รายงานการวจย

เรอง

การวจยประเมนผล การพฒนาระบบการฟนฟสมรรถภาพ

ผตดยาเสพตดแบบควบคมตวไมเขมงวด

( Evaluation Research of Rehabilitation Model Development for Compulsory Drug Addict)

โดย

อทธศกด พลงาม วฒชย พลสงคราม สพรรษา พลพพฒน สาธต สมศร จตฤด งนปญญา

ศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกน สถาบนธญญารกษ

กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข

พ.ศ. 2553

ค

สารบญ

หนา

กตตกรรมประกาศ ก บทคดยอ ข

สารบญ ค

สารบญตาราง ง

สารบญภาพประกอบ จ

บทท

1 บทน า 1

ทมาและความส าคญ………………………………………………………………………. 1

ค าถามการวจย ................................................................................................................... 2

วตถประสงคของการวจย ………………………………………………………………..... 2

ขอบเขตการวจย.............………………………………………………………………….. 2

ประชากรทใชในการวจย …………………………………………………………….. 3

กลมตวอยางทใชในการวจย ………………………………………………………… 3

นยามศพทเฉพาะ …………………………………………………………………………. 3

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ………………………………………………………………… 4

กรอบแนวคดในการวจย ………………………………………………………………..... 5

2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ…………………………………………………………...... 6

พฒนาการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดในประเทศไทย……….………………………. 6

แนวคดทฤษฎทเกยวของกบการบ าบดรกษาผตดยาเสพตด.............................................. 9

วฏจกรแหงการเปลยนแปลง (Stages of Changes)..................................................... 9

การสรางแรงจงใจในการบ าบด (Motivation enhancement Therapy)......................... 9

กลมทฤษฎการเรยนร (Learning Theory .................................................................... 9

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

2 ตอ

ทฤษฎผรบบรการเปนศนยกลาง (Client – centered Approach) ............................ 9

กลมทฤษฎการปรบพฤตกรรมทางปญญา (Cognitive Behavioral Therapy) ……... 10

หมวดทฤษฎจตวเคราะห (Analytical oriented approach)......................................... 10

Satir’s brief systemic therapy .................................................................................. 10

แนวคดทฤษฎเกสตอลท (Gestalt Therapy)............................................................... 11

ปจจยทมผลตอการกลบไปเสพยาเสพตดซ า……………………………………….... 11 งานวจยทเกยวของ ............................................................................................................ 13

3 วธด าเนนการวจย 15

ประชากรและกลมตวอยาง ……………………………………………………………… 15 เครองมอทใชในการรวบรวมขอมล ………………………………………………........... 16

การวเคราะหขอมล ………………………………………………………………………. 16

4 ผลการวจย 17

สวนท 1 ขอมลพนฐานของผเขารบการฟนฟฯ ………………………………….……… 17

สวนท 2 ขอมลผลการบ าบดฟนฟฯ……………………………………………………… 25

สวนท 3 คาความสมพนธระหวางปจจยพนฐานทสงผลตอผลการบ าบดฟนฟ............. 27 5 อภปรายผลและขอเสนอแนะ 28 สรปผล………………………………….…………………………………………….. 28 ขอเสนอแนะในการท าวจยครงน………………………………………………………. 28 ขอเสนอแนะในการศกษาวจยครงตอไป…………………………………………........ 29 บรรณานกรม …………………………………………................................................... 30 ภาคผนวก…………………………………………......................................................... 31

ข

การวจยประเมนผล การพฒนาระบบการฟนฟสมรรถภาพ

ผตดยาเสพตดแบบควบคมตวไมเขมงวด

(Evaluation Research of Rehabilitation Model Development for Compulsory Drug Addicts)

นายอทธศกด พลงาม นายวฒชย พลสงคราม

นางสาวสพรรษา พลพพฒน นายสาธต สมศร

นางสาวจตฤด งนปญญา

บทคดยอ

การวจยในครงน เปนการวจยเชงปรมาณ มวตถประสงคเพอศกษาถงผลของการฟนฟ

สมรรถภาพผปวยยาเสพตดแบบควบคมตวไมเขมงวด ตามพระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพ

ตด พ.ศ. 2545 แล การกลบไปเสพซ า ในศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกน กลมตวอยาง เปนผปวย

ยาเสพตดประเภทยาบาทเขารบการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด แบบควบคมตวไมเขมงวด ตามระ

ราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 ทศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกนใน

ระหวางวนท 1 ตลาคม 2548 ถง 30 กนยายน 2550 จ านวน 302 คน เครองมอทใชในการเกบรวบรวม

ขอมล เปนแบบบนทกขอมลทผวจยสรางขนมา วเคราะหขอมลโดยการแจกแจงความถ รอยละ สวน

เบยงเบนมาตรฐาน,การหาความสมพนธระหวางปจจยภายนอกและปจจยภายในทเกยวของกบการ

กลบไปเสพซ า โดยใชสถตLogistic Regression Analysis

ผลการวจย พบวา ผลการฟนฟสมรรถภาพฯ หลงการฟนฟครบ 120 วน ของผเขารบการฟนฟ

สมรรถภาพฯ สวนใหญผานการประเมนตามเกณฑ พรบ.ฟนฟฯ รอยละ 81.1 และเมอตดตามผเขารบ

การฟนฟฯ ไปจนครบ 1 ป พบวา เลกเสพได รอยละ 31.8 ตดตามไมได รอยละ 63.6 เสพซ ารอยละ

2.3 ถกจบกม รอยละ 2.3 และจากการหาความสมพนธของปจจยทเกยวของกบการ,การกลบไปเสพซ า

พบวา ปจจยทเปนตวแปรรวมกนท านายพฤตกรรมการไมกลบไปเสพซ าของผเขารบการบ าบดฟนฟฯ

ไดอยางมนยส าคญทางสถต ทระดบ .05 ไดแก มารดาไมเสยชวต ไมเคยถกจบในคดเสพยาเสพตดให

โทษ คดคายาเสพตด คดการพนน ไมเคยใชยาเสพตดรวมกบยาเสพตดชนดอน และไมเคยเสพกญชา

โดยรวมกนท านายได 24% และจากการประเมนผลการบ าบดรกษาในการวจยครงนท าใหทราบวาผปวย

เสพตดยาบา ทเขารบการฟนฟฯดวยรปแบบควบคมตวไมเขมงวดตาม พรบ. ฟนฟสมรรถผตดยาเสพ

ตดป พ.ศ. 2545 ของศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกนมผลสมฤทธในการฟนฟสมรรถภาพทด

จากผลการศกษาท าใหทราบปจจยทส าคญในการไมกลบไปเสพซ าของผปวยยาเสพตดยาบา

ซงจะชวยใหผบ าบดสามารถเฝาระวงในกลมทมปจจยเสยงในการกลบเสพซ าได และปรบเปลยน

กระบวนการบ าบดโดยมงเนนและใหความส าคญยงขนในผปวยทมปจจยเสยงขางตน พรอมทงรวมกน

วางแผนกบส านกงานคมประพฤตตนสงกดของผปวยยาเสพตดตอไปในอนาคตในการดแลหลงการฟนฟ

สมรรถภาพ

Evaluation Research on Development of Rehabilitation System for Compulsory Drug Addict

Itthisuk Polngam Wuttichai Polsongkram

Supasa poolpipat Satit Somsri

Jitreudee nganpanya

ABSTRACT

This quantitative research aims to study about the result of rehabilitation of compulsory

drug addict (according to Act of Rehabilitation for Drug Addict BE 2545) and relapse at Khon

Kaen Rehabilitation Center. The samples of this research are 300 of amphetamine addicts who

were under the rehabilitation system for compulsory drug addict at Khon Kaen Rehabilitation

Center during October 2006 to September 2009. The tool used for data collection is a form

made by the researchers. Frequency, percentage, standard variation, and relationship of

internal and external factors of relapse, are used to analyze the data with Logistic Regression

Analysis.

The result shows that after the 120 days of rehabilitation program, the majority of the

patients (81.1%) could pass the evaluation according to the Act of Rehabilitation for Drug

Addict. After following up for 1 year, it is found that 31.8% of the patients were drug-free, 63.6%

cannot be followed up, 2.3% relapsed and arrested. From the relationship of factors related to

relapse, the covariates that are statistically significant at 0.05 are; mother still alive, never been

arrested on drug usage, drug trafficking, gambling, never use amphetamine together with other

drugs, and never use marijuana. Altogether, these covariates predict at 24%. This evaluation

research shows that the amphetamine addicts can be effectively recovered after the

rehabilitation system programmed for compulsory drug addict (according to the Act of

Rehabilitation for Drug Addict BE.2545) from Khon Kaen Rehabilitation Center.

From the study, the factors that are crucial for not relapsing of amphetamine addicts are

found, which could help the treatment providers watching out the risky-to-relapse group of

patients, modifying the treatment process by concentrating on such group, and co-working with

behavior control offices of the patients for the taking care after rehabilitation, in the future.

บทท 1 บทน า

ทมาและความส าคญ การพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนาในดานเศรษฐกจ สงคม การเมองและวฒนธรรมนน ตองอาศยปจจยทจ าเปนและมความส าคญยง คอ คน ซงเปนก าลงส าคญและจ าเปนอยางมากในการพฒนา ดงเชนในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 (พ.ศ.2545- พ.ศ.2549) ในเรองของการเสรมสรางฐานรากของสงคมใหเขมแขง เปนกลมยทธศาสตรทมงเนนการพฒนาคน ครอบครว ชมชน และสงคมใหเปนแกนหลกของสงคมไทย มการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนใหเชอมโยงกบการพฒนาชนบทและเมอง รวมทงมการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ใหสามารถสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจ และยกระดบการพฒนาคณภาพชวตใหคนไทยอยดมสขไดอยางยงยน ประกอบดวย ยทธศาสตรการพฒนาคณภาพคนและการคมครองทางสงคม ซงใหความส าคญกบการแกไขปญหายาเสพตดและความปลอดภยในชวตและทรพยสน โดยปรบปรงระบบบรหารจดการใหมเอกภาพและประสทธภาพมากขน เสรมสรางความเขมแขงของครอบครวและชมชนใหมสวนรวมในการแกไขปญหา เรงบ าบดรกษาและฟนฟสมรรถภาพผตดยา ปราบปรามและด าเนนการทางกฎหมายอยางจรงจง ตลอดจนประสานความรวมมอกบตางประเทศเพอสกดกนขบวนการผลตและคายาเสพตดรวมทงระบบบรหารจดการดานความปลอดภยในชวตและทรพยสนททกฝายมสวนรวม ปจจบนยาเสพตดไดขยายวงกวาง เปนภยคกคามทท าลายสงคมไทย รฐบาลไดมนโยบายเรงดวน ในการแกไขปญหายาเสพตด โดยยดหลก “การปองกนน าหนาการปราบปราม ผเสพตองไดรบการรกษา ผคาตองไดรบการลงโทษ” (กรมคมประพฤต กระทรวงยตธรรม. 2546) เพอใหการบ าบดรกษาและฟนฟสมรรถภาพอยางครบวงจรโดยแบงเปน 3 ระบบคอ ระบบสมครใจ ระบบตองโทษทใหการบ าบดรกษาในเรอนจ าในและระบบบงคบบ าบด ตามทก าหนดไวตามพระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 ซงก าหนดมาตรฐานการฟนฟเปนระยะเวลาอยางนอย 6 เดอน จากสรปยอรายงานการวจยเรองผลการด าเนนงานตามพระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 โดยส านกงานคมประพฤตในชวงปงบประมาณ 2547 พบวา มผพนการฟนฟฯจ านวน 4,225 คน (รอยละ 46.18) และยงมผอยระหวางการฟนฟ อกจ านวน 4,924 คน (รอยละ 53.82) ทยงอยระหวางการด าเนนการ ซงจากสถตผพนการฟนฟฯ 4,225 คน พบวาผลการฟนฟฯ เปนทพอใจของคณะอนกรรมการฟนฟฯ จ านวนทงสน 3,177 คน (รอยละ 75.25) ของผพนการฟนฟ โดยจ านวน 2,089 คน (รอยละ 49.44) เปนผพนการฟนฟภายในระยะเวลาทก าหนด 6 เดอน ตามค าวนจฉยของคณะอนกรรมการฟนฟฯ สวนรอยละ 25.75 หรอจ านวน 1,088 คน ตองขยายเวลาจงพนการฟนฟ ซงเมอเปรยบเทยบอตราสวนของผพนการฟนฟฯ ภายใน 6 เดอน ตอผพนการฟนฟฯทใชเวลาในการฟนฟมากกวา 6 เดอน เทากบ 2:1 สวนผทผดเงอนไขถกสงกลบมเพยงรอยละ 24.8 สถตการกลบมาเสพซ าของผพนการฟนฟฯภายใน 1 ป ซงเปนสถตผพนการฟนฟฯออกไปในชวงระหวางมนาคม 2547 ถง กมภาพนธ 2548 เพอศกษาการกลบมาเสพซ าของกลมตวอยาง

2 ดงกลาว โดยเลอกกลมตวอยางเฉพาะทเปนกลมผพนการฟนฟภายใน 1 ป (ผพนการฟนฟฯตงแต 1 เดอน ถง 1 ป) จากกลมตวอยางจ านวน 321 คน พบวาผพนการฟนฟฯ คดเปนรอยละ 3.7 ทใหขอมลวาไดกลบมาเกยวของกบยาเสพตดภายใน 1 ป เปนการเกบขอมลจากแบบสอบถามประกอบการสมภาษณเทานน (กรมคมประพฤต กระทรวงยตธรรม. 2548) ศนยบ าบดรกษายาเสพตด ขอนแกนเปนหนวยงานทมหนาทรองรบการบ าบดผปวยยาเสพตดทงในระบบสมครใจและระบบบงคบบ าบดตามพระราชบญญต พ.ศ. 2545 ภายหลงจากทถกก าหนดใหเปนสถานบ าบดฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดแบบควบคมตวไมเขมงวดแลวพบวาสถตผปวยในระบบบงคบบ าบดเพมขนจ านวนมาก ท าใหศนยบ าบดรกษายาเสพตด ขอนแกนไดปรบเปลยนกลยทธในการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด เพอใหเกดประสทธผลสงสด และใหสอดคลองกบสภาพปญหาทเปลยนแปลง การบ าบดรกษาผตดยาเสพตดทมประสทธภาพและประสทธผลนน มปจจยทเกยวของหลายประการ เชน ลกษณะผปวย นกบ าบด เครอขายในการดแลผปวย รปแบบการบ าบดทเหมาะสมกบแตละสถานการณรวมทงมาตรการทางสงคม เจตคตตาง ๆ ของสงคม ซงลวนสงผลกระทบตอการบ าบดรกษาทงสน การตดตามเพอประเมนผลการบ าบดจะดได 2 ดาน คอ การคงอยในการบ าบดและการเลกเสพได (ล าซ า ลกขณาภชนชช. 2544) ดงนนศนยบ าบดรกษายาเสพตด ขอนแกนจงไดศกษาและการตดตามผลการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดในระบบบงคบบ าบด แบบควบคมตวไมเขมงวด ในระยะทผปวยกลบไปอยในสงคม เพอตดตามผลสมฤทธของการด าเนนการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดทเขารบการบ าบดฟนฟสมรรถภาพแบบควบคมตวไมเขมงวด และน าปญหามาศกษาถงปจจย และขอขดของในการด าเนนงานมาปรบปรงและพฒนารปแบบการบ าบดใหเหมาะสมเพอใหผตดยาและสารเสพตดไดละเลกยาเสพตด และใชชวตในสงคมอยางปกตสข และเปนก าลงส าคญของสงคมและประเทศชาตตอไป ค าถามการวจย 1. ผลการฟนฟสมรรถภาพผปวยยาเสพตดแบบควบคมตวไมเขมงวด ตามพระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 เปนอยางไร 2. ปจจยใดบางทมผลตอการบ าบดครบ และการกลบไปเสพตดซ า วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาถงผลของการฟนฟสมรรถภาพผปวยยาเสพตดแบบควบคมตวไมเขมงวด ตาม พระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 2. เพอศกษาปจจยทเกยวของกบการอยบ าบดครบก าหนด,การกลบไปเสพซ า ขอบเขตการวจย ศกษาผปวยยาเสพตดประเภทยาบา ทเขารบการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด แบบควบคมตวไมเขมงวด ณ ศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกน ตามค าสงของคณะอนกรรม การฟนฟ

3 สมรรถภาพผตดยาเสพตดจงหวด ตามพระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 ตงแตปงบประมาณ 2549 ถงปงบประมาณ 2550 ประชากรทศกษา เปนผปวยยาเสพตดประเภทยาบาทเขารบการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด แบบควบคมตวไมเขมงวด ตามค าสงคณะอนกรรมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดจงหวด ตามระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 ทศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกนวนท 1 ตลาคม 2548 ถง 30 กนยายน 2550 กลมตวอยาง เกณฑการคดเลอกกลมตวอยาง (Inclusion criteria ) 1. ผปวยยาเสพตดประเภทยาบา ทเขารบการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด แบบควบคมตวไมเขมงวด ตามค าสงคณะอนกรรมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดจงหวด ตามพระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 2. เปนผปวยยาเสพตดประเภทยาบาทเขามารบการฟนฟสมรรถภาพ ระหวาง วนท 1 ตลาคม 2548 ถง 30 กนยายน 2550 เกณฑการคดออกกลมตวอยาง (Exclusion criteria ) มค าสงศาลหรอคณะอนกรรมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดจงหวด ใหเปลยนแปลงวธการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดถกสงตวไปรกษาโรคทางกายหรอโรคทางจต ทโรงพยาบาลทเกยวของ นยามศพทเฉพาะ ผปวยยาเสพตดทเขารบการฟนฟสมรรถภาพแบบควบคมตวไมเขมงวด หมายถง ผปวยยาเสพตดท เขาร บการฟนฟสมรรถภาพแบบควบคมตวไมเขมงวดตามค าวนจฉยของคณะอนกรรมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด ตามพระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 เสพซ าใน 1 ป ( Relapse ) หมายถง ผปวยยาเสพตดทเขารบการบ าบด หยดเสพไดและผานเกณฑการประเมน แตกลบมาเสพซ าในระหวางการตดตามผลการรกษา บ าบดครบ ( Complete) หมายถง บ าบดครบตามก าหนดตามค าสงของอนกรรมการฯ ตดตามครบ หมายถง ผปวยยาเสพตดหลงเขารบการฟนฟสมรรถภาพแบบควบคมตวไมเขมงวดแลวมาตดตามผลครบตามเกณฑ ในเวลา 1 ป ปจจยภายนอก หมายถง ปจจยทมผลตอการฟนฟสมรรถภาพผปวยยาเสพตด ประกอบไปดวย ขอมลดานครอบครว, สงคมและสงแวดลอม ปจจยภายใน หมายถง ปจจยทมผลตอการฟนฟสมรรถภาพผปวยยาเสพตด ประกอบไปดวย ขอมลทวไป, ภาวะสขภาพ, พฤตการณแหงคด, การใชยาเสพตดและการบ าบดรกษายาเสพตด

4 ผลการฟนฟสมรรถภาพผปวยยาเสพตด หมายถง การกลบไปเสพยาเสพตดซ าของผเขารบการฟนฟสมรรถภาพ ครอบครว หมายถง บดา มารดา สาม ภรรยา บตร ญาต บคคลทอยรวมอาศยกบผเขารบการฟนฟ, ความสมพนธของคนในครอบครว, การใชยาเสพตดของคนในครอบครว ดานสงคมและสงแวดลอม หมายถง กลมเพอนทเกยวของกบยาเสพตด,สภาพชมชนทเออตอการเกยวของกบยาเสพตด ขอมลทวไปของผเขารบการฟนฟสมรรถภาพผปวยยาเสพตด หมายถง ขอมลเกยวกบ เพศ,อาย,สถานภาพ, การศกษา, อาชพ,รายได, ภมล าเนา, ทพกอาศย, ผพกอาศยรวมดวย ภาวะสขภาพ หมายถง ภาวะสขภาพของผเขารบการฟนฟสมรรถภาพ ไดแก การรกษาอาการทางจตประสาทกอนเขารบการฟนฟสมรรถภาพ,ภาวการณเสพตด,โรคแทรกซอนอนๆ ประวตทางอาชญาวทยา หมายถง พฤตกรรมทางอาชญาวทยา ประกอบดวย ประวตการตองโทษจ าคกหรอสถานพนจ,การถกด าเนนคดทเกยวของกบยาเสพตด,การถกด าเนนคดอนๆทไมเกยวของกบยาเสพตด ประวตการใชยาเสพตดและการบ าบดรกษายาเสพตด หมายถง ประวตเกยวกบการใชยาเสพตดและการบ าบดรกษายาเสพตด ประกอบไปดวย การใชยาเสพตดครงแรก,ชนดของยาเสพตดทใช,คาใชจายในการใชยาเสพตด,เหตผลของการใชยาเสพตด,วธการใชยาเสพตด,ประวตการเขารบการบ าบดรกษายาเสพตด ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1. ทราบถงความสมพนธของปจจยทมตอผลตอความส าเรจของการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดแบบควบคมตวไมเขมงวด ตาม พ.ร.บ.ฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ.2545 2. เปนขอมลเพอใชในการพฒนา รปแบบการบ าบดฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดแบบควบคมตวไมเขมงวด ตามพระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ.2545 ไดมประสทธภาพและเหมาะสมกบผปวย

5 กรอบแนวคดในการวจย ตวแปรตน ตวแปรตาม ภาพท 1 กรอบแนวคด

ปจจยภายนอก - ครอบครว - สงคมและสงแวดลอม

ผลการฟนฟสมรรถภาพผปวยยาเสพตด - การกลบไปเสพซ า

ปจจยภายใน - ขอมลทวไป - ภาวะสขภาพ - ประวตทางอาชญาวทยา - การใชยาเสพตดและการ

รกษา -

บทท 2 เอกสารงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาวจยเรอง ประเมนผล การพฒนาระบบการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดแบบควบคมตวไมเขมงวด ตาม พระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ.2545ครงน ผวจยไดท าการศกษาคนควา รวบรวมและประมวลผลงานทางวชาการ อนไดแก เอกสารทางวชาการ แนวความคดและทฤษฏทเกยวของเพอเปนแนวทางในการวจย โดยไดท าการทบทวนวรรณกรรมในหวขอตางๆ ดงน 1. พฒนาการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดในประเทศไทย 2. แนวคดทฤษฎทเกยวของกบการบ าบดรกษาผตดยาเสพตด 3. ปจจยทมผลตอการกลบไปใชยาเสพตดซ า 4. งานวจยทเกยวของ 1. พฒนาการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดในประเทศไทย การบ าบดรกษาผตดยาเสพตด จะตองไดรบการรกษา ทงทางรางกาย จตใจ และสงคมเพอใหกระบวนการคด พฤตกรรมการอยรวมกบผอนเปนไปดวยความปกตสข ทผานมาแนวทางการบ าบดรกษาผตดยาเสพตดทใชในประเทศไทย แบงออกเปน 4 ขนตอนไดแก (ธงชย อนเอกลาภ. 2541) 1.1 ขนตอนเตรยมการรกษา ในขนตอนนด าเนนการ ณ ตกผปวยนอก เพอเตรยมความพรอมของผปวยและครอบครว 1.2 ขนตอนการบ าบดดวยยา ซงผปวยสามารถเลอกการบ าบดรกษาทเหมาะสมกบตนเองไดทงแบบผปวยนอกและการบ าบดรกษาแบบผปวยในระยะเวลาการบ าบดดวยยาใชระยะเวลา ขนอยกบชนดของสารทเสพ โดยวตถประสงคของการบ าบดดวยยาเพอชวยใหผปวยมความทกขทรมานจากการหยดใชยาเสพตดใหนอยทสด หรอชวยใหผปวยขามพนภาวะวกฤตจากพษของยาเสพตดใหได 1.3 ขนตอนฟนฟสมรรถภาพ นบเปนขนตอนทส าคญทจะชวยใหผปวยหยดใชยาเสพตดไดและสามารถกลบไปด ารงชวตไดอยางปกต 1.4 ขนตอนการตดตามหลงการรกษาใชระยะเวลาในการตดตาม 1 ป เพอประเมนวาผปวยสามารถหยดเสพยาเสพตดไดหรอไมตลอดจนการมงานท า มคณภาพชวตทดเพยงใด การบ าบดในขนตอนฟนฟสมรรถภาพถอวาเปนขนตอนทส าคญทจะชวยให ผตดยาเสพตดหยดใชยาเสพตดได และเปนการฟนฟทมประสทธภาพ ในการท าใหผปวยไดหายจากโรคน เปนวธการทใชเปนแนวทางการบ าบดฟนฟมาเปนระยะเวลานาน นรญชญา ศรบรพา (อางใน ปราณพร บญเรอง. 2551) กลาวถงตนก าเนดการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดวา หลงกอนป ค.ศ.1950 ทยาเสพตดแพรระบาดในประเทศสหรฐอเมรกา ไดมการคนหาวธการบ าบดรกษาผตดยาเสพตดทเหมาะสม ซงสวนใหญกใชการบ าบดรกษาดวยยา (Detoxification) ใชเวลาประมาณ 21 วน ในสถานบ าบด สวนใหญผเขารบการรกษาจะอยเพยง 7 วนก

7 ออกจากสถานบ าบด และการใชยากเพยงระงบอาการอยากเสพเพยงชวคราว ในทสดกหวนกลบไปเสพ อยางไรกตามในชวงเวลานนไดทดลองใชวธจตบ าบดกนบางแลว โดยนกจตวเคราะห 2 คน ตอผตดยาเสพตด 1 คน ทโรงพยาบาลรเวอรไซร นครนวยอรก แตหลงจากใชเงนจ านวนมหาศาลถง 8 ลานเหรยญสหรฐ โรงพยาบาลนนกตองยตการรกษาดวยความลมเหลว ขณะเดยวกนท Synnon มลรฐแคลฟอรเนย กไดก าเนดวธการบ าบดโดยไมใชยา เรยกวาวธชมชนบ าบดขนเปนครงแรก โดยเรมจากผตดสราและขยายไปสผตดยาเสพตดวธการรกษาผตดสรานน เรยกวา Alcoholics Anonymous (A.A.) ซงยงคงใชสบเนองมาจนทกวนนในรปแบบของเพอนชวยเพอนและเนนทการเยยวยาในดานจตใจ ใหเกดความเขมแขง สามารถตอสกบการเสพตดไดอยางถาวร อยางไรกตาม Synnon ซงน าโดย Chuck Dederich ไดเนนทการนบถอผน าเพยงคนเดยว จงน าไปสความผดพลาดในดานการเงนและการแสวงหาประโยชนสวนตน ในทสดเมอแกปญหาภายในไมส าเรจ Synnon กเปนเพยงชอและความทรงจ าเทานน Synnon กไดรวมกนกอตงสถานบ าบดรกษาทคลายคลงกน โดยถอเอา Synnon เปนตนแบบ โดยเฉพาะอยางยง คอการกอตง DAYTOP Village ทนครนวยอรค ในป ค.ศ. 1963 โดย Dr.Dan Castricl และ Dr.David Deich ซงเคยปฏบตงานใน Synnon ไดรวมกบ Monsignor William B. O’Brien ผเปนนกบวชคาธอลก และไดรบแรงบนดาลใจจากเหตการณรนแรงทเกดปะทะกนระหวางแกงวยรนในนครนวยอรก ซงถกจารกวาเปน” Westside Story” ซงผถกกลาวหาวาเปนฆาตรกรลวนเปนผตดยาเสพตดและเปนวยรน บคคลทงสามจงรวมมอกอตงสถานบ าบดรกษา DAYTOP Village โดยขอใหศาลสงคมประพฤตผกอเหตดงกลาวนน แลวรบตวมาบ าบดรกษาจนประสบความส าเรจจนกระทงทกวนน ชมชนบ าบด (Therapeutic Community) เปนกระบวนการหรอรปแบบการสงเสรมคณภาพชวตในทางทด โดยการเปลยนแปลงวถชวตของแตละบคคล เปนกลมคนทมความสนใจมาท างานรวมกน จากแนวคดในการชวยเหลอตนเองและน ามาสการชวยเหลอดแลซงกนและกน ในสงแวดลอมทอบอนและปลอดภย แตละบคคลในชมชนบ าบดจะเปนเหมอนสมาชกในครอบครวหนง การมาอยรวมกนเปนจ านวนมากนน จ าเปนตองมการสรางกฎเกณฑ และแนวคดรวมกน มอดมการณและปรชญารวมกน เพอใหการอยรวมกนนนด าเนนไปดวยด ซงสมาชกแตละคนจะมบทบาทส าคญในการด าเนนชวตทมคณคาทางสงคมสามารถกลบไปด าเนนชวตทมคณคาทางสงคม สามารถกลบไปด ารงชวตอยในสงคมไดอยางปกตสข ทผานมาการบ าบดฟนฟสมรถภาพใชแนวคดหลกของชมชนบ าบด (Community as Method Concept) ชมชนบ าบด แตกตางจากวธการบ าบดฟนฟแบบอน คอ การใชชมชนบ าบดเปนพนฐานของการน าความตองการทางสงคมและการเปลยนแปลงทางจตวทยาเขามาเปลยนแปลงแตละคนในชมชนทกกจกรรมในชมชนบ าบดถกออกแบบมาเพอสรางความเปลยนแปลงทงในการเรยนรและการบ าบดฟนฟสมาชกทกคน และผทเปนหลกในการเปลยนแปลง คอสมาชกในชมชนนนเอง โดยชมชนบ าบดนนเปนเสมอนทงครและผบ าบดรกษา ชมชนบ าบดม 8 แนวคดหลกดงน แนวคดหลก 8 แนวคดของชมชนบ าบด (Eight Essential Concept of Community as Methods) ทส าคญคอ 1. การมสวนรวม (Use of Participant Roles) สมาชกแตละคนจะไดรบการมอบหมายให

8 มกจกรรมตางๆ กนในแตละวน ซงเปนการสรางโอกาสใหเขาไดท าบทบาททางสงคมทแตกตางกนออกไป ซงการท าสงเหลานถอเปนกจกรรมทอยในกระบวนการทจะชวยในการเปลยนแปลงทงตอตนเองและผอน 2. ปฏกรยาสะทอนกลบของสมาชก (Use of Membership Feedback) สมาชกในกลมดวนกนเองจะเปนจดก าเนดเบองตนของการชแนะและการใหก าลงใจในการเปลยนแปลงของแตละบคคล 3. การเปนแบบอยางทด (Use of Membership as Roles Model) สมาชกแตละคนตองมความตงใจเตมททจะเปนตวอยางทดในกระบวนการเปลยนแปลง 4. วธทชวยใหบคคลเปลยนแปลง (Use of Collective Formats for Guiding Individual Change) สมาชกในกลมทกคนจะมขอตกลงรวมกนวาจะตองเปนผชวยใหเพอนรวมกลมเกดการเปลยนแปลง โดยใชวธการตางๆ ทงการใหความร การฝกอบรม และกจกรรมบ าบดทจดขน 5. การใชกฎกตการวมกน (Use of Shared Norms and Values) บรรทดฐานและคานยมทางสงคมจะชวยใหทกคนมความปลอดภยทงทางรางกายและจตใจ และการเรยนรทจะมชวตอยางเหมาะสม 6. โครงสรางและระบบ (Use of Structure and System) การท างานในชมชนนนมความหลากหลาย และ “การจดการ” เปนสงทด จ าเปนในการอ านวยความสะดวกในการท ากจกรรมในแตละวน เพราะการท างานจะเปนแรงขบเคลอนเบองตนในการสอนเกยวกบเรองการพฒนาตนเอง การเรยนรไมไดเกดจากทกษะในการฝกฝนอยางเดยวเทานน แตรวมถงการปฏบตตามขนตอนตางๆ การใหการยอมรบนบถอคนทเปนผดแล และการปฏบตตนเปนสมาชกทมความรบผดชอบตอชมชน ซงจะกลายเปนคนทสามารถใหคนอนพงพงได 7. การสอสารแบบเปดใจ (Use of Open Communication) วตถประสงคหลกของชมขนบ าบด คอ ประสบการณในการมสวนรวมเปนสวนหนงของสงคมสาธารณะ ความรสกนกคดและการแสดงออกของสมาชกในชมชนถอเปนสงจ าเปนมากตอกระบวนการเปลยนแปลงในการบ าบด ไมเฉพาะการแสดงออกของตนเองเทานน แตหมายถงการมสวนรวมตอสมาชกคนอนๆในชมชน 8. การสรางสมพนธภาพ (Use of Relationships) มตรภาพระหวางบคคล เพอนรวมกลม และนกบ าบดเปนสงส าคญทจะกระตนใหเกดขอผกพนรวมกนทจะชวยท าใหเกดกระบวนการเปลยนแปลงอยางตอเนอง การพฒนาความสมพนธในการบ าบดนเปนพนฐานในการสรางเครอขายทางสงคมทจ าเปนอยางยงตอการชวยใหการบ าบดประสบความส าเรจ ตงแตป พ.ศ. 2546 เปนตนมาประเทศไทยไดพฒนารปแบบการฟนฟสมรรถภาพมาเปนการบ าบดฟนฟสมรรถภาพแบบเขมขนทางสายใหม หรอเรยกวา FAST Model และปรบระยะเวลาการฟนฟใหเหลอเพยง 4 เดอน กจกรรมบ าบดแบบ FAST Model นประกอบไปดวย การมสวนรวมของครอบครว (Family) มกจกรรมหลากหลายใหผเขารบการบ าบดไดเลอก (Alternative) มการชวยเหลอหรอจดกจกรรมใหชวยเหลอกนเองในกลมผรบการบ าบด (Self help) และกจกรรมของชมชนบ าบด (Therapeutic community) ซงศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกน ไดใหการฟนฟสมรรถภาพในรปแบบ FAST Model ตงแตป 2546 เปนตนมา โดยการบรหารจดการภายในหอผปวยยงคงใชรป

9 แบบเดม ทประกอบไปดวย พยาบาลหวหนาตก พยาบาลประจ าการ และผชวยเหลอคนไข 2. แนวคดทฤษฎทเกยวของกบการบ าบดรกษาผตดยาเสพตด การฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดมวตถประสงคใหผปวยไดรบการบ าบดฟนฟสมรรถภาพทงกาย จต อารมณสงคม และจตวญญาณของผปวย จากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของพบวา มหลากหลายทฤษฎทลวนมงชวยเหลอ และแกไขพฤตกรรมการใชยาเสพตดของผปวย พอสรปไดดงน (ศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกน. 2546) 2.1 วฏจกรแหงการเปลยนแปลง (Stages of Changes) Procheska & Diclement พบวา การเปลยนแปลงนสยหรอพฤตกรรมนน จะเปนไปตามขนตอน เปนวงวนของวฏจกร ดงนนการบ าบดรกษาชวยเหลอตามขนตอนทผปวยตดอย เชน ถาผปวยอยในระยะเมนเฉยตอปญหา ผบ าบดตองชวยใหเลอนไปสข นตอนทสงขนตอไป คอใหเกดความลงเลใจ เกดจตส านกรบผดชอบตอสงคมและบคคลอน ผใหค าปรกษาควรวเคราะหใหออกวาผปวยอยในขนตอนไหนของการเปลยนแปลงพฤตกรรม และผบ าบดควรมการตอบสนองทเหมาะสมในขนตอนนนๆ กจะท าใหผปวยขยบไปสข นตอนถดไปได จนไปสการมพฤตกรรมทพงประสงคไดอยางมนคงถาวร 2.2 การสรางแรงจงใจในการบ าบด (Motivation enhancement Therapy) การขาดแรงจงใจหรอความตงใจเปนอปสรรคอยางยงส าหรบการบ าบดฟนฟผตดยาเสพตด การเพมแรงจงใจ ยดหลกส าคญ 5 ประการคอ DARES ใหพจารณาถงเปาหมายในชวต และความยากล าบากทจะบรรลเปาหมายนน (Develop Discrepancy) รบฟงโดยความจรงใจ ไมทะเลาะกบผปวย (Avoid Argument) ถาผปวยตอตานใหพจารณาวาผปวยอาจตดอยข นตอนของวฏจกรการเปลยนแปลงในขนทต ากวาผบ าบดตงใจใหเขาอย (Roll with Resistance) แสดงความเขาใจเหนใจผปวยอยางจรงใจ (Express Empathy) และประการสดทาย สงเสรมใหผปวยมความเชอมนในตวเองวา สามารถควบคมจตใจและควบคมสถานการณเพอไมใชยาได (Support Self-Efficacy) 2.3 กลมทฤษฎการเรยนร (Learning Theory) กลมนเชอวา ผตดยาเรยนรการเสพยาวาเปนรปแบบการคลายทกข หรอหาความสขชนดหนง การบ าบดจงเนนใหเกดการเรยนรใหม มการวางแผนการเรยนรใหมอยางเปนระบบ มการเสรมแรงเมอเกดพฤตกรรมใหมทพงประสงค หรอการลงโทษเพอหยดพฤตกรรมเดม เนนการควบคมตนเอง เรยนรการสรางเงอนไขใหมใหชวต การเรยนรใหมอยางเปนระบบนถกก าหนดไวในกจกรรมบาน การจดตารางชวตประจ าวนในบาน การตงกฎระเบยบเพอหยดพฤตกรรมเดมหรอไมพงประสงค ก าหนดเครองมอในการควบคมพฤตกรรมของสมาชกในบาน หรอแมกระทงกลมบ าบดบางกลม เชน กลมใหค าปรกษาเพอพฒนาตนเอง ทเนนการฝกอยางเปนระบบ เชน ฝกการปฏเสธ ฝกการกลาแสดงออกอยางเหมาะสม ฝกการจดการกบภาวะอารมณทเปนลบ 2.4 ทฤษฎผรบบรการเปนศนยกลาง (Client – centered Approach) คารล โรเจอรมแนวคดพนฐานมาจากจตวทยากลมมนษยนยมและปรชญากลมภวนยม ทเชอวามนษยมศกดศร มคณคา มแรงจงใจทจะท าดและพฒนาตนเองไปสความส าเรจไดตาม

10 ศกยภาพแหงตน ใหความส าคญกบอตมโนทศน อารมณ ความรสก และสภาวะปจจบนของสมาชก การน าทฤษฎนมาใชมเปาหมายเพอเปนการชวยใหผปวยเขาใจ ยอมรบตนเองตามความเปนจรง สามารถตดสนใจเลอกเปาหมายในชวตและรบผดชอบตอตนเองได มวฒภาวะและมการปรบเปลยนพฤตกรรมไปในทางทเหมาะสมมากขน ทฤษฎนสามารถประยกตใชไดกบทกกจกรรมบ าบด เชน การใหค าปรกษารายบคคล กลมประคบประคอง กลมพฒนาตนเอง หรอแมแตกจกรรมบาน 2.5 กลมทฤษฎการปรบพฤตกรรมทางปญญา (Cognitive Behavioral Therapy) กลมนเนนการเปลยนแปลงทางความคด การรบร ปญญา เพอทจะท าใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรม เหตผลของการใชยาเสพตดอยางตอเนองของผปวยเชอวาผตดยาเสพตดจะบดเบอนความคดของตวเองอยางเปนระบบ ซงไดแก การหาเหตผลอางองตามใจชอบ การเลอกรบร และสรปขอมล การสรปขอมลเกนกวาเหต ซงตอมาการบดเบอนนนอาจเกดขนจนเปนอตโนมต ยากแกการควบคม เชน การใชยาจะเลกเมอไหรกได เลกไดดวยตนเอง การปฏเสธการรกษา การน ากลมทฤษฎมาใชในกระบวนการการบ าบดฟนฟสมรรถภาพ ใชทงกระบวนการบ าบด และการน าเทคนคมาใช กระบวนการบ าบดทน าแนวคดของกลมทฤษฎการปรบพฤตกรรมทางปญญามาใชคอการสรางการมสวนรวมในการเรยนร (Participatory Learning) ใหผปวยไดมโอกาสแลกเปลยนประสบการณ ระดมสมอง ทดลองปฏบต และสรปความรทไดจากการด าเนนกจกรรม สวนเทคนคในกลมปรบพฤตกรรมทางปญญา น ามาใชในกลมพฒนาตนเองทเนนการปรบเปลยนพฤตกรรมการเสพตดยา เชน กจกรรมบ าบดทางปญญา (Cognitive Therapy) โดยการวเคราะหขอด ขอเสยของการเสพยา (Advantage – disadvantage Analysis) การบ าบดแบบพจารณาเหตผลและอารมณ (Rational – Emotive Therapy หรอ RET) การจดการปญหา (Problem – Solving Therapy) การฝกจดการอารมณและความเครยด (Stress management Training) การฝกควบคมตนเอง (Self – Control Training) เปนตน แนวคดปรบพฤตกรรมทางปญญาถกน ามาใชในการจดกจกรรมบ าบดของศนยฯขอนแกน อาทเชน กลมปรบพฤตกรรมทางปญญาเพอปองกนการกลบไปเสพซ าของวยรนทตดยาบา (ปราณพร บญเรอง. 2545) กจกรรมบ าบดเพอหยดสบบหรของนกเรยนในโรงเรยน (ปราณพร บญเรองและสธญทพ นาสมฝน. 2548) 2.6 หมวดทฤษฎจตวเคราะห (Analytical oriented approach) เปนแนวคดของซกมนดฟรอยด เชอวา การตดยาเกดจากบคลกเดมของบคคลนนออนแอ (ego weakness) ซงเปนลกษณะของการขาดความอดทนตอสภาพการณทคบของใจ การบ าบดจงมงเนนการพฒนาบคลกภาพใหเขมแขง สงเสรมความเชอมนในตนเอง ใหมองตนเองเปนคนดคนหนง มศกยภาพในการด ารงชวตอยดวยตวเอง แนวคดนถกน ามาประยกตใชในกลมจตบ าบด กลมศลปะบ าบด กลมใหค าปรกษาโดยใชดนตรเปนสอ และกลมประคบประคอง 2.7 Satir’s brief systemic therapy แนวคดของ Verginia Satir (นวนนท ปยะวฒนกล. เอกสารอดส าเนา) นน เนนทความภาคภมใจในตนเอง การเปลยนจากแงลบสแงบวก และการเตบโตของมนษย (Growth model)

11 สามารถใชตวตนของตนเองในทางสรางสรรคและในทางบวกใหมากขน และสามารถมทางเลอกมากขนส าหรบอสรภาพและพลงทย งใหญกวาเดม แนวคดนถกน ามาประยกตใชในการประเมนสภาพปญหาของผในระยะแรกรบ การใหค าปรกษารายบคคล การใหค าปรกษาครอบครว กลมอานอณหภมใจในสมาชกรบโปรแกรม 2.8 แนวคดทฤษฎเกสตอลท (Gestalt Therapy) เชอวา บคคลเกดปญหาจากการปลอยใหอดตหรออนาคตเขาครอบง าเพอหลกหนจากสภาวะปจจบนทท าใหตนเจบปวดและปลอยใหความตองการทไมไดรบการตอบสนอง (Unfinished Business) มาคอยรบกวนจตใจ ท าใหการรบรเกยวกบตนเองบกพรองไป การบ าบดสวนใหญจะเนนทการมสตหรอใหพยายามตระหนก (Aware) ถงความรสกของตนเองทเกดขนในขณะนน (Here – and - Now) และการท างานของกายกบใจทควบคกนไป มลกษณะเปนแบบ holistic Approach เพอใหผปวยหลดจากอดตทฝงใจและตดสนใจทจะเลอกรบรในปจจบนตามสภาพทเปนจรง 3. ปจจยทมผลตอการกลบไปเสพยาเสพตดซ า การเสพยาและสารเสพตดซ ามผใหความหมายไวหลายทานดงน Websent New Collegiate Dictionary (อางองจากกลนร หาญพฒนชยกร และคณะ. 2550) ใหความหมายของการตดซ าไว 2 ความหมาย คอ 1) การก าเรบของโรคหลงจากทอาการดขนแลว 2) การตดซ าเปนการกระท า หรอเหตการณทถอยหลง เลวลง ทรดลง (วราลกษณ ปรชาสชาต. 2549) กอรสก (Gorski. 1999) กลาวถงกระบวนการตดสารเสพตดซ าวา เกดจากตดขดในการฟนสภาพการปฏเสธวาตนเองตดขดในการฟนสภาพ ใชพฤตกรรมอนๆ มากลบกลนความรส ก ผสมผสานกบเหตกระตนจนไมสามารถควบคมอารมณได เกดปญหาภายในจตใจ เกดปญหาพฤตกรรมภายนอก ขาดการควบคมตนเอง ท าใหบคคลกลบไปสกลมผตดสารเสพตดสถานทเสพตด หรอสงทท าใหเสพตด และใชสารเสพตดในทสด และไมสามารถควบคมการใชสารเสพตดทมากเกนไปได มารเลทและกอรดอน ( Marlatt & Gordon. อางองจาก วฒชย พลสงคราม. 2551 ) กลาววา การตดสารเสพตดซ าจะเกดขนเปนกระบวนการ ซงมไดเรมจากการใชยาครงแรกหลงจากทผปวยผานการบ าบดรกษาและหยดเสพมาไดระดบหนง แตเรมจากการทผเสพมพฤตกรรมเบยงเบนไปจากสงคมปกต และเสพสารเสพตดในทสด เชง (Ch’ien อางองจากทพาวด เอมะวรรธนะ. 2545. การบรรยายทโรงแรมรตนโกสนทร กรงเทพฯ เมอ 23 – 24 สงหาคม ค.ศ. 1989) ไดใหความหมายของการกลบไปเสพซ าวาหมายถงการทผตดสารเสพตดหรอผจะเลกเสพกลบไปเสพซ ามความหมายหลายอยาง ในแงของความรนแรงทมไดตงแตขนาดเบา ๆ ไปจนถงขนาดหนกขน คอการกลบไปตดใหมอกครงทเรยกวาเสพซ า ในทางวชาการยาเสพยตด ไดใหรายละเอยดแยกแยะลกษณะของการกลบไปเสพซ าไวหลายระดบ

12 ภาพท 2 แสดงลกษณะของการกลบไปเสพซ าหลายระดบ พลาดไป/พลงเผลอ (Slip) หมายถง การกลบไปใชสารเสพตดอก หลงจากทผใชเกดอาการ ถอนยา มอาหารทางกาย เสพชวคราว ( Lapse) หมายถง การใชสารเสพตดอกเปนเวลานอยกวา 7 วน กลบไปเสพซ า ( Relapse) หมายถง การกลบไปใชสารเสพตดซ าๆ และมการพลาดไปเสพ บอย มการใชสารเสพตดมากกวา 7วน การกลบไปเสพสลบการรกษา หมายถง ชวงเวลาทกลบไปเสพซ านานเกน 7 วน แลว (Relapse Episode ) ตามดวยการเลกยา โดยเขารบ การรกษาในสถาน บ าบด หรอไดรบการสนบสนนให ก าลงใจจากบคคลรอบขาง การกลบไปตดยาเสพตดซ าอก หมายถง มการกลบไปเสพซ าเปนเวลายาวนาน (Readdiction) มากกวา 30 วน จนกระทงผลกดนใหผใชสารเสพตดผ นนตองกลายเปนคนตดยาเสพตดอก โดยตดทงทาง รางกายเปนกจวตรสวนตว ทมา : จตวทยาการปรกษาส าหรบผตดยาเสพตด (หนา 88 ) โดย ทพาวด เอมะวรรธนะ. 2545. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร. เมอบคคลผานการรกษาแลว ถาไมไดรบการเตรยมความพรอมในการเผชญกบปญหาตางๆ ในชวตประจ าวน กอาจกอใหเกดปญหาตามมาได โดยเฉพาะปญหาภายในครอบครวทจะตองมความเขาใจบทบาทหนาทของครอบครวในการทจะรวมมอในการดแลผปวยหลงจากออกจากโรงพยาบาล

13 ภาพท 3 แสดงวงจรสงคมทตดยา

ทมา : จตวทยาการปรกษาส าหรบผตดยาเสพตด โดย ทพาวด เอมะวรรธนะ. 2545. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร. 4 งานวจยทเกยวของ ทรงวฒ ชนะภย (2542) ศกษาเกยวกบปจจยทมความสมพนธตอการกระท าผดซ าในคดยาเสพตดของผตองขงในฑณฑสถานบ าบดพเศษกลาง เกยวกบความสมพนธของผตองขงกบบดามารดา พบวา ผตองขงสวนใหญสนทสนมกบมารดามากกวาบดารอยละ 25 ของผตองขงทงหมด เทยบกบจ านวนผตองขงทสนทสนมกบบดาเพยงรอยละ 11.8 ของผตองขงทงหมด การทผเขารบการบ าบดไมไดความรกความเขาใจในครอบครว ท าใหรสกไมมคณคา ท าใหเกดความรสกหางเหน ขาดคณคาความสมพนธทางใจ บรรยากาศในครอบครวขาดความเปนมตรและบนทอนความสงบสขในครองครว ทพศมย จนทรมานนท (2545) ศกษาเรอง ปจจยทเกยวของกบการเสพซ าของผทเปนโรคจตจากสารแอมเฟตามน โรงพยาบาลสวนปรง ซงตดตามศกษาผตดยาเสพตดหลงไดรบการบ าบดแลว พบวาสงทผเขารบการบ าบดรกษาตองการมากทสดกคอ อยากใหมารดาหรอบดา ยอมรบวาหายแลว และใหความไววางใจ ตองการเปนสมาชกในครอบครวทมความส าคญ และเปนทตองการของครอบครว อยากมคนเขาใจและปรกษาได การการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ ผวจยซงเปนเจาหนาทปฏบตงานทศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกน และไดมสวนรวมในการบ าบดฟนฟผปวยยาเสพตด โดยใชรปแบบการบ าบดแบบFAST Model ไดก าหนดกรอบแนวคดในการวจยตามหลกทฤษฏทเกยวของ และจากการศกษาจากงานวจยทเกยวของ ก าหนด เปนกรอบแนวคดในการวจยในครงน คอ

สงคมทตดยา ครอบครวมปญหา

ผตดยาเสพตด -สมครใจเขารบการบดรกษา -บงคบบ าบดรกษา -ตองโทษมคดตดตว

- ฟนฟสมรรถภาพ - ฝกอาชพ

- เปลยนอาชพ

สงคมทตดยา สงแวดลอมไมด

สงคมทตดยา

14 ตวแปรตน ตวแปรตาม

ปจจยภายนอก - ครอบครว - สงคมและสงแวดลอม

ผลการฟนฟสมรรถภาพผปวยยาเสพตด - บ าบดครบ - เสพซ า ปจจยภายใน

- ขอมลทวไป - ภาวะสขภาพ - ประวตทางอาชญาวทยา - การใชยาเสพตดและการ

รกษา -

บทท 3 วธการด าเนนการวจย

เปนการศกษาวจยแบบ Cohort study โดยเกบขอมลจากเวชระเบยนรายงานการฟนฟสมรรถภาพ และตดตามกลมตวอยางภายหลงสนสดการฟนฟสมรรถภาพ 1 ปขนไป เพอศกษาผลการฟนฟสมรรถภาพผปวยในระบบบงคบบ าบดและปจจยทสงผลตอความส าเรจของการบ าบดผปวยในระบบบงคบบ าบด ตามพระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ .ศ. 2545 ทเขารบการบ าบดรกษาทศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกน ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร เปนผปวยยาเสพตดประเภทยาบาทเขารบการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด แบบควบคมตวไมเขมงวด ตามค าสงคณะอนกรรมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดจงหวด ตามระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 ทศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกนวนท 1 ตลาคม 2548 ถง 30 กนยายน 2550 กลมตวอยาง เกณฑการคดเลอกกลมตวอยาง (Inclusion criteria ) 1. ผปวยยาเสพตดประเภทยาบา ทเขารบการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด แบบควบคมตวไมเขมงวด ตามค าสงคณะอนกรรมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดจงหวด ตามพระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 2. เปนผปวยยาเสพตดประเภทยาบาทเขามารบการฟนฟสมรรถภาพ ระหวาง วนท 1 ตลาคม 2548 ถง 30 กนยายน 2550 เกณฑการคดออกกลมตวอยาง (Exclusion criteria ) มค าสงศาลหรอคณะอนกรรมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดจงหวด ใหเปลยนแปลงวธการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดถกสงตวไปรกษาโรคทางกายหรอโรคทางจต ทโรงพยาบาลทเกยวของ เครองมอทใชในการรวบรวมขอมล โดยเครองมอทใชเกบขอมลเปนแบบบนทกขอมลทคณะผวจยไดสรางขน ประกอบดวย 7 สวน ดงน สวนท 1 ขอมลทวไป สวนท 2 ขอมลครอบครว / เพอน สวนท 3 ขอมลดานสขภาพและปจจยเสยง สวนท 4 ขอมลทางอาชญาวทยา สวนท 5 ขอมลการใชยาและสารเสพตด

16 สวนท 6 ขอมลระหวางใหการบ าบดฟนฟสมรรถภาพ สวนท 7 ขอมลการตดตาม วธการด าเนนการวจย เกบขอมลจากเวชระเบยนรายงานการฟนฟสมรรถภาพ ผปวยยาเสพตดประเภทยาบาทเขามารบการฟนฟสมรรถภาพ ทศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกน ระหวาง วนท 1 ตลาคม 2548 ถง 30 กนยายน 2550 ท าหนงสอประสานศนยบ าบดรกษายาเสพตดไปยงผอ านวยการกรมคมประพฤต และส านกงานคมประพฤตทสงผปวยเขารบการบ าบดรกษายาเสพตดทศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกน การจดเกบขอมลโดย คณะผวจยไดประสานงานเจาหนาทส านกงานคมประพฤตแตละท ท าการประสานแจงและขออนญาตผปวยเพอท าการขอเกบขอมลหลงการฟนฟสมรรถภาพผปวยยาเสพตด คณะผวจยไดท าการเกบขอมลโดยการจากเจาหนาทส านกคมประพฤตแตละทและการสมภาษณจากผปวย การวเคราะหขอมล สถตทใชในการวเคราะหขอมลครงใชน แบงเปนสองสวน คอ 1. สถตทใชส าหรบการวเคราะหขอมลในสวนทเกยวกบขอมลทวไป, ขอมลดานครอบครว/ เพอน, ขอมลดานสขภาพและปจจยเสยง, ขอมลทางอาชญาวทยา, ขอมลการใชยาและสารเสพตด,ขอมลระหวางใหการบ าบดฟนฟสมรรถภาพและขอมลการตดตามผลของการฟนฟสมรรถภาพผปวยยาเสพตด คอ จ านวน รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน 2. การหาความสมพนธระหวางปจจยภายนอกและปจจยภายในทเกยวของกบการอยบ าบดครบและการกลบไปเสพซ า โดยใชสถต Logistic Regression Analysis

บทท 4 ผลการวจย

การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาถงผลการฟนฟสมรรถภาพผปวยยาเสพตดแบบควบคมตวไมเขมงวด ตาม พระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 และปจจยทมผลตอการบ าบดครบและการกลบไปเสพซ า โดยศกษายอนหลงในผปวยทเขารบการฟนฟฯ ระหวางปงบประมาณ 2549 – 2550 ซงในการน าเสนอผลการวจย ผวจยขอแบงออกเปน 3 สวน คอ สวนท 1 ขอมลพนฐานของผเขารบการฟนฟฯ สวนท 2 ขอมลผลการบ าบดฟนฟฯ สวนท 3 คาความสมพนธระหวางปจจยพนฐานทสงผลตอผลการบ าบดฟนฟ สวนท 1 ขอมลพนฐานของผเขารบการฟนฟฯ ตาราง 1 จ านวน และรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามเพศ อาย และสญชาตระดบการศกษา สถานภาพ อาชพ และลกษณะการพกอาศย จ านวน รอยละ เพศ ชาย 166 55.0 หญง 136 45.0

อาย 14-24 ป 116 38.4 25-34 ป 128 42.4 35-44 ป 36 11.9 45-54 ป 11 3.6

55-65 ป 2 0.7

สญชาต ไทย 297 98.3 ลาว 2 0.7 อนๆ 3 1.0 รวม 302 100.0

18 จากตาราง 1 แสดงกลมตวอยางมทงสนจ านวน 302 คน โดยเปนเพศชายมากกวาเพศหญง ซงเพศชายมจ านวน 166 คน คดเปนรอยละ 55 และเพศหญง จ านวน 136 คน คดเปนรอยละ 45 ซงอายสวนใหญอยในระหวางอาย 14 – 34 ป จ านวน 244 คน คดเปนรอยละ 80.8 และสวนใหญมสญชาตไทย จ านวน 297 คดเปนรอยละ 98.3 ตาราง 2 จ านวน และรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามระดบการศกษา สถานภาพ อาชพ และ ลกษณะการพกอาศย จ านวน รอยละ ระดบการศกษา ไมมการศกษา 12 4.0 ประถมศกษา 135 44.7 ม.ตน 87 28.8 ม.ปลาย 31 10.3 ปวช/ปวส 25 8.3 ป.ตร หรอสงกวา 1 0.3 ไมตอบ 11 3.6 สถานภาพ โสด 121 40.1 อยค 118 39.1 แยกกนอย 20 6.6 หยา/หมาย 32 10.6 ไมตอบ 11 3.6 อาชพ กรรมกร/แรงงานทวไป 114 37.7 เกษตรกร 24 7.9 คาขาย/ธรกจสวนตว 27 8.9 พนกงานโรงงาน/หางราน 13 4.3 แรงงานฝมอ/ชางฝมอ 4 1.3 นกเรยน/นกศกษา 14 4.6 ไมมงานท า/วางงาน 68 22.5 อนๆ 22 7.3

19 ตาราง 2 (ตอ)จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามระดบการศกษา สถานภาพ อาชพ และลกษณะการพกอาศย

จ านวน รอยละ ทพกอาศย บดาหรอมารดา 69 22.8 บดาและมารดา 62 20.5 บานตวหรอคครอง 47 15.6 บานเชา 40 13.2 ญาตพนอง 31 10.3 หอพก 9 3.0 เจาของกจการ 6 2.0 เพอน 6 2.0 ไมมหลกแหลง 3 1.0 อนๆ 2 .7 ไมตอบ 27 8.9 รวม 302 100.0 จากตาราง 2 พบวา กลมตวอยางสวนใหญมการศกษาในระดบประถมศกษา จ านวน 135 คน คดเปนรอยละ 44.7 รองลงมา คอ ระดบมธยมตนและมธยมปลาย จ านวน 87, 31 คน คดเปนรอยละ 28.8, 10.3 ตามล าดบ สวนสถานภาพสมรสของกลมตวอยาง พบวา มจ านวนใกลเคยงกนทงกลมโสดและสมรส จ านวน 121, 118 คน คดเปนรอยละ 40.1 และ 39.1 ตามล าดบ และในดานทพกอาศย พบวา กลมตวอยางสวนใหญอาศยอยกบบดาหรอ/และมารดา จ านวน 69, 62 คน คดเปนรอยละ 22.8, 20.5 ตามล าดบ รองลงมาคอ อาศยอยบานตวเองหรอคครอง จ านวน 47 คน คดเปนรอยละ 15.6 ขอมลพนฐานดานครอบครว

20 ตาราง 3 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามสถานภาพของครอบครว

ระยะเวลา

กอนเกด นอยกวา 5 ป

ระหวาง 5-15 ป

มากกวา 15 ป

รวม

บดามารดาหยาราง 5 (1.7%) 27 (8.9%) 34 (11.3%) 20 (6.6%) 86 (28.5%)

บดาเสยชวต 2 (0.7%) 10 (3.3%) 18 (6.0%) 38 (12.6%) 68 (22.5%) มารดาเสย 0 3 (1.0%) 8 (2.6%) 32 (10.6%) 43 (14.2%) จากตาราง 3 แสดงขอมลเกยวกบสถานภาพครอบครวของกลมตวอยาง พบวา ในจ านวน 302 คน มจ านวน 86 คน ทบดามารดาหยารางกน คดเปนรอยละ 28.5 และเมอจ าแนกถงระยะเวลาในการหยาราง พบวา บดาและมารดาของกลมตวอยางหยารางกนมากทสด คอ ตงแต 5 – 15 ป และเมอพจารณาในสวนของการเสยชวตของบดาและมารดาของกลมตวอยาง พบวา สวนใหญเสยชวตมากกวา 15 ปแลว ตาราง 4 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามความสมพนธในครอบครว และบคคลแวดลอม

จ านวน รอยละ ความสมพนธในครอบครว ชวยเหลอ เกอกลกน 147 48.7 หางเหน ตางคนตางอย 97 32.1 ขดแยง เขากนไมได 23 7.6 ถกทอดทง 14 4.6 ไมตอบ 21 7.0 บคคลแวดลอม คนในครอบครวถกจบคดยาเสพตด 92 30.5 เพอนถกจบคดยาเสพตด 96 31.8 สมาชกในครอบครวเสพยาบา กลมตวอยางชาย 31 11.9 กลมตวอยางหญง 65 23

รวม 96 33.9

21 ตาราง 4 (ตอ) จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามความสมพนธในครอบครว และบคคล แวดลอม จ านวน รอยละ จ านวนเพอนทเสพยาบา ไมม 18 6.0 ม 1-3 คน 181 59.9 มจ านวน 4-6 คน 62 20.5 มจ านวน 6-10 คน 5 1.7 มมากกวา 10 คน 4 1.3 ไมตอบ 32 10.6 รวม 302 100.0 จากตาราง 4 พบวา กลมตวอยางมความสมพนธในครอบครวแบบชวยเหลอเกอกลกนมากทสด จ านวน 147 คน คดเปนรอยละ 48.7 รองลงมาคอ หางเหน ตางคนตางอยและความสมพนธแบบขดแยง เขากนไมได จ านวน 97 และ 23 คดเปนรอยละ 32.1 และ 7.6 ตามล าดบ และเมอพจารณาในสวนของบคคลใกลชดทเกยวของกบยาเสพตด พบวา บคคลในครอบครวและเพอนของกลมตวอยาง มพฤตกรรมเสพและโดนจบในคดยาเสพตดจ านวนใกลเคยงกน แตเมอจ าแนกตามเพศ พบวา กลมตวอยางเพศหญงมบคคลในครอบครวทเสพยาเสพตดมากกวาเพศชาย โดยมทงสนจ านวน 65 คน คดเปนรอยละ 23 ในขณะทเพศชาย มบคคลในครอบครวทเสพยาเสพตด เพยง 31 คน คดเปนรอยละ 11.9 ขอมลดานอาชญาวทยา ตาราง 5 จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามขอมลทางอาชญาวทยา

จ านวน รอยละ เคยตองโทษจ าคกหรอถกจบเขาสถานพนจ 76 25.2 เคยถกจบในขอกลาวหา เสพยาเสพตดใหโทษ 140 46.4 ผคายาเสพตด/เกยวของกบยาเสพตด 41 13.6 คดการพนน 27 8.9 ลกทรพย ขโมย ฉกชง วงราว 18 6.0 ใชสารระเหย 13 4.3 คดทะเลาะววาท 6 2.0 คดขมขน 2 0.7

22 ตาราง 5(ตอ) จ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามขอมลทางอาชญาวทยา จ านวน รอยละ คดพกพาอาวธ 3 1.0 คดเมาแลวขบ 3 1.0 คดอนๆ 14 4.6 รวม 267 88.5 จากตาราง 5 ทแสดงขอมลทางอาชญาวทยา พบวา กลมตวอยางทงสน 302 คน มจ านวน 76 คน ทเคยตองโทษจ าคกหรอถกจบเขาสถานพนจ คดเปนรอยละ 25.2 และกลมตวอยางทงสนจ านวน 267 คน คดเปนรอยละ 88.5 ของกลมตวอยางทงหมด เคยถกจบในคดแตกตางกน โดยคดทถกจบมากทสด คอ คดเสพยาเสพตดใหโทษ จ านวน 140 คน คดเปนรอยละ 46.4 รองลงมา คอ ผคายาเสพตด/เกยวของกบยาเสพตด จ านวน 41 คน คดเปนรอยละ 13.6 อนดบท 3 คอ คดการพนน จ านวน 27 คน คดเปนรอยละ 8.9 ขอมลดานพฤตกรรมการใชยาเสพตด ตาราง 6 แสดงคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานของอายของกลมตวอยางเกยวกบพฤตกรรมการเสพ ยาบา Mean SD เสพยาบาครงแรกอาย 20.51 6.53 เสพยาบามานาน 5.34 4.51 เสพประจ า เมออาย 21.78 6.95 เสพยาบาประจ านาน 4.22 4.20 ระยะเวลาตงแตเสพยาบาครงแรกถงเสพประจ า

3.52

3.90

คาใชจายในการซอยา/เดอน 2190 2052.73 จากตาราง 6 แสดงใหเหนวา กลมตวอยางเสพยาบาครงแรกอายเฉลย 20.51 หรอประมาณ 20 ป (SD. = 6.53) และเรมเสพประจ าอาย 21.78 หรอประมาณ 22 ป (SD. = 6.95) โดยระยะเวลาเฉลยจากเสพครงแรกจนถงเสพประจ าเทากบ 3.52 ป (SD. = 3.90) และกลมตวอยางเสพยาบาเฉลยนาน 5.34 ป (SD. = 4.51) และมคาใชจายในการเสพยาบาตอเดอน เทากบ 2190 บาท (SD. = 2052.73)

23 ตาราง 7(ตอ) แสดงความถ รอยละของสาเหตของการใชยาบาและพฤตกรรมอนๆของการเสพยาบา จ านวน รอยละ ผชกชวน เพอนฝง 226 74.8 เพอนรวมงาน 20 6.6 พนอง 11 3.6 ครก/สาม ภรรยา 11 3.6 ญาต 1 .3 เหตผลทใช เพอความสนกสนาน 229 75.8 สงสรรคกบเพอน เพอนชกชวน 177 58.6 เพอท างานใหไดมากขน ไมงวง 96 31.8 เพอใหเกดเคลมสข 92 30.5 คลายเครยด 71 23.5 หนปญหา 51 16.9 ลดน าหนก 21 7.0 ทดแทนหรอใชรวมกบยาเสพตดอน 20 6.6 เพศสมพนธดข น 14 4.6 เหตผลอนๆ 4 1.3 แหลงหาซอ เพอนรวมเสพ 175 57.9 ผคาประจ า 91 30.1 อนๆระบ 8 2.6 ไมตอบ 28 9.3 วธการเสพ สดควน 270 89.4 กน/ผสมเครองดม 11 3.6 ฉด 1 .3 ความถของการเสพ เดอนละครง 36 11.9 สปดาหละครง 107 35.4 สปดาหละ 2-4 ครง 99 32.8 เกอบทกวน 38 12.6

24 ตาราง 7(ตอ) แสดงความถ รอยละของสาเหตของการใชยาบาและพฤตกรรมอนๆของการเสพยาบา จ านวน รอยละ ระยะเวลาทเสพในแตละครง นอยกวา 30 นาท 160 53.0 ตงแต 30 นาท ถง 1 ชวโมง 32 10.6 ตงแต 1-3 ชม. 1 .3 มากกวา 3 ชม. 15 5.0 พฤตกรรมการขายยาบา เคยขาย 58 19.2 ผคารายยอย 58 19.2 จ านวน รอยละ เหตผลการเปนผคารายยอย ผลประโยชนการเงน 15 5.0 ไดเสพยา 5 1.7 ทงสองขอ 58 19.2 จากตาราง 7 พบวา บคคลทชกชวนในการเสพยาบาครงแรก คอ เพอนฝงชกชวนมากทสด จ านวน 226 คน คดเปนรอยละ 74.8 โดยมเหตผลในการเสพมากทสด คอ เพอความสนกสนาน จ านวน 229 คน คดเปนรอยละ 75.8 ของกลมตวอยางทงหมด และเหตผลรองลงมาคอ เพอสงสรรคกบเพอน และเพอนชกชวน จ านวน 177 คน คดเปนรอยละ 58.6 สวนแหลงในการซอมกจะซอจากเพอนทรวมเสพมากทสด จ านวน 175 คน คดเปนรอยละ 57.9 รองลงมาคอ ซอจากผคาประจ า คดเปนรอยละ 30.1 โดยมวธการสบแบบสดควนมากทสด จ านวน จ านวน 270 คน คดเปนรอยละ 89.4 และสวนใหญมความถในการเสพทใกลเคยงกน คอ ระหวางสปดาหละครงและสปดาหละ 2-4 ครง โดยสวนใหญใชเวลาในการสบนอยกวา 30 นาท และจากกลมตวอยางทงหมด พบวามอยจ านวน 58 คน คดเปนรอยละ 19.2 เคยขายและเปนผคารายยอย ซงมเหตผลมาจากทงผลประโยชนการเงนและการไดเสพยา

25 ตาราง 8 แสดงความถ รอยละ คาเฉลยของอายและสวนเบยงเบนมาตรฐานของพฤตกรรมการใชยาเสพ ตดชนดอน

จ านวน

รอยละ

อายเฉลยทใชครงแรก

SD

อายเฉลยทใชประจ า

SD

กญชา 69 22.8 18.0 4.9 16.5 7.5 ฝน 11 3.6 18 3.2 18 3.4 สารระเหย 32 10.6 16.1 4.8 17.1 5.9 สรา 217 71.9 17 3.4 17.3 3.9 บหร 218 72.2 16.8 3.4 16.6 3.4

จากตาราง 8 พบวากลมตวอยางทใชยาบา เคยใชยาเสพตดชนดอนรวมดวย โดยทใชมากทสดคอ สราและบหรในจ านวนทใกลเคยงกน จ านวน 217 และ 218 คน ตามล าดบ ซงอายเฉลยเมอเรมใชครงแรก คอประมาณ 17 ป แตหากพจารณาตามยาเสพตดทผดกฎหมาย พบวา ยาเสพตดทกลมตวอยางเคยใช คอ กญชามากทสด จ านวน 69 คน คดเปนรอยละ 22.8 และอายเฉลยเมอเรมใชครงแรกประมาณ 18 ป สวนท 2 แสดงขอมลผลการบ าบดฟนฟสมรรถภาพ ตาราง 9 แสดงจ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามผลการฟนฟฯ

ผลการฟนฟฯ จ านวน (คน) รอยละ

หลงการฟนฟฯครบ 120 วน ประเมนผาน 246 81.1 ประเมนไมผาน 2 .7 หลบหน 48 15.9 สงตวกลบ 6 2.0 รวม 302 100 หลงรายงานตวกบ สนง.คมประพฤต 2 เดอน ไมเสพ 99 32.8 เสพซ า 6 2.0 ไมทราบ ตดตามไมได 185 61.3

26 ตาราง 9(ตอ) แสดงจ านวนและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามผลการฟนฟฯ

ผลการฟนฟฯ จ านวน (คน) รอยละ

ถกจบกม 12 4.0 รวม 302 100 หลงสนสดการคมประพฤตและตดตาม 1 ป เลกเสพ 96 31.8 เสพซ า 7 2.3 ตดตามไมได 192 63.6 ถกจบกม 7 2.3 รวม 302 100

จากตาราง 9 แสดงใหเหนวาผลการฟนฟสมรรถภาพฯ หลงการฟนฟครบ 120 วน ของผเขารบการฟนฟสมรรถภาพฯ สวนใหญผานการประเมนตามเกณฑ พรบ.ฟนฟฯ จ านวน 246 คนโดยคดเปนรอยละ 81.1 และมผทหลบหน จ านวน 48 คน คดเปนรอยละ 15.9 และเมอตดตามผเขารบการฟนฟฯหลงการรายงานตวกบส านกงานคมประพฤต 2 เดอน พบวา มผลทสอดคลองกนกบผลการตดตามหลงการฟนฟฯ 1 ป โดยสวนใหญไมสามารถตดตามผเขารบการฟนฟฯได จ านวน 185 และ 192 คดเปนรอยละ 61.3 และ 63.6รองลงมา คอ ผเขารบการฟนฟสามารถเลกเสพได จ านวน 99 และ 96 คดเปนรอยละ 32.8 และ 31.8 ซงจะเหนไดวาเมอระยะเวลายาวนานขนอตราการเสพซ า และการตดตามไมไดจะมจ านวนทสงขน แตอตราการเลกเสพจะมจ านวนทลดลง

27 สวนท 3 คาความสมพนธระหวางปจจยพนฐานทสงผลตอผลการบ าบดฟนฟ ตาราง 10 แสดงคาอ านาจในการท านายของตวแปรพนฐานตอการเลกเสพยาบา B S.E. Wald df Sig. Exp(B)

มารดาไมเสยชวต 1.347 0.709 3.614 1 0.057 3.846

ไมเคยถกจบคดเสพ 0.996 0.409 5.941 1 0.015 2.708

ไมเคยถกจบคดคายาเสพตด 1.409 0.691 4.161 1 0.041 4.091

ไมเคยถกจบคดการพนน -1.357 0.601 5.088 1 0.024 0.258

ไมเคยใชยาเสพตดรวมกบยาเสพตดชนดอน

2.261 1.184 3.647 1 0.056 9.591

ไมเคยเสพกญชา -1.140 0.427 7.142 1 0.008 0.320

Constant -2.296 0.685 11.228 1 0.001 0.101

Nagelkerke = 0.24

จากตาราง 10 พบวาตวแปร 6 ตวรวมกนอธบายพฤตกรรมการไมกลบไปเสพซ าของผเขารบการบ าบดฟนฟฯ ไดอยางมนยส าคญทางสถต ทระดบ .05 ตวแปรทส าคญไดแก มารดาไมเสยชวต ไมเคยถกจบในคดเสพยาเสพตดใหโทษ คดคายาเสพตด คดการพนน ไมเคยใชยาเสพตดรวมกบยาเสพตดชนดอน และไมเคยเสพกญชา โดยรวมกนอธบายได 24%

บทท 5 อภปรายผลและขอเสนอแนะ

จากการศกษา การพฒนาระบบการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดแบบควบคมตวไมเขมงวด ตาม พระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ.2545 ศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกนขอนแกน เปนการศกษาวจยแบบ Cohort study โดยเกบขอมลจากเวชระเบยนรายงานการฟนฟสมรรถภาพ และตดตามกลมตวอยางภายหลงสนสดการฟนฟสมรรถภาพ 1 ปขนไป เพอศกษาผลการฟนฟสมรรถภาพผปวยในระบบบงคบบ าบดและปจจยทสงผลตอความส าเรจของการบ าบดผปวยในระบบบงคบบ าบด ตามพระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 ทเขารบการบ าบดรกษาทศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกน ประชากร โดยศกษาในผปวยยาเสพตดประเภทยาบาท เขารบการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด แบบควบคมตวไม เขมงวด ตามค าสงคณะอนกรรมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดจงหวด ตามระราชบญญต ฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 ทศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกนวนท 1 ตลาคม 2548 ถง 30 กนยายน 2550 เกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบสอบถามเปนเครองมอ และวเคราะหขอมลโดย Logistic Regression Analysis สรปผล จากการศกษา ในครงน คณะผวจยไดท าการศกษาหาความสมพนธระหวางปจจยพนฐานทสงผลตอผลการบ าบดฟนฟสมรรถภาพ ทสามารถท านายพฤตกรรมการไมกลบมาเสพซ าของผปวยได พบวา ตวแปร 6 ตวรวมกนอธบายพฤตกรรมการไมกลบไปเสพซ าของผเขารบการบ าบดฟนฟฯ ไดอยางมนยส าคญทางสถต ทระดบ .05 ตวแปรทส าคญไดแก มารดาไมเสยชวต ไมเคยถกจบในคดเสพยาเสพตดใหโทษ คดคายาเสพตด คดการพนน ไมเคยใชยาเสพตดรวมกบยาเสพตดชนดอน และไมเคยเสพกญชา โดยรวมกนอธบายได 24% ขอเสนอแนะในการท าวจยครงน จากการวจยในครงน ท าใหทราบถงปจจยทท าใหผปวยหยดเสพไดหลงการฟนฟสมรรถภาพ จงควรใหมการสนบสนน ดงตอไปน ดานครอบครว พบวา มารดามสวนส าคญในการปองกนการกลบไปเสพซ า การสงเสรมสนบสนนใหครอบครว โดยเฉพาะมารดามสวนรวมในการดแลผปวยยาเสพตด จะชวยปองกนการกลบไปเสพยาซ าของผปวย ดานขอมลอาชญากรรม ผปวยเขารบการฟนฟสมรรถภาพทมประวตทางอาชญากรรมทเกยวของกบคดเสพยาเสพตด, คดคายาเสพตด, คดการพนน ในการดแลผปวยกลมน ควรไดรบการสงเสรมและสนบสนนใหไดรบกจกรรมเกยวกบการปองกนการกลบไปเสพซ าทมความเขมขนมากกวากลมอน

29 ดานพฤตกรรมการใชยาเสพตด ในผปวยกลมทเสพยายบา รวมกบยาเสพตดอนๆ โดยเฉพาะยาเสพตดประเภทกญชา ควรไดรบกจกรรมเกยวกบการปองกนการกลบไปเสพซ าทมความเขมขนมากกวากลมอน ในการดแลผปวยยาบาทเขารบการฟนฟสมรรถภาพ เพอปองกนไมใหผปวยเหลานกลบไปเสพยาซ าหลงการฟนฟสมรรถภาพ ควรเนนการมสวนรวมของครอบครว กระบวนการดแลผปวยยาบาทเขมขนในกลมทมความเสยงตอการกลบไปเสพซ า และการวางแผนดแลหลงการฟนฟสมรรถภาพซงตองอาศยความรวมมอจากหนวยงานทงภาครฐ ภาคเอกชน และบคคลทเกยวของ อนจะสงผลตอการมคณภาพชวตทด สามารถด ารงชวตในสงคมไดอยางปกตสข ขอเสนอแนะในการศกษาวจยครงตอไป ควรมการศกษาวจยในการศกษาหาแนวทางการบ าบดรกษาฟนฟสมรรถภาพผปวยยาเสพตด ในกลมผปวยยาบาทมประวตเกยวกบคดเสพ คดจ าหนาย คดการพนน ,เสพยาบารวมกบยาเสพตดประเภทอน และการสงเสรมใหครอบครว โดยเฉพาะมารดามามสวนรวมในการดแลผปวยยาเสพตด ในการบรหารจดการโครงการศกษาวจยประเมนผลโดยการตดตามในกลมผปวยยาเสพตดทเขารบการฟนฟสมรรถภาพ ตาม พระราชบญญตฟนฟสมรรถภาพผปวยยาเสพตด พ.ศ.2545 ควรมการวางแผนการด าเนนงานในขนตอนตางอยางละเอยด เนองจากมขอก าหนดทางดานกฎหมายและหนวยงานอนทเกยวของซงมกฎระเบยบและขนตอนการปฏบตทเครงครด

บรรณานกรม

กานดา สขหอมและคณะ. (2549). การตดตามผลผเสพตดกญชาหลงการบ าบดรกษาในศนย บ าบดรกษายาเสพตดปตตาน ในสามจงหวดชายแดนภาคใต. ศนยบ าบดรกษายาเสพตด

ปตตาน. กลนร หาญพฒนชยกร และคณะ. (2550). การศกษาเรองการตดยาและสารเสพตดซ าทเขารบการ

บ าบดรกษาทสถาบนธญญารกษ และศนยบ าบดรกษายาเสพตดสวนภมภาค 4 ศนย. พมพครงท 1. โรงพมพนานาวทยาขอนแกน.

กสมา แสงเดอนฉาย. (2542). ประสทธผลของการสรางพลงเพอปองกนการตดซ าของผเสพแอมเฟ ตามนทรกษาในโรงพยาบาลธญญารกษ. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต

(สาธารณสขศาสตร), คณะสาธารณสข มหาวทยาลยมหดล. กองประสานการปฏบต การบ าบดรกษาผตดยาและสารเสพตด. (2541). คมอแนวทางการ ด าเนนงานแกไขปญหายาเสพตด การระบาดของยาบา ดานการแพทยและสาธารณสข. กรงเทพฯ.กระทรวงสาธารณสข กรมการแพทย. จรญ ปาละศร. (2545). ทศนะและปจจยทมผลตอการเลกยาบาของเยาวชนในสถานพนจคมครองเดก

และเยาวชนจงหวดนครราชสมา. วารสารโรงพยาบาลจตเวชนครราชสมา. ชวลต ยอดมณ และคณะ. (2534). ความสมพนธของการตดยาเสพตดกบการกออาชญากรรม. ใน

สภาพปญหายาเสพตดประเทศไทยจากแบบสอบถามขอมลพนฐานยาเสพตดระดบหมบาน. ส านกงานปองกนและปราบปรามยาเสพตด กระทรวงมหาดไทย.

ทรงวฒ ชนะภย. (2542). ปจจยทมความสมพนธตอการกระท าผดซ าในคดยาเสพตดของผตองขง ในทณฑสถานบ าบดพเศษภาคกลาง. วทยานพนธสงคมศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

ทพาวด เอมะวรรธนะ. (2545). จตวทยาการปรกษาส าหรบผตดยาเสพตด. ส านกพมพมหาวทยาลย ธรรมศาสตร. กรงเทพมหานคร. ทพศมย จนทรมานนท. (2545). ปจจยทเกยวของกบการเสพซ าของผทเปนโรคจตจากสารแอมเฟตา

มน. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลสขภาพจตและจตเวช. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยเชยงใหม.

ป.ป.ส. ส านกงานปองกนและแกไขปญหายาเสพตด. (2542). รายงานการสมมนาวชาการดานการ บ าบดรกษาและฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด. เอกสารเผยแพร.

ปราณพร บญเรองและคณะ. (2551). การพฒนาระบบฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดแบบควบคมไม เขมงวดโดยใชการจดการดแลผปวยรายกรณ. ศนยบ าบดรกษายาเสพตดขอนแกน.

พสมย คพทกษ. (2522). การตดตามศกษาผตดยาเสพตดหลงจากไดรบการบ าบดแลว. รายงานการ วจย: โรงพยาบาลสมเดจเจาพระยา.

รชนย วรรณขาม. (2548). การศกษาทศนคตของประชาชนตอผปวยทผานการบ าบดรกษาขนฟนฟ สมรรถภาพใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต. ศนยบ าบดรกษายาเสพตดปตตาน.

31

วรรณา สขเสถยร. (2543). ปจจยทมผลตอการตดสารเสพตดและการเขารบการบ าบดรกษาของผตด สารเสพตดทเขารบการรกษา ณ ศนยบ าบดรกษายาเสพตดภาคเหนอ จงหวดเชยงใหม. ศนยบ าบดรกษายาเสพตดเชยงใหม.

วฒชย พลสงคราม. (2551). ปจจยทมผลตอการกลบไปดมสราซ าของผปวยสรา ณ สถาบนธญญารกษ. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหดล.

ศรสมบต โชคประจกษ และคณะ. (2545). รายงานผลการด าเนนงานตามพระราชบญญตฟนฟ สมรรถภาพตดยาเสพตด. คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตร: มหาวทยาลยมหดล.