4bffbc07d90f3-Medjunarodna Ekonomija i Finansije-seminarski

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

ISTOCNO SARAJEVO

SEMINARSKI RAD

IZ PREDMETA:

MEDJUNARODNA EKONOMIJA I FINANSIJE

TEMA:

“OBLICI MEDJUNARODNOG KRETANJA KAPITALA”

STUDENT PROFESOR

Igor Paunovic doc. dr Radovan Klincov

Br. Indexa II-518/08

Oblici medjunarodnog kretanja kapitala

Sadrzaj:

1. Uvod....................................................................................................................................32. Medjunarodno kretanje kapitala.....................................................................................43. Oblici medjunarodnog kretanja kapitala........................................................................4

3.1 Medjunarodno kretanje zajmovnog kapitala..........................................................53.2 Portfolio investicije………………………………………………….........................73.3 Direktne strane investicije………..………………………………….......................7

4. Medjunarodna ekonomska pomoc..................................................................................95. Motivi medjunarodnog kretanja......................................................................................96. Svjetska iskustva medjunarodnog kretanja kapitala..................................................107. Sporazum o slobodnoj trgovini.......................................................................................118. Direktne investicije u inostranstvu / najsigurniji put ka globalizaciji........................129. Zakljucak..........................................................................................................................1310. Literatura..........................................................................................................................14

11.

Strana 2


1. UVOD

Međunarodno kretanje kapitala, kao dio međunarodnog finansiranja, jedan je od najatraktivnijih oblika međunarodne saradnje i ostvarivanja strategijskih ciljeva. Međunarodno finansiranje u užem smislu je kreditiranje roba i usluga, što podrazumijeva povratnu i istovremenu finansijsku transakciju ili izvoz i uvoz kapitala gdje finansijski tokovi idu u oba pravca, ali ne istovremeno, već po isteku određenog vremenskog perioda. Međunarodno finansiranje u širem smislu uključuje prenos roba, usluga, kapitala i novca iz jedne zemlje u drugu i to u vidu raznih ekonomskih pomoći, reparacija i poklona. Međunarodno kretanje kapitala, kao njegov dio, podrazumijeva transfer realnih i finansijskih sredstava, institucija, preduzeća i rezidenata iz različitih zemalja u cilju zadovoljenja ekonomskih interesa učesnika u transferu. Međunarodno kretanje kapitala jedan je od najatraktivnijih oblika međunarodne suradnje među tvrtkama. Globalizacija se može primjenjivati tek ako dođe do promjene poslovnog razmišljanja i ako postoje tvrtke spremne prihvatiti rizik koji ona sa sobom nosi. Tržište je pritom samo temelj za postojanje globalne konkurencije, odnosno izravne konkurencije tvrtki na svim tržištima bez promjena na proizvodu ili usluzi i bez prilagodbe lokalnim zahtjevima. Rad se sastoji od pet dijelova u kojima je riječ o osnovnim oblicima međunarodnog kretanja kapitala, crnogorskim i svjetskim iskustvima na tome području, sporazumu o slobodnoj trgovini te izravnim investicijama u inozemstvu kao njegovu glavnom obliku. Zaključak je ovog rada da kapital uložen izvan nacionalnih granica dobiva multinacionalni karakter, što opravdava međunarodno kretanje kapitala kao najvažniji oblik međunarodnog financiranja i odlučujući čimbenik globalizacije

Strana 3


2. MEĐUNARODNO KRETANJE KAPITALA

Osnovni cilj ovog seminarskog rada je da objasni: 1. Medjunarodno kretanje kapitala i2. Da objasni oblike medjunarodnog kretanja kapitala.

Pod medjunarodnim kretanjem kapitala podrazumjevamo transfer realnih i finansijskih sredstava izmedju subjekata razlicitih zemalja sa odlozenim kontratransferom za odredjeni vremenski period, a u cilju ostvarivanja odredjenih ekonomskih i politickih interesa ucesnika u tom transferu. Nijedna savremena privreda ne moze se izolovati od potrebe da izvozi i uvozi kapital, bez obzira na to da li, ukupno gledano, ima neto suficit ili neto deficit u kapitalu, tako da je kretanje kapitala izmedju zemalja dvosmjerno, pri cemu se u jednom slucaju subjekti odredjene zemlje pojavljuju kao davaoci, a drugi put kao korisnici kapitala.

Najveci dio medjunarodnog kretanja kapitala odvija se izmedju razvijenih zemalja, odnosno subjekata iz ovih zemalja, koji su glavni davaoci i korisnici kapitala u svjetskim razmjerama. Privrede u razvoju (zemlje u razvoju i zemlje u tranziciji, kao sto je Bosna i Hercegovina) se kao grupacija uglavnom pojavljuju kao korisnici kapitala, a mnogo manje kao davaoci kapitala, mada se neke od njih, u posljednje vrijeme, u odredjenoj mjeri, pojavljuju i kao relativno znacajni davaoci kapitala.

3. OBLICI MEĐUNARODNOG KRETANJA KAPITALA

Kretanje kapitala izmedju subjekata razlicitih zemalja vrsi se u raznim oblicima od kojih su dva osnovna, i to: medjunarodno kretanje privatnog kapitala i medjunarodno kretanje javnog kapitala. Privatni kapital (pojedinci, private kompanije, komercijalne banke) krece se prvenstveno u obliku direktnih investicija, portfolio investicija, kao i u formi kredita i depozita. Javni capital (drzavni budzet i centralne i drzavne banke) krece se prvenstveno u obliku bilateralnih zajmova i kredita, portfolio investicija i u formi bespovratne ekonomske pomoci. Posebna vrsta javnog kapitala su zajmovi medjunarodnih organizacija, kao sto su: IBRD, IMF, IDA, EBRD, IFC i dr. institucije sa slicnim profilom angazovanja.

Medjunarodni tokovi kapitala se prema rocnosti dijele na kretanje kratkorocnog, srednjorocnog i dugorocnog kapitala. Pri tome, ne postoje u svemu usaglaseni i striktni kriterijumi za ovu podjelu. Medjutim, uglavnom se u kategoriju kratkorocnog kapitala ubrajaju plasmani sa rokom do godinu dana, dok je srednjorocni kapital onaj koji je plasiran na period od jedne do pet godina, dok je dugorocni kapital onaj sa plasmanom preko pet godina. Po pravilu, kratkorocni kapital se koristi za finansiranje tekuceg poslovanja, a srednjorocni i dugorocni kapital za investicione namjene.

Kapital se moze transferiratiu novcanom obliku (transfer finansijskih sredstava) ili transferom realnih vrijednosti (izvoz opreme i druge robe). U pojedinim slucajevima se kod odobravanja finansijskih kredita kao uslov postavlja da se njegova sredstva koriste za kupovine robe i usluga od odredjenih isporucilaca i tada se govori o vezanim kreditima. Posebna vrsta kredita cija je upotreba vezana za odredjene namjene su izvozni krediti koje odobravaju isporucioci opreme-krediti isporucilaca (supplier credit), dok je druga vrsta izvoznih kredita-krediti kupcu (buyer

Strana 4


credit) koje odobravaju finansijske institucije zemlje izvoznika inostranim kupcima za finansiranje njihovih isporuka na kredit iz zemlje kreditora mnogo bliza klasicnim vezanim kreditima.

U vezi sa navedenim, postoji o podjela na finansijske kredite, tj. kredite koji se daju i vracaju u novcu, i robne kredite, tj. kredite koji se daju radi finansiranja kupovine robe ili placanja usluga, princip cemu je ugovorom o kreditu odredjena namjena za koju se kredit moze koristiti.

Po svojoj namjeni, inostrani kapital se moze plasirati u tacno odredjene projekte (project approach) ili u ostvarivanje sirih razvojnih ciljeva odnosno programa (program approach). Kapital za realizaciju odredjenoh projekata najcesce traze pojedinacna preduzeca, ali to mogu bit ii drzave, ako su ovi projekti strateskog privrednog i razvojnog znacaja, princip cemu su drzave te koje traze kapital za programe.

Privatni investitori gotovo iskljucivo plasiraju kapital u odredjene projekte, dok javni kapital, pored projekta, prihvata da se angazuje i u realizaciji programa. Projekte vise odgovaraju davaocima kapitala, pogotovo onim privatnog karaktera, jer pruzaju vece garancije za rentabilnu upotrebu sredstava i lakes vezivanje transfera kapitala za isporuke robe, usluga i tehnologija. S obzirom na globalnu prirodu programa, zajmovi za programe vise odgovaraju korisnicima, jer predvidjaju manji stepen vezivanja, ali nose u sebi rizik nedovoljno namjenskog i efikasnog koriscenja sredstava, sto se pokazalo u brojnim programima javne pomoci za razvoj.

Sustinski, opredjeljenje za projekte i za programe vezano je za dostignuti nivo razvoja zemlje i za svojevrstan odnos plana i trzista u alokaciji resursa u svakoj pojedinoj zemlji. Zbog toga je potrebna pravilna kombinacija projekata i programa da bi se zadovoljili makro i mikro interesi u koriscenju medjunarodnog kapitala.

Kretanje kapitala van nacionalnih granica utiče na međunarodnu diversifikaciju poslovnih aktivnosti, što utiče na jačanje konkurentske prednosti i stvaranje globalnog konkurentskog proizvoda. Međunarodno kretanje kapitala utiče na privredni rast, promjenu privredne strukture, platni bilans, zaposlenost i privrednu stabilnost pojedinačnih zemalja. Iz tog razloga međunarodno kretanje kapitala je jedan od osnovnih generatora i akceleratora globalizacije. Dakle, u teoriji postoje tri osnovna oblika međunarodnog kretanja kapitala i to:

a. Međunarodno kretanje zajmovnog kapitalab. Portfolio investicijec. Direktne strane investicije

3.1 Medjunarodno kretanje zajmovnog kapitala

Međunarodno kretanje zajmovnog kapitala je finansijsko posredovanje u realizaciji finansijskih viškova jednog sektora u finansiranje manjkova drugih sektora. Razvojem privreda i finansijskih tržišta ekonomski razvijenih zemalja dolazilo je i do diversifikacije metoda i instrumenata finansijskog posredovanja. Počelo se sa klasičnim zajmovima, a nastavilo preko pozajmljivanja dugoročnog kapitala emitovanjem obveznica. U tom slućaju korporativni sektor, emitovanjem

Strana 5


raznih finansijskih instrumenata vrši realokaciju finansijskih viškova i manjkova direktno ili uz minimalno posredovanje bankarskog sektora. U zemljama u razvoju nije razvijeno finansijsko tržište pa je i danas glavni oblik priliva inostranog kapitala zajmovni kapital. U periodu od 1961. do 1970. godine, od ukupnog priliva iz inostranstva 66 odsto je bilo u obliku zajmova, a u razdoblju od 1971. do 1980. godine, oko 46 odsto Ostatak su činile portfolio investicije i direktne investicije u inostranstvu. Sa kulminacijom dužničke krize u zemljama u razvoju i odlivom kapitala dolazi do sloma ovog oblika međunarodnog kretanja kapitala, mada takva situacija nije konačna, jer su danas tendencije poslovnog bankarstva multinacionalnog karaktera i odnose se na međunarodni platni promet, emitovanje obveznica i promet deviza.

Medjunarodni krediti i zajmovi su tradicionalni i znacajan vid medjunarodnog kretanja kapitala. Zajmovni kapital predstavlja takav oblik koriscenja kapitala u kome se korisnik kapitala javlja u ulozi duznika, a vlasnik kapitala u ulozi povjerioca. Ovaj kreditni odnos moze se ostvariti u neposrednom kontaktu izmedju vlasnika kapitala – povjerioca i korisnika kapitala – duznika, u kom slucaju se govori o direktnom ili neposrednom kreditnom odnosu, ili posredno preko bankarsko – finansijskog posrednika, u kom slucaju se radi o posrednom kreditnom odnosu.

Zajmovni kapital koji se plasira preko trzista kapitala na duze rokove nosi veci stepen rizika, a samim tim ima i vecu cijenu kostanja. Zastita od standardnih rizika (kreditni rizik, kursni rizik, rizik kamatne stope) ostvaruje se obicno ugovaranjem promjenjivih kamatnih stopa, kao i putem terminskih i opcionih poslova. Veca cijena kostanbja zajmnovnog kapitala uslovljena je visokim troskovima u vezi sa: emisijom i plasmanom hartija od vrijednosti zajmovnog karaktera, visokim troskovima utvrdjivanja kreditnog boniteta zajmoprimca, troskovima u vezi sa odobravanjem, kontrolom koriscenja i naplatom kredita, kao i visokim troskovima unovcavanja potrazivanja iz ovih kredita u upravljanju imovinom koja sluzi kao realno pokrice za naplatu kredita.

Za medjunarodno kretanje zajmovnog kapitala bitno je medjunarodno finansijsko trziste preko koga se vrsi plasman i angazuju slobodna finansijska sredstva. Organizovani dio tog trzista cine komercijalne banke i druge finansijske institucije koje se bave kreditiranjem i kupovinom i prodajom hartija od vrijednosti. Komercijalne privatne banke pretezno odobravaju kratkorocne i srednjorocne, a u odredjenoj mjeri i dugorocne kredite prevashodno zajmoprimcima sa visokim bonitetom.

Velike svjetske banke igrale su znacajnu ulogu u finansiranju svjetskog privrednog razvoja, a posebno kada su u pitanju manje razvijene zemlje. U tome su banke bile relativno oprezne sve do sedamdesetih godina proslog vijeka, ali kada su veliki suficiti zemalja izvoznica nafte obezbjedili znatan priliv svjezeg novca, koji se preko Evro trzista nasao u fondovima velikih svjetskih banaka, oni su poceli da vode ekspanzivnu politiku kreditiranja, koja je bila potpomognuta tada relativno niskim kamatnim stopama, sto je pogodovalo mnogim zemljama u razvoju, ali i razvijenim zemljama, da putem bankarskih kredita finansiraju svoju platnobilansnu neravnotezu. Medjutim, krajem sedamdesetih godina dolazi do rasta nivoa kamatnih stopa i kursa USD, sto je enormno povecalo obaveze zemalja duznika i dovelo do krize spoljnih dugova koja je koluminirala 1982., sa serijom reprograma i otpisa dugova koji su pogodili bilanse banaka. Od tada su svjetske banke postale mnogo opreznije u odobravanju novih kredita i relativan znacaj bankraskih kredita kao eksternog vida finansiranja zemalja u razvoju je opao,

Strana 6


cak i kod onih koje spadaju u kategoriju novoindustrijalizovanih zemalja u razvoju, pogotovo poslje Azijske krize 1997-98. Godine.

Poseban oblik medjunarodnih zajmova su medjunarodni javni zajmovi koji mogu biti bilateralni, na bazi medjudrzavnih sporazuma i multilateralni, koji odobravaju medjunarodne finansijske organizacije.

3.2 Portfolio investicije

Razvoj finansijskih tržišta i finansijskih instrumenata sa sobom nosi rizik, koji investitori pokušavaju diversifikovati držeći u svom portfelju hartije od vrijednosti (HOV). U poslednje vrijeme portfolio investicije se tretiraju kao kupovina HOV, do nivoa koji ne daje pravo kontrole nad subjektima u koje je uloženo, i za njih se najviše zanimaju penzioni fondovi, uzajamni fondovi (mutual fonds) i fondovi zdravstvenog osiguranja. Kod portfolio investicija ne postoji kontrola nad radom preduzeća u inostranstvu, već se radi o kupovini HOV, koje vlasniku donose rentu u visini kamate na uloženi kapital u HOV. Sa globalizacijom finansijskih tržišta ovaj oblik međunarodnog kretanja kapitala dobija na značaju, jer je lakše diferencirati rizik u slučaju postojanja većeg broja tržišta. Pod ovim investicijama podrazumijeva se međunarodna diversifikacija, što nosi visok stepen valutnog rizika odnosno rizika promjene deviznog kursa. Portfolio investicije, kao nekad atraktivan oblik međunarodnog kretanja kapitala, aktuelan do velike ekonomske krize 30 – tih godina, kada je čak 90 odsto ino kapitala plasirano u ovom obliku, danas možemo posmatrati na dva načina. Prvi način je ulaganje u obveznice i HOV koje emituju inostrane vlade ili preduzeća. Na taj način pozajmljuju se sredstva uz kamatu i ostvaruje se transfer kapitala uz minimum rizika. Drugi način je ulaganje kapitala u strana preduzeća gdje vlasnik ne učestvuje u njegovoj upotrebi ali učestvuje u podjeli profita. Motiv za portfolio investicijama je mogućnost prinosa na uloženi kapital, imajući u vidu pozitivnu korelaciju prinosa i rizika. Globalizacijom finansijskih tržišta i njihovim povezivanjem one dobijaju na značaju. To je stvorilo mogučnost da diversifikacija rizika bude još veća, jer se kapital može investirati i u domaće i u inostrane papire. Prisustvo na različitim finansijskim tržištima, posredstvom kupovine ino papira, stvara veću mogučnost za diversifikacijom rizika, što ove investicije čini atraktivnim za one investitore koji žele sigurnost svojih ulaganja uz ostvarivanje relativno visokih prinosa. Ovaj proces je intenzivirala pojava transnacionalnih kompanija koja su u cilju smanjenja rizika kupovala HOV lokalnih privrednih subjekata. Portfolio investicije su obično privilegija razvijenih zemalja jer je uslov za njihovo postojanje razvijenost finansijskog tržišta. U cilju privlačenja ovakvog oblika kapitala zemlje u razvoju su usmjerile svoje napore ka liberalizaciji spoljno trgovinskih politika, devizne politike i razvoja finansijskih tržišta.

3.3 Direktne strane investicije

Direktne investicije u inostranstvu prvenstveno se odnose na dugoročan plasman privatnog kapitala u inostranstvo. U globalnom poslovnom okruženju neophodno je povezivanje i saradnja sa inostranim firmama. Direktne investicije u inostranstvu su oblik ulaganja kapitala u preduzeće izvan matične zemlje kojim se stiče vlasnička kontrola nad tim preduzećem. Do tridesetih godina, kada je svijet zahvatila velika dužnička kriza, portfolio investicije su imale 90 odsto ino

Strana 7


kapitala. Od tada na svjetsku ekonomsku scenu stupaju direktne investicije u inostranstvu, koje doživljavaju kulminaciju osamdesetih godina, od kada svjetski tokovi rastu godišnje prosječno za 30 odsto, što je čak tri puta više od rasta svjetskog izvoza. Direktne investicije u inostranstvu su ipak nešto više od međunarodnog kretanja kapitala, s obzirom na elemenat kontrole u preduzeću, i njihova izuzetna dinamika nesumnjivo se pripisuje aktivnostima transnacionalnih kompanija i promjenama u globalnom poslovnom okruženju. Povezivanje sa inostranim firmama na bilo koji način, vodi proširenju poslovne aktivnosti preduzeća van državnih granica i to su koraci globalizacije. Očigledno je da su direktne investicije u inostranstvu najsigurniji put ka globalizaciji i najvažniji aspekt u ocjeni dokle je preduzeće stiglo u tom procesu. One doprinose procesu globalizacije i internacionalizacije, pomažu u ekonomskom integrisanju zemalja u razvoju u svjetske ekonomske tokove, a njihov značaj i uloga rastu sa procesima liberalizacije svjetske trgovine.

Direktne investicije u inostranstvu, ili strane direktne investicije (foreign direct investment) predstavljaju takav oblik ulaganja kapitala koji obezbjedjuje stranom investitoru sticanje prava svojine, kontrole i upravljanja po osnovu ulozenog kapitala. Ove investicije imaju za svrhu stvaranje nekog permanentnog ekonomskog i pravnog interesa i to tako aktivnog interesa u kome je sadrzana teznja investitora da kroz kontrolu i upravljanje ulozenim kapitalom ostvaruje profit. Ovo su preduzetnicke invsticije, za koje nije nuzno da uticaj investitora bude potpun i apsolutan, vec je dovoljno da stepen kontrole i upravljanja bude takav da moze da utice na poslovnu politiku preduzeca i drugog pravnog lica u koji je ulozen kapital.

UNCTAD definise strane i direktne investicije kao investicije koje podrazumjevaju dugorocan odnos i trajni interes kao i kontrolu entiteta rezidenta jedne privrede (stranog direktnog investitora ili matiicne kompanije) u kompaniji rezidentu druge preivrede u odnosu na onu iz koje je strani direktni investitor. Kao komponente stranih direktnih investicija navode se:

1. Vlasnicki kapital (equity capital), tj. Kupovina akcija ili udjela u kompaniji od strane stranog investitora,

2. Reinvestirani profit kompaniji u kome strani investitor ima vlasnicki kapital,3. 3.Medjukompanijski zajmovi, medjukompanijske duznicke transakcije izmedju maticne

kompanije i afilijacija.

Direktne investicije u inostranstvo mogu se ostvariti u razlicitim vidovima. Najcesci je osnivanje kompanije afilijacije maticne kompanije u drugoj zemlji koja je u potpunom vlasnistvu investitora ili kupovinom kompanije, odnosno dijela kompanije. Osnivanje nove kompanijje u inostranstvu se definise kao „greenfiled“ investicija, dok se investiranje u postojecu kompaniju ostvaruje putem spajanja (mergere) i kupovine (acquisition), s tim sto je znacaj ovog drugog modela tzv. M&A (merger and acquisition) vremenom sve veci.

Poseban vid direktnih investicija je zajednicko poslovno ulaganje (joint venture) u kojima ucestvuju partneri iz razlicitih zemalja koji ulazu sredstva sa ciljem zajednickog rada, snosenja rizika i podjele ostvarenog profita. Zajednicko poslovno ulaganje se realizuje na bazi ugovora i nije nuzno povezana sa ulaganjem u odredjeno preduzece jednog od partnera ili formiranjem zajednicke kompanije, odnosno moze se realizovati u nekorporativnoj formi.

Strana 8


4. Medjunarodna ekonomska pomoc

Specificnu kategoriju medjunarodnog kretanja kapitala cini ekonomska pomoc koja je u pocetkupodrazumjevala bespovratna davanja, tj. poklon da bi se kasnije u ovu kategoriju ukljucili i zajmovi koji se odobravaju pod povoljnijim uslovima od trzisnih, u pogledu rokova otpöate, perioda poceka i kamate. U ovom domenu je posebno znacajno angazovanje Komiteta za razvoj (Development Assistance Committee - DAC) OECD-a, koji odobrava sredstva pomoci razvijenim zemljama, bilo da je ona u vidu poklona, tehnicke pomoci ili zajmova pod vrlo povoljnim uslovima (sa elementom poklona od najmanje 25%).

Ova sredstva koja se pod koncesionim uslovima daju nerazvijenim zemljama, a prije svega najmanje nerazvijenim zemljama u razvoju, kojih prema klasifikaciji Ujedinjenih nacija ima 48, tretiraju se kao javna pomoc za razvoj (Officialy Development Assistance – ODA). Ova sredstva pomoci su posebno znacajna za nerazvijene zemlje zato sto je za njih, zbog visokog rizika zemlje, medjunarodno trziste kapitala nedostupno, a najveci broj ovih zemalja ne bi ni mogao da servisira obaveze po kreditima koji se odobravaju pod standardnim komercijalnim uslovima.

5. Motivi medjunarodnog kretanja kapitala

Motivi medjunarodnog kretanja kapitala zavise od oblika u kome se kapital nalazi. Razlliciti motivi, npr., opredjeljuju privatne u odnosu na javne tokove, a postoje razlike i izmedju pojedninih vidova privatnog i javnog kapitala, s tim da se, u principu, privatni kapital krece ekonomskim motivima, a javni kapital na osnovu sirih drustveno-politickih interesa.

Ostvarivanje veceg profita ili nekog drugog prihoda od ulozenog kapitala (kamata, dividenda) je osnovni motiv izvoza kapitala, dok su ostali motivi naajcesce posredni i u funkciji ovog glavnog motiva. Ovi drugi motivi bi se mogli grupisati u nekoliko kategorija. Tu je motiv koriscenja bogatijih i jeftinijih resursa u inostranstvu u odnosu na one kojima raspolaze zemlja izvoznica kapitala, kao sto su: jeftinija radna snaga, nize cijene sirovina i energije, sto je posebno bitno kod radno i sirovinski intezivnih proizvodnih procesa.

Pored troskova proizvodnje osvajanje trzista odredjene zemlje vrlo je cest motiv za izvoz kapitala, zbog velicine tog trzista i plasmana, pri cemu se koriste lokalni izvori snadbjevanja, smanjuju transportni i drugi troskovi, a ujedno se koristi i zasticeni status domace proizvodnje u okviru carinskog sistema te zemlje.

Jedan broj proizvoda, a prije svega kapitalna dobra (oprema, postrojenja, masine, brodovi) se zbog svoje visoke jedinicne cijene ne mogu na medjunarodnom trzistu prodati bez odgovarajucih kreditnih uslova, a citav niz nerazvijenih zemalja koje imaju velike potrebe za ovim proizvodima nema potrebnu platezno sposobnu traznju, tako da je izvozno kreditiranje, koje predstavlja oblik izvoza kapitala, ekonomska nuznost za isporucioca.

Strana 9


Motiv izvoza kapitala moze biti i namjera da se obezbjedi odredjeni politicki uticaj u nekoj zemlji, sto je uglavnom prisutno kod plasmana kapitala iz javnih izvora, prije svega kod raznih programa pomoci, ali i „omeksavanjem“ komercijalnih uslova plasmana privatnog kapitala kroz razne javne subvencije. Motiv medjunarodnih institucija kod plasmana kpitala je unaprijedjenje privrednog i drustvenog razvoja zemlje korisnika i da se doprinese skladnijem razvoju svjetske privrede.

Osnovni motiv za uvoz kapitala, sa stanovista preduzeca ili zemlje korisnika jeste obezbjedjenje nedostajucih sredstava za poslovanje i razvoj, odnosno realizaciju odredjenih projekata i programa, a u uslovima kada za to nema dovoljno sopstvenih sredstava, odnosno domace akumulacije ili su uslovi njenog angazovanja nepovoljni. Na makro planu uvozom kapitala se pokriva deficit platnog ( i spoljnotrgovinskog) bilansa, poboljsava snadbjevenost domaceg trzista, ostvaruje porast zaposlenosti i proizvodnje, vrsi transfer tehnologije itd., sto sve ima uticaja na privredni rast i razvoj zemlje. Uvoz kapitala, a possebno ako od toga nacionalna privreda od toga zavisi, vremenom dovodi, pored ekonomske, i do raznih vrsta politicke zavisnosti sa citavim nizom negativnih reperkusija.

6. Svjetska iskustva medjunarodnog kretanja kapitala

Kina je najbolji primjer kako direktne investicije u inostranstvu mogu da budu mač sa dvije oštrice odnosno kako pretjerivanje u davanju povlastica stranim investitorima može da ugrozi domaću proizvodnju. Kina trenutno ima najveće stope privrednog rasta na svijetu i ima najveći nivo direktnih investicija, pa je 2002. godine prestigla i SAD. Međutim, u Kini se pretjeruje sa povlasticama stranim investitorima i na taj način diskriminiše sopstvena proizvodnja. Ovo će u dugom roku dovesti do raspada domaće industrije i Kina će izgubiti mnoge komparativne prednosti koje sada ima. Kina je dostigla dovoljan nivo razvoja, pa sada treba ukidati povlasticestranim investitorima i dovesti ih na nivo domaćih preduzeća kako bi se pojačala konkurencija. U suprotnom, previše investicija će uništiti Kinu. Dokaz je odnos domaćih investicija prema stranim investicijama koji je u ovoj zemlji četiri do pet puta manji od prosjeka zemalja u razvoju. Direktne investicije su dobre za ekonomiju i jedan od najzaslužnijih faktora zašto je Kina danas na nivou na kom se trenutno nalazi. Jedini problem je da sada treba prilagoditi pravni okvir i pravila igre postojećoj situaciji. Za razliku od SAD i evropskih ključnih investitora, Velike Britanije i Njemačke, koje svoj kapital uglavnom plasiraju na relaciji razvijene zemlje - razvijene zemlje (između 60 do 80 odsto), Japan usmjerava svoje direktne investicije prema zemljama u razvoju. U te svrhe koristi oko 60 odsto svog izvoznog investicionog kapitala. Na ovaj način Japan želi da obezbijedi jeftine sirovine, radnu snagu i da dislocira prljave tehnologije sa svojih područja, za šta su zemlje u razvoju bile najpovoljnije. U početku Japan je svoj kapital usmjeravao u grane koje mogu da pruže podršku regularnom izvozu japanske robe (distribucija, transport, servis), pa otuda tumačenje da su japanske investicije bile trade-oriented. Ipak, u poslednje vrijeme, Japan je promijenio svoju trade-oriented strategiju, pa su japanske direktne investicije usmjerene ka Evropi, SAD i dinamičnim zemljama Azije, i idu u industrijske grane kao što su automobilska industrija i elektronika, s ciljem opsluživanja lokalnog tržišta. Svojom novom investicionom strategijom Japan želi da u svakoj članici Trijade izradi regionalno integrisanu mrežu afilijacija, koja je nezavisna i samodovoljna. Cilj Japana je da izgradnjom

Strana 10


takve mreže stekne status “insajdera” ili prisutnog člana u sva tri kraka -Evropa, SAD i Azija, i tako obezbijedi pristup tržištu.

7. Sporazum o slobodnoj trgovini

Od početka 2005. godine, po osnovu Sporazuma o slobodnoj trgovini u jugoistočnoj Evropi, smanjene su carine na uvoz “osjetljivih” industrijskih proizvoda iz Albanije, Bugarske, Hrvatske i Rumunije u Srbiju i Crnu Goru. Za proizvode uvezene iz Albanije i Bugarske od sada će biti naplaćivano 60 odsto osnovne carinske stope, a iz Hrvatske i Rumunije 40 . Regionalnu zonu slobodne trgovine, uspostavljenu 2001. potpisivanjem posebnog Memoranduma, čine Makedonija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Rumunija, Bugarska, Albanija, Moldavija i Srbija i Crna Gora, koja je potpisala bilateralne sporazume o liberalizaciji trgovinskih režima sa svim ovim zemljama. Sporazumima je najmanje 90 odsto vrijednosti uzajamnog prometa robe oslobođeno carina od 2001, dok se za najosjetljivije, one postepeno smanjuju do 2007. godine. Sa Makedonijom se pregovara oko izmjena i dopuna Sporazuma potpisanog sa njom još 1996. godine. Crna Gora je posebno insistirala na zaštiti ranog voća i povrća, predlagala uvođenje sezonskih carina kako bi zaštitila domaću proizvodnju, a traženo je i da na listu osjetljivih industrijskih proizvoda budu uvrštene sveske, muške košulje i ekseri. Slobodna trgovina uskraćuje državnim budžetima dio prihoda od carina, ali njeni zagovornici tvrde da, dugoročno, dobijaju i one i njihovi potrošači, kroz bolju ponudu i jeftiniju i kvalitetniju robu Osim smanjenja carina, slobodna trgovina podrazumijeva i obavezu postepenog uklanjanja necarinskih barijera, odnosno slučajeva korupcije, restriktivnog viznog režima, nepotrebnih procedura i tehničkih prepreka, jer one u praksi mogu biti veća smetnja od carinskih stopa. Sporazumima je obuhvaćena većina industrijskih i poljoprivrednih prozivoda, a definisani su oni za koje zemlje potpisnice mogu uvesti takozvane kvote, odnosno smanjiti ili potpuno ukinuti carine za određene količine robe, najčešće poljoprivredne. Da bi crnogorska Uprava carina mogla da prati ugovorene kvote, potrebno je da Crna Gora i Srbija koordiniraju povezivanje informacionih sistema carinskih službi. Prva analize dosadašnjih efekata primjene Sporazuma rade se u okviru Drugog stola Pakta stabilnosti jugoistočne Evrope, koji se bavi pitanjima regionalne trgovine i smanjenjem prepreka za nju i ekonomsku saradnju, a pratiće ih plan postepenog prevazilaženja. Ugovori sa Albanijom, Bugarskom, Moldavijom i Rumunijom su stupili na snagu prošle godine, tako da se puni efekti Sporazuma mogu očekivati tek ove godine. Manje konkurentne zemlje svakako imaju određenu dozu kritičnosti prema ovom projektu, što je i očekivano, a Crna Gora ga podržava, posebno zato što je riječ o jednom od snažnih instrumenata za razvoj ekonomske saradnje na Balkanu. U posljednje vrijeme i Kosovo intenzivno radi na uključivanje u regionalnu zonu slobodne trgovine, a tamošnja Misija Ujedninjenih nacija je potpisala ugovor o liberalizovanom prometu sa Albanijom. Počeli su pregovori sa Makedonijom i razmatranje mogućnosti potpisivanja ugovora između Misije i Rumunije, kao i Bosne i Hercegovine. Ipak, jugoistočna Evropa biće u punom smislu zona slobodne trgovine tek liberalizacijom usluga, jer su prepreke prometu mnogobrojne posebno u saobračaju, telekomunikacijama, finansijama i javnim službama. Sve zemlje su naglasile zainteresovanost za dalju liberalizaciju trgovine u regionu, svjesne da bi to dovelo do povećanja trgovinske razmjene i podsticanja direktnih stranih ulaganja. Novi krug smanjenja carina u zoni slobodne trgovine planiran je početkom naredne godine, na 40 odsto osnovne carinske stope za proizvode iz Albanije i Bugarske, a 20 iz Rumunije i Hrvatske. Ipak, jugoistočna Evropa biće u punom smislu zona slobodne trgovine tek

Strana 11


liberalizacijom usluga, jer su prepreke prometu mnogobrojne, posebno u saobračaju, telekomunikacijama, finansijama i javnim službama.

8. Direktne investicije u inostranstvu / najsigurniji put ka globalizaciji

Ako želimo napraviti analizu dokle je jedna kompanija stigla u međunarodnom finansiranju i da li adekvatno odgovara na promjene u globalnom poslovnom okruženju, najbolju ocjenu će dati upravo direktne investicije u inostranstvu. Iz tog razloga neophodna je saradnja domaćih i inostranih kompanija, čiji je najatraktivniji oblik upravo direktno investiranje. Plasirajući kapital širom svijeta, oni dobijaju multinaciopnalni karakter, što opravdava direktne investicije u inostranstvu kao najznačajniji oblik međunarodnog finansiranja i opredjeljujući faktor globalizacije. Dugoročno plasirajući kapital u inostranstvo, kompanija se izlaže najvećem riziku, prvenstveno zbog ekonomske i političke situacije u konkretnoj zemlji. Ako se utvrdi da je ekonomsko politička klima povoljna, sledeći motivi za investiranje su :

1. Strategijski motivi,2. Subjektivni motivi i3. Ekonomski motivi.

1. Kada kompanija odluči da direktno investira u inostranstvo, prvi korak je da obezbijedi tržište i na njemu instalira neophodnu tehnologiju. Istovremeno, da bi princip racionalnosti bio ispoštovan, potrebno je obezbijediti fizičke resurse, radnu snagu, tehnologiju, menadžment i marketing, kao i organizacione vještine po nižoj cijeni. Na taj način biće obezbijeđena veća efikasnost proizvodnje. Jedan od strategijskih motiva je i izabrati zemlju u kojoj postoji pravna država i koja generiše znanje i tehnologiju.

2. Subjektivni motivi direktnog investiranja u neku zemlju mogu biti raznovrsni. Kompanije često iz straha da ne izgube neko važno tržište investiraju tamo, ili, ako je neko tržište atraktivno, slijede trend konkurencije. Često se dešava da se dobije poziv sa nekog uglednog mjesta u inostranstvu za određeni poslovni aranžman, mada je čest slučaj da je razlog direktnog investiranja u inostranstvu sve jači pritisak konkurencije na domaćem tržištu.

3. Ekonomski motivi se odnose na sledeće faktore:- Ekonomija obima, jer veličina transnacionalnih kompanija utiče na uspjeh u proizvodnji,

marketingu, finansijama i razvoju. - Marketing i menadžment iskustva,koja se odnose na sposobnost obavljanja ovih poslovnih funkcija u velikim preduzećima.

- Tehnologija zasnovana na ulaganjima u istraživanje i razvoj,jer su upravo velike kompanije kreatori novih tehnologija koje valorizuju zasnivanjem sopstvene proizvodnje širom svijeta.

- Finansijska snaga velikih kompanija ne proizilazi samo iz njihove veličine, nego i vještine da smanje rizik diversifikacijom aktivnosti i izvora finansijskih sredstava. Za razliku od klasičnih domaćih i inostranih preduzeća oni imaju bolji pristup tržištima i niže troškove pribavljanja kapitala.

- Diferencirani proizvodi, jer transnacionalne kompanije plasiraju one proizvode u kojima ostvaruju svoje prednosti u tehnologiji i marketingu, pa su prednosti ovog motiva najvidljivije direktnim ulaganjem u inostranstvo.

Strana 12


Zakljucak

Međunarodno kretanje kapitala je jedan je od najatraktivnijih oblika međunarodne saradnje i ostvarivanja strategijskih ciljeva. Na ovaj način se obavlja međunarodna diversifikacija poslovnih aktivnosti, što utiče na jačanje konkurentske prednosti i stvaranje globalnog konkurentskog proizvoda. Istovremeno se utiče na privredni rast, promjenu privredne strukture, platni bilans, zaposlenost i privrednu stabilnost pojedinačnih zemalja. Iz tog razloga međunarodno kretanje kapitala je jedan od osnovnih generatora i akceleratora globalizacije. U teoriji postoje tri osnovna oblika međunarodnog kretanja kapitala i to međunarodno kretanje zajmovnog kapitala, portfolio investicije i direktne strane investicije. Ako želimo napraviti analizu dokle je jedna kompanija stigla u međunarodnom finansiranju i da li adekvatno odgovara na globalne promjene, najbolju ocjenu će dati direktne investicije u inostranstvu. Plasirajući kapital širom svijeta, one dobijaju multinaciopnalni karakter, što ih opravdava kao najznačajniji oblik međunarodnog finansiranja i opredjeljujući faktor globalizacije.

Strana 13


Literatura:

1. Prof. dr Bogdan Ilic, prof. dr Jovan Savic, prof. dr Zarko Ristic, prof. dr Predrag Jovanovic-Gavrilovic, Medjunarodna ekonomija i finansije, Fakultet za poslovne studije, Banja Luka, 2008.

2. Dr Mehmed Alijagic, Medjunarodna ekonomija, Fakultet za poslovne studije, Banja Luka, 2006.

3. Doc. dr Radovan Klicnov, dr Mehmed Alijagic, Medjunarodna ekonomija, Fakultet za poslovne studije, Banja Luka, 2008.

4. www.knowledge-bank1.org

Strana 14

http://www.knowledge-bank1.org/

Documents

4bffbc07d90f3-Medjunarodna Ekonomija i Finansije-seminarski