6. PRZYRODA - wios.lublin.pl · puchacz i żółw błotny. ... Ochrona przyrody Od 1998 r. dla wszystkich nadleśnictw opracowywane są programy ochrony przyrody. Na 21 nadleśnictw

131

6.1. Stan zasobów leśnych

Lasy i grunty leśne położone w granicach administra-cyjnych województwa lubelskiego zajmują powierzchnię 558 643 ha, z tego na lasy nie stanowiące własności Skar-bu Państwa przypada powierzchnia ogółem 214 840 ha, co stanowi 38,45% wszystkich lasów. Lesistość woje-wództwa lubelskiego uwzględniając powierzchnię lasów i gruntów leśnych wg danych z ewidencji gruntów wynosi około 22,25%, przy lesistości kraju około 28,10%.

W granicach administracyjnych województwa lubel-skiego lasami państwowymi na przeważającym obsza-rze zarządza Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie oraz Regionalna Dyrekcja Lasów Państwo-wych w Warszawie (na terenie powiatu Łuków).

6.1.1. Lasy Państwowe(Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie)

W granicach administracyjnych województwa lubel-skiego zdecydowaną większością lasów Skarbu Państwa zarządza Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie. Dyrekcja zarządza gruntami Skarbu Państwa na powierzchni 418,9 tys. ha, w tym: w woj. lubelskim 326,1 tys. ha, podkarpackim 82,4 tys. ha i mazowieckim 10,4 tys. ha. W zasięgu działania RDLP w Lublinie znaj-duje się ok. 233,5 tys. ha lasów nie stanowiących własno-ści Skarbu Państwa. Lesistość w regionie wynosi 23%.

Las ok. Sarniawfot. O. Bielak

6. PRZYRODA

Rys. 1. RDLP w Lublinie na tle podziału administracyjnego kraju Rys. 2. Rozmieszczenie i wielkość kompleksów leśnych w po-szczególnych jednostkach RDPL w Lublinie

Raport o stanie środowiska w 2004 r.

132

Lasy RDLP w Lublinie charakteryzują się dużym zróżni-cowaniem pod względem rozmieszczenia i kompleksów. Największe kompleksy leśne to: Lasy Puszczy Solskiej (w tym Lasy Janowskie), Lasy Roztocza, Lasy Strzelec-kie, Lasy Sobiborsko-Włodawskie, Lasy Kozłowieckie. Liczba kompleksów leśnych przypadająca na jedno nad-leśnictwo waha się w granicach od 91 do 4 045 (prze-ciętnie 1021), przy czym w dużej mierze są to kompleksy o powierzchni poniżej 1ha (przeciętna wielkość wynosi około 16 ha).

Zasięg terytorialny RDLP wynosi 26 957,4 km2. Zasięg terytorialny poszczególnych nadleśnictw jest bardzo zróż-nicowany i waha się od 492 km2 (Nadleśnictwo Rudnik) do ponad 2 311 km2 (Nadleśnictwo Świdnik). Powierzch-nia nadleśnictw waha się od 9 487 ha Nadleśnictwo Mir-cze, do 31 613 ha – Nadleśnictwo Janów Lubelski.

Klimat obszaru RDLP w Lublinie jest zróżnicowany i zaliczony w części północnej (Polesie Lubelskie, Pod-lasie, Małe Mazowsze) do strefy umiarkowanej – przej-ściowej, na południu (Kotlina Sandomierska, Roztocze) do strefy podgórskich nizin oraz kotlin i wykazuje zróż-nicowanie w zależności od wyniesienia danego obszaru nad poziom morza. Roczna ilość opadów waha się od 500-600 mm w rejonach północnych, do 700-800 mm na południu (Roztocze).

Geomorfologicznie teren RDLP wyka-zuje znaczne zróżnicowanie: od szerokich równin na północy po wzniesienia Wyżyny Lubelskiej i Roztocza na południu, o wyso-kościach powyżej 300 m n.p.m.

Lasy RDLP występują głównie na sie-dliskach nizinnych: borowych lasowych, olsach stanowiących 97% powierzchni ogólnej lasów. Pozostałe 3% są to siedli-ska wyżynne: borowe i lasowe.

Drzewostany są zróżnicowane pod względem składu gatunkowego, ale nadal dominującymi są drzewostany iglaste, które zajmują 70,4% powierzchni, a ich udział masowy wynosi 75,6% zapasu ogó-łem. Drzewostany liściaste zajmują 29,6% powierzchni, a ich udział masowy wynosi 24,4%.

Gatunkiem zdecydowanie domi-nującym w lasach RDLP w Lubli-nie jest sosna, która zajmuje 68,9% powierzchni i stanowi 73,9% udziału w zapasie drewna ogółem.

Ogólna powierzchnia lasów systematycznie ro-śnie i w 2004 r. osiągnęła 391,8 tys. ha. Ogólna masa zasobów drzewnych na powierzchni leśnej wzrosła z 77 668,4 tys. m3 w 1997 r. do 86 109,6 tys. m3 w 2004r. Przeciętny wiek drzewostanów RDLP w Lublinie wynosi 61 lat i jest wyższy od przeciętnego w kraju. Systematycz-

nie rośnie przeciętna zasobność drzewostanów. W ciągu ostatnich 7 lat wzrost ten wyniósł 20 m3/ha (z 204 m3/ha w 1997 r. do 224 m3/ha w 2004 r.).

Strukturę powierzchniowo masową zasobów leśnych w RDLP w Lublinie wg klas wieku przedstawia rys.5. W RDLP w Lublinie przeważają drzewostany 60-80 lat (IV klasa wieku).

Użytkowanie lasu

Głównymi zadaniami w gospodarce leśnej jest pro-dukcja surowca drzewnego w warunkach zrównoważonej gospodarki leśnej, przy zachowaniu wzrastających po-zaprodukcyjnych funkcji lasu. Gospodarka leśna powin-na zaspokajać materialne i niematerialne potrzeby spo-łeczeństwa. Wielkość corocznego pozyskania drewna jest ustalona dla nadleśnictwa etatem cięć, wynikającym z zatwierdzonego planu urządzenia lasu na 10 lat jego obowiązywania. Rozmiar roczny pozyskania jest wiel-kością wynikającą z realizacji planu cięć i jest ustalony

Rys. 3. Udział procentowy siedlisk na terenie RDLP w Lublinie

Rys. 4. Procentowy udział drzewostanów wg gatunków panujących na terenie RDLP w Lublinie

Rys. 5. Udział procentowy, powierzchniowo-masowy drzewostanów RDLP w Lubli-nie w klasach wieku

II. Jakość podstawowych elementów środowiska

133

przy uwzględnieniu zadań gospodarczych i konieczności wykonania zabiegów pielęgnacyjnych oraz cięć wyni-kających z przyczyn losowych (usunięcie śniegołomów i wiatrołomów, porządkowanie stanu sanitarnego lasu). Wielkość pozyskania drewna ustalona w planie urządze-nia lasu i zatwierdzona do realizacji w ciągu 10-lecia nie może być przekroczona.

W RDLP w Lublinie w 2004 r. pozyskano 1 506,5 tys. m3 grubizny netto (rys. 6). W ramach porządkowania stanu sanitarnego lasu w 2004 r. pozyskano 271,2 tys. m3 po-

suszu, złomów, wywrotów. Użytkowanie roczne stanowi 2,1% zapasów drzewnych ogółem w RDLP w Lublinie i nie stanowi zagrożenia dla trwałości lasów i ciągłości pro-dukcji oraz pełnienia przez las jego rozlicznych funkcji.

Hodowla lasu

Podstawowym celem hodowli lasu jest uzyskanie drzewostanów o najlepszych cechach jakościowych pro-dukujących wysokogatunkowe drewno oraz o największej odporności na czynniki szkodliwe tj. zanieczyszczenia przemysłowe i czynniki szkodotwórcze – wiatr, owady i grzyby. Drzewostany te powinny jednocześnie pełnić wszystkie funkcje ekologiczne i społeczne. Aby zrealizo-wać w/w zadania Lasy Państwowe zwracają szczególną uwagę na pochodzenie sadzonek używanych do zakła-dania upraw. W tym celu wybrano drzewostany rodzime-go pochodzenia charakteryzujące się dobrymi cechami jakościowymi i zdrowotnymi tworząc tzw. bazę nasienną. W jej skład wchodzą wyłączone drzewostany nasienne i gospodarcze drzewostany nasienne, które stanowią podstawową bazę do zbioru nasion.

Wykorzystując wyselekcjonowaną bazę nasienną w 2004 r. zebrano szyszki i nasiona drzew iglastych i liściastych. Zebrano szyszki: sosny – 34 t, świerka – 6,5 t, modrzewia – 5,3 t oraz nasiona: brzozy – 165 kg, dębu – 446 kg, olszy – 157 kg, buka – 8 kg. Szyszki ga-tunków iglastych zostały wyłuszczone w wyłuszczarni nasion w Zwierzyńcu, która pełni jednocześnie rolę Re-gionalnego Banku Genów.

Szkółki leśne specjalizują się w hodowli sadzonek drzew i krzewów leśnych służących do zakładania upraw leśnych. W 2004 r. szkółki wyprodukowały 67 mln szt. sa-dzonek z nasion o właściwym pochodzeniu, które zużyte

zostaną do nasadzeń na terenie województwa, zarówno na gruntach Lasów Państwowych jak i prywatnych.

Szkółki leśne oprócz gatunków służących do zalesień i odnowień produkują również sadzonki krzewów i drzew ozdobnych, głównie na potrzeby własne.

Założone uprawy są poddawane różnym zabiegom pielęgnacyjnym. Rodzaj zabiegu pielęgnacyjnego dosto-sowany jest do potrzeb hodowlanych uprawy i drzewosta-nu i polega na:• usuwaniu chwastów zagrażających wzrostowi sadzo-

nek - pielęgnowanie gleby i niszczenie szkodliwych chwastów,

• usuwaniu drzewek chorych i wadliwych, regulowanie zagęszczenia oraz poprawa jakości drzewek - czysz-czenia wczesne, czyszczenia późne,

• usuwaniu drzew przeszkadzających osobnikom naj-lepszym, tzw. drzewom dorodnym, w celu uzyskania jak najlepszego ich przyrostu – trzebieże wczesne.Ponadto, w celu wzbogacenia drzewostanów, szcze-

gólnie na słabych siedliskach wprowadza się podszyt tj. dolną warstwę składającą się z drzew i krzewów mającą za zadanie ocienienie gleby, wzbogacenie gleby w próch-nicę poprzez opad liści i igieł, stworzenie dogodniejszych warunków dla mikrofauny dna lasu oraz stworzenie bazy żerowej dla zwierząt (głównie ssaków i ptaków).

Tabela 1. Stan bazy nasiennej oraz wykonanie podstawowych zadań z hodowli lasu w 2004 r.

Wyszczególnienie Jednostka miary Ilość

Wyłączone drzewostany nasienne ha 906

Gospodarcze drzewostany nasienne ha 13 325

Powierzchnia szkółek ha 193

Produkcja sadzonek drzew i krzewów leśnych mln szt. 67

Produkcja sadzonek drzew i krzewów ozdobnych tys. szt. 67

Odnowienia i zalesienia sztuczne ha 2455

Pielęgnowanie lasu: • pielęgnowanie gleby • czyszczenia wczesne • czyszczenia późne • trzebieże wczesne

ha ha ha ha

7 129 4 973 3 800 8 879

Wprowadzanie podszytu ha 131

Rys. 6. Pozyskanie grubizny wg kategorii cięć w 2004 r. w RDLP w Lublinie

Lasy Państwowe wspomagają zalesienia gruntów nie stanowiących własności Skarbu Państwa z własnych środków – funduszu leśnego. W 2004 r. nadleśnictwa na terenie RDLP w Lublinie dostarczyły nieodpłatnie prywat-nym właścicielom, sadzonki do zalesienia 552 ha grun-tów porolnych, wykorzystując na ten cel kwotę 773 tys. zł z funduszu leśnego, stanowiącego środki własne Lasów Państwowych.


134

Tabela 2. Formy ochrony przyrody w Lasach Państwowych woj. lubelskiego

Forma ochronyLiczba

obiektów (szt.)

Powierzchnia gruntów LP

(ha)

Rezerwaty przyrody w tym ścisłe

67 4

9 383 143

Parki Krajobrazowe 17 106 724

Obszary Chronionego Krajobrazu 16 51 919

Obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 11 74 334

Pomniki przyrody 265

Użytki ekologiczne 1054 3 245

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 1 24

Strefy ochronne zwierząt 272 19 487

Rezerwaty przyrody

Rezerwaty przyrody w LP woj. lubelskiego zajmują łączną powierzchnię ponad 9 383 ha, co stanowi 2,5% powierzchni pozostającej w zarządzie RDLP Lublin. Ze względu na główny cel ochrony są to następujące obiekty:

Obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000

W roku 2004 rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21.07.2004 r. (Dz.U. Nr 229, poz. 2313) wyzna-czone zostały obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000.

W zasięgu terytorialnego działania RDLP Lublin poło-żonych jest 12 tych obszarów, w tym

7 na terenie woj. lubelskiego:• Puszcza Solska,• Lasy Strzeleckie,• Lasy Parczewskie,• Dolina Tyśmienicy,• Dolina Środkowego Bugu,• Chełmskie Torfowiska Węglanowe,• Bagno Bubnów,

4 na terenie woj. lubelskiego i mazowieckiego:• Dolina Dolnego Bugu,• Dolina Środkowej Wisły,• Małopolski Przełom Wisły,• Dolina Liwca,

1 na terenie woj. lubelskiego i podkarpackiego:• Lasy Janowskie.

Łączna powierzchnia gruntów LP położonych w gra-nicach tych obszarów na terenie woj. lubelskiego wynosi 74 334 ha.

Użytki ekologiczne

W ogólnej powierzchni 3 245 ha objętej ochroną w for-mie użytku ekologicznego chronione są śródleśne bagna, oczka wodne, torfowiska i podmokłe łąki. Powierzchnie te przyczyniają się do wzbogacenia różnorodności biolo-gicznej w lasach. Ochrona ich polega głównie na pozo-stawieniu ich w stanie naturalnym i zabezpieczeniu przed niszczeniem, uszkadzaniem lub przekształcaniem.

Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy utworzony został w Nadleśnictwie Świdnik. Obejmuje on fragment lasu, w którym znajduje się miejsce pamięci narodowej, mogiła z okresu II Wojny Światowej.

Pomniki przyrody

W ogólnej liczbie 265 pomników przyrody na terenie LP w woj. lubelskim znajduje się:• 186 pojedynczych drzew,• 48 grup drzew,• 15 głazów narzutowych,• 2 aleje,• 15 pomników powierzchniowych.

Strefy ochronne zwierząt

Ochrona strefowa zwierząt ma na celu zabezpieczenie miejsc rozrodu zagrożonych gatunków. W LP woj. lubel-skiego istnieją 272 strefy ochronne. Zostały one utworzo-ne dla ochrony miejsc rozrodu następujących gatunków zwierząt: bocian czarny, bielik, orlik krzykliwy, głuszec, puchacz i żółw błotny. Strefy ochrony ścisłej i częściowej zajmują łącznie powierzchnię około 19 487 ha.

Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Janowskie”

W celu promocji trwale zrównoważonej gospodarki le-śnej oraz ochrony zasobów przyrody RDLP Lublin, został utworzony w 1994 r. Leśny Kompleks Promocyjny „Lasy Janowskie” o powierzchni ponad 31 tys. ha. Wprowadza się tu rozwiązania mające na celu uzyskanie równowagi między gospodarczym wykorzystaniem lasów, a zacho-waniem walorów przyrodniczych. Ważną funkcją LKP jest działalność edukacyjna, prowadzona w oparciu o Ośro-dek Edukacji Ekologicznej przy Nadleśnictwie Janów Lubelski. Oprócz Izby Przyrodniczej na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego znajdują się 3 ścieżki przyrod-niczo – edukacyjne. Corocznie Leśny Kompleks Promo-cyjny „Lasy Janowskie” odwiedza i korzysta z infrastruk-tury edukacyjno-turystycznej blisko 5 tys. osób, głównie dzieci i młodzieży. W 2004 r. w warsztatach przyrodni-czych organizowanych na terenie Nadleśnictwa Janów Lubelski wzięło udział ponad 1 300 uczestników. Cieszą się one dużą popularnością również poza Lubelszczyzną.

Rodzaj rezerwatu Ilość (szt)

Powierzchnia (ha)

Leśne 34 4 933,36

Stepowe 5 146,69

Torfowiskowe 9 2 142,29

Wodne 6 523,89

Geologiczne 2 205,87

Krajobrazowe 5 614,77

Faunistyczne 6 816,75

Razem 67 9 383, 62

Ochrona przyrody

Od 1998 r. dla wszystkich nadleśnictw opracowywane są programy ochrony przyrody. Na 21 nadleśnictw poło-żonych na terenie woj. lubelskiego programy zostały już sporządzone dla 17, a w 4 nadleśnictwach są w trakcie opracowywania.


135

Ośrodek Edukacyjny dysponuje bazą noclegową na 120 miejsc, stołówką oraz dobrze wyposażonymi salami wy-kładowymi.

Edukacja leśna

Na terenie wszystkich nadleśnictw RDLP Lublin pro-wadzona jest edukacja leśna społeczeństwa. W 2004 r. w różnych jej formach (spotkania z leśnikami w szko-łach, lekcje w lesie, warsztaty, konkursy, wystawy, pre-lekcje, pogadanki) uczestniczyło prawie 15 tys. dzieci i młodzieży. Każde nadleśnictwo ma opracowany pro-gram edukacji leśnej społeczeństwa. W jego przygotowa-niu uczestniczyli: nauczyciele, przedstawiciele organiza-cji społecznych, pracownicy parków narodowych, parków krajobrazowych, samorządów terytorialnych i inni.

W nadleśnictwach RDLP Lublin utworzono 42 ścieżki przyrodnicze biegnące przez bardzo interesujące miejsca. Wyposażono je w tablice informacyjne, miejsca przystan-kowe, zadaszenia. Istnieje tam możliwość przeprowa-dzenia lekcji dla wszystkich grup wiekowych, jak również poznania naszej rodzimej przyrody oraz zapoznania się z gospodarką leśną i pracą leśnika. Poza ścieżkami, nadle-śnictwa tworzą izby leśne, punkty edukacyjne, przygoto-wują konkursy wiedzy o lesie, uczestniczą w wielu akcjach i imprezach okolicznościowych związanych z przyrodą. W każdym nadleśnictwie wyznaczona jest osoba odpo-wiedzialna za edukację leśną i kontakty z osobami zainteresowanymi, a zwłaszcza ze szkołami.

Ochrona lasu

Zadania ochrony lasu określić możemy jako zespół różnorodnych działań, których celem jest zachowanie trwałości lasu, po-przez podnoszenie jego naturalnej odpor-ności oraz – w sytuacji zagrożenia istnienia lasu – poprzez zabiegi ochronne.

Lasy znajdują się pod stałym działaniem czynników pochodzenia abiotycznego, bio-tycznego, antropogenicznego, powodują-cych zakłócenia w ekosystemie leśnym.

Zagrożenia natury abiotycznej – gdzie czynnikami szkodliwymi są elementy i pro-cesy zachodzące w przyrodzie nieoży-wionej, a więc przede wszystkim czynniki

klimatyczne, przybierające niekiedy formę klęsk żywio-łowych. Do tej grupy czynników należy zaliczyć: wiatr, śnieg, mróz, nadmierną insolację słoneczną, grad, lód, przybierające postać klęsk żywiołowych, takich jak: hu-ragany, okiść, susze, powodzie, silne mrozy, przymrozki wczesne lub późne, gradobicia, gołoledź. Szczególnym zagrożeniem dla drzewostanów RDLP w Lublinie stały się w ostatnich latach śniegi, huraganowe wiatry i zakłócenia stosunków wodnych, powodujące co pewien czas szko-dy o znacznym rozmiarach, których skutki odczuwane są przez wiele lat.

Należy stwierdzić, że w przypadku tej grupy czynników nie jesteśmy w stanie zabezpieczyć drzewostanów przed ich szkodliwym oddziaływaniem, i stąd działania ochron-ne – skorelowane zresztą z czynnościami z zakresu ho-dowli i urządzania lasu – ograniczają się do takiego po-kierowania rozwojem drzewostanów, by zminimalizować skutki ewentualnych klęsk żywiołowych występujących na danym terenie.

Zagrożenia natury biotycznej – spowodowane są nadmierną ilością organizmów żywych, spośród których największe znaczenie mają owady, patogeny grzybowe i zwierzyna płowa. W lasach RDLP w Lublinie najwięk-sze szkody wyrządzają owady z grupy foliofagów, których poszczególne stadia rozwojowe (larwa, imago) żerują na aparacie asymilacyjnym drzew i krzewów. Najgroźniejsze

szkodniki z tej grupy to: brudnica mniszka, barczatka so-snówka, strzygonia choinówka, chrabąszcze kasztano-wiec i majowy, osnuja gwiaździsta – w drzewostanach iglastych oraz zwójka zieloneczka, kuprówka rudnica, owady z rodziny miernikowców – w drzewostanach liścia-stych.

Kolejną grupą szkodników są tzw. szkodniki wtór-ne, które zasiedlają drzewa wcześniej już osłabione lub uszkodzone.

Największe znaczenie gospodarcze posiadają takie gatunki jak: przypłaszczek granatek, cetyniec większy, cetyniec mniejszy, kornik sześciozębny, smolik jodłowiec – w drzewostanach iglastych oraz opiętki, zrąbień dębo-wiec, paśniki, drwalnik znaczony, ogłodki – w drzewo-stanach liściastych. Miernikiem występowania tej grupy szkodników jest ilość drewna zamarłego w wyniku zaata-

Rys. 7. Powierzchnia i udział procentowy poszczególnych uszko-dzeń abiotycznych [ha; %]

Rys. 8. Powierzchnia występowania ważniejszych szkodników owadzich w 2004 r.


136

kowania przez te owady. W 2004 r. na terenie wojewódz-twa lubelskiego w ramach sanitarnego porządkowania drzewostanów – usunięto około 272 tys. m3 posuszu, zło-mów i wywrotów.

Osobną, specyficzną grupę owadów stanowią pędra-ki – larwy chrabąszczy. Najdotkliwsze szkody występują w szkółkach leśnych i uprawach, na łącznej powierzchni – 83 ha.

Ważną, grupę organizmów szkodliwych w gospodar-ce leśnej są patogeniczne grzyby. Wykazują one aktyw-ną działalność w każdej z faz rozwojowych drzewostanu. Największe znaczenie posiadają: mączniak dębu, huba korzeni, opieńkowa zgnilizna korzeni, huba sosny, zamie-ranie dębu, brzozy, olszy, jesionu, huby drzew liściastych i iglastych oraz grafioza wiązów.

Ochrona przeciwpożarowa

W 2004 r. w lasach państwowych województwa lubel-skiego wystąpiło 57 pożarów, które objęły 32,30 ha, straty wyniosły 40 766 zł.

W lasach niepaństwowych miało miejsce 7 pożarów, na łącznej powierzchni 5,74 ha.

Wśród najczęstszych przyczyn, największy udział mia-ły podpalenia – ok. 40%.

System ochrony ppoż zorganizowany w Lasach Pań-stwowych obejmuje:• punkty alarmowo – dyspozycyjne w RDLP i 21 nadle-

śnictwach,• sieć wież obserwacyjnych 34 szt., w tym 13 z wykorzy-

staniem kamer TV przemysłowej,• punkty prognozowania zagrożenia pożarowego na dany

dzień – 4 szt,• sieć łączności radiowej i telefonicznej,• leśna baza lotnicza zorganizowana na terenie Aeroklu-

bu Lubelskiego w Radawcu.

Gospodarka łowiecka

Gospodarka łowiecka na terenach le-śnych jest elementem nierozerwalnie zwią-zanym z gospodarką leśną. Zwierzyna jest jednym z wielu elementów lasu, który jako najwyżej zorganizowany ekosystem sta-nowi zespół biologiczny, w którym gleba, woda, powietrze atmosferyczne, światło, rośliny i zwierzęta tworzą naturalny, dyna-miczny i nierozerwalny związek wzajem-nych zależności. Łowiectwo, jako element ochrony środowiska przyrodniczego w ro-zumieniu ustawy z dnia 13.10.1995 r. „Pra-wo Łowieckie”, oznacza ochronę zwierząt łownych (zwierzyny) i gospodarowanie ich zasobami w zgodzie z zasadami ekologii oraz zasadami racjonalnej gospodarki rol-nej, leśnej i rybackiej.

Gospodarka łowiecka na terenie RDLP w Lublinie prowadzona jest na zasadach określonych w ustawie „Prawo Łowieckie”

i w oparciu o:• roczne plany łowieckie sporządzane przez dzierżaw-

ców obwodów łowieckich na okres od 01.04. do 31.03. następnego roku, opiniowane przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta i zatwierdzane przez właści-wego nadleśniczego Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe w uzgodnieniu z Polskim

Rys. 9. Powierzchnia zagrożona przez szkodniki korzeniowe wg rodzaju powierzchni [ha]

Rys. 10. Powierzchnia występowania ważniejszych chorób grzybowych w 2004 r. [ha]

Borowik szlachetnyfot. O. Bielak


137

Związkiem Łowieckim, a w obwodach wyłączonych z wydzierżawienia sporządzane przez zarządców tych obwodów i zatwierdzane przez dyrektora regionalnej dyrekcji Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe,

• wieloletnie łowieckie plany hodowlane ustalane na okres 10 lat, przez dyrektorów regionalnych dyrekcji Pań-stwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe w porozumieniu z wojewodami i Polskim Związkiem Łowieckim.Zgodnie z Rozporządzeniem MOŚZNiL z dnia

9.05.1997 r., teren RDLP w Lublinie podzielony został na Rejony Hodowlane, w których realizowana jest polityka łowiecka uwzględniająca metody trwałego użytkowania, zasady długofalowego i wielkoobszarowego planowania. Przy takim założeniu przedmiotem gospodarki łowieckiej jest głównie populacja, a nie osobnik. Oznacza to odej-ście od selekcji osobniczej na rzecz strukturalnej selekcji populacyjnej.

Obecnie (wg stanu na dzień 15.03.2004 r.) na terenie obwodów łowieckich znajdujących się w granicach RDLP w Lublinie występuje około:

• 530 szt. łosi,• 5 250 szt. jeleni,• 290 szt. danieli,• 38 900 szt. saren, • 7 500 szt. dzików,• 50 700 szt. zajęcy,• 31 200 szt. bażantów,• 47 300 szt. kuropatw,• 16 000 szt. lisów.

6.1.2. Lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa

Józef Łobocki(Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie)

Pod względem wielkości powierzchni lasów nie stano-wiących własności Skarbu Państwa (214 840 ha) woje-wództwo lubelskie zajmują drugie miejscu w skali kraju (po województwie mazowieckim – 323 215 ha). Nad-zór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa prowadzony jest w oparciu o przepisy prawne zawarte w ustawie z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435). Orga-nami nadzoru są: Starosta oraz w zakresie określonym ustawą Wojewoda.

Starosta może powierzyć prowadzenie spraw w jego imieniu, w tym wydawanie decyzji administracyjnych w I instancji, właściwemu terytorialnie Nadleśniczemu, nato-miast Wojewoda Dyrektorowi Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych.

Kierunki polityki leśnej realizowanej na terenie woje-wództwa wynikają z następujących dokumentów rządo-wych:• Polityka leśna państwa” (przyjęta w 1997 r.),• „Strategia zrównoważonego rozwoju Polski do roku

2025” (przyjęta w 2000 r.),oraz dokumentów regionalnych:• „Strategia rozwoju województwa”,• „Program ochrony środowiska województwa lubelskie-

go na lata 2001-2015”.

Organizacja nadzoru nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa

Nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowią-cych własności Skarbu Państwa na podstawie art. 5 usta-wy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435) wykonują Starostowie i Wojewoda w ści-śle ustawowo określonym zakresie.

Starostowie prowadzą nadzór przy pomocy własnych służb ds. leśnictwa lub powierzają go terenowo właści-wym Nadleśniczym. Nadzór przy pomocy własnych służb ds. leśnictwa wykonują Starostwa: Biłgoraj, Chełm, Hru-bieszów, Janów Lubelski, Krasnystaw, Kraśnik, Lublin, Lubartów, Łęczna, Opole Lubelskie, Parczew, Puławy, Radzyń Podlaski, Ryki, Świdnik, Tomaszów Lubelski, Włodawa i Zamość na powierzchni 170 802 ha, co sta-nowi 79,50% wszystkich lasów nie stanowiących własno-ści Skarbu Państwa. Stawia to województwo lubelskie na pierwszym miejscu w kraju pod względem powierzchni lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa nad-zorowanych przez własne służby ds. leśnictwa Starostw.

Na pozostałej powierzchni 44 038 ha (20,5%), położo-nej na terenie starostw: Biała Podlaska, Łuków, nadzór nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa wykonują terenowo właściwi Nadleśniczowie w oparciu o podpisane stosowne porozumienia pomiędzy Starostą, a Nadleśniczym.

Przesłankami do powołania przez Starostów Powia-tów: Biłgoraj, Chełm, Hrubieszów, Janów Lubelski, Kra-snystaw, Kraśnik, Lublin, Lubartów, Łęczna, Opole Lubel-skie, Parczew, Puławy, Radzyń Podlaski, Ryki, Świdnik,


138

stracyjnych, powierzchnia lasów objętych aktualną doku-mentacją uproszczonych planów urządzenia lasów suk-cesywnie zwiększa się, na dzień 01.01.2005 r. zwiększyła się o 8 888 ha w porównaniu do 2003 r. i ogółem wynosi 171 921 ha, co stanowi 80,02% wszystkich lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa. Jest to wynik dobrze układającej się współpracy z Wojewódzkim Fun-duszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lu-blinie oraz dużego zaangażowania Starostw.

W 2004 r. uproszczone plany urządzania lasów nie stanowiących własności skarbu Państwa wykonały niżej wymienione starostwa na powierzchni: Lublin (gmina Zakrzew, Niemce, Wólka, Głusk, Jabłonna, Konopnica) – 3 104,52 ha , Kraśnik (gmina Gościeradów i Annopol) – 990,55 ha, Janów Lubelski (gmina Godziszów i Mo-dliborzyce) – 1 332,11 ha, Włodawa (gmina Stary Brus, Urszulin) – 609,95 ha, Ryki (gmina Ryki) - 321,68 ha, Pu-ławy (gmina Markuszów) – 359,97 ha, Lubartów (gmina Kamionka, Ostrówek) – 1 290,62 ha, Radzyń Podlaski (gmina Radzyń Podlaski) – 78,57 ha.

Realizacja zadań gospodarczych

W okresie funkcjonowania województwa lubelskiego w nowych granicach administracyjnych wykonywano rów-nież inne zadania gospodarcze w lasach nie stanowią-cych własności Skarbu Państwa.

Wykaz zadań wykonanych w 2004 r. oraz ogółem na przestrzeni lat 1998-2004 przedstawiono w tabeli 1.

Tomaszów Lubelski, Włodawa i Zamość własnych służb nadzoru nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa były między innymi:• potrzeba zwiększenia skutecznego nadzoru w zakre-

sie realizacji zadań ustawowych,• eliminacja żmudnych negocjacji związanych z powie-

rzeniem nadzoru, w tym brak możliwości zabezpiecze-nia „Lasom Państwowym” żądanych kwot za pełnienie nadzoru,

• dostosowanie obwodów nadzorczych do granic admi-nistracyjnych gmin i wsi,

• pełne powiązanie służb nadzoru z samorządami (dy-żury, uzgodnienia, programowanie i realizacja zadań w zasięgu gminy, wsi),

• jednoznaczne uczytelnienie odpowiedzialności za re-alizacje zadań,

• uproszczenie procedury decyzyjnej i egzekucyjnej,• pełna dyspozycyjność własnych służb,• zmniejszenie kosztów utrzymania i dostosowanie za-

dań do możliwości finansowania Skarbu Państwa i bu-dżetu Starostwa,

• bezpośrednia kontrola pracy – własnych służb ds. leśnic-twa, co wpływa na ułatwienie wykonywanego nadzoru.

Cele i zadania gospodarki leśnej.

Gospodarka leśna powinna być prowadzona zgodnie z ustawową zasadą powszechnej ochrony lasów, trwało-ści utrzymania i powiększenia zasobów leśnych oraz cią-głości i zrównoważonego wykorzystania.

Zasady te mają na celu:• zachowanie lasów i ich korzystnego wpływu na jakość

środowiska przyrodniczego oraz warunki życia czło-wieka,

• ochronę różnorodności ekologicznej ekosystemów, gatunków, zasobów genowych oraz różnorodności krajobrazów,

• ochronę terenów narażonych na degradację i o spe-cjalnym znaczeniu dla zachowania równowagi w środowisku, w tym stref wododziałowych, obszarów zasilania wód podziemnych oraz zagrożonych erozją wodną i stepowieniem krajobrazu,

• racjonalną produkcję i użytkowanie drewna oraz su-rowców stanowiących produkt lasu.W odniesieniu do lasów nie stanowiących własności

Skarbu Państwa użytkowanie drewna nie ma charakteru planowej działalności gospodarczej, ale skupia się na za-spokajaniu własnych potrzeb właścicieli.

Plany urządzania lasów

Podstawą do prowadzenia prawidłowej gospodarki w lasach bez względu na formę ich własności, a szcze-gólnie w lasach nie stanowiących własności Skarbu Pań-stwa jest posiadanie pełnego i dokładnego rozeznania ich potrzeb. Potrzeby te w sposób udokumentowany określa-ją uproszczone plany urządzenia lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa i inwentaryzację stanu lasu.

Począwszy od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach wg stanu na dzień 01.01.1999 r., w nowych granicach województwa lubelskiego opracowa-no uproszczone plany urządzenia lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa dla powierzchni 63 737 ha, co stanowiło 29,72% wszystkich lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa. W okresie funkcjonowania województwa lubelskiego w nowych granicach admini-


139

Tabela 1. Wykonanie zadań gospodarczych w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa w 2004r. i w latach 1998-2004

ZADANIA GOSPODARCZEWykonanie

2004r. lata 1998-2004

1. ZALESIENIA I ODNOWIENIA SZTUCZNE [ha], z tego: 521,38 8.171,18

a) halizny, plazowiny, zręby zaległe, w tym: 42,14 576,54

- kosztem właścicieli 42,14 534,54

- kosztem Funduszu Leśnego – 11,00

- kosztem WFOŚiGW – 6,00

- inne źródła finansowania – 25,00

b) przebudowa drzeostanów, w tym: 17,90 229,85


- kosztem Funduszu Leśnego – 69,00

- kosztem WFOŚiGW – –

- inne źródła finansowania – –

c) nieużytki i grunty porolne, w tym 457,94 7.361,39


- kosztem Funduszu Leśnego 371,81 3.996,08

- kosztem WFOŚiGW 47,20 1.572,72

- inne źródła finansowania – 1.106,03

2. ODNOWIENIA NATURALNE 104,90 1.127,01

3. POPRAWKI I UZUPEŁNIENIA 102,59 512,99

4. PIELĘGNOWANIE LASU OGÓŁEM, w tym: 7.669,33 35.515,62

a) pilęgnowanie gleby 1.188,06 7.482,36

b) czyszczenie wczesne 654,32 6244,80

c) czyszczenie późne 971,27 9693,57

d) wprowadzanie podszytów 10,16 54,31

e) trzebież wczesna 1.180,23 1.180,23

f) trzebież późna 3.665,29 3.665,29

5. MELIORACJE AGROTECHNICZNE 69,41 813,99

6. POZYSKIWANIE DREWNA [tys. m3], w tym: 190,23 11.381,83

- wywroty, złomy i śniegołomy 20,21 122.103,21

7. ILOŚĆ WYDANYCH POŚWIADCZEŃ LEGALNOŚCI DREWNA [szt.] 26.494,00 172.310,00

8. ILOŚĆ WYDANYCH DECYZJI NA ODNOWIENIE [szt.] 821,00 2985,00

- odnowienie 31,00 31,00

- pielęgnacja 746,00 746,00

- inne 44,00 44,00

9. ILOŚĆ WSZCZĘTYCH POSTEPOWAŃ EGZEKUCYJNYCH [szt.]. 15,00 176,00

10. POZYSKIWANIE DREWNA [m3/ha] 0,88 0,88

11. POWIERZCHNIA LASÓW NSWSP [ha], wg ewidencji gruntów, z tego: 214.840,00 214.840,00

a) posiadających aktualne uproszczone plany urzadzania lasów po 1992 r. w tym opracowane 2003 r.

171921,00 8.888,00

171.921,00 8.888,00

12. POWIERZCHNIA LASÓW NSWSP OGÓŁEM wg upul i inwentaryzacji lasu 171.921,00 171.921,00

13. LASY OGÓŁEM wymagające opracowania upul 42.919,00 42.919,00


140

6.2. Parki krajobrazowe w województwie lubelskim – ochrona przyrody i zrównoważony rozwój

Wojciech Duklewski(Dyrekcja Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu”)

Wstęp

Park krajobrazowy jest jedną z kilku przestrzennych form ochrony przyrody w Polsce. Już od połowy lat sie-demdziesiątych, kiedy to powstał pierwszy park krajo-brazowy (PK Suwalski 1976 r.) przyjęto założenie, że do ochrony przyrody na obszarze parku powołane zostaną specjalne jednostki administracji parku. Ich organizacja w dużej mierze była wzorowana na istniejących dyrek-cjach parków narodowych działających w ochronie przy-rody i administracji lasów państwowych zajmujących się zarządzaniem w lasach gospodarczych. Podobnie było z zakresem zadań, jakie zostały postawione do wykona-nia parkom krajobrazowym, miały one bowiem chronić wartości przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe obszaru parku w warunkach gospodarczego jego wykorzystania. Taka formuła funkcjonowania parku krajobrazowego, mało precyzyjnie określona, ale z założenia próbująca pogodzić ochronę przyrody z rozwojem gospodarczym była możliwa do przyjęcia przez władze lokalne, a później samorządowe oraz akceptowana przez mieszkańców. Przy tak ustanowionych, kompromisowych warunkach zaczęły w kraju licznie powstawać parki krajobrazowe. Najwięcej parków powstało na przełomie lat osiemdzie-siątych i dziewięćdziesiątych. Do roku 2005 utworzono 120 parków krajobrazowych.

Sposób funkcjonowania parków krajobrazowych ule-gał ciągłym przemianom i jest w znacznym stopniu pró-bą wprowadzenia w praktyce zasad zrównoważonego rozwoju na obszarach chronionych. W nowelizowanej w 2004 r. ustawie o ochronie przyrody zasada ta została zapisana dosłownie.

Poprawa poziomu życia mieszkańców parku i ocze-kiwany wzrost gospodarczy wymusza by parki krajobra-zowe wypracowały różnorodne formy współpracy z sa-morządami administracji terenowej i gospodarczej oraz z mieszkańcami obszarów chronionych.

Parki krajobrazowe w województwie lubelskim reali-zują zadania zarówno z zakresu ochrony przyrody, jak i rozwoju lokalnego i mają coraz więcej do zaoferowania swoim mieszkańcom.

Sieć parków krajobrazowych w województwie lubelskim

Pierwszym parkiem, który został utworzony na ob-szarze dzisiejszego województwa lubelskiego był Kazi-mierski Park Krajobrazowy. Park ten powstał w 1979 r. w atrakcyjnym turystycznie terenie, z odległymi trady-cjami przedwojennego kurortu i niespotykaną w innych częściach kraju wyjątkową harmonią krajobrazu przyrod-niczego i kulturowego.

Rok 1983 przeszedł do historii ochrony przyrody re-gionu i Polski. Utworzony został wówczas ekologiczny system obszarów chronionych w byłym województwie chełmskim. Było to pierwsze w Polsce węzłowo-pasmo-we podejście do kształtowania sieci obszarów chronio-nych. Należy zaznaczyć, że działo się to na wiele lat wcześnej, przed powstaniem idei i projektu ECONET. W 1983 r. powołano do życia następne parki krajobra-zowe były to parki o charakterze leśnym: Sobiborski PK i Strzelecki PK oraz Chełmski PK i Poleski PK z prze-wagą terenów otwartych. Ten ostatni z parków pokrywa się obecnie z otuliną Poleskigo Parku Narodowego. Na znacznej jego części powstał Poleski Park Narodowy. Na-tomiast Chełmski PK był parkiem o zupełnie innej specyfi-ce, obejmował bowiem chełmskie torfowiska węglanowe, w jego skład wchodziły również znaczne powierzchnie leśne o żyznych siedliskach. Parkiem już typowo leśnym z dużym udziałem kompleksów wodno-torfowiskowych, z licznymi leśnymi jeziorami jest Sobiborskim PK. Oba parki są znane z licznych stanowisk lęgowych żółwia błot-nego. Utworzenie tych parków było już prawie wyłącznie związane z ochroną przyrody. Występowanie żółwi błot-nych czy torfowiska węglanowe były znane bardziej wą-skiej grupie specjalistów niż szerokiemu gronu turystów.

W 1984 r. w ówczesnym województwie tarnobrzeskim powstał park w obrębie lasów janowskich. Park ten jest w znaczącej części parkiem leśnym (80% powierzchni). Największą jego atrakcją obok leśnego kompleksu pro-mocyjnego utworzonego przez ALP (od 1994 r.) jest pro-wadzona hodowla konika biłgorajskiego.

Następnym ważnym okresem w powstawaniu par-ków krajobrazowych w województwie lubelskim były lata 1988-89, w których powstały trzy parki utworzone w byłym województwie zamojskim: Krasnobrodzki PK, Południo-

Wisła w okolicy Kępy Choteckiejfot. K. Czochra


141

Tabela 1. Wykaz parków krajobrazowych w województwie lubelskim

Lp. Nazwa parku krajobrazowego

Jednostka nadzorująca Rok utworzenia Pow.parku

(ha)Pow. otuliny

(ha)Region

geograficzny

1. Chełmski

Zarząd Chełmskich PK

1983 14.000 9500 Polesie Wołyńskie

2. Poleski 1983 5.113 14042 Polesie Podlaskie

3. Sobiborski 1983 10.000 9.000 Polesie Podlaskie

4. Strzelecki 1983 11.117 11.395 Polesie Wołyńskie, Wyżyna Zachodniowołyńska

5. „Lasy Janowskie” PK „Lasy Janowskie” 1984

39.150 35 095 L 4 055 P

60.500 Kotlina Sandomierska

6. Kazimierski Oddział Zespołu Lubelskich PK 1979 14.961 24.189 Wyżyna Lubelska, Wzniesienia

Południowomazowieckie

7. Kozłowiecki

Zarząd Zespołu Lubelskich PK

1990 4.019 9.000 Nizina Południowopodlaska

8. Krzczonowski 1990 12.421 13.854 Wyżyna Lubelska

9. Nadwieprzański 1990 6.261 11.185 Wyżyna Lubelska, Polesie Wołyńskie

10. „Pojezierze Łęczyńskie” 1990 11.816 14.059 Polesie Podlaskie

11. Wrzelowiecki 1990 4.990 13.620 Wyżyna Lubelska

12. „Podlaski Przełom Bugu”

Dyrekcja PK „Podlaski Przełom

Bugu”1994

30.904 15 511 (woj. lub.) 15 393 (woj. maz.)

17.131 Nizina Południowopodlaska

13. Krasnobrodzki

Zespół Zamojskich

PK

1988 9.390 30.794 Wyżyna Wschodniomałopolska

14. Południowo-roztoczański 1989 4 019 Brak Wyżyna Wschodniomałopolska

Kotlina Sandomierska

15. „Puszczy Solskiej” 1988 21 303 1.972 Kotlina Sandomierska, Wyżyna Wschodniomałopolska

16. Skierbieszowski 1995 35.488 13.079 Wyżyna Wschodniomałopolska

17. Szczebrzeszyński 1991 20.209 BrakWyżyna Wschodniomałopolska, Kotlina Sandomierska

woroztoczański PK i PK Puszczy Solskiej. Dwa ostatnie parki tylko częściowo są położone w województwie lubel-skim, w części powiatu Tomaszów Lubelski i w przypadku PK Puszczy Solskiej w kilku gminach powiatu biłgoraj-skiego. PK Puszczy Solskiej jest następnym z leśnych parków (85% jego powierzchni stanowią lasy). Wizytówką tego parku są niewątpliwie dwie rzeki: Sopot i Tanew, ze swoimi słynnymi szumami. Natomiast Krasnobrodzki PK położony jest po części w dolinie dolnego Wieprza i obej-muje partię najwyższych wzniesień Roztocza Środkowe-go oraz graniczy od południa z Roztoczańskim Parkiem Narodowym. W parku, szczególnie w dolinach rzecznych, spotkamy obfite wypływy wód podziemnych. Z tego po-wodu Krasnobród jest uważany za miejscowość uzdrowi-skową, drugą po Nałęczowie, w województwie lubelskim.

W 1990 r. powstało najwięcej parków krajobrazowych. Wszystkie w granicach dawnego województwa lubelskie-go, były to: Nadwieprzański, Wrzelowiecki, Krzczonowski, Pojezierze Łęczyńskie oraz Kozłowiecki PK. Trzy pierw-sze parki reprezentują typowe dla Wyżyny Lubelskiej kra-jobrazy i położone są na uboczu w stosunku do ważnych ciągów komunikacyjnych. W przeciwieństwie do nich PK Pojezierza Łęczyńskiego jest o wiele bardziej znany. Jest masowo odwiedzany, szczególnie w okresie letnim. Nie-co inny, ale również znany ze względu na położoną na

jego skraju, w Kozłówce rezydencję magnacką jest Ko-złowiecki PK. Co prawda lasy w tym parku stanowią około 90% jego powierzchni, ale z tego powodu oraz łatwego dojazdu do Lublina jest on szczególnie predysponowany do pełnienia funkcji rekreacyjnych i wypoczynkowych.

W 1991 r. utworzono jeszcze na Roztoczu Szczebrze-szyński PK, w którym dominującym typem krajobrazu jest charakterystyczny dla tego terenu krajobraz lessowych pagórków, poprzecinany mocno rozgałęzionymi wąwo-zami. Jako jeden z ostatnich parków w obecnym woje-wództwie lubelskim powstał w 1994 r. park krajobrazowy „Podlaski Przełom Bugu”, obejmujący ochroną położone najdalej na północ tereny w dolinie rzeki Bug. Siedemna-stym parkiem utworzonym w 1995 r. na północ od Cheł-ma jest Skierbieszowski PK. Jest to park bardzo podobny do parku Szczebrzeszyńskiego, z przewagą krajobrazów rolniczych położonych na żyznych lessowych pagórkach, o bardzo niskiej lesistości. Kilka podstawowych informacji o parkach krajobrazowych zestawiono w tabeli 1. Kolo-rem szarym wyróżniono parki, które są zarządzane przez odrębny zespół pracowników w formie jednostki budżeto-wej lub oddziału większego zarządu.

Łącznie parki krajobrazowe województwa lubelskie-go zajmują powierzchnię 220 202 ha, co przy całkowitej powierzchni województwa daje 8,77% jego powierzchni.


142

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa przewiduje sukcesywną rozbudowę sieci parków krajo-brazowych i wymienia jeszcze dziewięć propozycji utwo-rzenia nowych parków.

Zadania parków krajobrazowych oraz sposób ich wykonywania

Zadania, jakie postawiono przed parkami krajobrazo-wymi i sposoby ich wykonywania przez poszczególne jednostki najprościej omówić posługując się zapisami art. 105 ust. 4 ustawy o ochronie przyrody, w którym określono następujące zadania dyrektora parku krajobrazowego:1) ochrona przyrody, walorów krajobrazowych oraz war-

tości historycznych i kulturowych obszaru parku;2) organizacja działalności edukacyjnej, turystycznej oraz

rekreacyjnej;3) wydawanie, z upoważnienia wojewody, decyzji admini-

stracyjnych w zakresie ochrony przyrody;4) współdziałanie w zakresie ochrony przyrody z jednost-

kami organizacyjnymi oraz osobami prawnymi i fizycz-nymi;

5) składanie wniosków do miejscowych planów zagospo-darowania przestrzennego dotyczących zagospodaro-wania przestrzennego obszarów wchodzących w skład parku krajobrazowego.Pierwszy, drugi i czwarty punkt wytyczają podstawo-

wy kierunek osiągania celów, dla których utworzono park krajobrazowy. Trzeci punkt jest ustawowym upoważnie-niem do wykonywania działań w imieniu organu ochrony przyrody, jakim ustawowo jest wojewoda. Ostatni punkt umożliwia wprowadzenie zapisów planu ochrony parku do planów zagospodarowania przestrzennego poszcze-gólnych gmin. Opracowanie planu ochrony jest obowiąz-kiem dyrektora parku krajobrazowego zgodnie z art. 19 ust.1 pkt.3 ustawy o ochronie przyrody. Bardziej precy-zyjnie zadania zostały zapisane w kolejnym artykule (art. 107), w którym określono szczegółowe zadania Służby Parków Krajobrazowych.

Ochrona przyrody, walorów krajobrazowych oraz wartości historycznych i kulturowych

Opiera się ona na trzech filarach: po pierwsze ochronawszystkich elementów środowiska przyrodniczego, na-stępnie zrównoważony rozwój oraz odtwarzanie i wzbo-gacanie przyrody. Począwszy od ochrony gatunków roślin i zwierząt poprzez ochronę poszczególnych typów sie-dlisk ze szczególnym nastawieniem na ochronę najbar-dziej wrażliwych i podatnych na wyginięcie, przez ochro-nę walorów krajobrazowych aż do wartości historycznych i kulturowych obszaru parku. Każdy z parków będzie podlegał z różnym natężeniem bardzo nieraz różnorod-nym zagrożeniom, zależnym w dużej mierze od sposobu i intensywności użytkowania środowiska przez człowieka. Tempo rozwoju i zmiany zachodzące w poszczególnych przejawach działalności ludzi wymagają ciągłego dosto-sowywania zasad ochrony przyrody do nowych rozwią-zań technologicznych czy organizacyjnych.

W pierwszym filarze mieszczą się również inwenta-ryzacja przyrodnicza, monitoring i badania terenowe, których końcowym efektem jest ustalenie zasad podda-wania ochronie w konkretnych warunkach terenowych, uwzględniających sposób dotychczasowego użytkowa-

nia i ustalenie ewentualnych zagrożeń oraz propozycja ustanowienia nowej formy ochrony (rezerwatu przyrody, użytku ekologicznego).

Począwszy od maja 2004 r. tempo zmian nabiera znacznego przyśpieszenia w związku z napływem kapi-tału, który będzie do dyspozycji samorządów lokalnych w ramach różnorodnych funduszy UE. W skali makro największe środki zostały skierowane do rolnictwa i na rozwój infrastruktury (komunikacji lądowej, energetyki). W obu tych działach gospodarki województwo lubelskie jest na początku znaczących przemian.

W jaki sposób prowadzenie ochrony przyrody wpływa na ogólny rozwój gospodarczy danego obszaru i w jaki sposób można by uniknąć często stawianych zarzutów: o ograniczeniu możliwości, budowaniu skansenu, zamy-kaniu dostępu do nowoczesnej technologii. Na te pyta-nia odpowiada drugi filar ochrony przyrody w parkachkrajobrazowych. Jest nim zapisany w ustawie zrówno-ważony rozwój. Drugi filar to monitorowanie działalno-ści gospodarczej w obszarach chronionych i poziomu ewentualnych zagrożeń dla przyrody oraz opracowanie zasad korzystania ze środowiska w sposób zapewniający rozwój, a jednocześnie maksymalnie chroniący przyrodę. W prawnej sytuacji parku krajobrazowego jest to pole wielu konfliktów.

Trzeci filar to odtwarzanie i wzbogacanie przyrody. W tym filarze mieszczą się wszystkie programy wprowa-dzające ochronę czynną, łącznie z częścią programów rolno-środowiskowych, których zadaniem jest podtrzymy-wanie tradycyjnego sposobu użytkowania.

Pozornie tylko pierwszym efektem utworzenia parku krajobrazowego jest wprowadzenia ograniczeń, których katalog jest w znacznym stopniu mało precyzyjny i często zbyt przypadkowy. Nawet w przypadku parków o podob-nej specyfice trudno jednoznacznie dobrać obowiązującezakazy. Wprowadzenie ograniczeń związanych z ochroną przyrody może mieć wpływ na zmianę dotychczasowych kierunków rozwoju i otworzyć całkiem nowe możliwości.

Często wysokie walory przyrodnicze idą w parze z niskim poziomem rolnictwa, z jego ekstensywnym cha-rakterem, rozdrobnioną strukturą użytkowania. Przy ta-kim rolnictwie wszelkie zmiany w kierunku intensyfikacjiprodukcji, czy powiększania gospodarstw mogą prowa-dzić do daleko idących zmian w przyrodzie. Dlatego pro-pagowanie rolnictwa zrównoważonego czy też rolnictwa ekologicznego jest jedną z szans alternatywnego roz-woju. Szkoda tylko, że wiele z parków krajobrazowych w województwie lubelskim nie znalazło się w tzw. „strefach priorytetowych” , w których możliwe jest lepsze dofinan-sowanie działań proekologicznych i wykorzystanie przez właścicieli ziemi instrumentów Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich, jakim jest program rolnośrodowiskowy. Parki krajobrazowe są dzisiaj poligonem doświadczalnym, na którym wypracowywane są całkiem nowe zasady ochro-ny i odrębne zasady gospodarowania. Dodatkowo odby-wa się to w okresie przemian gospodarczych, z bagażem doświadczeń krajów Europy Zachodniej i w warunkach kształtowania się podstaw demokracji lokalnej.

Następnym etapem działań w parkach będzie rozwi-janie różnorodnych form ochrony czynnej. Przywracania prawidłowych zasad w środowisku, którego naturalne procesy zostały zakłócone. I chociaż będą zawsze pro-wadzone dyskusje co do zakresu ingerencji człowieka to niewątpliwie sukcesy w ochronie żółwia błotnego,


143

czy ochronie gniazd bociana białego oraz prowadzonej w parkach zamojskich aktywnej ochronie susła perełko-watego, będą zawsze przykładami pozytywnego działa-nia. Znacząco inaczej wyglądają próby hamowania na-turalnej sukcesji na łąkach, pastwiskach przez wycinkę drzew, kiedy zmieniły się warunki ekonomiczne hodowli bydła i spadła liczba hodowanych owiec. Czynna ochrona wymaga wszechstronnego rozważenia celowości i prawi-dłowego określenia oczekiwanych skutków. Często w tej ochronie podejmowane działania nie przynoszą sukcesu. Prowadzony z dużym udziałem środków funduszów ochro-ny środowiska nie zdołał zapobiec znaczącemu spadkowi liczebności kraski. Badania jej biologii nie określiły jed-noznacznie przyczyn zmniejszania się populacji. Liczne budki lęgowe nie były zajmowane. Jedyny wniosek, być może, błędny to taki, że przyczyna spadku liczebności kraski leży poza granicami naszego kraju, na przelotach lub zimowiskach i nie jest jasno sprecyzowana.

Organizacja działalności edukacyjnej, turystycznej oraz rekreacyjnej

Walory krajobrazowe bywają często przyczynkiem do rozwijania usług turystycznych (noclegi, wyżywienie, transport, informacja turystyczna). Ponieważ uroda krajo-brazu, czyste powietrze i łatwy dostęp do wody jest naj-szybciej dostrzeganym walorem, a powszechnie obszary parków są tworzone w miejscach, które wcześniej były tak postrzegane.

Wiele parków krajobrazowych Lubelszczyzny utwo-rzono na obszarach powszechnie znanych i chętnie od-wiedzanych. Okolice Kazimierza Dolnego, Pojezierze Łę-czyńsko-Włodawskie czy Roztocze były już znane w Pol-sce przed powstaniem parków. Kozłówka czy też Janów Podlaski miały sławę międzynarodową, ale w wąskich kręgach i tylko z powodu istnienia rezydencji magnac-kiej czy stadniny koni. Lasy Janowskie, Puszcza Solska i Lasy Parczewskie były terenem silnego oporu oddzia-łów partyzanckich w czasie II wojny światowej. Utworze-nie parku pozwoliło na wskazanie całkiem nowych i nie mniej interesujących walorów. Były i takie parki, których atrakcyjność turystyczna dopiero po ich utworzeniu zosta-ła dostrzeżona. W każdym bądź razie dano samorządom szansę na możliwość jeszcze innej prezentacji swojego terenu i ukształtowania nowej wizji rozwoju.

Dodatkowo społeczności lokalne uzyskały w pracow-nikach parków krajobrazowych jeszcze jednego partne-ra, którego jednym z zadań jest organizacja działalności edukacyjnej i turystycznej. Dlatego bardzo ważna wydaje się identyfikacja mieszkańców z parkiem i jego pracow-nikami. Porozumienie to jest tym łatwiejsze , im bliższy kontakt jest z siedzibą parku lub jego oddziałami czy placówkami w których pracują konkretni ludzie. Takiemu porozumieniu sprzyja częstość kontaktów nieformalnych, które umożliwiają prezentacje swoich stanowisk. Czę-sto wyobrażenia o utrudnieniach i brak podstawowych informacji o zapisach w prawie obowiązującym w całej Polsce, powodował utożsamianie zakazów wynikających z utworzenia parku z ogólnokrajowymi i lokalnym pra-wami powszechnie odbieranymi jako utrudnienie. Pierw-szy okres po powstaniu parku to czas edukacji właśnie w tym zakresie. Wzajemne poznawanie dotyczyło zarów-no mieszkańców (najczęściej rolników) jak i lokalnych

władz, przedstawicieli różnych instytucji i biznesmenów działających w terenach wiejskich.

Najbardziej widoczną częścią pracy pracowników par-ków krajobrazowych jest edukacja ekologiczna i regio-nalna dzieci i młodzieży. Formy tej edukacji są bardzo zróżnicowane i zależne od możliwości każdego zarządu. W województwie lubelskim każdy z zarządów parku po-siada lokalne centrum edukacji. W najgorszym razie jest to siedziba jednostki czy też oddziału. W poszczególnych parkach tworzone są terenowe punkty edukacyjne w po-staci OEE, jak w Brzeźnie w Zarządzie Chełmskich Par-ków Krajobrazowych, czy też w Janowie Podlaskim przy Parku Krajobrazowym „Podlaskim Przełomie Bugu” lub w Kazimierskim oddziale Lubelskich Parków Krajobra-zowych. W wielu parkach takimi miejscami edukacji są ścieżki przyrodnicze, których celem jest również kanalizo-wanie ruchu turystycznego oraz umożliwienie szerszego poznania walorów parków i zasad prowadzenia ochrony przyrody. Niestety żaden z parków lubelskich nie posiada własnej bazy noclegowej, umożliwiającej pobyt kilkudnio-wy i prowadzenie wielowątkowej edukacji w formie tzw. „Zielonej Szkoły”.

W PK „Podlaski przełom Bugu” ta forma edukacji oparta jest o współpracę z ośrodkami wypoczynkowymi, w których wypoczywają dzieci nie tylko w okresie letnich wakacji, ale również podczas ferii zimowych i w czasie roku szkolnego. Operatorzy turystyczni zyskują dzięki ta-kiej współpracy atrakcyjny scenariusz pobytu, a informa-cja przyrodnicza dociera do ludzi z całej Polski. W okresie wakacji w ośrodkach czynne są wystawy fotograficzne i kąciki ciekawostek przyrodniczych. Taka forma edukacji możliwa jest na terenie, który jest już odwiedzany i istnie-je lokalna infrastruktura turystyczna ( miejsca noclegowe i baza żywieniowa). Wszystkie parki krajobrazowe w wo-jewództwie lubelskim mają takie możliwości. W niektórych z nich rozwój bazy turystycznej zapoczątkowany został przez utworzenie parku, a w niektórych utworzenie parku stało się katalizatorem szybkiego powstawania gospo-darstw agroturystycznych. Przykładem mogą być okolice Woli Uhruskiej miejscowości położonej na skraju dwóch parków krajobrazowych Chełmskiego i Sobiborskiego. Po-dobnie procesy te przebiegały w okolicach Szczebrzeszy-na, Zwierzyńca, Krasnobrodu czy Janowa Podlaskiego.

Szczególnie ważną jest edukacja młodego pokolenia mieszkającego na obszarze parku lub w jego najbliższym sąsiedztwie. Dzięki tej edukacji możliwy jest bezpośred-ni wpływ na zachowania dorosłych i wspomagane w ten sposób są działania ochronne na rzecz ochrony środowi-ska. Realizowany jest jednocześnie cel poznawczy zwią-zany z funkcjonowaniem środowiska przyrodniczego oraz z lepszym poznaniem swojej miejscowości. Edukacja ta jest też uświadomieniem nowej niezwykłej i często nie-powtarzalnej roli jaką pełni w przyrodzie Polski okolica, w której powstał park. Często również są odkrywane na nowo walory natury kulturowej i lokalne zabytki architek-tury mające związki z historią Polski i bywa, że dotyczą wydarzeń mających istotny wpływ na losy żyjących tu ludzi. Młodzi mieszkańcy parku, mający wiedzę przy-rodniczą, historyczną i odrobinę odwagi, przy wsparciu finansowym programów UE mogą próbować znajdowaćzatrudnienie w obsłudze ruchu turystycznego. W parkach krajobrazowych prowadzone są badania naukowe, po-wstają prace doktoranckie, magisterskie i licencjackie. Obszary parków krajobrazowych są często traktowane


144

jako poligony badawcze dla licznych uczelni wyższych z terenu województwa. Zainteresowanie parkami wy-kazują również szkoły wyższe z sąsiednich regionów, szczególnie te które prowadzą kierunki biologiczno-przy-rodnicze i turystyczne.

Współdziałanie w zakresie ochrony przyrody z jednostkami organizacyjnymi oraz społecznością lokalną

Niezbyt liczna kadrowo Służba Parków Krajobrazo-wych oraz wielopłaszczyznowe cele realizowane na du-żych obszarach siłą rzeczy zmuszają dyrektorów parków krajobrazowych do współpracy z innymi jednostkami działającymi w terenie. Takim podstawowym partnerem jest Administracja Lasów Państwowych. Zazwyczaj Park Krajobrazowy położony jest na terenie działania jednego lub kilku nadleśnictw, a zapisy ustawy o ochronie przy-rody jasno precyzują zadania Nadleśniczego w lasach położonych w parku to pozostaje jeszcze pole szerokiej edukacji ekologicznej i zagospodarowania turystyczne-go. Z tego zakresu znane są liczne wspólnie budowane ścieżki oraz organizowane konkursy z wiedzy ekologicz-nej i przyrodniczej.

Partnerami w terenie są również samorządy gminne szczególnie w dziedzinach związanych z ochroną śro-dowiska. Formułowanie programów i planowanie inwe-stycji z tego zakresu szczególnie sieci kanalizacyjnych, oczyszczalni ścieków często jest poprzedzone licznymi konsultacjami i opiniami z pracownikami parku. Wspólnie są organizowane akcje ochrony powierzchni Ziemi, sa-dzenia drzew czy też imprezy plenerowe, festyny, kier-masze, święta plonów i lokalne obchody rocznicowe. We wszystkich tych obchodach pracownicy parku wprowa-dzają elementy edukacji przyrodniczej i eksponują walory przyrodnicze oraz turystyczne parków.

W zakresie ochrony środowiska i bieżącego monitorin-gu czystości wód, powietrza i powierzchni ziemi współpra-cujemy z oddziałami Państwowej Inspekcji Środowiska . W lokalnych społecznościach parki często są z tymi jed-nostkami utożsamiane i w pierwszym rzędzie informacje o zagrożeniach są składane do naszych pracowników.

Często również współdziałamy z Ośrodkami Doradz-twa Rolniczego. Uczestniczymy w szkoleniach rolników prowadzonych przez te ośrodki. Szczególnie bliskie par-kom są promowane przez ODR zasady rolnictwa ekolo-gicznego. W 2004 r. zostały uruchomione programy rolno--środowiskowe, których celem jest wspieranie rolnictwa przyjaznego środowisku. Programy rolnośrodowiskowe są próbą rekompensowania utraty ewentualnych docho-dów czy zmniejszenia kosztów produkcji rolniczej wynika-jących z ograniczania stosowania nawozów sztucznych i rezygnacji z mechanizacji upraw i wprowadzania inten-sywnych metod hodowli zwierząt i ekstensywnego użyt-kowania łąk i pastwisk. W programach tych zawarto rów-nież elementy ochrony wód powierzchniowych, ochrony powierzchni Ziemi i ochrony krajobrazu.

Najliczniejszą grupą, z którą współpracujemy w par-kach krajobrazowych są nauczyciele. Dzięki nim szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły średnie i wyższe organi-zują grupy dzieci, młodzieży i studentów. Dla nich właśnie przygotowywane są ścieżki przyrodnicze, na których jest prowadzona aktywna edukacja przyrodnicza z udziałem pracowników parków. Większość wydawnictw parków

krajobrazowych jest adresowana do tej właśnie grupy odbiorców. Prowadzone są warsztaty dla nauczycieli do-tyczące poszerzania wiedzy o poszczególnych gatun-kach czy nowych formach ochrony przyrody. W zakresie metodyki nauczania przedmiotów przyrodniczych współ-pracujemy z Ośrodkami Metodycznymi, które są czynne w większych miastach województwa. W okresach zimo-wych pracownicy parku odwiedzają szkoły z prelekcjami dotyczącymi problemów ochrony przyrody, których celem jest popularyzacja walorów przyrodniczych danego parku i propagowanie zasad zrównoważonego rozwoju. Par-ki krajobrazowe współpracują również z organizacjami hobbystycznymi o charakterze ogólnokrajowym, których jednym z celów działania jest ochrona przyrody czy też ochrona środowiska. Do takich organizacji zaliczyć nale-ży Polski Związek Łowiecki czy Polski Związek Wędkar-ski. Prowadzimy wspólne działania z członkami najstar-szej organizacji ekologicznej – Ligą Ochrony Przyrody, a także z licznie powstałymi w latach dziewięćdziesiątych organizacjami i stowarzyszeniami o podobnym charak-terze. Turystyczne aspekty działania parków krajobrazo-wych najszerzej są realizowane we współpracy z Polskim Towarzystwem Turystyczno-Krajoznawczym i lokalnymi operatorami turystycznymi. Informacje o bazie turystycz-nej są dostępne w siedzibach zarządów parków krajobra-zowych. W wielu parkach powstała i nieźle prosperuje sieć tanich kwater agroturystycznych.

Documents

6. PRZYRODA - wios.lublin.pl · puchacz i żółw błotny. ... Ochrona przyrody Od 1998 r. dla wszystkich nadleśnictw opracowywane są programy ochrony przyrody. Na 21 nadleśnictw