21
Handboek Familiaal geweld 1 Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding België wordt, net als heel wat andere Europese landen, via de migratie- stroom al ongeveer twintig jaar geconfronteerd met de problematiek van vrouwelijke genitale verminkingen (VGV). VGV is een praktijk die diep in de traditie is verankerd en die niet stopt aan de grenzen van Europa. Ouders hebben aan Belgische dokters gevraagd om hun dochters te besnijden, kleine meisjes zijn tijdens de schoolvakanties naar hun land van herkomst gestuurd met de intentie om hen te besnijden. Uit een recente studie over de prevalentie van VGV in België bleek dat het aantal vrouwen en meisjes afkomstig uit een land waar VGV wordt uitgevoerd en die op 1 januari 2008 in België verblijven, geschat werd op 22 840. 1 Van die 22 840 zijn er vermoedelijk 6260 vrouwen het slachtoffer van VGV en lopen 1975 meisjes het risico om besneden te worden. Ook al is de omvang van de risicogroep voor VGV in België relatief klein, de alert- heid om mogelijke signalen van een risico op VGV op te vangen moet aanwezig zijn. Vragen over de opsporing van VGV of de diagnose van een bewezen verminking komen vaak terug tijdens vormingen van pro- fessionelen. Vanaf wanneer moet men zich ongerust maken? Bestaat er een risicoschaal? Gebeurt de opsporing via een discussie met de ouders? Met het kind? Moet men regelmatig de genitaliën onderzoeken van een kind dat risico loopt? Op welke basis moet men dit doen? Het land van oorsprong? De kennis van een VGV bij de moeder of een zus…? In 2012 en 2013 werden verschillende activiteiten uitgevoerd door orga- nisaties of gespecialiseerde instituten met een expertise in de materie van VGV (GAMS België, INTACT, ICRH). Die hebben ervoor gezorgd dat er vooruitgang is geboekt rond deze vragen (vormingen ‘Overlegde strate- gieën ter bestrijding van VGV’, werkgroepen, onderzoek, voordrachten) en dat er een bewustwording is ontstaan bij verschillende sectoren. 1 Dubourg, D., Richard, F. et al., 2011. Afl. 6 – juni 2013 8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 1 / 1

1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

  • Upload
    others

  • View
    6

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

1 Vrouwelijke genitale verminking

Auteurs:Fabienne RichardGAMS België

Christine Flamandvzw INTACT

1. Inleiding

België wordt, net als heel wat andere Europese landen, via de migratie-stroom al ongeveer twintig jaar geconfronteerd met de problematiek vanvrouwelijke genitale verminkingen (VGV). VGV is een praktijk die diep inde traditie is verankerd en die niet stopt aan de grenzen van Europa.Ouders hebben aan Belgische dokters gevraagd om hun dochters tebesnijden, kleine meisjes zijn tijdens de schoolvakanties naar hun landvan herkomst gestuurd met de intentie om hen te besnijden. Uit eenrecente studie over de prevalentie van VGV in België bleek dat het aantalvrouwen en meisjes afkomstig uit een land waar VGV wordt uitgevoerden die op 1 januari 2008 in België verblijven, geschat werd op 22 840.1Van die 22 840 zijn er vermoedelijk 6260 vrouwen het slachtoffer vanVGV en lopen 1975 meisjes het risico om besneden te worden. Ook al isde omvang van de risicogroep voor VGV in België relatief klein, de alert-heid om mogelijke signalen van een risico op VGV op te vangen moetaanwezig zijn. Vragen over de opsporing van VGV of de diagnose vaneen bewezen verminking komen vaak terug tijdens vormingen van pro-fessionelen. Vanaf wanneer moet men zich ongerust maken? Bestaat ereen risicoschaal? Gebeurt de opsporing via een discussie met de ouders?Met het kind? Moet men regelmatig de genitaliën onderzoeken van eenkind dat risico loopt? Op welke basis moet men dit doen? Het land vanoorsprong? De kennis van een VGV bij de moeder of een zus…?In 2012 en 2013 werden verschillende activiteiten uitgevoerd door orga-nisaties of gespecialiseerde instituten met een expertise in de materie vanVGV (GAMS België, INTACT, ICRH). Die hebben ervoor gezorgd dat ervooruitgang is geboekt rond deze vragen (vormingen ‘Overlegde strate-gieën ter bestrijding van VGV’, werkgroepen, onderzoek, voordrachten)en dat er een bewustwording is ontstaan bij verschillende sectoren.

1 Dubourg, D., Richard, F. et al., 2011.

Afl. 6 – juni 2013 8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 1 / 1

08_Andere vormen van geweld.fm Page 31 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 2: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

In afwachting van officiële richtlijnen stellen wij in dit hoofdstuk een aan-tal goede praktijken voor die de hulpverlener kunnen bijstaan bij hetopsporen van een risico op VGV en de multidisciplinaire aanpak van der-gelijke situaties om het kind te beschermen.

2. Juridische context

2.1 VGV is strafbaar, of het nu in België of elders wordt toegepast

Vrouwelijke genitale verminking schendt de fysieke en mentale integriteitvan de vrouw en het meisje, alsook het recht op gezondheid en het rechtom als vrouw niet gediscrimineerd te worden. Sinds 2001 is de praktijkvan VGV strafbaar in België. Voordien kon de praktijk van VGV reedsbestraft worden op basis van een algemene bepaling van het Strafwet-boek (art. 398 Sw., opzettelijke slagen en verwondingen met de verzwa-rende omstandigheid van het verlies van een orgaan).

Iedere persoon – niet enkel de dader, maar ook de medeplichtige – dieom het even welke vorm van VGV uitvoert, eraan deelneemt of VGV ver-gemakkelijkt, is in België strafbaar, ook al werd de praktijk uitgevoerd inhet buitenland.1 De wet bepaalt wel dat indien de praktijk in het buiten-land werd uitgevoerd, de dader in België gevonden moet worden om ervervolgd te kunnen worden door het gerecht.

Dat betekent dus dat de ouders die hun dochter naar hun land van her-komst sturen om er besneden te worden eveneens bestraft kunnen wor-den indien bewezen kan worden dat ze de besnijdenis bevorderd ofvergemakkelijkt hebben. In de praktijk is het echter moeilijk om dezebewijzen te verzamelen. De verjaringstermijn van de praktijk van VGV

Artikel 409 Sw. bepaalt:

§ 1. Hij die eender welke vorm van verminking van de genitaliën vaneen persoon van het vrouwelijke geslacht uitvoert, vergemakkelijkt ofbevordert, met of zonder haar toestemming, wordt gestraft met gevan-genisstraf van drie jaar tot vijf jaar. De poging wordt gestraft metgevangenisstraf van acht dagen tot een jaar.

§ 2. Indien de verminking uitgevoerd wordt op een minderjarige ofmet een winstoogmerk, is de straf opsluiting van vijf jaar tot zeven jaar.

1 Wet houdende de voorafgaande titel van het wetboek van strafvordering, art. 10ter.

8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 2 / 2 Afl. 6 – juni 2013

08_Andere vormen van geweld.fm Page 32 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 3: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

werd recentelijk verlengd tot vijftien jaar.1 Indien het slachtoffer minder-jarig was toen ze besneden werd, begint de termijn te lopen vanaf hetmoment dat het slachtoffer 18 jaar is.

Sinds de wet in 2001 in werking trad werden er nog geen veroordelingenmet betrekking tot VGV uitgesproken, maar de functie van de wet isvooral preventief. Het feit dat VGV specifiek bestraft wordt, geeft een dui-delijk signaal naar de buitenwereld: deze praktijk is verboden. Het sluitelke vorm van cultureel relativisme uit. Samen met de informatie over deschadelijke gevolgen van VGV op de gezondheid van het kind en hetbelang van het kind is de wet een belangrijk preventiemiddel en eenmanier voor hulpverleners om het thema bespreekbaar te maken met defamilie. Omdat er niet systematisch wordt gewezen op het strafrechtelijkverbod wanneer nieuwkomers toekomen, is het mogelijk dat zij nietweten dat de praktijk verboden is in België.

2.2 VGV is familiaal geweld

Vrouwenbesnijdenis is een vorm van familiaal geweld, en werd als dusda-nig geïntegreerd in het Nationaal Actieplan (NAP) 2010-2014, net alsgedwongen huwelijken en eergerelateerd geweld.

Dankzij het Nationaal Actieplan zijn er sinds 2010 een aantal actiesondernomen om het thema van VGV aan te kaarten. Die hebben vooralbetrekking op de nood aan voorlichting, zowel van de professionelen alsvan de betrokken bevolking. Het is immers essentieel dat zij inzicht krij-gen in de problematiek. Sindsdien hebben een paar gespecialiseerde ver-enigingen vormingen georganiseerd over dit thema voor verschillendeberoepssectoren (de preventieve gezondheidszorg voor jongeren,medisch personeel, politie, advocaten…).

In het Nationaal Actieplan stond ook dat er werk moest worden gemaaktvan het herkennen van signalen, het uitwerken van een risico-inschattingen de invoering van een soort alarmsysteem waardoor hulpverleners(CLB-medewerkers, medisch personeel en maatschappelijk werkers indiverse organisaties) bij detectie van een risico op VGV een duidelijk stap-penplan kunnen volgen. Onderwijzers, kinderverzorgers en opvoedershebben daar zeker een belangrijke rol in te spelen. In Nederland werd erreeds een handelingsprotocol ontwikkeld voor professionals die te makenkrijgen met een vermoeden van meisjesbesnijdenis. Dit protocol geefteen overzicht van de te ondernemen stappen en geeft informatie overhet doorverwijzen naar bijvoorbeeld de politie, kinderbescherming enzo-voort.2

1 Wet houdende de voorafgaande titel van het wetboek van strafvordering, art. 21.2 Handelingsprotocol VGV bij minderjarigen. Uitleg en handvaten bij de ketenaanpak, Pharos, april2010.

Afl. 6 – juni 2013 8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 1 / 3

08_Andere vormen van geweld.fm Page 33 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 4: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

2.3 VGV is kindermishandeling

VGV is een vorm van kindermishandeling, net als andere vormen vangeweld zoals verkrachting of slagen en verwondingen. Hoewel het veran-kerd is in bepaalde culturen en tradities, neemt het niet weg dat het eenernstige schending is van de fundamentele rechten van het kind, vooralhet recht op fysieke en psychologische integriteit, het recht ombeschermd te worden tegen praktijken die schadelijke gevolgen hebbenop de gezondheid van het kind.1 Het is eveneens een zware discriminatieten opzichte van de vrouw en het meisje.

De benadering en aanpak van VGV houdt specifieke aspecten in, zoalshet feit dat de ouders aanvankelijk niet de bedoeling hebben om hundochter te kwetsen of te mishandelen, want binnen hun gemeenschapkan enkel een besneden meisje een toekomst hebben. Dat bemoeilijkt deaanpak van de praktijk. Om die redenen moeten diverse bevolkingsgroe-pen geïnformeerd worden over normen en waarden, en moeten de pro-fessionals die met VGV in aanraking komen de nodige interculturelecompetenties ontwikkelen. Het zal bijvoorbeeld belangrijk zijn om brug-gen te slaan tussen het Belgische wettelijke kader over VGV en het nor-matief kader en de waarden van ouders/families, zodat het gesprek overVGV respectvol kan verlopen.

2.4 VGV is een vervolging in de zin van de Vluchtelingenconventie

Een vrees voor vrouwenbesnijdenis bij een terugkeer naar het land vanherkomst kan beschouwd worden als een vrees voor vervolging in de zinvan de Vluchtelingenconventie.2 Ook al wordt VGV niet expliciet vermeldin de Conventie, het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen(UNHCR) heeft in een specifieke nota over vrouwenbesnijdenis de linkgemaakt tussen vrouwenbesnijdenis en de Vluchtelingenconventie. Het isniet zeldzaam dat asielzoekers, vooral van Guinese of Somalische origine,dit motief aanhalen en terecht bescherming inroepen voor hun doch-ters.3Vanwege de ernst van de gevolgen van VGV op de fysieke en mentalegezondheid van de vrouw wordt de praktijk soms ook beschouwd als eenvorm van permanente vervolging en kan dit ook in se leiden tot eenerkenning van deze vrouw als vluchteling.

1 Wet van 25 november 1991, B.S. 17 januari 1992 en Decreet van de Vlaamse Gemeenschap van15 mei 1991,

B.S. 13 juli 1991, beide houdende goedkeuring van het Verdrag inzake de rechten van het kind,aangenomen te New York op 20 november 1989.2 Guidance Note on Refugee Claims relating to Female Genital Mutilation, UNHCR, May 2009.3 INTACT, Praktische handleiding bestemd voor advocaten, mei 2013.

8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 2 / 4 Afl. 6 – juni 2013

08_Andere vormen van geweld.fm Page 34 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 5: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

3. De aanpak van VGV

3.1 Bestaande regels

In België bestaat er geen draaiboek over de preventie en aanpak van (eenrisico op) VGV. Het NAP 2010-2014 verwijst wel naar de nood aan eengecoördineerde aanpak en een samenwerking van alle hulpverleners omde bescherming tegen VGV in België te bewerkstelligen. De enormekwetsbaarheid van de meisjes, het normatief karakter en de ernst van deschade die de kinderen mogelijk kunnen ondergaan vergt nochtans eenspecifieke aanpak bij een vermoeden van VGV.

In opvolging van het NAP heeft de FOD Volksgezondheid in samenwer-king met GAMS België een handleiding ontwikkeld voor een betere aan-pak van VGV.1 De handleiding is bedoeld voor alle beroepsgroepen die inaanraking komen met vrouwelijke genitale verminking, onder meer per-soneel uit de kinderopvang, leerkrachten, politie, juristen, zorgverlenersen psychosociaal werkers. De handleiding gaat onder meer dieper in opde precieze beschrijving van VGV, de prevalentie, de aanpak (zowel van-uit preventief oogmerk als de gepaste zorg na het ondergaan van VGV),juridische aspecten enzovoort. VGV kan voorkomen bij alle leeftijden: eenbaby van enkele dagen oud tot een volwassen vrouw. Bepaalde hoofd-stukken van de handleiding spitsen zich toe op de specifieke rol van bij-voorbeeld het CLB, Kind en Gezin, kinderopvang of school.

In landen zoals het VK2 of Nederland3 bestaan er specifieke multidiscipli-naire richtlijnen die de preventie van VGV benadrukken en een stappen-plan bepalen bij een risico op meisjesbesnijdenis. In Nederland wordenrisicofamilies bijvoorbeeld opgevolgd vanaf de materniteit wanneer eenmoeder bevalt die afkomstig is uit een land waar VGV wordt uitgevoerd.De vroedvrouw verwittigt het JGZ-team en er worden verschillende con-tactmomenten voorzien waarbij VGV door het JGZ-team wordt aange-kaart. Het JGZ volgt de kinderen van 0 tot 18 jaar. Dit wordt bepaald inhet Standpunt Preventie VGV.4

1 FOD Volksgezondheid en GAMS België. Vrouwelijke Genitale Verminking: handeling voor de be-trokken beroepssectoren, Brussel, 2011; http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/Guide%20MGF-NL_WEB_tcm336-152866.pdf.2 Multi-agency practice guidelines, Female Genital Mutilation, 2011.3 Standpunt Preventie VGV, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 2010 en Handelings-protocol, Pharos, 2010.4 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 2010, www.pharos.nl/documents/doc/handelingsprotocolupdateapril2010.pdf.

Afl. 6 – juni 2013 8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 1 / 5

08_Andere vormen van geweld.fm Page 35 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 6: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

3.1.1 Praktijk van het CGVS

Het enige initiatief dat tot nog toe in België bestaat voor de preventie vanVGV is er een van het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen ende Staatlozen (CGVS), dat in sommige gevallen vluchtelingen erkent opbasis van (onder andere) een vrees voor besnijdenis (sinds 2008).1 Wan-neer een ouder deze vrees bij de terugkeer naar het land van herkomstals reden voor asielaanvraag heeft ingeroepen voor een dochter, moetdeze persoon jaarlijks een medisch attest voorleggen waarin de integriteitvan het kind wordt bevestigd door een arts. Dit wordt vereist door hetCGVS omdat het meent dat een erkenning als vluchteling op zich geenbescherming biedt tegen VGV, aangezien de gemeenschap mogelijk nogdruk kan uitoefenen om het gebruik voort te zetten. Als er bij de jaarlijksemedische controles een VGV wordt vastgesteld, zal het CGVS verhorenafnemen, de omstandigheden grondig onderzoeken en daar geval pergeval conclusies uit trekken, rekening houdend met de beschikbare wet-telijke middelen (intrekking of ontneming van de status), maar altijd inhet belang van het kind.

Dit is evenwel een regel die door de administratie werd opgelegd maardie geen grond vindt in de wetgeving. Het betreft enkel een beperktegroep (de erkende vluchtelingen) en wordt niet toegepast bij andererisicogroepen zoals mensen die in het kader van een familieherenigingnaar België zijn gekomen.

3.1.2 Protocol Kindermishandeling Justitie-Welzijn

Omdat er in België nog geen specifieke richtlijnen werden ontwikkeld,noch over preventie, noch over de aanpak van VGV, moeten de alge-mene regels met betrekking tot een vermoeden van kindermishandelingworden toegepast. Het Protocol Kindermishandeling is hierbij eenbelangrijke leidraad.2 Hoewel het niet verwijst naar VGV biedt het tocheen stappenplan wanneer er een vermoeden is dat een meisje zal wordenbesneden.

3.2 Bescherming van kinderen met een risico op besnijdenis

Van meisjes die in België of in het buitenland geboren zijn, wordt aange-nomen dat zij reeds een risico hebben op VGV als de moeder of vaderafkomstig is van een land of uit een bevolkingsgroep waar VGV wordttoegepast. Het feit dat zij haar land van oorsprong verlaten heeft, biedtop zich niet voldoende bescherming, aangezien VGV een praktijk is die

1 Jaarverslag 2010, Commissariaat-generaal voor de vluchtelingen en de Staatlozen, Brussel, juni2011, p. 34.2 Protocol Kindermishandeling Justitie-Welzijn, maart 2010.

8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 2 / 6 Afl. 6 – juni 2013

08_Andere vormen van geweld.fm Page 36 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 7: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

diep verankerd zit in bepaalde tradities, en die de grenzen van het her-komstland overschrijdt. Een studie die onlangs in Frankrijk werd uitge-voerd bij 394 besneden migrantenvrouwen met minstens één dochter (intotaal 787 meisjes) toont aan dat 28% van de meisjes die tussen 1980 en1989 in Frankrijk werden geboren (van besneden vrouwen) besneden is(in Frankrijk of in het buitenland).1 Tussen 1990 en 1999 werd daarente-gen 1% van de meisjes besneden. Deze daling houdt sterk verband methet bestraffen van de praktijk sinds begin jaren negentig, gepaardgaande met een proces van Hawa Gréou (zelf een besnijdster in Parijs)dat veel media-aandacht kreeg.2

Het feit dat families aan Belgische artsen vragen om meisjes te besnijdenbevestigt deze druk en het mogelijke risico op VGV binnen het grondge-bied of in het buitenland (bijvoorbeeld bij een reis naar het land van her-komst of bij een uitwijzing door de instanties).3

3.2.1 Signalen van een risico op besnijdenis

Om een kind te beschermen tegen VGV moet er vooreerst alertheidbestaan om de signalen op te vangen die duiden op een mogelijk risicoop besnijdenis. De professionals die deze signalen kunnen oppikkenmaken vooral deel uit van de sociale of medische sector, maar ook dievan de kinderopvang (Kind en Gezin) en het onderwijs. Daarbij spelenactoren van de preventieve gezondheidszorg op school een belangrijkerol (Centra voor Leerlingenbegeleiding). De bij wet opgelegde medischevaststellingsonderzoeken in het kader van de bevordering van degezondheid op school zijn de enige medische onderzoeken die vooriedereen voorzien zijn tussen de leeftijd van 2,5 en 16 jaar. De professio-nals van het CLB kunnen dus een belangrijke rol spelen in de preventievan VGV. Als het personeel het tijdens deze onderzoeken te druk heeften/of dit niet het ideale moment is, kan het aangewezen zijn om eenander onderzoek te plannen met de leerlinge om meer tijd te kunnenmaken voor het gesprek, mogelijk in het bijzijn van de ouders (zie verder3.2.3).

Binnen de kinderopvang kan een professional, samen met een team vanKind en Gezin, gericht preventief werken en een dialoog aangaan met debetrokken families. Ze kunnen folders uitdelen over VGV aan de oudersdie afkomstig zijn uit landen waar VGV wordt toegepast.

1 Andro, A., et al., 2009.2 Henry, N. & Weil-Curiel, L., 2007.3 Leye, E., et al., 2008; GGOLFB, 2009.

Afl. 6 – juni 2013 8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 1 / 7

08_Andere vormen van geweld.fm Page 37 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 8: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

In Nederland voorziet het Steunpunt Preventie VGV in contactmomentenwaarop VGV ter sprake kan komen:– eerste huisbezoek/intakehuisbezoek;– eerste bezoek aan het consultatiebureau rond de leeftijd van 4 weken;– contactmoment rond 18 maanden;– contactmoment op 3 jaar 9 maanden;– contactmoment op 5 jaar;– contactmoment op 10 jaar;– contactmoment in de tweede klas van het voortgezet onderwijs.

Het JGZ-team (Nederland) gebruikt een risico-evaluatierooster dat getestwerd in België, met inbegrip van risicosituaties die de Belgische professio-nals nuttig vonden.De signalen van een risico op VGV zijn niet altijd even duidelijk. Het dui-delijkst is uiteraard de situatie waarin de ouders om besnijdenis vragen inde materniteit of tijdens een consultatie bij de gynaecoloog of uroloog(meestal diegene die reeds een besnijdenis heeft uitgevoerd bij een jon-gen in de familie). De ouders zijn vaak niet op de hoogte van het verbodop besnijdenis in België.

In het Nederlandse Standpunt ter preventie van VGV1 werden enkeleconcrete signalen opgesomd die het onderwijzend personeel of het CLBkunnen alarmeren bij een dreigende VGV.– Er circuleren geruchten over een komende besnijdenis (bij het meisje).– Er is een buitenlandse vakantie gepland.– Er is een verhuizing aanstaande.– Het meisje zegt er voorzichtig zelf iets over.– Ze klaagt over buikpijn.– Ze kan zich niet goed concentreren.– Ze is stil en teruggetrokken.– Ze reageert gesloten of afstandelijk.– Ze blijft weg van gezondheidsonderzoeken.

3.2.2 Risicotaxatie

Zodra het signaal werd opgevangen moet het onderzocht en besprokenworden binnen het team.

De mate van risico op besnijdenis bij een meisje kan bepaald worden opbasis van de volgende risico-inventarisatie.2 Dit evaluatierooster werd inBelgië getest en werd nuttig bevonden door de professionals.1. Land van herkomst van moeder is een risicoland voor VGV.2. Land van herkomst van vader is een risicoland voor VGV.

1 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 2010.2 Steunpunt Preventie VGV, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 2010.

8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 2 / 8 Afl. 6 – juni 2013

08_Andere vormen van geweld.fm Page 38 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 9: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

3. De moeder van het meisje is besneden (overdracht verloskundige ofuit anamnese).

4. De zusjes zijn besneden.5. De partner en de directe familieleden staan positief tegenover besnij-

denis.6. Omgevingsdruk: gezin met veel familie in Nederland die druk uitoe-

fent om VGV uit te voeren en/of gezin met veel contacten binnendezelfde etnische groep en er wordt druk uitgeoefend door de groep.

7. Regelmatig (familie)bezoek in het buitenland: gezin dat regelmatig op(familie)bezoek gaat in het buitenland, met name naar het land vanherkomst.

8. Het gezin is niet of slecht geïntegreerd: spreekt geen Nederlands,heeft geen of weinig sociale contacten, is werkloos.

Het risico neemt toe met het aantal geconstateerde risicofactoren. Vooralpunt 3 en 4 wegen zwaar door.

Soms is het heel moeilijk om het risico te evalueren en de gepaste reactiete kiezen. Het is moeilijk om gepast advies te kunnen geven, wat tebeslissen en tot wie zich te wenden. We mogen niet vergeten dat elkesituatie uniek is. Vaak is dit een combinatie van diverse domeinen(medisch, sociaal, psychologisch, administratief of juridisch) en diverseproblemen (risico op besnijdenis, maar ook gedwongen huwelijk, geweldbinnen het huwelijk, moeilijke administratieve situatie). De hoogdrin-gendheid, de betrouwbaarheid van de gegevens en de omstandighedenwaarin die ingezameld worden, de te nemen maatregelen (welke en inwelke domeinen), de familiale situatie… zijn allemaal criteria waarmeerekening gehouden moet worden bij het inschatten van de hulp en hetnemen van de beslissing.

3.2.3 Aanpak van een risico op VGV

De hulpverlening in situaties van kindermishandeling heeft de meestekans op slagen als ze gekaderd is in een netwerk van samenwerking tus-sen verschillende diensten, waaronder de VK?s, de Comités BijzondereJeugdzorg (weldra de OCJ?s), de CAW?s, Kind en Gezin, de CLB’s en hetgerecht. Tot nog toe zijn deze actoren echter weinig voorbereid op situa-ties van een risico op vrouwenbesnijdenis.De algemene wetgeving over kindermishandeling bepaalt dat er eenonderscheid is tussen de vrijwillige hulpverlening en de gedwongenhulpverlening bij problematische opvoedingssituaties.

Afl. 6 – juni 2013 8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 1 / 9

08_Andere vormen van geweld.fm Page 39 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 10: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

3.2.3.1 Binnen de vrijwillige hulpverlening

Hulpverlening op korte termijn

De hulpverleners moeten in eerste instantie zelf de noodzakelijke hulpverlenen en zijn hiervoor verantwoordelijk. Wanneer signalen wordenopgevangen over een mogelijke besnijdenis moet dat besproken wordenbinnen een team om een mogelijke preventieve aanpak te organiseren.De eerste stap is de signalen te bespreken en het risico te evalueren bin-nen het team. Daartoe is soms bijkomende informatie nodig, die bij degespecialiseerde verenigingen ingewonnen kan worden, zoals INTACT enGAMS België, die werkzaam zijn rond het thema. Zo kan informatie enadvies gegeven worden over:– de prevalentie van de praktijk in het land van herkomst;– de bestraffing van de praktijk in dat land;– mogelijke organisaties die hulp zouden kunnen bieden indien nodig;– de manier om het thema bespreekbaar te maken met de familie en de

risico-inschatting van de situatie (reden van vertrek naar land van her-komst etc.).

Belangrijk is echter steeds de vraag naar het waarborgen van de veilig-heid van het meisje of haar zusje.

Het Vertrouwenscentrum kindermishandeling is het best geplaatst omadvies te geven over kindermishandeling.

Er kan ook besloten worden dat professionals een gesprek zullen aangaanmet de ouders om meer details te verkrijgen over dit vermoeden en omover VGV te spreken. De houding van de ouders ten opzichte van depraktijk is een belangrijk gegeven. Zelfs indien de ouders niet wensen dathun kind besneden wordt, moet de context in het land van herkomst ende prevalentie van de praktijk aangekaart worden. De druk van de familiebij terugkeer is een essentieel gegeven dat eveneens besproken moetworden om het kind te beschermen.Een nuttig document om bepaalde vragen te stellen en het themabespreekbaar te maken is verwerkt in het reeds vernoemde StandpuntPreventie VGV. In bijlage 5 van dit document staan voorbeeldzinnen diegebruikt kunnen worden tijdens een gesprek met de ouders. Het kan ooknuttig zijn om een beroep te doen op bemiddelaars of sleutelpersonenom dit contact te vergemakkelijken. Het gesprek over VGV heeft als doel:– duidelijk te maken dat VGV een normaal gespreksonderwerp is;– voorlichting te geven over de gezondheidsrisico’s van VGV;– duidelijk te maken dat VGV verboden is in België;– een inschatting te maken van het risico op VGV bij dit meisje.

Jongeren en ouders kunnen vrijwillig hulp vragen aan het Comité voorBijzondere Jeugdzorg. Deze vrijwillige hulpverlening zal afhangen van de

8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 2 / 10 Afl. 6 – juni 2013

08_Andere vormen van geweld.fm Page 40 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 11: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

houding van de ouders, want ze moeten openstaan voor discussie overeen risico op VGV. Zo kan de consulent VGV bespreken met de oudersdoor te wijzen op de schadelijke gevolgen van de praktijk en de strafbaar-heid ervan, ook voor de ouders.

Bij een vertrek naar het land van oorsprong zijn de volgende maatregelenpassend:– een document onder eer laten ondertekenen waarbij de ouders zich

ertoe verbinden om het kind te beschermen tegen VGV;– een verbintenis laten ondertekenen waarbij de ouders akkoord gaan

om het kind te laten onderzoeken door een arts voor het vertrek naarhet buitenland en bij terugkeer;

– een akkoord om een vorming over het thema te volgen of groepsge-sprekken bij te wonen.

Afhankelijk van de medewerking van de ouders kan deze hulpverleningpositieve gevolgen hebben.

Hulpverlening op lange termijn

Indien de nodige voorlichting als gevolg heeft gehad dat het kindbeschermd werd, bijvoorbeeld gedurende de reis naar het land van her-komst, is het belangrijk om de situatie van de familie op langere termijnop te volgen om de veiligheid van het kind te kunnen blijven waarbor-gen. Het kind moet dus ook opgevolgd worden op langere termijn. HetCBJ zou aan gemandateerde voorzieningen kunnen vragen om de opvol-ging van de familie te organiseren gedurende een bepaalde periode,voor het meisje maar ook voor haar toekomstige kinderen.

3.2.3.2 Binnen de gedwongen hulpverlening

Problematische opvoedingssituatie (POS)

Wanneer de hulpverlening van het Comité misloopt, de ouders niet meersamenwerken met het Comité om de bescherming van het kind te vrij-waren of wanneer de situatie heel ernstig of dringend is, zal een beroepgedaan worden op de gedwongen hulpverlening. Er is dan sprake vaneen problematische opvoedingssituatie (POS). In eerste instantie zal desituatie doorverwezen worden naar de Bemiddelingscommissie, die kanoordelen of op vrijwillige basis hulp mogelijk is. Indien dat het geval is,kan de zaak terugkeren naar het Comité Bijzondere Jeugdzorg. Indienniet, kan de zaak worden doorverwezen naar het parket, dat beslist dejeugdrechtbank al dan niet te vorderen. Een consulent van de socialedienst van de jeugdrechtbank zoekt dan de gepaste hulp. Binnen het par-ket is een parketmagistraat aangesteld als referentiemagistraat kindermis-handeling.

Afl. 6 – juni 2013 8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 1 / 11

08_Andere vormen van geweld.fm Page 41 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 12: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

Het parket kan, vooraleer het de jeugdrechtbank vordert, vragen aan depolitie om zich bij de familie te begeven en om te duiden op hetstrafrechtelijk verbod op VGV. Zo wordt de nodige voorlichting gegevenaan de ouders van de minderjarige, op een ‘officiële’ manier.

Indien de parketmagistraat de jeugdrechter vordert, neemt die kennisvan de problematische opvoedingssituatie en zal hij, waar noodzakelijk,de nodige maatregelen opleggen om het kind te beschermen die voor-zien zijn in het decreet inzake de bijzondere jeugdbijstand van 7 maart2008.1 Voor Nederlandstalige jongeren waarvan de gezinsverblijfplaatsgevestigd is in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is de ordonnantieinzake hulpverlening aan jongeren van 29 april 2004 van toepassing.2Deze voorziet dat de jeugdrechtbank in twee gevallen kan tussenkomen,met name:– wanneer de jeugdrechtbank vaststelt dat de gezondheid of de veilig-

heid van de jongere onmiddellijk en ernstig in het gedrang is en datde vrijwillige hulpverlening, die eerder in aanmerking moest wordengenomen op grond van het decreet van de Vlaamse Raad inzake bij-zondere jeugdbijstand, geweigerd werd of mislukt is;

– in geval van hoogdringendheid, wanneer de fysieke of psychischeintegriteit van de jongere onmiddellijk en rechtstreeks blootgesteld isaan een ernstig gevaar en wanneer is aangetoond dat het belang vande jongere niet toelaat de organisatie en het concreet verlenen vanvrijwillige hulpverlening af te wachten.

De maatregelen worden ten uitvoer gelegd door de bevoegde dienstenen instellingen van de Vlaamse Gemeenschap.3

De afdwingbare maatregelen die bijvoorbeeld opgelegd zouden kunnenworden door de jeugdrechter bij de preventie van VGV zijn:– het verstrekken van pedagogische richtlijnen aan de ouders van de

jongere over VGV.4 Dit zou informatie kunnen inhouden over de ver-schillende aspecten van VGV en de schadelijke gevolgen van de prak-tijk op de gezondheid;

– een familiale, psychosociale en opvoedende begeleiding aan de fami-lie van de jongere en/of het voorzien van een medische begeleidingvan de jongere.5 Hierbij kan het thema van vrouwenbesnijdenis wor-den besproken en de fysieke integriteit van het kind kan worden verze-kerd. Problematisch is echter dat er weinig voorzieningen bestaan omdeze maatregelen toe te passen.

1 Decreet van 7 maart 2008 inzake bijzondere jeugdbijstand, B.S. 15 april 2008.2 Ordonnantie gemeenschappelijke gemeenschapscommissie van het Brussels Hoofdstedelijk Ge-west van 29 april 2004 inzake hulpverlening aan jongeren, B.S. 1 juni 2004, art. 8.3 De medewerking van instellingen en diensten die onder de bevoegdheid van de Vlaamse Ge-meenschap vallen, wordt geregeld in een samenwerkingakkoord van 11 mei 2007.4 Decreet Bijzondere Jeugdbijstand, o.c., art. 38, § 1, 1°.5 Ordonnantie gemeenschappelijke gemeenschapscommissie van het Brussels Hoofdstedelijk Ge-west, o.c., art. 8.

8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 2 / 12 Afl. 6 – juni 2013

08_Andere vormen van geweld.fm Page 42 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 13: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

Bij hoogdringendheid

In geval van hoogdringendheid, wanneer de fysieke of psychische inte-griteit van de jongere onmiddellijk en rechtstreeks blootgesteld is aaneen ernstig gevaar, en wanneer is aangetoond dat het belang van de jon-gere niet toelaat de organisatie en het concreet verlenen van vrijwilligehulp af te wachten, kan de jongere volgens de ordonnantie enkel toever-trouwd worden aan een onthaalcentrum.1 Deze maatregel geldt vooreen periode van dertig dagen.In het decreet inzake bijzondere jeugdbijstand kunnen bij hoogdringend-heid een aantal afdwingbare maatregelen genomen worden door dejeugdrechter.2

Zo werd in Brussel door de jeugdrechter in hoogdringendheid beslist omtwee meisjes in een onthaalcentrum te plaatsen, omdat er een ernstigvermoeden was dat de familie een reis gepland had om de twee meisjeste laten besnijden. De vrijwillige hulpverlening en de pogingen om hetthema van vrouwenbesnijdenis te bespreken met de familie had geenenkel resultaat opgeleverd. Hoewel deze drastische maatregel de meisjeswaarschijnlijk heeft beschermd tegen vrouwenbesnijdenis bleek hij veelte ingrijpend te zijn ten opzichte van de familiale context.

Er zou nagedacht moeten worden over alternatieve maatregelen ommeisjes op een aangepaste manier te beschermen tegen VGV:– De parketmagistraat zou een seining van de minderjarige kunnen

inbrengen om te vermijden dat het kind het land zou verlaten (grens-controle), naar analogie met wat gebeurt bij ontvoeringen. Het kindkan langdurig geseind blijven in het systeem onder toezicht van deparketmagistraat.

– Een procedure in kort geding zou gestart kunnen worden op initiatiefvan de procureur des Konings.3 “In alle gevallen kan de jeugdrechtbankin het belang van het kind, op verzoek van beide ouders of van één vanhen, dan wel van de procureur des Konings alle beschikkingen met betrek-king tot het ouderlijk gezag opleggen of wijzigen.”

– Een procedure in kort geding om een schending van de fundamentelerechten van de minderjarige te vrijwaren.

Naast deze maatregelen zouden zowel binnen de vrijwillige als gedwongenhulpverlening meer beschermende maatregelen moeten bestaan, zoalseducatieve begeleiding van de familie en werken rond sociale normen. Ditom een grondige en langdurige begeleiding te verzekeren van meisjes diedeel uitmaken van een risicogroep, teneinde vrouwenbesnijdenis te

1 Ordonnantie gemeenschappelijke gemeenschapscommissie van het Brussels Hoofdstedelijk Ge-west, o.c., art. 92 Decreet van 7 maart 2008 inzake bijzondere jeugdbijstand, B.S. 15 april 2008, art. 43.3 Burgerlijk Wetboek, art. 387bis.

Afl. 6 – juni 2013 8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 1 / 13

08_Andere vormen van geweld.fm Page 43 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 14: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

verhinderen op lange termijn. Er is nood aan creativiteit om te zorgen vooreen adequate aanpak van de problematiek.

3.3 Kinderen die reeds besneden zijn

3.3.1 Signalen

Om een reeds uitgevoerde besnijdenis te herkennen wordt een onder-scheid gemaakt tussen signalen die opgevangen kunnen worden bijkleine kinderen die niet naar school gaan en oudere kinderen.

3.3.1.1 Bij jonge kinderen

Professionals die werken in opvangstructuren voor kinderen jonger dandrie jaar spelen een heel belangrijke rol in de preventie of opsporing vanVGV. Ze komen immers dagelijks in contact met de kinderen en kunneneventueel een recent geval van VGV opmerken.Bij de routineverzorging (verversen van de luier, toilet), kan een kinder-verzorgster onregelmatigheden aan de vulva opmerken die het gevolgkunnen zijn van een recente besnijdenis of infibulatie.

Symptomen van een recente besnijdenis bij een pasgeborene (FODGezondheid)– bloedverlies;– wonde aan de vulva;– pijn bij het plassen;– pijn tijdens de verzorging;– Opgelet: deze symptomen kunnen ook een andere oorzaak hebben,

zoals een infectie of gewone luieruitslag. Bij twijfel of bezorgdheid kanhet personeel van een crèche, kinderdagverblijf of een onthaaloudercontact opnemen met een arts en eventueel ook met het team vanKind en Gezin of een gespecialiseerd centrum.

3.3.1.2 Bij oudere kinderen

Een goed inzicht in de problematiek kan de teams van het CLB helpenom slachtoffers van VGV te ondersteunen.

Signalen op school die in verband kunnen worden gebracht met eenVGV:1– moeilijk kunnen plassen. Sommige geïnfibuleerde meisjes kunnen 15

tot 20 minuten nodig hebben om hun blaas te ledigen en moetendaarvoor op hun onderbuik drukken. Het kan gebeuren dat zij vaakvragen om naar het toilet te mogen en lang op het toilet zitten;

1 Danish National Board of Health, 2000.

8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 2 / 14 Afl. 6 – juni 2013

08_Andere vormen van geweld.fm Page 44 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 15: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

– pijnlijke maandstonden (vooral voor geïnfibuleerde meisjes) zodat zijtwee of drie dagen per maand in bed moeten blijven. Daardoor is deleerlinge herhaaldelijk afwezig, vaak zonder een medisch attest (jongemeisjes zijn bang of hebben geen geld om elke maand naar de dokterte gaan);

– pijn aan het litteken, schrik om bepaalde bewegingen te maken: som-mige meisjes weigeren om deel te nemen aan bepaalde sportactivitei-ten (fietsen, springen, atletiek…);

– een plotse gedragswijziging, een gebrek aan concentratie, een dalingvan de schoolresultaten kunnen het gevolg zijn van een recente VGV.Het meisje weet dat ze hierover niet kan praten met haar vriendinnen,die niet zouden begrijpen wat haar overkomen is (opmerking: in uit-zonderlijke gevallen wordt er wel over gepraat wanneer het meisje debesnijdenis als normaal beschouwt, als iets dat alle meisjes onder-gaan);

– een leerlinge die niet terugkomt na een schoolvakantie (terugkeer naarhet land voor VGV of een gedwongen huwelijk), onverklaarbare langeafwezigheid.

Soms gebeurt het dat een leerlinge er openlijk over spreekt, omdat zedenkt dat elk meisje dit ondergaat en dat het de norm is. Het is belangrijkom dit op te vangen en het op te volgen.

3.3.2 Aanpak

Indien het kind besneden is, moet in de eerste plaats de gezondheid vanhet meisje opgevolgd worden om de mogelijke schadelijke gevolgen vande praktijk zo veel mogelijk te beperken. Er moet ook aandacht besteedworden aan de familiale omgeving van het meisje: als er jongere zusjesaanwezig zijn, moeten die beschermd worden en moet er individuelevoorlichting worden gegeven aan de ouders, liefst door sleutelpersonen.Hierbij kan het Nederlands Handelingsprotocol ook een belangrijke lei-draad zijn.1 De vraag of er klacht ingediend moet worden zal afhangenvan de individuele situatie van het kind en haar familiale omgeving.

3.4 Het principe van het beroepsgeheim

Het principe van het beroepsgeheim moet gerespecteerd worden, hetzijbij een risico op besnijdenis, hetzij bij kennis van een besnijdenis bij eenmeisje. Het is belangrijk de nadruk te leggen op de preventie van VGVaangezien de praktijk belangrijke gevolgen heeft voor de gezondheid vanhet (mogelijke) slachtoffer.

1 Handelingsprotocol, Pharos, 2010, www.pharos.nl/nl/kenniscentrum/meisjesbesnijdenis/proto-collen/handelingsprotocol-amk.

Afl. 6 – juni 2013 8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 1 / 15

08_Andere vormen van geweld.fm Page 45 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 16: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

Het uiten van de bezorgdheid over een risico op verminking stuit somsop het principe van het beroepsgeheim, wat de doorstroming van infor-matie over een mogelijk risico op vrouwenbesnijdenis bemoeilijkt. Hetberoepsgeheim beoogt de bescherming van de noodzakelijke vertrou-wensrelatie tussen de cliënt en de deskundige, maar ook de persoon zelf,zijn vrijheid, zijn privéleven en de belangen van de maatschappij. Het iseen zwijgplicht die blijft gelden, zelfs als de betrokkene ermee instemtom deze op te heffen. Het doorbreken ervan wordt strafrechtelijk ver-volgd (artikel 458 van het Strafwetboek).

Daartegenover staat het principe van de verplichting tot hulp aan perso-nen in nood (schuldig verzuim). Er is hier sprake van een situatie waarinverschillende waarden botsen: zwijgen vanwege het verplichte beroeps-geheim of spreken om een onmiddellijke bescherming te bieden aan eenpersoon en op die manier hogere waarden te vrijwaren (fysieke of men-tale integriteit). In sommige gevallen kan men spreken van een werkelijkenoodtoestand, die de keuze rechtvaardigt om de bedreiging bekend temaken. De professional moet dus een afweging maken tussen deze tweebelangrijke principes: het beroepsgeheim respecteren en het principe omiemand in nood bij te staan.

Het beroepsgeheim weegt minder zwaar indien de minderjarige of eenandere kwetsbare persoon het risico loopt op een vorm van mishande-ling als bedoeld in art. 409 van het Strafwetboek. Bij bepaalde specifiekemisdrijven beschikt een hulpverlener (ook al heeft hij het slachtoffer nietgezien) over een meldingsrecht. Het gaat hier dus niet om een meldings-plicht. Het doorbreken van het beroepsgeheim wordt echter onderwor-pen aan enkele strikte voorwaarden: het misdrijf is reeds gepleegd, er iseen ernstig en dreigend gevaar voor de psychische of fysieke integriteitvan de betrokkene of er zijn aanwijzingen van een gewichtig en reëelgevaar dat andere minderjarigen of bedoelde kwetsbare personen hetslachtoffer kunnen worden van de opgesomde misdrijven. Bovendienmoet het zo zijn dat de hulpverlener deze integriteit zelf of met hulp vananderen (gedeeld beroepsgeheim) niet kan beschermen. Voorwaarde isdus dat de hulpverlening uitgeput moet zijn. Zo kan een aanmelding bijde procureur des Konings bijvoorbeeld overwogen worden in de vol-gende situaties:– Een sociale werker heeft een expliciete vraag gekregen om het adres

van een besnijdster te krijgen om een jonge vrouw te ‘reinigen’ die inde nabije toekomst gaat trouwen.

– Een dokter stelt vast dat een meisje een VGV heeft ondergaan in Belgiëen dat dit ook haar zuster te beurt zou kunnen vallen.

– Een verpleegster stelt vast dat een recent besneden meisje dringendverzorgd moet worden, zonder dat ze zelf kan ingrijpen en dat deouders haar niet naar het ziekenhuis willen brengen uit schrik om aan-gegeven te worden.

8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 2 / 16 Afl. 6 – juni 2013

08_Andere vormen van geweld.fm Page 46 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 17: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

Daarentegen zullen een gerucht, de nationaliteit of de etnische afkomstvan een persoon geen voldoende basis vormen voor een aanmelding.Deze elementen moeten enkel een aansporing zijn om een situatie op tevolgen en verder uit te diepen.

De vzw INTACT heeft een handleiding ontworpen over het beroepsge-heim en vrouwelijke genitale verminkingen. Deze brochure heeft alsopzet om professionals voorlichting te geven over VGV en personen diehiermee in aanraking komen aan te sporen om dit te bespreken metandere professionelen (samenwerken) en aan te moedigen om hun ver-antwoordelijkheid op te nemen wanneer ze geconfronteerd worden metdeze vorm van geweld.

4. Veelbelovende praktijken

Een aantal gespecialiseerde verenigingen hebben instrumenten ontwik-keld om de preventie en voorlichting over VGV te bevorderen, dikwijlsdankzij de steun van verschillende overheden.

4.1 Instrumenten

4.1.1 De praktijk van GAMS België: opvolgingsboekje van het meisje

Het eerste initiatief komt van GAMS België, dat sinds 2006 contractenopstelt tussen enerzijds de moeders die asiel aanvragen en lid wordenvan de vzw en anderzijds GAMS België, om de intacte meisjes te bescher-men. Deze overeenkomst bepaalt dat de meisjes elk jaar onderzochtmoeten worden door een arts om te bevestigen dat de externe geslachts-organen intact zijn. In 2009 gebeurde dit bij 60 meisjes. GAMS Belgiëkan dit contract niet afdwingen en het aanbevolen onderzoek is dus nietverplicht.

4.1.2 Paspoort INTACT

Dit document heeft als doel het strafrechtelijk verbod op VGV in Belgiëbekend te maken en is gericht tot nieuwkomers en mensen die op reisgaan naar landen waar de praktijk van VGV zeer vaak voorkomt. Het is debedoeling om hen te wijzen op de schadelijke gevolgen van VGV en opde strafbaarheid van de praktijk, ook indien het gebeurt in een anderland dan België. Er wordt eveneens gewezen op het feit dat oudersmogelijk bestraft kunnen worden indien ze de praktijk vergemakkelijkthebben. Dit document kan de families bijstaan als ze hun dochter willen

Afl. 6 – juni 2013 8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 1 / 17

08_Andere vormen van geweld.fm Page 47 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 18: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

beschermen wanneer ze op reis gaan naar hun land van herkomst, maaronder druk worden gezet door de gemeenschap.

4.2 Vorming van professionals

Sinds 2012 worden vormingen gegeven aan het medisch personeel vanziekenhuizen, waarbij vooral vroedvrouwen worden betrokken. Het is eenproject gecoördineerd door GAMS België dankzij een financiering van deFOD Volksgezondheid en in samenwerking met het International Centrefor Reproductive Health (ICRH). Er is overeengekomen dat wanneer eenbesneden vrouw bevalt van een dochtertje, Kind en Gezin hiervan wordtgeïnformeerd, zodat een opvolging van het meisje en haar moeder kanplaatsvinden. Een meer structurele inbedding van deze praktijk zounoodzakelijk zijn om een daadwerkelijke opvolging van de families teplannen.

INTACT, samen met het ICRH Gent en GAMS België hebben verschillendevormingen georganiseerd voor hulpverleners van de welzijnssector en desector politie/justitie alsook advocaten en sociale werkers. GAMS België isspecifieke vormingspakketten aan het ontwikkelen, bijvoorbeeld vooronderwijzers.

4.3 Gecoördineerde strategieën ter bestrijding van vrouwelijke genitale verminkingen

De gecoördineerde strategieën vormen een gezamenlijk referentiekadervoor analyse en actie ter bestrijding van vrouwelijke genitale verminkin-gen. Ze zijn het resultaat van workshops, waarbij een verscheidenheidaan betrokken actoren werd samengebracht (terreinorganisaties, doel-groep, experts, overheden) om een relatief volledige stand van zaken vande situatie op te maken.Ze hebben gediend ter ondersteuning van het overleg, geleid door hetInstituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, betreffende deontwikkeling van het Nationaal Actieplan (2010-2014) inzake de strijdtegen partnergeweld, uitgebreid naar andere vormen van andere vor-men van intrafamiliaal geweld (gedwongen huwelijken, vrouwelijke geni-tale verminkingen, zogenaamd eergerelateerd geweld).Deze overlegde strategieën hebben vooral actoren van de FranseGemeenschap en van de federale overheid samengebracht, maar in hetNationaal Actieplan wordt vermeld dat deze zullen worden uitgebreidnaar het grondgebied van de Vlaamse Gemeenschap om er een natio-naal draagvlak aan te geven.1

1 NAP 2010-2014, o.c.

8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 2 / 18 Afl. 6 – juni 2013

08_Andere vormen van geweld.fm Page 48 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 19: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

5. Knelpunten – beleidssignalen

5.1 Nood aan een draaiboek over de aanpak van VGV

Zoals reeds vermeld, bestaat er in België nog geen draaiboek over VGV.Hoewel er raadgevingen en aanbevelingen aan professionals zijn gege-ven via de handleiding ‘Vrouwelijke genitale verminking: een gids voorbetrokken beroepssectoren’ van de FOD Volksgezondheid, is er geenenkele richtlijn over de objectieve maatregelen bij een risico op VGV ende maatregelen die te nemen zijn door de diensten die werken rondgezondheidszorg (Kind en Gezin, CLB) en de diensten die steun gevenaan jongeren. Daardoor zijn er situaties waarbij sommige diensten eenrisico signaleren en andere niet. Er is een duidelijke behoefte aan een pro-tocol of aan richtlijnen over een preventieve aanpak van VGV, een risico-taxatie, een stappenplan bij vermoeden van VGV en een ketenaanpak. Eris eveneens nood aan een instrument om het thema bespreekbaar temaken met de families, rekening houdend met de sociale normen enwaarden van de gemeenschappen die VGV aanmoedigen. Zoals reedsvermeld heeft het Steunpunt Preventie voorbeeldzinnen uitgewerkt omhet thema aan te kaarten bij de familie, wat een goede inspiratiebron kanzijn voor alle professionals (zie 3.2.3).

Gespecialiseerde organisaties zoals GAMS en INTACT, in samenwerkingmet het onderzoekscentrum ICRH, hebben aanbevelingen voorgelegdaan het Vlaams Forum Kindermishandeling waarbij het Nederlandse pro-tocol als leidraad wordt gebruikt. Die aanbevelingen worden momenteelonderzocht.

5.2 Nood aan sleutelfiguren

Er is nood aan het uitbreiden van een netwerk van sleutelpersonen diekunnen meewerken aan een betere voorlichting en contact met debetrokken families en gemeenschappen.

5.3 Nood aan voorlichting van de nieuwkomers

Ten slotte is er ook behoefte aan een systematische voorlichting vannieuwkomers betreffende VGV, zodat ze zo snel mogelijk worden inge-licht over de schadelijke gevolgen voor de gezondheid, over het straf-rechtelijk verbod in België en het feit dat geen enkele religie VGVvoorschrijft. Dit zou de bescherming van de kinderen kunnen optimalise-ren.

Afl. 6 – juni 2013 8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 1 / 19

08_Andere vormen van geweld.fm Page 49 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 20: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

Referenties

• ANDRO, A., LESCLINGAND, M., CAMBOIS, E. en CIRBEAU, C., 2009.Excision et Handicap (ExH): Mesure des lésions et traumatismes et évalua-tion des besoins en chirurgie réparatrice. Volet quantitatif du projet Exci-sion et Handicap (ExH). Rapport final. Parijs: Institut National d’EtudesDémographiques.

• DANISH NATIONAL BOARD OF HEALTH, 2000. Teachers (hoofdstuk6). In Prevention of female circumcision (pp. 44-9). Albertslund (Den-mark): Sundhedsstyrelsens.

• FOD VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN ENLEEFMILIEU EN GAMS BELGIË, 2011. Vrouwelijke Genitale Verminking:handleiding voor de betrokken beroepssectoren. Brussel <http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/Guide%20MGF-NL_WEB_tcm336-152866.pdf>.

• GAMS BELGIË, 2008. Pas d’excision pour ma fille – Geen besnijdenis voormijn dochter. Folder nationale campagne 2008, Brussel.

• GGOLFB, 2009. Croyances, traditions et délivrances des soins médi-caux. Rapport du groupe de travail Éthique et économie: Gynécologie-obstétrique et multiculturalité. Brussel.

• HENRY, N. & WEIL-CURIEL, L., 2007. Exciseuse. City Editions: Paris.

• HM GOVERNMENT, 2011. Multi-agency practice guidelines, FemaleGenital Mutilation. London, 24 February 2011, <https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/153235/dh_124588.pdf.pdf>.

• INTACT, 2010. Het beroepsgeheim en de vrouwelijke genitale verminking.Brussel <http://www.intact-association.org/images/stories/brochure-nl-vandeurzen.pdf>.

• INTACT, 2012. Verbod op vrouwelijke genitale verminking; hier en elders.Brussel.

• INTACT, 2013. Praktische handleiding bestemd voor advocaten. Brussel<http://www.intact-association.org/nl/welkom/hulpverleners/asiel-recht/handboek-voor-advocaten.html>.

• LEYE, E., YSEBAERT, I., DEBLONDE, J., CLAEYS, P., VERMEULEN, G.,JACQUEMYN, Y., et al., 2008. Female genital mutilation: Knowledge,

8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 2 / 20 Afl. 6 – juni 2013

08_Andere vormen van geweld.fm Page 50 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM

Page 21: 1Vrouwelijke genitale verminking geweld afl...Handboek Familiaal geweld 1Vrouwelijke genitale verminking Auteurs: Fabienne Richard GAMS België Christine Flamand vzw INTACT 1. Inleiding

Handboek Familiaal geweld

attitudes and practices of Flemish gynæcologists. Eur J ContraceptReprod Health Care, 13, 182-190.

• Nationaal Actieplan ter bestrijding van partnergeweld en andere vor-men van intrafamiliaal geweld, 2010-2014, Goedgekeurd door deInterministeriële Conferentie Integratie in de Maatschappij, dinsdag23 november 2010. <http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/101123-PAN%20NL_tcm336-113077.pdf>.

• PHAROS, 2010. Handelingsprotocol vrouwelijke genitale verminking bijminderjarigen; Uitleg en handvatten bij Ketenaanpak <http://www.pharos.nl/nl/kenniscentrum/meisjesbesnijdenis/protocollen/han-delingsprotocol-amk>.

• Minister van Justitie, Stefaan DE CLERCK, Vlaams Minister van Welzijn,Volksgezondheid en Gezin, Jo VANDEURZEN, 2010. Protocol Kindermis-handeling Justitie-Welzijn. Antwerpen, 30 maart 2010. <http://www.provant.be/binaries/proto-col%20kindermishandeling%20zndr%20handtekening%20%282%29_tcm7-104591.pdf>.

• RIJKSINSTITUUT VOOR VOLKSGEZONDHEID EN MILIEU (RIVM), 2010.Standpunt Preventie van Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV) door deJeugdgezondheidszorg. Bilthoven.http://www.pharos.nl/nl/kenniscen-trum/meisjesbesnijdenis/protocollen/standpunt-jgz

–• UN High Commissioner for Refugees, Guidance Note on RefugeeClaims relating to Female Genital Mutilation, 2009. Geneva, May2009 <http://www.refworld.org/docid/4a0c28492.html>.

• VLAAMSE OVERHEID, 2009. Besluit van 3 september 2009 ter vaststel-ling van de operationele doelstellingen van de Centra voor Leerlingen-begeleiding, bij toepassing van het decreet van 3 juli 2009.

Afl. 6 – juni 2013 8. Andere vormen van geweld – Beleid en regelgeving – 1 / 21

08_Andere vormen van geweld.fm Page 51 Wednesday, July 3, 2013 11:41 AM