1. Mt s vn chung v phm tr 1.1. nh ngha phm tr v phm tr trit hc suy ngh v trao i t tng cho nhau con ngi thng phi s dng nhng khi nim, chng hn khi nim "ci cy", "ci nh", "thc vt", "ng vt", "con ngi", v.v.. Khi nim l hnh thc ca t duy phn nh nhng mt, nhng thuc tnh c bn ca mt lp nhng s vt, hin tng nht nh ca hin thc khch quan. Khi nim rng nht th c gi l phm tr. Vy, phm tr l nhng khi nim rng nht phn nh nhng mt, nhng thuc tnh c bn nht ca cc s vt v hin tng thuc mt lnh vc nht nh ca hin thc khch quan. Do i tng nghin cu chi phi, mi b mn khoa hc c mt h thng phm tr ring ca mnh. Th d, trong ton hc c phm tr "s", "hnh", "im", "mt phng", "hm s",v.v.. Trong vt l hc c cc phm tr "khi lng", "vn tc", "gia tc", "lc",v.v.. Trong kinh t hc c cc phm tr "hng ho", "gi tr", "gi c", "tin t", "li nhun", v.v.. Cc phm tr trn y ch phn nh nhng mi lin h chung trn mt lnh vc nht nh ca hin thc thuc phm vi nghin cu ca mn khoa hc chuyn ngnh. Khc vi iu , cc phm tr ca php bin chng duy vt nh "vt cht", " thc", "vn ng", "ng im", "mu thun", "s lng", "cht lng", "nguyn nhn", "kt qu", v.v.. l nhng khi nim chung nht phn nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h c bn v ph bin nht ca ton b th gii hin thc, bao gm c t nhin, x hi v t duy. Gia phm tr ca trit hc v phm tr ca cc khoa hc c th c mi quan h bin chng vi nhau. l quan h gia ci chung v ci ring. 1.2. Bn cht ca phm tr Trong lch s trit hc, cc trng phi trit hc a ra cch gii quyt khc nhau v vn bn cht ca phm tr. Nhng ngi thuc phi duy thc cho rng: Phm tr l nhng thc th nim, tn ti bn ngoi v c lp vi thc ca con ngi. Ngc li nhng ngi thuc phi duy danh li cho rng: Phm tr ch l nhng t trng rng, do con ngi tng tng ra, khng biu hin mt ci g ca hin thc. Khc vi cc quan nim trn y, ch ngha duy vt bin chng cho rng: Cc phm tr khng c sn trong bn thn con ngi mt cch bm sinh, cng khng tn ti sn bn ngoi v c lp vi thc ca con ngi nh quan nim ca nhng ngi duy thc, m c hnh thnh trong qu trnh hot ng nhn thc v thc tin ca con ngi. Mi phm tr xut hin u l kt qu ca qu trnh nhn thc trc , ng thi li l bc thang cho qu trnh nhn thc tip theo ca con ngi tin gn n nhn thc y hn bn cht ca s vt. V.I.Lnin vit: "Trc con ngi, c mng li nhng hin tng t nhin. Con ngi bn nng, con ngi man r, khng t tch khi gii t nhin. Ngi c thc t tch khi t nhin, nhng phm tr l nhng giai on ca s tch khi , tc l s nhn thc th gii. Chng l nhng im nt ca mng li, gip ta nhn thc v nm c mng li". Cc phm tr c hnh thnh bng con ng khi qut ho, tru tng ha nhng thuc tnh, nhng mi lin h vn c bn trong ca bn thn s vt. V vy ni dung ca n mang tnh khch quan, b th gii khch quan quy nh, mc d hnh thc th hin ca n l ch quan. V.I.Lnin vit: "Nhng khi nim ca con ngi l ch quan trong tnh tru tng ca chng, trong s tch ri ca chng, nhng l khch quan trong chnh th, trong qu trnh, trong kt cuc, trong khuynh hng, trong ngun gc". Cc phm tr l kt qu ca qu trnh nhn thc ca con ngi, l hnh nh ch quan ca th gii khch quan. Th gii khch quan khng ch tn ti c lp vi thc ca con ngi, m cn lun vn ng, pht trin, chuyn ho ln nhau. Mt khc, kh nng nhn thc ca con ngi cng thay i mi giai on lch s. Do vy cc phm tr phn nh th gii khch quan cng phi vn ng v pht trin c th phn nh ng n v y hin thc khch quan. V vy, h thng phm tr ca php bin chng duy vt khng phi l mt h thng ng kn, bt bin, m n thng xuyn c b sung bng nhng phm tr mi cng vi s pht trin ca thc tin v ca nhn thc khoa hc.

2. Ci ring, ci chung v ci n nht 2.1. Khi nim ci ring, ci chung, v ci n nht Trong cuc sng hng ngy, chng ta tip xc vi nhng s vt, hin tng, qu trnh khc nhau; ng thi, chng ta cng thy gia chng ta li c nhng mt ging nhau nh nhng ci bn u c lm t g, u c mu sc, hnh dng nht nh. phn nh iu , php bin chng duy vt quan nim: - Ci ring l phm tr trit hc dng ch mt s vt, mt hin tng, mt qu trnh ring l nht nh. - Ci chung l phm tr trit hc dng ch nhng thuc tnh chung khng nhng c mt kt cu vt cht nht nh, m cn c lp li trong nhiu s vt, hin tng hay qu trnh ring l khc. Cn phn bit ci ring vi ci n nht. Ci n nht l phm tr ch nhng nt, nhng mt, nhng thuc tnh... ch c mt s vt, mt kt cu vt cht nht nh, khng lp li s vt, hin tng, kt cu vt cht khc. Th d, th H Ni l mt ci ring, ngoi cc c im chung ging cc thnh ph khc ca Vit Nam, cn c nhng nt ring nh ph c, c H Gm, c nhng nt vn ha truyn thng m ch c H Ni mi c, l ci n nht. 2.2. Quan h bin chng gia ci ring, ci chung v ci n nht Trong lch s trit hc c hai quan im tri ngc nhau v mi quan h gia ci ring v ci chung: Phi duy thc cho rng, ci ring ch tn ti tm thi, thong qua, khng phi l ci tn ti vnh vin, tht s c lp vi thc ca con ngi. Ci chung khng ph thuc vo ci ring m cn sinh ra ci ring. Theo Platon, ci chung l nhng nim tn ti vnh vin bn cnh nhng ci ring ch c tnh cht tm thi. Th d, bn cnh ci cy ring l, c nim ci cy ni chung; bn cnh ci nh ring l, c nim ci nh ni chung v.v.. Ci cy, ci nh ring l, c ra i, tn ti tm thi v mt i, nhng nim ci cy, ci nh ni chung th tn ti mi mi; ci cy, ci nh ring l l do nim ci cy, ci nh ni chung sinh ra. Phi duy danh cho rng, ch c ci ring tn ti thc s, cn ci chung l nhng ci tn gi trng rng, do t tng con ngi ba t ra, khng phn nh ci g trong hin thc. Quan im ny khng tha nhn ni dung khch quan ca cc khi nim. Chng hn nh h cho khi nim con ngi, giai cp, u tranh giai cp, cch mng x hi, ch ngha t bn, ch ngha quc, v.v., khng c ngha g trong cuc sng ca con ngi, ch l nhng t trng rng, khng cn thit phi bn tm tm hiu. Ngay n c nhng khi nim nh vt cht, ch ngha duy vt, ch ngha duy tm, v.v., h cng cho l nhng t khng c ngha. Nh vy ranh gii gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm b xo nho v con ngi khng cn phi quan tm n cuc u tranh gia cc quan im trit hc na. C quan nim ca phi duy thc v phi duy danh u sai lm ch h tch ri ci ring khi ci chung, tuyt i ho ci ring, ph nhn ci chung, hoc ngc li. H khng thy s tn ti khch quan v mi lin h khng kht gia chng. Php bin chng duy vt cho rng ci ring, ci chung v ci n nht u tn ti khch quan, gia chng c mi lin h hu c vi nhau. iu th hin ch: Th nht, ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring m biu hin s tn ti ca mnh. Ngha l khng c ci chung thun tu tn ti bn ngoi ci ring. Chng hn khng c ci cy ni chung tn ti bn cnh cy cam, cy qut, cy o c th. Nhng cy cam, cy qut, cy o... no cng c r, c thn, c l, c qu trnh ng ho, d ho duy tr s sng. Nhng c tnh chung ny lp li nhng ci cy ring l,v c phn nh trong khi nim cy. l ci chung ca nhng ci cy c th. R rng ci chung tn ti thc s, nhng khng tn ti ngoi ci ring m phi thng qua ci ring. Th hai, ci ring ch tn ti trong mi lin h vi ci chung. Ngha l khng c ci ring no tn ti tuyt i c lp, khng c lin h vi ci chung. Th d, mi con ngi l mt ci ring, nhng mi con ngi khng th tn ti ngoi mi lin h vi x hi v t nhin. Khng c nhn no khng chu s tc ng ca cc quy lut sinh hc v cc quy lut x hi. l nhng ci chung trong mi con ngi. Th ba, ci ring l ci ton b, phong ph hn ci chung; ci chung l ci b phn, nhng su sc hn ci ring. Ci ring phong ph hn ci chung v ngoi nhng c im chung, ci ring cn c ci n nht. Th d, ngi nng dn

Vit Nam bn cnh ci chung vi nng dn ca cc nc trn th gii l c t hu nh, sn xut nng nghip, sng nng thn v.v., cn c c im ring l chu nh hng ca vn ho lng x, ca cc tp qun lu i ca dn tc, ca iu kin t nhin ca t nc, nn rt cn c lao ng, c kh nng chu ng c nhng kh khn trong cuc sng. Ci chung su sc hn ci ring v ci chung phn nh nhng thuc tnh, nhng mi lin h n nh, tt nhin, lp li nhiu ci ring cng loi. Do vy ci chung l ci gn lin vi ci bn cht, quy nh phng hng tn ti v pht trin ca ci ring. Th t, ci n nht v ci chung c th chuyn ha ln nhau trong qu trnh pht trin ca s vt. S d nh vy l v trong hin thc ci mi bao gi cng xut hin di dng ci n nht. V sau theo quy lut, ci mi hon thin dn v thay th ci c, tr thnh ci chung, ci ph bin, nhng v sau na, khi khng ph hp vi iu kin mi m b mt dn i v tr thnh ci n nht. Nh vy s chuyn ha t ci n nht thnh ci chung l biu hin ca qu trnh ci mi ra i thay th ci c. Ngc li s chuyn ho t ci chung thnh ci n nht l biu hin ca qu trnh ci c, ci li thi b ph nh. Th d, s thay i mt c tnh no y ca sinh vt trc s thay i ca mi trng din ra bng cch, ban u xut hin mt c tnh mt c th ring bit. Do ph hp vi iu kin mi, c tnh c bo tn, duy tr nhiu th h v tr thnh ph bin ca nhiu c th. Nhng c tnh khng ph hp vi iu kin mi, s mt dn i v tr thnh ci n nht. 2.3. Mt s kt lun v mt phng php lun V ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring biu th s tn ti ca mnh, nn ch c th tm ci chung trong ci ring, xut pht t ci ring, t nhng s vt, hin tng ring l, khng c xut pht t mun ch quan ca con ngi bn ngoi ci ring. Ci chung l ci su sc, ci bn cht chi phi ci ring nn nhn thc phi nhm tm ra ci chung v trong hot ng thc tin phi da vo ci chung ci to ci ring. Trong hot ng thc tin nu khng hiu bit nhng nguyn l chung (khng hiu bit l lun), s khng trnh khi ri vo tnh trng hot ng mt cch m mm, m qung. Mt khc, ci chung li biu hin thng qua ci ring, nn khi p dng ci chung phi tu theo ci ring c th vn dng cho thch hp. Th d, khi p dng nhng nguyn l ca ch ngha Mc - Lnin, phi cn c vo tnh hnh c th ca tng thi k lch s mi nc vn dng nhng nguyn l cho thch hp, c vy mi a li kt qu trong hot ng thc tin. Trong qu trnh pht trin ca s vt, trong nhng iu kin nht nh "ci n nht" c th bin thnh "ci chung" v ngc li "ci chung" c th bin thnh "ci n nht", nn trong hot ng thc tin c th v cn phi to iu kin thun li "ci n nht" c li cho con ngi tr thnh "ci chung" v "ci chung" bt li tr thnh "ci n nht" 3. Nguyn nhn v kt qu 3.1. Khi nim nguyn nhn v kt qu a) nh ngha Phm tr nguyn nhn v kt qu phn nh mi quan h sn sinh ra nhau gia cc s vt, hin tng trong hin thc khch quan. - Nguyn nhn l phm tr ch s tc ng ln nhau gia cc mt trong mt s vt hoc gia cc s vt vi nhau, gy ra mt bin i nht nh no . - Kt qu l nhng bin i xut hin do tc ng ln nhau gia cc mt trong mt s vt hoc gia cc s vt vi nhau gy ra. Chng hn, khng phi ngun in l nguyn nhn lm bng n pht sng m ch l tng tc ca dng in vi dy dn (Trong trng hp ny, vi dy tc ca bng n) mi thc s l nguyn nhn lm cho bng n l pht sng. Cuc u tranh gia giai cp v sn v giai cp t sn l nguyn nhn a n kt qu l cuc cch mng v sn n ra. Khng nn hiu nguyn nhn v kt qu nm hai s vt hon ton khc nhau. Chng hn cho dng in l nguyn

nhn ca nh sng n; giai cp v sn l nguyn nhn ca cuc cch mng v sn... Nu hiu nguyn nhn v kt qu nh vy s dn n ch cho rng nguyn nhn ca mt s vt hin tng no y lun nm ngoi s vt, hin tng v cui cng nht nh s phi tha nhn rng nguyn nhn ca th gii vt cht nm ngoi th gii vt cht, tc l nm th gii tinh thn. Cn phn bit nguyn nhn vi nguyn c v nguyn nhn vi iu kin. Nguyn c v iu kin khng sinh ra kt qu, mc d n xut hin cng vi nguyn nhn. b) Tnh cht ca mi lin h nhn qu Php bin chng duy vt khng nh mi lin h nhn qu c tnh khch quan, tnh ph bin, tnh tt yu. Tnh khch quan th hin ch: mi lin h nhn qu l ci vn c ca bn thn s vt, khng ph thuc vo thc ca con ngi. D con ngi bit hay khng bit, th cc s vt vn tc ng ln nhau v s tc ng tt yu gy nn bin i nht nh. Con ngi ch phn nh vo trong u c mnh nhng tc ng v nhng bin i, tc l mi lin h nhn qu ca hin thc, ch khng sng to ra mi lin h nhn qu ca hin thc t trong u mnh. Quan im duy tm khng tha nhn mi lin h nhn qu tn ti khch quan trong bn thn s vt. H cho rng, mi lin h nhn qu l do Thng sinh ra hoc do cm gic con ngi quy nh. Tnh ph bin th hin ch: mi s vt, hin tng trong t nhin v trong x hi u c nguyn nhn nht nh gy ra. Khng c hin tng no khng c nguyn nhn, ch c iu l nguyn nhn c nhn thc hay cha m thi. Khng nn ng nht vn nhn thc ca con ngi v mi lin h nhn qu vi vn tn ti ca mi lin h trong hin thc. Tnh tt yu th hin ch: cng mt nguyn nhn nht nh, trong nhng iu kin ging nhau s gy ra kt qu nh nhau. Tuy nhin trong thc t khng th c s vt no tn ti trong nhng iu kin, hon cnh hon ton ging nhau. Do vy tnh tt yu ca mi lin h nhn qu trn thc t phi c hiu l: Nguyn nhn tc ng trong nhng iu kin v hon cnh cng t khc nhau bao nhiu th kt qu do chng gy ra cng ging nhau by nhiu. 3.2. Quan h bin chng gia nguyn nhn v kt qu a) Nguyn nhn l ci sinh ra kt qu, nn nguyn nhn lun lun c trc kt qu, cn kt qu bao gi cng xut hin sau khi nguyn nhn xut hin Tuy nhin khng phi hai hin tng no ni tip nhau v mt thi gian cng l quan h nhn qu. Th d, ngy k tip m, ma h k tip ma xun, sm k tip chp,v.v, nhng khng phi m l nguyn nhn ca ngy, ma xun l nguyn nhn ca ma h, chp l nguyn nhn ca sm, v,v.. Ci phn bit quan h nhn qu vi quan h k tip v mt thi gian l ch nguyn nhn v kt qu c quan h sn sinh ra nhau. Nguyn nhn ca ngy v m l do s quay ca tri t quanh trc Bc - Nam ca n, nn nh sng mt tri ch chiu sng c phn b mt tri t hng v pha mt tri. Nguyn nhn ca cc ma trong nm l do tri t, khi chuyn ng trn qu o, trc ca n bao gi cng c nghing khng i v hng v mt pha, nn hai na cu Bc v Nam lun phin chc ng v pha mt tri, sinh ra cc ma. Sm v chp u do s phng in gia hai m my tch in tri du sinh ra. Nhng v vn tc nh sng truyn trong khng gian nhanh hn vn tc ting ng, do vy chng ta thy chp trc khi nghe thy ting sm. Nh vy khng phi chp sinh ra sm. Nguyn nhn sinh ra kt qu rt phc tp, bi v n cn ph thuc vo nhiu iu kin v hon cnh khc nhau. Mt kt qu c th do nhiu nguyn nhn sinh ra. Th d, nguyn nhn ca mt ma c th do hn hn, c th do l lt, c th do su bnh, c th do chm bn khng ng k thut, v.v.. Mt khc, mt nguyn nhn trong nhng iu kin khc nhau cng c th sinh ra nhng kt qu khc nhau. Th d, cht ph rng c th s gy ra nhiu hu qu nh l lt, hn hn, thay i kh hu ca c mt vng, tiu dit mt s loi sinh vt v.v. Nu nhiu nguyn nhn cng tn ti v tc ng cng chiu trong mt s vt th chng s gy nh hng cng chiu n s hnh thnh kt qu, lm cho kt qu xut hin nhanh hn. Ngc li nu nhng nguyn nhn tc ng ng thi theo cc hng khc nhau, th s cn tr tc dng ca nhau, thm ch trit tiu tc dng ca nhau. iu s ngn cn s xut hin ca kt qu. Do vy trong hot ng thc tin cn phi phn tch vai tr ca tng loi nguyn nhn, c th ch ng to ra iu kin thun li cho nhng nguyn nhn quy nh s xut hin ca kt qu (m con ngi mong mun) pht huy tc dng.

Th d, trong nn kinh t nhiu thnh phn, hot ng theo c ch th trng, nh hng x hi ch ngha nc ta hin nay, mi thnh phn kinh t u c v tr nht nh i vi vic pht trin nn kinh t chung. Cc thnh phn kinh t va tc ng h tr nhau, va mu thun nhau, thm ch cn cn tr nhau pht trin. Mun pht huy c tc dng ca cc thnh phn kinh t pht trin sn xut, lm cho dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh, th phi to iu kin cho cc thnh phn kinh t u c iu kin pht trin, trong thnh phn kinh t nh nc phi sc gi vai tr ch o, hng cc thnh phn kinh t khc hot ng theo nh hng x hi ch ngha; phi tng cng vai tr qun l ca Nh nc i vi nn kinh t bng lut php, chnh sch v.v. thch hp. Nu khng nh vy, nn kinh t s tr nn hn lon v nng lc sn xut ca cc thnh phn kinh t c th trit tiu ln nhau. Do vy phi tm hiu k v tr, vai tr ca tng nguyn nhn. b) S tc ng tr li ca kt qu i vi nguyn nhn Kt qu do nguyn nhn sinh ra, nhng sau khi xut hin, kt qu li c nh hng tr li i vi nguyn nhn. S nh hng c th din ra theo hai hng: Thc y s hot ng ca nguyn nhn (hng tch cc), hoc cn tr s hot ng ca nguyn nhn (hng tiu cc). Th d, trnh dn tr thp do kinh t km pht trin, t u t cho gio dc. Nhng dn tr thp li l nhn t cn tr vic p dng tin b khoa hc k thut vo sn xut, v vy li km hm sn xut pht trin. Ngc li, trnh dn tr cao l kt qu ca chnh sch pht trin kinh t v gio dc ng n. n lt n, dn tr cao li tc ng tch cc n s pht trin kinh t v gio dc. c) Nguyn nhn v kt qu c th thay i v tr cho nhau iu ny c ngha l mt s vt, hin tng no trong mi quan h ny l nguyn nhn, nhng trong mi quan h khc li l kt qu v ngc li. V vy, Ph.ngghen nhn xt rng: Nguyn nhn v kt qu l nhng khi nim ch c ngha l nguyn nhn v kt qu khi c p dng vo mt trng hp ring bit nht nh. Nhng mt khi chng ta nghin cu trng hp ring bit y trong mi lin h chung ca n vi ton b th gii, th nhng khi nim y li gn vi nhau trong mt khi nim v s tc ng qua li mt cch ph bin, trong nguyn nhn v kt qu lun lun thay i v tr cho nhau. Chui nhn qu l v cng, khng c bt u v khng c kt thc. Mt hin tng no y c coi l nguyn nhn hay kt qu bao gi cng trong mt quan h xc nh c th. 3.3. Mt s kt lun v mt phng php lun Mi lin h nhn qu c tnh khch quan v tnh ph bin, ngha l khng c s vt, hin tng no trong th gii vt cht li khng c nguyn nhn. Nhim v ca nhn thc khoa hc l phi tm ra nguyn nhn ca nhng hin tng trong t nhin, x hi v t duy gii thch c nhng hin tng . Mun tm nguyn nhn phi tm trong th gii hin thc, trong bn thn cc s vt, hin tng tn ti trong th gii vt cht ch khng c tng tng ra t trong u c ca con ngi, tch ri th gii hin thc. V nguyn nhn lun c trc kt qu nn mun tm nguyn nhn ca mt hin tng no y cn tm trong nhng s kin nhng mi lin h xy ra trc khi hin tng xut hin. Mt kt qu c th do nhiu nguyn nhn sinh ra. Nhng nguyn nhn ny c vai tr khc nhau i vi vic hnh thnh kt qu.V vy trong hot ng thc tin chng ta cn phn loi cc nguyn nhn, tm ra nguyn nhn c bn, nguyn nhn ch yu, nguyn nhn bn trong, nguyn nhn bn ngoi, nguyn nhn ch quan, nguyn nhn khch quan... ng thi phi nm c chiu hng tc ng ca cc nguyn nhn, t c bin php thch hp to iu kin cho nguyn nhn c tc ng tch cc n hot ng v hn ch s hot ng ca nguyn nhn c tc ng tiu cc. Kt qu c tc ng tr li nguyn nhn. V vy trong hot ng thc tin chng ta cn phi khai thc, tn dng cc kt qu t c to iu kin thc y nguyn nhn pht huy tc dng, nhm t mc ch. 4. Tt nhin v ngu nhin 4.1. Khi nim tt nhin v ngu nhin - Tt nhin (tt yu) l ci do nhng nguyn nhn c bn bn trong ca kt cu vt cht quyt nh v trong iu kin nht nh n phi xy ra nh th ch khng th khc c.

- Ngu nhin l ci khng do mi lin h bn cht, bn trong kt cu vt cht, bn trong s vt quyt nh m do cc nhn t bn ngoi, do s ngu hp nhiu hon cnh bn ngoi quyt nh. Do n c th xut hin, c th khng xut hin, c th xut hin nh th ny, hoc c th xut hin nh th khc. Th d, l nh t bn th tt yu phi bc lt sc lao ng ca cng nhn. iu do bn cht quan h sn xut t bn ch ngha quyt nh. Nhng nh t bn tin hnh sn xut ci g: t, vi vc hay v kh, cht c, v bc lt cng nhn nh th no... th li l ci ngu nhin v n do nhng nguyn nhn ring bit, do nhng iu kin c nhn khng thuc bn cht ca phng thc sn xut t bn ch ngha quyt nh. C ci tt nhin v ci ngu nhin u c nguyn nhn. Do vy khng nn cho nhng hin tng con ngi cha nhn thc c nguyn nhn l hin tng ngu nhin, cn nhng hin tng con ngi nhn thc c nguyn nhn v chi phi c n l ci tt nhin. Quan nim nh vy s ri vo ch ngha duy tm ch quan, v tha nhn s tn ti ca ci ngu nhin l do nhn thc ca con ngi quyt nh. Tt nhin v ngu nhin u c quy lut, nhng quy lut quy nh s xut hin ci tt nhin khc vi quy lut quy nh s xut hin ci ngu nhin. 4.2. Mi quan h bin chng gia tt nhin v ngu nhin a) Tt nhin v ngu nhin u tn ti khch quan, c lp vi thc ca con ngi v u c v tr nht nh i vi s pht trin ca s vt Khng phi ch c ci tt nhin mi ng vai tr quan trng m c tt nhin v ngu nhin u c vai tr quan trng. Nu ci tt nhin c tc dng chi phi s pht trin ca s vt th ci ngu nhin c tc dng lm cho s pht trin ca s vt din ra nhanh hoc chm. Th d; c tnh ca lnh t mt phong tro l yu t ngu nhin, khng quyt nh n xu hng ca phong tro, nhng li c nh hng lm cho phong tro pht trin nhanh hoc chm, mc su sc ca phong tro t c nh th no... b) Tt nhin v ngu nhin u tn ti, nhng chng khng tn ti bit lp di dng thun tu cng nh khng c ci ngu nhin thun ty Tt nhin v ngu nhin tn ti trong s thng nht hu c vi nhau. S thng nht hu c ny th hin ch: ci tt nhin bao gi cng th hin s tn ti ca mnh thng qua v s ci ngu nhin, cn ci ngu nhin l hnh thc biu hin ca ci tt nhin, ng thi l ci b sung cho ci tt nhin. Ph.ngghen nhn xt: s xut hin cc nhn vt xut sc trong lch s l tt nhin do nhu cu x hi phi gii quyt nhng nhim v chn mui ca lch s to nn. Nhng nhn vt l ai li khng phi ci tt nhin, v ci khng ph thuc vo tin trnh chung ca lch s. Nu gt b nhn vt ny th nhn vt khc s xut hin thay th. Ngi thay th ny c th tt hn hoc xu hn, nhng cui cng nht nh n phi xut hin. Nh vy y ci tt yu nh l khuynh hng chung ca s pht trin. Khuynh hng khng tn ti thun tu, bit lp, m c th hin di hnh thc ci ngu nhin. Ci ngu nhin cng khng tn ti thun tu m lun l hnh thc th hin ca ci tt nhin. Trong ci ngu nhin n giu ci tt yu. c) Tt nhin v ngu nhin c th chuyn ho cho nhau Tt nhin v ngu nhin khng nm yn trng thi c m thay i cng vi s thay i ca s vt v trong nhng iu kin nht nh tt nhin c th chuyn ho thnh ngu nhin v ngc li. Th d: vic trao i vt ny ly vt khc trong x hi cng x nguyn thu lc u ch l vic ngu nhin. V khi lc lng sn xut thp km, mi cng x ch sn xut cho ring mnh dng, cha c sn phm d tha. Nhng v sau, nh c s phn cng lao ng, kinh nghim sn xut ca con ngi cng c tch lu. Con ngi sn xut c nhiu sn phm hn, dn n c sn phm d tha. Khi s trao i sn phm tr nn thng xuyn hn v bin thnh mt hin tng tt nhin ca x hi. S chuyn ho gia tt nhin v ngu nhin cn th hin ch, khi xem xt trong mi quan h ny, thng qua mt ny th s vt, hin tng l ci tt yu. Nh vy, ranh gii gia tt nhin v ngu nhin ch c ngha tng i. 4. 3. Mt s kt lun v mt phng php lun V ci tt nhin gn vi bn cht ca s vt, ci nht nh xy ra theo quy lut ni ti ca s vt, cn ci ngu nhin l

ci khng gn vi bn cht ni ti ca s vt n c th xy ra, c th khng. Do vy trong hot ng thc tin chng ta phi da vo ci tt nhin, m khng th da vo ci ngu nhin. Nhng cng khng c b qua hon ton ci ngu nhin, v ci ngu nhin tuy khng chi phi s pht trin ca s vt, nhng n c nh hng n s pht trin ca s vt, i khi cn c th nh hng rt su sc. Do vy, trong hot ng thc tin, ngoi phng n chnh, ngi ta thy c phng n hnh ng d phng ch ng p ng nhng s bin ngu nhin c th xy ra. V ci tt nhin khng tn ti thun tu m bc l qua v vn ci ngu nhin. Do vy mun nhn thc c ci tt nhin phi thng qua vic nghin cu, phn tch so snh rt nhiu ci ngu nhin. V khng phi ci chung no cng l ci tt yu, nn khi nghin cu ci ngu nhin khng ch dng li vic tm ra ci chung, m cn phi tin su hn na mi tm ra ci tt yu. Ci ngu nhin trong iu kin nht nh c th chuyn ho thnh ci tt nhin. Do vy trong nhn thc cng nh trong hot ng thc tin, chng ta khng c xem nh, b qua ci ngu nhin, mc d n khng quyt nh xu hng pht trin ca s vt. 5. Ni dung v hnh thc 5. 1. Khi nim ni dung v hnh thc - Ni dung l tng hp tt c nhng mt, nhng yu t, nhng qu trnh to nn s vt. - Hnh thc l phng thc tn ti v pht trin ca s vt, l h thng cc mi lin h tng i bn vng gia cc yu t ca s vt . Th d, ni dung ca mt c th ng vt l ton b cc yu t vt cht nh t bo, cc kh quan cm gic, cc h thng, cc qu trnh hot ng ca cc h thng... to nn c th . Hnh thc ca mt c th ng vt l trnh t sp xp, lin kt cc t bo, cc h thng... tng i bn vng ca c th. Bt c s vt no cng c hnh thc b ngoi ca n. Song php bin chng duy vt ch ch yu n hnh thc bn trong ca s vt, ngha l c cu bn trong ca ni dung. Th d, ni dung mt tc phm vn hc l ton b nhng s kin ca cuc sng hin thc m tc phm phn nh, cn hnh thc bn trong ca tc phm l th loi, nhng php th hin c tc gi s dng trong tc phm nh phng php kt cu b cc, ngh thut xy dng hnh tng, cc th php miu t, tu t... Ngoi ra, mt tc phm vn hc cn c hnh thc b ngoi nh mu sc trnh by, kh ch, kiu ch... Trong cp phm tr ni dung v hnh thc, php bin chng duy vt ch yu mun ni n hnh thc bn trong gn lin vi ni dung, l c cu ca ni dung ch khng mun ni n hnh thc b ngoi ca s vt. 5.2. Mi quan h bin chng gia ni dung v hnh thc a) S thng nht gia ni dung v hnh thc V ni dung l nhng mt, nhng yu t, nhng qu trnh to nn s vt, cn hnh thc l h thng cc mi lin h tng i bn vng gia cc yu t ca ni dung nn ni dung v hnh thc lun gn b cht ch vi nhau trong mt th thng nht. Khng c hnh thc no tn ti thun ty khng cha ng ni dung, ngc li cng khng c ni dung no li khng tn ti trong mt hnh thc xc nh. Ni dung no c hnh thc . Ni dung v hnh thc khng tn ti tch ri nhau, nhng khng phi v th m lc no ni dung v hnh thc cng ph hp vi nhau. Khng phi mt ni dung bao gi cng ch c th hin ra trong mt hnh thc nht nh, v mt hnh thc lun ch cha mt ni dung nht nh, m mt ni dung trong qu trnh pht trin c th c nhiu hnh thc th hin, ngc li, mt hnh thc c th th hin nhiu ni dung khc nhau. Th d, qu trnh sn xut ra mt sn phm c th bao gm nhng yu t ni dung ging nhau nh: con ngi, cng c, vt liu... nhng cch t chc, phn cng trong qu trnh sn xut c th khc nhau. Nh vy, ni dung qu trnh sn xut c din ra di nhng hnh thc khc nhau nhng c thc hin trong nhng ngnh, nhng khu vc, vi nhng yu t vt cht khc nhau, sn xut ra nhng sn phm khc nhau. Vy l mt hnh thc c th cha ng nhiu ni dung khc nhau. b) Ni dung gi vai tr quyt nh i vi hnh thc trong qu trnh vn ng pht trin ca s vt V khuynh hng ch o ca ni dung l bin i, cn khuynh hng ch o ca hnh thc l tng i bn vng, chm bin i hn so vi ni dung. Di s tc ng ln nhau ca nhng mt trong s vt, hoc gia cc s vt vi

nhau trc ht lm cho cc yu t ca ni dung bin i trc; cn nhng mi lin kt gia cc yu t ca ni dung, tc hnh thc th cha bin i ngay, v vy hnh thc s tr nn lc hu hn so vi ni dung v s tr thnh nhn t km hm ni dung pht trin. s vt pht trin c, n mt lc no , hnh thc nht nh phi thay i cho ph hp vi s pht trin ca ni dung. V d, lc lng sn xut l ni dung ca phng thc sn xut cn quan h sn xut l hnh thc ca qu trnh sn xut. Quan h sn xut bin i chm hn, lc u quan h sn xut cn l hnh thc thch hp cho lc lng sn xut. Nhng do lc lng sn xut bin i nhanh hn nn s n lc quan h sn xut lc hu hn so vi trnh pht trin ca lc lng sn xut v s tr thnh yu t km hm lc lng sn xut pht trin. m ng cho lc lng sn xut pht trin, con ngi phi thay i quan h sn xut c bng quan h sn xut mi ph hp vi lc lng sn xut. c) S tc ng tr li ca hnh thc i vi ni dung Hnh thc do ni dung quyt nh nhng hnh thc c tnh c lp tng i v tc ng tr li ni dung. S tc ng ca hnh thc n ni dung th hin ch: Nu ph hp vi ni dung th hnh thc s to iu kin thun li thc y ni dung pht trin; nu khng ph hp vi ni dung th hnh thc s ngn cn, km hm s pht trin ca ni dung. Th d, trong c ch bao cp nc ta trc y, do quan h sn xut cha ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut nn khng kch thch c tnh tch cc ca ngi sn xut, khng pht huy c nng lc sn c ca lc lng sn xut ca chng ta. Nhng t sau i mi, khi chng ta chuyn sang xy dng nn kinh t hng ha nhiu thnh phn, hot ng theo c ch th trng, nh hng x hi ch ngha, quan h sn xut ph hp vi trnh ca lc lng sn xut nc ta, do vy to iu kin thun li thc y sn xut pht trin. 5.3. Mt s kt lun v mt phng php lun V ni dung v hnh thc lun gn b vi nhau trong qu trnh vn ng, pht trin ca s vt, do vy trong nhn thc khng c tch ri tuyt i ha gia ni dung v hnh thc. c bit cn chng ch ngha hnh thc. Cng mt ni dung trong qu trnh pht trin ca s vt c th c nhiu hnh thc, ngc li, mt hnh thc c th cha ng nhiu ni dung. V vy trong hot ng thc tin ci to x hi cn phi ch ng s dng nhiu hnh thc khc nhau, p ng vi yu cu thc tin ca hot ng cch mng trong nhng giai on khc nhau. Ni dung quyt nh hnh thc, do vy nhn thc v ci to c s vt, trc ht ta phi cn c vo ni dung, nhng hnh thc c tnh c lp tng i v tc ng tr li ni dung, do vy trong hot ng thc tin phi thng xuyn i chiu gia ni dung v hnh thc v lm cho hnh thc ph hp vi ni dung thc y ni dung pht trin. 6. Bn cht v hin tng 6.1. Khi nim bn cht v hin tng - Bn cht l tng hp tt c nhng mt, nhng mi lin h tt nhin, tng i n nh bn trong s vt, quy nh s vn ng v pht trin ca s vt. - Hin tng l biu hin ra bn ngoi ca bn cht. Th d: Bn cht mt nguyn t ha hc l mi lin h gia in t v ht nhn, cn nhng tnh cht ha hc ca nguyn t khi tng tc vi cc nguyn t khc l hin tng th hin ra bn ngoi ca mi lin kt gia in t v ht nhn. Bn cht quan h gia giai cp t sn v giai cp cng nhn trong ch ngha t bn l quan h bc lt. Giai cp t sn bc lt gi tr thng d do ngi cng nhn lm ra. Nhng biu hin ca quan h ny ra ngoi x hi l quan h bnh ng, hai bn c t do tha thun vi nhau. Ngi cng nhn c quyn k hoc khng k vo bn hp ng vi nh t sn. Thm ch nh t sn cn chm lo n sc khe ca ngi cng nhn v gia nh h nu iu c li cho vic tng khi lng gi tr thng d. Phm tr bn cht gn lin vi phm tr ci chung, nhng khng ng nht vi ci chung. C ci chung l bn cht, nhng c ci chung khng phi l bn cht. Th d: Mi ngi u l sn phm tng hp ca cc quan h x hi, l ci chung, ng thi l bn cht ca con ngi. Cn nhng c im v cu trc sinh hc ca con ngi nh u c u, mnh v cc chi... l ci chung, nhng khng phi bn cht ca con ngi.

Phm tr bn cht v phm tr quy lut l cng loi, hay cng mt bc (xt v mc nhn thc ca con ngi) nhng khng ng nht vi nhau. Mi quy lut thng ch biu hin mt mt, mt kha cnh nht nh ca bn cht cn bn cht l tng hp ca nhiu quy lut. V vy phm tr bn cht rng hn v phong ph hn quy lut. 6.2. Mi quan h bin chng gia bn cht v hin tng Quan im duy tm khng gii quyt ng n mi quan h bin chng gia bn cht v hin tng, v h khng tha nhn hoc khng hiu ng s tn ti khch quan ca bn cht v hin tng. Ch ngha duy tm ch quan cho rng, bn cht khng tn ti tht s, bn cht ch l tn gi trng rng do con ngi ba t ra, cn hin tng d c tn ti nhng ch l tng hp nhng cm gic ca con ngi, ch tn ti trong ch quan con ngi. Ch ngha duy tm khch quan tuy tha nhn s tn ti thc s ca bn cht nhng khng phi l ca bn thn s vt m theo h ch l nhng thc th tinh thn. Th d: Platn cho rng, th gii nhng thc th tinh thn tn ti vnh vin v bt bin l bn cht chn chnh ca mi s vt. Nhng s vt m chng ta cm nhn c ch l hnh bng ca nhng thc th tinh thn m thi. Tri vi cc quan im trn y, ch ngha duy vt bin chng cho rng, c bn cht v hin tng u tn ti khch quan l ci vn c ca s vt khng do ai sng to ra, bi v s vt no cng c to nn t nhng yu t nht nh. Nhng yu t ny lin kt vi nhau bng nhng mi lin h khch quan, an xen, chng cht. Trong c nhng mi lin h tt nhin, tng i n nh. Nhng mi lin h tt nhin to thnh bn cht ca s vt; hin tng l biu hin ra bn ngoi ca bn cht, cng l ci khch quan khng phi do cm gic ca ch quan con ngi quyt nh. Ch ngha duy vt bin chng khng ch tha nhn s tn ti khch quan ca bn cht v hin tng, m cn cho rng, gia bn cht v hin tng c quan h bin chng va thng nht gn b cht ch vi nhau, va mu thun i lp nhau. a) S thng nht gia bn cht v hin tng S thng nht gia bn cht v hin tng trc ht th hin ch bn cht lun lun c bc l ra qua hin tng; cn hin tng no cng l s biu hin ca bn cht mc nht nh. Khng c bn cht no tn ti thun ty ngoi hin tng; ng thi cng khng c hin tng no hon ton khng biu hin bn cht. V.I. Lnin vit: "Bn cht hin ra, hin tng l c tnh bn cht". S thng nht gia bn cht v hin tng cn th hin ch bn cht v hin tng v cn bn l ph hp vi nhau. Bn cht c bc l ra nhng hin tng tng ng. Bn cht no th c hin tng y, bn cht khc nhau s bc l nhng hin tng khc nhau. Bn cht thay i th hin tng biu hin n cng thay i theo. Khi bn cht bin mt th hin tng biu hin n cng mt theo. Th d: Bn cht ca giai cp t sn ca ch t bn ch ngha l bc lt gi tr thng d. Bn cht ny c bc l ra nhiu hin tng trong ch ngha t bn nh bn cng ha giai cp v sn, tht nghip, khng hong kinh t theo chu k, nhim mi trng, chin tranh. Khi khng cn giai cp t sn, khng cn ch bc lt gi tr thng d na th nhng hin tng trn cng s mt theo, con ngi s lm ch thc s c t nhin, x hi v bn thn mnh. Tm li, bn cht v hin tng thng nht vi nhau, chnh nh s thng nht ny m ngi ta c th tm ra ci bn cht, tm ra quy lut trong v vn cc hin tng bn ngoi. b) Tnh cht mu thun ca s thng nht gia bn cht v hin tng Bn cht v hin tng thng nht vi nhau, nhng y l s thng nht ca hai mt i lp. Do vy khng phi bn cht v hin tng ph hp nhau hon ton m lun bao hm c s mu thun nhau. Mu thun ny th hin ch: Bn cht phn nh ci chung, ci tt yu, quyt nh s tn ti v pht trin ca s vt, cn hin tng phn nh ci ring, ci c bit. Cng mt bn cht c th biu hin ra nhiu hin tng khc nhau ty theo s thay i ca iu kin v hon cnh. V vy hin tng phong ph hn bn cht, cn bn cht su sc hn hin tng. Bn cht l ci tng i n nh, t bin i, cn hin tng l ci thng xuyn bin i. V.I. Lnin vit: "Ci khng bn cht, ci b ngoi, ci trn mt thng bin mt, khng bm "chc", khng "ngi vng" bng "bn cht". Mu thun gia bn cht v hin tng cn th hin ch, bn cht l mt bn trong n giu su xa ca hin thc

khch quan; cn hin tng l mt bn ngoi ca hin thc khch quan . Bn cht khng c biu l hon ton mt hin tng m biu hin rt nhiu hin tng khc nhau. Hin tng khng biu hin hon ton bn cht m ch biu hin mt kha cnh ca bn cht, biu hin bn cht di hnh thc bin i, nhiu khi xuyn tc bn cht. Th d, bn cht ca giai cp t sn l bc lt gi tr thng d, bn cht c th hin rt nhiu th on ca giai cp t sn nh tch cc p dng khoa hc k thut, i mi cng ngh, i mi phng php qun l, thm ch tng lng v ci thin iu kin sng, iu kin lm vic cho cng nhn... nhm mc ch nng cao gi tr thng d cho giai cp t sn, cho nn nu khng tm hiu k s khng thy c bn cht tht s ca giai cp t sn m ch thy nhng biu hin b ngoi ca n, khng c c s nh gi ton din ng n v giai cp t sn v ch ngha t bn. 6.3. Mt s kt lun v mt phng php lun Bn cht khng tn ti thun ty m tn ti trong s vt v biu hin qua hin tng, v vy mun nhn thc c bn cht ca s vt phi xut pht t nhng s vt, hin tng, qu trnh thc t. Hn na bn cht ca s vt khng c biu hin y trong mt hin tng nht nh no v cng bin i trong qu trnh pht trin ca s vt. Do vy phi phn tch, tng hp s bin i ca nhiu hin tng, nht l nhng hin tng in hnh mi hiu r c bn cht ca s vt. Nhn thc bn cht ca s vt l mt qu trnh phc tp i t hin tng n bn cht, t bn cht t su sc n bn cht su sc hn. V.I. Lnin cng vit rng: "T tng ca ngi ta i su mt cch v hn, t hin tng n bn cht, t bn cht cp mt, nu c th ni nh vy, n bn cht cp hai, v.v.. c nh th mi". V bn cht l ci tt nhin, ci tng i n nh bn trong s vt, quy nh s vn ng pht trin ca s vt, cn hin tng l ci khng n nh, khng quyt nh s vn ng pht trin ca s vt. Do vy nhn thc khng ch dng li hin tng m phi tin n nhn thc c bn cht ca s vt. Cn trong hot ng thc tin, phi da vo bn cht ca s vt xc nh phng thc hot ng ci to s vt khng c da vo hin tng. 7. Kh nng v hin thc 7.1. Khi nim kh nng v hin thc - Phm tr hin thc c dng phn nh nhng g hin c, hin ang tn ti thc s. - Phm tr kh nng c dng ch nhng g hin cha c, nhng s c, s ti khi c cc iu kin tng ng. Cn phn bit khi nim hin thc vi khi nim hin thc khch quan. Hin thc khch quan l khi nim ch cc s vt, vt cht tn ti c lp vi thc ca con ngi. Cn hin thc bao gm c nhng s vt, hin tng vt cht ang tn ti mt cch khch quan trong thc t v c nhng g ang tn ti mt cch ch quan trong thc ca con ngi. Tuy nhin y khng nn quan nim khi nim hin thc rng hn khi nim hin thc khch quan m y l nhng khi nim trit hc phn nh nhng mt khc nhau ca th gii trong chng ta ang sng. Kh nng l "ci hin cha c" nhng bn thn kh nng vi t cch "ci cha c" li tn ti. Tc l cc s vt c ni ti trong kh nng cha tn ti, nhng bn thn kh nng xut hin s vt th tn ti. Th d: Trc mt ta c g, ca, bo, c, inh... l hin thc. T ny sinh kh nng xut hin mt ci bn. Trong trng hp ny, ci bn l cha c, cha tn ti trn thc t nhng kh nng xut hin ci bn th tn ti trn thc s. Nh vy du hiu cn bn phn bit kh nng vi hin thc l ch: kh nng l ci cha c, cn hin thc l ci hin ang c, ang tn ti. Cn phi phn bit kh nng vi tin , hoc iu kin ca mt s vt no . Tin hay iu kin ca mt s vt no u l nhng ci hin ang tn ti tht s l nhng yu t hin thc trn c s xut hin ci mi. Cn kh nng khng phi l bn thn cc tin , iu kin ca ci mi m l ci mi ang dng tim th, ch trong tng lai vi nhng iu kin thch hp n tn ti thc. Kh nng cng khng ng nht vi ci ngu nhin v phm tr xc sut. Mi kh nng u l kh nng thc t ngha l kh nng thc s tn ti do hin thc sinh ra. Nhng c kh nng c hnh thnh do quy lut vn ng ni ti ca s vt quy nh, c gi l kh nng tt nhin. C kh nng c hnh thnh do cc tng tc ngu nhin quy nh c gi l kh nng ngu nhin. Th d: Gieo ht ng xung t, kh

nng ht ng s ny mm, mc thnh cy v li do nhng ht ng mi l kh nng tt nhin, nhng cng c kh nng ht ng b chim n hoc b su bnh ph hoi nn khng th ny mm, khng th pht trin thnh cy, cho ht c. Kh nng ny do nhng tc ng c tnh ngu nhin quy nh nn c gi l kh nng ngu nhin. Trong kh nng tt nhin li bao gm kh nng gn, ngha l c hoc gn nhng iu kin cn thit bin thnh hin thc v kh nng xa, ngha l cha iu kin cn thit bin thnh hin thc cn phi tri qua nhiu giai on qu na. 7.2. Mi quan h bin chng gia kh nng v hin thc Kh nng v hin thc tn ti trong mi quan h cht ch vi nhau, khng tch ri nhau, thng xuyn chuyn ha ln nhau trong qu trnh pht trin ca s vt. iu c ngha l trong s vt hin ang tn ti cha ng kh nng, s vn ng pht trin ca s vt chnh l qu trnh bin kh nng thnh hin thc. Trong hin thc mi li ny sinh kh nng mi, kh nng mi ny nu c nhng iu kin li bin thnh hin thc mi. Qu trnh c tip tc, lm cho s vt vn ng, pht trin mt cch v tn trong th gii vt cht. Cng trong nhng iu kin nht nh, cng mt s vt c th tn ti nhiu kh nng ch khng phi ch mt kh nng. Th d: Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX ca ng, sau khi phn tch tnh hnh trong nc, tnh hnh th gii v khu vc nhn nh rng, t nc ta hin nay ang "c c c hi ln v thch thc ln", nhng c hi ln to iu kin chng ta c kh nng "tip tc pht huy ni lc v li th so snh, tranh th ngoi lc - ngun vn, cng ngh mi, kinh nghim qun l v m rng th trng, phc v s nghip cng nghip ha, hin i ha. Nhng thch thc ln l 4 nguy c m ng ta tng ch r nh nguy c tt hu v kinh t, chch hng x hi ch ngha, nn tham nhng v quan liu, "din bin ha bnh" do th lc th ch gy ra. Nh vy chng ta thy hin nay ang cng tn ti rt nhiu kh nng (c thun li, c kh khn) pht trin t nc ta. iu i hi ton ng, ton dn ta phi nhn thc r ch ng tranh th thi c vt qua thch thc a t nc vng bc i ln theo nh hng x hi ch ngha. Ngoi nhng kh nng vn sn c, trong nhng iu kin mi th s vt s xut hin thm nhng kh nng mi, ng thi bn thn mi kh nng cng thay i theo s thay i ca iu kin. Th d: Nc ta vn l nc kinh t km pht trin, mc sng ca nhn dn cn thp, nhng li phi tri qua cuc cnh tranh quc t ngy cng quyt lit hi nhp. Nu chng ta khng nhanh chng vn ln th kh nng cng tt hu xa hn v kinh t so vi cc nc trong khu vc v trn th gii v s bt li v m rng sn xut kinh doanh, trao i bun bn cng ln. kh nng bin thnh hin thc, thng cn khng phi ch mt iu kin m l mt tp hp nhiu iu kin. Th d mt ht thc c kh nng ny mm, cn mt tp hp cc iu kin nh nhit , m, nh sng, p sut... Trong i sng x hi, hot ng c thc ca con ngi c vai tr ht sc to ln trong vic bin kh nng thnh hin thc. N c th y nhanh hoc km hm qu trnh bin kh nng thnh hin thc; c th iu khin kh nng pht trin theo chiu hng nht nh bng cch to ra nhng iu kin tng ng. Khng thy vai tr ca nhn t ch quan ca con ngi s ri vo sai lm hu khuynh chu b tay, khut phc trc hon cnh. Tuy nhin cng khng c tuyt i vai tr ca nhn t ch quan m xem thng nhng iu kin khch quan. Nh vy chng ta d ri vo sai lm ch quan, mo him, duy ch. 7.3. Mt s kt lun v mt phng php lun V hin thc l ci tn ti thc s, cn kh nng l ci hin cha c, nn trong hot ng thc tin cn da vo hin thc, khng c da vo kh nng nh ra ch trng, phng hng hnh ng ca mnh. Kh nng l ci cha tn ti tht s nhng n cng biu hin khuynh hng pht trin ca s vt trong tng lai. Do , tuy khng da vo kh nng nhng chng ta cng phi tnh n cc kh nng vic ra ch trng, k hoch hnh ng st hp hn. Khi tnh n kh nng phi phn bit c cc loi kh nng gn, kh nng xa, kh nng tt nhin v ngu nhin... T mi to c cc iu kin thch hp bin kh nng thnh hin thc, thc y s vt pht trin. Vic chuyn kh nng thnh hin thc trong gii t nhin c thc hin mt cch t ng, nhng trong x hi, iu

ph thuc nhiu vo hot ng ca con ngi. V vy, trong x hi, chng ta phi ch n vic pht huy ngun lc ca con ngi, to ra nhng iu kin thun li cho vic pht huy tnh nng ng sng to ca mi con ngi bin kh nng thnh hin thc thc y x hi pht trin. Tuy nhin cng cn trnh hai thi cc sai lm, mt l: tuyt i ha vai tr nhn t ch quan; hai l: h thp vai tr nhn t ch quan trong vic bin kh nng thnh hin thc. CU HI N TP 1. Phm tr l g? Phn tch vai tr ca phm tr trong qu trnh t duy. 2. Phn tch quan nim ca trit hc Mc - Lnin v mi quan h bin chng gia "ci ring" v "ci chung". ngha phng php lun ca n i vi nhn thc v hot ng thc tin. 3. Phn tch mi quan h gia nguyn nhn v kt qu. C th ng nht quan h nhn qu vi quan h hm s khng? V sao? ngha phng php lun ca vic nghin cu quan h nhn qu. 4. Th no l tt nhin v ngu nhin? Ti sao trong hot ng thc tin phi da vo ci tt nhin? 5. Phn tch mi quan h gia ni dung v hnh thc. ngha phng php lun ca vic nghin cu mi quan h ny? Ph phn ch ngha hnh thc trong hot ng thc tin. 6. Phn tch mi quan h bin chng gia bn cht v hin tng. ngha phng php lun ca mi quan h ny trong hot ng nhn thc v thc tin? 7. Th no l kh nng v hin thc? Du hiu chnh phn bit kh nng v hin thc l g? C th ng nht kh nng vi tin , iu kin v ci ngu nhin khng? V sao? 8. Phn tch mi quan h bin chng gia kh nng v hin thc. ngha phng php lun ca mi quan h ny?

1. Khi nim ci ring, ci chung v ci n nht. a. Ci ring. Ci ring l phm tr trit hc, dng ch mt s vt, mt hin tng, mt qu trnh ring l nht nh (Trang 228 Sd). V d: - Ci bn hc, ci bn n, ci bn lm vic - Ngi nh , ngi nh hc (ging ng), ngi nh vui chi (cu lc b). - Cy cam, cy qut, cy bi, cy hng. - Ngi Vit Nam, ngi Php, ngi Chu Phi - Ngnh khai thc thy sn, ngnh nui trng thy sn, ngnh c kh tu thuyn v cc ngnh khc trong trng. Mi s vt, hin tng, mi ngnh ngh trn c gi l mt ci ring. b. Ci chung. Ci chung l phm tr trit hc dng ch nhng mt, nhng thuc tnh chung khng nhng mt kt cu vt cht nht nh m cn c lp li trong nhiu s vt hin tng hay qu trnh ring l khc. (Trang 228 sd) V d: Nhng v d nu mc a. u l nhng s vt hin tng trong cuc sng hng ngy m chng ta thng gp l nhng ci ring l (l ci ring) nhng chng li c nhng mt ging nhau. + Nhng ci bn, ci nh c lm bng nhng vt liu ging nhau: g, inh, gch, ngi, xi mng + Cc loi cy: c mt chung l cy n qu, l thc vt, l quang hp nh sng mt tri to cht dip lc. + Cc ngnh tuy khc nhau nhng c im chung i tng tc ng vo l thy sn, pht trin nn kinh t thy sn, nn kinh t bin. + Con ngi l ci ring: Chu , Chu u, Chu Phi hay mu da khc nhau nhng u c ci chung: bit lao ng c mc ch, c tr tu, bit sng to. c. Ci n nht. Cn phn bit ci ring vi ci n nht. ci n nht l phm tr dng ch nhng nt, nhng mt, nhng thuc tnh ch c mt s vt, mt kt cu

vt cht m khng lp li s vt, hin tng, kt cu vt cht khc. V d: - Th H Ni: l mt ci ring ngoi nhng c im ging cc thnh ph khc Vit Nam cn c nhng nt ring m cc thnh ph khc Vit Nam khng c: c ph c, c H Gm, c nhiu di tch, c nhng nt vn ha truyn thng ch c H Ni mi c. - Giai cp v sn Vit Nam l mt ci ring ngoi nhng im ging nh giai cp v sn cc nc t bn pht trin, cn c nhng nt ring: n ra i cng vi s khai thc thuc a ca ch ngha quc Php, khng gn lin vi nn i cng nghip c kh, xut thn t giai cp nng dn ch c giai cp Vit Nam mi c. - Sinh vin i hc Thy sn l mt ci ring, ngoi nhng im ging vi sinh vin cc trng khc, n cn c ci c th ch sinh vin i hc Thy sn mi c m thi l nhng ngnh truyn thng. - Cc ngnh trong trng l ci ring, cng phn tch nh trn. 2. Quan h bin chng gia ci ring, ci chung v ci n nht. a. Cc trng phi trit hc trc Mc v mi quan h gia ci ring v ci chung. - Phi duy thc: Cho rng ci ring ch tn ti tm thi thng qua, khng phi l ci tn ti vnh vin, ch c ci chung mi tn ti vnh vin tht s i lp i vi thc ca con ngi. + Ci chung khng ph thuc vo ci ring sinh ra ci ring. + i din: Platon + V d: Bn cnh ci cy ring l c nim ci cy ni chung tn ti mi mi, cn ci cy ring l c ra i tn ti tm thi ri mt . Bn cnh sinh vin ring l vo trng nhp hc tm thi trong trng 4,5 nm ri ra trng, sinh vin khc li vo v ra nh vy. Cn c khi nim sinh vin ni chung tn ti mi mi gn vi trng. Nh vy c ngha l ci ring do ci chung sinh ra. - Phi duy danh cho rng: + Ch c ci ring mi tn ti thc s, cn ci chung l nhng tn gi trng rng, do t tng con ngi ba ra, khng tha nhn ni dung khch quan ca cc khi nim. V d: + Khi nim con ngi + u tranh giai cp + Cch mng x hi, vt cht, ch ngha duy vt, ch ngha duy tm + Khi nim sinh vin ni chung => Khng c ngha g trong cuc sng. i biu: Quan im ca ch ngha duy thc v ch ngha duy danh u sai lm, h tch ri ci ring ra khi ci chung, tuyt i ha ci ring, ph nhn ci chung hoc ngc li. b. Ch ngha duy vt bin chng. Cho rng ci ring, ci chung, ci n nht u tn ti khch quan, gia chng c mi lin h hu c vi nhau c th hin: - Th nht: ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring m biu th s tn ti ca mnh (Khng c ci chung thun ty, tn ti c lp bn cnh ci ring). V d: + Khng c mt ci cy ni chung no tn ti bn cnh cy cam, cy qut, cy o c th; nhng cy trn u c nhng c tnh chung, c r, c thn, c l, c qu trnh ng ha, d ha duy tr s sng. + Khng c mt khi nim chung ng vt c xng sng no tn ti bn cnh nhng con chim, con c, con rn, con b c th; nhng loi con ny u c c im chung: c b xng vng chc, vn ng, c qu trnh ng ha, d ha duy tr s sng. + Khng c mt khi nim sinh vin i hc Thy sn no li khng gn lin vi mt ngnh truyn thng nht

nh (tr mt s chuyn mn c tnh cht a ngnh). - Th hai: Ci ring ch tn ti trong mi lin h vi ci chung (khng c ci ring tuyt i). V d: + 1 ng vt no l mt ci ring, n ch tn ti trong mi quan h vi ci chung l quy lut ng ha v d ha. + Mt con ngi l mt ci ring (khng th tn ti c lp c m phi gn lin vi th gii t nhin (vt cht hu c) v x hi loi ngi (quan h vi mi ngi). + Mt nn kinh t ca mt quc gia no khng th tn ti mt cch c lp m phi gn lin vi quy lut chung (quan h sn xut phi ph hp vi lc lng sn xut), quy lut cung cu, quy lut gi tr ) + Sinh vin trng i hc Thy sn l ci ring n ch tn ti gn lin vi ci chung: l mt khoa chuyn ngnh truyn thng, gn lin vi quy trnh o to, o thi, quy trnh rn luyn phm cht v gn lin vi ni quy nh trng. - Th ba: Ci ring l ci ton b, phong ph hn ci chung, ci chung l ci b phn nhng su sc hn ci ring. + Ci ring l ci ton b phong ph hn ci chung v: ngoi c im ging vi nhiu ci khc, ci ring cn c ci n nht, ci c th ch n mi c. V d: Giai cp cng nhn Vit Nam l ci ring bn cnh ci chung vi giai cp cng nhn cc nc trn th gii b bc lt ca giai cp t sn, giai cp khng c t liu sn xut lao ng gn lin vi my mc v c tnh cht x hi Giai cp cng nhn Vit Nam cn c nhng nhng c im ring: xut thn t giai cp nng dn, ra i gn lin vi vic khai thc thuc a ca thc dn Php cho nn gn gi vi giai cp nng dn, b ch ngha quc thng tr. Nhng c im khc vi giai cp cng nhn cc nc t bn ch ngha. - Ci chung su sc hn ci ring l ci b phn: v ci chung ch l mt b phn ca ci ring. + Ci chung ch phn nh nhng thuc tnh, nhng mi lin h n nh, tt nhin lp li nhiu ci ring cng loi. + Do ci chung gn lin vi ci bn cht, quy nh phng hng tn ti pht trin ca ci ring. V d: ng ha d ha l ci chung nm trong tt c th gii sinh vt: n mang tnh cht bn cht tt nhin ca ci ring, mt sinh vt l ci ring n cn tnh c th, n nht ca n na. - Th t: ci n nht v ci chung c th chuyn ha ln nhau trong qu trnh pht trin ca s vt v: + Trong hin thc ci mi khng bao gi xut hin y ngay, m lc u n dng n nht v hon thin dn v thay th ci c tr thnh ci chung, ci ph bin. + Ci c lc u l ci chung, ci ph bin nhng v sau do khng ph hp vi iu kin mi dn tr thnh ci n nht (trang 231 gio trnh sd) + Qu trnh chuyn ha t ci n nht thnh ci chung l biu hin qu trnh ci mi ra i thay th ci c, cn chuyn ha t ci chung thnh ci n nht th ngc li biu hin ci c li thi b ph nh. V d: - S thay i mt c tnh no ca sinh vt xut hin mt c th ring bit. Do ph hp vi iu kin mi cho nn c tnh n c bo tn nhiu c th v nhiu th h. - Mt sng kin ca mt anh hng lc u l ci n nht c nhiu ngi hc tp tr thnh ci ph bin. - Khon sn phm ti ngi lao ng lc u ch mt vi tnh sau tr thnh ci ph bin. - Vn ng c ch th trng Vit Nam lc u mi l t tng ch o thc hin mt s ngnh kinh t - sau tr thnh chung. 3. ngha v phng php lun. - Chng ta ch c th tm ci chung trong ci ring, xut pht t ci ring, t nhng s vt hin tng ring l, khng c xut pht t nim ch quan ca con ngi, bn ngoi ci ring. - Ci chung l ci su sc, ci bn cht, chi phi mi ci ring. Th trong nhn thc v hot ng thc tin phi phn bit, pht hin ci chung vn dng ci chung ci to ci ring. - Chng ta phi nm cho c cc nguyn l chung v nhng quy lut tc l chng ta phi c trnh l lun. Khi hnh ng ca chng ta khng m qung v c mc ch s c hiu qu hn.

- V ci chung ch tn ti trong ci ring, nh l mt b ohn ca ci ring -> Kt lun rt ra bt c ci chung no khi p dng vo tng trng hp c th cng cn c c bit ha (chng bnh gio iu, dp khun). Tuyt i ha ci ring s ri vo bnh cc b a phng. - Vn dng ch ngha Mc-Lnin vo iu kin c th ca nc ta l tr tu ton ng, ton dn, vn dng ch ngha Mc-Lnin, phn nh x hi nc ta mt cch su sc; nh hng nn kinh t nhiu thnh phn vi cc bin php c th: kinh t, hnh chnh, gio dc. V d: - Mun nhn thc c mt quy lut pht trin no ca nn sn xut ca mt nc no phi nghin cu phn tch so snh qu tnh sn xut thc t mt giai on khc nhau, nhng khu vc khc nhau mi tm ra c mi lin h chung. - Xem xt mt phong tro no ca mt n v no phi xem xt tinh thn thi ua tng t, tng ngi sau lin h li vi nhau. NGUYN NHN V KT QU. 1. nh ngha. - Nguyn nhn: l s tc ng ln nhau gia cc mt trong mt s vt hoc cc s vt vi nhau gy ra mt s bin i nht nh. - Kt qu: l nhng bin i xut hin do s tc ng ln nhau ca cc mt trong mt s vt hoc gia cc s vt vi nhau. V d: - u tranh giai cp, giai cp v sn mu thun giai cp t sn -> Cch mng v sn (khch quan). - S bin i mm mng trong ht la (nguyn nhn) -> Cy la (kt qu). - Bo (nguyn nhn) -> thit hi ma mng (kt qu xu) - Thc hin ng li i mi l nguyn nhn, mc tiu dn giu l kt qu. - Ch ngha quc l nguyn nhn ca chin tranh xm lc 2. Mi quan h bin chng gia nguyn nhn v kt qu. - Nguyn nhn l ci sinh ra kt qu cho nn nguyn nhn bao gi cng c trc kt qu; kt qu bao gi cng xut hin sau nguyn nhn. V d: + Cuc u tranh giai cp v sn mu thun giai cp t sn (l nguyn nhn bao gi cng c trc dn n cuc cch mng v sn vi tnh cht l kt qu bao gi cng xut hin sau) + S bin i ca mm mng trong ht la bao gi cng phi xut hin trc cn cy la l kt qu n xut hin sau. + Bo (nguyn nhn) xut hin trc, s thit hi ca hoa mu, ma mng do bo gy ra th phi xut hin sau. + Ngi b t chn cht y l kt qu xu nht nguyn nhn ca n l do vic thc hin lut l giao thng khng ng (khng nghim chnh thc hin lut l giao thng). Ch : Tuy nhin khng phi mi lin h ni tip no cng u biu hin mi lin h nhn qu. V d: - Ngy khng phi l nguyn nhn ca m - Ma xun khng phi l nguyn nhn ca ma h. (Nguyn nhn ca ngy v m l do qu t quay mt trc v qu t t quay xung quanh mt tri 365 ngy v hnh thnh 4 ma xun, h, thu ng) Mt kt qu thng khng phi do mt nguyn nhn v mt nguyn nhn cng c th ny sinh ra nhiu kt qu. V d: Cng cuc cch mng ca chng ta thng li, gii phng min nam thng nht t nc n l kt qu ca nhiu nguyn nhn. Nguyn nhn chnh l do dn tc ta quyt tm (th quyt hy sinh tt c ch khng chu mt nc, khng chu lm n l).

Di s ng h ca cc nc, cc dn tc x hi ch ngha v cc nc, cc dn tc yu chung ha bnh trn ton th gii. Thy gio truyn t kin thc cho hc sinh (mt nguyn nhn) l nguyn nhn dn n nhiu kt qu hc tp t c ca h. Cng mt nguyn nhn nh vy nhng li dn n nhiu kt qu khc nhau i vi tng hc sinh. C nhng hc sinh t kt qu hc tp gii, kh, trung bnh, yu km. t la vo ngn n du (Nguyn nhn) n sinh ra kt qu. Kt qu th nht: c nh sng cho mi ngi hc tp v lm vic. Kt qu th hai: Bc ngn, dn cn i. Kt qu th ba: lm tng nhit mi trng. Trong si dy chuyn v tn ca s vn ng ca vt cht, khng c mt hin tng no c coi l nguyn nhn u tin v cng khng c xem mt kt qu no l kt qu cui cng. (c ng Ghen trang 174 gio trnh) V d: Lc lng sn xut -> Quan h sn xut = Phng thc sn xut mi c nguyn nhn ph b quan h sn xut c (kt qu) th hin lc lng sn xut mi mu thun quan h sn xut c. Qu trng -> G con -> Qu trng KQ (NN ca QTSSn) Kt qu (nguyn nhn) Kt qu (nguyn nhn) Qu da -> Cy da -> Qu da 3. ngha v phng php lun. - Mi lin h nhn qu c tnh cht kt qu, khng c mt s vt, hin tng no trong th gii vt cht li khng c nguyn nhn tn ti, v vy mi quan h nhn qu trang b cho chng ta quan im ng n v quyt nh lun duy vt v khng nh vai tr ca con ngi trong vic vn dng ca quy lut v mc ch sng ca mnh. - Mi s vt v hin tng c th do nhiu nguyn nhn sinh ra. Nhng nguyn nhn ny c v tr khc nhau trong vic hnh thnh kt qu v vy trong hot ng thc tin chng ta cn phn loi cc nguyn nhn (bn trong hay bn ngoi, ch yu hay th yu, trc tip hay gin tip). Kt qu do nguyn nhn gy ra nhng n khng tn ti mt cch th ng (v vy phi bit khai thc, vn dng cc kt qu t c nng cao nhn thc v tip tc thc y s vt pht trin). IV. TT NHIN V NGU NHIN. 1. nh ngha. Tt nhin (tt yu) l do ci bn cht, do nhng nguyn nhn bn trong ca s vt, hin tng quyt nh v trong nhng iu kin nht nh n s xy ra ng nh th ch khng th khc c. V d: + X hi c s phn chia ra thnh giai cp i khng th nht nh phi c u tranh giai cp. + Cuc u tranh giai cp ca giai cp v sn tt nhin dn ti cuc cch mng v sn v dn n nn chuyn chnh v sn l iu tt yu. + L nh T bn th nht thit phi bc lt cng nhn l tt yu. + Ging tt, m khe, nc , phn nhiu, chm sc chu o th nng sut la cao l tt nhin. - Ngu nhin: l ci khng do bn cht mi lin h bn trong quy nh m do nhng mi lin h bn ngoi. Do c th xy ra, cng c th khng xy ra, cng c th xut hin nh th ny cng c th nh th khc. V d: + Ly li v d nh t bn nht thit phi bc lt ( l iu tt nhin). Ci ngu nhin y l: nh t bn c th bc lt cng nhn sn xut vi si, c th cng nhn sn xut ra bng n th li l ngu nhin. + Nhng yu t lm cho nng sut la tng cao cng c th do su ry, bo t p ti th mt trng li l ngu nhin.

+ Hc tp chm ch, phng php hc tt, nm chc kin thc c bn ng dng nhiutrong thc t th s t c kt qu tt l iu tt nhin. Nhng n ma thi nh li bo mt vi tin bun g lm nh hng ti t tng Kt qu km i (iu ny l ngu nhin). Ch : So snh phm tr tt nhin vi bn cht, vi ci chung, ci ph bin. 2. Mi quan h bin chng gia tt nhin v ngu nhin. - Trong qu trnh pht trin ca s vt, ci tt nhin ng vai tr quan trng, n c tc dng chi phi s pht trin ca s vt. Ci ngu nhin cng c nh hng n s pht trin lm cho n din ra nhanh hay chm, t c kt qu tt hay xu. - Tt nhin v ngu nhin u tn ti mt cch khch quan trong s thng nht hu c vi nhau c th hin: ci tt nhin bao gi cng vch ng cho mnh i qua v s ci ngu nhin. Cn ci ngu nhin l hnh thc biu hin ca ci tt nhin v n cng b sung cho ci tt nhin. V d: ng Ghen a ra v d: S xut hin ca cc nhn vt xut sc trong lch s l iu tt nhin nhng nhng nhn vt lch s l ai li l ngu nhin, khng pht hin c ngi ny th pht hin c ngi khc. Phn nhiu, nc , ging tt tt nhin s c ma. Ngc li gp thin tai nh bo, hn hn mt ma li l ngu nhin. - Ranh gii gia ci tt nhin v ngu nhin ch c tnh cht tng i v trong nhng iu kin nht nh chng c th chuyn ha ln nhau, tt nhin thnh ngu nhin v ngc li. V d: + Mt anh hng no xut hin trong mt phong tro ca qun chng -> l ngu nhin i vi phong tro nhng i vi bn thn ngi th li l tt nhin qua qu trnh rn luyn, hc tp, tu dng gn lin vi nhng hot ng thc tin. (Cho mt vi v d trong lp, trong trng) + Tt nhin v ngu nhin chuyn ha cho nhau: * Trong cuc cch mng cng ngh mt vi sng kin nh lc u xut hin n cng ch l ngu nhin, nhng trong qu trnh ph bin cho hc tp nhn sng kin ra, p dng mt cch ph bin th n li tr thnh tt nhin. * Trong x hi c nhng phong tc tp qun h bi nh ma chay, ci xin ci l tt nhin i vi x hi c. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, np sng vn minh m cn phong tc h bi ni no th n mang tnh cht c bit ngu nhin m thi. 3. Mt s kt lun v mt phng php lun. - Trong hot ng thc tin chng ta phi cn c vo ci tt nhin v n l nhng yu t, bn cht, nguyn nhn bn trong ca cc s vt v hin tng. (Hiu c tnh tt nhin c ngha l nm c quy lut khch quan ca qu trnh). - Ci tt nhin bao gi cng bc l ra bn ngoi thng qua ci ngu nhin v bao gi cng vch ng i cho mnh qua v s nhng ci ngu nhin. V vy chng ta ch c th nhn thc, vch ra c ci tt nhin qua rt nhiu ci ngu nhin. - Tm hiu tnh tt nhin, tnh quy lut ca s vt l quan trng nhng khng th coi thng ci ngu nhin. Cc hin tng ngu nhin c nh hng ti qu trnh tt nhin ca s vt, chng ta c th vn dng nhng ngu nhin xy ra c li thc y qu trnh v c th hn ch nhng ngu nhin c hi cn tr qu trnh pht trin ca s vt. - Trong c ch th trng th vic tn ti nn kinh t hng ha nhiu thnh phn l tt yu. Nhng tn ti nh th no, trong nhng giai on lch s no th li l iu kin ngu nhin nh hng s pht trin ca nn kinh t x hi. Nhng thnh phn kinh t no tn ti, vn ng nh th no th do tnh cht x hi quy nh, mi nc quy nh y l iu ngu nhin. V. NI DUNG V HNH THC. 1. nh ngha. - Ni dung l tng hp tt c cc mt, nhng yu t, nhng qu trnh to nn s vt. - Hnh thc l phng thc tn ti v pht trin ca s vt, l h thng cc mi lin h tng i bn vng gia cc yu t ca chng.

V d: + Ni dung c th sng l ton b yu t vt cht (t bo, kh quan, qu trnh to nn c th ). Hnh thc: l cch sp xp trnh t cc t bo ca c th to thnh con hay cy g . + Mt tc phm vn hc th ni dung l ton b phn cuc sng m tc phm phn nh. Hnh thc l kt cu bt php th hin (loi hnh ngh thut: ht dn ca, tung, ci lng, cho hay kch ni) + Phng thc sn xut x hi, lc lng sn xut l ni dung. Quan h sn xut l hnh thc (C s h tng l ni dung, kin trc thng tng l hnh thc). + Mt ci bn hc: ton b nhng vt liu g, inh l ni dung cn hnh thc l s sp xp nguyn vt liu . + Qu trnh nhn thc th gii khch quan c phn nh vo c l ni dung,. Tip thu nhng hnh nh bng cch no (khi nim, phn on, suy lun) l hnh thc. 2. Mi quan h bin chng gia ni dung v hnh thc. - Ni dung v hnh thc bao gi cng l th thng nht gn b vi nhau. Khng c hnh thc no li khng cha ng mt ni dung v khng c ni dung no li khng tn ti trong mt hnh thc nht nh. (Khng c ni dung ni chung, ch c ni dung c th. Khng c hnh thc thun ty m ch c hnh thc c th ca mt ni dung nht nh). Gii thch: Ni dung v hnh thc l s thng nht ca 2 mt i lp, lin h tc ng v chuyn ha ln nhau. Ni dung v hnh thc cng ch l s phn bit tng i, c ci mi lin h ny l ni dung, mi lin h khc li l hnh thc. V d: lc lng sn xut l ni dung, quan h sn xut l hnh thc (Vi t cch l c s h tng th n li l ni dung, kin trc thng tng li l hnh thc). - Khng phi lc no ni dung v hnh thc cng ph hp vi nhau. Khng phi mt ni dung bao gi cng ch th hin trong mt hnh thc nht nh v mt hnh thc bao gi cng ch cha mt ni dung nht nh. V d: Phng thc sn xut t bn ch ngha: lc lng sn xut l ni dung, quan h sn xut l hnh thc. Thi gian u n ph hp vi nhau nn lc lng sn xut pht trin mnh m. Sau lc lng sn xut n mang tnh cht x hi mu thun vi quan h sn xut t nhn t bn ch ngha ngy cng gay gt. n mt lc no lc lng sn xut (ni dung) i hi phi ph v quan h sn xut t bn ch ngha thay th quan h sn xut x hi ch ngha (l hnh thc) ph hp vi n, m ng cho n pht trin hn na. - Mt ni dung c th hin bng nhiu hnh thc. V d: Thch Sanh v L Thng: Khen ngi ngi hin, dng cm, trung thc, c nhiu ngi yu qu. Vi ni dung c th hin bng nhiu cch khc nhau: dn ca, ci lng, phim - Mt hnh thc c th hin cho nhiu ni dung: V d: Hnh thc kch ni: V kch: Ti v chng ta (chng ca quyn, mi quan h gia quyn li ca c nhn v tp th). - So vi hnh thc th ni dung bao gi cng gi vai tr quyt nh. (Ni dung th hin khuynh hng c tnh cht bin i, hnh thc l mt tng i bn vng n nh -> cho nn s bin i bao gi cng bt u t ni dung ca s vt. V d: Phng thc sn xut: lc lng sn xut l ni dung, quan h sn xut l hnh thc. Lc lng sn xut vi t cch l ni dung bt u bin i t cng c sn xut, l yu t ng, quan h sn xut vi t cch l hnh thc n tnh ti, n nh hn, c bin i nhng bin i chm hn -> mu thun . - Trong s thng nht hu c th ni dung gi vai tr quyt nh i vi hnh thc, hnh thc xut hin, hnh thnh l do nh hng ca ni dung. V d: p ng ni dung, nhim v, chc nng ca nh nc thay i th hnh thc b my ca nh nc cng thay i. Quc hi - Nh nc - Chnh ph. Giao quyn lp hin. Quc hi c mt v tr rt ln. Nh nc c quyn hnh php. Chnh ph c trch nhim thi hnh nhng php lut trn. D sao chng na Chnh ph cng c tnh cht tp th. Mun giao quyn cho c nhn cao hn na: t chc Chnh ph dng u chnh ph l Th tng Quc hi: Lp hin, lp php. Nh nc (Chnh ph + Th tng) c quyn hnh php.

Vin kim sot, Ta n: T php 3. ngha v phng php lun. - Ni dung v hnh thc lun gn b vi nhau. Trong hot ng thc tin cn trnh s tch ri, hoc tuyt i ha mt trong hai mt vn c ca n. - Cng mt ni dung trong tnh hnh pht trin khc nhau c th c nhiu hnh thc v ngc li, vic ci to x hi phi bit s dng mi hnh thc c th phc v. - V ni dung quyt nh hnh thc cho nn khi xt on s vt trc ht phi cn c vo ni dung, ng thi phi thy vai tr ca hnh thc i vi ni dung. V d: Cng cuc i mi ca chng ta: + Ni dung v kinh t: xy dng kinh t nhiu thnh phn. + Hnh thc c biu hin: + Kinh t nh nc : giai cp cng nhn + Kinh t tp th: Giai cp nng dn + Kinh t t sn nh nc: Giai cp t sn dn tc. + Kinh t t sn nc ngoi: Giai cp t sn + Kinh t t nhn + Kinh t c vn u t nc ngoi. VI. BN CHT V HIN TNG. 1. nh ngha. - Bn cht: l tng hp tt c nhng mt , nhng mi lin h tt nhin, tng i n nh bn trong s vt quy nh s vn ng v pht trin ca s vt . - Hin tng: l ci biu hin ra bn ngoi ca bn cht. Ch : - Phm tr bn cht gn lin vi phm ci chung, ci to nn bn cht ca mt lp cc s vt hin tng. V d: Bn cht ca con ngi l tng ha cc mi quan h x hi. iu ng vi mi ngi (bn cht cng l ci chung) tuy nhin khng phi ci chung no cng l ci bn cht. V d bn trn thuc tnh ca con ngi l c u, mnh v chn tay, ci cng l thuc tnh chung ca mi ngi nhng khng to nn bn cht ca con ngi. - Phm tr bn cht thuc cng loi vi phm tr quy lut: ni n bn cht c ngha l ni ti quy lut, hay l ni ti quy lut c ngha l ni ti ci bn cht. Nhng mi quy lut ch biu hin c mt mt, mt kha cnh, cn bn cht c biu hin bng quy lut. V d: + Bn cht ca giai cp t sn l bc lt giai cp cng nhn v ngi lao ng bng nhiu quy lut: Quy lut gi tr thng d, quy lut li nhun + Nhng quy lut biu hin ca s bc lt ny ca giai cp t sn bng quy lut gi tr thng d (n ch biu hin c mt mt) + Quy lut gi tr thng d cng ch th hin c mt mt. Lnin: Quy lut v bn cht l nhng khi nim cng mt loi (cng mt bc) hay ni ng hn l cng mt trnh . - Phm tr hin tng: chng ta cn phn bit vi phm tr gi tng. Gi tng cng l hin tng nhng l hin tng gi, n phn nh xuyn tc bn cht, khng ph hp vi bn cht. Tuy nhin gi tng cng c tnh cht khch quan v cng bc lt bn cht mt mc nht nh nhng quanh co, phc tp hn. V d: Trc y ta vn cho l qu t ng im, cn mt tri th quay xung quanh qu t. T lu n nay, khoa hc chng minh c rng quy lut vn ng ca h thng mt tri chnh qu t quay xung quanh mt tri -> Nhng gi tng mt tri vn quay xung quanh tri t. Hay s chuyn ng ca cy ci bn ng theo chiu chuyn ng ca xe chy l o tng. 2. S thng nht bin chng gia bn cht v hin tng.

- Bn cht v hin tng l thng nht vi nhau, khng th tch ri nhau, s thng nht c th hin ch: + Bn cht bao gi cng c bc l ra qua hin tng v hin tng bao gi cng l s biu hin ca bn cht. + Khng bn cht no tn ti mt cch thun ty m li khng biu hin qua hin tng. + Khng c hin tng no li khng biu hin ca mt bn cht no . - S t nhin gia bn cht v hin tng l s thng nht bic chng ca hai mt i lp. c biu hin ra: + S i lp gia ci bn trong v ci bn ngoi. Bn cht phn nh ci chung, ci su xa ca s vt. Hin tng phn nh ci ring, ci biu hin ra bn ngoi ca bn cht. + S i lp gia ci tng i n nh vi ci thng xuyn bin i. + Hin tng phong ph hn bn cht, cn bn cht th su sc hn hin tng. + Bn cht nh th no th hin tng nh th y. V d: * Bn cht ca x hi t bn l s mu thun gia tnh x hi lc lng sn xut mu thun vi tnh cht chim hu t nhn t bn i vi t liu sn xut -> Gia ngi b bc lt (giai cp v sn) mu thun vi ngi bc lt (giai cp t sn). Bn cht c biu hin bng nhng hin tng v cng phong ph v phc tp: l cuc khng hong chu k: + Nn tht nghip thng xuyn xy ta . + Cuc sng xa hoa try lc ca giai cp t sn. + i sng cc kh ca giai cp v sn v ngi lao ng. * Nm 1930: Bn cht x hi nc ta l ch thuc a v na phong kin. Cho nn quc Php xy dng b my cai tr (hnh thc) -> Bn cht c biu hin bi hnh thc: Nam k bo h (B my do Php cai tr). + Trung k: n gi nguyn b my ca giai cp phong kin lm b nhn phc v cho cng vic xm lc ca chng. + Bc k: Chng xy dng ch t tr (Bn cnh c quan thy ca ch ngha thc dn quc). y chnh l s th hin bn cht no th hin tng . 3. ngha v phng php lun. - V bn cht l ci tt nhin, n nh, bn trong, ci quy nh s vn ng v pht trin. Hin tng l ci biu hin bn cht, nn v mt nhn thc khng dng li hin tng m phi i su vo bn cht ca n. - S thng nht gia bn cht v hin tng l s thng nht bin chng ca cc mt i lp. V vy trong nhn thc khoa hc cng nh trong hot ng thc tin chng ta cn phn tch mt cch cn k, loi b nhng gi tng. V d: Bn cht ca ch ngha quc l xm lc, bc lt nhn dn cc nc, gy mt trt t an ninh v mt chnh tr. Bn cht c biu hin bng nhiu hnh thc phc tp: vin tr kinh t, vin tr c tnh cht nhn o, hp tc vn ha, du lch Nhng hnh thc khng biu hin y bn cht ca s vt v vn . C khi cn xuyn tc bi v b ngoi. Cho nn xem xt mt s vt phi tht cn k t hin tng n tn ci ngun ca bn cht c bin php phng nga. Chng thng mang tnh cht nhn quyn mt cch tru tng, p t cho tng nc gy mt n nh i vi mt quc gia. VII. KH NNG V HIN THC. 1. nh ngha. Th gii vt cht vn ng v pht trin khng ngng chuyn t dng ny sang dng khc, ci mi thay th ci c. Lc u ci mi ch xut hin di dng kh nng, sau ln ln v chin thng ci c, khi n tr thnh hin thc. Cho nn nhn vo s vt hay hin tng chng ta thy c hai mt kh nng v hin thc. - Kh nng: L ci hin cha c, cha ti nhng s ti khi c nhng iu kin thch hp. - Hin thc: tt c nhng ci g hin c, hin ang tn ti thc s (l kh nng c thc hin). Khi nghin cu v khi nim kh nng v hin thc cn ch : + Kh nng tt nhin (kh nng thc t): N hnh thnh do quy lut vn ng ni ti ca s vt (hay l kh nng do nhng mi lin h tt nhin quyt nh, n xut hin do bn cht bn trong s vt). V d:

* Sau s kin ngy 18/8/1991 Lin X c, ng Cng sn Lin X b gii th, qua hn mt nm thy c trch nhim i vi t nc, vi lch s, nhng ngi ng vin cng sn chn chnh tp hp tm mi bin php khi phc t chc ng cng sn, xc nh phng hng cng lnh ginh li a v ca ng, iu c kh nng thc t. * Cc nc quc hin nay, cc mu thun ni ti gia giai cp ch ngha mu thun giai cp t sn cc oan, ngi lao ng mu thun giai cp t sn, lc lng sn xut (tnh cht x hi ha) mu thun vi quan h sn xut t nhn t bn ch ngha. Nhng mu thun ny khng th iu ha c, cho nn n c kh nng gy ra cuc chin tranh cc b ca mt nc quc hin nay l mt kh nng thc t. * Hon chnh mng li cc trng i hc c nhiu phng n nh: ghp trng ta vo , Vin i hc TP H Ch Minh, Vin Thy sn Nhng d thc hin phng n no th trng i hc Thy sn cng l mt trng u ngnh thy sn, l kh nng thc t. - Kh nng ngu nhin (kh nng hnh thc): l kh nng do nhng mi lin h ngu nhin, do s kt hp ca nhng hon cnh bn ngoi quyt nh. V d: Ngi cng nhn bnh thng tr thnh mt nh t sn trong x hi t bn. * Tn tnh, ly con gi ca nh t sn (ly ca hi mn, tr thnh ngi giu sang). * Hoc gp c phn chng may nh t sn xu s qua i, anh li c mnh ring no tr thnh * Mua x s tr thnh triu ph. S dng s tin mua sc lao ng, tlsx -> sn xut hng ha -> T > T (Trng s x) 2. Mi quan h bin chng gia kh nng v hin thc. - Kh nng v hin thc c quan h bin chng vi nhau. Qu trnh din ra nh sau: Kh nng bin thnh hin thc. Hin thc ny do s vn ng ni ti ca n li ny sinh ra nhng kh nng mi, kh nng mi ny li c nhng iu kin thch hp li tr thnh hin thc mi Hin thc mi li bao hm nhng kh nng mi ca s pht trin. l qu trnh pht trin v tn ca th gii vt cht. V d: Nhng nm 86, 87, 88, 89 l nhng nm nhn dn ta gp rt nhiu kh khn v cuc sng sinh hot (tin mt gi, gi hng tng) -> y l hin thc. i hi ng ln th VI trc hin thc nh vy khc phc nhng kh khn, ng ta ra nhiu bin php, trong c vn i mi t duy (trc tin l t duy kinh t) dn dn tng bc i mi ton din, thay i tnh trng kinh t ca x hi: bo m trt t an ninh x hi, nng cao, n nh i sng. => Kh nng kh nng ny bin thnh hin thc ng ta ra km theo mt s chnh sch: thay i tin lng, tng ph cp, m ca i vi cc nc, xy dng c ch m. => iu kin Hin thc mi => Kinh t pht trin, dn s ni dung n nh, chnh tr, trt t an ton x hi, gim c s lm pht hng ha di do To ra kh nng mi => M rng nn kinh t nhiu thnh phn, giao lu, bun bn vi cc nc, cng c a v t nc ta. M rng quan h ngoi giao, bt tay hu ho vi cc nc ln c nn kinh t mnh. Hin thc mi c iu kin xy dng t nc dn giu, nc mnh, x hi cng bng dn ch vn minh. - Cng trong nhiu iu kin nht nh, cng mt s vt c th tn ti mt s kh nng ch khng phi ch c mt kh nng. V d: Tng khi ngha nm 1945 Vit Nam c hai thi im: + Khi ngha vo dp 9/3/1945 c hai kh nng: (Php u hng Nht) * Cch mng gp tn tht (Nht cng mnh) * V vy khng thnh lp c chnh quyn. + Nht u hng ng minh (Ta khng ni dy kp, trng ch ng minh vo cp kh gii qun Nht) * Chnh ph b nhn li quay u vi Anh * Php ngc u dy.

- Kh nng bin thnh hin thc, khng phi ch mt vi iu kin m mt tp hp nhng iu kin. V d: Khi phn tch thi th cho mt cuc cch mng x hi ch ngha Lnin ch ra 4 yu t: Giai cp thng tr, giai cp b thng tr, tng lp trung gian (tnh tch cc ca qun chng cch mng tng(, giai cp cch mng c kh nng. Thiu mt trong cc iu kin y th cch mng khng n ra. + tr thnh chuyn tip sinh: * Sinh vin phi hc gii. * C kh nng nghin cu khoa hc. * Nh nc phi c chnh sch, quy nh cho chuyn tip sinh. * Phi c c s cn v c yu cu => iu kin 3. ngha v phng php lun. - Kh nng v hin thc khng th tch ri nhau, nu tch ci n ra khi ci kia th khng thy c kh nng tim tng ca s vn ng pht trin, khng tranh th c nhng kh nng gn tr thnh hin thc. - Khng tuyt i ha mi lin h m phi thy s khc nhau v cht gia chng, nu ch da vo ci kh nng, cha phi l hin thc th d ri vo o tng. - Chuyn ha t kh nng sang hin thc trong gii t nhin c thc hin mt cch t ng, trong x hi i hi phi pht huy tnh nng ng ti a ca con ngi. V d: Xy dng t nc trong thi k qu ln ch ngha x hi. Kh nng c th tr thnh hin thc nhng chng ta c nhiu kh khn, nhng cng c nhiu kh nng rt to ln pht trin kinh t chnh tr, x hi. Nhng kh nng phi c ng, nh nc v qun chng nhn dn nhn thc c ch trng, bin php ng n, x tr mt cch kho lo to iu kin tng bc bin kh nng thc t thnh hin thc