RAZVOJ URBANIH SISTEMA EVROPE U SREDNJEM VIJEKU

Vježba 3. Amir Halilović, asistent

POLITIČKA I VJERSKA ORGANIZACIJA SREDNJOVJEKOVNOG DRUŠTVA

Od II. stoljeća počinje slabiti Rimsko carstvo

Uzroci: težnje za samostalnošću pojedinih naroda i provincija, invazije barbarskih naroda

Kelti, Franci, Alemani i Goti

Konačnom raspadu Carstva doprinijela je i podjela na Istočno i Zapadno Rimsko carstvo

God 324-330. car Konstantin osniva Konstantinopolis (sjedište Istočnorimskog Carstva Vizantije)

Carstvo se održalo do 1453. god. Kada ga osvajaju Turci

Početkom VI st. Zapadno Rimsko Carstvo je podijeljeno na više kraljevstava: Franačko, Kraljevina Vizigota, Ostrogota, Anglosaksonaca, Burgunda i dr.

Kasnije se osnivaju i druge kraljevine: Njemačka, Francuska, Norveška, Danska, Poljska, Ugarska, Kijevska država, države južnih Slavena

Od VIII-X stoljeća stvara se moćna Franačka država (teritorij današnje Francuske, Njemačke, Austrije, Italije, Beneluksa)

Dinastija Karolinga – Karlo Veliki

To je vrijeme kada sa istoka prodiru Slaveni

Značajan je i prodor Arapa; stvaranje velike Islamske države

Razdoblje od XI do XIV stoljeća karakterišu značajne teritorijalne promjene

Velika politička i teritorijalna rascjepkanost unutar pojedinih kraljevina

Formiraju se jake grofovije i vojvodstva koja teže samostalnsti

Srednji vijek je razdoblje kršćanstva hegemonija crkve

Teritorijalna organizacija Crkve u srednjem vijeku:

Svaka od ovih jedinica imala je svoje sjedište sa vjerskim i svjetovnim institucijama

Crkva je svojim položajem, veličinom i izgledom dominirala u prostoru (Firenca u XV st. 90 000 st. i 110 crkava)

Nadbiskupije

Biskupije

Župe

FEUDALIZAM – novi društveni poredak u srednjovjekovnoj Evropi

Feudalci posjeduju zemlju i na njoj grade zamkove – bezemljaši postaju kmetovi

Utvrđeni zamci se intenzivno grade od X do XIII st.

Od XII stoljeća dolazi do razvoja trgovine i zanata

Trgovci osnivaju svoja udruženja – gilde

U udaljenijim krajevima osnivaju hanze

Bez obzira na razvoj trgovine društvo ranog srednjeg vijeka ostalo je agrarno sa dominacijom poljoprivrede

Trgovački savezi pojedinih gradova - najpoznatija je Velika Hanza (od kraja 12. st.) koja je u 14. stoljeću ujedinjavala oko 160gradova

PROSTORNA STRUKTURA SREDNJOVJEKOVNOG GRADA

• Zamak• Sjedište svjetovne vlasti• Kompleks vjerskih institucija• Kompleks gradske uprave sa

gradskom vijećnicom• Kompleks objekata vezan za

privredni život grada• Stambeni dijelovi

Osnovni morfološko-funkcionalni

dijelovi srednjovjekovnog

grada:

Zamak

Jezgra razvoja mnogih gradova

Postojali su: kraljevski, grofovski, kneževski, viteški, samostanski zamkovi, a ponegdje su i katedrale imale svoje zamkove

U nekim gradovima zamak je u središtu grada, u nekima na rubu, a u nekima odijeljen od grada

Gradovi se grade na lokacijama koje omogućuju izgradnju dobrog odbrambenog sistema

Takve lokacije su: visoke stijene, brežuljci, otoci, i sl.

Trgovačko naselje se razvija kao predgrađe uz saobraćajnice, udaljeno od zamka

Često se novi grad razvijao neposredno uz zamak

Srednjevjekovni Trogir

Katedrala; crkva; samostan

Katedrala – najvažnija vjerska institucija i središte okupljanja stanovništva

Katedrale često imaju i svoj odbrambeni sistem, vlastiti zid

Crkva – njihov broj je zavisio od veličine grada

Uz crkvu se nalazio i trg za okupljanje vjernika

Samostani su imali svoje ckve

Bili su samostalni kompleksi sa odbrambenim zidom

Zamak i katedrala bili su najznačajniji elementi u prostornoj strukturi grada

CIVITAS – najrazvijeniji oblik grada u upravnom smislu

U početku taj status su imali biskupski, kraljevski, samostanski gradovi

Od civitasa su se razlikovali locus, oppidum ili burgum kojima je nedostajala sloboda civitasa

Za potrebe gradskog vijeća, gradske uprave i gradonačelnika u gradovima su se gradile gradske kuće ili vijećnice

Gradski trgovi

Gradski trg imao je više namjena i specifičan položaj u gradu

Služio je za razmjenu dobara (tržnica), za javne skupove, vjerske obrede, smotre vojske, itd.

Osim glavnog, postojali su i manji trgovi u pojedinim četvrtima

Oblik trga zavisio je od toga da li se grad razvijao planski ili neplanski

U malim, trgovačko-obrtničkim gradovima često se formirao i tzv. ulični trg

Riječ je zapravo o proširenoj ulici koja je prolazila sredinom naselja i spajala dvoja gradska vrata

Odbrambeni sistem

U početku su fortifikaciju činili nasipi, jarci s vodom i drvene palisade

Drvo se kao građevinski materijal počelo zamjenjivati kamenom, pa se grade kameni zidovi

Kasnije se iskorištavaju prirodno-geografske karakteristike terena: padine, vodene površine, stijene itd.

PLANOVI SREDNJEVJEKOVNOG GRADA

U planski građenim gradovima nastale su pravougaone mreže i blokovi, a spontani razvoj je uslovio postanak nepravilnih struktura

Neki gradovi su imali složenu strukturu jer su pojedini dijelovi nastajali u različito vrijeme i na različite načine

Ulice

Ulice su bile uske i često nepravilne

Bile su namjenjene pješacima a ne kolskom saobraćaju

Glavne ulice dijelile su grad na četvrti koje su imale karakter samostalnih jedinica (vlastiti trg, crkva i sl.)

U početku su ulice bile nabijeni zemljani putevi

Kasnije, od XII st. dolazi do njihovog popločavanja

U srednjevjekovnim gradovima preovladavale su niske kuće (prizemnice, jednospratnice ili dvospratnice)

Gustoća izgrađenosti bila je velika, po 50 i više kuća po hektaru gradskog zemljišta

Higijenski uslovi života u gradovima bili su loši

Osim nedostatka vode bilo je i problema s kanalizacijom i higijenom uopšte

Zbog loših higijenskih prilika i velike gustoće stanovništva epidemije su bile česte

Najveća pošast je bila KUGA

U srednjem vijeku postojali su specifični stilovi gradnje:– Romanički (od IX do XIII st.)– Gotički (od XIII do XV st.)

Lijevo- Kosi toranj u Pisi (romanički

stil gradnje)

Desno – Katedrala Notre Dame u

Parizu (gotički stil gradnje)

SOCIJALNA TOPOGRAFIJA GRADA

Stvara se građanski sloj stanovništva

Prvi pravi takav sloj (poslije klera i vlastele) bili su trgovci i obrtnici

Izrazitog socijalnog zoninga nije bilo iako su postojale socijalne razlike

HVALA NA PAŽNJI