3 dhe 4. Pos kësaj butoni i termostatit sillet në të djathtë dhe vendoset në pozitën e temperaturës së dëshiruar "ftohëse".

75

Fig. 6-39. Termostati frigoriferik-karakteristikat dhe lidhja ne qarkun elektrik(Danfoss, lloji 077B4)

c). Termostati me funksionin normal dhe temperaturë konstante(fikse) të kyçjes, përkatësisht me shkrirje automatike të avulluesit. Të shikohet foto 6-40. Ky termostat gjithashtu ka vetëm kontaktet kryesore 3 dhe 4. Përdoret për frigoriferët me përbërje tropikale, respektivisht që të funksionojnë duhet patjetër t’i vendosim në hapësirën ku temperatura minimale e ajrit përreth është 16°C. Shkrirja e avulluesit kryhet me ndihmën e ajrit nga hapësira ftohëse e frigoriferit. Ky lloj i termostatit mund të jetë me dhe pa pozitën "STOP".

Fig. 6-40. Termostati frigoriferik-karakteristikat dhe lidhjet në qarkun elektrik(Danfoss, lloji 077B6)

5.6.2. TERMOSTATI PËR FRIGORIFER TË KOMBINUAR

Në frigoriferët e kombinuar kryesisht vendosen tri lloje kryesore të termostateve: a). Termostati me funksion normal dhe temperaturë kyçëse konstante, përkatësisht me shkrirje automatike të avulluesit. Të shikohet foto 6-41. Ky termostat ka vetëm kontaktet kryesore 3 dhe 4. Përdoret për frigoriferë të kombinuar me përbërje

"tropikale", përkatësisht për frigoriferç të kombinuar të cilët për të punuar normalisht duhet të kenë temperaturë minimale të ajrit për rreth 16°C. Shkrirja e avulluesit të frigoriferit kryhet me ndihmën e ajrit nga hapësira ftohëse të pjesës së pajisjes frigoriferike. Ky lloj termostati mund të jetë me dhe pa pozitën "STOP".

76

Fig. 6-41. Termostati për frigorifer të kombinuar-karakteristikat dhe lidhjet në qarkut elektrik (Danfoss, lloji 077B6).

b) Termostati me funksion normal dhe me shkrirje automatike të avulluesit të frigoriferit me ndihmën e nxehësit elektrik. Termostatin e karakterizon temperatura konstante e kyçjes. Të shikohet fig 6-42. Ky termostat ka kontaktet kryesore 3 dhe 4 dhe kontaktin ndihmës 6. Kontakti i 6 është i lidhur në seri me kontaktin kryesor. Ai çkyçet me vendosjen e butonit të termostatit në pozitën "STOP" me të cilën gjë ndërprehet furnizimi i kompresorit.

Fig. 6-42. Termostati për frigorifer të kombinuar-karakteristikat dhe lidhja në qarkun elektrik (Danfoss, lloji 077B62)

Nxehësi elektrik i cili shërben për shkrirjen e avulluesit ngjitet në kontaktet kryesore 3 dhe 4 të termostatit. Kur termostati arrin vlerën e temperaturës shkyqëse të përcaktuar më herët, hapen kontaktet 3 dhe 4 me të cilën gjë kompresori shkyçet nga puna, kurse në të njëjtën kohë i mundëson furnizim nxehësit elektrik. Me kyçjen e nxehësit elektrik kryhet shkrirja e avulluesit të frigoriferit. Kur temperatura në sipërfaqe të avulluesit e arrin vlerën e temperaturës kyçëse(në fig. 6-42 kjo është fikse +3.5°C), kontaktet 3 dhe 4 mbyllen, me të cilën gjë ndërpritet furnizimi i nxehësit elektrik, kurse mundëson startimin dhe punën e kompresorit.

c). Termostati me funksion normal, me diferencim të madh dhe shkrirje automatike të avulluesit të frigoriferit me ndihmën e nxehësit elektrik. Të shikohet fig. 6-43. Ky lloj i termostatit gjithashtu ka tri kontakte-kryesorët janë 3-shi dhe 4-shi dhe ndihmësi është 6-shi. Kontakti i 6 ka funksion të njëjtë sikurse te termostatet e përmendura më herët. Gjithashtu edhe nxehësi elektrik punon në mënyrë të njëjtë si në përshkrimet e termostateve të cekura më herët. Ndryshimi i vetëm në mes të këtij dhe llojit të termostatit të cekur më herët është në atë që, ky termostat e ka diferencimin dhe atë të madh, dhe nga arsyeja që temperatura e tij kyçëse gjithmonë të jetë në "plus".

77

Fig. 6-43. Termostati për frigorifer të kombinuar-karakteristikat dhe lidhjet në qarkun elektrik (Danfoss, lloji 077B52)

5.6.3. TERMOSTATI PËR FRIZE

Në ngrirësa kryesisht ndërtohen dy lloje të termostateve të radhës e ata janë: a). Termostati i cili ka vetëm funksion normal. Të shikohet figura 6-44. Ai ka kontaktet kryesore 3 dhe 4. Ky

lloj termostati gjithmonë e ka pozitën "STOP". Si ta dallojmë nga termostati i frigoriferit i cili gjithashtu e ka vetëm funksionin normal? Termostati i ngrirësit edhe në pozitën "ftohja më e dobët" e ka temperaturën e kyçjes -20°C.

Fig. 6-44. Termostati i ngrirësit-karakteristikat dhe lidhja në qarkun elektrik (Danfoss, lloji 077B0)

b). Termostati me funksion normal dhe sinjalizim aktiv me ndriçues ose alarmi ndriçues-zëro të temperaturës më të ulët të lejuar. Të shikohet fig. 6-45. Termostati ka dy kontakte kryesore 3 dhe 4 dhe i ashtuquajturi kontakti "sinjalizues" 6. Për kontaktin 6 lidhet alarmi ndriçues(ndriçues-zëro). Ky lloj i termostatit është termostat dy temperaturik. Gjatë një vlere të temperaturës mbyllen kontaktet 3 dhe 4, kurse gjatë së dytës kontaktet 3 dhe 6. Temperatura gjatë së cilës mbyllen kontaktet 3 dh 6 është për disa °C(zakonisht prej 3-5°C) më e lartë se temperatura gjatë së cilës mbyllen kontaktet 3 dhe 4, përkatësisht gjatë së cilës kyçet termostati.

Me rastin e kyçjes së ngrirësit në punë(pasi që e kemi blerë, pas bartjes nga një vend në tjetrin, pas shpërnguljes, pas shkrirjes) ngrirësi punon që të arrijë temperaturën e përcaktuar të "ftohjes". Kontaktet e termostatit 3 dhe 4 janë të mbyllura, gjithashtu edhe kontaktet 3 dhe 6. Kontaktet e mbyllura 3 dhe 6 kyçin sinjalin(poqi me ngjyrë të kuqe) ose alarmi sinjalizues-zëro alarmi i cili paralajmëron se temperatura në

78

hapësirën ftohëse është më e lartë se minimalja e temperaturës së lejuar për pozitën e përcaktuar të butonit të termostatit. Kur ngrirësi e arrin temperaturën e lejuar minimale në hapësirën ftohëse, kontakti 3 dhe 6 hapen, me ç’rast shkyçet alarmi. Ngrirësi vazhdon të punoj derisa të mos e arrijë vlerën e përcaktuar më herët të shkyçjes së termostatit kur të hapen kontaktet 3 dhe 4 për shkak të së cilës ngrirësi shkyçet nga puna. Gjatë periudhës qetësuese temperatura ngritët, prandaj termostati gjatë temperaturës kyçëse i mbyll kontaktet 3 dhe 4, respektivisht e kyç kompresorin pas së cilës gjë ngrirësi përsëri "ftoh". Përderisa ngrirësi punon nën regjimin automatik normal, alarmi më nuk do të kyçet. Nëse ndodhë gjatë punës normale të ngrirësit që temperatura në hapësirën ftohëse për ndonjë arsye(artikujt të tepërt të freskët, të cilët ngrihen, termostati i dëmtuar etj.) arrin temperaturën minimale të lejuar, mbyllet kontakti 3 dhe 6 dhe fillon alarmi, pa marr parasysh se a e ka kyçur termostati kompresorin apo jo.

Ky lloj i termostati të ngrirësve në raport me termostatet me tre kontakte i cili shfrytëzohet për frigoriferë të kombinuar, dallohet me atë që kontakti i 6 te ky termostat është i dimensionuar për rryma të vogla. Kjo është e nënvizuar në vet trupin e termostatit. P.sh., nëse në trupin e termostatit pas shenjave të kontaktit "3-6" është dhënë vlera e rrymës "0.1 A", ai termostat është për ngrirës. Nëse pas shenjave "3-6" është dhënë vlera e rrymës "6 A", atëherë ai termostat është i dedikuar për frigoriferë të kombinuar.

Fig. 6-45. Termostati i ngrirësve-karakteristika dhe lidhja në qarkun elektrik (Danfoss, lloji 077B20)

5.7. TASTATURA E NGRIRËSIT

Tastatura ose tabela kontrolluese është element i ngrirësit i cili dedikohet për drejtim manual dhe sinjalizim të punës të kësaj pajisje ftohëse. Ekzistojnë disa lloje të paraqitjes së tastaturës të cilat përdoren për ngrirës. Shikoni në fig.6-46 pamja një lloji të tastaturës dhe skema elektrike e saj.

79

Fig. 6-46. Pamja dhe skema elektrike e tastaturës HL-403HB të ngrirësit

Ndërprerësi për kyçje-shkyçje (pozita “0” dhe “1”) është e dedikuar për kyçje ose shkyçje të ngrirësit. Në të shumtën e rasteve ky ndërprerës sjell ose ndërprenë “fazë” edhe “zero”. Te ndonjë ndërprerës në vetë ndërprerësin, i cili është me ngjyrë të gjelbër, është e vendosur llamba sinjalizuese e cila ndriçon kur ndërprerësi është i kyçur, respektivisht kur pajisja është nën tension.

Në llojet e tjera të tastaturave llamba sinjalizuese e gjelbër është e vendosur si element i posaçëm në tastatur. Qëllimi është i njëjtë - kur ndriçon paralajmëron që ngrirësi xhindet nën tension.

Ndërprerësi “super” është i dedikuar që të siguron regjim të pandërprerë të punës së ngrirësit.Me kyçjen e tij urëzohen kontaktet 3 dhe 4 të termostatit dhe kompresorit, përkatësisht ngrirësi punon pa

ndërprerje. Përdoret që ngrirësi të “parapërgatitet” për ngrirjen e artikujve ushqimor të freskët dhe kyçet disa orë para se të futen artikujt ushqimor të freskët të dedikuar për ngrirje në ngrirës. Ndërprerësi “super” nuk duhet të jetë i kyçur më shumë se dhjetë orë. Pozita e këtij ndërprerësi, thjesht është e shënuar me (N)- Punë normale dhe “S”-Super puna. Në pozitën “S” përveç se kompresori punon pa ndërprerje, ndizet llamba sinjalizuese e verdhë e cila paralajmëron se ngrirësi është nën regjimin (ngrirje e shpejt) e artikujve ushqimor. Llamba e verdh sinjalizuese mund të jetë e vendosur edhe në vetë ndërprerës ose të jetë e ndarë në tastatur. Me shkyçjen e ndërprerësit “super” fiket llamba e verdh sinjalizuese dhe ngrirësi kthehet në punë nën regjim automatik të punës nëpërmjet termostatit.

Llamba e kuqe sinjalizuese në tastatur në ngrirës kur është e ndezur paralajmëron se në hapësirën e ftohur të ngrirësit temperatura është rritur deri në vlerën e lejuar minimale të temperaturës. Pa marr parasysh në pamjen dhe funksionin e tastaturës në të gjithmonë gjendet llamba e kuqe sinjalizuese. Pamja e këtij lloji, përveç ndriçimit ekziston edhe alarmi zëro, për temperaturë minimale të lejuar. Kur të aktivizohen këto dy paralajmërime, me shtypjen(shkyçjen) në ndërprerës fiket paralajmërimi zëro, ndërsa ndriçuesi mbetet edhe më tej i kyçur(ndriçon llamba sinjalizuese e kuqe). Vetëm atëherë kur temperatura bie në vlerën e shënuar në buton të termostatit fiket llamba e kuqe sinjalizuese.

Tek disa tastatura është e mundur ndërrimi i elementeve veç e veç, për derisa tek të tjera, për shkak të cilësdo prishje në tastatur duhet të ndërrohet e tërë tastatura.

5.8. SHTËPIZA

Shtëpiza apo sandëku i frigoriferit dhe ngrirësit është konstruksion vetëmbajtës në të cilin vendosen të gjitha elementet e pajisjes ftohëse. Pjesa e jashtme e shtëpizës është thjeshtë e ndërtuar nga teneqja e emaluar e çelikut. Pjesa e brendshme e shtëpizës në frigoriferë është prej materialit të plastikës kurse te ngrirësit pjesa e brendshme është nga foli e aluminit.

Pjesët e jashtme dhe të brendshme të shtëpizës së pajisjes janë të konstruktuara fortë në mes vete me shkumë poliuretan. Shkuma poliuretan së pari është dedikuar për izolim të nxehtësisë së pajisjes ftohëse. Megjithatë, për shkak të kontaktit të shkëlqyer me sipërfaqet e lyera dhe duke iu falënderuar karakteristikave të

80

mira mekanike, shkuma poliuretan është një faktor me rëndësi gjatë ndërtimit të konstruktit vetë mbajtës të frigoriferëve dhe ngrirësve shtëpiak. Me përdorimin e shkumës poliuretan evitohen elementet metalike distancuese të salduara të cilat lidhin pjesën e jashtme dhe të brendshme të pajisjes dhe njëkohësisht bëjnë distancimin në mes vete për shkak të hapësirës së duhur për izolim. Secili element distancuese paraqet "urë të ftohtë", përkatësisht mundëson bartje direkte të nxehtësisë nga jashtë në pjesën e brendshme të hapësirës ftohëse të pajisjes. Me përdorimin e shkumës poliuretan ky problem eliminohet.

Te frigoriferët dhe ngrirësit bashkëkohorë në vend të frenonit R-11(CFC-11) si mjet repartues në shkumat e poliuretan shfrytëzohet ciklopentan(CP). Ciklopentani ekziston në naftë si burim natyror hidrokarbur. Me përdorimin e ciklopentanit në shkuma poliuretan përmbushen të gjitha kriteret e ashpra në raport me mbështjellësin e ozonit dhe të ngrohjes globale.

Ngrirësit, po ashtu edhe frigoriferët e kombinuar bashkëkohorë, kanë avullues i cili është i vendosur në mes izolimit dhe pjesës së brendshme të shtëpizës.

Një pjesë e shtëpizës apo sëndukut nëpërmjet të së cilës është mundësuar pjesëmarrja e hapësirës ftohëse të pajisjes është e mbyllur me derë. Pjesa e jashtme e derës është e ndërtuar prej teneqeje të emaluar nga çeliku, përderisa pjesa e brendshme është prej plastike të profilizuar. Këto dy pjesë kontaktohen në mes veti nëpërmjet izolimit poliuretan. Dyert janë të shtrënguara për pjesën e jashtme të shtëpizës me anë të mbajtësve rregulluese, me të cilat mundësohet rregullimi i derës në rast të mbërthimit të dobët. Dera e "fjetur" për ngrirësit horizontal në bartësit e derës kanë të vendosura spirale roli i të cilave është që të mbajnë derën në pozitën e lartë (hapur).

Që dera të mbështetet mirë në pjesën tjetër të shtëpizës, përkatësisht që të mbërthehet mirë dhe me këtë ndalon hyrjen e ajrit prej hapësirës rrethuese në hapësirën ftohëse të pajisjes(ngrirësit) sipas shpuarjeve nga ana e brendshme të tyre është vendosur goma mbërthyese(diktuni). Te frigoriferët dhe ngrirësit vertikal përdoret goma mbërthyese me magnet e cila mundëson një puthitje të mirë, kurse gjithashtu magneti shërben që të mbajë derën në pozitë të mbyllur. Te ngrirësit horizontal përdoret goma mbërthyese pa magnet pasi ato kanë dyer të "shtrira".

Në pjesën e brendshme të derës së ngrirësit horizontal në vetë plastikën është e vendosur një port llambë me llambë për ndriçimin e hapësirës ftohëse. Llamba kyçet nëpërmjet ndërprerësit të vendosur në port llambë. Vetë ndërprerësi ka një sferë e cila e mbyll kontaktin e saj me të cilën gjë mundëson furnizimin e llambës kur dera ngrihet në lartësi të përcaktuar.

5.9. QARKU ELEKTRIK

Qarku elektrik i frigoriferit dhe ngrirësit përbëhet prej qarkut elektrik të kompresorit dhe elementeve tjerë elektrike të pajisjes ftohëse(ndërprerësi, llamba, llamba sinjalizuese). Në fig. 6-48 në mënyrë skematike janë prezantuar qarqet kryesore elektrike të frigoriferit dhe ngrirësit shtëpiak:

81

K- kompresori: R- rele startuese: T- termostati: M- mbrojtësi motorik: N1- ndërprerësi për kyçje-shkyçje të llambës P1: N2- ndërprerësi për kyçje-shkyçje të pajisjes ftohëse: N3- "super" ndërpres: P1- poqi për ndriçimin e hapësirës ftohëse: P2– poqi sinjalizues "pajisja nën tension"(e gjelbër): P3- llamba sinjalizuese "temperatura minimale e lejuar" (e kuqe): P4- "super" llamba sinjalizuese(e verdhë)

Fig. 6-48 Shembujt e qarkut elektrik të frigoriferëve dhe ngrirësve shtëpiak.

6. PUNA NORMALE E FRIGORIFERËVE DHE FRIZEVE

6.1.KËRKESAT TË CILAT PRODHUESI DUHET T’I PLOTSOJ6.1.1. PARALLOGARITJA E DUHUR E FTOHJES SË NEVOJSHME DHE PËRSHTATJA

E KARAKTERISTIKAVE TË ELEMENTEVE PUNUESE

82

KAPACITETI I KOMPRESORIT

TEMPERATURA E HAPSIRËS

MBUSHJA E SISTEMIT

REZISTENCA NË TUBIN KAPILAR(SASIA E RRJEDHJES)

SHTYPJA E KONDENSIMIT SHTYPJA E

AVULLIMIT

Prodhuesit e frigoriferëve dhe ngrirësve shtëpiak së pari e definojnë qëllimin e pajisjes:- Ruajtjen e artikujve të freskët,- Ruajtjen e artikujve të ngrirë dhe ngrirjen e artikujve të freskët, ose - Ruajtjen e artikujve të freskët dhe të ngrira dhe ngrirjen e artikujve të freskët.

Në bazë të parallogaritjes së kërkesës së ftohjes përcaktohet kapaciteti i ftohjes së pajisjes ftohëse, dhe parallogariten elementet përbërëse të tyre (kompresori, kondensatori, avullorja etj.). Parallogaritja duhet që ta përfshijë tërë sasinë e nxehtësisë e cila për çfarëdo arsye e ngarkon pajisjen ftohëse ose, me fjalë të tjera, paraqet ngarkesë të ngrohjes të pajisjes ftohëse.(1)

Shuma e të gjitha ngarkesave ngrohëse është mbledhja e ngarkesave të ndryshme ngrohëse, gjegjësisht, mbledhja e të gjitha sasive ngrohëse nga burimet e ndryshme ngrohëse.

Burimet kryesore të ngrohjes:a. Ngrohtësia e ftohjes dhe/ose ngrirja e artikujve;

Varen nga lloji, sasia dhe gjendja e prodhimit. Kjo nxehtësi përbën pjesën më të madhe të ngarkesës së përgjithshme nxehëse të frigoriferit dhe ngrirësit.

b. Kalimi i nxehjes nëpërmjet sëndukut ose arkës;c. Nxehtësia e ajrit e cila ka hyrë në pajisjen ftohëse.

Ajri hyn në pajisjen ftohëse gjatë hapjes së derës ose për shkak diktunimit të dobët të derës;d. Nxehtësia e ftohjes dhe ngrirja e lagështisë në avullues.

Lagështia në hapësirën e ftohjes së pajisjes rrjedh nga ajri i cili ka hyr në pajisjen ftohëse dhe nga artikujt gjatë kalitjeve të tyre;

e. Frymëmarrja e nxehtë e prodhimeve bimore.Prodhimet e freskëta bimore gjatë futjes në pajisjen ftohëse vazhdojnë me metabolizmin e tyre. Në procesin e frymëmarrjes lirohet një sasi e caktuar e nxehtësisë dhe e dyoksidit-karbonit. Secila prej këtyre nxehtësive të cekura llogariten veç e veç. Ftohja e nevojshme llogaritet në periudhën prej 24 orëve për kushtet e punës së tej përkeqësuar. Ngarkesat e kryera ose kushtet ekstreme të pavolitshme janë afatshkurtre dhe zakonisht urë lidhen për shkak të inercionit të nxehtësisë të tërë sistemit (prodhimit, konstruksionit, etj.).

Gjatë parallogaritjes së elementeve kryesore (kompresori, kapilari, kondensatori, avulluesi) te sistemi i ftohjes të frigoriferit dhe ngrirësit, merret parasysh që puna e elementeve veç e veç nuk është e pavarur nga puna e elementeve të tjerë të sistemit. Për atë kryhet analiza e karakteristikave të punës së pajisjes ftohëse në përgjithësi dhe pastaj ndërhynë në përshtatshmërinë e karakteristikave të ftohjes të disa elementeve.

Sistemet ftohëse të cilat e përdorin tubin kapilar si element ngufatës, mund të jenë të balancuar për shfrytëzim optimal vetëm në rrethana relative të ngushta të kushteve të punës. Kjo pjesërisht ndodh për shkak të mënyrës në të cilën tubi kapilar punon, por pjesërisht edhe për shkak të arsyeve që sasia kritike e fluidit ftohës me të cilin sistemi mbushet.

Që të vërtetohet se sa desikantë ka në filtër-tharës duhet që në mënyrë të drejtë të largohet lagështia nga sistemi, është i nevojshëm informacioni për sasinë e përgjithshme të fluidit ftohës. Kur ajo e dhënë shfrytëzohet në kombinim me fuqinë e sistemit, me punën maksimale të temperaturës dhe punën maksimale të shtypjes, mund të llogaritet lagështia e përgjithshme në sistem. Të dhënat mbi sasinë totale të lagështisë në sistem shërbejnë për vërtetimin e kapacitetit gjegjës të filtrit-tharësit.

Termostati përcaktohet në bazë të funksionit të pajisjes ftohëse (ftohjes, ngrirjes) dhe në bazë të kohës së nevojshme për baraspeshim të shtypjes në mes të anëve shtypëse dhe thithëse. Periudha kur pajisja nuk punon është periudhë pushuese dhe ai duhet të jetë mjaft i gjatë që të mund të arrihet baraspeshimi i shtypjes, por nga ana tjetër, jo edhe aq shumë i gjatë, sepse kjo kishë ndikuar në kualitetin e ftohjes.

83

Elementet e varura në mes vete të sistemit ftohës në mënyrë skemtike janë treguar në fig. 7-1. Shihet që në rrjedhjen nëpër tubin kapilar ndikojnë kushtet në sjellje dhe dërgim, gjegjësisht, në mes tjerash shtypja e kondensimit dhe shtypja e avullimit. Rezistenca në kapilar ndikon në gjendjen e avulluesit dhe kondensatorit. Te kushtet në avullues ndikojnë gjithashtu kapaciteti i kompresorit dhe mbushja e përgjithshme e sistemit. Në të njëjtën mënyrë, në shtypjen kondensuese ndikon kapaciteti i kompresorit, rezistenca e tubit kapilar, sasia e mbushjes dhe temperatura e rrethinës. Sa i përket kompresorit, kapaciteti ftohës i tij përshtatet në bazë të kushteve në avullues dhe kondensator. Është evidente se sistemi i balancuar mundet shumë lehtë që të de balancohet kur të vjen deri te ndryshimi i karakteristikave të ndonjë elementi në sistem.

Me sa u tha më lartë është një sqarim i pjesshëm i faktorëve të shumtë të cilët patjetër duhet t’i marrin parasysh prodhuesit e frigoriferëve dhe ngrirësve, për shkak të parallogaritjes për nevojë të ftohjes dhe pajtueshmëria e karakteristikave punuese të ndonjë elementi që në fund të fitojmë karakteristikat statike ose punuese të pajisjes ftohëse në përgjithësi.

6.1.2.KONSTRUKTIMI I PAISJES DHE I ELEMENTEVE VEÇ E VEÇ

Konstruktimi i vet pajisjes ftohëse dhe konstruktimi i elementeve veç e veç të instalimit ftohës, gjithashtu ndikojnë në punën normale të pajisjes. Tërësinë e elementeve të frigoriferit dhe ngrirësit e bëjnë prodhues të tjerë, andaj prodhuesit e frigoriferëve dhe ngrirësve duhet vetëm ti zgjedhin elementet e përshtatshme të konstruksionit. Në tekstin e mëtejmë janë cekur vetëm disa shembuj të kërkesave konstruktuese.

Hapësira punuese e kompresorit duhet të jetë e vendosur ashtu që të siguron ventilimin sa më të mirë të mundshëm të kompresorit. Konstruktimi i shtëpizës (sëndukut) të pajisjes ftohëse duhet të bëhet edhe pa të ashtuquajturën "ura të ftohta", do të thotë pa seksione të konstruktimeve në të cilat mund të vije deri të bartja e nxehjes nga jashtë në sipërfaqen e brendshme të shtëpizës. Që të reagojë termostati siç është paraparë, jo vetëm që duhet vendosja e rregullt e sondës së saj, por edhe i sondës "xhepi" e cila duhet të jetë saktësisht e dizajnuar. Duhet të bëjë të mundur kontakt të mirë në mes të sondës dhe vetvetes, gjithashtu kontakt të mirë në mes tij dhe avulluesit. Nuk guxon të jetë i lakuar dhe duhet të jetë i mbyllur në fund. "Xhepi" i sondës nuk guxon të kaloj jashtë tubit të avulluesit, sepse kjo mund ta rris rrezikun nga kontakti sekondar me avulluesin.

Kondensatorët me brinjë të llamarinës dhe kondensatorët me brinjë llamarine duhet të jenë konstruktivisht ashtu të zgjedhur që vrimat në mes të llamarinave të mundësojnë rrymimin sa më të mirë të mundshëm të ajrit. Gjatë prodhimit të tubave të brinjëzuara patjetër duhet të sigurohet kontakti sa më i mirë në mes të brinjëve dhe murit të jashtëm të tubit. Konstruksioni i vetë kondensatorit nuk guxon të jetë ashtu që t’ia mundësojë lëngut të fluidit ftohës të deponohet në "xhepat". Lëngu në "xhepat" ngadalë avullohet dhe me të ndikon në rritjen periodike të shtypjes së barazuar.

Gjatë projektimit të avulluesit kujdes i veçantë duhet t’i kushtohet diametrit të tubit (kanalit), numrave të tubave paralel(kanaleve) dhe vëllimit të brendshëm. Ashtu që, të sigurohet kthimi i vajit në kompresor në mënyrë efikase pa ndonjë humbje të dukshme të shtypjes në avullues. Shpejtësitë e rrymimit të fluidit ftohës patjetër duhet të kenë vlerë të konsiderueshme. Në qoftë se shpejtësia është e përshtatshme, rryma e avullit me shkundje e tërheq vajin për lyerje mbrapa në kompresor. Në zvogëlimin e kapacitetit ftohës të kompresorit ndikojnë edhe rezistenca e madhe hidraulike gjatë rrymimit të fluidit ftohës nëpër tub(kanal) të avulluesit.

Që në mënyrë të drejt të caktohet trashësia e murit të filtrit-tharësit, për shkak të shtypjes së fundit pëlcitëse (max. shtypja pas së cilës filtri-tharësi pëlcet) është i nevojshëm shënimi mbi punën ose punën maksimale të

84

shtypjes në sistemin ftohës. Shtypja e pëlcitjes duhet të jetë pesë here më e madhe prej shtypjes punuese ose tri here më e madhe prej shtypjes maksimale punuese, dhe në kombinim me testin zamora e materialit. Gjithashtu, gjatë konstruktimit të filtrit-tharësit, duhet të shtohet kujdes për uljen e shtypjes në vetë filtrin-tharësin. Ulja e shtypjes është një nga kriteriumet për caktimin e kapacitetit rrjedhës së fluidit ftohës nëpër filtër-tharës.

6.1.3. PËRSHTATSHMËRIA E MATERIALIT DHE E FLUIDIT

Prodhuesit e frigoriferëve dhe ngrirësve duhet të kenë kujdes që materiali i cili përdoret për prodhimin e shtëpizave të pajisjes(llamarina, elastomerët, polimerët) nuk reagojnë njëri me tjetrin. Edhe më shumë domethënie ka përshtatshmëria e materialit dhe fluidit në vetë sistemin ftohës. Materialet nga i cili është bërë elementi i sistemi ftohës (çeliku, hekuri, bakri, alumini) nuk guxojnë kimikisht të reagojnë me fluidin ftohës, vajin për lyerje dhe mbushjen e filtrit-tharësit. Gjithashtu, fluidi ftohës, vaji për lyerje dhe mbushja e filtrit-tharësit duhet të jenë të përshtatura në mes veti. Në disa kërkesa në lidhje me përshtatshmërinë e materialit dhe fluidit në sistemin ftohës është folur edhe në kapitujt e cekur më lart.

Prodhuesit e frigoriferëve dhe të frizëve i marrin parasysh sugjerimet e prodhuesve të disa elementeve, të fluidit ftohës, vajit dhe filtrit-tharësit, dhe në bazë të sugjerimeve të ndikimit reciprokisht të zgjedhin çka u është më e nevojshme. Prodhuesit e pajisjeve ftohëse i marrin parasysh edhe rregullat ligjore në lidhje me mbështjellësit e ozonit dhe nxehjes globale para zgjedhjes së materialit dhe fluidit të cilat do t’i përdorin në prodhimet e veta.

6.1.4. MONTIMI I PAJISJES FTOHËSE

Para vetë montimit, elementeve të pajisjes ftohëse duhet t’u sigurohet shkalla më e lartë e pastërtisë si në brendi po ashtu edhe në anën e jashtme. Gjithashtu, duhet t’i sigurohet shkalla e njëjtë e pastërtisë së fluidit ftohës dhe vajit për lyerje.

Nëse në punëtorinë e njëjtë prodhohen frigoriferët dhe frizat me R12, dhe R134a, më së miri është që linjat e montimit të jenë të ndara që t’u iket rrezikut të përzierjes së këtyre dy fluidëve ftohës ose rrezikut të hutimit.

Kompresori, filtri-tharësi dhe elementet tjera të sistemit ftohës duhet të jenë të mbyllur (të ngjitur) deri te fillimi i procesit kontinual të montimit.

Procedura e saldimit, vakumimit, larjes, dhe kontrollimi hermetik duhet të respektohen në tërësi deri në fund.

Pa marr parasysh tipin dhe shkallën e modernizimit të testeve në fund të linjës montuese, temperatura e brendshme e pajisjes ftohëse, së bashku me kohën e njëjtë të ftohjes, edhe më tej janë kriteriume të cilat më së shpeshti përdoren për aprovimin e perfomansave të pajisjes ftohëse. Termometrat vendosen në shtëpizë ose në komore për ngrirje. Pas një kohe të caktuar të punës së pajisjes, kontrollohet temperatura. Varësisht nga rezultati, pajisja fiton ose nuk fiton të drejtën për përdorim.

6.1.5.SIGURACIONI I PAJISJES FTOHËSE

Frigoriferët dhe frizet që të mund të përdoren në amvisëri, duhet t’i kënaqin shumë standardet nacionale dhe internacionale në prizmin e sigurisë. Në bazë të këtyre standardeve ndahen në dy tipa të ndryshëm të standardeve, mekanike dhe elektrike. Disa standarde internacionale: ISO, EN, DIN, BS, ANSI. Shumë institute dhe agjenci nacionale dhe internacionale (VDE, TUV, SEV, SEMKO, UL, CSA,etj.) bëjnë testimin e frigoriferëve dhe frizeve sipas standardeve të ndryshëm. Në qoftë se pajisja e kalon testimin, e fiton aprovimin për përdorim të atij institucioni ose agjencie, gjegjësisht shtetit të cilit i përket ai institucion apo agjenci. Ekziston numër i madh i shteteve të cilët i pranojnë rezultatet e testimit të institucioneve apo agjencive prej shteteve tjera. Prodhuesit e frigoriferëve dhe ngrirësve në fletë ngjitëset e tyre me të dhëna vendosin shenjat e institucioneve apo agjencive të cilat e kanë bërë testimin dhe lejimin e përdorimit të pajisjes ftohëse.

85

Standardet e veçanta në prizmin e sigurimit duhet t’i plotësojnë frigoriferët dhe frizet, të cilët në sistemin e ftohjes përdorin fluidin ftohës ndezës, siç është izobutani R-600a.

6.1.6. UDHËZIMET PËR PËRDORIMIN E PAJISJES FTOHËSE

Udhëzimin për përdorimin e pajisjes ftohëse e jep prodhuesi dhe merret-fitohet para se ta blejë pajisjen ftohëse. Udhëzimi përmban udhëzime të ndryshme të prodhuesit dedikuar shfrytëzueseve për të ditur funksionin sa më të rregullt dhe në një kohëzgjatje më të gjatë të përdorimit të pajisjes ftohëse.

Disa të dhëna nga udhëzimi për përdorim:-Pajisja duhet të vendoset në vendin e terur dhe të ndriçuar, në vendin ku është i mbrojtur nga rrezet direkte

të diellit.-Patjetër duhet të qëndrojë në mënyrë horizontale dhe stabil në vend mjaftueshëm të fortë;-Në afërsi të tij nuk guxon të vendosen pajisjet të nxehta;-Kompresorit dhe kondensatorit patjetër duhet lejuar ftohje të mjaftueshme. Për këtë arsye prodhuesi i jep

dy qepa distancuese të plastikës të cilat montohen në anën e pasme të pajisjes, me të cilën sigurohet largimi minimal nga muri;

-Para kyçjes në rrjetin elektrik duhet verifikuar që tensioni në prizë t’i përshtatet rregullave të shënuara në fletën ngjitëse të aparatit;

-Aparati duhet të kyçet drejtpërsëdrejti në prizën kyçëse;-Priza duhet të ketë tokëzim;-Temperatura e pajisjes duhet të vendoset sipas nevojës së ftohjes(ngrirjes) me anë të termostatit,

varësisht nga temperatura e rrethinës, afërsisë së burimit të nxehtësisë, dhe hapjes së shpeshtë të derës;-Artikujt në frigorifer duhet gjithmonë të jenë të mbuluara, çka vlen edhe për lëngjet;-Para vendosjes në frigorifer artikujt duhet të ftohen në temperaturë të dhomës;-Artikujt nuk guxojnë të vendosen në atë mënyrë që ta prekin apo ta mbulojnë avulloren;

-Artikujt para ngrirjes duhen të ftohen në temperaturë të dhomës, pastaj të paketohen në ambalazh të përshtatshëm;

-Në friz, para ngrirjes së artikujve të freskët, duhet siguruar temperaturë më të ulët në një kohë prej disa orëve;

-Vendosja e menjëhershme e sasisë së artikujve te freskët gjatë 24 orëve, nuk guxon të jetë më e madhe se sasia, e cila është cekur në etiket;

-Nëse në avullore të frigoriferit mblidhet akulli, pulla e termostatit patjetër duhet të vendoset në pozitë më të ulët, nëse edhe kjo nuk ndihmon, avullorja pa tjetër duhet të shkrihet;

-Para shkrirjes pajisja duhet çkyçur nga rrjeti;-Para shkrirjes së avullores nuk guxon të shfrytëzohen mjetet e mprehta për largimin e akullit;-Nëse shkrirja e avullores bëhet automatikisht, në mënyrë periodike duhet verifikuar që vrima për përcjellje

të ujit të mos jetë e zënë. Vrima ndodhet nën vijën e cila e mbledh ujin nën avullore;-Disa here në vit, ose kur vesa në sipërfaqe të brendshme të frizit arrin trashësinë prej 3-5mm, frigoriferi

duhet të shkrihet;-Disa here në vit, por më së miri pas shkrirjes, pajisja duhet pastruar dhe larë;-Nga kondensatori kohë pas kohe duhet pastruar pluhurin, etj.

6.2.PUNA NORMALE E FRIGORIFERIT DHE FRIZIT

Nëse prodhuesi i ka plotësuar të gjitha kërkesat në shikim të dimenzionimit të sistemit ftohës, konstruktimit, përputhshmërisë së materialit të fluidit, montimit dhe sigurimit, nëse konsumatori i përmbahet udhëzimeve të përdorimit, janë plotësuar të gjitha parakushtet që pajisja ftohëse të punoj normal dhe të ketë jetë të gjatë të përdorimit.

Frigoriferët dhe frizet shtëpiake punojnë në mënyrë automatike. Pas kyçjes në rrjetë, ose pas kyçjes së ndërprerësit ose pas kyçjes së termostatit, kompresori starton dhe fillon të punoj. Aparati ftohës "ftohë". Kohë

86

pas kohe temperatura bie dhe kur arrin vlerën e duhur nga ana e termostatit, termostati ndërprehet. Me shkyçjen e termostatit ndërpritet furnizimi i kompresorit dhe ai ndalet. Aparati ftohës e ndërprenë të "ftohurit". Koha periodike derisa aparati punon është quajtur "periudha e punës". Me kohë temperatura ngritët dhe kur të arrihet vlera e temperaturës termostati kyçet. Kompresori starton, fillon të punoj dhe gjithmonë cikli i punës periodike përsëritet. Periudha kur aparati nuk punon është e ashtuquajtura "periudha e pushimit". Shiqoni fig.7-2.

Zgjatja periodike e punës varet nga destinimi i aparatit ftohës (ftohës apo ngrirës), ngarkesa e përgjithshme e nxehjes dhe dhënia e temperaturës ku bëhet edhe shkyçja e termostatit.

Fig.7-2. Periudha e punës dhe pushimit te ngrirësit (Danfoss, CF.70.01.02)

Kompresorët e frigoriferëve dhe frizeve shfrytëzojnë elektromotor te llojit LST enkas nga shkaku që këto pajisje ftohëse shfrytëzojnë tubin kapilar si element ngufatësh. Kur termostati shkyç kompresorin nga puna, fluidi ftohës në gjendje të lëngët edhe më tej rrjedh nëpër tubin kapilar nga kondensatori në avullues për këtë gjë

87

shtypja në kondensator zbret, kurse në avullues rritet. Rrjedhja e lëngut ngadalësohet edhe më tej derisa diferenca në mes shtypjeve zvogëlohet.

Në fund, shtypjet barazohen, nëse periudha e pushimit ka qenë mjaftueshëm e gjatë. Në të vërtetë baras peshimi i shtypjeve në sistem mundëson përdorimin e kompresorëve me moment startues të vogël. Që do të thotë, periudha qetësuese gjithmonë duhet të jetë mjaftueshëm e gjatë që të përfshijë periudhën e baraspeshimit të shtypjeve. Të shikohet fig. 7-2. Me vendosjen e termostatit me diferencim jo më të vogël se 8°C dhe jo më të vogël se 6°C për frize, është arritur parakushti që periudha qetësuese të mundësojë periudhë gjegjëse të barazimit të shtypjeve. Por, natyrisht, është e nevojshme që sonda e termostatit të mos jetë e imponuar në vendin e rritjes rapide të temperaturës. Është me rëndësi të dihet se si është e vendosur sonda e termostatit në avullues. Më tepër për periudhën qetësuese të shikohet në kaptinën “Analiza e prishjeve”.

Gjatësia e periudhës së barazimit të shtypjeve varet nga diametri i tubit kapilar, pjesëmarrja lëng e fluidit ftohës nga kondensatori në tubin kapilar, sasia e përgjithshme e lëngut të fluidit ftohës në kondensator, etj. Më tepër për periudhën e barazimit të shtypjeve të shikohet në kapitullin “Analizë e prishjeve”. Te frigoriferët periudha e barazimit të shtypjeve është përafërsisht prej 3-5 minuta, kurse te frizet është përafërsisht prej 8-12 minuta.

7. ANALIZAT E PRISHJEVE

7.1. NË PËRGJITHËSI

Prishjet e ndryshme të frigoriferëve dhe frizeve ndikojnë në funksionimin themelor të pajisjeve ftohëse- për ftohje dhe ngrirje. Për shkak të prishjeve funksionimi themelor ekzekutohet pjesërisht ose nuk ka kurrfarë funksionimi. Gjithashtu, ndonjëra prishje ndikon dhe në vetë përdorimin afatgjatë të fluidit ftohës.

Ekzistojnë shkaqe të ndryshme të cilat na sjellin gjerë te prishjet në frigoriferë dhe frize. Ato mund të radhiten në këto grupe:

1. Shkaqet e defekteve të krijuara për shkak të gabimeve të prodhueseve të frigoriferëve dhe frizeve ose për shkak të gabimeve të prodhueseve të elementeve të këtyre pajisjeve ftohëse, qoftë në fazën projektuese, ose gjatë fazës përpunuese: kompresori me kapacitet jo të mjaftueshëm të ftohjes; tubi kapilar me diametër të vogël dhe të gjatësisë të pa mjaftueshme; avulluesi me kapacitet të vogël; izolimi i dobët i avulluesit; kondensatori i zgjedhur shumë i vogël; vendosja e kondensatorit jo e saktë; filtri-tharësi me kapacitet të vogël; termostati me diferencial të vogël; sonda e termostatit e montuar gabimisht; gabimi gjatë përcaktimit të vendit të montimit të sondës së termostatit; zgjedhja e gabuar e reles startuese; mbrojtësi i gabuar i motorit; ventilimi i dobët i hapësirës punuese të kompresorit; kallupimi i dobët i izolimit të shtëpizës; pastërtia e pamjaftueshme e elementeve para montimit; procedurat e dobëta salduese të bëra; vakumimet, mbushjet dhe verifikimet të hermetizmit; etj. Tek prodhuesit e njohur botëror dhe tek prodhuesit e njohur regjional të prodhueseve të frigoriferëve dhe ngrirësve shkaktarët e defekteve të këtij lloji janë më të vërtet të rralla. Tek disa prodhues lokal më pak të njohur shkaktarët e prishjeve të këtij lloji nuk janë të rralla, por edhe lajmërohen defektet sistemore në disa seri prodhuese.

2. Shkaqet e defekteve të rrjedhura për shkak të mospërmbajtjes të rekomandimeve nga udhëzimi për përdorim nga ana e shfrytëzuesit: pajisja është vendosur në hapësirën e lagësht dhe me ventilim të dobët; bazamenti i çarë në të cilin qëndron pajisja; pajisja shpesh vendoset në garazhe, ose në terasa; nivelizimi i pajisjes nuk është bërë; përgatitja joadekuate dhe paketimi i artikujve ushqimor para se të vendosen në pajisje; avulluesi tek frigoriferët është stërmbushur dhe e mbuluar me artikujt ushqimor; shtresa e vesës ose e akullit është e trashë në avullues; për shkak të shkrirjes, avulluesi i dëmtuar ose shpuar për shkak të përdorimit të mjeteve të mprehta; të futura sasi të tepërta të freskëta të artikujve ushqimorë për ngrirje; ana e prapme e

88

pajisjes e vendosur shumë afër murit; për shkak të mospastrimit të rregullt kondensatori i mbuluar me pluhur; shfrytëzuesi ka harruar pozitën e kyçur të ndërprerësit ‘’super’’; etj. Shfrytëzuesi i frigoriferit dhe ngrirësit shpesh me jo përmbajtje nga udhëzimi për përdorim kontribuon që ky grup i shkaktarëve që shkakton defekte të jetë njëra ndër më të vlefshmit.

A. Shkaqet e defekteve të rrjedhura për shkak të materialit të lodhur dhe të punës shumëvjeçare; kontaktet të djegura ose të dëmtuara të reles startuese, të mbrojtjes ose termostatit për shkak të shkëndijimit shumëvjeçar; mbrojtja e motorit në nxehës i djegur; izolimi i pështjelljes të motorit për shkak të temperaturës së ngritur dhe ndikimit të thartirave të ndryshme është dëmtuar; sipërfaqja e jashtme e përçueseve në mbërthyesen nisëse-startuese PTC e oksiduar; depërtimi i ajrit nëpër vendet e mbërthyera dobët dhe materialit poroziv; elasticiteti i dobët i gomës mbërthyese të derës; bakërizimi i sipërfaqeve metalike në kompresor; sasia e rritur e llumit, llaçe të ndyrësirave të ndryshme dhe shtresave të oksiduara, dhe me ta edhe rritja e rrezikut nga zënia e sistemit ftohës; etj. Ky grup i rrjedhjeve të shkaqeve të defekteve gjithashtu është njëri ndër grupet më të vlefshme për gjetjen e defekteve.

B. Shkaqet e rrjedhjeve të defekteve për shkak të servisimit të joautorizuar nga ana e mjeshtërve; kompresori i vendosur me kapacitet të vogël ftohës; rele startuese jogjegjëse; mbrojtësi i motorit jogjegjës i vendosur; termostati i zgjedhur me diferencë të vogël; tentimi i adaptimit të diferencimit të termostatit; sonda e termostati e montuar gabimisht; sonda e termostatit e vendosur në vendin e gabuar; avulluesi i zgjedhur me kapacitet të vogël ftohës; ‘’arnimi’’ i avulluesit i bërë nga persona jo të autorizuar; gjatë montimit tubi kapilar i mbështetur në kompresor ose kondensator; tubi kapilar i ndrydhur ose i shtypur; hapja e kompresorit për të eliminuar defektet në kompresor; mënyra e kryerjes së procedurës së zbrasjes, pastrimit, saldimit, vakumimit, mbushjes dhe verifikimit të hermetizmit të sistemit jo të plotë dhe në mënyrë jo gjegjëse; etj. Nuk janë të rralla rastet që shumë mjeshtër për shkak të eliminimit të një defekti krijojnë shkaqe për lajmërimin e defektit tjetër.

C. Shkaqet e prishjeve kanë ardhur për shkak të kushteve jo gjegjëse për punë: Shkallëzimi dhe zbritja e madhe në rrjetin elektrik; ndërprerjet e shpeshta dhe të gjata të rrjetit elektrik; frekuencat jostabile në rrjet në periudhën verore të temperaturave ekstreme për shkak të ndryshimeve klimatike; në një mënyrë furnizimi i aparatit ftohës i paraparë për punë në tensione tjera dhe frekuencë etj. Nga ky grup i shkaqeve të prishjeve nën tensioni i rrjetit është më i shpeshti dhe më i rëndësishmi shkak.

Është e qartë se puna jonormale dhe prishja e çdo elementi mbetet një pas një shkaktar i punës jo normale ose prishja e aparatit ftohës në përgjithësi. Puna jonormale ose prishja e një elementi, thjesht aparati ftohës, apo ndonjëherë pa tjetër, ndikon në punën e rregullt të elementit tjetër, por shpesh ndikon në prishjen e vetë. Shikoni foton 7-1. Kjo ndërvarësi e elementeve në mes vete përsëri në fund ndikon në punë jo normale ose prishje të aparatit ftohës në tërësi. Gjithashtu, kushtet jo të përshtatshme të punës mund të jenë shkaktare të një pune jonormale ose të prishjes së ndonjë elementi, me veprimin e të cilën na bije deri te një punë jonormale ose deri te prishja e vet aparatit ftohës.

7.2. QARKU ELEKTRIK I KOMPRESORIT

Në figurën 8 - 1 janë treguar dy qarqe fillestare elektrike të kompresorit.

89

Në të dy shembujt e dhën është e dukshme se qarku elektrik i kompresorit përbëhet prej dy qarqeve elektrike paralele. Në shembullin me rele startuese qarkun e parë e përbën pështjellësi i reles startuese, pështjellsi punues, mbrojta e jashtme e motorit, termostati dhe përçuesit të cilët i bashkojnë këto elemente. Kjo është kryesorja ose qarku i pështjelljes punuese. Qarkun e dytë e përbëjnë kontaktet e mbyllura të reles nisëse-startuese, pështjellja startuese, përçuesit të cilët i bashkojnë këto elemente dhe kondensatori startues, nëse është në pyetje lloji i elektromotorit CSIR. Ky është një qarkë ndihmës apo qark i pështjelljes startuese. Në shembullin me PTC mbërthyesen startues qarkun e përbën pështjellja punuese, mbrojtja e brendshme e motorit, termostati dhe përçuesit të cilët këto elemente i bashkojnë. Qarkun elektrik ndihmës e përbëjnë PTC mbërthyesja startuese, pështjellja startuese dhe përçuesi për lidhje të PTC mbërthyeses startues me qarkun kryesor.

Nëse qarku elektrik i kompresorit nuk ka furnizim, nëse është në ndërprerje, nëse elementet nuk janë të lidhura sipas rregullores ose cilitdo prej elementeve është në defekt, pajisja ftohëse nuk punon. Defektet e secilit element veç e veç të qarkut elektrik të kompresorit janë të shpjeguar në kapitujt vijues.

Vërejtje:Nëse gjatë analizës së defekteve elektrike shfrytëzohen voltmetri ose ampermetri gjegjësisht, nëse

verifikohet puna e rregullt e ndonjë elementi gjersa pajisja ftohëse është nën tension, duhet që ti kushtojmë vëmendje të posaçme për shkak të mundësisë ‘të goditjes elektrike’. Nëse elementet verifikohen me om- metër ose me llambën testuese pajisja ftohëse nuk guxon të jetë nën tension gjegjësisht spina e kabllos për furnizim të pajisjes duhet të jetë e nxjerrë prej prizës. Gjithashtu, elementi ose pjesa e qarkut e cila duhet të verifikohet, duhet të jetë e ndarë nga pjesët tjera të qarqeve elektrike. Edhe gjatë përdorimit të llambës testuese t’i kushtohet vëmendje për shkak të mundësisë së ‘goditjes elektrike’.

7.2.1. MUNGON FURNIZIMI ME TENSION

Kompresori nuk kyçet , nuk e tërheq rrymën, prandaj nuk reagon mbrojtja e motorit. Të verifikohet me voltmetër ose me llambën testuese se mos ka tension në prizë. Llamba testuese është paraqitur në fig.8-2.

Fig.8-2. Poqi testues

90

Nëse ka munges tensioni si shkaktar të mundshëm janë: - Shkyçja nga rrjeti për shkak të defektit ose tej ngarkesës së rrjetit. Të pritet që distribucioni të kyçë rrjetin e qytetit,- Spina e prishur. Të riparohet ose të ndërrohet priza, - Siguresa e djegur ose ka reaguar. Të verifikohet se a është ndonjë konsumator tjetër i kyçur në qarkun e asaj sigurese, si shkak i djegies ose i reagimit të saj. Nëse pajisja ftohëse është shkaktare, të verifikohet se mos në pështjelljet e elektromotorit të kompresorit ose në ndonjë përçues ka ardhur deri te depërtimi i izolimit dhe i kontaktimit në mes të këtyre përçuesëve, të cilët gjenden nën tension, me konstruksionin e metaltë të pajisjes (mjeshtrit këto i emërtojnë si ‘depërtimi në përtokëzim’). Gati çdo herë depërtimi i izolimit ndodh në pështjelljet e motorit. Gjithashtu gjerë te ‘depërtimi në përtokëzim’ mund të vije deri te kondensatori startues me konstruksion të vjetër i cili e ka shtëpizën e metaltë.

Fig. 8-3. Verifikimi i depërtimit të izolimit të kompresorit me llambë testuese

Në fig. 8–3 është treguar verifikimi i depërtimit të izolimit të kompresorit me llambë testuese.Nëse kompresori është me mbrojtjen e jashtme, njëra elektrodë e llampës testues të lidhet me spinën C,

kurse elektroda e dytë në spinën për tokëzime në kompresor. Nëse llampa ndriçon, kompresori duhet të ndërrohet. Sepse ka ardhur deri te shpuarja e njërës nga pështjelljet. Te kompresorët me mbrojtje të brendshme, njëra elektrodë e llampës testuese lidhet me spinën R ose me spinën S, kurse elektroda e dytë me pikën për tokëzim të kompresorit. Nëse llampa ndriçon, gjatë verifikimit të cilësdo pështjellje, kompresori duhet të ndërrohet. Procedua e tillë e verifikimit të shpuarjes së izolatorit te kompresorët me mbrojtje të brendshme është e duhur për të evituar rezultatet e gabuara të testimit për shkak të djegies eventuale të mbrojtjes së brendshme. Verifikimi me om-metër kryhet në të njëjtën mënyrë. Verifikimi me om-metër ose me llampën testuese çdoherë sduhet të tregoj shpuarjen, sepse tensioni i testimit ka qenë shumë i vogël. Verifikimi më i sigurt është me mega om-metër ose me një pajisje testuese të caktuar për tension të lartë. Të dyja këto pajisje kyçen në të njëjtat pika të kompresorit si ka qenë e sqaruar më parë. Me mega om-metër me tension një kahesh 500V, rezistenca e izolatorit nuk duhet të jetë me pakë se 2MΩ. Kompresori i cili nuk mund t’i qëndroj testit të tensionit të lartë prej 1500V/50Hz një minutë ose 1650V/50Hz një sekondë mirret si i prishur dhe duhet të ndërrohet.

Siguresa mund të digjet ose të kërcej edhe për shkak të termostatit i cili ‘depërton në përtokëzim’ për shkak të kontakteve të djegura dhe të shkëndijave në të. Një termostat i tillë duhet të ndërrohet. Lidhja e shkurtër në tastatur të frizit ose lidhja e shkurt për shkak të lidhjeve të gabueshme të elementeve ndërmjet vete të qarkut elektrik të kompresorit, gjithashtu shkakton djegien ose kërcimin e siguresës. Duhet të ndërrohet tastatura e frizit ose të verifikohet se a janë të gjitha elementet e qarkut elektrik të lidhura sipas rregullores.

7.2.2. KABLOJA FURNIZUESE E PAJISJES - E DËMTUAR

Kompresori nuk kyçet nuk tërheq rrymë, prandaj nuk reagon edhe mbrojtësi i motorit. Të verifikohet me voltmetër ose me llambën testuese se a furnizohet pajisja me tension. Nëse nuk ka tension, ndërprerja është në

91

spinë ose në përçuesin (vazhduesi) e kabllos. Kur të tërhiqet spina prej prize dhe skaji tjetër i kabllos të ndahet nga pajisja, me om-metër ose me llambën testuese mund të vërtetohet se a është kablloja e prishur. Të ndërrohet kablloja e furnizimit të pajisje me një kabllo tjetër gjegjëse.

7.2.3. NDËRPRERJE NË QARKUN ELEKTRIK TË KOMPRESORIT

Ky shkaktar i defektit nënkupton se mungon lidhja e duhur ndërmjet elementeve të qarkut elektrik. Gjithashtu, defektet e çdonjërit element veç e veç mund të shkaktojnë ndërprerjen e qarkut elektrik. Ndërprerjet e çdo elementi veç e veç do të shpjegohen në kapitujt e radhës.

Kompresori nuk kyçet, nuk tërhjek rrymë, prandaj edhe nuk reagon mbrojtja e motorit. Shkaktarët e mundshëm janë:- ka ra lidhja kryesore e kompresorit;- është ndarë përçuesi nga pika e ngjitur(rele startuese ose bimetali);- ndërprerja e përçuesit në qarkun e pështjelljes punuese.

Në mënyrë vizuale, me om-metër ose me llambën testuese mund të gjendet vendi i ndërprerjes. Në mënyrë gjegjëse të evitohet prishja ose defekti- të lidhet spina buksnu-a, të ndërrohet rele startuesja, bimetali ose të ndërrohet përçuesi.

Rasti i veçant është ndërprerja e qarkut të pështjelljes startuese. Kompresori nuk kyçet, por tërheq rrymën më pak se ajo startuese dhe kërcen mbrojtësi. Te kompresorët LST kjo rrymë është 45-65% nga rryma startuese e përgjithshme, kurse te kompresorët HST është 90-95% nga rryma startuese e përgjithshme. Është me rendësi të përmendet që kjo rrymë ‘e pjesërishme’ para provimit të startimit gjithashtu ka një vlerë më të madhe prej rrymës ‘punuese’ të elektromotorit. Në këtë rast koha e reagimit të mbrojtësit motorik rritet në mënyrë proporcionale me rrymën reduktuese. Shkaqet e mundshme të ndërprerjes së qarkut të mbështjellësit startues janë: ka rënë spina buksna ose ndërprerje në përçues. Mënyra e zbulimit dhe e largimit të prishjes është e njëjtë si në rastin e ndërprerjes së qarkut të mbështjellësit punues. Elementet tjera të cilat nxisin ndërprerjen në qarkun e mbështjellësit startues janë shpjeguar në titujt e mëposhtëm.

7.2.4. LIDHJA E GABUAR E ELEMENTEVE TË QARKUT ELEKTRIK

Për shkak të mos kujdesit apo të mos mjeshtërisë së duhur mund të gabohet gjatë lidhjeve të elementeve të qarkut elektrik në mes vete. Pasojat e lidhjes së gabuar mund të jenë:-pajisja ftohëse nuk punon fare. Kompresori nuk kyçet, nuk tërheq rrymë, andaj edhe nuk ka reagim të mbrojtësit motorik;-kompresori starton dhe punon, por punon shkurt, pasi që gjatë startimit shpejt reagon mbrojtësi motorik-është djegur apo ka kërcyer siguresa. Është bërë lidhje e shkurtë gjatë lidhjes së gabuar të elementeve të qarkut elektrik.

Për t’i larguar pasojat për shkak të lidhjeve të gabuara të elementeve, është e nevojshme të para kontrollohen lidhjet dhe nëse ka gabime, të bëhet prapë lidhja e saktë e elementeve në qarkun elektrik.

7.3. KOMPRESORI

Defektet dhe shkaktarët të cilët bijnë deri te pamundësimi i startimit ose deri te startimi jo i suksesshëm të kompresorit janë të shpjeguara në kaptinën ‘Analiza e defekteve’ dhe janë dhënë veç e veç në kapitullin 8.21 kështu që nuk janë analizuar në mënyrë partikulare në këtë kapitull. Në tekstin e mëtejmë analizohen vetëm defektet dhe shkaktarët të cilët janë në lidhje të drejtpërdrejt me kompresorin.

7.3.1. JAN DJEGUR PËSHTJELLJET E ELEKTROMOTORIT

92

Manifestimet gjatë djegies së pështjelljeve të elektromotorit:1. Kompresori me rele startuese: -kompresori nuk starton, nuk tërheq rrymën, prandaj edhe nuk reagon mbrojtësi i motorit - është djegur pështjellja punuese;-Kompresori nuk starton, por tërheq rrymë më pak nga rryma startuese e përgjithshme dhe kërcen mbrojtësi i motorit - është djegur pështjellja startuese.2. Kompresori me PTC mbërthyesen startues: -kompresori nuk starton, por tërheq rrymë më pak nga rryma e përgjithshme startuese dhe kërcen

mbrojtësi i motorit - është djegur njëra nga pështjelljet.Djegia e pështjelljeve të elektromotorit paraqet në të vërtet ndërprerjen e qarkut elektrik të kompresorit. Në

kompresor zakonisht digjet pështjellja startuese.Në të gjitha rastet kur kompresori nuk mund të startoj matja e rrymës startuese (të tërën ose pjesërisht) me

ampermetër, ose më mirë me amper darët, gjatë provimit te startimit të kompresorit, mund të ndihmoj gjatë analizimit të prishjes. Shiko fig. 8-4.

Vlerën e rrymës startuese të kompresorit prodhuesit e japin në katalogjet e kompresorëve, dhe shpesh edhe në etiketat e kompresorit.

Rregullsia e mbështjellësit punuese testohet në mes spinave R dhe C, kurse rregullsia e mbështjellësit startues në mes spinave S dhe C. Shiko fig. 8-1. Verifikimi i rregullsisë së pështjellave mund të bëhet me llampën testuese dhe me om-metër. Nëse llampa nuk ndriçon ose om-metri tregon një rezistencë të pafundme (p.sh. 0Ω), mbështjellësi i testuar është i djegur dhe kompresori duhet të ndërrohet.

Te kompresorët me mbrojtje të brendshme testimi i pështjellësit bëhet në mes të spinave R dhe S. Nëse llamba nuk ndriçon ose om-metri tregon një rezistencë të pa fundme, atëherë njëri prej mbështjellësve është djegur dhe kompresori duhet të ndërrohet. Verifikimi i rregullsisë së mbështjellësit te kompresori me mbrojtje të brendshme bëhet në mënyrën e cekur më lartë për arsye që të largohet dyshimi se a janë kontaktet e mbrojtësit në pozitë të hapur apo të mbyllur. Rregullsia e pështjelljes së motorit mund të testohet edhe me startimin e kompresorit me ndihmën e ‘pajisja manuale e startimit’. Shiko fig.8-5.

93

Pajisja përbëhet prej spinës, përçuesit, ndërprerësit momental, tre kopsave (aligatorëve) dhe nëse është e nevojshme, edhe kondensator startues për shkak të CSIR kompresorit. Kjo ‘pajisje manuale e startimit’ është e përdorshme për mjeshtrit me përvojë pune, por nëse gjendet në duart e personit të papërvojë mund të bëjë më shumë dëme se dobi, pasi që përdorimi jo i saktë zakonisht na çon deri te djegia e pështjellësit të motorit. Kompresori para testimit duhet të arrijë temperaturën e hapësirës punuese (minimale 15 ºC). Gjithashtu, para testimit duhet të verifikohen që nuk ka nën tensione serioze të rrjetit.

‘Pajisja’ përdoret në këtë mënyrë:Renditen saktë dhe kyçen aligatorët në spinat e kolektorit të motorit dhe vërtetohet a janë kontaktet të

kontaktuara mirë. Spina e ‘pajisjes’ kyçet në prizën një fazore. Në atë moment pështjellësi punues i motorit është nën tension dhe e tërheq rrymën. Duhet të reagohet shpejt, të ndrydhet dhe të mbahet ndërprerësi momental që edhe pështjellësi startues të fitojë furnizim. Ndërprerësi nuk guxon që të mbahet më gjatë se 5 sekonda, përkatësisht pështjellësi startues nuk guxon të ketë furnizim më të gjatë se 5 sekonda. Nëse kjo kohë tejkalohet, pështjellësi startues mund të digjet. Nëse nuk vije deri te startimi, furnizimi me tension i pështjellësit punues duhet të ndërpritet me tërheqjen e spinës nga priza, por jo më vonë se 10 sekonda pas kyçjes në rrjet. Nëse procedura e lartëpërmendur na bie deri te startimi i kompresorit, mund të merret si një gjë e sigurt që pështjellësit e motorit janë në rregull.

Shkaqet e djegies së mbështjellësit të elektromotorit janë:1. Gjatë startimit motori një kohë më të gjatë tërheq rrymën e tërë startuese. Nëse është vështirsuar startimi i elektromotorit për ndonjë arsye, zgjatet koha gjatë së cilës ai tërhjek rrymën e tërë startuese, ka ndodhë më herët që mbrojtësi ‘i ka ngjitur’ kontaktet, atëherë vije deri te djegia e të dy pështjelljeve (jastëkëve) të motorit. 2. Mbrojtja e vendosur për një motor më të madh, përkatësisht për rrymë më të madhe. Kjo shumë shpejt na sjellë deri te djegia e pështjelljes startuese.3. Zënie e pjesërishme e cila me kohë bëhet zënie e plotë. Kjo është shpjeguar në kapitullin 8.12.4. Rezistencë e zvogëluar e izolimit të pështjellësit, përkatësisht vetit mekanike dhe termike të dobëta të pështjellësit. Shkaqet e kësaj mund të jenë:

a. Kualiteti i dobët izolues,b. Izolim i punuar dobët në mënyrë fabrikore,c. Ndikimi shumëvjeçarë razarajuqi uticaj produkata razlaganja e freonit ftohës dhe vajit,d. Temperatura e lejuar e pështjelljes e rritur ose e tejkaluar, e cila me kohën na sjellë deri te

dobësimi dhe dëmtimi i izolimit.Te shkaqet nën a.) dhe b.), mjeshtri nuk mund të ndikoj. Shkaku nën c.) Mund da pospesi dhe prodhuesi i

pajisjes ftohëse, nëse gjatë kompletimit përfundimtar të pajisjes nuk iu përmbahet rregullave të drejta procedurale. Gjithashtu, në këtë shkak mund të ndikojnë edhe postupci gjatë punës të cilën e ekzekuton mjeshtri. Me kryerjen e drejt të procedurave të punës mjeshtri mund të zvogëloj razarajuqi ndikimin e produkteve razlaganja fluidit ftohës i vajit në izolimin e pështjelljes së motorit. Shkaktari nën d.), në të cilin shkak mjeshtri mund të ndërhyj, është më i shpeshti dhe në raport me të mund të vërtetohet kohëzgjatja e izolimit. Përkatësisht, kohëzgjatja e izolimit vërtetohet me ndryshimin e kohës dhe temperaturës. Nëse izolimi i dhënë përdoret gjatë temperaturave më të larta, kohëzgjatja e tij do të jetë më e shkurtër se izolimi i njëjtë i cili shfrytëzohet në temperaturë më të ultë.

94

Faktorët të cilët ndikojnë në temperaturën e pështjelljes së motorit janë rryma të cilën e tërheq motori, ftohja direkte e pështjellësit të motorit dhe temperatura e shtëpizës së motorit (kompresorit).

Rrymën maksimale kompresori e tërheq në momentin startues. Nëse rotori me një vështirësi i arrin rrotullimet, zgjatet koha gjatë së cilës kompresori tërhjek rrymën maksimale (startuese) për shkak të së cilës pështjellja startuese nxehet shpejt, shpesh me shpejtësi prej 10-18°C në një sekondë. Nuk preferohet të lejohet që temperatura e pështjelljes startuese të kalojë 135°C (këtë përkufizim e japin prodhuesit e kompresorëve në varshmëri të klasës dhe kualitetit izolues). Pështjellësja startuese mund edhe të mbetet e kyçur neposredno pas startimit për shkak të prishjes së reles startuese ose të ngarkesës anormale gjatë kohës së përshpejtimit të motorit. Pështjellësja startuese mund të kyçet edhe gjatë kohës së punës. Një situatë e tillë mundë të ndodhë, p.sh kur motori gjatë kohës së punës është i ngarkuar, dhe kjo sjell kyçje të reles startuese, me të edhe pështjellja startuese. Në të dy rastet e cekura më lart vjen deri te rritja e rrymës të cilën e tërheq motori dhe kushtet për rritje të temperaturës së pështjelljes nën limitin maksimal të lejuar.

Mbingarkesa e pështjelljes kryesore ndodh kur motori në periudhë të gjatë u imponohet temperaturave mbi limitin temperaturik i cili odnosi në izolimin e pështjelljes. Limiti temperaturik mund të kapërcehet kur kompresori është izlozen slabom hlagjenju, tensionet e tepruar-jashtë mase, nën tensionit, shtypjes shumë të lartë kondensuese ose nëse ftohja e motorit me avull nuk është adekuate për shkak se shtypja në anën thithëse është anormale e vogël, gjegjësisht për shkak të humbjes së fluidit ftohës. Gjithashtu, ne odrazavaju se të gjithë faktorët në rritjen e rrymës. Edhe humbja e fluidit ftohës mund të ndikoj në zvogëlimin e rrymës.

Temperatura e shtëpizës së kompresorit nuk është drejtpërsëdrejti proporcionale me temperaturën e motorit. P.sh, diferenca temperaturike në mes të motorit dhe shtëpizës është më e madhe gjatë temperaturave minimale të avullimit, sepse dendësia e avullit të fluidit ftohës zvogëlohet në shtypjet më të ultë. Dhe kjo pasqyrohet në uljen e transmetimit të nxehtësisë në mes motorit dhe shtëpizës së kompresorit.Të shikohet fotografia 8-6. Në rastet e cekura më herët gjithmonë kur rritet rryma që e tërheq motori dhe kur të rritet temperatura e shtëpizës së kompresorit, gjegjësisht temperatura e pështjelljes së motorit, vije deri te kërcimi i mbrojtjes së motorit. Prandaj, mbrojtja e motorit është e patjetërsueshme që deri diku t’i eliminoj në një masë shkaktarët të cilët na sjellin deri te zvogëlimi i rezistencës së izolimit të pështjelljes.

Faktorët të ndryshëm të cilët ndikojnë në temperaturën e pështjellësit dhe rritjen e rrymës më detajisht janë shpjeguar në kryeartikullin 8.4.

95

96

7.3.2. ROTORI I BLLOKUAR

Kur momenti startues i motorit është i pa mjaftueshëm që të mundë të mbizotëroj rezistencën gjatë startimit, kjo gjendje titullohet ‘’rotori i bllokuar’’. Thënë më kjartë, shprehja ‘’rotor i bllokuar’’ raportohet s’i prishje në kompresor dhe sistem i cili pamundëson lëvizje të lirë të rotorit të elektromotorit.

“Rotori i bllokuar” e karakterizon fakti që kompresori tërheq rrymën e tërë startuese. Relea startuese ose PTC përbërësi startues mban të kyçur pështjelljen startuese, por rotori nuk rrotullohet ose më vështirësi i arrin rrotullimet. Nën këto kushte vije deri te rritja e shpejt e temperaturës në pështjelljen startuese, por mbrojtësi motorik është i dimensionuar ashtu që kompenson atë rritje. Për atë arsye, mbrojtësi shumë shpejt kërcen (brenda disa sekondave) dhe e ndërprenë furnizimin e motorit. Pas kërcimit të mbrojtjes së jashtme koha për kyçje të sërishme të mbrojtjes është dukshëm më e gjatë. Pastaj mbrojtësi përsëri kyçet dhe provimi i startimit përsëritet.

Gjendja “rotori i bllokuar” mund të përkthehet edhe si ndonjë prishje e dytë, pasi që nuk është e mundur që të shikohet se a është rotori i qet apo rrotullohet nga pak. Mënyra më e mirë që të vërtetohet se a është rotori i bllokuar është që të kyçet ampermetri dhe atë ashtu që të tregoj rrymën e tërë të cilën e tërhjek motori. Shikoni fig.8-4. Nëse ampermetri i kyçur në atë mënyrë tregon se kompresori tërhjek rrymën e tërë startuese, diagnoza besnike e prishjes është “rotori i bllokuar”.

Shkaqet e gjendjes “rotori i bllokuar” mund të ndahen në tri grupe:1. Bllokim mekanik. Ky lloj grup i shkakut nënkupton që rotori bukvalisht mund të jetë i bllokuar. Nëse

kompresori apo pajisja ftohëse ka qen e indikuar ndaj kushteve të vështira transportuese (nëse është hapur-lëshuar, i goditur, etj), statori ose cilindri në rastin më të keq mund të jen të larguar-dalur nga pozita e tyre, me këtë rast bllokohet rotori ose cilindri. Në rastet e rralla ndodhë që mjeshtrit i bie kompresori nga dora në tokë. Atëherë ndodhë njëjtë si në përshkrimin e situatës së më parshme. Gjithashtu, për shkak të lyerjes së dobët apo mungesës së vajit mund të vije deri të harxhimi i pjesëve lëvizëse, dhe më të deri te bllokimi i rotorit.

2. Gjendja në sistem. Shkaku më i shpeshtë i gjendjes “rotori i bllokuar” është barazimi jo i tërësishëm i shtypjes në LST sistemet ftohëse. Shikoni titullin 8.17.

3. Nëntensioni. Rotori mund të bllokohet gjithashtu edhe për shkak të tensionit startues jashtëzakonisht të vogël. Shikoni titullin 8.11.

Gjendja “rotori i bllokuar” mund që të largohet me eliminimin e shkakut të drejtpërdrejtë. Kjo mund të jetë shumë e vështirë, dhe në shumë raste është me lehtë që të rritet momenti startues i kompresorit. Te kompresorët LST kjo arrihet me ndihmën e kondensatorit startues, nëse teknikisht është e mundur vendosja e kondensatorit startues. Gjatë kësaj duhet të kemi parasysh faktin që kondensatori startues ndikon në ndërrimin e rrymës në pështjellsin startues dhe që kjo mund të ndikoj në mbrojtësin e pështjelljes në rastin e “rotorit të bllokuar”. Me fjalë të tjera, mund që të ndodhë që mbrojtësi i motorit fare nuk reagon ose të reagoj shumë ngadalë, çka na sjell deri te djegia e pështjelljes startuese të motorit. Gjithashtu, vendosja shtesë e kondensatorit mund të ndikoj në punën e reles startuese. Është kritike në atë rast çkyçja e reles gjatë tensionit të lartë. Andaj prapë, në rastet e thjeshta kondensatori startues nuk është i nevojshëm gjatë tensionit të lart, pasi që gjatë tij momenti startues edhe ashtu rritet. Pa marr parasysh në të, prapë duhet që të vërtetohet se a punon kompresori drejt në tensionet jasht mase të pritura.

7.3.3. ËSHTË ZVOGËLUAR KAPACITETI I KOMPRESORIT

97

Kapaciteti i zvogëluar i kompresorit, për shkak të prishjeve në pjesët e tij mekanike, shkakton zvogëlimin qarkullues të fluidit ftohës nëpër sistemin ftohës. Mjeshtrit këtë gjendje të kompresorit e quajnë "pjesërisht është përfryer ose është dobësuar kompresori".

Pasi që kompresori edhe më tutje mundëson qarkullimin e fluidit ftohës, por të zvogëluar, kjo gjendje e ka ndikimin e njëjtë te kushtet në sistem sikur të ishte zgjedhur dhe i vendosur një kompresor më i vogël. Rezultati praktik i kësaj është rritja e shtypjes së avullimit, kurse për shkak saj edhe rritja e temperaturës së sipërfaqeve në avullues, për shkak të së cilës pajisja ftohëse "ftohë dobët". Në të njëjtën kohë, ekziston tendenca e zvogëlimit të shtypjes kondensuese. Nga ana tjetër, ndikimi në harxhimin e rrymës është më i vogël dhe varet nga natyra dhe renditja e prishjeve.

Vlerësimi i vrazhdë i kapacitetit të kompresorik mund të ekzekutohet me matjen e shtypjes thithëse me ndihmën e manovakumetrit të kyçur në tubin servisues (punues) të kompresorit. Shiko fig.8-7.

1. Shtypja thithëse(shtypja e avullimit)2. Temperatura e avullit në shtypje3. Temperatura e kondensimit

4. Shtypja shtyse(shtypja e kondensimit)5. Ringrohja 6. Temperatura e avullit në thithje

Përderisa shtypja thithëse është rritur, kurse kondensatori dhe filtri-tharësi janë më të ftohta se zakonisht, me këtë mund të përmbyllet që kompresori pjesërisht e ka humb kapacitetin e tij.

Në fig. 8-8 është paraqitur tabela e shtypjeve thithëse të kompresorit për disa fluidë ftohës në varshmëri prej regjionit zbatues-praktik.

98

R-12

R-134a

R-600a

M/HBP

Shtypjet relative në bar

LBP

-0,2 deri 1,2

-0,64 deri 0,08

-0,64 deri 0,08

0,25 deri 3,3

0,06 deri 3,15

Të dhënat janë marr nga ‘Electrolux compressors-Technical information, 1997’

Fig. 8-8. Shtypjet thithëse të kompresorit elektrolux

Me demontimin e kompresorit nga pajisja ftohëse dhe me kyçjen e tij në pajisjen testuese e cila matë rrjedhjen (qarkullimin), me siguri mund të vërtetohet kapaciteti pompues i kompresorit. Gjithashtu, me kyçjen e kompresorit në pajisjen testuese me të cilën testohet kompresori mundet me një siguri të madhe të përcaktohet gjendja e kapacitetit të kompresorit. Ky test pajisjes i jep vetëm një përshtypje të përafërt të kapacitetit pompues të kompresorit, pasi që ai nuk bën matjen e vëllimit (sasisë) të azotit të thatë. Përsëri, përvojat nga praktika tregojnë që nëse kompresori e kalon këtë test, ekziston një mundësi e vogël që kapaciteti nuk është në rregull.

Në fig. 8-9 është treguar përgatitja e kompresorit për testim (vërtetim) dhe kyçja e tij në REFCO 10125 kompresor i pajisjes testuese. Kompresori duhet të thithë azotin e thatë që të evitohet hyrja e çfarëdo lagështie në të. Kur të kryhet lidhja si që është treguar në figurë, hapet valvuli për përcjelljen e azotit të thatë dhe kompresori kyçet në rrjetë që të punoj. Kompresorit i lejohet të punoj derisa të mos e arrij shtypjen prej 16 barëve. Kur kompresori të shkyçet, shtypja prej 12 deri 14 bar duhet të mbahet 60 sek. Kur ventili është i mbyllur manometri për 60 sekonda nuk duhet të humb më tepër se 2 bar. Kompresori është i prishur nëse nuk mund të "mos pompoj" shtypjen e cekur ose nëse është humbja e shtypjes më e madhe se sa nga ajo e cekura.

Shkaqet të cilat ndikojnë në zvogëlimin e kapacitetit të kompresorit janë:

99

1. Mbërthim i dobët i valvulit e cila mund të krijohet për shkak të: - ndyrësirave të ndryshme dhe materialit dyllor të cilat janë shtresuar në ta ose në karriget e valvulit;- bakërizimi i valvulit;- Harxhimi i valvulit për shkak të ndikimit të produkteve të krijuara gjatë reaksioneve kimike të fluidit ftohës në prani të lagështisë;

- Zënia e vrimës së valvulit shtytës me ndytësira të ndryshme. 2.Shtërngimi-frenimi në grushtin e madh apo të voglin (zakonisht në të voglin). Për shkak të kësaj pistoni nuk

mund të arrijë "pikën e lartë e vdekur" të projektuar, andaj shtypja e ngjeshjes është më e vogël se ajo e parallogaritur dhe e nevojshme. Kompresori i cili kapacitetin e tij e ka të zvogëluar duhet të ndërrohet që pajisja ftohëse të punoj normalisht.

7.3.4. KOMPRESORI E KA HUMBUR KAPACITETIN E TIJ

Nëse kompresori është absolutisht pa kapacitet (mjeshtrit këtë e quajnë "produvao kompresor"), qarkullimi i frenonit ftohës nëpër sistemin ftohës komplet është i ndërprerë. Për këtë shkak avulluesi është i "ngrohtë", respektivisht është shtypje e lartë avulluese dhe sipërfaqja e temperaturës në avullues është e lartë, për shkak të së cilës pajisja ftohëse "nuk ftohë aspak". Kondensatori është i "ftohtë", përkatësisht shtypja kondensuese është e ulët. Pasi që nuk ka kompresion zvogëlohet rryma të cilën e tërhjek motori.

Me kyçjen e manovakumetrit në tubin servisues duhet të kontrollohet edhe shtypja thithëse e kompresorit i cili është i montuar në pajisjen ftohëse në manifestimet e cekura më lartë. Përderisa instrumenti tregon një shtypje të lartë thithëse mund të konkludohet që kompresori ka "produvao". Me heqjen e kompresorit nga pajisja ftohëse dhe me kyçjen e tij në pajisjen testuese(shembulli në 8.8.3), mundet si shtesë të vërtetohet humbja e kapacitetit të kompresorit.

Shkaku më i rëndësishëm i cili na sjell deri te humbja absolute e kapacitetit të kompresorit është "goditja e lëngët"(goditja hidraulike). Kompresori nuk është i konstruktuar që ta ngjesh fluidin ftohës në gjendje të lëngët. Nëse në cilindrin e kompresorit në ndonjë mënyrë arrin izvesna sasi e lëngut të frenonit ftohës krijohen dëmtime shumë serioze. P.sh: Pëlcet ‘pistoni’, pëlcet valvuli, pëlcet gypi shtytës në kompresor. Dëmtimet pasojnë për shkak të rritjes së menjëhershme dhe të shtypjes në cilindër. Pasi që janë prerjet rrjedhore të valvulit të dimenzionuara në bazë të peshës specifike të fluidit ftohës në gjendje të gaztë, e cila është shumë më e vogël prej peshës specifike të fluidit ftohës në gjendje të lëngët, është e qartë se përse vije deri te thyerjet-dëmtimet e elementeve veç e veç mekanike të kompresorit.

Në të shumtën e rasteve paraqitja e freonit ftohës në gjendje të lëngët në kompresor ndërsjellë thithjen e avullit të lagësht. Që të evitohet kjo, pa marr parasysh gjendjen e avulluesit, kompresori duhet gjithmonë të ketë kushte për thithje konstante të avullit e cila në dalje të avullorit është pakëz e nxehtë, respektivisht kompresori duhet gjithherë të thithë avullin i cili ka temperaturë të përshtatshme në thithje të kompresorit. Shiko tabelën në fig. 8-10. Gjithashtu, është me rëndësi që të dihet që temperatura thithëse kurrë nuk guxon ta kaloj temperaturën e ambientit.

100

Fig. 8-10 Temperatura në thithje të kompresorit

Krahas freonit ftohës në gjendje të lëngët dhe të avullt me përqindje të rritur të lagështisë, "goditja e lëngtë" mund të shkaktoj një sasi të madhe jo normale të vajit ose sasi të madhe jo normale të përzier vaji dhe fluidit ftohës, nëse ndërhyn në cilindër të kompresorit.

Që pajisja ftohëse të mund të kryej funksionin e saj duhet të ndërrohet kompresori i cili e ka humbur kompresionin(kapacitetin).

7.3.5. TEMPERATURA E TEJLARTË NË SHTYPËS TË KOMPRESORIT

101

Nën temperaturën e tejlartë në shtypës të kompresorit nënkuptohet vlera e temperaturës e cila e ka kaluar temperaturën maksimale të lejuar të avullit të ngjeshur të fluidit ftohës. Temperatura e madhe e tepruar e avullit në shtypës mund të shkaktojë:

a.Lubrifikim të dobët të kompresorit. Për shkak të tij pistoni ose ndonjë leziste mund të zariba;b.Grumbullimi-tubimi i materialit dyllor në elementet mekanike të kompresorit, veçanërisht në valvulin

shtypëse. Për këtë shkak valvuli mund të zaptiva dobët ose të thyhet;c.Ndezja e vajit.Secili prodhues i kompresorëve e përshkruan temperaturën maksimale të avullit në shtypje për çdo lloj të

kompresorëve. Shikoni shembullin fig. 8-11.

Fig. 8-11. Temperatura maksimale në shtypje të kompresorit

Shkaku më i rëndësishëm i cili na bie deri te rritja e temperaturës së avullit të ngjeshur në shtypës të kompresorit është rritja e temperaturës kondensuese, pa marr parasysh se a është temperatura e kondensimit e rritur për shkak të gjendjes për rreth kondensatorit ose për shakë të gjendjes në sistem. Me largimin e shkakut të rritjes së temperaturës së kondensimit zgjidhet problemi i rritjes së temperaturës së avullit në shtypës.

Konstruksioni i kompresorit gjithashtu mund të ndikoj në rritjen e temperaturës së avullit në shtypës.Shkaqet kryesore:

Lloji i kompresorit(diferenca e shtypjes thithëse dhe shtypëse) lloji i valvulit, kualiteti i lubrifikimit së cilindrit në kompresor kualiteti i prodhimit(dëmtimi në sipërfaqe të cilindrit ose pistonit).

Grupi tjetër i shkaqeve e cila mund të ndikoj në rritjen e temperaturës së avullit në shtypës rrjedh nga parallogaritja, konstruksioni dhe ndërtimit të pajisjes ftohëse-kompresori thithë avullin e tejnxehur tej mase(madhësia e tejnxehur në thithës), ftohje e dobët e kompresorit dhe kondensatorit, në cilindër kanë arritur ndyrësira të ndryshme(pastrimi jo i mjaftueshëm i elementeve para montimit, ndikimi i produkteve razlaganja të fluidit ftohës dhe vajit në materiale në sistemin ftohës) etj.

7.3.6. LUBRIFIKIMI I DOBËT I KOMPRESORIT

Zgjedhja e vajit optimal për lubrifikimin e kompresorit varet nga karakteristikat e kompresorit, nga i tërë sistemi dhe nga vet fluidit ftohës. Posaçërisht faktor kryesor janë aftësia e lubrifikimit të vajit dhe ndër reaksionet me fluidin ftohës, sjellja e tij me rastin e avullimit si dhe tretja dhe përzierja.

Parametrat më të rëndësishëm për vërtetimin e kualitetit të lubrifikimit të vajit ose përzierjes së vajit/fluidit ftohës është viskoziteti. Viskoziteti i vajit varet prej temperaturës- sa më i nxehtë të jetë vaji aq do të jetë

102

viskoziteti. Raporti i temperaturës dhe i viskozitetit izrazhen është me indeksin e viskozitetit. Sikur edhe te makinat dhe pajisjet tjera, është e dëshirueshëm që kompresorët hermetik të përdorin vajin

viskoziteti i të cilit me ndryshimin e temperaturës varin sa më pak. Kur të përdoret në sistemet ftohëse, vaji i kompresorit nuk është i pastër, por pak a shumë është i përzier

me fluidit ftohës. Sa ma e madhe që është sasia e fluidit ftohës e cila përzihet me një sasi të dhënën të vajit, ky është viskoziteti më i vogël i përzierjes. Nga ana tjetër, aftësia e vajit të absorboj fluidin ftohës në masë të madhe varet prej temperaturës dhe shtypjes. Në rast të kompresorëve me cilindër, viskoziteti i vajit varet prej shtypjes dhe temperaturës në shtëpizën e kompresorit.

Në pikëpamjen e lubrifikimit, e vërtet është që vaji duhet të jetë i zgjedhur në atë mënyrë që të siguroj lubrifikim efikas nën një diapazon të gjerë të kushteve të ndryshme punuese me të cilat kompresori mund të jetë i indikuar. Në këtë pikëpamje, kushtet punuese të cilat nën kuptojnë një ngarkesë të madhe janë më kritiket, pasi që temperatura e brendshme e kompresorit atëherë rritet në mënyrë rapide. Në këto kushte, temperatura e vajit është e lartë, kurse viskoziteti i vogël. Këto janë kushtet, respektivisht gjendja në sistem kur është e rritur temperatura e kondensimit, përkatësisht temperatura e tejlartë në shtypës të kompresorit.

Është logjike që vaji për kompresor të zgjidhet ashtu që edhe në kushtet më të vështira të punës të jetë e siguruar filmi i vajit në mes të pistonit dhe cilindrit në shtretër. Këto kushte mund të plotësohen vetëm nëse i mundësohet që në temperaturat e ulëta mbizotëron relativisht viskoziteti i lartë. Nën kushtet e përcaktuara kjo vështirë që mund të realizohet, por nuk duhet të krijoj probleme kryesore, posaçërisht nëse ndikimi i viskozitetit të rritur në kompresor dihet më përpara.

Vetit e këqija të viskozitetit të vajit lajmërohen te startimi për shkak të fërkimeve në shtretërit e kompresorit, të cilat rriten në mënyrë proporcionale me viskozitetin. Pasi që ekziston një ndryshim i madh në mes momenteve në madhësinë e motorëve të ndryshëm, është e çart që kompresorët me motor më të vegjël në situatë relativisht më të keqe sesa ata me motorë me të mëdhenj. Rezultat i gjithë kësaj është që në praktik viskoziteti i vajit ndikon vetëm në karakteristikat startuese të kompresorët me të vegjël.

Kur kompresori starton normalisht, gjatë temperaturave normale të rrethinës, vaji në shtretër shpejt zëvendësohet me vajin nga karteri. Këtë vajë e përmban freoni ftohës.

Raportin në mes të përzierësve e përcakton temperatura e cila zotëron dhe shtypja e fluidit ftohës në sipërfaqen e vajit. Prezenca e fluidit ftohës në vaj në mënyrë natyrore zvogëlon viskozitetin. Përderisa kompresori punon, temperatura e tij rritet, si dhe temperatura e shtretërve dhe vajit. Siç rritet temperatura e vajit gradualisht e cila kalon nëpër shtretër, ashtu zvogëlohet aftësia e vajit që të mbaj freonin ftohës. Vaji i cili ngel në shtretër në momentin e ndaljes së kompresorit të nxehtë është relativisht e varfëruar me sasinë e frenonit. Pasi që nuk ka lidhje të ngushtë mes freonit ftohës në sistem dhe filmit të vajit në shtretër, mund të pritet që filmi i vajit edhe në rastin e ristartimit të jetë i varfëruar me fluidin ftohës.

Problemet me startime, të cilët kanë lidhje me vajin për lubrifikim dhe me temperaturë të ulët janë shpjeguar në kreun 8.11.4 .

Fluidi ftohës i cili përdoret në frigoriferët dhe grirësit shtëpiak i takojnë grupit të fluidëve ftohëse të cilët më së shumti tretën në vajra me të cilin përdoret në sistemin ftohës. Por prapë, nuk përzihet i tërë fluidi ftohës me vajrat ftohëse në të gjitha temperaturat dhe në të gjitha koncentracionet. Kjo së pari qëndrohet në freonët ftohës-përzierësit me përmasa të mëdha të përqindjeve të R-22. Fluidi ftohës R-22 pakufishëm tretet në vaj vetëm gjatë temperaturave të larta. Nëse, p.sh. përzierja e tërë e tretur/vaji fluidi ftohës ftohet, arrihet pika gjatë së cilës përzierja e tërë e tretur ndahet në dy faza. Ajo pjesë e tretshmërisë së pjesërishme quhet "shprazësira në aftësinë për tu përzier"(miscibility gap). Distancë "shprazësira në aftësinë për tu përzier" varet nga lloji i fluidit ftohës dhe gjithashtu në masë të madhe nga lloji i vajit. "Shprazësira në aftësinë për tu përzier" ka domethënie të madhe për sistemin ftohës. Nëse raporti vaj/fluid ftohës u okviru "shprazësirës në aftësinë për tu përzier", problemet mund të lajmërohen për shkak të fazës (akumulimit)së përshtrirjeve të shtresave të fluidit ftohëse të pasuruar me vaj në kondensator, avullues dhe në shtëpizën e kompresorit.

Konstruksioni dhe parallogaritja e sistemit ftohës gjithashtu mund të ndikoj në kualitetin e lubrifikimit të kompresorit. Te sistemet e përgjithshme automatike, siç janë frigoriferët dhe ngrirësit, është e patjetërsueshme që sasitë e vajit të cilët e lëshojnë kompresorin në njësinë e kohës në të njëjtën periudhë vije prapë në kompresor, dhe që koncentracioni i vajit e cila vije në karter të jetë përafërsisht e njëjtë me koncentracionin në karter. Nëse nuk është përmbushur kushti i parë, karteri mund të shprazet, por përderisa në karter vije vaji me koncentracionet më të mëdha të fluidit ftohës se sa ajo që e përmban vaji në karter, gjatë përzierjes vije deri te

103

avullime të pastajmë dhe krijohen turbilime dhe shkumime të vajit përzier. naknadog isparavanja i stavaranja uzburkane i penusave uljne mesavine. Si pasoj lajmërohet largimi i përforcuar i vajit nga kompresori dhe mundësia e "goditjes së vajit". Përfitime të koncentracioneve më të ulëta të fluidit ftohës në vaj ariet me avullime shtesë në tubin thithës.

Siç është e njohur në të gjitha sistemet ftohëse qarkullohen sasitë të vogla të vajit. Ato janë të parrezikshme deri atëherë kur të mbetet vaji në sistem. Në të kundërtën, vaji mund të akumulohet (natalozi ) në avullues, me çka rezultohet me kthim jo të plotë të tij. Në rastet më të këqija, kjo mund të rezultojë me zvogëlimin e rrezikshëm të sasisë së vajit e cila është e nevojshme për lubrifikim dhe ftohje të kompresorit. Nëse sasia e vajit zvogëlohet dukshëm, bartja e nxehtësisë në shtëpizë të kompresorit zvogëlohet dhe temperatura e mbështjellësit(statorit) të motorit rritet. Në një moment, sasia e vajit mund të jetë aq e vogël që më nuk mund të ketë lubrifikim, për të cilin shkak mund të vije deri te fërkimi i pjesëve lëvizëse të kompresorit. Për pengimin e akumulimit të vajit në avullore sigurohet me mirëmbajtjen e shpejtësisë së avullit të fluidit ftohës mbi vlera të definuara të përkufizuara. P.sh., te frigoriferët dhe grirësit shtëpiak me R-12 për avullues shfrytëzohen shpejtësitë e avullit prej 3-5 m/sek. Në atë mënyrë sigurohet kthimi më efikas i vajit pa ndonjë humbje të theksuar të shtypjes në avullues.

Nganjëherë ndodh që kompresori të jetë gabimisht i dërguar pa vaj, ose që pjesërisht apo plotësisht e humb vajin për arsye se tapat(mbyllësit) kanë rënë gjatë transportit. Nuk ka nevojë të shpjegohet veçanërisht problemet për lubrifikimin e këtyre kompresorëve, nëse ai vendoset pa kujdes në pajisjen ftohëse.

7.4. RELEA STARTUESE

7.4.1. DEFEKTET E RELES STARTUESE

1. Është djegur pështjellës i reles startuese. Shkaqet mund të jenë:- amortizimi i materialit për shkak të punës shumëvjeçare, kalimit të rrymës dhe nxehjes së pështjellësit;- Pështjellja punuese e motorit ka shpuarjen e izolimit të pjesërishëm, kurse mbrojtësi i motorit me siguri “i salduar”. Para se të ndërrohet rele të verifikohet a janë këta shkaktar të djegies së pështjellësit të reles;- i salduar mbrojtësi i motorit për shkak të tensionit të ulët dhe tentimeve të shumta të startimit. Në ndërkohë, deri sa mjeshtri nuk ka ardhur, tensioni është kthyer në vlera normale. Mjeshtëri e ka ndërruar relen e prishur dhe kompresorin, respektivisht pajisja ftohëse ka vazhduar të punoj normalisht. Në këto raste ka mbetur problem i prishjes së mbrojtësit të motorit. Cila do prishje e sistemit ftohës pranë së cilës kompresori tërhjek një rrymë më të madhe se ajo normale, në vend se të nxitë qitjen e mbrojtësit, do të sjell djegien e pështjellësit të motorit.

104

- kompresori është bllokuar dhe tërhjek rrymë të madhe, kurse mbrojtësi është i salduar për shkak të disa tentimeve për të startuar, çka në fund sjell djegien e pështjellës së reles.

Rregullsia e pështjellës së reles verifikohet në një mënyrë vizuale ku mund të shihet djegia e saj. Rregullsia e pështjellës së reles në shembullin ‘A’ në foton 8-12 verifikohet ndërmjet kyçeve 10 dhe 12, kurse në shembullin ‘B’ në mes 1 dhe 2. Gjatë verifikimit të pështjelljes nuk është me rëndësi pozita e reles në hapësirë. Nëse llamba nuk ndizet dhe om-metri tregon një rezistencë të pakufishme, atëherë pështjellja e reles është djegur.

Kjo prishje, pasi që bën ndërprerje në qarkun punues të pështjelljes mund të bëhet shkaktar që kompresori të mos startoj dhe të tërhjek rrymë. Rele me pështjellës të djegur duhet të zëvendësohet me të njëjtën rele.

2. Rele startuese e thyer. Kompresori nuk po starton dhe nuk bënë tërheqjen e rrymës. Të ndërrohet rele startuese e prishur me të njëjtën rele.

3. Janë kallur, janë djegur ose oksiduar kontaktet e reles startuese.Shkaqet mund të jenë: kualiteti i dobët i kontakteve, amortizimi i materialit për shkak të kalimit të gjatë

kohorë të rrymës, xixëllimi(shkëndijimi).Kjo prishje shkakton ndërprerje në qarkun e pështjellës startuese. Kompresori nuk starton por tërhjek

pjesërisht rrymën startuese, për shkak të së cilës kërcen mbrojtësi i motorit. Puna e rregullt e kontakteve mund të verifikohet me om-metër. Nëse gjatë verifikimit fitohen rezultate të tjera në raport në shembujt në figurë 8-12, rele nuk është në rregull dhe duhet të ndërrohet me gjegjësen.

4. Është bllokuar spiranca. Spiranca në të vërtet bllokohet për shkak të bllokimit të spirales. Spiranca zakonisht bllokohet në pozitën e

epërme-kontakti i mbyllur, por ka raste kur bllokohet në pozitën e poshtme-kontakti i hapur. Nëse rele tundet, gjatë këtij veprimi nuk dëgjohet lëvizja (goditja) e spirancës, ky është sinjal se spiranca është bllokuar.

Nëse spiranca është bllokuar në pozitën e epërme, respektivisht nëse gjithherë i mbanë kontaktet e bashkuara, pështjellësit startues i motorit mbetet i kyçur pas sekuencave të startimit çka na sjell deri te qitja(kërcimi) e mbrojtësit motorik.

Nëse spiranca është bllokuar në pjesën e poshtme, respektivisht nëse nuk mundet të puthit kontaktet, mbështjellësi startues gjatë testimit të startimit nuk ka furnizim. Vetëm mbështjellësi punues tërhjek rrymën, kompresori nuk mund të startoj dhe kërcen (i qetë) mbrojtësi i motorit.

Gjendja e spirancës së bllokuar lehtë konstatohet me om metër. Nëse gjatë testimit fitohen rezultatet të tjera në raport me shembujt në foton 8-12, rele nuk është në rregull dhe duhet të ndërrohet me të njëjtën.

A1 – Rele e saktë, pozita vertikale, pështjellja lartë, nuk ka kontakte në mes 10 dhe 11

105

A2 – Rele e saktë, pozita vertikale, pështjellja poshtë, ekziston kontakti në mes 10 dhe 11

B1 – Rele e saktë, pozita vertikale, pështjellë poshtë, nuk ka kontakte në mes 2 dhe 4

B2 – Rele e saktë, pozita vertikale, pështjellja lartë, ekziston kontakti në mes 2 dhe 4

Fig. 8-12. Pozita e reles dhe gjendja e morsedes në mes kontakteve

5. Kontaktet e reles startuese të ngjitura.Për shkak të amortizimit të kontakteve dhe kalimin e rrymës më të madhe në një moment nëpër të thjeshtë

kontaktet mund të ‘saldohen’. Kur rele të tundet nuk dëgjohet lëvizja e spirancës.Kjo prishje shkakton që mbështjellësi startues të mos shkyçet prej qarkut elektrik pas sekuencës së

startimit dhe për këtë arsye vije deri te kërcimi(qitja) e mbrojtësit motorik.Gjendja e rregullt e punës së kontakteve mund të vërtetohet me om-metër. Nëse gjatë testimit fitohen

rezultate të tjera në raport me shembujt në fotot 8-12, rele nuk është në rregull dhe duhet të ndërrohet me relen gjegjëse.

7.4.2. RELEA STARTUESE JO GJEGJËSE

Mund të ndodhë në ndonjë situatë që për ndonjë arsye me gabimin e prodhuesit të kompresorëve apo me gabimin e mjeshtrit, është vendosur rele për ndonjë kompresor më të madh apo më të vogël në vend të reles gjegjëse. Më herët ose më vonë ajo do të ndikoj në punën e drejtë të kompresorit.

Nëse kompresori për të cilin bëhet fjalë është ekspozuar tensionit nominal dhe nëse ngarkesa është e vogël, vështir mund të diktohet gabimi i tillë. Megjithatë, pasi që vije deri te ndryshimi i tensionit ose ngarkesa e rritur, fillojnë problemet.

Nëse është vendosur ndonjë rele për motor më të madhe, ajo rele ka me teprim(pa masë) rrymë të shkyçjes. Problemi krijohet gjatë nën tensionit. Në këtë rast mbështjellësi startues “bie” gjatë numrit të

106

rrotullimeve më të vogla se sa duhet. Sa më shumë që është i indikuar nën tensioni, ajo rele më herët “bie”. Nëse është ngarkesa e motorit në momentin e shkyçjes së reles startuese më e madhe se e momentit ndalës, pa kyçjen e mbështjellësit startues, motori ngadalësohet dhe ndalet. Në praktik, rele kyçet, shkyçet, pra disa herë ashtu, derisa nuk reagon mbrojtësi i motorit.

Nëse është përdorur rele për motor më të vogël, kjo rele ka një rrymë shumë të vogël të shkyçjes. Vështirsit pasojnë gjatë tensionit të pa masë. Në këtë situatë motori nuk do të punoj me këtë rrymë të vogël

e cila është e mjaftueshme ta shkyç relen startuese. Për këtë arsye shumë shpejt vije deri te kërcimi i mbrojtësit të motorit.

Në të dy rastet e shpjeguara më parë është e nevojshme të ndërrohet rele startuese, por vetëm me relen gjegjëse të përcaktuar nga ana e prodhuesit të kompresorit.

7.5. PTC PËRBËRËSI STARTUES

Për shkak të parregullsisë së përbërësit startues-PTC-së krijohet shkëputje në qarkun e mbështjellësit startues, përkatësisht pështjellë startuese është gjatë testimit të startimit pa furnizim. Rrymën e tërhjek vetëm mbështjellësi punues, nuk ka nisje të kompresorit dhe si shkak, kërcen mbrojtësi i motorit.

Prishjet e PTC-se përbërësit startues mund të jen: d. Është oksiduar sipërfaqja e gjysmë përçuesit(mjeshtrit e quajnë ‘ampula’) e. Është qar gjysmë përçuesif. Është djegur PTC-ja përbërësi(kyçje-shkyçje të njëpasnjëshme të rrjetit të tensionit).

Verifikimi i rregullsisë së PTC-se të përbërësit startues mund të kryhen me om-metër, vetëm se PTC-ja në atë rast duhet ta ketë temperaturën e dhomës.

Shikoni disa shembuj ne fig. 8-13. Shkaqet të cilat na sjellin deri te prishja e PTC-se të përbërësit startues janë: g. Atmosfera e gazit oksiduese ose korrozive (CI2, H2S, SOx, NO etj.)h. Atmosfera e gazit avulluese ose ndezëse i. Pluhur i tepruarj. Uji në PTC përbërësit startues ose niveli i lart i lagështisë për rreth asajk. Prania e ujit të kripur ose mjegullëzës të lehtë kripurl. Vaj në PTC përbërësin startuesm. Prezantimi i agenasa i rastvaraqan. PTC përbërësi startues i imponuar temperaturës më të lartë se 200°Co. Tensioni më i madh se 300Vp. PVC(poliyvinyl chlorine) izoluesi i përçuesit dhe asi lloj përçuesi i kontaktuar në PTC përbërësi startues. PTC-ja e prishur duhet të ndërrohet me një të re.

107

A – Danfoss PTC 103N0011. Rezistenca në temperaturë dhome në mes N dhe S duhet të jetë rreth 25 Ω.

B – Embraco PTC 8EA5B1. Rezistenca në temperaturë dhome në mes 2 dhe 3 duhet të jetë prej 15 - 25 Ω.

Fig. 8-13. Shembuj të llojeve të PTC-ve dhe vlera e rezistencës

7.6. KONDENSATORI STARTUES

Prishjet e kondensatorit startues mund të jen: 1. Ndërprerje në kondensatorin startues. Për shkak të kësaj prishjeje të kondensatorit startues krijohet

shkëputja në qarkun e mbështjellësit startues, andaj gjatë testimit të startimit të kompresorit mbështjellësi startues nuk kyçet. Vetëm mbështjellësi punues tërhjek rrymën, kompresori nuk starton dhe kërcen mbrojtësi i motorit.

2. Lidhje të shkurtër në kondensatorin startues. Për arsye të këtij gabimi nuk ka ç'fazim të përshtatshëm të rrymës të cilën e tërhjek pështjelli startues, andaj startimi i kompresorit është i pamundshëm dhe kërcen mbrojtësi i motorit.

3. Kondensatori startues “depërton në masë”. Ky është rast me kondensatorin startues të konstruksionit më të vjetër të cilët kanë pasur shtëpizë metali. Për shkak të kësaj prishjeje digjet siguresa.

4. Ka pëlcitur shtëpiza dhe/ose rrjedh elektroliti. Kapaciteti i kondensatorit startues mund të verifikohet me instrument për matjen e kapacitetit të kondensatorëve ose të bëhet verifikimi i vrazhdë i rregullsisë në mënyrën si ne foton 8.14. Kondensatori kyçet në tension dhe mbushet jo më shumë se tre sekonda. Pas kësaj, kontaktet

108

e tij kontaktohen ne mes vete dhe në atë moment gjatë shprazjes së kondensatorit duhet që të lajmërohet një shkëndi e fortë. Nëse nuk ka shkëndi, kondensatori është i prishur dhe duhet të ndërrohet.

Prishja e kondensatorit i cili “depërton në masë” mundet lehtë të vërtetohet me om-metër ose me llambën testuese. Nëse om-metri lidhet në mes një kontakti të kondensatorit dhe masës së tij nuk tregon rezistencë të pakufishme ose nëse kjo kyçje me llambën testuese ndriçon, atëherë kondensatori ka “depërtua në masë”. Të ndërrohet me të njëjtin kondensator.

Fig. 8-14. Vërtetimi i ashpër i saktësisë së kondensatorit

Kondensatori i cili e ka të krisur shtëpizën dhe\ose i rrjedh elektroliti duhet të ndërrohet me të riun.Nëse kondensatori i ri për ndonjë arsye në shtëpizën e vet nuk ka shënime mbi vlerën e kapacitetit të tij

apo nuk mund të lexohet, kurse mjeshtri nuk e ka instrumentin me të cilin e bën matjen e kapacitetit, kapaciteti i kondensatorit mund te vërtetohet në këtë mënyrë:

a. Bëhet lidhja si në foton 8-15;

Fig. 8-15. Përcaktimi i kapacitetit të kondensatorit

109

b. Kondensatori kyçet në rrjetë por jo më shumë se tre sekonda;c. Para kalimit të 3 sekondave dhe shkyçjes së kondensatorit lexohen vlerat në instrumente;d. Vlerat e lexuara të tensionit dhe rrymës barten në këtë formulë:

Kapaciteti në µF = 3190 x amper\volt, dhe pas llogaritjes fitohet vlera e kapacitetit të kondensatorit.Gjithmonë kur duhet të rritet momenti startues të kompresorëve LST me ndihmën e vendosjes/kyçjes të

kondensatorit startues, duhet ta kemi në mendje që një kondensator i kyçur në atë mënyrë mund të ndikoj në punën e elementeve të tjera të sistemit. Të shikohet titulli 8.3.2

7.7. KONDENSATORI PUNUES

Prishjet e kondensatorit punues mund të jenë: 1. Ndërprerja e kondensatorit punues. Kjo prishje në praktik nuk vërehet. Në thelb, për këtë shkak pajisja ftohëse vetëm e rrit harxhimin e rrymës për disa përqindje.2. Lidhja e shkurtër në kondensatorin punues. Për shkak të kësaj prishjeje nuk ka ç'fazim të përshtatshëm të rrymës të cilën e tërhjek pështjellja startuese. Pasi që kondensatori punues të kompresorët e frigoriferëve dhe ngrirësve shtëpiak kryesisht përdorin përbërësin startues me PTC, kompresori do të startoj por menjëherë pas startimit do të kërcej mbrojtësi i motorit.

Kapaciteti i kondensatorit punues, përkatësisht saktësia e tij, verifikohet në të njëjtën mënyrë si te kondensatori startues.

Kondensatorin e prishur punues duhet të ndërrohet, pasi që në praktik gjë që është gabim mjeshtrit e heqin, kurse kondensator të ri nuk vendosin.

7.8. MBROJTËSI MOTORIK

Mbrojtësi motorik ka për detyrë të bëj mbrojtjen e motorit nga mbi ngarkesat gjatë punës dhe startimit.

7.8.1. PRISHJET E MBROJTËSIT MOTORIK

1. Është djegur nxehësi në mbrojtës. Shkaqet mund të jenë lodhja e nxehësit për shkak të kalimit disa vjeçar total të rrymës së kompresori nëpër të. Pas djegies së nxehësit shpesh digjet ose dëmtohet edhe disku bimetalik.

Për shkak të kësaj prishjeje fillon ndërprerja e qarkut elektrik të kompresorit për shkak të së cilës nuk ka startim të motorit, kompresorit, përkatësisht pajisja ftohëse fare nuk punon.

Kjo prishje zbulohet me anë të om-metrit. Shiko foton 8-16. Mbrojtësi i dëmtuar i motorit duhet të ndërrohet me të njëjtin.

Mbrojtësi MRP 63AMN-3007. Saktësia e mbrojtësit të jashtëm ka lidhshmëri në mes të gjitha kontakteve.

Fig. 8-16 Shembull i një mbrojtësi të jashtëm të motorit

110

2. Kontaktet e djegura ose të dëmtuara. Shkaktarët mund të jenë shkëndijat të krijuara për shkak të kyçje-shkyçjeve të shpeshta të mbrojtësit. Manifestimi dhe zbulimi i këtij gabimi janë të njëjta si në pikën e më parshme. Gjithashtu, duhet të ndërrohet mbrojtësi më këtë lloj të gabimit.

3.Mbrojtësi i motorit është ‘dobësuar’. Në raste të rralla ndodhë që mbrojtësi shpesh reagon, shikuar realisht nuk ekzistojnë kushtet për reagimin e saj.Ndërprerja e shpeshtë e punës së pajisjes ftohëse ndikon në zvogëlimin e ftohjes. Shkaku i kësaj prishjeje është dobësimi i diskut bimetalik. Për shkak të kësaj prishjeje duhet të ndërrohet mbrojtësi i motorit. 4. Kontaktet e ngjitura. Shkaqet mund të jenë kualiteti i dobët i kontaktit ose dobësimi për shkak të kalimit disa vjeçar të rrymës kompresorik nëpër të. Manifestim të këtij gabimi nuk kemi. Vetëm atëherë kur digjen pështjellësit e motorit mund të dyshohet në mbrojtësin e prishur, me që gjë mund edhe të testohet. Kjo në përgjithësi më nuk është aq me rëndësi, sepse për shkak të djegies të njërit prej pështjelluesve duhet të ndërrohet i tërë kompresori. Me kompresor të ri vije edhe mbrojtësi i tij. 5. Mbrojtësi i motorit i thyer. Të ndërrohet mbrojtësi i motorit. 6.Mbrojta jo gjegjëse e motorit. Nëse në kompresor vendoset mbrojtja e paraparë për motor më të vogël(rrymë më të vogël), gjatë testimit të startimit ose gjatë startimit vije deri te kërcimi i kësaj mbrojtjeje. Nëse vendoset mbrojta e paraparë për motor më të madh(për rrymë më të madhe), kjo shumë shpejt na sjell deri te djegia e pështjelljes startuese të motorit.

Gabimet e shënuara më përpara dedikohen për mbrojtësin e jashtëm të motorit. Te mbrojtja e brendshme e motorit një gjë që mund të verifikohet janë kontaktet e djegura.

Për shkak të kësaj prishjeje mbrojtësi motorik i brendshëm i qarkut elektrik të kompresorit është në ndërprerje dhe kompresori nuk mund të startoj. Gabimi mund të verifikohet me verifikim e cila kryhet në mënyrë sikurse kur verifikohen pështjelljet e motorit- ndërmjet spinave R-C dhe S-C. Nëse verifikimi tregon që të dy pështjelljet e motorit janë në ndërprerje që si rast është shumë i rrallë, mund të konkludohet që mbrojtja e brendshme s’është në rregull(e dëmtuar). Në këtë rast duhet të ndërrohet kompresori.

7.8.2. MBROJTËSI GJATË STARTIMIT KËRCEN

Mbrojtësi i motorit kërcen nëse motori nuk starton, kurse tërhjek rrymën e pjesërishme apo të ter startuese. Gjithashtu, mbrojtësi kërcen nëse motori provon të startoj dhe e tërhjek rrymën e tërë startues, por gjatë startimit ose drejtpërdrejt pas startimit eksitojnë ose krijohen kushte të cilat ndikojnë ne kërcimin e mbrojtësit.

Në aktivizimin e mbrojtësit te motorit në rastet e cekura më lart ndikon vetëm rryma të cilën e tërhjek motori. D.m.th, koha e reagimit të mbrojtësit motorik është në mënyrë proporcionale me rrymën të cilën e tërhjek motori. Nëse motori tërhjek vetëm pjesërisht rrymën startuese koha e reagimit të mbrojtësit është më e gjatë.

Shkaqet e kërcimit te mbrojtësit motorik gjatë startimit janë dhënë në tabelën 8.17.

111

Fig. 8-17. Shkaqet e kërcimit të mbrojtësit motorik gjatë startimit

7.8.3. MBROJTËSI GJATË PUNËS KËRCEN

Kjo kategori e prishjeve i përmbledh rastet kur gjatë punës kontinuale, para kohe, kompresori shkyçet për shkak të aktivizimit të mbrojtësit motorik. Nga ana tjetër, supozohet se startimi është kryer pa asnjë vështirësi.

Edhe nëse nënkuptohet qe kërcimi i mbrojtësit d.m.th. kushte anormale gjatë punës, duhet të dihet që pajisjet ftohëse normalisht i ndikohen ngarkesave kulminante. Te ngrirësit kjo mund të ndodh gjatë ngrirjes së sasive më të mëdha të ushqimeve te freskëta(por jo më shumë se sa lejohet). Kërcimet të pjesërishme nën këto kushte nuk detyrohet pa tjetër të tregoj prishje. Nga ana tjetër, nëse kërcimi përsëritet dhe nëse shpeshtohet, me çka shkakton “ftohje të dobët” të pajisjes ftohëse, duhet të ndërhyhet në analizën e prishjes dhe evitimit të saj.

Mbrojtësi i motorit është i krijuar ashtu që të kërcej për shkak të kombinimit të efektit rrymë/nxehtësi(termike). Me këtë nënkuptojmë se kushtet e punës të cilat janë të lidhura për harxhim të madh të rrymës dhe temperatura të larta të kompresorit shqyrtohen apo inspektohen në kërcimin e mbrojtësit. Ne fig. 8.18 është paraqitur tabela e ndikimit të efekteve të ndryshme në temperaturë të pështjelljes dhe harxhimit të rrymës.

112

  TEMPERATURA E PËSHTJELLJES

RRYMA

Tensioni i tej lart ۱ ۱Nën tensioni shumë i madh ۱ ۱Temperaturë e rrethinës ۱ ۱ 1

Gjendja e ventilimit ۱ ۱ 1

Shtypja e kondensimit ۱ ۱Temperaturë e ulët e avullimit ۱Temperaturë e lartë e avullimit ۱1 Për shkak të rritjes së shtypjes së kondensimit

Fig. 8-18. Ndikimi i temperaturës së pështjellësit dhe rryma të cilën e tërhjek motori

Nga tabela në fotografin 8.18 mund të përmblidhen këto efekte:- Tensioni shumë i lartë;- Temperatura e rrethinës e lartë; ventilimi i dobët, shtypje e lartë e kondensimit;- Temperaturë anormale e avullimit;- Kushtet e tjera.

a. Tensioni shumë i lartë

Nga tabelat në fig 8.18 shihet se tensioni i lartë ngrit temperaturën e motorit dhe harxhimin e rrymës. Për këtë shkak është e qartë që tejkalimi i tensionit mund të shkaktoj kërcimin e mbrojtësit. Ajo mund të zgjidhet në mënyrë efikase vetëm me përdorimin e stabilizuesit të tensionit.

Shpesh është përparësi atje ku mund të priten tejkalime ekstreme të tensionit që më herët të merren masat e sigurisë.

Këto nënkuptojnë përmirësimin e kushteve temperaturike të kompresorit në kuptimin e ftohjes, aplikimin e ftohjes me vaj ose ftohje me ventilator. Sa më e nxehtë që të jetë hapësira punonjëse e kompresorit, aq më shumë janë të nevojshme masat e kujdesisë.

b. Temperatura e lartë e rrethinës, ventilimi i dobët, shtypja e lartë e kondensimit.

Sa me e madhe të jete temperatura pranë së cilës kompresori duhet të punoj, aq ma i madh është rreziku i kërcimit të mbrojtësit. Nuk është vetëm temperatura e rrethinës së frigoriferit dhe ngrirësit vendosës, por njashtu edhe kushtet e ventilimit të cilët e përcaktojnë temperaturën rreth kompresorit. Nëse dyshohet që kushtet e temperaturës janë të këqija, gjithmonë është më mirë të matet saktë temperatura e ajrit përreth kompresorit dhe kondensatorit.

Kushtet e lartshënuara kryesisht janë kritike vetëm gjatë temperaturave ekstreme të rrethinës. Nëse nuk është në pyetje vendi jo i duhur ku është vendosur pajisja ftohëse, këto lloje pakënaqësisë mund të likuidohen vetëm me ndërrimin e dizajnit, d.m.th. mundësia e ndërrimit të ventilimit në pjesën makinore të pajisjes ftohëse me vendosjen e ventilatorit ose me përdorimin e kompresorit me sumbull për ftohjen e vajit.

Temperatura e lartë e rrethinës gjithashtu ndikon keq në shtypjen e kondensimit. Për këtë shkak, mundësia e kërcimit të mbrojtësit rritet, pasi që shtypja e rritur e kondensimit nuk na sjell vetëm deri te rritja e temperaturës së kompresorit, por edhe të harxhimit më të madh të rrymës.

Shtypja e lartë e kondensimit nuk duhet gjithherë që të jetë problem për zgjidhje konstruktive, por varet edhe nga faktor të tjerë. P.sh: kondensatori i përlyer, sistemi i stërmbushur, pjesëmarrja e një sasie më të madhe e gazrave jo kondensuese, ventilatori i prishur etj. Temperatura e lartë e rrethinës mundet gjithashtu të

113

ndikoj në kushtet e punës së kompresorit ashtu që e ngritë temperaturën e avullimit për shkak të transmetimit të nxehtësisë nga ajri i rrethinës, kështu që si rezultat rritet rezistenca dhe harxhimi i rrymës. Shiko fig 8-6.

c. Ndikimi i temperaturës së avullimit

Gjatë kushteve punuese me temperatura të ultë të avullimit harxhimi i rrymës është i vogël shiko foton. 8-6. Këto kushte shumë rrallë nxisin ose na biejnë deri te kërcimi i mbrojtësit. Në temperaturat e larta avulluese, ngarkesa e kompresorit dhe harxhimi i rrymës rritet.

Nga këndi tjetër, ftohja e pështjelluesve te motorit përmirësohet për shkak të dendësisë së gazit.Nëse temperatura avulluese tenton ta shpeshtoj pjesëmarrjen e kërcimit të mbrojtësit, kjo kryesisht ndodhë

në rastet kur kompresori përdoret jashtë territorit të tij përdorues, përkatësisht kur LBP kompresorët përdoren në territorin HPB. Kërcimi i mbrojtësit në këtë rast është më i shpeshtë kur bie tensioni ose tek fillim i startimit.

d. Kushtet tjera

Nëse kompresori është i furnizuar gabimisht me mbrojtës e cila kërcen në rrymë më të vogël nga ato të përshkruara, vështirësitë munden lehtë të lajmërohen. Nëse lajmërohen vështirësitë me mbrojtësin, duhet gjithmonë që të vërtetohet se a është i vendosur mbrojtësi që i përgjigjet asaj të përshkruar nga ana e prodhuesit të kompresorit.

Nëse përdoret rele e cila ka një vlerë jo gjegjëse të rrymës kyçëse të atij lloji të kompresori, ekziston rreziku që rele të kyçet gjatë kohës së punës kur rritet ngarkesa. Kjo sjellë deri te kërcimi i mbrojtësit te motorit. Në praktik, ky lloj gabimi tregohet qysh në fillim të startimit.

Si përkujtim, është e rëndësishme që gjithherë ta kemi në mendje që cilado prishje e kompresorit e cila shkakton rritjen e rrymës, shkakton kërcimin e mbrojtësit.

7.9. TASTATURA E FRIZIT

Prishjet e tastaturës (tabela komanduese) së ngrirësve mund të jenë:1. Ndërprerësi për kyçje-shkyçje i ngrirësve nuk kyçet. Kjo prishje e pamundëson kyçjen e pajisjes ftohëse

për shkak të kontakteve të djegura ose prishjes mekanike të vetë ndërprerësit. Mund të ndodhë, por shumë rrallë që të ndahet ndonjë përçues nga ndërprerësi. Për arsye të këtij gabimi qarku elektrik i kompresorit është në ndërprerje, nuk ka furnizim te kompresorit, andaj edhe nuk punon pajisja ftohëse. Pasaktësia lehtë mund të zbulohet me om-metër ose me llambën testuese. Duhet të ndërrohet ndërprerësi ose komplet tastatura, me që gjë varet nga ekzekutimi.

2. Ndërprerësi për kyçje-shkyçje të ngrirësit nuk ndërpritet. Kjo prishje krijohet për shkak të “ngjitjes” së kontakteve të ndërprerësit. Në atë rast, për shembull për shkak të shkrirjes apo ndërrimit të vendit të ngrirësit, pajisja duhet që të shkyçet nga priza. Prishjet lehtë mund të detektohen me om-metër ose me llambën testuese. Është e nevojshme që të ndërrohet ndërprerësi ose komplet tastatura.

3. ”Super” ndërprerësi nuk aktivizohet. Prishjet e ndërprerësit mund të jenë të njëjtë si në pikën 1, gjithashtu edhe detektimi bëhet në mënyrë të njëjtë. Kjo prishje parandalon që ngrirësi të përgatitet më herët për ngrirjen e ushqimit të freskët. Duhet të ndërrohet ndërprerësi ose tastatura.

4 .”Super” ndërprerësi nuk ndërprenë. Ndërprerësi është kyçur normalisht, por kur është ndërprerë nevoja për ngrirje të “shpejtë”, ndërprerësi nuk mund të shkyçet. Prishja e ndërprerësit është e njëjtë si në pikën 2., dhe në të njëjtën mënyrë detektohet. Nëse ndodhë kjo prishje pajisja ftohëse “ftohë shumë” dhe fare nuk ndërpritet nga puna. Duhet të ndërrohet ndërprerësi apo tastatura.

5. Nuk punon sinjalizimi në tastatur. Posaçërisht është rrezik nëse nuk punon llamba e kuqe sinjalizuese. Duhet të ndërrohet tastatura.

6. Tastatura e ngrirësit është djegur. Kjo kryesisht ndodhë te ngrirësi vertikal. Rreth tastaturës dëmtohet izolimi, dhe tastatura “tërhjek” lagështin. Rezultati përfundimtar është lidhje e shkurtë në tastatur dhe djegia ose kërcimi i siguresës. Duhet të ndërrohet tastatura, por para kësaj duhet të ndërrohet izolimi i dëmtuar rreth saj.

114

7.10. TERMOSTATI

Në këtë pjesë shpjegohen prishjet të cilat përqendrohen në vetë termostatin. Gjithashtu, shpjegohen efektet e zgjedhura gabimisht të termostatit në punën e saktë të pajisjes ftohëse, e të cilat nuk ndikojnë në zgjatjen e periudhës së qetë. Ndikimi i termostatit në zgjatjen e periudhës së qetë, për shkak të diferencialit të vogël të termostatit të zgjedhur, për shkak të zgjedhjes së gabuar të vendit për shtrëngimin e sondës për shkak të shtrëngimit të dobët të sondës etj, shpjegohen ne kapitullin 8.17.2

1. Prishja e mekanizmit në brendi të termostatit. Kjo prishje mund të bëhet për shkak të gabimeve konstruktive, për shkak të prishjeve gjatë montimit të termostatit, për shkak të amortizimit të materialit, etj., dhe gjithashtu edhe për shkak të tentimit të ndryshimit të temperaturës apo diferencialit të termostatit nga ana e mjeshtrit. Manifestimet e këtij gabimi mund të jenë:-Kyçja apo shkyçja para kohe, e që shkaktar i kësaj të mos jetë ndonjë gabim tjetër;-Pa mundësia e shkyçjes dhe kyçjes, e që shkaktar i kësaj prishjeje nuk është ndonjë prishje tjetër e termostatit;-Pamundësia e rregullimit të temperaturës së dëshiruar me anë të butonit të termostatit. Termostati me këso lloje prishjesh duhet të ndërrohet me të duhurin.

2. Të djegur ose shumë të djegura apo oksidimi i kontakteve kryesore(3 dhe 4). Shkaqet mund të jenë: kualiteti i dobët i kontaktit, amortizim i kontaktit për shkak të kohëzgjatjes së kalimit shumëvjeçar të rrymës, shkëndijimet. Kjo prishje shkakton ndërprerje në qarkun elektrik të kompresorit, andaj kompresori nuk starton, respektivisht pajisja ftohëse nuk punon.

Vërtetimi i saktësisë së kontakteve të termostatit kryhet në të njëjtën mënyrë sikur kur janë në pyetje kontaktet e çfarëdo elementi tjetër. Termostatin e prishur duhet ta ndërrojmë me te njëjtin lloj të termostatit.

3. Janë ngjitur kontaktet kryesore të termostatit. Për arsye të lodhjes(amortizimit) së materialit të kontaktit dhe kalimit të rrjedhjes së rrymës, thjeshtë kontaktet “ngjiten”(saldohen) njëri me tjetrin. Kjo prishje shkakton mos ndërprerjen e pajisjes ftohëse, respektivisht që pandërprerë punon dhe “ftohë shumë”. Termostati në këtë prishje duhet të ndërrohet.

4. Termostati e ka humbur “mbushjen”. Shkaqet mund të jenë dëmtimi i vet sondës, kapilarit të termostatit ose rrëshiqit, për shkak të së cilit rrjedhë “mbushja” nga ajo. Për shkak të kësaj prishjeje termostati nuk ka mundësi të kyçjes, për shkak të së cilës qarku elektrik është në shkëputje, andaj kompresori nuk mund të startoj, gjegjësisht pajisja ftohëse nuk punon. Duhet të ndërrohet termostati me një termostat gjegjës.

5. Termostati “depërton në masë-për tokëzim”. E shpjeguar në fig. 8.2.1.6. Termostati me temperaturë shkyqëse shumë të ulët. Për shkak të kësaj, temperatura është e ulët në

pajisjen ftohëse, periudha e punës është e zgjatur dhe është rritur harxhimi i rrymës në periudhën e dhënë. Të ndërrohet termostati me një gjegjës.

7. Termostati me temperaturë shumë të lartë të shkyçjes. Për shkak të kësaj nuk mund që ta arrin temperaturën e duhur në pajisjen ftohëse. Të ndërrohet me termostati gjegjës.

8. Termostati me diferencial të madh e cila përputhet me rangun e temperaturës shumë të madhe. Për shkak të kësaj, gjatë kohës së periudhës së pushimit, temperatura e avulluesit mund të ngritët aq larte saçe avulluesi shkrihet. Të ndërrohet ky termostat me një gjegjës.

7.11. NDRYSHIMI I TENSIONIT DHE FREKUENCËS SË RRJETIT

Elektromotorët në kompresor për frigoriferët shtëpiak dhe ngrirësit janë ndërtuar që të punojnë pranë distancave të tensioneve deri ne 10% nën dhe mbi tensionin nominal të rrjetit (198-242V~). Të disa prodhues të kompresorëve limiti i poshtëm i distancave të tensionit shkon deri 10 deri në 15% nën tensionin nominal (187V).

Të dhënat për distancat e tensioneve punuese për lloje të veçanta të kompresorëve prodhuesit i japin me katalogë të kompresorëve. Në kufi të lejuar të distancës së tensionit të kompresorit, respektivisht pajisja ftohëse nuk tregon parregullsi në punë nëse vjen edhe deri te tendosja e pjesërishme e kushteve të punës(temperatura e rrethinës, mbi ngarkesa e nxehtësisë).

115

Momentet startues dhe ndalës të motorit dhe momentet tjera varen prej tensionit ekzistues. Me zvogëlimin e tensionit zvogëlohen këto momente dhe gjithashtu edhe rryma startuese. Në 85% prej tensionit nominal, momentet janë përafërsisht 73% të vlerave të tyre gjatë tensionit nominal. Me rritjen e tensionit rritet momenti i motorit dhe rryma startuese.

Frekuenca gjithashtu ndikon në momente dhe karakteristikat tjera të motorit. Motorët me mbështjellje standarde mund të përdoren për rang të frekuencës prej 40-60Hz nëse tensioni i furnizimit proporcionalisht ndryshon me ndryshimin e frekuencës. Në praktik shpesh vije deri te ndryshimi në të njëjtën kohë i tensionit dhe frekuencës në proporcion të njëjtë. Me fjalë të tjera, p.sh., tensioni në 50Hz nuk është i njëjtë me tensionin në 60Hz.

Shikoni tabelën në fig. 8.19 janë shfaqur ndikimet e ndryshimit të tensionit dhe frekuencës në karakteristikat e motorit.

Tensioni dhe nën tensioni shumë i lartë, përkohësisht vlerat e tensionit të cilat kalojnë vlerën e sipërme dhe të poshtme të distancës së vlerave punuese të tensionit edhe më shumë ndikojnë në karakteristikat e motorit. Ndikimi i tensionit të lartë në motor është e shpjeguar në kapitullin. 8.8.3.a. Nën tensioni ose rritja e frekuencës në rrjetë shkaktojnë “dobësimin” e motorit dhe kjo së pari reflektohet në punën e vet pajisjes kur sistemi kërkon momente maksimale. Kjo mund të ndodhë gjatë startimit, menjëherë pas startimit dhe gjithashtu, nën rrethanat e përcaktuara, gjatë punës.

Ndryshimi Rryma startues

Momenti ndalës dhe

startues

Shpejtësia nominale

Shkalla e veprimit të dobishëm

Faktori i fuqisë

Rryma e harxhuar

Tensioni + + + + - - +- - - - + + -

Frekuenca + + - + + + -- - + - - - +

Fig. 8-19. Ndikimi i ndryshimit të tensionit dhe frekuencës në karakteristikat e motorit

7.11.1. EFEKTET E KËRKUARA NË MOMENTIT STARTUES

Madhësia e momentit startues është e rëndësishme vetëm gjatë startimit të motorit që ta mbizotëroj rezistencën e rrotullimeve. Në sistemet ftohëse me tub kapilar dhe kohë të mjaftueshme për baraspeshën e shtypjes, momenti startues nga vetvetja është kritike shumë rrallë. Por nëse vije deri te situata ku tenton startimi i LST kompresorit me ndryshimin e shtypjeve ndërmjet anëve thithëse dhe shtypëse, kushtet mund të bëhen kritike, dhe vështirësitë rriten proporcionalisht me shtypjen në anën thithëse. Për këtë arsye është rregull që shtypja barazuese gjatë temperaturës maksimale të rrethinës nuk guxon kurrë të kaloj 4.9 bar për R-12 dhe përzierjet e tij, 5.9 bar, për R-134a dhe 3.9 bar për R-600a, nëse kompresorët janë të llojit LBP ose L/MBP. Gjithashtu, është shumë me rëndësi të dihet që ky përkufizim është shumë me rëndësi për shkak të momentit ndalës së sa atij startues( shiko 8.11.2.).

Sekuenca nismëse e kompresorit mund të jetë kritike gjatë nën tensionit kryesisht për shkak se tensioni startues gjithmonë është më i vogël se ai punues, kurse në përputhshmëri me këtë, edhe momenti startues është i vogël. Para startimit të kompresorit tensioni i rrjetit ka vlerën U1. Shiko foton 8-20.Në momentin e startimit motori tërhjek rrymën startuese dhe atëherë vije deri te ulja e tensionit, dhe megjithatë tensioni i vërtet startues ka vetëm vlerën U2..

116

Ulja e tensionit gjatë startimit varet shumë prej instalimit, do të thotë ulja e tensionit është posaçërisht e madhe në rastin e ashtuquajtur “rrjeti i dobët”.

Gjithashtu, nuk është rasti i rrallë që vije deri te ulja e tensionit gjatë startimit për shkak të vazhduesit të rrymës të pa përshtatshëm(kabllo e hollë). Me nxitjen e motorit, vlera e rrymës bie. Kur të shkyçet mbështjellësi startues, tensioni bëhet më i lartë. Ky tension është tensioni punues dhe ai ka vlerën U3. D.m.th, është e qartë që tensioni U2 është vendosës për kompresorin në momentin e startimit. Nëse ekzistojnë probleme me startimin e kompresorit, kryesore është që ti kushtohet vëmendje se a ekziston tensioni minimal startues. Kur është startimi i drejtë, tensioni në atë moment nuk mund që të matet me një voltmetër normal. Kjo është e mundur, megjithatë te startimi jo i suksesshëm, përkatësisht kur motori gjatë një kohe tërhjek rrymën te “rotori i bllokuar”.

Vështirësitë me startim të cilat rrjedhin prej nën tensionit mund që të eliminohen me rritjen e momentit dhënës në motor. Kjo mund të bëhet me reduktimin e uljes së tensionit gjatë kohës së sekuencës startuese ose rritjen e përgjithshme të momentit startues dhe ndalës.

Për këto shkaqe, kondensatori startues siguron mundësi të përshtatshme për largimin e vështirësive që krijohen gjatë startimit. Kjo është pjesërisht për shkak të faktit që ai mund të përkufizoj rrymën startuese dhe në atë mënyrë zvogëlimin e momentit startues e cila rrjedh nga ulja e tensionit gjatë startimit, kurse pjesërisht për shkak të faktit që kondensatori startues mundet drejtpërsëdrejti që ta rris momentin startues në tensionin e dhënë.

Mënyra tjetër e shmangies së këtyre vështirësive për startimin gjatë nën tensioneve është shfrytëzimi i stabilizatorit të tensionit.

7.11.2. Vrsno optereqenje neposredno posle startovanja

Te sistemet ftohëse me tub kapilar, ngarkesa rritet menjëherë pas startimit të kompresorit për arsye të gjendjes së baraspeshimit të temperaturave. Kjo ngarkesë e ekzekutuar, e cila në rastet me të vështira mund të pasqyroj në “ngufatjen” e motorit, ndryshon drejtpërsëdrejti proporcionalisht në baraspeshimin e shtypjeve në sistem para startimit. Pasi që barazimi i shtypjeve varet prej mbushjes, kjo dukuri shkakton shumë probleme në sistemet me mbushje relative të madhe të freonit ftohës. Që ti shmangemi kësaj, e drejta në këtë rast është që sistemi duhet të jetë i projektuar ashtu që shtypja maksimale baras peshuese nuk kalon 4.9 bar për R-12 dhe përzierësit, 5.9 bar për R-134a dhe 3.9 bar për R-600a. Kjo rregull bëhet shprehje e plotë në raport me rangun të dëshiruar të nën tensionit.

Motori starton, nxiton dhe në disa raste pështjellja startuese nuk ndërpritet, me që gjë vije deri te aktivizimi i mbrojtësit motorik. Në rastet tjera pështjelluesja nismëse shkyçet, por po sa të rritet rryma, rele startuese kyçet, dhe me këtë prapë kyçet dhe pështjellës startuesi, me që gjë në fund prapë aktivizon mbrojtësin motorik.

Efekti i padëshiruar i cekur më lartë tek sistemet të dhëna mundet të evitohet vetëm me rritjen e disponueshëm të momentit ndalës.

Në kompresorin e dhënë kjo është e mundur vetëm me rritjen e tensionit me ndihmën e stabilizuesit të tensionit(stabilizatorit).

7.11.3. “NGUFATJA” E MOTORIT GJATË KOHËS SË PUNËS

Pasi që ngarkesa e kompresorit rritet në mënyrë proporcionale me temperaturën avulluese, mund të parashikohet se kur momenti i disponueshëm ndalës në nën tension të jetë i pamjaftueshëm gjatë kohës së punës. Një ngarkesë e tillë e madhe mund të ndodh kur pristizanje e nxehtësisë është shumë e madhe(p.sh. gjatë ngrirjes së ushqimit të freskët). Të frigoriferët dhe ngrirësit duhet që të shqyrtohen kushtet e ftohjes dhe ngrirjet, pasi që nën këto kushte mund të vije relativisht deri te temperatura e lartë e avullimit dhe shtypja e lartë kondensuese.

“Ngufatja” e motorit nën këto rrethana shikohet në rritjen e rrymës të cilën e tërhjek kompresori përderisa prapë nuk aktivizohet pështjellja startuese dhe përderisa nuk aktivizohet mbrojtja e motorit.

Pasi që gjendja e ngarkesës mund të zgjatë më gjatë, dhe gjatë mbingarkesës së motorit, ai mund të jetë i nxehtë për shkak të punës, kjo mbingarkesë pasqyrohet relativisht në temperaturë të lartë të mbështjellësve

117

motorik. Nëse këto kushte nuk mund të ndryshohen, dhe kjo në praktik është e mundshme shumë rrallë, ”ngufatja” e motorit gjatë kohës së punës mund ti evitohet vetëm me rritjen e momentit ndalës, respektivisht me shfrytëzimin e stabilizatorit të tensionit.

7.11.4. PROBLEMET ME STARTIM GJATË TEMPERATURAVE TË ULTA TË MJEDISIT

Kur janë kompresorët hermetik dhe sistemet hermetike ftohëse kur janë të ekspozuara në temperatura shumë të ultë rrethanore, krijohen probleme të llojeve tjera të natyrës së veçan. Ato probleme të veçanta mund të përqendrohen në shkakun që me rastin e ftohjes anormale të kompresorit krijohen kushtet për të cilat motori nuk është i dimensionuar.

Pasi që motori është më i dobët gjatë nën tensionit, këto probleme në praktik krijohen nën kushtet e tensionit të ulët.

Nëse ndodh që temperatura e rrethinës bie dukshëm, gjithashtu bie dhe temperatura e vajit, nën kushtet që kompresori të mos punoj. Në këtë mënyre, vije deri te rritja e viskozitetit të vajit në shtretër, dhe me të në mënyrë proporcionale rritet edhe frikcioni në shtretër. Kur kompresori starton nën ato kushte, sekuenca e drejt startuese varet nga momenti startues i motorit. Nëse gjendja është kritike, ose motori nuk do të startoj ose rotori do të sillet ngadalë derisa të kërcej mbrojtësi i motorit(bimetali). Startimi i pa suksesshëm shkakton akumulim te nxehtësisë në motor dhe kompresor. Në disa raste, ai akumulim i nxehtësisë mund të jetë i mjaftueshme që provimi i startimit pasues të kryhet me sukses, pasi që mbrojtësi përsëri kyçet. Në raste serioze, mbrojtësi mundet disa here të kërcej para se startimi të bëhet në mënyrë të drejtë. Kjo situatë e përshkruar qëndrohet në rastet kur pajisja ftohëse ka qen jashtë përdorimit një kohë të gjatë, dhe gjatë saj temperatura e rrethinës është e ulet.

Vështirësitë në startim të cilat rrjedhin nga ndikimi i viskozitetit të vajit në frikcionin e shtretërve gjithashtu mund të krijohen kur të startoj kompresori i ftohtë pa pjesëmarrjen e fluidit ftohës. P.sh., kompresori mund të bartet nga magazina e ftohtë, ndoshta edhe nga vendstrehimet e jashtme, në vendin ku duhet të përdoret. Atëherë problemi mund të lajmërohet në kombinim me startimin e kompresorit gjatë kohës së mbushjes me fluid ftohës. Në atë rast është rregull i përgjithshëm që kompresori nuk duhet të startoj përderisa vakumi i krijuar gjatë kohës se vakumimit nuk barazohet me avullin e fluidit ftohës. Por prapë se prapë, nuk duhet të pritet që filmi i vajit në shtretër të jetë i përzier me fluidin ftohës.Frikcioni i shtretërve në këto raste është i caktuar me viskozitetin e vajit i cili është i pranishëm në shtretër nga puna e mëparshme, dhe ajo është thjesht puna provuese të cilën e kryen prodhuesi.

Problemet me startime për çka është shkak temperatura e ulët e rrethinës, mund të ju evitohet, nëse kompresori para lëshimit në punë të mbahet një kohë në një temperaturë dhome normale. Mënyra e dytë është që startimi fillestar të kryhet për 10% me tension më të lartë me që gjë rritet momenti startues i motorit.

Edhe nëse nuk përfillen të gjitha masat preventive, rezultati është vetëm numri i kërcimit të mbrojtësit, pas së cilave startimi vazhdon si duhet. Nëse në situatat e cekura tentohet startimi pa mbrojtje të motorit mund të vije deri te djegia e mbështjellësve të motorit.

7.12. TUBI KAPILAR

Rrjedhjen e lëngut nëpër tubin kapilar e përcakton rezistenca e brendshme e saj, kurse ai varet nga gjatësia dhe prerja tërthore e brendshme e tubit kapilar. Ajo rezistencë ndikon në gjendjen e avulluesit dhe kondensatorit. Prandaj, deri te çrregullimi i balancimit të sistemit ftohës vije kur ndërrohet rezistenca rrjedhëse në tubin kapilar. Situatë edhe më e rëndë është, nëse ndërpritet rrjedhja nëpër tubin kapilar. D.m.th., prishjet e lidhura për tubin kapilar janë rezistenca e rritur e rrjedhjes ose ndërprerja e rrjedhjes së lëngut nëpër të, pa marr parasysh a është shkaktar vet tubi kapilar apo diç tjetër në sistem.

Rezistenca e rritur e rrjedhjes së lëngut nëpër tubin kapilar mund të jetë e shkaktuar fabrikisht, nëse është zgjedhur tubi kapilar me gjatësi më të madhe të panevojshme ose është zgjedhur tubi kapilar me një diametër

118

më të vogël. Në praktik këto raste janë të rralla.Tubi kapilar mund të jetë i dëmtuar gjatë montimit dhe për këtë shkak mund të jetë pjesërisht ose i tërë i

zënën(i bllokuar). Ky rast mund të jetë kur prerja diagonale e përcjelljes ndryshohet gjatë preklapanja ose shtypjes së tubit. Kjo edhe më shumë e rritë mundësinë që thermat të mbesin apo të ndalen dhe në këtë mënyrë të mbyllin tubin kapilar.

Shkaqet e cekura të rritjes së rezistencës së tubit kapilar dhe zvogëlimi i rrjedhjes nëpër të mund të evitohet vetëm me ndërrimin e tubit kapilar. Tubi kapilar pjesërisht është i depërtuar në tubin thithës ose pjesërisht është i ngjitur për të, me që gjë e bën që kjo zgjidhje me të vërtet paraqet këmbyesin e nxehtësisë. Kjo procedurë e ndërrimit të tubit kapilar në këtë rast nënkupton ndërrimin e këmbyesit të nxehtësisë. Kjo procedurë zakonisht e komplikuar dhe në praktik rrallë herë bëhet.

Nëse tubi kapilar pjesërisht është mbyllur, p.sh. me thermi, rezistenca e tubit kapilar rritet, kurse rrjedhja zvogëlohet. Thjesht, rezultati është që fluidi ftohës duhet të bartet prej avulluesit në kondensator përderisa nuk arrihet balancimi. Kjo do të thotë se sistemi punon gjatë shtypjes së rritur kondensuese dhe që pjesa më e madhe e kondensatorit është e mbushur me lëng. Avulluesi nuk ka fluid ftohës të mjaftueshëm dhe kjo reflektohet në zvogëlimin e shfrytëzimit të tij për arsye se nxehja lajmërohet në pjesën më të madhe të sipërfaqes. Nëse mbyllja e tubit kapilar është shumë e shprehur, vije deri te ulja e shtypjes në anën thithëse. Rezultati praktik i mbylljes së pjesërishme është gjithmonë zvogëlimi i kapacitetit të ftohjes, që do të thotë se në pajisjen ftohëse nuk mund të arrihet temperatura normale.

Në sistemet e mbyllura, fluidi ftohës në sasi të madhe kalon në kondensator, ku mbetet si lëng i ftohur në tubat më të ulët. Me matjen e temperaturës sipërfaqësore është e mundur që të vërtetohet natyra e problemit. Pasi që rritja e shtypjes së kondensimit ndikon në harxhimin e rrymës, me matjen e rrymës të cilën e tërhjek kompresori gjithashtu mund të tregoj vërtetoj në llojin e problemit. Por pasi që gjatë mbylljes vije deri te ulja e shtypjes në anën thithëse, nuk është e sigurt se do të vije deri te rritja e rrymës. Nëse e kyçim mano-vakum-metrin në tubin servisues të kompresorit, gjatë mbylljes së pjesërishme shtypja ndryshon dhe atë +/- 0.25 bar nga normalja. Gjatë mbylljes së tërësishme mano-vakum-metri tregon vakum edhe kur pajisja punon edhe kur nuk punon. Edhe në rastin e pjesërishëm të mbylljes edhe në rastin e tërë të mbylljes është e nevojshme që sistemi të zbrazet, që të bëhet pastrimi i mirë dhe fryrja e tërë sistemit.

Mbyllja e pjesërishme, si dhe shkaqet tjera të cilat e ngrisin shtypjen kondensuese, kanë efekt bartës për shkak të faktit që kompresori duhet të punoj nën kushte shumë të pavolitshme për shkak të zvogëlimit të sasisë së fluidit ftohës i cili qarkullon, me që gjë reduktohet ftohja e mbështjellësit të motorit. Si pasojë, rritet temperatura e mbështjellësve dhe, në të njëjtën kohë, shtypja kondensuese e rritur shkakton temperaturën e avullit të rritur në shtypje të kompresorit. Në praktik, kjo gjendje shumë lehtë na shpie deri aty që kompresori punon me një motor shumë të nxehtë dhe me ventilim shtypës. Si rezultat i tërë kësaj, mund të vije deri te bllokimi i tërë i tubit kapilar për shkak të sedimentimit të shthurjes së përbërësit të vajit ose ndoshta edhe prej materialit izolues. Në rastet më të vështira mund që të mbyllet valvuli shtypëse, të digjen mbështjellësit motorik dhe që sistemi të kontaminohet.

Rezistenca në tubin kapilar mund të ndryshoj edhe nga moskujdesi. Dhe atë, nëse vije deri te kontakti i tubit kapilar me kompresorin e nxehtë ose kondensatorin. Kjo mund të na qoj deri te krijimi i avullit në tubin kapilar dhe disa lloje “tapës avulluese” zvogëlon kalimin e freonit ftohës. Efekti i kësaj “tape” nuk ka ndonjë rëndësi të madhe, por mund të jetë i mjaftueshëm që ta ndryshojë balancimin e sistemit ashtu që duket sikurse nuk ka mjaft fluid ftohës. Para çfarëdo intervenimi në pajisjen ftohëse duhet që të vërtetohet se mos është i kontaktuar tubi kapilar me kompresor apo me kondensator e cila mund të jetë shkaktar i mosfunksionimit të drejt të pajisjes ftohëse.

Pasi që sistemi me tub kapilar mund të punoj normalisht vetëm nën kushte të kufizuara të punës, nënkuptohet se edhe temperatura për rreth është njëra prej atyre kushteve. Kur temperatura e rrethinës bie, zvogëlohet shtypja e kondensimit. Në rastet ekstreme, kjo mund të reflektohet me reduktim të dukshëm të rrjedhjes së fluidit ftohës nëpër tub kapilar. Sistemi tenton që atë zvogëlim ta kompensoj me “akumulimin” e fluidit ftohës në kondensator. Efekti i lartë i përmendur mund deri diku të na rikujtoj në mbylljen e pjesërishme të tubit kapilar apo mund të fitohet ndjenja se sistemi e ka humbur një sasi të freonit ftohës. Nëse konstatohet që shkaku i cekur ka si pasoj që pajisja ftohëse “ftohë dobët”, e vetmja gjë që duhet bërë në këtë rast është që ti shpjegohet përdoruesit që duhet t’ia ndërroj vendin pajisjes ftohëse në një vend me temperaturë të përshtatshme dhe që është e duhur që t’iu përmbahet udhëzimeve për përdorimin e pajisjes.

119

Te sistemet ftohëse të kontaminuar me lagështi si shkak i mbylljes së tubit kapilar mund të jetë akulli. Fluidi ftohës mund të përmbaj një sasi shumë të vogël të ujit. Sa më e ultë që të jetë temperatura e fluidit ftohës, aq ma e vogël është sasia e ujit në të. Nëse temperatura bie nën limit për përbërjen e dhënë të ujit, uji ndahet, dhe nëse kjo ndodh në temperaturën nën 0°C, uji shndërrohet në kristale të akullta. Ndarja e ujit dukshëm ndodhë në tubin kapilar, pasi që zvogëlimi i shtypjes dhe i temperaturës ndodhë kryesisht në të. Akulli shkallë shkallë formohet në tubin kapilar dhe shumë shpejt rruga(kalimi) bllokohet. Efekti është i njëjtë si të cila do qoftë mbyllje tjetër. Pra prapë ekziston ai ndryshim që ky efekt të zhduket kur nxehtësia arrin deri te pika e mbylljes. Kjo mund të ndodhë kur ta shkyçim kompresorin nga rrjeti elektrik për disa qaste, ashtu që ti mundësohet akullit që të shkrihet. Normalisht mund të pritet që të vije deri te bllokimi (mbyllja) pasi që kompresori përsëri të kyçet. Në rastet jo serioze, në sistemin i cili është i kontaminuar me lagështi, është e mjaftueshme qe ti ndërrohet filtri-tharësi dhe fluidi ftohës. Në rastet serioze, në sistem duhet të ndërrohet filtri-tharësi, vaji në kompresor dhe fluidi ftohës, dhe gjithashtu sistemin duhet ta pastrojmë mirë dhe ta terim(me lëng ‘special’ apo azot).

Prerja e tubit kapilar në diametër të vogël kërkon një kujdes të veçantë gjatë punës me të. Shiko foton 8-21.

Fig. 8-21. Pozita e tubit kapilar në filtër-tharës

Pozita ”A” tregon pozitën e saktë të tubit kapilar në filtër-tharës. Nëse tubi kapilar vendoset si në pozitën “B” janë të mundura problemet e ndryshme. Gjatë saldimit, ngjitësi mundet lehtë ta mbyll hyrjen në tubin kapilar. Gjatë kohës së punës, thërmit e vogla të cilat qarkullojnë me fluidin ftohës munden drejtpërsëdrejti të shkojnë në tubin kapilar, me çka rritet mundësia e zënjës së tij. Rreziku zvogëlohet nëse tubi kapilar është i vendosur si në pozitën “A”.

Në ato raste, ekziston një gjasë e madhe që thërmit të mblidhen në thelluesin rreth hyrjes në tubin kapilar, pa marr parasysh a është filtri-tharësi i vendosur vertikalisht apo horizontalisht. Nëse tubi kapilar vendoset si në fig. “C”, hyrja e saj pjesërisht bllokohet, për shkak të së cilës rritet rezistenca e rrjedhjes së lëngut. Gjatë analizës së shkakut të mbylljes së pjesërishme apo të tërësishme të tubit kapilar, gjithashtu duhet të merren parasysh shkaqet për shkak të pozitës së gabuar të tubit kapilar në filtër-tharës.

Nëse tubi kapilare është jo drejt i pështjellur ne sumbullën spirale gjatë kalimit të lëngut nëpër të, vije deri te vibrimi i vet sumbullës. Gjate vibrimit tubi kapilare mund ta prek kompresorin apo tubin kthyes. Kjo me kohe mund ta dëmtoj tubin kapilar dhe qe ajo thjesht “brehet”. Në atë rast sistemi ftohës mbetet pa freon ftohës, për shkak të së cilës sistemi ftohës punon pa pushuar, por “aspak nuk ftohë”.

Fig. 8-22. Prerja e saktë e tubit kapilar

Ne fig. 8.22. është treguar fundi i prere drejt i tubit kapilar. Kur te pritet tubi kapilar, duhet te kihet kujdes qe ne vendin e prerjes mos te vije deri te zvogëlimi i diametrit te brendshëm për shkak te deformimeve te ndryshme.

120

7.13. AVULLUESI

8.13.1. ZVOGLIMI I EFIKASITETIT TË AVULLUESIT PËR SHKAK TË GJENDJES NË TË DHE RRETH TIJ

Në tekstin e më tejshëm shpjegohen vetëm shkaqet më të rëndësishme dhe më të shpeshta të cilat na sjellin deri te zvogëlimi i përdorimit të avulluesit.

a. Avulluesi i përlyer nga jashtë ose i mbuluar me ves ose akull

Sido që të jetë avulluesi i mbuluar me papastërtia mekanike apo me ves ose akull, edhe njëra edhe tjetra paraqesin izolator dhe pamundësojnë bartjen efikase të nxehtësisë. Pluhuri mundet të mblidhet në avullues, nëse pajisja ftohëse nuk ka qen një kohë të gjatë në punë. Para lëshimit të pajisjes në punë është e nevojshme që të pastrohet avulluesi. Nëse avulluesi është në një rreth të lagësht, ai shumë shpejt do të mbulohet me shtresë vese dhe akulli. Lagështia e madhe në brendësin e pajisjes ftohëse kryesisht rrjedh prej ajrit i cili është futur brenda për shkak të diktonimit të dobët të derës ose kapakut të pajisjes. Vesa dhe akulli në rastin e avulluesit brinjëzor mund të jenë të pa përshtatshme, sepse në mënyrë intensive zvogëlojnë sipërfaqen aktive të avulluesit dhe munden ta mbulojnë tërësisht. Në këtë rast duhet rregullisht të bëhet shkrirja e avulluesit. Për arsye të këtij shkaku pajisja ftohëse ”ftohë dobët”, kurse punon gjatë apo pa ndërprerje.

e. Vaji në avullues

Vaji në avullues veçanërisht bën probleme në punën e ngrirësve dhe frigoriferëve të kombinuar. Për shkak të zvogëlimit të efikasitetit të punës në avullues, pajisja ftohëse “ftohë dobët”. Gjithashtu, prania e vajit në avullues pasqyrohet në varshmëri të pa drejt të temperaturës së avulluesit në sondë të termostatit, për shkak të së cilës pajisja ftohëse mund të punoj gjatë ose pa ndërprerje. Lajmërimi i vajit manifestohet edhe me zvogëlimin e shtypjes thithëse. Mjeshtri me përvojë e njeh avulloren e “vajosur”, në bazë të asaj që dëgjon se avullori gurgullon. Vaji mbetet në avullore kryesisht për shkak të konstruksionit të keq të avulluesit, respektivisht për shkak të shpejtësisë së vogël të avullit që kalon nëpër tub apo kanale të avulluesit. Në rastet kur vaji paraqet probleme në punën e pajisjes ftohëse, sistemi duhet që të zbrazet dhe të pastrohet mirë.

f. Puthitja e dobët e tubave me pllakën

Te ngrirësit të cilët përdorin avulluesit të llojit “tub në pllakë”, shumë është me rëndësi për avulluesin që tubat të jenë të puthitur mirë për pllake. Kjo realizohet me përdorimin e “tubave të drejtë”, përforcimin e mirë të tyre dhe bartje të kujdesshme të kontakteve me masë. Ka mjaft raste që kjo rregull nuk respektohet, me që gjë reflektohet me “humbje të kapacitetit”. Shpesh ndodhë që koeficienti qarkullues i nxehtësisë tek ngrirësit me shkumën poliuretan është i zvogëluar sepse materiali izolues(shkuma) ka hyrë në mes të tubave të avulluesit dhe pllakës. Gabimeve të kësaj natyre mundë t’iu iket me ndarjen e tubave dhe izolimit me ndihmën e folis, shiritave apo materiale të ngjashme.

121

d. Qarkullimi i dobët i ajrit në hapësirën ftohëse

Shpërndarja e temperaturës në frigorifer të llojit konvencional kryesisht arrihet me përkufizimin e qarkullimit të ajrit. Për këtë qëllim shfrytëzohen enët për shtrydhje(pikje) dhe veshje të ndryshme ose kapak.

Nëse është e nevojshme që në hapësirën e avulluesit të mbahet temperatura e ulët, rreth saj duhet të jetë e montuar veshja efikase ose kapaku. Për shkak të kësaj avullori shfrytëzohet me koeficient relativisht të vogël të bartjes dhe relativisht temperaturës të ulët avullues(kapaciteti i vogël i kompresorit). Nëse veshja apo kapaku(mbulesa) rreth avulluesit zvogëlohet, temperatura në hapësirën e avulluesit rritet ndërsa temperatura në pjesët tjera të brendshme të pajisjes bie. Me kompresor të njëjtë, nën këto kushte, nxehtësia në avullues bartet gjatë temperaturës më të lartë të avullimit(kapaciteti i kompresorit i përmirsuar), me koeficient bartës më të mirë dhe me ndryshim më të mirë të temperaturës ajër/fluid ftohës.

Qarkullimi i pamjaftueshëm i ajrit për rreth avulluesit gjithashtu mundë të jetë shkak i efikasitetit të dobët të avulluesit. Qarkullimi i pamjaftueshëm i ajrit për rreth avulluesit mund të zhduket për shkak të grumbullimit të ushqimit në avullues ose për rreth tij, për shkak të grumbullit të akullit në avullues ose për shkak të pozitës së dobët të avulluesit.

Pa marr parasysh në shkaqe, qarkullimi i dobët i ajrit për rreth avulluesit ndikon që pajisja ftohëse ‘të ftohë dobët’, kurse të punoj gjatë.Për shkak të arsyeve të shumë cekura është me rëndësi që ajri për rreth avulluesit të qarkullojë në atë mënyrë se si ka paraparë prodhuesi.

e. Mbushje jo gjegjëse e sistemit Shkaqet e këtij lloji i cili na qon deri te zvogëlimi i efikasitetit të avulluesit janë shpjeguar nën kapitullin 8.16.

7.13.2. AVULLUESI I TEJ NGARKUAR

Shpesh ndodhë që përdoruesit kanë ndjenja që ngrirësi ’ftohë dobët’, përderisa punon gjatë apo pa ndërprerje, e që pranë saj nuk janë në dijeni që ata vetë kanë shkaktuar një punë të tillë të ngrirësit. Shkaktarë të kësaj parregullsie është futja e sasisë së tepërt të ushqimit të freskët për ngrirje nga sasia e shkruar dhe e dhënën në etiketën e pajisjes.

Sasia e rritur e nxehtësisë ndikon temperaturën e sipërfaqes së avulluesit për shkak të së cilës avulluesi vetëm bënë ’vesë’. Për shkak të kësaj gjendjeje të avulluesit vështirë që arrihet temperatura për ta shkyçur termostatin, andaj për shkak të kësaj kompresori punon gjatë. Në disa raste kompresori punon pa ndërprerje, sepse edhe nuk mundet të arrihet temperatura e cila e shkyç termostatin. Këtë parregullsi të ngrirësit thjesht e përcjell edhe llamba e kuqe e ndezur në tastatur të ngrirësit.

Në raste të tilla frigo mjeshtri i pa përvojë mundet që të mendoj se sistemi nuk është i mbushur sa duhet, përkatësisht që ka humbur diç nga fluidi ftohës, sepse me ndërprerjen e mbingarkesës në avullues krijohet problemi tjetër në punën e ngrirësit(sistemi ftohës i stërmbushur).

Kur të vendoset që si shkaktarë i punës së ngrirësit është avulluesi i tej ngarkuar, përkatësisht është futur një sasi e tepërt e ushqimit të freskët, e vetmja gjë duhet të bëhet në këtë rast është ajo që ti shpjegohet shfrytëzuesit që duhet t’iu përmbahet përkufizimeve të dhëna në etiketën e ngrirësit për sasinë gjegjëse të lejuar të ushqimit të freskët për ngrirje.

7.13.3. AVULLUESI I DIMENZIONUAR GABIMISHT

122

Kjo është pasaktësi të cilën në pajisjen ftohëse mund ta fut prodhuesi i pajisjes ftohëse. Në praktik kjo shumë rrallë ndodhë, por nëse ndodhë, thjesht rasti është se është i ndërtuar një avullues më i vogël, respektivisht avullues me kapacitet jo të mjaftueshëm të ftohjes. Për shkak të kësaj pajisja ftohëse punon gjatë, nuk mund të arrihet rezultati i nevojshëm ftohës- ‘ftohë dobët’ dhe në të njëjtën kohë vije deri te zbritja e shtypjes thithëse. Zgjedhja e vetme është që këso avullues të zëvendësohen me më të mëdhenj, nëse kjo teknikisht na mundësohet.

Avulluesi i përshtatshëm, natyrisht, përcaktohet jo vetëm me dimensionet e tij fizike, shikuar nga ana ekonomike apo teknike, por njashtu edhe ndaj shfrytëzimit optimal të sipërfaqes së tij. Kushtet e duhura janë që mbushja të jetë drejt e përshtatshme dhe që sipërfaqja në mënyrë adekuate të jetë e mbuluar drejt me tuba apo kanale të renditura. Në kushtin e parë mund të ndërhyjë mjeshtri, përderisa kushti i dytë mundë të ndërrohet vetëm me ndërrimin e avulluesit.

7.13.4. PRISHJET E NDRYSHME TË AVULLUESIT

Avulluesit, posaçërisht të frigoriferët klasik dhe të kombinuar, shpesh janë të ekspozuar dëmtimeve mekanike nga ana e thikave dhe gjësendeve të tjera të mprehta të cilat përdoren për ta liruar enën për akull apo ushqimin e ngrirë, ose të largohet akulli gjatë kohës së shkrirjes së pajisjes. Këto ndërhyrje mund të na qojnë deri të shpuarja e avulluesit ose dëmtimi i sipërfaqes së saj.

Nëse e shpojmë avulluesin, sistemi ftohës mbetet pa fluid ftohës. Në atë rast pajisja ftohëse ‘fare nuk ftohë’, kurse punon pa u ndërpre mano-vakum-metri i kyçur në tubin servisues të kompresorit tregon vakum. Nëse pas shkyçjes së pajisje ftohëse shtypja në vakum metër kthehet në ‘0’, ky indikacion është i sigurt se sistemi është jo hermetik dhe që ka humbur mbushjen. Në atë rast, nëse është e mundur, duhet që ta ‘arnojmë’ avulluesin, më pastaj të bëhen të gjitha procedurat e duhura që pajisja ftohëse të punojë si duhet. Në rastin e shpuarjes së avulluesit duhet të kemi parasysh faktin se në sistemin ftohës ka hyrë ajri dhe lagështia. Prandaj pastrimi, kompresimit me ajër dhe vakumimit i sistemit duhet që të bëhet me shumë kujdes.

Kur të dëmtohet sipërfaqja dalëse, posaçërisht të avulluesit prej alumini, mundë të vije deri te korrozioni serioz galvanik. Korrozioni galvanik krijohet nëse sipërfaqja jo e mbrojtur e aluminit vije në kontakt me jonet e bakrit, të cilat mund të gjinden në ujë i cili i mbështjell tubat e bakrit.

Janë raste të shpeshta të korrozionit galvanik e cila lajmërohet në ngjitjen e aluminit me tubat e bakrit, kurse ndodhë për shkak të mbrojtjes së dobët të ngjitjeve nga lagështia.

Edhe nëse ndodhë ndonjë dëmtim i vogël nga korrozioni mund të riparohet, shpesh është e nevojshme që avulluesi i ekspozohet korrozionit galvanik dhe ndërrohet me të riun.

7.14. KONDENSATORI

7.14.1. EMISIONI JO GJEGJËS I NXEHTËSISË SË KONDENSATORIT PËR SHKAKË TË GJENDJES PËR RRETH TIJ

Gjatë punës normale fluidi ftohës në hyrje të kondensatorit është në gjendje të avullit të nxehtë, kurse në dalje në gjendje të zbutur të lëngut të ftohtë. Gjendja e fluidit ftohës në dalje të kondensatorit, pran të tjerëve, ndryshon me kushte të temperaturës nën të cilat pajisja ftohëse përdoret.

a. Kondensatori i përlyer jashtë

Nëse kondensatori është i mbuluar me pluhur, ose me plastmase, fasha apo papastërti tjera mekanike, vije deri te një funksion i dobët kondensatorik, respektivisht pajisjes ftohëse e cila për shkak të saj ‘ftohë dobët’. Papastërtia e

123

kondensatorit na sjellë deri te rritja e temperaturës kondensuese dhe rritjes së shtypjes. Kur shtypja e kondensimit rritet, rritet kompresion, d.m.th, kompresori tërhjek rrymë më të madhe dhe gjithashtu rritet temperatura e avullit në shtypje. Kjo mund të pasqyrohet në mbylljen e ventilit shtypës. Shtypja jonormale e kondensimit është e dëmshme, para se gjithash se mundet të na sjellë deri te mbingarkesa e kompresorit. Mbingarkesa mund të jetë në atë mënyrë që të shkaktojë aktivizimin e mbrojtësit motorik. Vetë fakti që shtypja e lartë e kondensimit gjithmonë nuk e nxitë aktivizimin e mbrojtësit mund të bëhet e rrezikshme. Kompresori mund të tej ngarkohet një kohë të gjatë, e që kjo gjë nuk mund të hetohet për deri sa të digjen mbështjellësit motorik . Në ftohjet statike R-12, R-134a dhe R-600a të sistemit ftohës gjatë kohës së punës kontinuale, shtypja e kondensimit nuk guxon të kaloj shtypjen e ngopjes i cili i përgjigjet asaj në temperaturën prej 60°C. Për kohën e kufizuar pranë ngarkesës kulminante shtypja e kondensimit nuk guxon të kaloj shtypjen e ngopjes e cila i përgjigjet asaj ne 70°C. Në sistemet ftohëse kur kondensatori ftohet me ventilator(agregati kondensatorik), shtypjet kondensuese kryesisht janë të ultë.

Për shkak të arsyeve të dhëna, patjetër duhet që të pastrohet kohë pas kohe kondensatori nga pluhuri dhe papastërtitë tjera, e cila është obligim i shfrytëzuesit me çka prodhuesi i pajisjes ftohëse ka treguar në udhëzuesin e përdorimit.

b. Qarkullimi i dobët i ajrit

Qarkullimi i dobët i ajrit mund të krijohet për shkak të përlyerjes së sipërfaqes së jashtme të kondensatorit, për shkak të vendit të papërshtatshëm të kondensatorit në shikimin e qarkullimit të ajrit ose për shkak të punës së dobët apo të ndërprerë tërësisht të ventilatorit. Qarkullimi i dobët i ajrit na sjell deri te rritja e temperaturës dhe shtypjes së kondensimit për shkak të së cilës pajisja ftohëse ‘ftohë dobët’. Në raste se qarkullimi i ajrit është i dobët për rreth kondensatorit shkaktarë për parregullsinë e punës së pajisjes, duhet që: a. Të vërtetohet nëse duhet të përshtatet largësia e saktë e kondensatorit nga muri; b. Të vërtetohet se a është vendi dhe pozita e pajisjes në hapësirë e cila siguron qarkullim të mjaftueshëm nëse kjo është shkaktare, ti propozohet përdoruesit për një vend apo pozitë më të mirë për pajisjen ftohëse;c. Të verifikohet pastërtia e kondensatorit dhe nëse duhet të pastrohet, kurse përdoruesin ta udhëzoni në përdorimin e duhur të pajisjes ftohëse;d. Te kondensatori i cili ftohet me ventilator të ndërrohet ventilatori, nëse ventilatori nuk punon;e. Te kondensatori që ftohë me ventilator të vendoset një ventilator më i fortë, nëse nuk zbulohen shkaqet tjera të qarkullimit të dobët të ajrit.

c. Temperatura e lartë e ajrit të mjedisit

Pajisja ftohëse, pra dhe kondensatori, mundet që të xhindet në vend të mbyllur, (jo qarkullimi i mirë i ajrit) në të cilin vend temperatura e ajrit mund të arrijë vlera të mëdha. Nën këto kushte mund të vije deri te puna e dobët e kondensatorit si në rastet e mëparshme. Për atë arsye është e nevojshme që të sigurohet vendi i pajisjes ftohëse, të jetë i vendosur në vendin sa më të mundshëm ku ajri qarkullon lirshëm. Temperatura e ajrit mund të jetë e lartë edhe për shkak faktorit klimatik. Në atë rast pajisja ftohëse duhet të zhvendoset në një vend më të përshtatshëm në aspektin e qarkullimit të ajrit ose thjesht, kondensatorit duhet ti sigurohet qarkullimi shtesë i ajrit me çfarëdo ventilatori.

d. Temperatura e ulët e ajrit të rrethinës

Përderisa pajisja ftohëse xhindet në një hapësirë me temperaturë të ajrit të rrethinës shumë të ulët, gjithashtu vije deri te parregullsitë në punën e tij. Pajisja ftohëse ‘ftohë dobët’, kurse punon gjatë apo pa ndërprerje. Në këto kushte temperatura dhe shtypja e kondensimit janë të ultë(kondensatori i ftohtë për shkak të akumulimit të fluidit ftohës), filtri-tharësi gjithashtu është i ftohët, kurse i ulët është edhe shtypja thithëse. Për punë normale të pajisjes ftohëse duhet të sigurohet temperatura minimale e rrethinës të shënuara nga ana e prodhuesit.

7.14.2. EMISIONI JO GJEGJËS I NXEHTËSISË SË KONDENSATORIT PËR SHKAKË TË GJENDJES NË SISTEM

124

Gjendjet e ndryshme në sistem shkaktojnë ngritjen e shtypjes së kondensimit (sistemi i tej mbushur, pjesëmarrja e një sasie më të madhe të gazit jo kondensuese, pjesërisht ose mbyllje e tërë, prania e vajit në kondensator, etj.) Ose zvogëlimi i shtypjes së kondensimit(mungesë e fluidit ftohës, zvogëlimi i nxehtësisë së ngarkesës së avulluesit, etj.) me që gjë na sjell deri te shfaqja e dobët e punës së kondensatorit, respektivisht emision jo gjegjës i nxehtësisë së kondensatorit. Shpjegime për këto gjendje të ndryshme në sistem janë dhënë nëpër tituj të ndryshëm në titullin “analiza e prishjeve”.

8.14.3. GABIMET NË KONSTRUKTIMIN E KONDENSATORIT

Konstruksioni i kondensatorit nuk guxon të ndikoj në periudhën e barazimit të shtypjes në sistemin ftohës. Konstruksioni, me çka, duhet të jetë ashtu që të mundësoj akumulimin natyrorë të lëngut të kondensuar të fluidit ftohës në nënkëmbëzën e tubit kapilar. Pra, kondensatori nuk guxon të ketë ‘xhepa’ në të cilat lëngu do tu ndalte dhe ngadalë do të avullohej, me që gjë do të rritej periudha e barazimit të shtypjes. Kjo do të na qonte deri te kërcimi i mbrojtjes së motorit ku termostati aktivizohet. Më shumë për gabimet në lidhje me konstruksionin e kondensatorit dhe periudhës së barazimit të shtypjes është dhënë në 8.17.1.

Në këtë rast e vetmja gjë e mundshme është vetëm ndërrimi i kondensatorit.

7.14.4 KONDENSATORI GABIMISHTË I DIZAJNUAR

Kondensatori është plotësisht i rregullt, kurse sistemi ftohës nuk funksionon si duhet, sepse procesi i kondensimit është i dobët. Pranë saj nuk ka asnjë shkak i cili ndikon në saktësinë e punës së kondensatorit. Në këtë rast është e çartë se është vendosur një kondensator me dimensione të vogla, respektivisht kondensatori është llogaritur për kushte më të volitshme të punës nga ato kushte në të cilat punon. Kjo parregullsi, si dhe ajo më herët, gabimi është në prodhimin e pajisjes ftohëse dhe mundet të largohet vetëm me ndërrimin e kondensatorit ekzistues me një më të madhe.

7.14.5. PRISHJE TË NDRYSHME TË KONDENSATORIT

Rastet të shpeshta janë që tubat e kondensatorit krahas kontakteve ngjitëse të kondensatorit me kompresor dhe filtër-tharës me kalimin e kohës ndryshken dhe bëhen poroziv. Në ato pjesë të tubave është e mundur rrjedhja e fluidit ftohës, me që gjë në fund odrazi në punën e pajisjes ftohëse i cili ‘ftohë pak’ dhe punon gjatë. Kur të zbulohen që këto vende janë shkaktar e mundesës-ngarkesës së fluidit ftohës në sistem është e nevojshme të bëhet rregullimi i tyre. Tubat e ndryshkura dhe korrozivë të këputen dhe në vendin e tyre të vendosen një pjesë e re e tubit.

Gjithashtu ndodh në frigoriferë dhe frigoriferë të kombinuar, të cilët kanë vetë shkrirjen ose shkrirjen e avulluesit me rezistencë(nxehës), që tubi shtypës prej kompresorit kah kondensatori të ndryshket dhe të bëhet korrozivë. Kjo në tubin shtypës ndodhë për arsye se ajo kalon nëpër enë e cila shërben për mbledhjen e ujit të pikur prej avulluesit. Tubi në këtë gjendje mundëson që fluidi ftohës të rrjedhë nga sistemi ftohës. Për ta larguar këtë problem, duhet të këputet pjesa e ndryshkur e tubit dhe të zëvendësohet me të re.

Ka raste që mbështjellësi kundër vesës të ndryshket dhe të bëhet korrozivë. Manifestimet janë të njëjta si në rastin e mëparshëm. Riparimi i mbështjellësit të ndryshkur thuaja se kur bëhet. Mbështjellësi pritet dhe ndahet prej kondensatorit. Të caktohet sa më shumë që është e mundur precizë gjatësia e mbështjellësit kundër vesës dhe tubi i asaj gjatësie aranzhohet dhe ngjitet për kondensatori. Duhet që të bëhet ,sepse në të kundërtën kondensatori sillet sikur të jetë me dimension më të vogël.

125

Ndyrësira dhe ndryshku e cila e mbyllë filtrin-tharësin thjeshtë rrjedhin nga kondensatori, të pastrohet mirë dhe natyrisht, të ndërrohet filtri-tharësi.

7.15. FILTRI-THARËSI

Filtri-tharësi thjeshtë tregon parregullsitë e punës në vijim:1. Ngopshmëria e filtrit-tharësit. Në rast se vërtetohet se mbyllja e tubit kapilar është bërë me akull, mund të vijmë në përfundim se në sistem xhindet një sasi e tepërt e lagështisë dhe që filtri-tharësi e ka humbur rolin e funksionit kryesor të tij. Ngopshmëria e filtrit-tharësit njihet me oroshenom ose me trupin e ngrirë në dalje të filtrit-tharësit. Ky lloj i filtrit-tharësit duhet të ndërrohet, sistemi ftohës të pastrohet mirë mundësisht të teret me azot të thatë.2. Filtri–tharësi i mbyllur. Filtri-tharësi pjesërisht apo tërësisht i mbyllur me ndyrësira të ndryshme nga sistemi, shkakton punë jo të saktë apo drejtë të pajisjes ftohëse. Manifestimet janë të njëjta sikur në rastin e mbylljes së tërë apo të pjesërishme të tubit kapilar. Përveç pastrimit i produvavanja të sistemit ftohës, është e nevojshme të ndërrohet filtri-tharësi.3. Filtri-tharësi shumë i nxehtë. Rreziku për sistemin ftohës nga nxehja e tepërt filtrit-tharësit është mundësia e lëshimit të lagështisë së absorbuar nga ana e desikantit (varësisht nga lloji i tij). Gjëja e dytë, rritet mundësia e termiqkog razlaganje dhe reaksioneve kimike të materialit dhe fluidit i cili është në prekje në vetë filtrin-tharësin. Njëra prej shkaqeve të nxehjes së tepërt të filtrit-tharësit mund të jetë temperatura e lartë e kondensimit. Me largimin e shkakut të temperaturës së lartë të kondensimit zgjidhet problemi i nxehtësisë së tepërt të filtrit-tharësit. Si shkaktar që filtri-tharësi është tepër i nxehtë mund të jetë edhe vaji i mbledhur në të për shkak të kompresorit i cili ‘pjesërisht produvao’. Me ndërrimin e kompresorit zhduket shkaku i nxehjes së tepërt të filtrit-tharësit. Si në rastet e mëparshme e patjetërsueshme është ndërrimi i tij me të gjitha punët dhe procedurat përcjellëse.4. Pozita jo e drejtë gjatë montimit. Pozita jo e drejtë e filtrit-tharësit gjatë montimit ndikon në zgjatjen e periudhës së barazpeshimit të shtypjes. Shiko 8.17.1.

7.16. MBUSHJA JO GJEGJËSE E SISTEMIT

Avulluesi është shfrytëzuar në mënyrë optimale, nëse temperatura është konstante që në hyrje e deri në dalje të tij, d.m.th nëse nuk ka nxehje të fluidit ftohës, megjithatë, nëse mbushja e sistemit është realizuar në këtë mënyrë kompresori do të thithte avullin e lëngët, me që gjë do të kishte ardhur deri te humbjet në cilindër të kompresorit dhe do të krijohej rreziku real nga ‘goditja e lëngët’ dhe dëmtimi i kompresorit. Gjithashtu, për shkak të formimit të vesës në tubin thithës do të ekzistonte rreziku që lagështira të kaloj në izolim të shtëpizës(sëndukut). Për gjërat që treguam më lartë, shumica e prodhuesve e mbushë sistemin në atë mënyrë që në të vërtet avulluesi është i mbushur më pak se sa ajo sasi e duhur. D.m.th., rritja e vogël e temperaturës në sipërfaqen dalëse e avulluesit është normale. Sistemi i tej mbushur shkakton në pajisje ‘ftohë dobët’. Ka shumë manifestime të kësaj gjendje në sistem. Së pari, që është e dukshme krijohet vesa në tubin thithës. Megjithatë, duhet të mbahet në mend se tubi thithës mundet përkohësisht të ngrihet posa të startohet sistemi i ‘ftohtë’, edhe atëherë nëse mbushja është e drejtë. Kjo është për shkak të ‘depërtimit’ të fluidit ftohës në avullues në momentin startues. E dyta vije deri te rritja e shtypjes së kondensimit. Për shkak të saj rriten humbjet e energjisë, sepse ngjeshja e fluidit ftohës në një shtypje më të lartë kërkon harxhim më të madhe të energjisë elektrike për punën e kompresorit. Nga ana tjetër, me rritjen e shtypjes së kondensimit vije deri te zbritja e kapacitetit të sistemit, me që gjë prapë, në një mënyrë shkakton humbje energjetike. E treta, rritja e shtypjes

126

mund të na sjellë deri te rritja e palejuar e temperaturës së avullit të nxehtë në fund të ngjeshjes, gjegjësisht deri te shfaqja e regjimit të rrezikshëm të punës së kompresorit.

Një tejmbushje e dukshme e sistemit tregon një harxhim të madh të rrymës dhe rritje e shtypjes së avullimit dhe kondensimit. Testimi i kujdesshëm mund të tregojë se kondensatori mbanë një sasi të rritur të lëngut. Mënyra e rëndësishme e tejmbushjes pasqyrohet në punën e pajisjes pas startimit nën kushtet e nën tensionit gjatë gjendjes së baraspeshimit të temperaturës (pika 8.11.2.).

Sistemi mund të jetë i stërmbushur në mënyrë fabrikore ose nga ana e mjeshtrit gjatë rregullimit të më hershëm të pajisjes ftohëse. Nga sistemi i cili është i stërmbushur me fluid ftohës, është e nevojshme të lëshohet teprica e fluidit ftohës. Mbushja e mangët e sistemit shqyrtohet në zvogëlimin e shfrytëzimit të avulluesit, për shkak të së cilit pajisja ftohëse ‘ftohë dobët’, kurse punon gjatë apo pa ndërprerje. Shtypjet janë të ulëta në tubat thithëse dhe shtypëse. Gjithashtu, temperatura në shtypje të kompresorit është më e vogël se normalja. Sasia e vogël e fluidit ftohës në sistem mund të jetë për shkak të gabimit të prodhuesit, për shkak të gabimit të mjeshtrit apo për shkak të sistemit jo hermetik. Sistemi zakonisht është jo hermetik në vendet e ngjitura. Ka raste kur sistemi ngadalë e humbë fluidin ftohës për shkak të ndryshkut të avulluesit, dhe gjithashtu njëjtë për shkak të korrozionit të tubit shtypës e cila kalon nëpër enën që e mbledh ujin e rrjedhur nga avulluesi ose për shkak të krijimit të ndryshkut në tubat që vendosen kundër vesës. Nëse jo hermetizmi i sistemit është shkaktare e zvogëlimit të sasisë së freonit në sistem, para rimbushjes të sistemit me fluid ftohës duhet që të zbulohet dhe të rregullohet vendi jo hermetik.

Humbja e tërësishme e mbushjes reflektohet në një shtypje jo normale të ulët të avullimit, respektivisht mano-vakum-metri i kyçur tregon se sistemi punon në ‘vakum’. Pas shkyçjes së kompresorit shtypja e thithur rritet dhe së shpejti tregon ’0’. Gjithashtu, rrymën të cilën e tërhjek kompresori është shumë e vogël. Në të njëjtën kohë, për shkak të humbjes së fluidit ftohës kompresori punon gjatë temperaturave të larta të shtëpizës dhe mbështjellësit të motorit. Atë që e vëren shfrytëzuesi është që pajisja ftohëse ‘nuk ftohë fare’, kurse punon pa ndërprerje. Te humbja e tërësishme e fluidit ftohës mund të vije dal ngadalë për shkakun i cili na bie deri te rrjedhja e fluidit ftohës nga sistemi, nëse sistemi nuk është rregulluar me kohë. Deri te humbja e shpejtë e mbushjes mund të vije për shkak të shpuarjes së avulluesit ose dëmtimit të tubit kapilar. Para mbushjes së sistemit së pari duhet që të largohet shkaku i cili ka bërë që të vije deri te humbja e fluidit ftohës.

Kur bëhet fjalë për rastet kur mbushja e sistemit mund të jetë shkak i problemeve është shume me rëndësi që ti kushtohet vëmendja në problemeve tjera me të njëjtin indikacion, e ajo është zënia e tubit kapilar. Pranë saj, duhet të mbahet mend që tubi kapilar dhe mbushja mundë të përshtaten për pune optimale vetëm gjatë temperaturës së caktuar të mjedisit. P.sh. temperaturat e ulëta të mjedisit mund që të shkakton akumulimin e fluidit ftohës në kondensator për shkak të shtypjes së tepërt të ulët të kondensimit. Rezultati është furnizimi i pa mjaftueshëm i fluidit ftohës në avullues, për shkak të cilit pajisja ftohëse ‘ftohë dobët’. Problemi me temperaturat e ulëta të mjedisit gjatë manifestimit të prishjes na kujton në humbje të fluidit ftohës, andaj duhet të kryhet analiza e drejt e mos punimit të pajisjes ftohëse. Nëse gabohet, dhe në ato situata sistemi mbushet me fluid ftohës, problemet fillojnë kur temperatura e mjedisit prapë rritet. Për shkak të tejmbushjes së avulluesit shtypja e kondensimit mund të bëhet kritike. Kjo prapë paraqet bazë për intervenim të ri në pajisjen ftohëse fig. 8-23.

Përqindja e mbushjes së drejt e sistemit mund që të bazohet edhe në matjen e temperaturave sipërfaqësore në hyrje dhe në dalje të avulluesit para ‘rasladenom të regjimit stabil të punës. Shikoni figurën 8-23. Temperatura në pikën ‘B’ është më e lartë në raport me pikën temperaturike ’A’ për 4-7’C. Në pikën ‘C’ nuk ka ndryshim të temperaturës. Mënyra të tjera të përqindjes së mbushjes së sistemit është shpjeguar në titullin 9.6.

127

Fig. 8-23. Përqindja e mbushjes së sistemit me fluidin ftohës (Danfoss, CF.70.01.02)

7.17. PERIUDHA E QETËSIMIT DHE E BARAZIMIT TË SHTYPJES

Te sistemet ftohëse të cilat përdorin tubin kapilar si element ngufatës, barazimi i shtypjes ndodh në mes të anës shtypëse dhe thithëse gjatë kohës së qetësimit të kompresorit. Nën kushtin që ajo periudhë gjithherë të jetë mjaftueshëm e gjatë që shtypjet të barazohen para se që të fillojë prapë kompresori të punoj, momenti startues i kompresorit nuk është i madh. Prej këtij shkaku LST kompresorët normalisht përdoren në sistemet me tub kapilar. Në shumë raste, prapë se prapë, parakushtet për përdorimin e LST kompresorëve nuk janë të plotësuara, pasi që koha e qetësimit është më e shkurt se koha e baraspeshimit të shtypjeve.

128

Fig.8-24 tregon mundësin e ndryshimit të shtypjes dhe temperaturës në sistem gjatë kohës punuese të kontrolluar nga termostati dhe gjatë kohës së qetësimit. Në figurë mundë të vërehet se baraspeshimi i shtypjes është i kryer para se që termostati të arrij temperaturën e kyçjes. Në këtë rast, periudha e qetësimit është më e gjatë se sa periudha e baraspeshimit të shtypjeve.

Është evidente që pa pajtushmërit mund të lajmërohen në mes periudhave baras peshuese të shtypjeve dhe periudhë së qetësimit. Baza e këtyre problemeve ndoshta është bërë veç në fazën e projektimit. Në raste tjera, kushtet në sistem ose për rreth termostatit mund që të ndryshohen gjatë kohës dhe të bëhen shkaktarë të këtij problemi.

Fig. 8-24. Periudha e punës dhe qetësimit të ngrirësit (Danfoss, CF.70.01.02)

7.17.1. PERIUDHA E BARAZIMIT TË SHTYPJES

Pasi që baraspeshimi i shtypjeve ndodh në tubin kapilar rezistenca rrjedhëse në atë tub është prej vlerave vendosës për shpejtësinë e baraspeshimit të shtypjeve. Rezistenca mundet me kohë që të rritet për shkak të fillimit të zënjës. Për këtë arsye është, para së gjithash, me rëndësi që të respektohen rregullat e dimezionimit, e cila nalazu që tubi kapilar i dëshiruar me prerje tërthore dhe gjatësi më të madhe nga tubi me prerje tërthore dhe gjatësi më të vogël. Gjithashtu është me rëndësi të dihet se fluidi ftohës në gjendje të lëngët prej kondensatorit ka hyrje të drejtpërdrejt në hyrje të tubit kapilar.

129

Fig. 8-25. Konstruksioni i kondensatorit

Fluidi ftohës i lëngët zakonisht xhindet në pjesën më të ulët të kondensatorit. Pasi që lëngu, siç është e njohur, ka shumë më pakë vëllim specifik se sa avulli, është e dëshiruar që lëngu drejtpërsëdrejti të vije në tubin kapilar gjatë kohës së periudhës qetësuese se sa para saj ta ndërroj gjendjen (të avulloj në “gjepat e lëngëta”). Kjo mundësohet me konstruksionin e kondensatorit dhe me vendosjen e drejt të tubit kapilar.

Në figurën 8-25 është treguar kondensatori dy rendësh i ndërtuar për tu ftohur me ventilator. Nëse tubat lidhen si në rastin i cili është i shënuar si “gabim”, lëngu më sasi të vogël mund të jetë prezentë vetëm në rendin e parë të tubave. Kjo do të thotë se lëngu duhet të avullohet para se ta kaloj tubin kapilar. Për këtë shkak, periudha e baraspeshimit mund të jetë i panevojshëm i gjatë. Nga ana tjetër, shembulli i nënvizuar si i “drejt” shfaq efektin e tubimit natyrorë të lëngut në fund të kondensatorit me qasje të lehtë të tubit kapilar.

Fig. 8-26. Pozita e filtrit-tharësit

Në fig. 8-26 janë shfaqur tre pozicione të ndryshme të filtër-tharësit dhe hyrja në tubin kapilar.Pozita “A” është më e mira, përderisa pozita ‘B’ ofron një rast shumë më të mirë për baraspeshim të shpejt të shtypjeve në relacion me pozitën “C”.

130

Gjatësia e periudhës së baraspeshimit të shtypjeve gjithashtu varet prej sasisë totale të fluidit ftohës në kondensator. Për këtë arsye dimensionet e tubit në kondensator nuk duhet të jenë më të mëdha se që është e duhur.

Të gjitha rastet e cekura më lartë mund të na sjellin deri te zgjatja e periudhës së baraspeshimit të shtypjeve, respektivisht mund të bëhen shkak që shtypjet të mos baras peshohen përderisa kompresori pushon. Për shkak të mos barazimit të plotë të shtypjeve ekziston një rrezik i madh nga jo përdorimi i motorit gjatë nisjes së serishme, gjë që shihet nga ajo që motori nuk mund ta mbizotëroj rezistencën gjatë startimit. Atëherë lajmërohet gjendja “rotori i bllokuar” me që gjë na bie deri te kërcimi i mbrojtjes së motorit.

Kërcimi i mbrojtjes së motorit për shkak të mos baraspeshimit jo të tërësishëm të shtypjeve në sistemin ftohës mund të jetë dhe përafërsisht i pa rrezikshëm. Deri te kërcimi i mbrojtjes mund të vije, p.sh. për shkak të shkyçjes së kompresorit dhe pastaj menjëherë pas kyçjes së tij. Nëse pritet pak kohë që shtypjet të baras peshohen, startimi do të jetë normal. Nga ana tjetër, ka bazë që të kushtohet vëmendje në kërcimin e shpeshtë apo të rregullt të mbrojtjes së motorit, si për shembull kurdo që të kyçet termostati, për atë që ajo, para ose pastaj, të ndikoj në djegien e mbrojtjes, por ndoshta edhe deri te djegia e mbështjellësit startues.

Te frigoriferët periudha e baraspeshimit të shtypjeve thjesht është prej tre deri pesë minuta, përderisa te ngrirësit kjo periudhë zakonisht është prej tetë deri në dymbëdhjetë minuta.

131

7.17.2. PERIUDHA E QETËSIMIT

Periudha e qetësimit te frigoriferët dhe ngrirësit shtëpiak pjesërisht përcaktohet me diferencimin e termostatit(diferenca e temperaturave të tyre kyçëse dhe shkyqëse) dhe pjesërisht me shpejtësinë e rritjes së temperaturës së sondës së termostatit. Diferencimi i termostatit prej 8-10°C për frigorifer dhe prej 6-8°C për ngrirës është parakusht që periudha e qetësimit mundëson periudhën e përshtatshme të baraspeshimit të shtypjeve. Natyrisht, me kushtin që sonda e termostatit nuk është e ekspozuar me rritjen rapide të temperaturës. Gjithashtu, me shpejtësinë e rritjes së temperaturës së sondës ndikon vendi në avullues se ku është ajo e vendosur. Periudha e qetësimit më e shkurt se sa e nevojshme mjeshtrit e quajnë ‘’startimi i parakohshëm’.

Shkaqet që na biejnë deri te shkurtimi i periudhës mund të jenë:

1. Termostati i zgjedhur dhe i vendosur me diferencim të vogël, ose me gabimin e prodhuesit të pajisjes ftohëse ose me gabimin e mjeshtrit.2. Prishje e mekanizmit brenda në termostat.3. Vendi i zgjedhur gabimisht në avullues për vendosjen e sondës së termostatit. Ky është një gabim i thjesht i prodhuesit, përveç në rastet kur mjeshtrit vet eksperimentojnë me pozitën e sondës në avullues. Është një rregull i vjetër që sonda e termostatit duhet të jetë e montuar në pjesën e tretë të fundit të tubave ose kanaleve të avulluesit.4. Sonda e termostatit gabimisht e montuar. Shikoni shembullin në fig. 8-27.

132

Fig. 8-27. Vendosja e sondës së termostatit

Gjithashtu, nganjëherë në vend të gjatësisë së përshtatshme vendoset vetëm maja e sondës të termostatit në mbajtësin e plastikës. Për këtë shkak pjesa më e madhe e kapilarit të termostatit xhindet në brendësin e pajisjes. Këta tre shembuj të cekura më së shpeshti ndodhin te frigoriferët e kombinuar dhe shkaktojnë shkyçje të parakohshme, por edhe kyçje të parakohshme të termostatit. Gabimet në këto shembuj zakonisht rrjedhin prej moskujdesit të mjeshtrit.MUNGOJN FAQET ORIGJINALE TE LIBRIT DHE FOTOT E TRI FLETEVE- 140-41-42 KURSE NE SHQIP JANE TE PERKTHZERA 5. Sonda e termostatit është montuar drejt, por pjesa e tjetër e kapilarit të termostit e lakuar dhe e vendosur mbrapa avulluesit. Nëse është ky rast te frigoriferët e kombinuar avulluesi i të cilit shkrihet me nxehës, ky kapilar i vendosur kështu prek nxehësin, problemi krijohet kur rezistenca kyçet. Rezistenca e kyçur ngritë temperaturën e mbushjes së kapilarit, me që gjë na bie te kyçja e parakohshme e termostatit. Edhe ky gabim thjeshtë vije nga mjeshtri.6. Sonda e termostatit nuk është e shtrënguar-puthitur mirë në avullues. Nëse mbajtësi i sondës së termostatit është prej metali (thjeshtë te pajisjet e vjetra), për shkak të ujit në avullues me kohë vije deri te korrozioni i mbajtësit. Për shkak të saj mbajtësi lirohet, edhe sonda në të, me që gjë shkakton vështirësi në shkyçje, kurse kyçje të hershme të termostatit. Nëse butoni i termostit xhindet në pozitën ‘’ftohja maks’’ termostati as që do të shkyç pajisjen ftohëse. Gabimi i paraqitur ndodh te frigoriferët klasik apo të kombinuar. 7. Frigoriferi ka mbetur pa kapakë në avullues ose pa enë për kullimin e ujit nën avullues. Për shkak të kësaj vije deri te qarkullimi i ajrit në brendësi të frigoriferit në mënyrën në të cilën prodhuesi nuk e ka paraparë. Problemi i veçantë është kur hapet dera e frigoriferit, sepse në atë rast ajri i ftoftë ‘‘rrjedhë’’ nga hapësira e avulluesit. Nëse në këtë frigorifer sonda e termostatit është e montuar anash në format e avulluesve ‘‘U’’ ose ‘‘O’’ patjetër vije deri te kyçja e hershme e termostatit. Problemi mund të zgjidhet me vendosjen e serishme të kapakut në avullues ose me kthimin e enës për kullim (të ujit) në vendin e saj. Shkaku i këtij problemi është mos përmbajtja e udhëzimeve për përdorim nga ana e shfrytëzuesit.8. Gabimet ‘‘gjepi’’ e sondës së termostatit të ngrirësit. Që të reagoj termostati si është e paraparë, jo vetëm që është e nevojshme pozita e drejtë e sondës, por edhe ‘‘gjepi’’ i sondës duhet të jetë mirë i dizajnuar, duhet të

133

mundësoj kontakt të mirë në mes tij dhe sondës, por gjithashtu duhet që të ekzistojë kontakti i mirë ndërmjet tij dhe avulluesit. Të shikohet fotoja 8-28.

Në foton 8-28 është treguar ‘‘gjepi’’ i sondës i shënuar si ‘‘gabim’’ është jo drejtë i dizajnuar, çka na bie në pyetje pozitën reale të sondës. Që ‘’gjepi’’ i sondës nuk është i lakuar dhe të jetë i mbyllur në fund, sonda do të mund të ishte e vendosur siç duhet dhe atë shumë lehtë dhe sigurt. ‘‘Gjepi’’ i sondës i cili është i shënuar ‘‘gabim’’, gjithashtu është i gabuar, sepse kalon përmbi tub të avulluesit, dhe kështu e rrit rrezikshmërinë e kontaktit sekondar me avulluesin. Gabimi tjetër i ‘‘gjepi’’ të sondës është që hyrja e saj është e vendosur në hapësirën punuese të kompresorit në mënyrën e treguar, me që gjë lejohet bartja e nxehtësisë nga hapësira punuese e kompresorit drejt avulluesit. Për këtë shkak, termostati pa planifikuar mund të kyçet dhe me këtë gjë shkurton edhe periudhën e pushimit. Gjithashtu, në pjesën ‘‘gjepi’’ të sondës i cili kalon jashtë hapësirës së sëndukut, kurse nuk është e mbyllur me ‘’gomë të gjallë’’ mund të krijohet akulli i cili gjatë kohës së pushimit shkrihet, për të cilin shkak uji mund të pikë në hapësirën punuese të kompresorit apo edhe në vetë kompresorin. Për gjatë gabimeve të cekura ‘’gjepi’’ i sondës së termostatit, kyçja e parakohshme e termostatit mund të bëhet edhe për shkak të futjes së pamjaftueshme të sondës në ‘‘gjepi’’ ose për shkak të tërheqjes së pjesërishme të sondës nga ‘‘gjepi’’ gjatë transportit ose të zhvendosjes së ngrirësit.9. Teprica e kapilarit të termostatit xhindet afër kompresorit. Ky gabim zakonisht është i lidhur afër ngrirësit, dhe mund të rrjedhë nga prodhuesi ose nga mjeshtri. Nëse kapilari i termostatit nuk është në distancë të mjaftueshme prej kompresori, ngrirësi punon më gjatë, sepse termostati ‘‘vështirë’’ shkyçë. Gjithashtu, në këtë rast termostati kyçë para kohe.

Në rastet e mëparshme të analizuara na sjellin deri te shkurtimi i periudhës së pushimit, dhe me të edhe deri te shtypja jo e plotë e baraspeshimit. Megjithatë, edhe zgjatja e periudhës së pushimit ndikon në mosfunksionimin e drejtë të pajisjes ftohëse. Nëse p.sh. te frigoriferët, sonda e termostatit është e vendosur në sipërfaqen e poshtme horizontale të avulluesit, në atë pozitë në të mund të ndikojnë artikujt e ngrirë dhe ena me akull, për shkak të së cilës termostati shkyçë ‘‘vështirë’’, por gjithashtu edhe ‘‘vështirë’’ kyçë, me çka zgjatë periudhën e pushimit deri te niveli i lartë i padëshiruar. Si rezultat mund të jetë ngrirja e paplanifikuar në maje të avulluesit. Gjithashtu, periudhën e pushimit mund ta zgjatë edhe termostati me diferencial të madh (e shpjeguar në 8.10. pika 8).

7.18. SHTESAT NË SISTEM

7.18.1. UJI

Uji ose lagështia gjithmonë janë të pranishme në sistemet ftohëse bashkë me fluidin ftohës. Prihvatlljive kolicine variraju prej njërës pajisje të tjetra dhe prej njërit fluid ftohës te tjetri. Pa marrë parasysh në sasitë shumë të vogla, lagështia ose uji mund të shkaktojë pengesa të caktuara në punë të pajisjes ftohëse.

Uji ose lagështia në sistem arrijnë në mënyra të ndryshme, prej së cilës është më e rëndësishmja nëpërmjet ajrit të lagësht. Ajri mbetet në sistem për shkak të mos vakumimit të plotë pas montimit ose depërton në sistem nëpër vende jo të dihtunuara. Sasia e vogël e ujit ose e lagështisë mund të mbesin në ndonjë element të sistemit pas testimeve hidraulike në shtypje. Gjithashtu, ajri depërton në sistem me produktet ndezëse gjatë kohës së ngjitjes të lidhëseve të tubave. Lagështia në sistem mund futet nëpërmjet fluidit ftohës ose vajit nëse ato nuk janë terur në sasi të duhur. Gjithashtu, lagështi në sistem mund të bartë vaji i cili është ruajtur në një enë të hapur, kurse është e njohur që vajrat janë dukshëm higroskopik, dhe posaçërisht POE vaji.

Ndikimi i ujit ose lagështisë në punën e pajisjes ftohëse në masë të madhe varet prej aftësisë uzajamnog tretjeve të fluidit ftohës dhe ujit. Fluidi ftohës për frigoriferë dhe ngrirësit shtëpiak shumë dobët tretin ujin dhe ndryshimin në shikim të aftësisë të tretjes së ujit në mes tyre janë të njohura.

Këta fluidë ftohës absorbojnë ujin në gjendje të lëngët në sasinë të neznatnim. Megjithatë, uji në sistemin ftohës mund të gjendet në gjendje të avullit, gjatë së cilës përqindja e avullit të ujit është në avull të fluidit ftohës dukshëm i madh, se që është rasti me fazën e lëngët të tretjes. Aftësia e tretjes së ujit bie në temperaturat nën 0°C, kjo ndodhë gjatë reduktimit të shtypjes nëpër tubin kapilarë. Në rast se fluidi ftohës në sistem përmban ujë më shumë se sa që në këto temperatura mund të tretet, sasia e tepërt e ujit ndahet. Pra, uji në gjendje jo të

134

tretshme mund të ekzistojë vetëm atëherë kur faza e lëngët e tretjes është ngopur me ujë, kurse faza avulluese e fluidit është e ngopur me avull të ujit. Uji i lirë i ndarë ndërron gjendjen agregate dhe vije deri te obrazovanja të thërrmijave të akullta, respektivisht akull. Për shkak të kësaj vije deri te zënia ose zvogëlimi i diametrit të tubit kapilarë, që çrregullon ose ndërprenë punën e pajisjes ftohëse.

Prania e ujit në gjendje të tretshme kurse posaçërisht në gjendje të lirë është kusht që thartirat e ndryshme të hidrogjenit, të krijuara me ndikime ekstreme termike(të temperaturave të larta)ose mekanike (fraksioni, metali në metal), me ndikimin e vajrave dhe fluidit ftohës bëhen agresive. Për shkak të dekompozimeve termike të vajit krijohen thartirat organike, dhe për shkak të dekompozimeve termike të fluidit ftohës krijohen thartirat jo organike. Këto thartira agresive sulmojnë sipërfaqet metalike të cilat fillojnë të korodojnë. Gjithashtu, ato zvogëlojnë aftësinë izoluese të mbështjellësit të motorin me rrezikun e formimit të shkëndijave ose elektricnog luka dhe sjellin deri te harxhimi i shpejtuar të pjesëve makinerie të kompresorit. Prej fluidit ftohës i cili përmban hidrogjen, posaçërisht në temperaturat nën 20°C në procesin e krijuar të hidrolizës, ndahet hidrogjeni halogjen e cila nxit rritjen e korrozionit.

Përveç në ndikimin e kohëzgjatjes së përdorimit të pajisjes ftohëse, paraqitja e korrozionit negativisht ndikon dhe në punën e vetë pajisjes. Produktet e korrozionit në formë të ndryshkut dhe të tjera, shpërlahen me fluidin ftohës, që është rast tek fluidet ftohëse në frigoriferët dhe ngrirësit shtëpiak, arrijnë deri te filtri-tharësi dhe tubi kapilar dhe shkaktojnë zënien shkallëzore. Gjithashtu, shtresat të krijuara të ndryshkut në sipërfaqet e brendshme të avulluesit dhe kondensatorit paraqesin rezistencë termike dhe dobësojnë shkëmbimin e nxehtësisë.(4)

Tek sistemet me freon është karakteristik paraqitja e bakërizimit të sipërfaqeve të çelikta, të cilat paraqiten në pranin e ujit jo tretës. Fluidi ftohës i cili përmban vajin e tretur, në kontakt me tubat e bakrit të avulluesit kimikisht reagojnë(të ashtuquajtur aksioni elektrolitik të marrjes së bakrit) me bakrin, dhe e ndan atë, dhe me ndihmën e vajit për lubrifikim transmeton dhe krijon shtresa në muret e cilindrit, pistonit, valvuleve dhe shtretërve. Këso lloje shtresash bakri të krijuara zvogëlojnë fërkimin ndërmjet pistonit dhe cilindrit, zvogëlojnë fërkimet në shtretër, ose me bakërizimin e valvuleve pamundësojnë përshtrirjen e drejtë të tyre në karrige.(4)

Si pasojë e pranisë së lagështisë në sistem vije edhe te paraqitja e emulziranja e vajit dhe krijimin e shtresave të tijës.

Në kushtet e punëtorive, para mbushjes së sistemit, uji dhe lagështia nga sistemi largohen produvavanjem dhe vakumimin. Sistemet ftohëse të kontaminuara me lagështi duhet patjetër që të pastrohen. Me rastin e rregullimit të cilës do pajisje ftohëse kur sistemi duhet që të hapet, është e detyruar ndërrimi i filtrit-tharësit. Gjithashtu, është shumë me rëndësi që tapat nga goma ose nga plastika që gjenden në elemente(kompresor,filtri-tharësi) nuk hiqen deri te montimi i atyre elementeve.

7.18.2. AJRI

Ne elementet dhe tubat e sistemit ftohës, së bashku me fluidin ftohës, mund të gjenden në gazra të ndryshme. Ato nën shtypje dhe në temperatura me të cilat pajisja ftohëse punon nuk mund të kondensohen. Prezantuesi kryesor i këtyre gazrave të jo kondensuar në sistemin ftohës është ajri. Ajri në sistemin ftohës mund të gjendet për shkak të:

- të vakumimit jo të plotë para mbushjes me fluid ftohës;- futja me fluidin ftohës gjatë mbushjes së sistemit;

- depërtimi në sistem nëpërmjet vendeve të pa puthitura dhe materiale poroziv në pjesët e sistemit në të cilat shtypja është më e ulët se ajo atmosferike dhe - përshtrirja e vajit për lubrifikim për shkak të temperaturave të larta. (1)Pa marrë parasysh se prej nga rrjedhë, ajri i sistemit mblidhet në kondensator dhe atë në ato pjesë të kondensatorit në të cilat lëvizja e fluidit ftohës është e dobët. Për shkak të pranisë së ajrit rritet shtypje e përgjithshme në kondensator, e cila në këtë rast i është zbritur shtypjeve parciale të fluidit ftohës dhe ajrit. Me ngritjen e shtypjes së kondensimit rritet edhe fuqia e nevojshme për repartim të kompresorit, kurse për shkak të rritjes së temperaturës përfundimtare ngjeshjet e kompresorit nxehet anormal me që gjë ugrozhava lubrifikimin e tij. Përveç këtij në një pjesë të sipërfaqes të brendshme të kondensatorit ajri obrazuje shtresa e

135

cilit paraqet rezistencë termike shtesë. Për shkak të shtresës së ajrit në kondensator është zvogëluar dhe vështirësuar shkëmbimi i nxehtësisë në mes të fluidit ftohës dhe ajrit për rreth. Nëse nuk ka shkaktarë të tjerë të cilët sjellin deri te rritja e shtypjes së kondensimit mund të konkludohet që shkaktare është ‘‘ajri në sistem’’. Pasi që te frigoriferët dhe ngrirësit shtëpiak nuk ka vende të parapara ne kondensator për lëshimin e ajrit, e vetmja mënyrë është zbrazja, produvavanje dhe vakumimi i sistemit.

7.18.3. VAJI

Vaji në kompresor është i nevojshëm për arsye të lubrifikimit të pjesëve lëvizëse, por gjithashtu për shkak të ftohjes së tyre. Fluidët ftohëse të cilat përdoren në frigoriferët dhe ngrirësit shtëpiak përzihet mirë me vajra me të cilat përdoren. Përzierja e mirë e fluidit ftohës dhe vajit lehtëson lubrifikimin e kompresorit sepse fluidi ftohës ndihmon në përshtrirjen e vajit te të gjitha pjesët lëvizëse. Gjithashtu, përzierja e mirë ndihmon kthimin e vajit prej sistemit në kompresor. Më shumë shpjegime të lidhura për vajin janë të dhëna në pikat 6.1.4, 8.3.6, 8.11.4 dhe 8.13.1. Në të gjitha rastet kur vaji bënë probleme në punën e pajisjes ftohëse (avulluesi, kompresori, kondensatori) ose kur të arrihen kushtet të cilat sjellin deri te përshtrirja e tij, (temperatura të larta, lagështia në sistem ), sistemi duhet të zbrazet, të ndahet ndonjë pjesë e elementeve nga sistemi dhe të bëhet pastrimi i tyre që të mund të eliminohen të gjitha gjurmët e vajit dhe të produkteve të saj që janë krijuar me përshtrirjen e tij. Nëse ka ardhur deri te kontaminimi i vajit është e nevojshme të bëhet edhe ndërrimi i vajit.

7.18.4. PAPASTËRTIT MEKANIKE

Paraqitja e papastërtisë mekanike në sistemin ftohës mund të jetë i shkaktuar në mënyra të ndryshme. Para se gjithash, lajmërohet si shkaktare e pastrimit të pamjaftueshëm të sipërfaqeve të brendshme të elementeve të pajisjes ftohëse pas prodhimit në fabrika në pamje të zallit fushor, ndryshkut, blozhurës, ngjyrës. Gjithashtu papastërtitë mundë të mbesin në sistem për shkak të pastrimit të pa mjaftueshëm dhe produvavanja elemenata pri samom sklapanju rashladnog uredaja. Gjatë riparimeve të pajisjes ftohëse për shkak të pakujdesisë së mjeshtrit, gjithashtu papastërtitë të ndryshme mekanike mund të arrin në sistemin ftohës. Papastërtitë në sistem mund të arrin edhe me anë të fluidit ftohës ose vajit të ndyrë.

Papastërtitë të ndryshme mekanike të cilat gjinden në sipërfaqet e brendshme të elementeve, spira teqni rasladni fluid ose tërhjek me vete avullin, për këtë shkak papastërtitë në sistem lëvizin së bashku me fluidin ftohës. Disa fluid ftohës, në raste më të shpeshta freonët, dallohen me aftësi të madhe spiranja të gjitha llojet e papastërtisë të cilat mund të lajmërohen në sistemin ftohës.(4)

Rrezikun më të madh për punë normale të pajisjes ftohëse paraqet prania e papastërtisë mekanike në kompresor dhe në tubin kapilar, dhe gjithashtu prania e sasisë së madhe të saj në filtër-tharës. Në kompresor papastërtitë mekanike mund të arrijnë deri te taruqih povrsina dhe të nxisin brye habanje i poveqanje potrosnje rnergie zbog trenja, dhe ndonjëherë mund të sjell edhe deri te thyerja e pjesëve. Në tubin kapilar prania e qestica të papastërtive mekanike mund të na dovedu do njenog delimiqnog ili potpunog zaqepljenja. Sasia e madhe e papastërtisë mekanike mund ta mbyll sitën apo rrjetën në filtër-tharës.

Kryesisht mjeshtrit krejt çka mund të bëjnë në lidhje me papastërtinë mekanike është ajo që ti kushtojnë vëmendjen gjatë ndërrimit të pjesëve në papastërtinë e tyre, që me kujdes ti pastrojmë fundet e prera të tubit, që vaji për kompresor të ruhet në enë të mbyllura mirë(më së miri në ato origjinale), ta ndërrojmë filtrin-tharësin kurdoherë që bëhet ndonjë rregullim në sistem gjatë së cilës sistemi duhet që të hapet.

7.19. SHTËPIZA

Nëse frigoriferët ose ngrirësit nuk i plotësojnë kërkesat e temperaturës së përcaktuar, gabimi nuk duhet patjetër të jetë për shkak të elementeve ose gjendjeve në sistemin ftohës ose për shkak të elementeve elektrike

136

të pajisjes ftohëse. Shkaktarët e punës së pa kënaqshme mund të rrjedhin nga shtëpiza ose sënduku i pajisjes ftohëse.

1.Gabimet e prodhuesit të pajisjeve ftohëse. Gabimet e konstruksioneve zakonisht nënkuptojnë që shtëpiza ose sënduku kanë të ashtuquajtura ‘‘ura të ftohta’’, gjegjësisht seksionet e konstruksionit në të cilat mund të vije deri te bartja e nxehtësisë nga muri i jashtëm në atë të brendshëm të pajisjes për shkak të përçueshmërisë ose konversionit. Këto probleme janë më të shpeshta për rreth okvira dhe gomës mbërthyese të derës. ‘‘Urave të ftohta’’ duhet që t’ju ikim jo vetëm për shkak të humbjes së kapacitetit të cilët shkaktojnë, por edhe për shkak të asaj që mund të shkaktojnë kondensim në sipërfaqen e jashtme të shtëpizës. Nëse për shkak të arsyeve konstruktive ‘‘urat e ftohta’’ nuk mund të evitohen, në këto lloje të pajisjeve do të ndërtohet ose nxehësi elektrik ose pështjellja kundër vesës. Shiko fig. 8-29.

Fig. 8-29. Nxehësi elektrik dhe pështjellësi kundër vesës

Me të dy mënyrat pengohet kondensimi i vesës me nxehjen-nxehtësinë prej nxehësit elektrik ose me nxehtësinë e avullit të nxehtë të ardhur nga ana e shtypjes (kompresorit).

Prodhuesi mund të bëjë edhe gabimin gjatë parallogaritjes së trashësisë së duhur izoluese të shtëpizës. Është e çart që ky lloj i pajisjes do të ketë humbje të mëdha energjetike. Te disa shtëpiza mund të jetë jo praktike që të rritet trashësia e izolimit që të mund ti iket kondensimit të vesës. Në këso raste vendoset mbështjellësi kundër vesës ose nxehësi elektrik dhe humbjet në kapacitet nuk zanemaraju. Gabimi i prodhuesit mund të vije edhe për shkak të përdorimit të shkumës poliuretan me peshë specifike jo të gjegjëse, dhe posaçërisht nëse gjatë derdhjes së shkumës ajo nuk është e renditur në baras peshë edhe pse ka thellësi(gropëza). 2. Mbërthimi i dobët i derës. Mbërthimi i dobët i derës shqyrtohet në formimin e tepërt të vesës ose të akullit në avullore ose në lajmërimin e zgjidhjes rreth derës tek të gjithë frigoriferët dhe ngrirësit shtëpiak. Shkaktarët e mbërthimit të dobët të derës mund të jen: është amortizuar mbërthyeri i derës prej gome, mbajtësit të pa nivelizuar ose deformimi i derës. Është e duhur që të ndërrohet goma mbërthyese e derës, të përshtaten mbajtësit e derës ose nëse është e mundur, të rregullohet deformimi i derës.3. Izolimi i dobët. Kjo parregullsi shkakton që pajisja ftohëse ‘’ftohë dobët’’, dhe që gjatë ose pa ndërprerë punon. Gjithashtu manifestohet lajmërimi i ujit ose i akullit nën pajisje. Shkaktarët mund të jenë kallupimi i izolimit të shtëpizës fabrikisht i dobët, por nëse nuk është, duhet që të ndërrohet shtëpiza e pajisjes ftohëse.4. Pajisja bën vesë jashtë. Ky rast është me Ngrirësit. Ngrirësi nuk tregon parregullsi në punë përveç se jashtë shtëpizës paraqitet vesë. Shkaktarët e vesës mund të jenë hapësira e papërshtatshme në të cilën xhindet pajisja (lagështi e madhe, temperatura e ulët) ose izolimi i dobët. Përdoruesit duhet ti shpjegohet që është e nevojshme që të ndërroj vendin e pajisjes në një hapësirë më të përshtatshme dhe të njoftohet me të dhënat e prodhuesit nga udhëzuesi për përdorim.

Nëse zgjedhja është kritike është duhur të vërtetohet gjendja e izolimit dhe sipas nevojës, të ndërrohet izolimi në vendet kritike, nëse kjo teknikisht është e realizueshme.

137

7.20. ZHURMA

Ndodhë që ndonjë shfrytëzuesi të frigoriferit dhe ngrirësit të ankohen për nivelin e zhurmës të cilën e bën pajisja ftohëse derisa punon. Këso ankesash mund të jen të arsyeshme por, shumë shpesh nuk janë të arsyeshme.

Ankesat e paarsyeshme në zhurmë shpesh herë janë të natyrës subjektive, për arsye se niveli i zhurmës i cili është i kënaqshëm për përdoruesit e mesëm nuk duhet të jetë i kënaqshëm për veshë të ‘’ndjeshëm’’. Në të njëjtën mënyrë, është e dukshme që pajisja ftohëse nuk mundë të jetë i pranueshme në një hapsin, kurse i pranueshëm nëse zhvendoset në një hapësirë tjetër.

Ankesat e pa arsyeshme zakonisht qëndrojnë në zhurmën karakteristike e cila lajmërohet gjatë injektimit të fluidit ftohës në avullues, dhe ‘‘gurgullimit’’ të fluidit ftohës në avullues. Gjithashtu, ndryshimi i gjendjes së fluidit ftohës para dhe nëpër tubin kapilar mund të shkaktoj një zhurmë irituese monotone. Pajisjet ftohëse, të cilat kanë ventilator, është normale që të kenë një nivel të zhurmës më të madhe.

Ankesat e arsyeshme në nivelin e zhurmës mund të jenë për shkak të zërave të ndryshëm të cilët rrjedhin prej kompresorit, shtëpizës, kondensatorit, tubave dhe ventilatorit. Shiko fig. 8-30.

1. Kondensatori2. Tubi thithës dhe shtypës3. Bartësi diagonal4. Bartësit nga goma 5. Brendësia e shtëpizës6. Tubi punues7. Helika e ventilatorit8. Këmbëzat përshtatës9. Kompresori

Fig. 8-30. Burimet e mundshme të zhurmës

Kompresori mund të prodhojë zëra të ndryshëm metalike për shkak të prishjeve mekanike të brendshme të shtëpizës së tij. Kur të dëgjohet trokitja nga kompresori, dhe kjo më së shpeshti gjatë ndaljes së kompresorit, zakonisht shkaktarë janë: pëlcitja e ndonjë spirale, mbërthimi kompresor-elektromotor ka rënë nga spiralja ose ka hapësirë në grushtëzën e vogël. Mjeshtrit këtë gjendje e quajnë ‘‘kompresori troket’’. Kur valvulet ‘’dobësohen’’ dëgjohet ‘‘cingërrim’’ nga kompresori dhe mjeshtrit këtë e quajnë ‘‘kompresori ka cingëruar’.

Kompresori vendoset në pajisje ftohëse me goma bartëse speciale. Roli i këtyre gomave bartëse është që të izolojë kompresorin nga mbajtësja diagonale ose e sipërfaqeve metalike në të cilat kompresori vendoset. Gomat bartëse mund të jenë të shtypura, nëse në brendësin e tyre nuk janë vendosur mbërthyeset metalike dhe në këto raste do të transmetohen vibracione. Shiko foton 8-31.

138

Fig. 8-31. Bartësit prej gome

Bartësja tërthore ose cila do çoftë pllakë fundamentale në hapësirën punuese të kompresorit mund të jenë të konstruktuara dobët. Sa më e hollë të jetë materiali mundësia e vibrimit do të jetë më e madhe. Dhe për këtë shkak kompresori gjithmonë ‘‘luhatet’’ gjatë startimit dhe ndalimit. Këto gabime mund të hiqen me ndërtimin-montimin e traversave të metaltë me profilin ‘‘U’’.

Ndonjëherë në kompresor lihet tubi punues i gjatësisë edhe mbi 20 cm. Tubi i kësaj gjatësie zakonisht vibron, dhe mund të vije në kontakt edhe me tubat të tjerë apo me shtëpizën e pajisjes. Që të mënjanohet ky shkaktarë i zhurmës, tubin punues duhet ta shkurtojmë në gjatësi jo më të gjatë se 10 cm.

Në disa raste pajisja ftohëse dridhet ose rrumbullon gjatë punës. Shkaktarë është pajisja ftohëse e cila nuk është e vendosur horizontalisht(nuk është nivelizuar ) ose bazamenti mbi të cilin xhindet pajisja ftohëse nuk është mjaftë i fortë. Për ti evituar këto shkaqe është e nevojshme që pajisjen ftohëse ta nivelizojmë ose ta vendosim në ndonjë bazament më të fortë.

Kondensatori i cili gjatë montimit nuk është shtrënguar sa duhet, gjithashtu mund të jetë shkaktarë i zhurmës. Kondensatorin i këtij lloji është i nevojshëm të shtrëngohet për shtëpizën e pajisjes. Ka raste që kondensatori me kalimin e kohës deformohet dhe që gjatë vibrimit me pjesën e brendshme prek shtëpizën. Në këtë rast, në mes të kondensatorit dhe shtëpizës është e nevojshme të vendoset ndonjë distancuese plastike i cili nuk do të shkrihet për shkak të nxehtësisë së kondensatorit.

Tingujt e tubave përhapen gjerësisht si një lloj i zhurmës e cila rrjedh nga kontakti ndërmjet tubave vibrues dhe shtëpizës ose kontakti ndërmjet cilido tubë në mes vete. Por është e detyruar që tubi thithës, shtypës dhe i kapilarit të montohet me kujdes. Shumë vibracione mund të zbuten nëse tubi thithës dhe shtypës përpunohen në formë të pështjellësit me diametër 10 cm, kurse pështjellës i tubit kapilar lidhet dhe fiksohet.

Nëse në ngrirës është vendosur agregati kondensatorik që ftohet me ventilator, elipsa e pa ballansuar ose e deballansuar gjithashtu shkakton edhe rritjen e nivelin të zhurmës. Kjo përcillet edhe në ventilatorin e cila është montuar në hapësirën punuese të kompresorit për të bërë ftohjen e kompresorit. Deri te rritja e nivelit të zhurmës mund të vije edhe për shkak të vendosjes së motor ventilatorit më ‘‘të fortë’‘. Sasia e rritur e ajrit nga elika e rritë nivelin e zhurmës. Është e nevojshme të vërtetohet se a është i montuar ventilatori gjegjëse.

7.21. PARAQITJA E PRISHJEVE TE FRIGORIFERËVE DHE NGRIRËSVE

7.21.1. Frigoriferi (frizi) NUK PUNON, kompresori nuk starton, nuk kërcen mbrojtësi i motorit

Shkaqet e mundshme E shpjeguar në:Mungon tensioni furnizues 8.2.1.Kablloja furnizuese në defekt 8.2.2.Ndërprerje në qarkun elektrik të kompresorit 8.2.3.Elementet e qarkut elektrik të lidhura gabimisht 8.2.4.Është djegur pështjellja punuese e elektro motorit 8.3.1.Është djegur pështjellja e reles startuese 8.4.1. pika 1.Është e thyer rele startuese 8.4.1. pika 2.

139

Kondensatori startues ‘’depërton në masë’’ 8.6. pika 3.

Është djegur nxehësi në mbrojtësin e motorit 8.8.1. pika 1.Janë djegur kontaktet e mbrojtësit të motorit 8.8.1. pika 2.

Është i thyer mbrojtësi i motorit 8.8.1. pika 5.

Është i prishur ndërprerësi për kyçje-shkyçje të ngrirësit 8.9. pika 1.Është djegur tastiera e ngrirësit 8.9. pika 6.

Termostati i prishur

8.10. pika 18.10. pika 2.8.10. pika 4.8.10. pika 5.

7.21.2. Frigoriferi (frizi) NUK PUNON, kompresori nuk starton, por mbrojtësi motorit kërcen

Shkaqet e mundshme E shpjeguar në:Ndërprerje në qarkun e pështjellësit startues 8.2.3.Gjatë lidhjes janë ndërruar pështjellësit punues dhe startues 8.2.4.Është djegur pështjellësi punues i motorit (kompresori me PTC) 8.3.1.Është djegur pështjellësi startues i motorit 8.3.1.Rotori i motori i bllokuar në mënyrë mekanike 8.3.2. pika 1.Janë djegur kontaktet e reles startuese 8.4.1. pika 3.Spiranca e reles startuese është bllokuar në pjesën e poshtme 8.4.1. pika 4.Është prishur PTC përbërësi startues 8.5. Kondensatori startues është në ndërprerje 8.6. pika 1.Kondensatori startues në lidhje të shkurtë 8.6. pika 2.Mbrojtësi i motorit jo gjegjës 8.8.1. pika 6.Tensioni shumë i madh 8.11.1. Baraspeshimi i gazit jo i plot 8.17.1

7.21.3. Frigoriferi (frizi) NUK PUNON, kompresori starton, por gjatë startimit apo direkt pas startimit shkyçet, sepse kërcen mbrojtësi i motorit.

Shkaqet e mundshme E shpjeguar në:Gjatë lidhjeve janë ndërruar pështjellësit startues dhe punues 8.2.4.Spiranca e reles startuese është bllokuar në pozitën e epërme 8.4.1. pika 4.Janë ngjitur kontaktet e reles startuese 8.4.1. pika 5.Rele startuese jo gjegjëse 8.4.2.Kondensatori punues në lidhje të shkurtër 8.7. pika 2.Mbrojtësi i motorit jo gjegjës 8.8.1. pika 6.Tensioni shumë i lartë 8.8.3. a.Nën tensioni 8.11.1. Ngarkesa e majës direkt pas startimit 8.11.2.Temperaturë e ulët e rrethinës 8.11.4.Baraspeshimi i shtypjes i pa mjaftueshëm 8.17.1.

7.21.4. Frigoriferi (frizi) ‘’FTOHË DOBËT’’, kurse punon gjatë ose pa ndërpre

Shkaqet e mundshme E shpjeguar në:

140

Kompresori i vendosur me kapacitet të vogël 8.3.3.I është zvogëluar kapaciteti i kompresorit 8.3.3.Ndërprerësi ‘super’ i prishur 8.9. pika 3.Termostati i zgjedhur gabimisht 8.10. pika 7. 8.10.

pika 8Termostati i prishur 8.10. pika 1. Sistemi pjesërisht i zënën

8.12. 8.15. pika 2. 8.18.4.

Shtresë e madhe e vesave ose e akullit në avullues 8.13.1.a.Vaji në avullues 8.3.6.

8.13.1.b.Qarkullim i dobët i ajrit për rreth avulluesit të frigoriferit 8.13.1.dNgrirësi i ngarkuar me artikuj të freskët 8.13.2.Është vendosur një avullues i vogël 8.13.3.Kondensatori i përlyer nga ana e jashtme 8.14.1.a.Qarkullimi i dobët i ajrit përreth kondensatorit 8.14.1.b.Temperatura e lartë e ajrit për rreth 8.14.1.c.Temperatura shumë e ulët e ajrit për rreth 8.14.1.d.Është vendosur një kondensator më i vogël 8.14.4.Në sistem ka më shumë fluid sesa që duhet 8.16.Në sistem ka më pak fluid ftohës se sa që duhet 8.14.5. 8.16.Prani e madhe e ajrit në sistem 8.18.2.Vaj në kondensator 8.3.6.Dera nuk mbyllet mirë 8.19. pika 2.Izolim i keq-dobët i pajisjes 8.19. pika 3.

7.21.5. Frigoriferi (frizi) ‘FARE NUK FTOH’, kurse pa ndërpre punon

Shkaqet e mundshme E shpjeguar nëKompresori e ka humbur kapacitetin 8.3.4.

Sistemi tërësisht i bllokuar

8.12. 8.14.4. 8.15. pika 1. 8.15. pika 2. 8.18.1.

Humbje e plot e fluidit ftohës nga sistemi 8.16.

7.21.6. Frigoriferi (frizi) ‘FTOHË TEPËR’ dhe punon pa ndërpre

Shkaqet e mundshme E shpjeguar nëËshtë dëmtuar ‘super’ ndërprerësi 8.9. pika 4.Termostati i prishur 8.10. pika 3.Sonda e termostatit e liruar 8.17.2. pika 6.

141

8. PROCEDURAT GJATË PUNËS

8.1. ZBRAZJA E SISTEMIT

Kur sistemi ftohës duhet të hapet për shkak të riparimit(ndërrimi i kompresorit, ndërrimi i filtrit-tharësit, ndërrimi i avulluesit, etj.) nga ai duhet të zbrazet fluidi ftohës. Ekzistojnë dy mënyra zbrazës të sistemit ftohës: lëshimi i fluidit ftohës në hapësirën përreth(atmosferë) ose nxjerrjen e fluidit ftohës në bidon i dedikuar për atë qëllim me ndihmën e pajisjeve gjegjëse.

8.1.1. LËSHIMI I FLUIDIT FTOHËS NGA SISTEMI

Lëshimi i fluidit ftohës në hapësirën përreth(atmosferë) bëhet nëpërmjet tubit punues (servisues) të kompresorit, filtrit-tharësit dhe tubit kapilarë. Tubi punues këputet me briskun për prerjen e tubave (rrollerin), kurse tubi kapilarë prihet pran filtrit-tharësit me gërshërët për prerje të tubit kapilarë. Me rastin e hapjes së tubit punues duhet të kushtohet kujdes që fluidi ftohës të lëshohet me kujdes, sepse për shkak të lëshimit të shpejtë, dhe për shkak të shtypjes në sistem fluidi ftohës pa tjetër gjuan edhe një sasi të vajit nga kompresori. Gjuajtja e përzierjes së fluidit ftohës dhe vajit në atë mënyrë paraqet rrezikshmëri për sy. Lëshimi i fluidit ftohës edhe nëpërmes filtrit-tharësit dhe tubit kapilarë kryhet për shkak se çdo hapje e sistemit ftohës për ta riparuar atë nënkupton ndërrimin e patjetërsueshëm të filtrit-tharësit. Gjatë lëshimit të fluidit ftohës në hapësirë përreth duhet të shtojmë kujdesin që hapësira të ketë ventilim të mirë ose përcjellje të mjaftueshme të ajrit të freskët. Fluidi ftohës kurrë nuk guxon të lëshohet në afërsi të flakës së hapur për shkak se mund të vije deri te krijimi i avullimit të rrezikshëm për shëndet.

8.1.2. NXJERRJA E FLUIDIT FTOHËS NGA SISTEMI

Në vendet të cilat kanë ligje të cilët ndalojnë lëshimin e fluidit ftohës në atmosferë ose janë nënshkrues të protokollit të Montrealit dhe Kjoto-s, zbrazja e fluidit ftohës nga sistemi kryhet me tërheqjen e tij prej sistemit. Tërheqja e fluidit ftohës nga sistemi kryhet me pajisjen (rikoveridevice) i cili e nxjerr fluidin ftohës nga sistemi dhe e transferon në bidonin kthyes. Fluidi ftohës, i cili xhindet në bidonin kthyes, kthehet në regjenerim ose në

142

shkatërrim varet nga ajo se cili fluid ftohës është në pyetje(CFC, HCFC ose HFC). Gjithashtu, ekzistojnë edhe pajisje të cilat kanë bidon në vete për mbledhjen e fluidit ftohës të tërhequr. Me filtrimin dhe tharjen e mbledhur të fluidit ftohës të tërhequr këto pajisje mundësojnë përdorimin e serishëm (tërhequr) të njëjtit fluid ftohës. Këto pajisje janë shumë më të shtrenjta në raport me pajisjet të cilat shërbejnë vetëm për tërheqjen dhe bartjen e fluidit ftohës në bidonin kthyes.

Procedura e tërheqjes së fluidit ftohës nga sistemi dhe bartja e tij në bidonin kthyes kryhet si në mënyrë e radhës:

1. Të montohet valvuli me gjilpërë për shpuarjen e tubit në tubin servisues të kompresorit; 2. Të lidhet kjo valvul me ndihmën e tubave nga pajisja për tërheqje;3. Të lidhet valvuli në bidonin kthyes me ndihmën e tubave nga pajisja për tërheqje;4. Të kyçet pajisja në punë;5. Të hapet valvuli në bidonin kthyes, pastaj, pas shpuarjes së tubit servisues, të hapet valvuli në tubin servisues;6. Të lihet pajisja për tërheqje të punoj aq gjatë sa është e nevojshme që i tërë fluidi ftohës të nxirret dhe të bartet në bidonin kthyes. Koha e duhur për tërheqje dhe bartja e fluidit ftohës varet nga kapaciteti i vet pajisjes dhe sistemit ftohës. Nëse pajisja ka vakum metër, tërheqja dhe bartja duhet të zgjatë aq gjatë derisa të fitohet vlera maksimale e vakumit të cilën pajisja mund ta arrij; 7. Me përfundimin e tërheqjen dhe bartjes së fluidit ftohës të mbyllet valvuli në tubin servisues e pastaj valvuli në tubin kthyes; 8. Të shkyçet pajisja nga puna;9. Të ndahen tubat nga të dy valvulit dhe pajisja.

8.2. PËRFRYERJA E SISTEMIT DHE E ELEMENTEVE TË TIJ

Pas zbrazjes së sistemit zakonisht të elementeve veç e veç, për shkak të ndërrimit ose riparimit, duhet që të ndahen nga sistemi. Ndarja kryhet ose me nxehjen e kontakteve të salduara ose me prerjen e tubave, pas të cilit ai element mund të demontohet nga pajisja. Para nxehjes së kontakteve të salduara, që të eliminohet rreziku nga thithja e avullimeve të shkapërderdhura të fluidit ftohës ose vajit të cilat kanë ngelur në sistem, është e duhur të bëhet pastrimi i sistemit ftohës.

Pastrimi i sistemit apo elementeve të sistemit pas zbrazjes kryhet me azot të thatë nën shtypjen prej 5 bar. Në çfarë mënyre bëhet pastrimi varet prej elementeve të sistemit ftohës i cili ndërrohet ose prej pjesës së sistemit në të cilin bëhet riparimi. Këto mënyra janë të shpjeguara në nëntitullin ‘‘Evitimi i gabimeve-prishjeve’’.

Pastrimi i sistemit me azot të thatë, por nën shtypje të vogël, mirë është që të përdoret gjatë vet nxehjes së lidhjeve të salduara të elementeve të cilat duhet që të ndahen nga sistemi ftohës. Te filtri-tharësi kjo është e patjetërsueshme që të mund ti iket mundësisë që lagështia, të cilën e ka absorbuar filtri-tharësi për shkak të nxehjes së tij lirohet dhe zgjerohet në tërë sistemin.

Pastrimi i sistemit ose elementeve të sistemit me azot të thatë ose me ajër të thatë kryhet edhe pas pastrimit ‘‘shpëlarjes’’ të sistemit ose elementeve të sistemit.

Vërejtje:Shprehjet ‘‘azoti i thatë’’ ose ‘‘ajri i thatë’’ paraqesin azotin ose ajrin me të cilët pika e vesës është -40 C

ose më e ulët. Kudo në tekst kur përmendet ajri i thatë, mund të përdoret azoti i thatë por rasti i kundërt nuk vlen.

8.3. PASTRIMI I SISTEMIT DHE I ELEMENTEVE TË TIJ

Pastrimi(shpëlarja) e sistemit bëhet kur sistemi mbetet pa fluid ftohës(avulluesi i shpuar, tubi kapilar i shpuar, tubi shtypës i koroduar dhe i shpuar e cila kalon nëpër enën për kullimin e ujit, lidhje të koroduara dhe korrozive të saldimit, etj.) pasi që në këtë rast sistemi është i kontaminuar me lagështi, dhe në rastet të tubave të

143

koroduara dhe të papastërtive mekanike. Gjithashtu, nëse vaji në elementet e sistemit(avulluesi, kondensatori) bëjnë probleme në punën e pajisjes ftohëse sistemi ftohës duhet që të pastrohet. Sistemi duhet të pastrohet dhe nëse ka ardhur deri te mbyllja e tërësishme ose e pjesërishme e tubit kapilar ose të filtrit-tharësit.

Në rastet kur digjen pështjelljet e elektromotorit mund të vije te kontaminimi i vajit. Kjo mund të verifikohet me lëshimin e pakët të vajit nga kompresori në epruvetë të pastër, gotë etj. Nëse vajit i vije aroma e djegur, nëse është e ngjyrës së errët, nëse ka llom, lym dhe copëza të djegura të materialeve izoluese është e çart që vaji është i kontaminuar, gjithashtu edhe tërë sistemi ftohës. Dhe në këtë rast duhet të bëhet pastrimi i sistemit.

Në rastet kur pjesërisht ose tërësisht ‘‘produva’’ kompresori, gjithashtu është i duhur pastrimi i elementeve të sistemit për shkak të pranisë së vajit në të. Posaçërisht kjo është me rëndësi nëse kompresori i prishur ndërrohet me të riun i cili ka një lloj tjetër të vajit. Para procedurës së pastrimit, fluidit ftohës duhet që të lëshohet ose të tërhiqet nga sistemi. Për pastrimin e sistemit ftohës me R-12 ose sistemet me përziersa të cilët përdoren si zëvendësuese për R-12 janë të përshtatshme këto lëngje (tretësirat): R-11, R-141b, trikloretilen, perkloretilen, kloreten ose VERTLER® XF. Detyrimisht duhet që të përdoren pajisjet mbrojtëse gjatë punës me trikloretilen, perkloretilen ose kloretenin, pasi që këto lëngje janë toksike. Për pastrimin e sistemit me R-134a mund të përdoren këto lëngje: R-141b ose VERTLER® XF. Pastrimi i tërë sistemit ftohës mund të kryhet menjëherë, por është më efikase nëse pastrohen elementet e sistemit veç e veç që zakonisht ndodh në praktik. Avulluesi dhe tubi kapilar pastrohen së bashku, gjegjësisht pa ndarje, kurse kondensatori pastrohet si një element i veçantë, respektivisht vet për vete.

Njëra prej mënyrave të pastrimit është nëpërmjet pompës adekuate(p.sh. pompa me membranë). Pompa duhet të jetë në gjendje që tretësit për pastrim tu mundësoj shpejtësinë e madhe gjatë së cilës çlirohen dhe thërmit e ndyrësirave të cilat janë të kapura në sipërfaqen e brendshme të elementeve. Gjatë shpëlarjes rrjedhja e tretësve duhet të jetë e kundërt nga ajo të cilën e ka fluidi ftohës. Pompa nga ena tërhjek tretësirën për shpëlarje dhe e shtypë nëpër elemente të cilat pastrohen. Tretësira që derdhet nga elementet duhet të filtrohen nëpërmjet fashave para se të kthehet në enë nga e cila e ka tërhequr pompa. Elementet e sistemit, të cilat shpërlahen, mund të konsiderohet si të pastra kur tretësira nuk mbledh kurfar papastërtie gjatë kalimit nëpër të. Kjo mund të vërtetohet në bazë të fashës së bardhë nëpër të cilën tretësira kalon. Nëse sistemi është shumë i ndytë pastrimi do të zgjasë dy orë që sistemi të mund të pastrohet mirë. Kur të përdoret kjo mënyrë e pastrimit. Elementi ose elementet të cilat pastrohen mund të mos demontohen nga pajisja ftohëse. Mënyra e dytë e pastrimit të elementeve të pastrimit përdoret nëpër vende në të cilat ligjet e ndryshme dhe rregullat që urdhërojnë mbrojtjen e detyrueshme të rrethinës njerëzore. Kjo mënyrë e pastrimit kryhet me ndihmën e pajisjes së veçantë për pastrim kështu që lëngu(tretësira) për pastrim qarkullon në sistemin e mbyllur të cilin e përbëjnë vet pajisja dhe elementi që pastrohet. Gjithashtu edhe në këtë mënyrë duhet që të sigurohet që rrjedhja e tretësirës për shpëlarje të jetë e kundërt me atë të fluidit ftohë. P.sh. tubi kthyes respektivisht tubi prej avulluesit kah kompresori ngjitet në lidhjen dalëse(ana shtypëse) të pajisjes për pastrim, kurse tubi kapilar lidhet për lidhjen hyrëse, gjegjësisht në anën thithëse të pajisjes për pastrim. Kjo mënyrë e pastrimit nëpërmjet pajisjes për pastrim është shumë më efikase se përshkrimi i mëhershëm dhe për shkak të kësaj është e nevojshëm një kohë më e shkurt për zbatimin e tij. Gjatë pastrimit të elementeve me ndihmën e pajisjes për pastrim gjithashtu nuk kanë nevojë për demontimin e tyre prej pajisjes ftohëse.

Mënyra e tretë e pastrimit të elementeve të sistemit kryhet ashtu që elementet demontohen nga pajisja ftohëse. Elementi pjesërisht mbushet me tretësirë dhe disa herë tundet energjekisht, pastaj tretësirën e derdhim jashtë. Shpëlarja duhet të vazhdohet derisa tretësira e cila del pas tundjes të jetë e pastër. Kjo mënyrë e pastrimit mund të përdoret edhe për kondensatorë dhe avullues, por vetëm për ata avullues që mund të çmontohen prej pajisjes ftohëse. Kjo mënyrë e pastrimit është më pak efikase nga mënyra e mëparshme e sqaruar edhe nga ana ekonomike është shumë më e shtrenjtë, sepse janë të duhura sasi më të mëdha të lëngjeve (tretësirave) për pastrim.

Pa marr parasysh se cila mënyrë e pastrimit përdoret, elementi pas shpëlarjes duhet detajishtë të përfryhet me azot të thatë ose me ajër të thatë. Produvavanje kryhet derisa të humbin gjurmët e rastvora. Efekti i pastrimit mund që të verifikohet edhe nëse tubi odvodnu(tubi prej të cilit del ose rrjedh rastvor) vendoset fasha e bardhë dhe e pastër e cila preferohet të rri e pastër gjatë produvavanja elemenata.

Pas pastrimit, elementet janë veoma podlozni koroziji. Stoga, procedura e pastrimit duhet të përgatitet asisoj që menjëherë pas asaj dhe produvavanja elementi shpejt të lidhen(ugrade) në sistemin ftohës, pas së cilës menjëherë pason vakumimi i tërë sistemit. Nëse lidhjet e(ugradnja) elementeve nuk mundet që të kryhet

144

neposredno po ciscenju i produvavanju, elementi në njërën anë mbyllet, kurse nga ana tjetër bëhet vakumimi. Menjëherë pas vakumimit elementi mbushet me azot të thatë ose me ajër të thatë, e pastaj mbyllet edhe në anën tjetër.

Vërejtje:Neki od pomenutih rastvora nuk guxojnë të vijnë në kontakt me sipërfaqen e jashtme të elementit sepse

rastvaraju farbu.Fluidi ftohës R-11 në shtypje normale atmosferike kljuqa në 24C. Stoga, temperatura e ajrit për rreth

duhet të jetë më e ulët se 24C që R-11 të mund të përdoret si lëngë për pastrim(ispiranje).

8.4. LIDHJA (BASHKIMI) I TUBAVE

Lidhja e tubave ne sistemin ftohës me R-12, me përzierës(zëvendësime për R-12) dhe me R-134a bëhet me saldim.

Saldimi është procedura e lidhjeve të dy metaleve, në këtë rast të tubave, me ndihmën e shufrës(bakri). Shufra(bakri) është metal ose legura e cila shtohet gjatë saldimit dhe e cila ka pikën e shkrirjes më të ulët nga pika e shkrirjes së metalit që saldohet. Për tubat në sistemet ftohëse të pajisjeve shtëpiake, në raport të pikës shkrirëse, shfrytëzohet saldimi i fortë, gjegjësisht salduesit e fortë. Salduesit e fortë pikën shkrirëse mbi 500ºC. Për saldime të forta më të hollësishme(të imëta) çfarë kryhen në bashkimin e tubave në sistemet ftohëse të frigoriferëve dhe ngrirësve, zakonisht përdoren shufrat e argjendta. Ekzistojnë lloje të shumta të shufrave nga argjendi. Përbërja dhe cilësitë e shufrave duhet të përputhen me procedurën e zgjedhur të saldimit dhe me llojin e materialit nga i cili janë të përbërë tubat.

Shufra, gjegjësisht metali për shtesë(metali për mbushje, metali i shtuar), shkrihet nga nxehtësia e tubave, dhe kjo nxehtësi fitohet nga flaka. Flaka fitohet me ndezjen e gazit adekuat në rrymën e oksigjenit. Gazi gjegjës futet ne ndezësen ku përzihet me oksigjenin në një proporcion gjegjës. Shikoni foton 9-1.

1. Kyçësi për tub të oksigjenit 4. Ventilet për rregullimin e qarkullimit të gazrave2. Kyçësi për tub të acetilenit 5. Ndezësi3. Trupi i aparatit 6. Reaktivi(zgavra)

Fig. 9-1. Aparati për saldim

Kur kjo përzierje ndezë gazin, ndezët me flakën e cila arrin temperatura shumë të larta. Oksigjeni është i nevojshëm si materie ndezëse, kurse gazi është lëndë ndezëse e cila ndizet dhe gjatë së cilës harxhon oksigjen. Në varshmëri nga lloji i gazit fitohet edhe flaka me temperatura të ndryshme. Të shikohet tabela ne foton 9-2.

145

Fig. 9-2. Temperaturat e flakës së gazrave të ndryshme me oksigjen

Te saldimi me gazë (autogjen) lajmërohet si fenomeni “veprimi kapilar”. Shkaktar i këtij fenomeni të metalit për shtesë futet në saldim ngjitës për shkak të tërheqjeve nga ana e molekulave të materialit bazë. Metali i shkrirë për shtesë çdo herë ka tendencën që të rrjedhë kah pika më e nxehtë e lidhjes së nxehur. Mirëpo, kjo ndodhë vetëm:

-kur sipërfaqja e lidhjes salduese është e pastër,-kur distanca ndërmjet tubave në lidhjen e salduar është sipas rregullores,-kur sipërfaqet kontaktuese të tubave salduese janë mjaftueshme të nxehura që të shkrijë metalin shtesë.

Që të fitohet kualiteti i larti i lidhjes së tubave, vëmendje të posaçme duhet ti kushtohet distancave të tubave në lidhjet dhe në gjatësinë minimale të futjes së tubit me te ngushtë “mashkull” ne tubin me te gjerë “femër”. Më detalishtë shikoni foton 9-3.

Fig. 9-3. Futja e tubave dhe largësia në mes tyre gjatë lidhjes

Tubat të cilat bashkohen me saldim duhet të jenë të pastra nga vaji, yndyra, ngjyra, okside dhe materie të tjera të huaja që mund të rrezikojnë bashkimin e tubave. Vëmendje të veçantë duhet të kemi kur të përdoren mjetet për saldim për të lehtësuar saldimin. Përdorimi i mjeteve për saldim rekomandohet të jetë në formë pluhuri, por në një sasi sa më të vogël të mundur. Mjetet për saldime në formë të pastër mund të jenë burime të kontaminimit të sistemit ftohës, gjegjësisht mund të jenë miksturë në sistem, duke shkaktuar për shembull, bllokimin (zënien) e tubit kapilar. Ky rrezik është edhe më i madh në sisteme ku shfrytëzohet R-134a pasi që mjeti për saldim, njëlloj si edhe agensat alkaline të tjera, mund të reagojë me vajin POE dhe të prodhojë kripëra.

Këto kripëra pastaj mund të formojnë shtresa të cilat mund të bllokojnë rrjedhjen nëpër tubin kapilar.Mjetet për saldim janë të dedikuar:

- që të pastrojnë sipërfaqet që lidhën,- që të heqin oksidimin nga sipërfaqet që lidhen,- që ti mundësojnë metalit që shtohet që më lehtë të rrjedhë.

Për të siguruar një saldim më efikas homogjen, sipërfaqet kontaktuese të tubave të cilat bashkohen duhen që para bashkimit të nxehën(që të paranxehën). Posaçërisht duhet pasur vëmendje në sipërfaqe rreth regjioneve ku tubat janë të futur njëra në tjetrën. Tubat nxehen me lëvizjen e flakës majtas-djathtas në tërë

146

GAZI ZJARRI TEMPERATURAHidrogjeni Hidrogjen - Oksigjen 2500Metani Metan - Oksigjen 2750Propani Propan - Oksigjen 2750Butani Butan - Oksigjen 2850Acetileni Acetilen - Oksigjen 3200

sipërfaqen e cila saldohet. Fotoja 9 – 4 tregon temperaturat e ndryshme të matura në sipërfaqen kur largësia e majës së gojëzës në raport të sipërfaqes ndryshon, gjatë së cilës shfrytëzohet flaka ugljenishuqi karbonizuese stabil oksigjen-acetilen.

Fig. 9-4. Temperaturat në sipërfaqe në raport me largësi të zgavrës së majës

Për punë në teren ekzistojnë pajisje për saldim e cila përbëhet vetëm prej një bombole harxhuese të mbushur me propan dhe te furnizuara me ndezësen dhe me currilin me turbë injektim. Gjithashtu, ekzistojnë edhe pajisje transmetuese(bartëse) për saldim me flakën propan-oksigjen. Te këto pajisje bombola e oksigjenit kur është e zbrazët mund të rimbushet ajo, gjersa bombola me propan është harxhuese. Në kushte punëtorie më së shumti është në përdorim pajisja për saldim të fortë me përzierje oksigjen-acetilen. Për këtë shkak në tekstin e mëtejmë më detalisht përshkruhen karakteristikat e flakës me oksigjen–acetilen.

8.4.1. KARAKTERISTIKAT E FLAKËS ME ACETILEN-OKSIGJEN

Ekzistojnë tri lloje të flakëve bazë në procesin e saldimit me oksigjen-acetilen.1. Flaka neutraleFlaka neutrale fitohet me ndezjen e pjesëve të njëjta të përzierësve gazor oksigjen dhe acetilen. Kjo flakë ka

ndikim shkatërrues në okside të metaleve të cilat zakonisht formohen gjatë procesit të saldimit. Kjo lloj flake rekomandohet për saldim bakër me bakër. Shikoni foton 9-5.

2. Flaka oksidueseFlaka oksiduese fitohet me ndezjen e oksigjenit të pasuruar më përzierës të oksigjenit dhe acetilenit. Kjo

flakë ka temperaturën më të lartë në raport me flakën neutrale dhe rekomandohet vetëm në saldim me mesing. Shikoni foton 9-5.

3. Flaka e reduktuar ose karbonizuese

147

Flaka e karbonizuar fitohet me ndezjen e acetilenit të pasuruar me përzierje të oksigjenit dhe acetilenit. Kjo flakë ka temperaturën më të ulët nga flaka neutrale dhe posaçërisht rekomandohet për saldim të lidhjeve bakër me çelik. Flaka e karbonizuar gjithashtu shfrytëzohet për saldim të aluminit dhe të legurave të tija. Shikoni foton 9-5.VËREJTJE:Në ndezësen e pajisjes së pari lëshohet oksigjeni, e pastaj acetileni.Kur flaka fiket së pari mbyllet valvuli(përcjellëse) e acetilenit, e pastaj valvuli(përcjellëse) e oksigjenit.

Fig. 9-5. Karakteristikat dhe llojet e flakës acetilen-oksigjen

8.4.2. PROCEDURAT E SALDIMIT TË TUBAVE NË SISTEMET FTOHËSE

a. Tubi kompresorik i çeliktë i bakërizuar me tubin e bakrit ose me tubin e çeliktë të bakërizuar

Për këtë lloj të saldimit shfrytëzohen shufrat me bazë argjendi me përmbajtje te bakrit prej 25-50%. Ky lloj i saldimit kërkon ndihmën e mjeteve për saldim. Mirëpo, gjithmonë duhet te kemi në mendje që sasia e mjeteve shtesë për saldim duhet të jetë minimale dhe që më mirë është që të përdoren mjete pluhuri për saldim.

Për këtë lloj të saldimit nevojitet lloji i karbonizuar i flakës (me më tepër acetilen).Procedura e saldimit:

1. Të verifikohen që tubat të cilat duhen të saldohen të jenë të pastra nga vaji, yndyra, ngjyra, okside ose materiale të tjera të huaja të cilat mund të rrezikojnë bashkimin e tubave.

2. Para nxehjes së tubave të qitet mjeti për saldim në vendin bashkues ku duhet të saldohet.3. Me flakë të nxehen tubat “mashkull” dhe “femër” nga pika A deri në pikën B dhe kështu alternativisht.

Të mbahet në mend se duhet evituar që flaka të jetë e orientuar drejtpërsëdrejti në pjesën ku është qitur mjeti për saldim. Shikoni foton 9-6. Tubi i çeliktë duhet më tepër të nxehët se sa tubi prej bakrit.

148

4. Menjëherë pas nxehjes së tubave dhe pas shkrirjes së mjetit për saldim, të mbështetet maja e shufrës për shtesë në lidhje që saldohet. Të mos shtypet shufra shtesë. Thjesht me shufër vetëm të preket vendi bashkues e cila saldohet dhe të lihet që shufra të shkrihet gjerë sa ta mbuloj tërësisht vendin bashkues.

Fig. 9-6. Nxehja e tubit

5. Kur shufra shtesë fillon të shkrihet, të tërhiqet flaka nga pika A deri në pikën B dhe kështu në mënyrë alternative, gjerë sa shufra e shkrirë nuk depërton ndërmjet tubave. Shikoni foton 9-7.

Fig. 9-7. Saldimi i tubit

ME RËNDËSI:Asnjëherë të mos drejtohet flaka drejtpërsëdrejti në shufrën e metaltë për shtesë, vetëm të lihet që ajo të

kaloj në gjendje të lëngët për shkak të nxehtësisë së bartur nga vetë tubat.6. Të hiqet flaka dhe të lihet shufra për saldim disa sekonda në vendin bashkues, pastaj të largohet flaka.7. Pamja e bashkimit të salduar duhet të jetë si është treguar në foton 9-8.

149

Fig. 9-8. Pamja e një saldimi-ngjitje të mirë

8. Nëse dyshohet ose zbulohen vende porosive te bashkimi i salduar, përsëri të nxehet vendi bashkues duke e orientuar flakën prej pikës A deri në pikën B dhe kështu në mënyrë alternative(si në foton 9-7). Nëse është e nevojshme, të shtohet një sasi sa më e mundshme e vogël e metalit për shtesë.

b. Tubi kompresorik i bakrit me tubin e bakrit ose tubi i bakrit me tubin e bakrit

Për këtë lloj të saldimit shfrytëzohen shufrat me bazë argjendi me përmbajtje të argjendit prej 5- 15%. Shufra e bakër-fosforit për shtesë me karakteristika të larta të lëngshmërisë, gjithashtu mund të përdoren. Për këtë lloj të saldimit nuk nevojitet përdorimi i mjetit për saldim. Lloji i flakës që rekomandohet është flaka neutrale.

Kur të saldohen tubat kompresorik prej bakri, duhet ti kushtojmë vëmendje të posaçme që të mos vij gjerë te dëmtimi i lidhjeve të salduara të tubave të bakrin me shtëpizën e kompresorit. Dëmtimet e këtyre saldimeve, si edhe të ndonjë lidhjeje tjetër të sistemit, mund të shkaktojë rrjedhjen e fluidit ftohës dhe nevojën për riparim të serishëm. Për shkak të theksuarit më lartë, flakën duhet ta orientojmë prej kompresorit, gjegjësisht flaka nuk duhet të orientohet në bashkimin e tubit të kompresorit me shtëpizën e kompresorit. Duhet të nxehet vetëm sipërfaqja e majës së fundit të tubit të kompresorit (6mm nga maja e sipërfaqes fundore të tubit). Pasi që në tregje ekzistojnë mjete në formë të sprejit e cila shfrytëzohet për “ngrirje” të tubave, përdorimi i tyre ofron mbrojtje të sigurt të lidhjes së salduar të tubit kompresorik me shtëpizën e kompresorit.VËREJTJE:

Të evitohet tërheqja e tubave të cilat saldohen. Për shkak të tërheqjes ekziston mundësia që të vij gjer të pëlcitja në tubin e bakrit si dhe në metalin për mbushje.Procedura e saldimit:

1. Të verifikohen tubat të cilët duhet të saldohet dhe të jenë të pastruar nga vaji, yndyra, ngjyra, okside ose materie tjera te huaja të cilat mund të rrezikojnë bashkimin e tubave.

2. Të nxehen tubat “mashkull” dhe “femër” në një masë të njëjtë gjer te temperatura ideale për saldim, duke e orientuar flakën nga pika A deri në pikën B dhe kështu në lëvizje e sipër. Shikoni foton 9-9.

Fig. 9-9. Nxehja dhe ngjitja e tubit

150

3. Të mbështetet maja e shufrës për shtesë (të nxehur më parë) në vendin e bashkuar e cila saldohet. Të mos shtyhet shufra për shtesë. Thjeshtë me shufër vetëm të prekën lidhjet që saldohen dhe të lihet që të shkrihet gjerë sa të përmbyllet lidhja. Kur të mos orientohet flaka drejtpërsëdrejti në shufrën metalike për shtesë, por të lihet që ky të kalojë në gjendje të lëngët për shkak të transmetimit të nxehtësisë nga tubat.

4. Të largohet flaka dhe të lihet shufra për shtesë disa sekonda në lidhje dhe pastaj të largohet flaka.5. Nëse dyshohet ose zbulohen vende porosive të lidhjes së salduar, të ri-nxehet lidhja duke e orientuar

flaken nga pika A deri në pikën B në lëvizje e sipër. Shikoni foton 9-7. Nëse është e duhur, mundësisht të shtohet sa më pakë sasi të metalit shtesë.

c. Tubi kompresorik i bakrit me tubin e çeliktë ose tubi i bakrit me tubin e çeliktë

Metali për shtesë, mjeti për saldim dhe rregullimi i flakës janë shpjegime të njëjta si të përshkruara nën ‘a’. Mirëpo, në këtë rast duhet të kemi më tepër vëmendje, sepse në pyetje është tubi kompresorik i bakrit.

8.4.3. GABIMET GJATË SALDIMIT

a. Depërtimi jo adekuat i shufrës salduese

Ky gabim gjatë saldimit rrjedhë kur flaka orientohet në mënyrë të drejtpërsëdrejti vetëm në fillim të lidhjes pa nxehje sipërfaqësore të tubave që puthiten. Tubat, jo adekuat të nxehura dobësojnë efektin kapilar gjatë saldimit dhe metali për shtesë shkrihet vetëm në vende ku flaka ka qenë e orientuar. Shikoni foton 9-10.

Fig. 9-10. Depërtimi jo adekuat i shufrës salduese

b. Mbyllja e tubave

Ky gabim ndodhë kur metali për shtesë përdoret tepër dhe kryesisht kjo ndodhë për shkak te distancave tepër të largëta ndërmjet tubave dhe lidhjes, futjes së pamjaftueshëm të tubave ‘mashkull’ dhe ‘femëror’ dhe / ose ndarja jo adekuate e nxehtësisë(njëra tubë më e nxehtë se tjetra). Shikoni foton 9-11.

151

Fig. 9-11. Mbyllja e tubit me material saldues

c.Pëlcitja, thyeshmëria dhe poroziteti

Këto tri gabime kryesisht rrjedhin për shkak të nxehjes së tepruar të tubave të cilët saldohen. Në foton 9-12 është treguar lidhja porosive e saldimit.

Fig. 9-12. Poroznost zalemljenog spoja

d.Përdorimi jo adekuat i flakës

Përdorimi i flakës adekuate është shumë me rëndësi dhe ka ndikim të madh në rezultatin e saldimit, gjegjësisht në saldimin kualitativ të lidhjes salduese. Përshtatshmëria e gabuar e flakës mund të shkaktojë para nxehje jo gjegjëse, shkrirjen e metalit bazë, ndarjen e dobët të nxehtësisë, lëngshmëri të dobët të bakrit dhe përputhje e dobët e metalit shtesë. Këto aspekte ndikojnë në pamje të keqe të lidhjes salduese, si dhe në thyeshmërinë dhe porozitetin e metalit bazë. Në foton 9-13 është treguar lidhja salduese me metal për shtesë të tepërt. Fotoja 9-13

Fig. 9-13. Lidhja e ngjitur me metal shtesë(saldues) të tepërt

8.5. VAKUMIMI I SISTEMIT

Vakumimi i sistemit është procedura e cila ekzekutohet për të larguar ajrin nga sistemi, gazrat tjera jo kondensuese dhe lagështia. Prej domethënieve më të rëndësishme është që vakumimi të ekzekutohet në mënyrë më të mirë të mundur.

Vakumimi i sistemit kryhet pas lidhjeve te të gjitha elementeve në sistemin ftohës.Që të ekzekutohet vakumimi shumë sa më kualitativ që është e mundur është e domosdoshme që të

shfrytëzohet vakum pompa efikase (dy shkallore me kapacitet të madh) dhe instrumenti elektronik i cili mund të matë saktë vakumin. Ky kombinacion jep rezultate më të mira të vakumimit, por është më e shtrenjta. Rezultatet më të mira gjatë vakumimit fitohen me shfrytëzimin e vakum pompës efikase dhe vakum-metrit, kurse rezultate diç më të dobëta fitohet me shfrytëzimin e vakum pompës efikase dhe mano-vakum-metrit. Këto dy

152

kombinacione janë më të lira nga i pari (më i mirë) kombinim dhe më së shpeshti që përdoret në praktikë. Nëse në vend të vakum pompës shfrytëzohet lloji i kompresorit të llojit ‘‘hapur’’ ose kompresori hermetik për teknikën ftohëse, nuk do të mund të arrihet vakumimi i duhur, sepse këta kompresor nuk janë të krijuara si vakum pompa. E dyta, kompresorët e ‘‘hapur’’ shumë shpejtë do të përlyhen përbrenda, kurse tek kompresorët hermetik motori shumë shpejtë do të tejnxehet dhe prishet.

Vakumimi ekzekutohet nga ana thithëse e sistemit ftohës, gjegjësisht nëpër tubin punues në kompresor. Rezultatet më të mira të vakumimit mund të ekzekutohen në dy faza, kurse posaçërisht nëse filtri-tharësi është asilloj që të ketë tubin (shtesë) punues. Atëherë vakumimi mund të ekzekutohet nga të dy anët e sistemit- edhe prej anës thithëse edhe prej anës shtypëse.

Në tubin punues të kompresorit të hapur montohet valvuli punuese (p.sh. valvuli me lidhjen shpejt ndarëse ‘‘hansen’’) ose në të është veç e montuar valvuli me gjilpërë për shpuare të tubave (ose gjilpërë darët për shpuarjen e tubave). Ndërmjet valvule në tubin punues dhe vakum pompës lidhet vakum-metri ose mano-vakum-metri. Nëse shfrytëzohet pajisja për mbushje dhe vakum (‘‘mbushtorja’’) instrumenti është veç i lidhur me vakum pompën.

Më të kyçur vakum pompën vakumimi ekzekutohet gjerë sa treguesi në instrument të mos tregojë afërsisht vakum të plotë. Në vakum-metër treguesi duhet të tregojë pakë më tepër ‘‘-0 bar’’ ose pakë më tepër se ‘‘0 inHg’’, gjersa mano-vakum-metri duhet të tregojë ‘‘-1bar’’ ose ‘‘-30 inHg’’. (Vakum-metri është më preciz se mano-vakum-metri). Procedura e vakumimit, pasi që instrumenti të tregojë afërsisht vakum të plotë, duhet të vazhdohet edhe më së paku 15 minuta. Kjo kohë është e duhur nga shkaku që për shkak të rezistencës në tubin kapilar, të ekzekutohet vakumimi edhe nga ana shtypëse e sistemit.

Pas kalimit të kësaj kohe vakum pompa shkyçet. Disa minuta me radhë vëzhgohet treguesi i instrumentit. Nëse treguesi luan në të djathtë (kahja e lëvizjes së akrepave të orës) sistemi është jo hermetik, prandaj në këtë rast procedura e vakumimit ndërpritet dhe fillohet procedura e verifikimit të hermetizmit. Nëse treguesi në instrument nuk luan procedura vazhdon më tej.

Sistemi ftohës mbushet me fluid ftohës, i cili duhet të jetë i njëjtë si fluidi ftohës për mbushje përfundimtare, gjerë sa shtypja në sistem të barazohet me shtypje atmosferike ose me shtypje më të lartë(në vakum-metër ‘‘1000mbar’’ ose rreth ‘’30 inHg’’. Kurse në mano-vakum-metër ‘‘0’’ ose pakë më lartë). Qëllimi i këtij operacioni është që të ndihmohet në largimin e ajrit të mbetur dhe gazrave jo kondensuese të mbetura në sistem pas fazës së dytë të vakumimit. E dyta, me shprazjes e fluidit ftohës nga sistemi do të eliminohet edhe lagështia e mbetur nga sistemi.

Pas shprazjes së fluidit ftohës nga sistemi ekzekutohet faza e dytë e vakumimit. Vakumimi i dytë ekzekutohet gjersa instrumenti të mos tregoj vlerat e vakumimit si gjatë vakumimit të parë, kurse pastaj vakumimi vazhdohet edhe me së paku 15 minuta. Me të përfunduar vakumimi mund të fillohet procedura e mbushjes së sistemit ftohës me fluid ftohës.

8.6. MBUSHJA E SISTEMIT

153

Mbushja e sistemit me fluid ftohës kryhet pas hapjes dhe riparimit të sistemit për shkak të së cilës sistemi duhej të shprazej. Gjithashtu. sistemi duhet të mbushet nëse fluidi ftohës ka rrjedhur nga sistemi (natyrisht, pas ekzekutimit të riparimit të vendit rrjedhës).

Procedura e mbushjes së sistemit ftohës me fluid ftohës ekzekutohet menjëherë pas vakumimit të sistemit. Është e rëndësishme që të përmendet që mbushja duhet të ekzekutohet gjatë temperaturës normale të dhomës.

Sasia e fluidit ftohës në sisteme ftohëse në frigoriferë dhe ngrirës shtëpiak është i vogël dhe matet me gram. Si shembull: frigoriferi me një vëllim të brendshëm prej 280-300 litra ka prej 90-120 gram të fluidit ftohës R-12. Sistemi ftohës i të njëjtit frigorifer ka 72-96 gram të përzierjes( R-401A, R-401B, R-409, etj.), gjegjësisht rreth 80% prej R-12. I njëjti frigorifer ka prej 81-108 gram R-134a (rreth 90% prej R-12) ose 36-48 R-600a (rreth 40% prej R-12). Njëra prej parakushteve që pajisja ftohëse të punoj saktë është që dhe të jetë i mbushur me sasinë gjegjëse të fluidit ftohës. Të shikohet shembulli në foton 9-14 i cili tregon disa karakteristika të pajisjes ftohëse në varshmëri prej sasisë së fluidit ftohës me të cilin është mbushur sistemi ftohës.

Frigoriferi 120 litra

Fluidi ftohës Njësia R-12 R-600aMbushja me fluid ftohës gr 23 26 28 8 10Hyrja në avullues ºC -21,4 -22,9 -24,6 -24,0 -26,3Dalja nga avulluesi ºC 5,3 -8,1 -23,7 -4,2 -24,4Hapësira për ushqim të freskët ºC 13,7 9,3 0,21 4,2 0Dalja e kondensatorit ºC 46,1 49,2 50,2 46,9 49,5Shtypja shtyrse1 bar 11,9 13,1 13,3 6,89 7,36Shtypja thithëse1 bar 0,95 1,12 1,19 0,42 0,51Fuqia e nevojshme W 60,0 65,9 68,1 58,4 63,51 - vlera absolute e shtypjesTë dhënat janë marr nga “Embraco, Technical information, dec/93”

Fig. 9-14. Karakteristikat e sistemit në varshmëri nga sasia e mbushjes

Sasia e fluidit ftohës me të cilin mbushet sistemi mund të lexohet nga etiketa e cila xhindet në pajisjen ftohëse ose llogaritet, nëse sistemi shprazet me pajisjen për tërheqjen e fluidit ftohës. Nëse nga sistemi tërhiqet fluidi ftohës bombola kthyese matet para dhe pas zbrazjes së sistemit. Diferenca në peshën e bombolës është pesha e fluidit ftohës të tërhequr nga sistemi. Pasi që në pajisjen për tërheqje ka mbetur gjerë 10% të fluidit ftohës i cili është tërhequr, çka varet nga lloji i pajisjes, pesha e llogaritur e fluidit ftohës duhet të rritet për 10%.

Shembull: Para tërheqjes së fluidit ftohës, bombola kthyese ka qenë e rëndë 1,2 kg. Pas tërheqjes, bombola kthyese është e rëndë 1,3 kg. Kjo do të thotë se nga sistemi është tërhequr në shishen kthyese 100 gr. të fluidit ftohës. Në këtë peshë shtohet 10% të fluidit ftohës i cili ka mbetur në pajisje për tërheqje dhe fitohet rezultati përfundimtar – nga sistemi ftohës gjithsejtë është tërhequr 110 gr. të fluidit ftohës. Natyrisht, pasi që nuk dihet saktësisht sa fluid ftohës i cili është tërhequr nga sistemi ka mbetur për tërheqje, rezultati i fituar merret vetëm si vlerë orientuese e duhur gjatë mbushjes së sistemit.

Mbushja e sistemit ekzekutohet nëpër tubin punues të kompresorit në të cilin tub para kësaj montohet valvuli punuese. Mbushja bëhet me fluid ftohës që është në gjendje të lëngët. Kur të shfrytëzohen përzierësit, kjo mënyrë e mbushjes së sistemit është obliguar që sistemi të mbushet me përzierës që ka përmbajtje të peshës sipas rregullores.

Njëra nga mënyra e mbushjes së sistemit është mbushja drejtpërsëdrejti nga bombola. Bombola me ndihmën e tubave nëpërmjet mbërthyeses ndarëse me mëno-vakum-metër lidhet për valvulin punuese. Bombola duhet të jetë e kthyer përmbysë që sistemi të jetë mbushur me fluid ftohës në gjendjen e lëngët gjatë së cilës kompresori s’duhet të jetë i kyçur. Gjithashtu, bombola duhet të jetë e vendosur në peshojë precize (elektronike) që sistemi të mbushet vetëm me atë sasi të fluidit ftohës e cila është e cekur në etiket të pajisjes ftohëse ose me atë sasi që është e llogaritur. Kjo mënyrë e mbushjes shfrytëzohet për sisteme ftohëse me përzierës, gjithashtu mund të shfrytëzohet për sisteme me R-12 ose R- 134a.

Mënyra e dytë e mbushjes së sistemit është menzura për mbushje e cila rimbushet. Edhe me këtë mënyrë të mbushjes sistemi mbushet me fluidi ftohës në gjendje të lëngët dhe gjatë kësaj mbushjeje kompresori s’duhet

154

të punojë. Kjo mënyrë e mbushjes shfrytëzohet për sisteme ftohëse me R-12 ose R- 134a.Menzura për mbushje ekziston edhe si pajisje e veçantë ose si pjesë e pajisjes për mbushje dhe vakum,

gjegjësisht ‘’mbushtorës’’. Në maje të menzurës për mbushje xhindet mano-metri i cili tregon shtypjen e fluidit ftohës në menzurë. Rreth menzurës është pjesa rrotulluese nga pleksiglasi për bazhdari shkallore me shenjat e fluidit ftohës. Menzura për mbushje mund të shfrytëzohet vetëm për fluide ftohëse shenjat e të cilit gjinden në shkallën bazhdaruese. Në pjesën rrotulluese zakonisht ekzistojnë për R-12, R-22 dhe R-502 ose për R-134a dhe R-404A (ndonjëherë edhe R—407C). Shkalla për çdo fluid ftohës është bazhdaruar në gram dhe në bar. Ndërmjet vetë menzurës dhe pjesës rrotulluese nga plaksiglasi xhindet tubi prej qelqi i cili tregon nivelin e lëngët të fluidit ftohës në menzurë. Me rrotullimin dhe vendosjen e shkallës në raport me treguesin e manometrit (vijat vertikale në shkallore janë vlerat e shtypjes në bar) dhe tubi prej qelqi, fitohet e dhëna se sa fluid ftohëse në gram xhindet në menzurë.

Menzura për mbushje, e cila me tuba nëpërmjet mbërthyeses ndarës me mano-vakum-metrin është lidhur për valvulin punuese, bartet në sistemin ftohës një sasi e duhur e fluidit ftohës të caktuar më parë. Nëse gjatë mbushjes, shtypjet në menzurë për mbushje dhe në sistemin ftohës barazohen vjen gjerë te ndërprerja e rrjedhjes së fluidit ftohës nga menzura në sistem. Nëse menzura për mbushje s’ka nxehësin elektrik, mbushjes duhet ti shtohet me fluidin ftohës nga bombola për të kryer mbushjen e sistemit. Çdo herë më mirë është të shfrytëzohet menzura për mbushje e cila është fabrikuar për sasitë më të vogla të fluidit ftohës(s.p.sh). 500 gr) sepse ai ka shkallët e bazhdaruara me vlera të sakta në gram.

Pas mbushjes së sistemit me fluidin ftohës, startohet kompresori dhe pajisja ftohëse fillon të punoj.Pa marrë parasysh mënyrën e mbushjes së sistemit që është ekzekutuar, sistemi duhet të vëzhgohet disa

orë, gjatë së cilës pajisja pa ndërpre duhet të punojë, për të konstatuar se sistemi është i mbushur me sasi të duhur me fluid ftohës.

Shpesh ndodhë që pas startimit të kompresorit tubin thithës të mbulojë vesë ose edhe mund të ngrihet. Kjo nuk do të thotë që sistemi është stërmbushur, por kjo ndodhë për shkak të ‘depërtimit’ të fluidit ftohës në avullues në momentin e startimit.

Ekzistojnë shumë mënyra me ndihmën e së cilës verifikohet sasia gjegjëse e mbushjes së sistemit, kurse rezultatet më të sakta fitohen kur këto kombinohen.

1. Sistemi është i mbushur rregullisht nëse e tërë sipërfaqja e avulluesit është i ngrirë. Nëse nuk ngrihet duhet të shtohet edhe më tej fluid ftohëse gjatë së cilës puna e kompresorit nuk ndërpritet. Shtimi i fluidit ftohës duhet të bëhet me vëmendje, gjegjësisht shtimi të bëhet shkallë shkallë që kompresori të mos tërhjek fluidin ftohës në gjendjen e lëngët gjë që mund të vjen gjerë te dëmtimi (goditja e lëngët). Shkaku i theksuar, më së miri është që lidhja e tubit në anën ku lidhet në tubin punues të kompresorit të ketë vendosur valvulin jo kthyese gjilpërore. Valvuli do të mundësojë që fluidi ftohës të avullohet para se të hyjë në kompresor. Gjithashtu, ky valvuli është paraparë që të evitojë rrjedhjen e fluidit ftohës nga tubat kur tubi për mbushje të ndahet nga tubi punues i kompresorit.

2. Sistemi është mbushur rregullisht nëse tubi thithës(kthyes) nuk është i ngrirë në pjesën e cila kalon nëpër izolim të shtëpizës së pajisjes. Nëse në tubin thithës mbahet vesa ose akulli sistemi është i stërmbushur dhe nga ai duhet të lëshohet pakë fluid ftohëse.

3. Manovakumetri me shkallë për shtypjen-temperaturë për fluid ftohës me të cilin është mbushur sistemi duhet të tregojë shtypje avulluese gjegjëse. Për shembull: gjatë temperaturës së avullimit -25ºC R-12 ka shtypje të avullimit 0,24 bar, kurse R-134a ka shtypjen e avullimit 0,07 bar.

4. Sasia e mbushjes gjithashtu mund të përcaktohet me matjen e temperaturës sipërfaqësore të avulluesit. Për këtë mënyrë të verifikimit të gjendjes mbushëse të sistemit ftohës të pajisjes, gjegjësisht kompresori duhet pandërprerë të punoj gjerë sa të mos arrijë regjim ‘’ftohëse’’ stabil të punës. Sasia mbushëse me rregullore është arritur kur temperatura sipërfaqësore në tërë avulluesin nga hyrja e tij, gjerë te dalja në seperator për lëngje është i njëjtë. Prej hyrjes gjerë te dalja nga seperatori për lëngje temperatura duhet të jetë më e lartë për disa ºC, gjegjësisht fluidi ftohës duhet të jetë pakëz i tejnxehtë. Të shikohet fog.8-23.

8.7. VERIFIKIMI I HERMETIZMIT TË SISTEMIT

155

Verifikimi i hermetizmit të sistemit kryhet kur me analizën e prishjes vijmë në përfundim që në sistem sasia e fluidit ftohës është më e vogël nga e parapara ose kryhet pas mbushjes së sistemit me fluid ftohës.

Nëse me analizën e prishjes vijmë në përfundim që sistemi ka humbur një sasi të vogël të fluidit ftohës, para mbushjes, duhet të zbulohet vendi i rrjedhjes dhe të riparohet vendi i rrjedhjes. Sistemi në të cilin ende xhindet fluidi ftohës, mbushet me azot të thatë (kurrsesi me ajër) gjerë në shtypje 10 barë nëpër tubin punues të kompresorit nëpërmjet valvulës dhe manometrit. Vendi i rrjedhjes mund të kërkohet me ndihmë të detektorit elektronik të rrjedhjes (detektori duhet të jetë për fluidin ftohës i cili xhindet në sistem), me ndihmën e lëngut në formë të sprejit (Refco 10620), me ndihmën e vajit të verdhë për detektim (Refco 10621) ose me ndihmën e sapunit të zakonshëm. Në vendin ku qitet lëngu nga spreji, vaji për detektim ose sapunisjes, lajmërohen floskat, kjo është shenjë e gjetjes së vendit të rrjedhjes. Hermetizmi i sistemit me R-12 mund të verifikohet edhe me detektorin halogjen të rrjedhjes. Ky është në të vërtet bombola me propan, ndezës dhe currilin. Flaka e ndezur ndërron ngjyrën dhe intensitetin kur kalon nëpër vendin e rrjedhjes së fluidit ftohës.

Mënyrat e përshkruara së rrjedhjes do të zbuloj vendin e rrjedhjes nëse vendi i rrjedhjes është e madhe. Nëse vendi i rrjedhjes është i vogël ose për të vërtetuar se a ka në të vërtet rrjedhje, sistemi që është i mbushur me azot të thatë nën shtypje 10 bar lihet ashtu 24 orë. Nëse pas kalimit të kohës së cekur manometri tregon zbritje të shtypjes, nën kushte që të mos është ndryshuar temperatura e rrethinës, sistemi sigurisht është jo hermetik dhe duhet të bëhet vëzhgimi veç e veç i hermetizmit të elementeve të sistemit ftohës.

1. Verifikimi i avulluesit dhe tubit kapilarNë tubin kthyes të avulluesit montohet manometri ashtu që ta mbyllë atë anë të avulluesit. Nëpër tubin

kapilar të avulluesit përfryhet avulli i thatë në shtypje prej 10 barë. Me ndihmën e sprejit, vajit për detektim ose me sapun kërkohet vendi i rrjedhjes. Nëse nuk zbulohet vendi i rrjedhjes së avulluesit dhe tubit kapilar lihet nën shtypjen e cekur 24 orë. Nëse pas skadimit të kohës së cekur manometri tregon zbritje të shtypjes, me kusht që të mos ketë ndryshim temperaturik të rrethinës, avulluesi ose tubi kapilar janë poroziv, gjegjësisht jo hermetik dhe duhet të ndërrohen.

2. Verifikimi i kondensatoritNë një skaj të kondensatorit montohet manometri ashtu që të mbyllë atë anë të kondensatorit. Nëpër tubë

në anën tjetër të kondensatorit mbushet kondensatori me azot të thatë nën shtypje prej 15 bar. Me ndihmën e sprejit, vajit për detektim ose me sapunisje kërkohet vendi i rrjedhjes. Nëse nuk zbulohet vendi i rrjedhjes kondensatori lihet nën shtypjen e cekur 24 orë. Nëse pas skadimit të kohës së cekur manometri tregon zbritje të shtypjes, nën kushte që s’ka pas ndërrim të temperaturës së rrethinës, tubat e kondensatorit diku janë porosive, gjegjësisht jo hermetik dhe kondensatori duhet të ndërrohet.

3. Verifikimi i kompresoritTubi shtypës i kompresorit mbyllet me saldim. Në tubin thithës montohet manometri ashtu që ta mbyllë.

Nëpër tubin punues të kompresorit mbushet kompresori me azot të thatë nën shtypje 15 bar. Me ndihmë të sprejit, vajit për detektim ose sapunisjes kërkohet vendi i rrjedhjes. Nëse nuk zbulohet vendi i rrjedhjes kompresori lihet nën shtypje të cekur 24 orë. Nëse pas skadimit të kohës së cekur manometri tregon zbritje të shtypjes, shtëpiza e kompresorit është jo hermetik dhe kompresori duhet të ndërrohet.

Verifikimi i hermetizmit të sistemit pas kryerjes së mbushjes kryhet gjerë sa sistemi ende nuk është mbyllur, gjegjësisht deri sa është i lidhur me bombolën e fluidit ftohës ose në menzurën për mbushje. Verifikimi i hermetizmit ekzekutohet në mënyrë dhe mjete të njëjta si në rastin e verifikimit të hermetizmit të sistemit i cili punon, dhe i cili ka humbur pakë fluidin ftohës.

Mënyra e verifikimit të hermetizmit të sistemit pas mbushjes së sistemit mund të kryhet para startimit të kompresorit ose pas startimit të kompresorit.

Nëse verifikimi i hermetizmit pas mbushjes së sistemit tregon që ndonjëra prej lidhjeve të salduara janë jo hermetik, fluidi ftohës duhet të zbrazet nga sistemi, sistemi duhet të përfryhet dhe pas kësaj lidhja jo hermetike të riparohet. Pastaj sistemi mbushet me azot të thatë nën shtypje dhe kryhet verifikimi i hermetizmi të lidhjes së riparuar.

Nëse verifikimi i hermetizmit pas mbushjes së sistemit tregon që lidhjet janë hermetik, tubi punuese i kompresorit shtypet para valvulës, ndahet valvuli nga tubi punues dhe me saldim mbyllet hapja në tubin punues. Nëse nuk ka rrjedhje, pajisja ftohëse është e gatshme për shfrytëzim.

156

8.8. VEPRIMET GJATË PUNËS NË SISTEMET ME R- 600A

Gjatë punës në sistem me R-600a vëmendje të posaçme duhet t’i kushtohet në masat e sigurisë gjatë punës. Hapësira në të cilin kryhet riparimi i pajisjes të së cilës sistemi ftohës është mbushur me R-600a duhet të ketë ventilim të mirë ose sjellje të mjaftueshme të ajrit të pastër. Në afërsi nuk guxon të ketë flakë të hapur, cigare të ndezur ose ndonjë burim tjetër i cili mund ta sjellë gjerë te ndezja e R-600a.

Zbrazja e sistemit ftohës të mbushur me R-600a kryhet me lëshimin e R-600a direkt në atmosferë. Në tubin punues të kompresorit montohet valvuli e veçantë me shtrëngues dhe gjilpërë për shpuare të tubit. Njëra anë me tubë të mjaftueshëm të gjatë kyçet në valvulin punuese, kurse në anën tjetër vendoset jashtë hapësirës punuese. Pas shpuarjes së tubit punues dhe hapjen e valvulës punuese R-600a drejtpërsëdrejti lëshohet në atmosferë.

Përfryrjen e sistemit dhe elementet e sistemit kryhen me azot të thatë nën shtypje prej 5 bar në mënyrë të njëjtë ashtu si kur janë në pyetje fluide ftohëse tjera në frigoriferë dhe ngrirës.

Hapja e sistemit ftohës, gjegjësisht ndarja veç e veç e ndonjë elementi të sistemit kryhet enkas me ndihmë pajisjes për prerje të tubave.

Lidhja e elementeve në sistem, gjegjësisht lidhja e tubave kryhet me ndihmë të tubave lidhës mekanik ‘’lokring’’. Gjithashtu, lidhja e tubave në sistem me R-600a kryhet me saldim ultrazëri, por vetëm në trakët montuese fabrikore.

Vakumimi i sistemit i cili punon me R-600a kryhet në të njëjtën mënyrë siç është në pyetje fluidi ftohës tjetër. Vetëm që procedura e vakumimit ekzekutohet në dy faza, te sistemet me R-600a vakumimi mund të ekzekutohet si proces njëfazor, nëse në atë rast mund të arrihet vakumi prej 200 mikronë. Vakum pompat të cilat përdoren duhet të jenë të sigurta në shikim të eksplodimit. Gjatë vakumimit do të ishte mirë që dalja e vakum pompës me ndihmë të tubave të jetë i lidhur me atmosferë.

Pasi që sasia e R-600a me të cilin mbushet sistemi është e vogël(disa gramë), gjatë mbushjes duhet të shfrytëzohet peshë matësi i saktë elektronik. Mbushja e sistemit kryhet nëpër tubin punues të kompresorit në të cilin montohet valvuli punuese.

Mbushja kryhet me fluid ftohës në fazën e lëngët gjatë së cilës kompresori duhet të jetë i shkyçur. Vetë mbushja mund të kryhet direkt nga bombola të kthyer përmbysë dhe vendosur në peshojën elektronike. Në mes të bombolës dhe ventilit punues kyçet mbërthyeri shpërndarës me mano-vakum-metrin për R-600a. Tubat të cilat shfrytëzohen për lidhjen e pajisjes duhet të jenë sa më të mundshme të shkurta, pasi që në pyetje janë sasitë të vogla të fluidit ftohës me të cilat mbushet sistemi.

Verifikimi i hermetizmit të sistemit me R-600a mund të kryhet me detektor për rrjedhje i cili reagon në hidrokarbone ose me ndihmë të sprejëve për detektimin e rrjedhjes. Përdorimi i detergjenteve që përmbajnë klor duhet evituar, sepse klori mund të reagojë me fluidin ftohës dhe të shkaktojë korozimin e tubit prej bakri. Veprimi i verifikimit të hermetizmit kryhet pas mbushjes së sistemit, kurse para lëshimit të kompresorit në punë. Kjo është e duhur pasi që ana thithëse e sistemit ka shtypjen më të ulët nga shtypja atmosferik (është në vakum)derisa kompresori punon, prandaj ajo pjesë e sistemit nuk do të ishte e mundur të verifikohet në rrjedhje. Në rast se shtypja në sistem duhet të rritet për të kryer detektimin e rrjedhjes, kjo mund të bëhet me shtimin e azotit të thatë gjerë sa nuk arrihet shtypja maksimale prej 10 barëve. Pas kësaj mund të kryhet detektimi edhe me ndihmën e sprejit për detektimin e rrjedhjes.

9. EVITIMI I PRISHJEVE

9.1. NDËRRIMI I KOMPRESORIT

Ndërrimi i kompresorit në pajisjen ftohëse kryhet nëse është djegur njëra ndër pështjellët të elektromotorit, nëse kompresori mekanikisht është defekt, nëse kompresori ka kapacitet të zvogëluar (‘‘pjesërisht është përfryrë’’) nëse kompresori ka humbur kapacitetin (‘‘përfryrë’’) ose nëse shtëpiza e kompresorit është jo hermetike.

157

Pasi që ndërrimi duhet të ekzekutohet në një kohë sa më të shkurt të mundshme është e nevojshme të përgatitet kompresori i ri dhe të gjitha pajisjet përcjellëse i cili shfrytëzohet gjatë ndërtimit të kompresorit. Nëse duhet të montohet kompresori i ri nga një prodhues tjetër duhet të verifikohen të dhënat të ndryshme për të dy kompresorë, për të vërtetuar se është e mundshme ndërrimi. Të dhënat të cilat duhen të verifikohen në katalogë të kompresorëve: lëmi e shfrytëzimit, fluidi ftohës, vëllimi i cilindrit (cm³), kapaciteti ftohës, lloji i vajit, mënyra e ftohjes së kompresorit, lloji i elektromotorit (RSIR, RSCR. Etj.), tensioni dhe frekuenca.

Pajisja ftohëse para riparimit të çfarëdoshme ose ndërrimi të elementeve duhet të shkyçet prej rrjetit.Veprimet për ndërrimin e kompresorit:

1. Të ekzekutohet zbrazja e sistemit ftohës, çoftë me lëshimin e fluidit ftohës në atmosferë, çoftë me tërheqjen e fluidit ftohës me ndihmën e pajisjes për tërheqje në bombola kthyese.

2. Nëse sistemi shprazet me tërheqjen e fluidit ftohës, pas shprazjes duhet të prehet tubi punues i kompresorit dhe tubi kapilar pran vetë filtrit – tharësit.

3. Të përfryhet sistemi me azot të thatë nën shtypje prej 5 barë nëpër tubin punues të kompresorit. Të verifikohet që azoti i thatë të del edhe nëpër anën e prerë të tubit kapilar dhe nëpër filtër-tharës. Nëse është e nevojshme të mbyllim me gisht tubin kapilar që të përfryhet edhe anën shtypëse të sistemit (azoti i thatë duhet të del edhe nëpër filtrin-tharësin).

4. Të pastrohen lidhjet të salduara dhe sipërfaqet e tubit rreth lidhjeve të kompresorit me tubat e sistemit nga yndyra, vaji, okside, ngjyra, etj. Me ndihmën e letrës gërryese dhe me leckë të thatë të pastër. Kjo është e nevojshme ose për shkak të mënyrës së ndarjes së tubave të kompresorit nga tubat e sistemit (me nxehjen e lidhjeve salduese me flakë) ose për shkak të ekzekutimit të më vonshëm të veprimit të lidhjeve të tubave të kompresorit me tubat e sistemit (me saldim ose me lidhjet ‘‘lokring’’). Gjithashtu është e duhur të pastrohet lidhja e salduar filtri-tharësi me kondensatorin dhe pjesa e tubit kompresorik pran kësaj lidhjeje.

5. Të ndahet kompresori nga tubë përçuesit të sistemit. Kjo mund të ekzekutohet në dy mënyra: me nxehjen e lidhjeve salduese të tubave të kompresorit me tubat e sistemit ose me prerjen e tubave të sistemit pran tubave të kompresorit. Nëse kompresori ndahet nga tubë-përçuesi me nxehjen e lidhjeve të salduara është mirë që ajo pjesë e cila nxehet të përfryhet me azot të thatë nën shtypje të vogël ( 1-1,5 barë). Për shembull: duhet të ndahet tubi thithës i kompresorit. Deri sa zgjatë nxehja e lidhjes salduese të tubit thithës të kompresorit me tubin kthyes të avulluesit, nëpër tubin kapilar lëshohet azoti i thatë nën shtypje të vogël. Ky operacion është i dobishëm nga shkaku që të eliminon rrezikun nga thithja e avullit të shthurur të fluidit ftohës ose vajit të cilët ndoshta kanë ngelur në sistem. Tek sistemi me R-600a kompresori ndahet nga tubë-përçuesi i sistemit kryesisht me prerje të tubave.

6. Të ndahet edhe skaji tjetër i filtrit-tharësit nga sistemi. Ndërrimi i filtrit-tharësit është i përshkruar në kaptinën 9.2.

7. Të mbyllen të gjitha skajet e hapura të tubave me tapa gome ose me një mënyrë tjetër. Nëse tubat janë të ndara në lidhjet e salduara me nxehje me ndihmë të flakës, duhet të pritet gjersa tubat të ftohen para se të mbyllen me tapa.

8. Të ndahen përçuesit (‘‘kabllot’’) nga mbërthimi startues dhe mbrojtësit të motorit, gjithashtu edhe nga përçuesi për përtokëzim në kompresor.

9. Të demontohet kompresori nga mbajtësit vertikal ose nga këmbëzat dhe nxirret jashtë.10. Nëse sistemi ftohës është i kontaminuar në ndonjë mënyrë (të verifikohet në çfarë gjendje është vaji në

kompresorin e prishur) duhet të ekzekutohet procedura e pastrimit të elementeve të sistemit. Në këtë rast veprimi i ndërrimit të kompresorit zgjatë më shumë.

11. Të montohet filtri-tharësi i ri. Të shikohet kapitulli 9.2.12. Të montohet kompresori i ri në pajisjen ftohëse.13. Të hiqen tapat prej gome ose metali nga tubat e kompresorit dhe tapat e gomës nga tubat tjerë të

mbyllura.14. Të lidhen tubat e kompresorit me tubat në anët shtypëse dhe thithëse të sistemit. Mënyra e lidhjes së

tubave kryhet në varshmëri prej fluidit ftohës me saldim të tubave ose me lidhjet mekanike ‘‘lokring’’. Para lidhjes së tubave, të pastrohen sipërfaqet e tubave të cilat do të lidhen dhe sipërfaqet e tubave rreth lidhjeve, nëse ato deri më tash nuk janë të kryera.

15. Të lidhet në tubin punues të kompresorit tubi prej bakri me gjatësi rreth 10cm.16. Në tubin punues të montohet valvuli punuese Hans-valvuli.

158

17. Të ekzekutohet vakumimi i sistemit ftohës.18. Gjersa sistemi të vakumohet në kompresor të montohet mbërthyeri startues dhe mbrojtja e motorit, nëse

fabrikisht nuk janë të montuara, pastaj të lidhen përçuesit me këto elemente. Gjithashtu, të lidhet përçuesi për përtokëzim në kompresor.

19. Të mbushet sistemi me sasi të paracaktuar të fluidit ftohës. Sistemi të mbushet me fluid ftohës në gjendje të lëngët.

20. Të startohet kompresori dhe të lihet që shtypjet dhe temperaturat në sistem të stabilizohen. Në shumë mënyra të verifikohet se mbushja e sistemit është bërë në mënyrë adekuate.

21. Të verifikohet hermetizmi i lidhjeve të salduara ose mekanike ‘‘lokring’’. Verifikimi i hermetizmit mund të ekzekutohet edhe para startimit të kompresorit.

22. Të shtypet (mbyllet) tubi punues para valvulës.23. Të demontohet valvuli punuese nga tubi punues dhe të mbyllet e hapura në tubin punues (me saldim

ose me ‘‘lokring’’ elementin).24. Të verifikohet hermetizmi i hapësirës së mbyllur në tubin punues.25. Të qitet etiketa në pajisjen ftohëse me të dhëna të duhura: data e ekzekutimit të riparimit, elementet e

ndërruara, sasia e fluidit ftohës me të cilën është mbushur sistemi, etj.

9.2. NDËRRIMI I FILTRIT-THARËSIT

Filtri-tharësi gjithmonë duhet të ndërrohet kur të hapet sistemi ftohës çoftë për shkak të evitimit të prishjes në sistem (pjesërisht ose tërësisht mbyllja e tubit kapilar, vaji në elementet e sistemit, sistemi ka humbur mbushjen), çoftë për shkak të ndërrimit të ndonjë elementi të sistemit (kompresori, avulluesi, kondensatori), dhe kuptohet se ndërrimi i filtrit-tharësit është e duhur edhe për shkak të jo funksionalitetit të vetë atij. Gjatë shtimit të sistemit me fluid ftohës nuk ka nevojë të ndërrohet filtri-tharësi.

Filtri-tharësi i zgjedhur për zëvendësim duhet të ketë materie për heqjen e lagështisë (desikant) e cila është në pajtueshmëri me fluidin ftohës i cili shfrytëzohet në atë sistem. Gjithashtu, filtri-tharësi i ri i cili shfrytëzohet si zëvendësim, nuk duhet të jetë më i vogël se (para ardhësi) filtri-tharësi i vjetër.

Kapakët nga filtri-tharësi i ri nuk duhet hequr gjerë në momentin e vendosjes së filtrit-tharësit.Gjatë vendosjes së filtrit-tharësit duhet të llogaritet se rrjedhja e fluidit ftohës nëpër filtër-tharës ka kahen si

fuqia e gravitacionit. Më së miri është që filtri-tharësi të montohet vertikalisht, nëse kjo nuk është e mundshme, atëherë të montohet me pjerrtësi kah tubi kapilar.

Procedurat e ndërrimit të filtrit-tharësit:1. Të pritet tubi kapilar pran filtrit-tharësit, nëse fluidi ftohës është tërhequr nga sistemi me ndihmë të

pajisjes për tërheqje. Nëse fluidi ftohës është lëshuar nga sistemi, atëherë tubi kapilar veç është i prerë.2. Të përfryhet filtri-tharësi me azot të thatë.3. Të ndahet ana tjetër e filtrit-tharësit. Mënyra e parë e ndarjes së filtrit-tharësit nga kondensatori është me

nxehjen e lidhjes së salduar të tij. Para nxehjes së lidhjes së salduar duhet pastruar lidhja dhe rrethina e sipërfaqes së tubit me letër gërryese dhe me leckë të thatë të pastër. Që të mund të evitohet lagështia e absorbuar për shkak të nxehjes ‘‘të mos lëshohet’’ dhe të mos përhapet në sistem, duhet që filtri-tharësi të përfryhet me azot të thatë nën shtypje të vogël gjersa lidhja të nxehet. Përfryrja kryhet në atë mënyrë që azoti i thatë të del nëpër skajin e hapur të filtrit-tharësit. Përfryrja e filtrit-tharësit me azot të thatë është kusht nën të cilin ai mund të ndahet nga kondensatori me ndihmë të nxehjes së lidhjes së salduar të tij. Mënyra e dytë e ndarjes së filtrit-tharësit nga kondensatori është me prerjen e tubit kondensatorik pranë filtrit-tharësit.

Kjo mënyrë është e vetmja mënyrë e ndarjes së filtrit-tharësit nga tubi i kondensatorit tek sistemet me R-600a.

4. Të lidhet ana dalëse e filtrit-tharësit të ri me tubin e kondensatorit. Lidhja mund të ekzekutohet me saldim (R-12, R- 134a, R-401A, R-401B,etj) ose me lidhje mekanike ‘‘lokring’’ (R-600a). Para montimit dhe lidhjes së filtrit-tharësit me saldim, tubi kondensatorik duhet të pastrohet, nëse veç nuk është pastruar.

5. Të lidhet ana dalëse e filtrit-tharësit me tubin kapilar. Para lidhjes së tubit kapilar me filtrin-tharësin duhet të caktohet gjatësia e tubit të kapilarit e cila do të jetë brenda filtrit-tharësit. Së pari tubi kapilar futet deri në fund

159

të filtrit-tharësit, pastaj shënohet vendi në tubin kapilar pran filtrit-tharësit e cila tregon se sa tubi kapilar ka hyrë në filtër-tharës. Tubi kapilar nxirët nga filtri-tharësi dhe pastaj shënohet vendi i ri në tubin kapilar e cila është zhvendosur kah maja e tubit kapilar për 5mm. Tubi kapilar përsëri futet në filtër-tharës, por vetëm deri te vendi i ri i shënuar. Nëse lidhja e filtrit-tharësit me tubin kapilar kryhet me saldim, mirë do të ishte që tubi kapilar të përfryhet me azot të thatë, sepse në këtë mënyrë sigurisht evitohet bllokimi (mbyllja) e vrimës së tubit kapilar me bakër(shufra salduese).

Vërejtje:Nëse filtri-tharësi ka diametër të njëjtë të vrimës në të dy skaje, në të zakonisht xhindet shigjeta e cila

tregon kahen e rrjedhjes së fluidit ftohës, gjegjësisht hyrja dhe dalja e filtrit-tharësit.6. Pas ndërrimit të filtrit-tharësit ekzekutohen procedurat e tjera të duhura punuese.

9.3. NDËRRIMI I AVULLUESIT

Ndërrimi i avulluesit kryhet nëse avulluesi është i shpuar, në disa vende në të janë kapur me korrozion galvanik për shkak të dëmtimit të shtresës mbrojtëse, nëse avulluesi është i zënën, nëse avulluesi është përplot me vaj dhe nuk mund të pastrohet ose nëse në ndonjë rast është vendosur avulluesi më i vogël se ai i duhuri.

Procedura e ndërrimit të avulluesit:1. Të zbrazet fluidi ftohës prej sistemit me të lëshuar ose me tërheqje.2. Nëse sistemi zbrazet me ndihmën e pajisjes për tërheqje, pas kryerjes së tërheqjes të prehet tubi kapilar

pran filtrit-tharësit. Nëse fluidi ftohës është lëshuar nga sistemi, tubi kapilar është veç i prerë.3. Të përfryhet sistemi ftohës me azot të thatë.4. Të ndahet avulluesi nga tubë përçuesi i sistemit ftohës. Avulluesi me tubin kapilar në frigoriferë dhe në

ngrirës vertikal është i lidhur ndërmjet tubit thithës të kompresorit dhe filtrit-tharësit. Në frigoriferë të kombinuara avulluesi në hapësirën frigoriferike mund të jetë i lidhur ndërmjet tubit thithës të kompresorit dhe avulluesit në pjesën grirëse të pajisjes ose ndërmjet filtrit-tharësit dhe avulluesit në hapësirën ngrirës të pajisjes. Mënyra e lidhjes së avulluesit në hapësirën frigoriferike të frigoriferit të kombinuar varet nga ajo se në cilin avullues fillon ‘‘ekspandimi’’ i fluidit ftohës në avullues të pjesës frigoriferike ose në avullues në pjesën ngrirës.

Nëse tubi kthyes i avulluesit ndahet nga kompresori me nxehje, së pari pastrohet lidhja e salduar dhe sipërfaqet e tubit rreth lidhjes. Gjersa zgjatë nxehja e lidhjes së salduar është mirë që të lëshohet azoti i thatë nën shtypje të vogël që të përfryjë atë pjesë të sistemit. Nëse sistemi ftohës është për R-600a, të gjitha tubat e duhura për ndarjen e avulluesit nga sistemi duhet prerë.

5. Të mbyllen të gjitha skajet e tubave të hapura. Kjo bëhet nga shkaku për të evituar hyrjen e lagështirës në pjesën e hapur të sistemit.

6. Të demontohet avulluesi nga pajisja ftohëse.7. Avulluesi i ri para vendosjes të pastrohet nga papastërtitë eventuale. Pastrimi bëhet edhe nga ana e

brendshme edhe nga ana e jashtme. Nga ana e jashtme pastrohet me leckë dhe ujë, kurse nga ana e brendshme me ajër të thatë nën shtypje (jo më shumë se 10 barë).

8. Të montohet avulluesi i ri në pajisjen ftohëse.9. Të ndërrohet filtri-tharësi.10. Të lidhet avulluesi i ri në sistemin ftohës. Lidhja kryhet ose me saldim ose me lidhjet mekanike

‘’lokring’’.11. Të ekzekutohet vakumimi, mbushja dhe verifikimi i hermetizmit të sistemit.Përshkrimi i mëparshëm i ndërrimit të avulluesit dedikohet ne avullues në frigoriferë, në avulluesit në pjesën

frigoriferike të kombinuar dhe në disa avullues në ngrirës vertikal. Kur të ndërrohet avulluesi i përmendur më së miri është që si ndërrim të shfrytëzohet avulluesi origjinal, përveç në rastet kur avulluesi ndërrohet për shkak të kapacitetit ftohës të pamjaftueshëm.

Procedura e ndërrimit të avulluesit në pjesën ngrirës të frigoriferit të kombinuar, në disa ngrirës vertikal dhe në ngrirës horizontal ekzekutohen në mënyrë diç tjetër. Me fjalë të tjera, avulluesi me defekt tek pajisjet e cekura nuk demontohet nga pajisja, veçse mbi të vendoset avulluesi i ri. Gjithashtu, përafërsisht gjithmonë duhet të

160

shpohet dhe hapet vrima e re nëpër izolator dhe shtëpizë për shkak të kalimit të tubit kthyes të avulluesit të ri. Pjesët tjera të procedurës së ndërrimit të avulluesit është i njëjtë.

Si ndërrim për avulluesin e dëmtuar në pjesën ngrirës të frigoriferëve të kombinuar, në disa ngrirës vertikal dhe ngrirës horizontal shfrytëzohen avulluesit e rrafshët të aluminit. Çdo herë duhet të llogarisim në kapacitetin ftohës të avulluesit të ri. Nuk duhet të jetë as më i madh as më i vogël në raport me avulluesin ekzistues.

Është më së miri që në pajisjet e përmendura të montohet vetëm një avullues i rrafshët. Në atë rast, për shkak të dimensioneve të tija, avulluesi gati çdo herë duhet të lakohet ashtu që të ndjekë sipërfaqen e brendshme të shtëpizës. Vendimi në radhë është vendosja e dy ose më tepër avulluesish të rrafshët më të vogël. Në atë rast vetëm avulluesi i parë është me tubin kapilar, ndërsa avulluesit tjerë lidhen në mënyrë serike me të parin. Për të evituar problemin me kthimin e vajit në kompresor. Injektimi i fluidit ftohës duhet të jetë në maje të avulluesit të parë.

9.3.1. “ARNIMI” I AVULLUESIT

Nëse vrima në avulluesin e shpuar nuk është e madhe ose nëse korrozioni ka kapluar vetëm ca vende në avullues, dhe nuk është në fazën e përparuar, avulluesi i këtillë mund të riparohet (të ‘‘arnohet’’). Mirëpo, riparimi i avulluesit duhet të bëhet jashtëzakonisht me kujdes, sepse ekziston mundësia e madhe që riparimi i avulluesit të jetë shkak i punës jo funksionale të pajisjes ftohëse.

Pasi që ekzistojnë mjete të ndryshme për ‘‘arnim’’ të avulluesit (Red-Epox 2-Component®, LA-CO® Heat Seal Srek, etj.), para fillimit të punës duhet të lexohet udhëzimi për përdorimin e mjetit zgjedhës.

Procedura ekzekutohet ashtu sikur të ndërrohet avulluesi, por në vend të ndërrimit bëhet riparimi. Një pjesë e avulluesit e cila riparohet duhet mirë të pastrohet nga yndyra, ndyrësira dhe të bëhet pastrimi. Kështu vendi i përgatitur mund të mbyllet me mjetin e zgjedhur të paraparë për atë qëllim ose të saldohet me aluminijum. Pas riparimit, avulluesi duhet mirë të pastrohet dhe të përfryhet nga ana e brendshme. Përfryrja e avulluesit duhet të ekzekutohet nga kahja e tubit kapilar.

Riparimi i avulluesit zakonisht është vendim afatshkurtër i problemit, prandaj vendim më i mirë dhe më afatgjatë i problemit është ndërrimi i avulluesit me defekt me atë të ri. Gjithashtu kur ekziston dyshimi që ‘‘arnimi’’ i avulluesit nuk mund të bëhet me kualitet, më së mirë është që avulluesin e tillë ta ndërrojmë me një të ri.

9.4. NDËRRIMI I VAJIT NË KOMPRESOR

Ndërrimi i vajit në kompresor bëhet kur sistemi një kohë të gjatë ka qenë i hapur prandaj është kontaminuar me lagështi, me këtë është kontaminuar edhe vaji, ose nëse kompresori një periudhë të gjatë kohore ka punuar me temperaturë të avullit të rritur në shtypës për shkak të kondensimit temperaturik të rritur.

Para fillimit të ndërrimit të vajit në kompresor duhen të dihen shënimet për llojin, tipin dhe sasinë e vajit në atë kompresor. Nëse sistemi ftohës përsëri mbushet me fluid ftohës të njëjtë, vaji për ndërrim duhet të jetë i llojit të njëjtë dhe tipit të njëjtë si edhe vaji ekzistues në kompresor. Nëse vaji në kompresor duhet të ndërrohet me vaj nga prodhuesit të tjerë, më së miri është që të shfrytëzohet vaji si zëvendësim për vajin ekzistues që propozon vetë prodhuesi i kompresorit.

Procedura e ndërrimit të vajit:

1. Të kyçet kompresori që të punoj ca minuta që të ngrohet vaji dhe të rrallohet,2. Të zbrazet fluidi ftohës nga sistemi,3. Të përfryhet sistemi me azot të thatë,4. Të ndahet kompresori prej tub-përçuesit të sistemit, të ndahen kabllot nga kompresori dhe pastaj të

demontohet kompresori prej pajisjes ftohëse.5. Të mbyllen të gjitha tubat e hapura në sistemin ftohës.6. Të përmbyset kompresori ashtu që të rrjedh vaji nëpër tubin thithës të kompresorit. Vaji duhet të

derdhet në ndonjë enë me shkallë të përcaktuar që të mund të lexohet sasia e vajit të derdhur. Duhet që të

161

derdhet sasia e tërë e mundur nga kompresori.7. Të qitet vaji i ri në kompresor nëpër tubin thithës të kompresorit. Sasia e vajit i cili qitet është rreth

80% nga sasia e vajit të derdhur.8. Të kyçet kompresori dhe të lihet të punoj që vaji i ri të pastroj sa më shumë ndyrësira brenda

kompresorit.9. Pas 2-3 minuta të shkyçet kompresori nga puna dhe të lihet që vaji të hollohet.10. Përsëri të përmbyset kompresori dhe të derdhet vaji nëpër tubin thithës.11. Të verifikohet në çfarë gjendje është vaji i derdhur. Nëse vaji është i turbullt, i errët ose nëse ka

llum ose lym, duhet që të përsëritet procedura nga pika 7. Nëse vaji është i pastër dhe me ngjyrë të zdritur procedura e ndërrimit të vajit mund të vazhdohet nga pika 12.

12. Të qitet në kompresor vaji i ri nëpër tubin thithës të kompresorit. Në këtë rast në kompresor qitet sasia e vajit të ri që i përgjigjet sasisë së vajit që herën e parë është derdhur nga kompresori.

13. Nëse kompresori menjëherë pas ndërrimit të vajit nuk vendoset në pajisjen ftohëse, duhet të mbyllet tubi thithës dhe shtypës i kompresorit, kurse nëpër tubin punues të ekzekutohet vakumimi i kompresorit. Pas vakumimit të mbushet kompresori me pak sasi të azotit të thatë, kurse pastaj të mbyllet tubi punues i kompresorit.

9.5. NDËRRIMI I IZOLIMIT NË AVULLUES

Ndërrimi i izolimit në avullues kryhet kur në sipërfaqen e jashtme të shtëpizës ose nën të, lajmërohet lagështia, uji ose akulli. Paraqitja e lagështisë, ujit ose akullit është shenjë e sigurt që izolimi në pajisje është e dëmtuar , gjegjësisht ‘’shembur’’.

Përveç që izolimi mund të ndërrohet tek ngrirësit horizontal dhe vertikal, ajo mund të ndërrohet edhe në pjesën ngrirëse të frigoriferëve të kombinuar të cilët nuk janë veshur me llamarinë ana e pasme. Gjegjësisht, izolimi mund të ndërrohet në pajisjet e cekura nëse ekzekutimi teknik dhe praktik është mundur. Te pajisjet tek të cilat nuk është bërë ndërrimi i izolimit me kohë, ai veç është i ‘’shembur’’ në një masë të madhe, parashtrohet pyetja e riparimit kualitativ dhe shpagimit ekonomik.

Elementet e nevojshme për ndërrimin e izolimit janë: kallëpet(shabllonet) e brendshme dhe të jashtme prej druri të cilat i përgjigjen pajisjes të së cilës i ndërrohet izolimi, shtrëngues zdrukthëtarie të mëdha, brisqe gjegjëse dhe shpakëlla, folio të aluminit, dy qepra druri me gjatësi të mjaftuar, dy enë të shkallëzuara, ena për përzierje të masës izoluese, makinë shpuese me vazhduesin për përzierje, karton ose ndonjë shtresë tjetër. Natyrisht, dhe masa poliuretanik izoluese e paraparë për izolim të pajisjes ftohëse.

Masa poliuretan përbëhet prej dy komponentëve të cilat janë në gjendje të lëngët- prej A-B komponentëve (mjeshtrit këto i emërojnë si ‘‘e verdhë’’ dhe ‘‘e zezë’’). Komponentët përzihen në raport që varet prej prodhuesit të shkumës poliuretan (zakonisht raport është 1:1). Kur komponentët të përzihen vije gjerë te reaksioni i furishëm kimik gjatë së cilës nxehtësia lirohet. Pas disa minuta ( 3-5 minuta) masa poliuretan bëhet tërësi kompakte e fort në formë të shkumës.

Për të ndërruar izolimin, ngrirësi ose frigoriferi i kombinuar duhet të shkyçet nga puna së paku 6 orë më herët, që të shkrihet dhe të jetë në hapësirë me temperaturë mbi 10°C. Gjithashtu, vetë procedura e ndërrimit të izolimit nuk duhet të ekzekutohet në hapësirë të ftohtë.

Procedura e ndërrimit të izolimit:1. Të vendosen në ngrirës ose në pjesën ngrirëse të frigoriferit të kombinuar kallëpet e brendshme. Nëse

ndërrohet izolimi në ngrirësin vertikal, para procedurës së ndërrimit të izolimit duhet të demontohet kondensatori.

2. Në dysheme të vendosen qeprat, kurse mbi ta kartoni ose shtresa(cerga).3. Të kthehet ngrirësi (frigoriferi i kombinuar) për 180°, gjegjësisht me derën teposhtë dhe të lihet në qepra.4. Të pastrohet me brisqe dhe shpakëll izoluesi i dëmtuar gjerë në pjesën e ‘’shëndoshë’’. Izolimi i dëmtuar

është i lagët ose i dirsur, kurse izolimi i ‘‘shëndoshë’’, është i thatë. Gjatë heqjes së izolimit të dëmtuar duhet të llogaritet që të mos dëmtojmë tubat e avulluesit dhe folion mbi të. Disa ngrirës horizontal kanë avulluesin e vendosur në dyshemenë e shtëpizës (sëndukut). Nëse në ndonjë vend dëmtohet folioja me të cilat janë mbuluar

162

tubat e avulluesit, ai duhet të riparohet, sepse në të kundërtën izolimi i ri do të ketë kohën e përdorimit më të shkurtë.

5. Gjerë sa izolimi i dëmtuar ‘‘pastrohet’’, të dy komponentët e masës izoluese duhet të nxehen gjerë në 30°C (p.sh. të qiten në ujë të nxehtë).

6. Të qitet në çdo enë të shkallëzuar sasia gjegjëse të njërit komponent të masës izoluese, pastaj të derdhet në enën e përshtatshme për përzierje.

7. Të përzihet masa izoluese. Përzierjen mund ta bëjmë doras, por më shumë efikase është me makinë shpuese në të cilin është montuar vazhduesi për përzierje(përzierësi).

8. Masën e përzier e derdhim në mënyrë baras peshore nga njëra skaj në skajin tjetër të hapësirës e cila duhet të mbushet. Më së miri është që procedura e derdhjes të kryhet menjëherë, gjegjësisht pa shtesë (të përsëritshëm) të derdhjes, çka varet nga sasia e masës izoluese të përzier.

9. Të vendoset folioja e aluminit dhe kallëpi i jashtëm.10. Të përforcohet me shtrëngues zdrukthëtarie kallëpi i jashtëm për derë të ngrirësit.11. Pas 10 minuta të demontohet kallëpi i jashtëm.12. Të verifikohet se shkuma poliuretanik është shpërndarë në mënyrë baras peshore dhe a është me

ngurtësi të njëjtë.13. Të kthehet ngrirësi (frigoriferi i kombinuar) në pozitën normale dhe të nxirret kallëpi i brendshëm.14. Të mos kyçet pajisja në punë minimum 2 orë.15. Nëse është i ndërruar izolimi në ngrirës vertikal, kondensatori montohet mbrapa në pajisje dhe bëhen të

gjitha procedurat e duhura që pajisja të jetë e gatshëm për përdorim.

9.6. NDËRRIMI I ELEMENTEVE TJERA

Procedura e ndërrimit të kondensatorit në thelb ekzekutohet në mënyrë të njëjtë si procedura e ndërrimit të avulluesit. Procedura e ndërrimit të kondensatorit: Të zbrazet fluidi ftohës prej sistemit, të përfryhet ana shtypëse e sistemit, ndahet kondensatori nga sistemi, të demontohet kondensatori nga pajisja, të pastrohet kondensatori i ri nga ana e jashtme me leckë dhe ujë, të përfryhet kondensatori i ri nga ana e brendshme(nëpër tuba)me ajër të thatë, të montohet kondensatori i ri në pajisje, të ndërrohet filtri-tharësi, të lidhet (bashkohet) kondensatori i ri në sistemin ftohës, të bëhet vakumimi i sistemit, të mbushet sistemi ftohës me fluidin ftohës, të verifikohet hermetizmi i sistemit dhe në fund të mbyllet tubi punues.

Gjatë ndërrimit të termostati duhet të kemi vëmendje që termostati i ri të jetë i llojit të njëjtë si i vjetri, që të ketë tubin kapilar me gjatësi të njëjtë dhe të ketë distancë temperaturike dhe diferencë të njëjtë, gjegjësisht perimetrin e temperaturës shkyqëse. Sondën e termostatit duhet vendosur në vend të njëjtë në avullues ku ka qenë edhe sonda e termostatit të mëparshëm. Gjithashtu, sondën duhet përforcuar në mënyrë sipas rregullores.

Procedurat e ndërrimit të mbrojtësit të motorit, mbërthyeses startuese, të kondensatorëve punues ose startues janë operacione të thjeshta punuese. Mirëpo, gjithashtu duhet të llogarisim që secili element i përmendur ndërrohet me një gjegjës. Nën gjegjëse kuptohet elementi njëjtë(lloji i njëjtë, shenjat e njëjta, vlerat e njëjta) ose elementi tjetër lloji(lloji tjetër, shenjat tjera, vlerat të njëjta), por i cili është cekur dhe zgjedhur nga ana e prodhuesit të kompresorit ose nga ana e vetë prodhuesit të elementeve.

10. RIKONSTRUIMI I SISTEMIT NGA R-12 NË FLUIDE FTOHËSE TJERA

10.1. NË PËRGJITHËSI

163

Vendi ynë edhe para bashkimit dhe hyrjes në Unionin Evropian, dhe me qëllim të ruajtjes së mbështjellësit të ozonit dhe zvogëlimit të emetimit të materieve dëmtuese të cilat ndikojnë në nxehjen globale, gjegjësisht në ‘’efektin e kopshtit të qelqtë’’, duhet të përshtatin shumë ligje tona nga lëmi të ndryshme të jetës dhe punës ligj dhënëse të UE. Materiet të cilat ndikojnë në mbështjellësin ozonik dhe në nxehjen globale janë të përcaktuar me protokollet e Montrealit dhe Kjoto-s. Me protokollin e Montrealit shteteve të nënshkruara iu janë definuar prodhimtaria, përdorimi dhe konsumimi i CFC fluidit ftohës. Në Unionin Evropian nga 1 janari 2001 iu janë ndaluar furnizimi dhe përdorimi i çfarë do lloji i CFC-s të lëngut ftohës për mirëmbajtje të sistemit ftohës dhe klimatik. Madje dhe të gjitha sasitë të mbledhura të CFC-s nuk mund të rigjenerohen dhe përsëri të përdoren, por duhet të shkatërrohen me teknologjinë ekologjike të pranueshëm. Dhe para hyrjes së ndalesës të prodhimit dhe përdorimit të CFC-s shumë prodhues të fluidit ftohës kanë nxjerrur në treg zëvendësime gjegjëse për CFC-në formë HCFC, HFC,ose HC të fluidit ftohës.

Pasi që tema e këtij libri është, ngrirësit dhe frigoriferët në amvisni, në tekstin e më tejmë vetëm do të shqyrtohen ndërrimet për R-12 të cilat shfrytëzohen në këto pajisje ftohëse. Nën ndërrime nënkuptohet fluidi ftohës i cili shfrytëzohet në pajisjet ekzistuese, ashtu edhe në pajisjet e riprodhuara.

Ndërrimet për R-12:1. HCFC fluidët ftohës:a. R-401A dhe R-401B,b. R-406A,c. R-409A,d. R-414A dhe R- 414B2. HFC fluidët ftohës:a. R-134a,b. R- 407D,c. R- 413A.3. HC fluidët ftohës:a. R-600a

Disa ndërrime për R-12 shfrytëzohen enkas në pajisjet e riprodhuara (R-600a), disa ndërrime dhe për pajisje të riprodhuara dhe për pajisjet ekzistuese (R- 134a dhe R- 407D), ndërrimet e cekura vetëm për frigoriferët dhe ngrirësit ekzistues në të cilat në sistemet ftohëse përdoret R-12.

Normalisht që në frigorifer ose ngrirës me R-12, e cila punon si duhet, nuk duhet që të kryhet ndërrimi i fluidit ftohës. Problemi krijohet kur vjen deri te prishja te këto pajisje (mungesa e fluidit ftohës për shkak të jo hermetizmit ose për shkak të avulluesit të shpuar, kompresorit defekt, etj.), dhe me sasinë e duhur të R-12 të fluidit ftohës nuk mund të furnizohemi (madje as edhe R-12 i regjeneruar). Frigoriferi dhe ngrirësi i këtillë mund të riparohet pran riparimeve të caktuara e cila është e nevojshme për shkak të shfrytëzimit të fluideve tjera ftohëse të cilat shfrytëzohen si zëvendësim për R-12. Edhe këto fluide tjera ftohëse të cilat shfrytëzohen si ndërrim, kanë përkufizime gjegjëse për përdorim. HCFC fluidet ftohëse gjinden në listën e protokollit të Montrealit, ashtu që ato shërbejnë vetëm si ndërrim afatshkurta për R-12. HFC fluide ftohëse nuk janë në listën e protokollit të Montrealit, por janë në listën e protokollit të Kjoto-s, ashtu që ato mund të shfrytëzohen si ndërrime afatgjatë. Nga pikëpamja e mbrojtjes së rrethinës njerëzore ndërrimi më i mirë për R-12 në pajisjet ekzistuese do të ishte HC fluide ftohëse, por për përdorimin e tyre ekzistojnë kufizime tjera.

Kur të kryhet rikonstruimi i sistemit për R-12 në fluide tjera ftohëse ekzistojnë dy situata:- E para (DROP-IN), është definuar si mbushje e sistemit me sasi adekuate të fluidit tjetër ftohës, pa

ndërrimin e cilit do element i cili ndikon në karakteristikat e sistemit ftohës.- E dyta (RETROFIT), është definuar si mbushje e sistemit me sasi adekuate të fluidit tjetër ftohës, pas

karakteristikave adaptuese të disa elementeve të sistemit për përdorim me këto fluide tjera ftohëse, çka mund të kuptohet dhe ndërrimin e kompresorit.

HCFC fluide ftohëse në kuptimin ekonomik janë ndërrime më të mira për R-12. Gjatë rikonstruimit të sistemit prej R-12 në HCFC fluide ftohëse, krahas ndërrimit të fluidit ftohës, është e nevojshme ose nuk është e nevojshme ndërrimi i vajit(në varshmëri me cilin vaj është i mbushur kompresori) dhe është e duhur i filtrit-tharësit. Gjatë rikonstruimit të sistemit me R-12 në HFC fluidet ftohëse, në varshmëri secili HFC fluidi ftohës shfrytëzohet si zëvendësim, është e duhur zëvendësimi i më shumë ose më pakë elemente që sistemi të punoj

164

normalisht. Nëse shfrytëzohet fluidi ftohës R-413A, përveç ndërrimit të fluidit ftohës është i nevojshëm të ndërrohet edhe filtri-tharësi. Nëse shfrytëzohen fluidet ftohëse R-134a dhe R-407D, gjatë rikonstruimit krahas ndërrimit të fluidit ftohës, duhet të ndërrohet edhe kompresori(duhet të jetë për atë fluid ftohës i cili shfrytëzohet si ndërrim, duhet të jetë i mbushur me vaj POE, duhet të ketë kapacitet ftohës të njëjtë si kompresori i zëvendësuar R-12), sistemi shumë herë duhet të mbushet dhe të zbrazet me vaj POE që plotësisht të eliminohen edhe sasitë më të vogla të vajit mineral dhe akilbenzen, sistemi duhet që të pastrohet mirë nga shtresat e mbetura të mundshme të R-12, gjithashtu, sistemi duhet mirë të pastrohet nga shtresat klorike dhe yndyrore, në sistem duhet të ndërrohet filtri-tharësi dhe në fund, për të fituar temperaturën e njëjtë të avullimit, tubi kapilar duhet që të përshtatet ashtu që ta rritë rezistencën e rrjedhjes së fluidit ftohës.

Nga e cekura më lartë mund të përfundojmë që sistemi ftohës i frigoriferit dhe ngrirësit mund të rikonstruktohet për shfrytëzimin e fluidit ftohës me R-134a dhe R-407D, por shtrohet pyetja e shpagimit ekonomik. Rikonstruimi i sistemit nga R-12 në R-413A është më i thjeshtë dhe ekonomikisht i arsyeshëm , si është rasti me HCFC fluide ftohëse.

Rikonstruimi i sistemit nga R-12 në HC fluide ftohëse është ndaluar. P.Sh. izobutani R-600a është ndezëse, dhe shfrytëzimi i tyre është lejuar vetëm për shfrytëzim në pajisjet të cilat plotësojnë kërkesat siguruese të përshkruara me amendamentin TS95006 në IEC 335-2-24 (që mbulon rrezikun potencial që rrjedh nga përdorimi i fluideve ftohëse ndezëse). Dhe për këtë shkak, fluidi ftohës R-600a shfrytëzohet si ndërrim për R-12 enkas në pajisjet ftohëse të riprodhuara.

Të gjithë prodhuesit e fluideve ftohëse, që shfrytëzojnë si ndërrim apo zëvendësim për R-12, në të vërtet janë përzierës zeotropike, dhe si të tillë lejojnë që sistemi ftohës, i cili është i mbushur me ta, të rimbushet nëse kanë humbur pakëz fluide ftohëse. Por nëse ka humbje të konsiderueshme të fluidit ftohës, pas riparimit të sistemit, duhet të kryhet mbushja komplete. Të lartpërmendurat vlejnë edhe për HFC fluide ftohëse R-413A dhe 407D.

Gjatë rikonstruimit të sistemit nga R-12 në fluide tjera ftohëse ekzistojnë këto procedura: rikonstruimi pa ndërrimin e vajit, rikonstruimi me një ndërrim të vajit dhe rikonstruimi me ndërrimin e shumëfishtë të vajit.

Se, cila procedurë e rikonstruimit do të ekzekutohet varet nga lloji i vajit në kompresor dhe nga fluidi ftohës i zgjedhur i cili do të shfrytëzohet si ndërrim për R-12. Lloji dhe sasia e vajit në kompresor mund të njihet nga etiketa në vetë kompresorin ose nga katalogu i prodhuesit të kompresorit.

Disa prodhues të fluideve ftohëse e njoftojnë që nuk ka nevojë ndërrimi i vajit ekzistues mineral për shkak të përdorimit të zëvendësuesit të tyre për R-12, p.sh. DuPont, edhe pse propozon që me përdorimin e fluideve të tyre Suva®MP39(R-401A), Suva®MP66(R-401B) dhe Suva® 409A (R-409) që shfrytëzojnë vajin AB, njoftojnë në literaturën (ART-36, DuPont)që përvoja nga praktika ka treguar që në frigoriferë dhe ngrirës, ku kthimi i vajit nuk shkakton probleme dhe ku avulluesi është mbi kompresor, s’ka nevojë që për shkak të shfrytëzimit të fluideve të tyre të cekura, të ndërrohet vaji mineral ekzistues. Disa prodhues të fluideve ftohëse njoftojnë që fluidët e tyre ftohëse mund të përdoren me lloje të vajrave të ndryshme. Në situata të tilla nga serviserët varet se a do të ndërrojnë vajin apo jo. Në të gjitha rastet, gjatë rikonstruimit të sistemit prej R-12 në fluide tjera ftohëse, është më së miri të mirët parasysh ajo që propozon vet prodhuesi i fluidit ftohës në lidhje me vajin.

Pa marrë parasysh cilin vaj e propozon prodhuesi i fluidit ftohës, shumë shpesh prodhuesit e kompresorit kërkojnë kritere më të rrepta. P.sh. Danfoss (CN.73.C3.02.Danfoss) kërkon që në kompresorë të tyre për R-12 me vaj mineral obligativisht të ekzekutohet ndërrimi i vajit mineral me vajin alkilbenzen, nëse R-12 ndërrohet me HCFC fluide ftohëse(nuk ka të bëjë me R-416A, sepse ky shfrytëzon vajin POE). Gjithashtu, edhe këtu vlen që gjatë rikonstruimit të sistemit prej R-12 në fluide tjera ftohëse, është më së miri që të aplikohet ajo që vet e ka propozua prodhuesi i kompresorit R-12 në lidhje me vajin.

Në procedurat e rikonstruimit të pajisjeve ftohëse kompresori për fluide ftohëse R-12 është i rregullt ose, nëse është jo i rregullt, mund të ndërrohet me një R-12 kompresor të ri. Kompresorët për R-12 mund të jenë të mbushura fabrikisht me vaj mineral ose me vaj alkilbenzen. Nëse duhet që të furnizohemi me kompresor të ri, mirë do të ishte që ai të jetë veç i mbushur me vaj AB, pa marrë parasysh se a kërkojnë prodhuesit të fluidit ftohës ose prodhuesit e kompresorit. Kjo thjeshtëzon procedurën e rikonstruimit dhe ky ekzekutohet pa ndërrimin e vajit. Krahas edhe në situata kur të kryhet rikonstruimi i sistemit prej R-12 në fluide tjera ftohëse të cilët e kërkojnë vajin POE, si p.sh. R-416A, është më së miri që kompresori i ri të përmbaj vajin AB, sepse pas ndërrimit të vajit AB me vajin POE ekziston mundësia e madhe që pajisja ftohëse të funksionoj në mënyrë ideale.

165

Në procedurat e cekura të rikonstruimit nuk janë përpunuar procedurat kur si ndërrime për R-12, shfrytëzohen fluide ftohëse R-134a dhe R-407D për shkak të procedurës së komplikuar dhe posaçërisht për shkak të jo shpagueshmërisë ekonomike.

10.2. RIKONSTRUIMI PA NDËRRIMIN E VAJIT

Gjatë kësaj procedure të rikonstruimit të sistemit prej R-12 në fluide tjera ftohëse as prodhuesit e fluideve ftohëse-ndërrime, as prodhuesit e kompresorëve nuk kërkojnë ndërrimin e vajit mineral. Gjithashtu, mund të ndodh që kompresori, që është i vendosur në pajisjen ftohëse, veç fabrikisht është i mbushur me vajë AB. Kjo procedurë mund të aplikohet në këto fluide ftohëse: R-401A, R-401B, R-406A, R-409A, R-413A, R-414A dhe R-414B.

1. Me shikim në të dhëna, në etiketë(ose pllakës) i cili xhindet në kuti(sënduk) të frigoriferit dhe ngrirësit, mund të njihemi se me çfarë sasie të fluidit ftohës është mbushur sistemi ftohës.

2. Të lëshohet ose të tërhiqet R-12 nga sistemi ftohës. Në raport me të dhëna nga etiketa(pllakëza) për sasinë e fluidit ftohës në sistem ose në raport me sasinë e matur të tërhequr të fluidit ftohës, përcaktohet sasia fillestare e ndërrimit me të cilin sistemi mbushet.

3. Të ekzekutohet riparimi i sistemit ftohës duke ndërruar elementet me defekt ose të zbulohet dhe të eliminohet jo hermetizmi i sistemit ftohës. Nuk duhet të shfrytëzohet përzierja ajër/fluidi ftohës për të verifikuar hermetizmin, sepse këta përzierës janë ndezës.

4. Të demontohet filtri-tharësi ekzistues. Detajisht të përfryhet sistemi me azot të thatë. Të montohet filtri-tharësi i ri i cili ka dehidratorë i cili i përgjigjet fluidit ftohës i cili shfrytëzohet si zëvendësim. Të dhënat për atë se cili filtër-tharësi shfrytëzohet më së miri është të njihemi nga udhëzuesi i prodhuesit të fluidit ftohës.

5. Të vakumohet sistemi ftohës, duke aplikuar procedura të rëndomta. Për të eliminuar ajrin dhe gazrat tjerë jo kondensuese nga sistemi, duhet që sistemi të vakumohet gjerë në vakum të plotë. Vakumimi siguron edhe një sasi të vogël uji në sistem. Gjithashtu, me vakum mund të konkludohet edhe nëse sistemi është jo hermetik.

6. Të mbushet sistemi ftohës me fluid ftohës i cili shfrytëzohet si zëvendësim. Mbushja të kryhet me fluid ftohës në gjendje të lëngët(në fazën e lëngtë) gjatë së cilës kompresori nuk guxon të punoj. Pasi që sasia optimale e ndërrimit është më e vogël se sasia origjinale e R-12(max 90% të R-12), rekomandohet që sistemi të mbushet me 80% prej mbushjes origjinale. P. Sh. Nëse përzierja (ndërrimi për R-12) shfrytëzon në frigoriferin prej 280L me mbushje origjinale prej 120gr të R-12 faktor korrektues është 0,80. Prandaj, 120gr x 0,80=96 gr. Sistemin ftohës të frigoriferit të cekur duhet të mbushet me 96gr të përzierjes e cila shërben si ndërrim për R-12.

7. Të kyçet kompresori dhe të lihet që kushtet të stabilizohen. Nëse sistemi nuk është mbushur sa duhet, nevojitet që të rimbushet shkallë-shkallë gjerë sa të arrijë tejnxehjen e duhur në avullues.

8. Të verifikohet hermetizmi i sistemit. Të mbyllet tubi servisues. Të qitet etiketa në pajisjen ftohëse në të cilin do të jetë data e ekzekutimit të riparimit(rikonstruimit), lloji dhe sasia e fluidit ftohës dhe lloji i vajit në kompresor.

10.3. RIKONSTRUIMI ME NJË NDËRRIM TË VAJIT

Gjatë kësaj procedure të rikonstruimit të sistemit ftohës prej R-12 në fluide tjera ftohëse, ndërrimi i vajit mineral me vajin alkilbenzen e kërkon ose prodhuesi i fluidit ftohës ose prodhuesi i kompresorit. Në raport me

166

kërkesat e cekura kjo procedurë mund të aplikohet në këto fluide ftohëse: R-491A, R-401B, R-406A, R-409A, R-413A, R-414A dhe R-414B.

1. Me shikim në të dhëna në etiketë(ose pllakës), i cili xhindet në kuti(sënduk) të frigoriferit dhe ngrirësit, mund të njihemi me çfarë sasi të fluidit ftohës është mbushur sistemi ftohës.

2. Të lëshohet ose të tërhiqet R-12 nga sistemi ftohës. Nga marrëdhënie në të dhëna nga etiketa(pllakëza) mbi sasinë e fluidit ftohës në sistem ose në marrëdhënie për sasinë e matur të fluidit ftohës të tërhequr, përcaktohet sasia e ndërrimit fillestarë me të cilin sistemi mbushet.

3. Të ekzekutohet riparimi i sistemit ftohës.4. Pa marrë parasysh a është i rregullt kompresori ose jo, gjatë kësaj procedure të rikonstruimit ai

duhet të demontohet nga pajisja ftohëse. Nëse kompresori është defekt dhe ndërrohet me të riun i cili përmban vajin mineral, të vazhdohet kjo procedurë e rikonstruimit. Nëse kompresori i prishur ndërrohet me të riun i cili përmban vajin AB, atëherë të ekzekutohet pika 5, të anashkalohen pikat 6 dhe 7, pastaj të vazhdohet procedura nga pika 8.

5. Të demontohet filtri-tharësi. Detajisht të përfryhet sistemi me azot të thatë. Të montohet filtri-tharësi i ri me dehidratorë që i përgjigjet fluidit ftohës i cili shfrytëzohet si zëvendësim-ndërrim. Gjithashtu, filtri-tharësi i ri duhet të i përgjigjet edhe vajit AB.

6. Të lëshohet vaji nëpër hapësirën thithëse të kompresorit për të lëshuar sasinë më të madhe të vajit. Të matet sasia e vajit të lëshuar nga kompresori. Pasi që ka të bëjë me kompresorë të vogël, diç vaj do të mbetet në pështjellë të motorit dhe në sipërfaqet. Me vajin e lëshuar duhet të procedohet si me një mbeturin speciale. Duhet të krahasohen, sasia e lëshuar e vajit me të dhëna të prodhuesit të kompresorit se sa është sasia e mbetur (e lëshuar). Pastaj duhet të verifikohet në udhëzuesin e prodhuesit të fluidit ftohës edhe në udhëzuesit e prodhuesit të kompresorëve se cila është sasia e mbetur e lejuar (jo e derdhur) e vajit mineral në vajin AB.

7. Të mbushet kompresori me sasi të njëjtë të vajit alkilbenzen siç është sasia e lëshuar e vajit mineral. Të përdoret vaji AB me viskozitet të njëjtë, ose të përafërt i cili kishte vaji mineral i derdhur.

8. Të montohet kompresori në pajisjen ftohëse.9. Të vakumohet sistemi ftohës duke aplikuar procedurën e zakonshme.10. Të mbushet sistemi ftohës me fluid ftohës i cili përdoret si zëvendësim. Mbushja të bëhet me fluid

ftohës në gjendje të lëngët(faza e lëngët) gjatë së cilës kompresori nuk guxon të punoj. Pasi që sasia optimale e ndërrimit është më e vogël nga sasia origjinale e R-12 (max 90% prej R-12), rekomandohet që sistemi të mbushet me 80% prej mbushjes origjinale.

11. Të kyçet kompresori dhe të lëshohet që kushtet të stabilizohen. Nëse sistemi nuk është i mbushur me sasi të mjaftueshëm, duhet që të rimbushet shkallë-shkallë gjerë sa nuk arrin tejnxehjen e duhur në avullues.

12. Të verifikohet hermetizmi i sistemit. Të mbyllet tubi servisues në kompresor. Të vendoset etiketa në pajisjen ftohëse ku do të jetë data e ekzekutimit të riparimit(rikonstruimit), lloji dhe sasia e fluidit ftohës dhe lloji i vajit në kompresor.

10.4. RIKONSTRUIMI ME NDËRRIME TË SHUMËFISHTA TË VAJIT

Kjo procedurë e rikonstruimit enkas dedikohet për fluidin ftohës R-416A i cili shfrytëzohet me vajin POE. Gjithashtu, rikonstruimi i këtillë mund të ekzekutohet edhe me R-401A, R-401B, R-406A, R-409A, R-413A, R-414A dhe R-414B të fluidit ftohës. Pasi që këto fluide ftohëse shfrytëzohen edhe me vajra M ose AB, shtrohet pyetja e arsyetimit ekonomik të kësaj procedure, sepse vaji POE është shumë më shtrenjtë se vajrat M ose AB.

Rikonstruimi i sistemit prej R-12 në R-416A përveç ndërrimit të shumëfishtë të vajit, kërkon edhe disa herë më shumë sasi të fluidit ftohës, pasi që kompresori demontohet çdo herë kur bëhet ndërrimi i vajit. Kjo procedurë e rikonstruimit është shumë më shtrenjtë në raport me dy procedurat tjera.

1. Me të shikuarit në të dhëna në etiketë(pllakës), i cili është në kuti(sënduk) të frigoriferit ose të ngrirësit, mund të njoftohemi me çfarë sasi të fluidit ftohës është mbushur sistemi ftohës.

167

2. Të lëshohet ose të tërhiqet R-12 prej sistemit ftohës. Në raport mbi të dhëna nga etiketa (pllakës) mbi sasinë e fluidit ftohës në sistem ose në raport mbi sasinë e matur të fluidit ftohës të tërhequr, përcaktohet sasia fillestare e ndërrimit me të cilin sistemi mbushet.

3. Të ekzekutohet riparimi i sistemit ftohës.4. Të demontohet kompresori nga pajisja ftohëse. Gjatë kësaj procedure, kompresori në

mënyrë obligative duhet të demontohet nga pajisja, edhe nëse është i rregullt ose jo.5. Të lëshohet vaji nëpër grykën e thithësit të kompresorit ashtu që të lëshohet sasia më e

madhe e mundshme e vajit. Të matet sasia e lëshuar e vajit prej kompresorit. Me vajin e lëshuar duhet të veprohet si me mbeturinën speciale. Duhet të krahasohet sasia e vajit të lëshuar me të dhënat e prodhuesit të kompresorit që të dihet se sa sasi e vajit është lëshuar.

6. Të mbushet kompresori me të njëjtën sasi të vajit POE, siç ka qenë sasia e vajit të lëshuar M ose AB. Të përdoret vaji POE me viskozitet të njëjtë ose të përafërt që ka pas vaji i lëshuar. Pasi që vaji POE është më tepër higroskopik se sa vajrat M ose AB, koha nga momenti i mbushjes së vajit në kompresor gjerë te momenti i përfundimit të montimit të kompresorit në pajisjen ftohëse, duhet të jetë sa më e shkurtë e mundshme.

7. Të montohet kompresori në pajisjen ftohëse.8. Të vakumohet sistemi ftohës duke aplikuar procedurën e zakonshme.9. Të mbushet sistemi ftohës me fluidin ftohës i cili shfrytëzohet si zëvendësim. Mbushja të

kryhet me fluidin ftohës në gjendje të lëngët (faza e lëngët) gjatë së cilës kompresori nuk guxon të punoj. Pasi që sasia optimale e ndërrimit është më e vogël nga sasia origjinale e R-12 (max 90% prej R-12), rekomandohet që sistemi të mbushet me 80% të mbushjes origjinale.

10. Të kyçet kompresori dhe të lëshohet që kushtet të stabilizohen. Nëse sistemi nuk ka mbushje të mjaftueshme, duhet që të ri-plotësohet shkallë-shkallë gjerë sa të mos arrihet tejnxehja e duhur në avullues. Të lëshohet pajisja ftohëse të punoj më së paku 24 orë.

11. Të lëshohet ose të tërhiqet fluidi ftohës prej sistemit ftohës.12. Të demontohet kompresori nga sistemi ftohës.13. Pasi që shumica e prodhueseve të kompresorit kërkojnë që sasia jo e lëshuar(e mbetur)e

vajit M ose AB në vajin POE të mos të jetë më e lartë se 5%, është e nevojshme që vaji të lëshohet prej kompresorit dhe atë nëpër tubin thithës të kompresorit. Praktika ka vërtetuar që gjatë kësaj procedure të rikonstruimit, ku vajrat M ose AB ndërrohen me vajin POE, duhet të ekzekutohen më së paku dy ndërrime të vajit, po ashtu rekomandohet që të ekzekutohet edhe tri ndërrime të vajit. Ndërmjet çdo ndërrimi të vajit, pajisja ftohëse duhet të punoj më së paku 24 orë. Pas ndërrimit të dytë të vajit (përsëri demontohet kompresori prej pajisjes, sistemi përsëri mbushet me fluidin ftohës), duhet që të verifikohet sasia e mbetur e vajrave M ose AB në vajin POE. Në atë qëllim mund të përdoren mjetet për përcaktimin e sasisë së mbetur të vajrave M ose AB në vajin POE. Nëse sasia e mbetur e vajrave M ose AB në vajin POE është më paku se 5% të vazhdohet procedura nga pika 15.

14. Nëse sasia e mbetur e vajrave M ose AB në vajin POE është më e madhe se 5% duhet që të ekzekutohet edhe ndërrimi i tretë i vajit (përsëri demontohet kompresori nga pajisja, përsëri sistemi mbushet me fluidin ftohës). Pas lëshimit të vajit nga kompresori, duhet që të vërtetohet se sasia e mbetur e vajrave M ose AB në vajin POE është më pak se 5%.

15. Të demontohet filtri-tharësi. Detalishtë të përfryhet sistemi me azot të thatë. Të montohet filtri-tharësi i ri i cili i përgjigjet edhe fluidit ftohës edhe vajit POE të ri.

16. Të mbushet kompresori me sasinë e nevojshme të vajit të ri POE.17. Të montohet kompresori në pajisjen ftohëse.18. Të vakumohet sistemi ftohës duke aplikuar procedurën e zakonshme.19. Të mbushet sistemi ftohës me fluidin ftohës i cili shfrytëzohet si zëvendësim. Mbushja të

kryhet me fluidin ftohës në gjendje të lëngët (faza e lëngët) gjatë së cilës kompresori nuk guxon të punoj. Pasi që sasia optimale e ndërrimit është më e vogël se sasia origjinale e R-12 (max 90% prej R-12), rekomandohet që sistemi të mbushet me 80% prej mbushjes origjinale.

20. Të kyçet kompresori dhe të lëshohet që kushtet të stabilizohen. Nëse sistemi nuk ka mbushje të mjaftueshëm, duhet që të ri-plotësohet shkallë-shkallë gjerë sa të arrihet tejnxehja e duhur në avullues.

168

21. Të verifikohet hermetizmi i sistemit. Të mbyllet tubi servisues i kompresorit. Të zhvendoset etiketa në pajisjen ftohëse në të cilin duhet të ketë datën e ekzekutimit të riparimit(rikonstruimit), lloji dhe sasia e fluidit ftohës dhe lloji i vajit në kompresor.

11.MASAT E SIGURISË GJATË PUNËS

a. Ndikimi i fluidit ftohës

Ti evitohet ekspozimit me avujt e fluidit ftohës të shkaktuara gjatë rrjedhjes ose derdhjes. Thithjen e avullit kur niveli i oksigjenit në ajër bie në 12-14% të vëllimit, shkakton shumë lëngime akute shëndetësore. Personi i ekspozuar tej mase me avujt e fluidit duhet menjëherë që të del ose të bartet në ajër të pastër. Nëse frymë marrja natyrale është ndalur, ti epet frymëmarrja artificiale. Të mos epet adrenalina. Në mënyrë obligative të kërkohet ndihma medicinale. Në hapësirë të kthehet pasi që të ajroset mirë hapësira. Të evitohet kontakti me lëngun e fluidit ftohës. Në formë të lëngët, fluidi ftohës mund të ngrijë lëkurën ose sytë gjatë kontaktit, duke shkaktuar ngricat. Gjithashtu mund të shkaktoj ngacmime të mprehta të syve dhe mjegullime të pamurit. Çdo herë kur ekziston rreziku ndaj ndikimeve me fluide ftohëse të lëngët duhet që të mbahen rrobat mbrojtëse me mangë të gjata dhe dorëza. Mbrojtja duhet të kyçë edhe syzat mbrojtëse dhe mbrojtësin e fytyrës për të mbrojtur sytë. Nëse personi është stërpikur me lëngun ftohës, duhet menjëherë të heq rrobat që janë të stërpikura për të evituar ngrirje shtesë. Vendi i indikuar duhet të lahet me ujë të vakët, jo të ftohtë ose të nxehtë. Të mos shfrytëzohet yndyra dhe pomada. Menjëherë pastaj duhet të kërkohet ndihma medicinale. Nëse fluidi ftohës lëngë ka arritur gjerë në sy, menjëherë të shpërlahen sytë me sasi të madhe uji në zgjatje kohore më së paku prej 15 minuta, me ngritje të përkohshme të kapakëve të syrit për të lehtësuar shpëlarjen. Për shpëlarje të shfrytëzohet vetëm uji i vakët, jo të ftohët ose të nxehtë. Menjëherë pas aplikimit të ndihmës së parë, të kërkohet ndihma medicinale.

b. Puna në pajisjen ftohëse

Të vërtetohet se sistemi është tërësisht i zbrazur, para fillimit të çdo lloji të riparimit, gjegjësisht para fillimit të saldimit. Çdo herë është e dëshirueshëm që pas zbrazjes së sistemit të përfryhet me azot të thatë.

Gjatë riparimit, sistemi të lihet hapur për të evituar krijimin e shtypjes.Asnjëherë të mos përzihet fluidi ftohës me ajrin, as këso lloj përzierjeje të lihet nën shtypje për shkak të

verifikimit të hermetizmit të sistemit.Gjatë lëshimit të fluidit ftohës nëpër tubin punues të kompresorit duhet të llogaritet që procedura të

ekzekutohet me vëmendje, sepse në rast të lëshimit të vrullshëm përzierja e fluidit ftohës dhe vajit mund të pëlcet në lëkurë dhe në sy.

Të shfrytëzohet çfarëdo ventilim ndihmës (ventilator tryezar, ventilator pllafonik, etj.), për të shpërndarë avullin ose produkte të përhapura të fluidit ftohës, të cilat ndoshta kanë mbetur në tuba ose tek elementet e sistemit gjatë riparimit të sistemit.

Nëse ndihet kundërmimi i fortë gjatë saldimit, i cili irriton hundën dhe fytin, menjëherë të ndërpritet me punën dhe të lëshohet hapësira. Ky kundërmim irituese rrjedh nga avullimi i shkaktuar gjatë dëgjesë së fluidit ftohës. Produktet e djegies së fluidit ftohës janë toksikë.

Gjatë punës me pajisjet për saldim me gazë i cili shfrytëzon bombolat me oksigjen, duhet të llogaritet që oksigjeni të mos vije në kontakt me yndyrëra, vajra, me sipërfaqe të yndyrosura ose të vajosura.

Nëse vërehet çfarë do ndryshimi në madhësi dhe në formën e flakës së hapur, ose ka ndërruar ngjyrën flaka, menjëherë duhet ndërprerë me punën dhe përsëri të përfryhet sistemi. Ky efekt i ndryshuar i flakës duhet të jetë paralajmërim që ende ekziston prezenca e avullit të tepërt të fluidit ftohës rreth vendit ku punohet.

169

Gjatë punës në pajisjen ftohëse me R-600a është NDALUAR saldimi. Fluidi ftohës R-600a është ndezëse.

Obligativisht të shfrytëzohen mjetet mbrojtëse, nëse sistemi ftohës ose elementet e sistemit pastrohen me trikloretilen, perkloretileni ose kloreten. Këto tretësira janë toksike.

c. Goditja e rrymës elektrikeTë shkyçet pajisja ftohëse nga rrjeti furnizues gjatë çfarëdo pune në të. Në rastet kur duhet të punohet në

pajisje nën tension, p.sh. për të analizuar një prishje, të përmbahemi rregullave të masave siguruese (të mos preken me dorë përçuesit të zhveshur, të shfrytëzohet mjeti izolues si në rregullore, të kemi mbathjet mbrojtëse gjegjëse në këmbët, të mbahen dorëzat mbrojtëse, etj.).

Nëse personi është nën goditjen e rrymës, duhet që menjëherë në mënyrë më të shpejtë dhe në mënyrë më të përshtatshëm të shkyçet furnizimi i pajisjes (me ndërprerësin në pajisje, me tërheqjen e kabllos furnizuese nga priza, siguresën) ose në mënyrë të sigurt të ndajmë personin nga qarku rrymor. Është rrezik për jetë të preket personi i cili xhindet në qarkun elektrik rrymor.

Nëse është e duhur, të epet ndihma e parë personit të cilin e ka goditur rryma, e pastaj të paraqitet për ndihmë medicinale.

d. Deponimi dhe përdorimi i bombolaveBombolat me fluide ftohëse të ruhen në hapësira të ftohta, të thata dhe në vende të ajrosura mirë larg

nga nxehtësia, flaka, kemikaliet korrozive, avulli, eksploduesit dhe në çdo mënyrë të mbrohen nga dëmtimet.Bombolat me fluide ftohëse duhet të jenë të shënuara qartazi. Ngjyra e bombolës dhe emri(shenja) e

fluidit ftohës duhet të jenë të përputhura.Bombolat çdo herë duhet të jenë të lartësuara mbi dyshemetë e lagështa që të mos korodohen.Bombolat me fluide ftohëse të mos ruhen së bashku me shishet e gazit për saldim.

Asnjëherë të mos ngrohen bombolat me fluide ftohëse mbi 52°C. As të mos lihen në afërsi të flakës, ose burimit të nxehtësisë, ose të qiten në zjarr.

Bombolat, rregullisht të mbushura, çoftë për përdorim të shumëhershëm, ose ato për përdorim të njëhershëm, nëse nxehen mbi temperaturat maksimale të rekomanduara prej 52°C, mund të vije gjerë te shtypja e madhe e rrezikshme, ndoshta edhe më e lartë nga ajo e cila bombola është e projektuar. Gjithashtu, asnjëherë të mos lihet bombola në vendet ku ato do ti ekspozoheshin drejtpërsëdrejti rrezeve të diellit, dhe temperatura e bombolës të kaloj 52°C.

Asnjëherë të mos përdoret breneri ose flaka e hapur për nxehjen e bombolës gjatë procedurës për mbushjen e sistemit me fluid ftohës.Asnjëherë me goditje të mos hapet valvuli punuese në bombola, as të mos goditet valvuli sigurues i tej shtypjes.

Asnjëherë dhe në asnjë mënyrë të mos mbushet bombola për përdorim njëherësh. Mbeturinat e fluidit ftohës duhet që të shfrytëzohen ose të rikthehen në bombolat kthyese, kurse bombola e zbrazët duhet të gjuhet sipas rregullores.

Asnjëherë të mos shfrytëzohet bombola e fluid ftohës për përdorim njëherësh si bombol për ajër të presuar. Bombolat për fluid ftohës nuk janë të ruajtura mirë në brendësi, dhe lagështia nga ajri nën shtypje mund të shkaktoj korrozionin. Kjo mundë të dobësoj bombolën dhe të shkaktoj pëlcitjen e saj. Nuk ekzistojnë kurrfarë indikacione që bombola është e dobësuar gjerë sa të mos pëlcet.

Asnjëherë të mos rrotullohen ose të gjuhen bombolat, as të keq përdorohet ajo në mënyrë të vrazhdë.Valvuli punuese në bombol çdo herë të hapet ngadalë.

Të mos mbushen bombolat për përdorim njëherësh as ato për përdorim shumë herësh me fluid ftohës të shfrytëzuar. Për fluidin ftohës të shfrytëzuar gjithmonë përdoret vetëm bombola kthyese.

Vëmendje të veçantë duhet ti kushtohet kur është në pyetje fluidi ftohës me R-600a. Ai duhet çdo herë të deponohet dhe të transportohet vetëm me bombolat e sigurta të rregulluara me rregullore. Bombolat çdo herë duhet të mbahen në pozitë vertikale.

Izobutani R-600a ruhet ndaras prej fluideve tjera ftohëse dhe gazrave. Asnjëherë të mos lejohet që bombola të jetë më e nxehtë se 40°C. Hapësirat në të cilat ruhet R-600a të sigurohet nga elektriciteti statik. Të

170

gjitha masat e sigurimit, të cilat i përkasin deponimit dhe manipulimit me bombolat me fluide tjera ftohëse, i përket edhe bombolave me R-600a.

Elham dulilah prej Allahut që ma mundësoi ta përkthej këtë libër. Inshallah ma mundëson edhe ta shtyp dhe tia shohin hairin të tjerët vëllezër mysliman.Amin

13. VEGLAT DHE PAJISJET

Veglat speciale, instrumentet, pajimet dhe materialet për teknikën ftohëse të nevojshme për punë në frigoriferët dhe frizet shtëpiake.

Fig. 13-1. Mbushesi (REFCO, 10505-RD-4-R134a)

Fig.13-2. Vakum pompa (REFCO, ROYAL-2)

171

Fig.13-3. Cilindri për mbushje-‘menzura’

Fig.13-5. Manovakumetri (REFCO, M2-250-DS)

Fig.13-4. Ndërlidhja shpërndarëse me manometra (REFCO, BM2-3-SUPER)

Fig.13-6. Vakumetri (REFCO, 19800-SV)DUHET ME GJET ORIGJINAL

172

Fig.13-7. Pajisja për nxjerrjen e fluidit ftohës (REFCO, PLUS-8) ME GJET ORIGJINALIN

Fig.13-9. Detektori elektronik për rrjedhje(REFCO, TIF-5650A) ME GJET ORIGJINALIN

Fig.13-12.Vaj i kuq për detektim të rrjedhjes

Fig.13-17.Tubi për mbushje (REFCO, CCL-36)Fig.13-11.Sprei-detektor i gjetjes së rrjedhjes

(REFCO, 10620)

Fig.13-18.Daret për shtrëngimin e tubit

(REFCO, 14209 )

173

Fig.13-19.Daret me gjilpër për shpuarjen e tubit(REFCO, 14210)

Fig.13-20.Gërshërët për prerjen e kapilarit (REFCO, 14215)

Fig.13-21.Paisjet-roleret për prerjen e tubave të diametrave të ndryshëm

Fig.13-26.Paisja bartëse për ngjitje – ‘turbo torch’ (REFCO, 16846) ORIGJINALIN ME GJET

Fig.13-23.Paisjet për zgjërim të tubave (REFCO, T-21100)

174

Fig.13-27.Mjeti pluhur për ngjtje (HARRIS) ME GJET ORIGJINALIN

Fig.13-28.Shufrat për ngjitje (HARRIS 2,5MM)

Fig.13-29.Paisja për ‘harrnim’ të avulluesit- ‘shkumsi’ (LA-CO)

175

Fig.13-30.Mjeti për ‘harrnim’ avuulluesish-dykomponentësh (SUN FIX)

Fig.13-31.Termometri digjital (REFCO, WM-150)ME GJET ORIGJINALIN

Fig.13-35.Pajisje pune - qelësi rrëshqitës- 0–70mm

176

Fig.13-32.Peshorja elektronike – 68 kg (REFCO, TIF-90-10A)

Fig.13-33.Pajisje pune - për zgjerimin e diametrit të brendshëm të tubave- ‘UNIOR’

Fig.13-34.Pajisje pune - komplet kaçavidash ‘-‘ ‘+’

177

Fig.13-36.Pajisje pune- komplet imbusash

Fig.13-37.Pajisje pune - komplet qelësash sy

Fig.13-38.Pajisje pune – qelësi i valvuleve ‘katërkëndshi’

178

13. SHTOJCA

-LEGJENDA-

SHËNJAT DHE SHKURTESAT

R (refrigerant) – mjeti për ftohjeCFC - chlorofluorocarbonsHCFC - hydrochlorocarbonsHFC - hydrofluorocarbonsFC - fluorocarbonsPFC - perfluorocarbonsHC - hydrocarbonsODS (ozone depleting substance) - materie e cila e hargjon ozoninODP (ozone depleting potential) - potenciali i harxhimit të ozonitGWP (global warming potential) - potenciali i ngrohjes globaleHGWP (halocarbon global warming potential) - potenciali halokabonik i ngrohjes globalePUF (polyurethane foam) - shkuma poliuretanCP (cyclopentane) - ciklopentani

LBP (Low Back Pressure) - shtypja e ulët kthyeseMBP (Medium Back Pressure) - shtypja mesatare kthyeseHBP (High Back Pressure) - shtypja e lartë kthyeseV (Valvuli)- ngufatja me ventilC (Capillary)- ngufatja me kapilarLST (Low Starting Torque) - momenti i vogël startuesHST (High Starting Tourque) - moment i lartë startuesFLA (full lord ampere) - ngarkesa e përgjithshme e rrymësLRA (locked rotor ampere) - rryma e rotorit të bllokuarS (statik cooling) - ftohja statike (e kompresorit)F (fan cooling) - ftohja me ventilator (e kompresorit)OC (oil cooling) - ftohja me vaj (e kompresorit)RSIR (resistant start iduction run) - rezistenca startuese dhe puna induktiveRSCR (resistanc start capacitor run)- rezistenca startuese dhe puna me kondensator punuesCSIR (capacitor start induction run) - starti kondensatorik dhe puna induktiveCSR (capacitor start and run) - starti dhe puna me kondensator

Q – kapaciteti ftohësP – shtypja e kondensimitp0 – shtypja e avullimitT – temperatura e kondensimitT0 – temperatura e avullimitEER – Energy Efficiency Ratio

179

COP – Coefficient of performanceMOP – Maximun operating PressureMWP – Maximum Working PressureMO (mineral oil) - vaj mineraliAB (alkylbenzene) - vaj alkilbenzenPOE (polyol ester) - vaj poliolesterPAG (polyalkylene glycol) - vaji glykolo polialkilenVG (Viscosity Grade) - shkalla e viskozitetit

ISO – International Standards OrganizationIEC – International Elektrotechnikcal CommissionIIR – International Institute of RefrigerationCEN – The european Committee for standardizationCECOMAF – (prej 1996. EUROVENT- CECOMAF) – European Committee of Air Handling and Refrigerating Equipment ManufacturersASHRAE – American Society of Heating, Refrigerating and Air – Conditioning Engineers,Inc.BSI – British Standard InstituteTÜV – Technischer UberwachungsuereinANSI – The american National Standars IstituteBRA – British Refrigeration AssociationVDE – Verband Deutscher ElektrotechnikerARI – Air conditioning & Refrigeration InstituteUL – Underwriters LaboratoriesARTI – Air Conditioning and Refrigeration Technology InstituteASERCOM – Association of European Refrigeration Compressor ManufacturersEN (Euronorm) – European Standard DIN – German StandardBS – British Standard

ºC (Celsius) – shkalla e CelsiusitºF (Fahrenheit) – shkalla e FarenhajtitºR (Rankine) – shkalla e RankinovitK (Kelvin) – shkalla e KelvinitJ (Joule) - GjuliN (Newton) – NjutoniPa (Pascal) – PaskaliW (Watt) – VatiBtu (British thermal unit) – njësia Britanike e nxehtësisëIb. (pound) – funtapsi (pound per square inch=Ib. per sq. In.) – funta për inq në katrorpsia (pound per square inch absolute)- psi+shtypja atmosferikein. (inch=i=”) inq, gishtëz (2,54cm)ft. (foot ose fiit=f=’) – shputa e këmbës (30,4797cm)sq.in. (square inch = in2 ) – inq në katrorsq.ft. (square foot = ft2 ) – shputa në katrorë

180

ft.-lb. (foot – pound) – funta shputain.Hg (inches of mercury vacuum = “Hg) – inq në shtyllën e zhivëshp (horsepower) – kual fuqia (britanike)

M (mega) – 1000 000 (106) k (kilo) – 1000 (103)h (hekto) – 100 (102)da (deka) – 10 (101)d (deci) – 0,1 (10-1)c (centi) – 0,01 (10-2)m (mili) – 0,001 (10-3)µ (mikro) – 0,000,001 (10-6)Å (Ångstrom) – 10-7

Frigorifer

Danfoss AteaCulter

Hammer FanalGeneralElectrik Ranco

Robert -shaw

ThomsonHouston Penn Matsushita Saginomiya

Pacific Controls

090B0 077B0

M2N2A01

95309533

TF57N/cTF576N

FS1

3ART49R3ART5

A1O/VC1A50/VK1

K50

RC31RC-1

T5TB05

TF7 A-1-270 ARB/ATP PFN

090B4 S2 F50/VP4K60

RC-0 T4TB04

TF8 A-3-8000 CRB PFR

090B6077B6090B62077B62077B64

C2C3C19C28

93519536

TF57TF576K

FS3

3ART63ART29

A59/VT9K59/VK9

RC35RC-2RC-9

T6TB06

T8TB08

TF6 A-2-3600 DRB PFC

Frizi

090B0077B0090B5

077B045

M2N2

93309533

TF57N/eTF57N/d

FS5

3ART49R3ART5

3ART21

A10/VF3A50K50

RC31RC34-1RC-5

T5TB05

T0TB00

PFN

090B10077B20

L3CL3A

TF57S/aFS6

3ART323ART7

A54/VS5A63K54K59

RC-5 T7TB71TB07

A-7-8400

Termostatet që zëvendësohen në mes vete (Danfoss, DN.44.C3.02)

nëprej K ºC ºF ºR

K 1 K-273 (K-273)x1,8+32 (K-273)x1,8+492ºC ºC+273 1 ºCx1,8+32 ºCx1,8+492ºF ((ºF-32):1,8)+273 (ºF-32):1,8 1 ºF+460ºR ((ºR-492):1,8)+273 (ºR-492):1,8 ºR-460 1

ºC=5/9(ºF-32) ºF=(9/5ºC)+32

181

Tabela e parallogaritjeve të njësive për temperatur

182

në

prej

bar mbar N/m2 kN/m2 mm Hg(0ºC)

m H2O(4ºC)

kp/cm2 inch Hg(0ºC)

inch H2O(4ºC)

psi atm(standard)

Pa kPa Torr at lbf/in2

bar 1 1000 100000 100 750,062 10,1972 1,01972 29,53 401,463 14,5038 0,98692mbar 0,001 1 100 0,1 0,75006 10,19x10-3 1,019x10-3 29,53x10-3 0,40146 14,5x10-3 0,987x10-3

Pa 1x10-5 0,01 1 0,001 7,501x10-3 10,19x10-5 1,019x10-5 29,53x10-5 4,015x10-3 14,5x10-5 0,987x10-5

kPa 0,01 10 1000 1 7,50062 0,1019 0,01019 0,2953 4,01463 0,14504 0,00987Torr 1,333x100-3 1,33322 133,322 0,13332 1 0,01359 1,359x10-3 0,03937 0,53524 0,01934 1,316x10-3

m H2O 0,09806 98,0665 9806,65 9,80665 73,5559 1 0,1 2,8959 39,3701 1,42233 0,09678at 0,98067 980,665 98066,5 98,0665 735,559 10 1 28,959 393,701 14,2233 0,96784

in Hg 0,03386 33,8639 3386,39 3,38639 25,4 0,34532 0,03453 1 13,5951 0,49115 0,03342in H2O 2,491x10-3 2,49089 249,089 0,24909 1,86832 0,0254 0,00254 0,07356 1 0,03613 2,458x10-3

psi 0,06895 68,9476 6894,76 6,89476 51,7149 0,70307 0,07031 2,03602 27,68 1 0,06805atm 1,01325 1013,25 101325 101,325 760 10,3323 1,03323 29,921 406,78 14,6959 1

1Torr = 1mm Hg = 1000 Micron1Micron = 0,00133 mbar = 0,00013 kPa = 0,133 Pa = 0,00004 iHg0,01 inHg = 0,254 Torr = 254 Micron = 0,3378 mbar = 0,03378 kPa = 33,78 Pa

në prej J kJ cal kcal Btu ft.-lb. Wh kpm

183

Tabela për parallogaritjen e njësive për shtypje

J 1 0,001 0,239 0,239x10-3 9,48x10-4 0,737 2,778x10-4 O,10198kJ 1000 1 239 0,239 0,948 737 0,2778 101,98cal 4,186 4,186x10-3 1 0,001 0,00396 3,087 0,00116 0,4268kcal 4186 4,186 1000 1 3,96 3087 1,16 426,8Btu 1055 1,055 252 0,252 1 778 0,293 107,53

ft.-lb. 1,356 1,356x10-3 0,3239 0,3239x10-3 1,285x10-3 1 3,766x10-4 0,13825Wh 3600 3,6 860 0,86 3,413 2655 1 367,11kpm 9,806 9,806x10-3 2,343 2,343x10-3 9,3x10-3 7,233 2,724x10-3 1

në prej

W kW hp Btu/h kcal/h KS

W 1 0,001 1,34x10-3 3,412 0,86 1,359x10-3

kW 1000 1 1,34 3412 860 1,359Hp 746 0,746 1 2546 641,56 1,01358

Btu/h 0,293 0,293x10-3 0,393x10-3 1 0,25198 0,398x10-3

kcal/h 1,162 1,162x10-3 1,558x10-3 3,967 1 1,579x10-3

KS 736 0,736 0,98659 2511 632,96 1

Modeli

Zapr

emin

a cm

3 Tensionpunues Temperatura e avullimit

ºCQ W

Lloji i motorit

Ftoh

je

Max

. gra

m fr

eon

Kond

. sta

rtues

μF

Kond

. pun

ues

μF

Rezistenca e pështjellës në

25ºCΩ Relea startuese

Vaji

RSIR

- LS

T

RSCR

- LS

T

CSIR

-HST

LBP

MBP

HBP220-

240

V

200-

220

V

Lloj

i

Sasia

cm

3

star

tues

se

punu

es

-30 -25 -23,3 -20 -15

184

Tabela e parallogaritjeve të njësive për energji (punë dhe nxehtësi)

Tabela e parallogaritjes të njësive për fuqi

PL35 G 2,00 ۱ ۱ 32 36 45 61 ۱ ۱ ۱ ۱ V2 300 14,0 38,0PTC- 103 N 0011

P 15060 117 U 6021

TL3 G 3,13 ۱ ۱ 29 41 46 58 81 ۱ ۱ ۱ ۱ S 400 15,5 24,3 PTC- 103 N 0011 P 280V2 60 117 U 6009

TL4 G 3,86 ۱ ۱ 43 58 64 78 105 ۱ ۱ ۱ ۱ S 400 17,0 16,0 PTC- 103 N 0011 P 280V2 60 117 U 6004

TL5 G 5,08 ۱ ۱ 56 76 84 103 137 ۱ ۱ ۱ ۱ S 400 14,8 14,5 PTC- 103 N 0011 P 280V2 60 117 U 6000

FR6 G 6,23 ۱ ۱ 51 82 94 121 169 ۱ ۱ ۱ ۱ S 900 12,4 12,6 PTC- 103 N 0011 P 450V2 80 117 U 6000

FR7,5 G 6,93 ۱ ۱ 66 99 113 143 197 ۱ ۱ ۱ ۱ S 900 13,0 10,7 PTC- 103 N 0011 P 450V2 80 117 U 6001

FR8,5 G 7,95 ۱ ۱ 84 123 139 172 231 ۱ ۱ ۱ ۱ V1 900 12,0 8,9 PTC- 103 N 0011 P 450V2 80 117 U 6015

FR10 G 9,05 ۱ ۱ 93 137 153 188 250 ۱ ۱ ۱ ۱ V1 900 12,0 7,3 PTC- 103 N 0011 P 450V2 80 117 U 6010

FR11 G 11,15 ۱ ۱ 115 170 191 233 307 ۱ ۱ ۱ ۱ V2 900 12,0 7,3 PTC- 103 N 0011 P 45080 117 U 6010

SC10 G 12,29 ۱ ۱ 60 113 135 183 268 ۱ ۱ ۱ ۱V1 130

0 14,1 8,5 PTC- 103 N 0002 P 600V2 80 117 U 6002V1- Ftohja me ajër 1,5 m/s V2- ftohja me ajër 3,0 m/s (domosdo)

Danfoss R-134a – seria “Univerzal”

Modeli

Vëllim

i cm

3

TensionPunues

Temperatura e avullimitºC

Q W

Lloji i motoritFt

ohja

Max

. gra

m fr

eon

Kond

. sta

rtues

μF

Kond

. pun

ues

μF Rezistenca e pështjellje. 25ºC

ΩRele startuese

Vaji

RSIR

- LS

T

RSCR

- LS

T

CSIR

-HST

LBP

MBP

HBP

220-

240

V

200-

220

V

Lloj

i

Sasia

cm

3

star

tues

punu

es

-30 -25 -23,3 -20 -15

PL35 F 2,00 ۱ ۱ 32 36 45 60 ۱ ۱ S 300 19,0 52,0 PTC- 103 N 0011 P 150PL50 F 2,50 ۱ ۱ 31 43 48 59 79 ۱ ۱ S 300 20,0 38,0 PTC- 103 N 0011 P 150PL50 F1 2,50 ۱ ۱ 41 45 54 72 ۱ ۱ ۱ V 300 60 14,0 38,0 117 U 6021 P 150TL2,5 F 2,61 ۱ ۱ 32 37 47 65 ۱ ۱ S 400 15,0 40,0 PTC- 103 N 0011 P 180

185

TL3 F 3,13 ۱ ۱ 42 48 60 82 ۱ ۱ ۱ S 400 60 15,0 31,5 PTC- 103 N 0011 P 180117 U 6009

TL4 F 3,86 ۱ ۱ 44 61 67 81 107 ۱ ۱ ۱ S 400 60 16,2 25,6 PTC- 103 N 0011 P 180117 U 6004

TL5 F 5,08 ۱ ۱ 60 82 91 110 144 ۱ ۱ ۱ S 400 60 15,1 18,2 PTC- 103 N 0011 P 180117 U 6004

TLS5 F 5,08 ۱ ۱ 68 94 104 126 163 ۱ ۱ ۱ S 400 60 17,0 16,0 PTC- 103 N 0011 P 180117 U 6004

TLS6 F 5,70 ۱ ۱ 77 104 115 119 183 ۱ ۱ ۱ S 400 60 17,0 16,0 PTC- 103 N 0011 P 180117 U 6004

TLS7 F 6,49 ۱ ۱ 89 120 133 160 208 ۱ ۱ ۱ S 400 14,8 14,5 PTC- 103 N 0002 P 180117 U 6002

TLS 7 F 6,49 ۱ ۱ 89 120 133 160 208 ۱ ۱ S 400 4 14,8 14,5 PTC- 103 N 0016 P 180

NL6 F 6,13 ۱ ۱ 77 110 123 151 200 ۱ ۱ ۱ S 400 60 13,6 16,0 PTC-103 N 0011 P 320117 U 6004

NL7 F 7,27 ۱ ۱ 99 136 151 182 238 ۱ ۱ ۱ S 400 80 14,1 13,1 PTC- 103 N 0011 P 320117 U 6000

NL8 F 8,05 ۱ ۱ 112 149 163 194 249 ۱ ۱ ۱ S 400 80 13,0 10,7 PTC- N 0011 P 320117 U 6001

NL9 F 8,35 ۱ ۱ 112 155 172 208 272 ۱ ۱ ۱ S 400 80 13,0 10,7 PTC- N 0011 P 320117 U 6001

NL11 F2 11,15 ۱ ۱ 144 200 223 271 356 ۱ ۱ ۱ S 400 80 14,7 8,2 PTC- N 0011 P 320117 U 6002

FR7,5 F 6,93 ۱ ۱ 79 108 120 147 197 ۱ ۱ ۱ S 900 80 12,4 12,6 PTC- N 0011 P 350117 U 6000

FR8,5 F 7,95 ۱ ۱ 89 124 138 169 224 ۱ ۱ ۱ S 900 80 13,0 10,7 PTC- N 0011 P 350117 U 6001

FR10 F 9,05 ۱ ۱ 103 138 153 186 248 ۱ ۱ ۱ S 900 80 12,0 8,9 PTC- N 0011 P 350117 U 6002

Danfoss R-134a – seria “Standard”

Modeli

Vëllim

i cm

3

TensionPunues Temperatura e avullimit

ºCQ W

Lloji i motorit

Ftoh

ja

Max

. gra

m fr

eon

Kond

. sta

rtues

μF

Kond

. pun

ues

μF

Rezistenca e pështjellës në 25ºC

Ω Relea startuese

Vaji

RSIR

- LS

TRS

CR -

LST

CSIR

-HST

LBP

MBP

HBP220-

240

V

200-

220

V

lloji

sasij

a cm

3

star

tues

punu

es

-30 -25 -23,3 -20 -15

PLE35 F 2,00 ۱ ۱ 32 36 45 60 ۱ ۱ ۱ S 300 4 22,0 57,0 PTC- 103 N 0016 P 150

PLE50 F 2,50 ۱ ۱ 41 45 54 72 ۱ ۱ ۱ S 300 4 24,0 47,0 PTC- 103 N 0016 P 150

186

TLES3 F 3,13 ۱ ۱ 46 52 66 90 ۱ ۱ ۱ ۱ S 400 4 15,1 27,5 PTC- 103 N 0011 P 180PTC- 103 N 0016

TLES4 F 3,86 ۱ ۱ 44 65 73 90 120 ۱ ۱ ۱ S 400 4 15,7 25,7 PTC- 103 N 0011 P 180PTC- 103 N 0016

TLES5 F 5,08 ۱ ۱ 68 94 104 126 163 ۱ ۱ ۱ S 400 4 15,3 18,9 PTC- 103 N 0011 P 180PTC- 103 N 0016

TLES6 F 5,70 ۱ ۱ 77 104 115 139 183 ۱ ۱ ۱ S 400 4 16,9 16,5 PTC- 103 N 0011 P 180PTC- 103 N 0016

TLES7 F 6,49 ۱ ۱ 89 120 133 160 208 ۱ ۱ ۱ S 400 4 15,3 13,9 PTC- 103 N 0011 P 180PTC- 103 N 0016

NLE6 F 6,13 ۱ ۱ 80 112 124 151 198 ۱ ۱ ۱ S 400 4 17,9 14,9 PTC- 103 N 0011 P 290PTC- 103 N 0016

NLE7 F 7,27 ۱ ۱ 97 135 150 182 238 ۱ ۱ ۱ S 400 4 17,9 14,9 PTC- 103 N 0011 P 290PTC- 103 N 0016

NLE8 FK 8,05 ۱ ۱ 148 165 ۱ ۱ ۱ S 400 4 18,0 12,9 PTC- 103 N 0011 P 320PTC- 103 N 0016

NLE9 F 8,35 ۱ ۱ 112 154 171 207 271 ۱ ۱ S 400 4 18,0 12,9PTC- 103 N 0011

P 290PTC- 103 N 0016

Danfoss R-134a – seria “Energy optimized”

Danfoss R-134a - seria “High energy optimized”

187

Modeli

Vëllim

i cm

3

TensionPunues Temperatura e avullimit

ºCQ W

Lloji i motorit

Ftoh

ja

Max

. gra

m fr

eon

Kond

. sta

rtues

μF

Kond

. pun

ues

μF

Rezistenca e pështjellës në 25ºC

Ω Relea startuese

Vaji

RSIR

- LS

T

RSCR

- LS

T

CSIR

-HST

LBP

MBP

HBP22

0-24

0 V

200-

220

V

lloji

sasij

a cm

3

star

tues

punu

es

-30 -25 -23,3 -20 -15

TLY4 F 3,86 ۱ ۱ 52 72 80 97 127 ۱ ۱ ۱ S 400 4 15,7 25,7PTC- 103 N 0011

P 180PTC- 103 N 0016

TLY5 FK 5,08 ۱ ۱ 98 108 ۱ ۱ ۱ S 400 4 15,3 18,9 PTC- 103 N 0011

P 180 PTC- 103 N 0016

NLY5,5 FK 6,13 ۱ ۱ 123 135 ۱ ۱ S 400 4 15,1 16,0 PTC- 103 N 0016 P 290

NLY6 F 6,70 ۱ ۱ 104 138 152 182 235 ۱ ۱ S 400 4 15,1 16,0 PTC- 103 N 0016 P 290

NLY7 Y F 7,27 ۱ ۱ 121 158 173 206 265 ۱ ۱ S 400 4 12,7 11,8 PTC- 103 N 0016 P 290

NLY9 FK 8,35 ۱ ۱ 135 175 193 227 289 ۱ ۱ S 400 4 9,0 11,0 PTC- 103 N 0016 P 290

Danfoss R-134a – seria “Tropical”

188

Modeli

Vëllim

i cm

3

TensionPunues Temperatura e avullimit

ºCQ W

Lloji i motorit

Ftoh

ja

Max

. gra

m fr

eon

Kond

. sta

rtues

μF

Kond

. pun

ues

μF

Rezistenca e pështjellës në 25ºC

Ω Relea startuese

Vaji

RSIR

- LS

T

RSCR

- LS

T

CSIR

-HST

LBP

MBP

HBP220-

240

V

200-

220

V

lloji

sasij

a cm

3

star

tues

punu

es

-30 -25 -23,3 -20 -15

TLS3 FT 3,86 ۱ ۱ 34 50 56 69 92 ۱ ۱ S 400 15,1 27,5 PTC- 103 N 0011 P 180

TLS4 FT 5,08 ۱ ۱ 43 63 71 88 117 ۱ ۱ ۱ S 400 60 17,0 16,0 PTC- 103 N 0011 P 180117 U 6004

TLS5 FT 6,13 ۱ ۱ 71 98 109 131 170 ۱ ۱ ۱ S 400 60 14,8 14,5 PTC- 103 N 0011 P 180117 U 6000

NL6 FT 6,70 ۱ ۱ 84 115 127 152 198 ۱ ۱ ۱ S 400 80 12,4 12,6 PTC- 103 N 0011 P 320117 U 6000

NL7 FT 7,27 ۱ ۱ 100 136 150 181 235 ۱ ۱ ۱ S 400 80 13,0 10,7 PTC- 103 N 0011 P 320117 U 6001

NL9 FT 8,35 ۱ ۱ 120 162 178 213 275 ۱ ۱ ۱ S 400 80 12,0 8,9 PTC- 103 N 0011 P 320117 U 6001

NL10 FT 10,10 ۱ ۱ 158 213 235 281 361 S 400 80 14,7 8,2 PTC- 103 N 0011 P 320117 U 6002

189