6
6 KAPAK Durham Üniversitesi İslami Finans Program Direktörü Prof. Dr. Mehmet Asutay: İslam bankacılığı başarısını ispatlamıştır

2015-05-Al Baraka Turk-Bereket Magazine-On Islamic Finance

Embed Size (px)

DESCRIPTION

The Impact of the Hizmet movement on Turkey’s Bilateral Trade

Citation preview

  • 6KAPAK

    Durham niversitesi slami Finans Program Direktr Prof. Dr. Mehmet Asutay:

    slam bankacl baarsn ispatlamtr

  • slami finans ve katlm bankacl konusunda Durham niversitesi slami Finans Program Direktr Prof. Dr. Mehmet Asutay ile grtk.

    - Dnya genelinde (Bat l-keleri de dhil) slami finans sistemine (Katlm Bankac-l) ynelik bir tevecchn olduunu gzlemliyoruz. n-celikle bu konuyu deerlendi-rir misiniz?

    - zellikle kresel finansal krizden sonra dnyada al-ternatif finansal metotlar konusunda kimi evrelerde ciddi bir aray balam-tr. Bu balamda, yakn zamanlarda slami finans ve rnlerine ynelik daha pozitif ve youn bir ilginin gelitii yadsnamaz bir gerektir. slami finans ve bankaclnn krizi yara al-madan atlatabilmi olmas, akademik camiadaki ilginin artmasyla birlikte, finansal piyasalar ve politikaclarn da sz konusu sektr ile ilgili almalar ve deerlen-dirmeler yapmalarna vesile olmutur. Bununla birlikte, Mslman lkelerde muha-fazakr kimlie ait simge-lerin ne km olmas ve bu balamda dinin finansal alan konusunda da norm-larnn merkeze alnmas gerektii anlay zellikle finansal kriz ile karlat-rldnda, slami finansn dayankllk testini gemi olmasyla daha da glen-mi ve bylece daha pozitif alglar ve tahayyller olu-mutur. Mslman olmayan toplumlar ve lkelerde

    faaliyet gsteren finansal kurum ve bankalar iin ise slami finans, daralm olan finansal piyasalarda inovas-yon, rn eitlendirmesi ve yeni piyasalara alabil-mek iin bir frsat olarak deerlendirilmitir.

    Dnyaya rnek oluyor

    Ayrca birok lke, zellikle Krfez lkelerinde birikmi olan youn sermayeden faydalanabilmek iin, slami finans bir seenek olarak deerlendirmitir. Bu do-rultuda, Krfez kalknma fonlarnda birikmi olan ciddi miktarda sermayenin bir ks-m slami finans tevik eden piyasalar nemser olunca, Mslman olmayan lkeler de bu seenei strateji ola-rak gelitirmilerdir. Sadece Abu Dabi Yatrm Fonunda 1 trilyona yakn bir sermayenin birikmi olmas bile, zellikle Batl lkelerin finansal kriz sebebiyle daralan finansal ha-cimlerini geniletip ekonomik bymeyi salamak iin slami finansa daha pozitif yaklama-larna sebep olmutur.

    - Bu konudaki sreci zetler-sek, nasl bir seyir izliyor sla-mi finans sistemi?

    - 1963 ylnda, Msrn gne-yinde kk bir kyde temel-

    leri atlan slami bankacln bugn dnya piyasalarna girebilmi olmasyla birlikte, kurumsal ve yapsal olarak ciddi gelimeler sergilemi olmas olduka nemlidir. Kk bir ehir bankacl-ndan 40 yl iinde 2 trilyon dolara ulam varlk yaps, kresel finans dnyas ile mukayese edildiinde nis-peten kk olsa da, bu ba-ary, faaliyet gsterdikleri lkelerdeki politik olumsuz-luklara ramen gstermi olduklarn gz ard etme-mek lazmdr. Artk, olduka gelimi yntemler ve metot-lar ile genileyen rn trleri ve finansman metotlaryla dnyann hemen hemen her kesinde faaliyet gsteren bir sektrden bahsediyoruz.

    Entegre bir yap

    Bat dnyas da dhil, birok lkede eitim ve aratrma kurumlarnn eitim prog-ramlar kurduu ve aratr-malar yapld bir paradigma ve sektrden bahsediyoruz. Sermaye piyasalar ve banka-cln yan sra, finansman ve sigorta sektryle bir btn olarak ele alnmas gereken slami finans, bankaclk d finansal kurumlaryla (vakf, zekt fonlar ve slami mik-rofinans) devaml gelien ve srdrlebilir bymeyi ya-

    kalam baarl bir sektr ve finansman metodu olmutur. Ksaca finansal olarak slam bankacl ve finans olduka baarl bir kurum ve banka-clk metodu olmutur.

    - Bu sreci Trkiye zelinde deerlendirirsek, kamu ban-kalarnn hazrlklarn da dikkate alarak neler sylemek istersiniz?

    - Trkiyede slami bankaclk ve finansn gelimesi, Endo-nezya rneinde olduu gibi siyasi ve toplumsal srecin negatif etkisinden dolay olduka zayf olmutur. Bu dorultuda, Trkiyede ilk slami bankann Malezya ile hemen hemen ayn zaman-larda kurulduunu dnr-sek, bu lke ile mukayese edildiinde olduka kk bir ekonomi olan Malez-yann baarsn teslim etme-miz gerekmektedir.

    slami finans noktasnda insan kayna dhil finansal altyapsn hemen hemen her alanda gelitiren Malezyada, slami finansn finansal sis-tem iindeki oran %20leri gemiken, lkemizde sz konusu oran %5 civarnda kalmtr. Bu tablonun ortaya kmasnda, Trkiyenin eko-nomi politii nemli bir etken olmutur. Ancak son on ylda sz konusu ekonomi politik deimi olmasna ramen

    7

    KAPAK

    Sermaye piyasalar ve bankacln yan sra, finansman ve sigorta sektryle bir btn olarak ele alnmas gereken slami finans, bankaclk d finansal kurumlaryla (vakf, zekt fonlar ve slami mikrofinans) devaml gelien ve srdrlebilir bymeyi yakalam baarl bir sektr ve finansman metodu olmutur.

  • hem arz ve hem de talep tara-fnda ciddi bir gelime kayde-dilmemesi olduka nemlidir. Ki bu hususta tketicilerin ve yatrmclarn olduka prag-matik olmas nemli bir sebep diye dnyorum.

    Hkmetin bunu amak iin kamu slami bankalar kurmak istemesi pozitif gibi grnse de benim bu konuda ok pozitif dndm sylemem mmkn deil. Dnyada daha ok zel sek-tre dayal olarak gelimi olan slami bankaclk, byle-ce devlet bankacl seklinde yeni bir modele kavumu olacaktr. Ancak, Trkiye gibi gelien ekonomilerde kamu bankalarnn siyasi otoriteden bamsz olarak finansal kararlar vermeleri mmkn olmuyorken, bu-nun bir de slami bankaclk sektrnde yaplma ihtimali, slami normlarla ekillenen ve alan bir yap iin ciddi negatif sonular dourabilir. Hkmetin, slami banka-cla meruiyet ve ivme

    salamak iin byle bir proje gelitirdiini anlamakla bera-ber, bunun sonularnn ciddi ekilde dnlmesi gerekti-ini ifade etmek istiyorum.

    - eitli niversitelerin bnye-sinde kurulan slam Ekonomisi ve Finans Aratrma Merkezi ve benzer almalar hakknda neler sylemek istersiniz?

    - Trkiyede slam ekono-misi ve finans konusundaki akademik almalar ve eitim, Malezya ve Endo-nezya gibi lkelere gre geri

    kalm olmakla birlikte, son zamanlarda ciddi bir ivme kazanmtr. Sakarya niver-sitesindeki kurumsallama ile Sabahattin Zaim niver-sitesi, stanbul niversitesi, stanbul Ticaret niversitesi ve Medeniyet niversite-sindeki almalar birlikte ele alndnda, sz konusu faaliyetlerin dikkate deer olduunu belirtmek gerekir.

    stanbuldaki programlar muhtemelen daha ok ban-kaclk ve finans sektr oryantasyonu erevesinde geliecektir. Benim beklentim

    ise; Sakarya ile birlikte yakn zamanda Konya, Kayseri, Ga-ziantep ve Bursa gibi endstri ve imalat sanayiinin youn ol-duu blgelerde, reel ekono-miye ynelik bir slami finans oryantasyonu geliebilecei ynnde. Ayrca, Trkiyede birok programn almas olduka sevindirici olmakla beraber, en byk endiem sz konusu programlarn ei-tim verecek insan kaynann snrl olmas nedeniyle, altya-plar oluturulmadan iyi ni-yetle yola klm programlar olarak kalmalardr. Bu ba-lamda, sadece ilahiyatlarn veya sadece sektrden gelen bankaclarn arlkl olduu bir eitim sisteminin olumas sektr iin sakncal olacaktr. lahiyat younluklu bir eitim, normatif fkh prensiplerinin ve muamelat/finans me-totlarnn tanmlanmas ile snrl kalabilir; bankaclarn eitimde arlkl olmas ise hlihazrda gerekletirilen slami finansn teorize edil-mesi anlamna gelebilir.

    Bu balamda, ontolojik ve epistemolojik olarak, tarihsel birikim ierisinde olumu dnceler, modeller ve kuramlar vardr. Sz konu-su kuramlarn kendi teorik yaplar ierisinde kuramsal ve normatif olarak retil-mesi gerekir ve bu sayede slami finansa daha salkl bir ereve hazrlanm olur. Aksi takdirde, sz konusu programlar, her ne kadar ksa dnemde gerekli i gcn temin etmede faydal olsa da, uzun dnemde teorik zemini olmayan pragmatist prog-ramlar olarak kalabilirler.

    Bunun yan sra, sz konusu programlarda slam iktisa-

    8

    KAPAK

    slami finanstaki slamilik alternatif bir paradigmadan ve bu balamda deerlere dayal, reel ekonomi ile isellemi, sosyal sorumluluk ve adalet merkezli, emei nceleyen, kalknmac, evreci, iyi ynetiimi amalayan ve insani gelimeyi hedefleyen bir paradigmadr.

  • dnn eksik olmas, teorik eitim konusunda nemli bir eksikliktir. Bu nedenle, sadece slami finans ve fkha sdrlm eitimin yeterli olmayacan belirtmem gerekiyor. Bir dier problem de bu programlardan yetien rencilerin istihdam ile ilgilidir. Her ne kadar yeni kamu katlm bankalar ve muhtemelen bir slam Kal-knma Bankas ve devlet or-taklnda byk bir yatrm bankas dnlyorsa da, her yl yzlerce rencinin mezun olacan dnrsek bunlarn dier blmlerin rencileri gibi kendi alan-larnda istihdam bulmalar g olabilir. Bu balamda, her ne kadar Trkiye, slam ekonomisi ve finans eitimi konusunda ge kalm olsa da sektrnn hala %5 civa-rndaki bir kapasite ile ka kiiye istihdam imkn aabi-lecei konusunda ciddi ekil-de dnmek gerekiyor.

    Bilgi eksikliinedikkat edilmeli- slami finans ya da Katlm Bankacl sadece faizsiz sistem midir? Nasl alglan-mal, boyutlar nelerdir?

    - slami finans konusunda yaplan ilk eletiri faizsiz yntemden ne kadar farkl olduudur. Bu biraz slami finans konusundaki bilgi ek-sikliinden, bir de ne yazk ki slami finansn murabaha ve borca ynelik finansmana younlamasndan kaynak-lanmaktadr. Trkiyede din eitim ne yazk ki finansal ve ekonomi konular referans gsterilmeden, daha ok ibadet yn arlkl olarak

    gelimitir. Baka bir ifade ile muamelat ksm retil-memekle beraber, informal eitim olarak algladm camilerdeki vaazlarda ve din cemaatlerdeki eitimde de bu hususlara deinilmeme-sinden kaynaklanan slami finans hususundaki bilgi eksiklii en byk problem-lerden biri olarak karmza kmaktadr. Dier husus ise, slami bankalarn % 90lara varan ekilde murabaha ve bor arlkl finansman yn-temleri kullanmas insanlarn kafasnda faiz ile finanse edilme arasnda netice olarak fark olmad grnn h-kim olmasna sebep olmutur. Hlbuki sadece Trkiyede deil, dnyada da slami fi-nans, slami bankacln n-ne kabilmeli ve murabaha ve borca dayal finansmann tesinde slami finansal me-totlar da gelitirilmelidir.

    Baka bir ifade ile form ya da ekil olarak bakldnda insanlarmz kanlmaz olarak sonu itibaryla uygulamadaki slami bankaclkta fark gre-meyebilirler; ancak ierik ve deer olarak slam ekonomisi ve finansn murabahadan te baka bir simgesel ve normatif dnyas ve buna ilikin finans-man yntemleri ve aralar vardr. slami finans Msl-man dnyada kurumsal olarak yeni olan slami bankaclktan nce vard. Trkiye periferisi dhil Mslman dnyada mu-daraba ve muarakah tarihsel olarak slamn katlmcla dayal moral ekonomisinin bir paras olarak slami deer-lerin ekonomi ve toplumsal deerlerle rlm bir sosyal formasyonu ve retim tek-nikleri ile var olmutur. Bu balamda ierik konusunda

    ciddi ekilde bir transformas-yon olmas gerekiyor ki fkh formlara sktrlm slam bankaclnn dier finansman trlerinden farkl olmad algs ortadan kalkabilsin.

    nsan merkezli sistemSrecin fkh yoluyla helal olmas sonularn helal olduu anlamna gelmiyor. Tevhidi metodoloji, niyet zerine ina edilmi olan ekil ya da fkh anlayn yeterli olmadn gstermektedir. Bu nedenle, tevhid niyet yannda sonucun da iselletirilmi olduu helal ve hatta onun

    da tesinde tayyib (Allahn istemi olduu dnyadaki varlk dzeni ile uyum iinde) olduu bir paradigmay ge-rektirir. te o zaman, slami bankaclk dier bankaclktan farkl deildir anlayndan kurtulmamz mmkn olacak, slami bankaclk ve finans, reel sektrdeki etkisi ile insan-larn hayatlarnda daha fazla yer edinecek, kalknma odakl, insan merkezli, evreci, sosyal ve iyi ynetiimci, sorumlu yani tayyib olabilecektir. Bu ise bir paradigma meselesi olarak, sadece banka kurumu-nun dnda, sistemik bir anla-y gerekmektedir ki burada sizin sorularnzdaki sistem referansn dzeltmem gereki-

    9

    KAPAK

  • 10

    KAPAK

    s

    yor; var olan hliyle sistemden ok sektrden bahsediyoruz ki hibrid bir sektrdr.

    - Bu sistemin dierlerine gre artlar ya da baarsnn sr-lar nelerdir, sizce nasl daha baarl olunabilir?

    - Teorik olarak, slam eko-nomisi ve finans, ekonomik ve finansal ilikileri kendi normatif dnyasnn etik ve moral normlar ile tanmla-m olmasnn yan sra belli bir toplumsal formasyon ve retim-tketim ilikileri paradigmas sunmu olmas nedeniyle nemlidir. Bu balamda, moral dnyaya dayanan tevhidi erevede kuramsallam olan slami finansn gerektirdii paradig-ma ile finansallamaya dayal kapitalizm paradigmas ara-snda teorik, pratik, metot ve tahayyl farkllklar vardr. Bu ok geni bir konudur, ancak, sadece slami finans incelememiz durumunda bile finansallama yoluyla srekli kronik kriz yaratan

    kapitalizm arasnda ciddi ekilde operasyonel farkl-lklarn olduu grlecektir. Faize dayanmayan, belirsizlik zerinden finans yapma-yan, speklasyon ve kumar yasaklayan ve finansn reel varlklara dayandrlarak yaplmasn gerektiren slam moral ekonomisinin bir ya-ps olmas nedeniyle, slami finans etkilerini hl hisset-tiimiz kresel finansal kriz-den nemsenecek bir zarar almadan kabilmitir. Ayrca, slami bankalar ciddi bir problem yaamadan finansal krize kar dayankllk testini baar ile gemitir. Geri bunda, slami finansn youn olarak uyguland lkelerin likidite sorununun olmam olmas da nemlidir. Ancak, teorik olarak saydmz zelliklere sahip bir otantik slami finans, krizlere daha dayankl olabilecektir. Dier taraftan, kriz dnemindeki baars ile birok evrenin ilgisini kendisine ekebilmeyi baaran slami finansa, bat lkeleri de kaytsz kalama-

    mtr. ngiltere Babakan Cameron, 2013 Kasmnda Londrada yaplan Dnya slam Ekonomisi Forumunda hibir Mslman politika-cnn yapamad lde, slami finans merkezi olma arzularn dile getirmitir.

    Ahlaki deerlere balBir dier husus ise, slami finansn kendisini otantik olarak slami norm ve refe-ranslar ile aklad sre etkinliinin var olacadr. Bu nedenle, baarnn anlamn da aklamak gerekiyor. sla-mi finanstaki slamilik alter-natif bir paradigmadan ve bu balamda deerlere dayal, reel ekonomi ile isellemi, sosyal sorumluluk ve adalet merkezli, emei nceleyen, kalknmac, evreci, iyi y-netiimi amalayan ve insani gelimeyi hedefleyen bir paradigmadr. slami finans, finansal kurum ve enstrman olarak finansal alandaki tm

    zorluklara ramen baarl olmutur. Ancak, bahsettiim otantik amalar konusunda ciddi baarlar gstereme-mitir. Her ne kadar Trkiye slam bankacl, Endonezya rneinde de olduu gibi KOBlere finans salamadaki gibi, daha pozitif ise de, slami finans sektrnn bu amala-r operasyonlarnda iselle-tirmesi gerekiyor ki verilmi olan sz tutulmu olsun ve slami finans orijinal amala-rna alternatif bir paradigma olarak ulaabilsin. Bu ba-lamda, bahsettiim alanlarda ciddi farkllklar gstermesi gerekmektedir. Toxic enstr-manlardan uzak durmaldr; nk zaman iinde trevler ve tavarruk gibi enstrmanlar sektrde fkh sre ile kabul edilmeye balam grnyor ki bu da daha fazla finan-sallamaya sebep olacaktr. Hlbuki slami finansn fark-ll reel ekonomi ile ahlaki deerlere bal bir finansman ve sosyal formasyon metodu oluudur. Malezya ve Krfez lkelerinde slami finans r-nekleri incelendiinde, fi-nansmann daha ok finansal piyasalar, emlak ve tketim sektrlerine ynelik olduu grlmektedir. Buna karn, Trkiye ve Endonezyada KO-Blerin finansmannn biraz daha fazla ne km olmas sevindirici bir gelimedir.

    Ksaca baary finansalamak-tan uzak olarak, slami moral ekonomi ile tanmladmz zaman, slam bankaclnn ve finansmannn etkisini ve operasyonlarn sadece finan-sal rasyolar ile deil, maqasid al-Shariah (eriatin maksat-larn) ne lde iselletir-dii ve bu konuda sonular

  • itibariyle ne kadar maksada yaklat ile lmemiz gereke-cektir. Unutmayalm ki, slami finansn temel metodu olan maqasid (maksat), insanlarn refah olarak tanmlanmtr ve bu balamda, slami finan-sn kapsamnda yaplan her bir ticari, finansal ve ekonomik ilemin insan refahn maksi-mize etmesi amacn tamas lazmdr. Oysa bugn slami finansn sktrld fkh er-evesinde sadece maslahat eksenli bir yaklamn hkim olduu grlmektedir. Maqa-sid al-Shariahsz maslahat, finansal baary salasa da, slami finansn otantik ama-lar ve paradigmatik farkll konusunda beklenen etkinlii gsterebileceini zannetmiyo-rum. Bu kapsamda, baar sla-mi finanstaki farkllk ve slami finanstaki slaminin anlamnn ne kadar maqasidi sonu ola-rak retebildii ile ilgilidir.

    - Son olarak neler ilave etmek istersiniz?

    - slami bankacln ve finan-sn talep yannn, din eitim veren kurumlar tarafndan gelitirilecek eitim ve re-tim programlaryla destek-lenmesi gerekiyor. Anadolu Kalvinizmden te i evrele-rinin kendi deerlerini ifade eden bu kurumlara ynelme-lerinin salanmas gerekiyor ki bunun iin Trkiyedeki katlm bankalarnn kendi kapal devre yaplarndan kp topluma ait olduklarn hissettirmeleri gerekmek-tedir. Deimi olan Trkiye ekonomi politiinde hl aznlk ve vey evlat olarak dayatlm rollerini oyna-maktan vazgemeleri daha faydal olacaktr.

    Bunun yan sra, salkl ve gelimi retim ve imalat sektr olan Trkiyede, slam bankacl ve finans bu sek-trlere daha yakn davranma-l, ekonominin gerekliine uygun finansman politikalar uygulamal ve bu balamda geleneksel bankalardan fark-n gsterebilmelidir.

    Son olarak, slami normlar ile retilmi olan slami ban-kaclk ve finans bugn dn-yann her piyasasnda ilem grmektedir. Bu sayede, Is-lamiphobiann hkim olduu gnmz dnyasnda slam ile ilgili daha pozitif bir mesaj verebilmekte olup, sosyal sermaye olarak byle bir sonu retmesi nemlidir.

    nsanlk refahna katk salyorAyrca, slami finans ile yz-yllar sonra ilk defa bilginin slam dnyasndan Batya ve dier lkelere transfer olma-s ok nemli bir gelimedir. Srekli, batdan renmi olan Mslman toplumlar, artk slami bilgi temelinde slami finans ile ilgili olarak batya bilgi transfer ede-bilmektedir. Bu balamda, slami finans ve bankaclk, kurum ve sre olarak ope-rasyon ve enstrmanlar ile nemli bir kurumdur ve otantik deerler iinde geli-tirilmesinin insanlk refahna pozitif bir etkisi olacaktr. Sonu itibariyle, slaminin anlamna uygun ekilde insan ve kalknma merkezli bir paradigma erevesinde tahayyl edilmesi gerekmek-tedir ki verilmi sze uygun olunsun.

    Prof. Dr. Mehmet Asutay

    Ortadou ve slami Ekonomi Politii ve Finans profesr olarak Durham University Business Schoolda akademik haya-tna devam eden Asutay, ayn zamanda Durham Centre from Islamic Economics and Financein direktrln yapmaktadr. slami finans konusundaki mastr ve doktora programlarnn ve yaz okulunun da direktrln yapan Asutayn aratrma konularn slam moral ekonomisi, slami finans ve bankaclk ile Ortadou ve Trkiye ekonomi politii oluturmaktadr. Ara-trma alanlarndaki kavramsal ve ampirik almalar arasnda, en son slami finans ile ilgili km olan ciltlik almasndan bahsedebiliriz (Gerlach Publishing, 2015).

    11

    KAPAK