Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
คมอความปลอดภยในหองปฏบตการ
คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย
มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
คานา หองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย เปน
หนวยงานหลกทสนบสนนดานการเรยนการสอนปฏบตการและการทาวจยของคณาจารย ดงนน
บคลากรของคณะฯ ทตองทางานหรอใชเวลาในการศกษาวจยในหองปฏบตการ ซงประกอบดวย
เจาหนาทประจาหองปฏบตการ นกศกษา คณาจารย ซงตองใชเวลาสวนหนงในการศกษาวจยหรอ
ทาปฏบตการ จงมโอกาสทจะสมผสสารเคม ตวทาละลาย สารพษ จลนทรยกอโรค อคคภย
อนตรายจากกาซพษ เปนตน ซงลวนแตมผลตอสขภาพโดยตรงทงในระยะเฉยบพลนหรอเรอรง
ตลอดจนการสรางมลพษตอสงแวดลอม ดงนนจงมความจาเปนทหองปฏบตการจะไดวางระบบ
มาตรการปองกนและควบคมความปลอดภย โดยการใหความรทถกตองแกผปฏบตงาน ทงนเพอ
ลดอนตรายตางๆ ทอาจเกดขนไดตลอดเวลา คมอความปลอดภยในหองปฏบตการของสาขาวชา
จลชววทยาอตสาหกรรม มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต จงไดจดทาขนเพอใหความร
เบองตนในการใชหองปฏบตการสาหรบนกศกษาและบคลากรในคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย
ทตองทางานเกยวของกบหองปฏบตการ ทงนเพอกอใหเกดความปลอดภยทงตอตนเอง ผ อน และ
สงแวดลอม
คณะกรรมการบรหารหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม
มถนายน 2554
สารบญ หนา
บทท 1 ความปลอดภยทวไปในหองปฏบตการ 1
ความปลอดภยดานอาคารสถานท 1
ความปลอดภยของบคลากร 1
อปกรณทจาเปนเพอใหเกดความปลอดภยในหองปฏบตการ 2
อปกรณปองกนสวนบคคลในหองปฏบตการ 5
ขอปฏบตทวไปสาหรบหองปฏบตการ 6 บทท 2 ความปลอดภยทางชวภาพ 8
หลกเกณฑการปฏบตทดทางจลชววทยา 8
แนวปฏบตเบองตนของหลกการของเทคนคปลอดเชอ 8
แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางชวภาพ 8
อปกรณปองกนสวนบคคล 11
เทคนคทางหองปฏบตการ 11
ระดบความปลอดภยของหองปฏบตการ 13
การขนยายเชอจลนทรย 14
การกาจดวสดปนเปอนเชอหกหลน 17
การกาจดขยะปนเปอนเชอจลนทรย 19
การหลกเลยงการตดเชอ 20
การฆาเชอและการทาปราศจากเชอ 21
ความปลอดภยทางชวภาพและเทคโนโลยตดแตงพนธกรรม 25
สายพนธจลนทรยทมในหองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม 27
ขอกาหนดความปลอดภยหองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม 31 บทท 3 ความปลอดภยดานเคม 34
การใชตดดควน 34
ประเภทของสารเคมอนตราย 34
การเกบรกษาและการเคลอนยายสารเคม 36
การปฏบตงานกบสารเคมอนตราย 37
ฉลากและสญลกษณแสดงระดบอนตราย 38
ขอมลความปลอดภยของสารเคม 45
สารบญ (ตอ) หนา บทท 3 ความปลอดภยดานเคม (ตอ)
การจดการของเสยในหองปฏบตการ 46
การแกปญหาอบตภยทเกดจากสารเคม 48 บทท 4 การปฐมพยาบาลเบองตน 50
อปกรณปฐมพยาบาลทควรมประจาหองปฏบตการ 50
การปฐมพยาบาลเบองตน 50 บทท 5 การดาเนนการในภาวะฉกเฉน 55
การเตรยมการเพอรองรบภาวะฉกเฉน 55
ขอปฏบตทวไป 55
วธปฏบตเมอเกดเหตเพลงไหม 56
วธปฏบตเมอเกดอบตเหตหรอเหตฉกเฉนจากชวภาพ 56
การจดการบรเวณทปนเปอนเชอ 56 เอกสารอางอง 58
1
บทท 1
ความปลอดภยทวไปในหองปฏบตการ
ความปลอดภยดานอาคารสถานท
1. มการแบงพนทปฏบตงานทเหมาะสม มระบบระบายอากาศทด และมระบบกาจดของเสย
2. รกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของหองปฏบตการ
3. ควรชวยกนรกษาความสะอาดของพนททางาน ทาความสะอาดพนททางานทกครงเมอเสรจ
ภารกจในแตละวน
4. ควรทงขยะและของเสยในภาชนะทจดเตรยมไว
5. จดใหมการทาความสะอาดหองปฏบตการเปนประจา กรณทมการหกของสารเคมจะตองทา
ความสะอาดโดยทนท
6. มระบบรกษาความปลอดภย ควบคมการเขาออกหองปฏบตการไดอยางเหมาะสม
7. ทางเดน ทางหนไฟ บนไดหนไฟ ทางเขา-ออกฉกเฉน ตองมปายแสดงอยางชดเจน และตองไมม
สงกดขวาง รวมทงมไฟฉกเฉนเมอไฟฟาดบ
8. การตดตงเครองมอและอปกรณภายในอาคารตองคานงถงขนาดพนท การรบนาหนกของพน
อาคาร เสนทางการขนยาย และกาลงไฟทตองการ
9. ตองมระบบแจงเตอนภย เชน สญญาณเสยง และตองตรวจสอบการใชงานอยางนอยปละ 1
ครง
10. ตองมการตรวจสอบเครองใชไฟฟา ระบบไฟ สายไฟฟา ตองดแล และซอมบารงใหอยในสภาพ
สมบรณ อยางนอยปละ 1 ครง
11. ตองมปายหรอสญลกษณเตอนอนตรายทหองปฏบตการและเครองมอ
ความปลอดภยของบคลากร
1. มการตรวจสขภาพเจาหนาทกอนรบเขาทางาน และจดใหมการตรวจสขภาพประจาปอยาง
สมาเสมอ
2. กอนการปฏบตงานตองไดรบความรเบองตนดานความปลอดภยในหองปฏบตการ และตอง
ปฏบตตามอยางเครงครด
3. จดการอบรมใหเจาหนาทสามารถปฏบตงานไดอยางถกตอง มทกษะและความชานาญในการ
ปฏบตงาน สามารถปฏบตงานดวยความปลอดภย และมการปองกนอบตเหตเปนอยางด
2
4. เสรมความรเกยวกบการปองกนโรคทสามารถตดตอไดทางเลอดและสารนาจากรางกายใหแก
บคลากรทกระดบ เพอใหเกดแนวคดในทางเดยวกน ทาใหเกดความมนใจและสามารถทจะ
ประสานงานในทมไดอยางมประสทธภาพ
5. บคลากรทกระดบตองทราบวธการใชอปกรณปองกนอยางถกตองเหมาะสม
6. บคลากรทปฏบตงานในหองปฏบตการทมสารเคมอนตราย ควรไดรบการฝกอบรมในหวขอท
เกยวของกบอนตรายและการปองกนตนเอง เชน การจดการสารเคมในหองปฏบตการ สารกอ
มะเรง ขอมลความปลอดภยของเคมภณฑ เปนตน เมอเสรจสนการอบรมแลว ควรมการจดเกบ
เอกสารเพอสะดวกตอการตรวจสอบภายหลง พรอมมการเผยแพรขอมลเพอใหผ อนไดรบทราบ
ขอมลทเปนประโยชนดวย
อปกรณทจาเปนเพอใหเกดความปลอดภยในหองปฏบตการ
1. ระบบระบายอากาศ (ventilation) หองปฏบตการทมการใชสารเคมควรมการระบายอากาศทด การระบายอากาศใน
หองปฏบตการ โดยทวไปไมควรนอยกวา 6 เทาของขนาดหองตอชวโมง
2. ตดดควน (fume hood) การปฏบตทเกยวของกบสารเคมอนตราย ตองทาในตดดควนเทานน ตดดควนตอง
สามารถดดอากาศไดไมนอยกวา 80-120 ฟตตอนาท เมอฝาต (sash) เปดทระดบ 18 นว
การใชตดดควนควรมขอพงปฏบต ดงน
- ระหวางปฏบตงาน ฝาตดดควน (sash) ตองเปดไมเกน 18 นว
- อปกรณ สารเคมทใชปฏบตงานในตดดควน ควรอยหางจากขอบฝาต เขาไปดานใน อยางนอย
6 นว
- ควรเปดพดลมของตดดควนใหทางานตลอดเวลาทมสารเคมอยภายในตดดควน
- ไมควรใชตดดควนเปนทเกบสารเคม
3. ตเกบสารละลายไวไฟ (flammable liquid storage) สารเคมทใชเปนตวทาละลาย เชน อะซโตน (acetone) อเทอร (ether) แอลกอฮอล
(alcohol) และกรดอะซตก (glacial acetic acid) สวนใหญมกเปนสารไวไฟ ควรจดเกบในทหาง
จากประกายไฟ รวมทงควรแยกเกบจากสารเคมอนๆ โดยเฉพาะอยางยงสารเคมในกลมทเปน
3
oxidizer อปกรณทใชเกบสารเคมในกลมน ไดแก ต เกบสารละลายไวไฟ ในสวนสารเคมทงายตอ
การเกดระเบดควรเกบในต แตแยกใหอยบรเวณนอกอาคาร
ภาพท 1 ตดดควน
4. อางลางตาและทลางตวฉกเฉน (emergency eyewash fountain and safety shower) อางลางตาและทลางตวฉกเฉนเปนอปกรณจาเปนสาหรบทกหองปฏบตการ ใชในกรณเกด
อบตเหตสารเคมอนตรายหกราดตวหรอกระเดนเขาตา ซงอาจจะกอใหเกดอนตรายถงขนเสยชวต
หรอทพลภาพตอผปฏบตงานได สถานทตดตงอางลางตาและทลางตว ควรอยในระยะหางไมเกน
10 วนาท จากจดปฏบตงาน ไมควรวางสงของกดขวางเสนทาง เพอใหผปฏบตงานสามารถเขาถง
ไดโดยสะดวก ควรใชระยะเวลาการลางตาหรอลางตวไมตากวา 15 นาท เพอใหแนใจวาสารเคมได
ถกชะลางจนหมด อางลางตาควรมการตรวจสอบอยางนอยเดอนละครง และควรตรวจสอบทลาง
ตวอยางนอยปละ 1 ครง
5. อางลางอปกรณ (laboratory sink) ผปฏบตงานในหองปฏบตการ ตองลางมอดวยสบ และนาสะอาดทกครงภายหลงจากการ
ถอดถงมอ เมอเสรจสนการปฏบตงาน และเมอผวหนงสมผสกบสารเคม อางลางมอยงใชในการ
ลางอปกรณในหองปฏบตการทเปอนสารเคมอกดวย นอกจากนในหองปฏบตการควรมอปกรณ
ดบเพลง เชน ถงดบเพลง ทราย ตยา และอปกรณปฐมพยาบาลเบองตน
4
ภาพท 2 อางลางตาและทลางตวฉกเฉน
ภาพท 3 อางลางอปกรณ
5
อปกรณปองกนสวนบคคลในหองปฏบตการ
อปกรณปองกนสวนบคคลในหองปฏบตการประกอบไปดวยอปกรณเพอปองกนอนตรายท
อาจเกดกบลกตา (eye protection) เครองปองกนหนา เสอ รองเทา ถงมอ และหนากากกนสารพษ
เปนตน การใชอปกรณเหลานควรใชควบคไปกบการจดการและมาตรการดานความปลอดภยอนๆ
ในหองปฏบตการ
1. อปกรณปองกนอนตรายทอาจเกดกบลกตา (eye protection) อปกรณเหลานประกอบไปดวยแวนตาประเภทตางๆ (glasses, goggles และ shield) ซง
มวตถประสงคในการใชเพอปองกนอนตรายในระดบทแตกตางกนออกไป อยางไรกตามควรมการ
ทาความสะอาดและตรวจสอบอปกรณเหลานอยางสมาเสมอ
ภาพท 4 แวนตาใชในหองปฏบตการ
2. เสอคลมปฏบตการ (laboratory coat) เสอคลมปฏบตการใชสวมทบชดปกตระหวางปฏบตงาน เพอปองกนการปนเปอน จากฝ น
ผง ตลอดจนการหกกระเซนของสารเคม เสอนควรใชเนอผาทเปนผาฝาย หรอทาจากใยสงเคราะห
ประเภท tyvek หรอ nomex ไมควรใชวสดประเภท rayon หรอ polyester เนองจากเปนวสดทตด
ไฟงาย อาจจะกอใหเกดอนตรายตอผสวมใส ควรมการทาความสะอาดเสอคลมปฏบตการอยาง
สมาเสมอ และควรถอดเสอนออกทกครงเมอออกจากหองปฏบตการ เพอปองกนการแพรกระจาย
ของสารเคม และหามนาเสอคลมปฏบตการซกรวมกบเสอผาชนดอน รวมทงหามนากลบไปใชท
บาน
6
3. รองเทา (shoes) รองเทาทใชสวมใสในหองปฏบตการ ควรเปนรองเทาทปกปดนวเทาอยางนอยดานบนของ
รองเทาควรทาจากหนงสตว หรอวสดประเภท polymeric เพอปองกนเทากรณเกดการหก กระเซน
ของสารเคม
4. ถงมอ (gloves) ถงมอทใชในหองปฏบตการแบงไดเปนหลายประเภท ซงในการจะเลอกใชถงมอประเภทใด
ขนอยกบชนดและประเภทของสารเคมทจะตองปฏบตงานดวย หลกเลยงการใชถงมอกนความรอน
หรอความเยนททาจากวสดแอสเบสโทส (asbestos) เนองจากเปนวสดทอาจจะกอใหเกดมะเรง
(carcinogen) ถงมอทใชกนสารเคม ควรทาจากยางธรรมชาตหรอทาจากวสดประเภทนโอพรน
(neoprene) โพลไวนลคลอไรด (polyvinyl chloride) และไนไตรลบวทล (nitrile butyl) ถงมอทใช
กบงานทางชววทยามกทาจาก vinyl หรอ latex อยางไรกตามหลกในทางปฏบตทสาคญ กอนใชถง
มอทกครงควรตรวจสภาพของถงมอกอนใช นอกจากนเมอเลกใช กอนทจะถอดถงมอออกควรลาง
มอ ควรถอดถงมอทกครงเมอออกจากหองปฏบตการ และไมควรไปจบอปกรณตางๆ เชน ลกบด
ประต โทรศพท ปากกา ขณะทยงสวมใสถงมอ ทงนเพอปองกนการปนเปอนของสารเคมไปยง
อปกรณเหลานน ควรสวมถงมอทกครงในขณะทปฏบตงานกบเชอจลนทรย และตวอยางสงตรวจ
กอนปฏบตงานควรเตรยมเครองมอและอปกรณใหพรอม และไมควรแตะตองสงของอนๆ ทไม
จาเปนขณะสวมถงมอ ไมควรใชถงมอซา และควรแยกทงถงมอในถงขยะตดเชอ
5. อปกรณชวยหายใจและหนากากปองกนไอระเหย (respirator and face mask) อปกรณชวยหายใจและหนากากปองกนไอระเหย เปนอปกรณทใชเมอตองปฏบตงานกบ
สารเคมทมไอ ซงเปนอนตรายตอระบบทางเดนหายใจ เชน สารละลายแอมโมเนย (ammonia)
สารละลายฟอรมาลน (formalin) เปนตน
ขอปฏบตทวไปสาหรบหองปฏบตการ
1. หามรบประทานอาหาร เครองดม สบบหร และแตงหนาในหองปฏบตการ
2. หามเกบอาหารและเครองดมสวนตวในต เยนทใชเกบตวอยาง เกบสารเคม และเชอจลนทรย
ของหองปฏบตการ
3. หามสวมเครองประดบรงรง เครองแตงกายทรมราม และรองเทาสนสงในหองปฏบตการ
4. หามปลอยผมยาว โดยไมรวบผมใหรดกม
7
5. หามสวมเสอคลมปฏบตการหรอหามสวมถงมอเมอออกจากเขตหองปฏบตการ
6. หามใสคอนแทคเลนส (contact lens) ระหวางปฏบตงาน เวนแตจาเปนตองใช จะตอง
ระมดระวงเปนพเศษ
7. หามใชปากดดปเปตตในการดดสารละลายทกชนด ควรใชลกยาง
8. หามเลนหรอหามหยอกลอกนในขณะปฏบตงานในหองปฏบตการ
9. การเตรยมสารเคมประเภทกรด ดาง หรอสารระเหยควรทาในตดดควน
10. ใหเทกรดลงนาหามเทนาลงกรด
11. ไมใชจกแกวกบขวดบรรจสารละลายดางเพราะจกจะตดกบขวดจนเปดไมได
12. ไมใชจกยางกบขวดบรรจตวทาละลายอนทรย เชน แอลกอฮอล อะซโตน
13. หามใชเปลวไฟในการใหความรอนแกของเหลวไวไฟหรอในขบวนการกลน
14. ใหความระมดระวงในการจดไฟในหองปฏบตการ ดบไฟทนทเมอเลกใชงาน และไมควรปลอย
ใหไฟตดทงไวโดยไมมคนด
15. กอนทจะทาการจดไฟ ควรยายวสดไวไฟออกจากบรเวณดงกลาวกอน และควรตรวจสอบการ
ปดภาชนะทบรรจของเหลวไวไฟทกครง
16. ควรเกบสารเคมไวไฟในต สาหรบเกบสารเคมไวไฟโดยเฉพาะ
17. ควรแยกเครองแกวแตกในภาชนะรองรบทแยกตางหากจากของเสยอนๆ
18. ไมควรเกบสารเคมในบรเวณทางเดน บนได หรอวางบนพน ควรเกบในพนททจดไวโดยเฉพาะ
19. ภาชนะบรรจสารเคมทกขวดควรมปายฉลากทชดเจน
20. เมอสนสดภารกจในแตละวนควรเกบขวดสารเคมกลบเขาท
21. ของเสยทเปนสารเคมควรแยกเกบ พรอมตดปายฉลากระบชนดของสารเคมใหชดเจน
22. หลกเลยงการสดดมไอระเหยของสารเคม หามทดสอบชนดของสารเคมโดยการดมกลน
โดยตรงอยางเดดขาด
23. กรณทเลอกใชสารเคมได ควรเลอกใชสารเคมทมความเปนพษนอยทสด ในปรมาณทนอยทสด
เทาทพงกระทาได
24. อานคมอและเพมความระมดระวงเปนพเศษ เมอตองปฏบตงานเกยวของกบสารมะเรง
25. หากผวหนงสมผสกบสารเคม ตองลางออกดวยนาประปา หรอนาสะอาดทนท ควรลางอยาง
นอยเปนเวลา 15 นาท
26. เมอเลกปฏบตงานในหองปฏบตการแลว ควรลางมอดวยสบและนาสะอาดทกครง
27. หามใชเครองไมโครเวฟในหองปฏบตการเพอเตรยมกาแฟหรออาหาร
8
บทท 2
ความปลอดภยทางชวภาพ
หลกเกณฑการปฏบตทดทางจลชววทยา (Good Microbiological Practice)
การปฏบตงานในหองปฏบตการจลชววทยาจาเปนตองปฏบตตามหลกเกณฑการปฏบตท
ดทางจลชววทยา ทงนเพอปองกนการปนเปอนของเชอจลนทรยจากหองปฏบตการสสงแวดลอม
ภายนอก และปองกนการแพรกระจายของเชอจลนทรยทมการดดแปลงพนธกรรมหรอเชอจลนทรย
ทรบเอาสารพนธกรรมจากสงมชวตอนเอาไวสสงแวดลอม สาหรบเทคนคพนฐานทผปฏบตงานทาง
จลชววทยาจาเปนตองเรยนรและฝกปฏบต คอ เทคนคปลอดเชอ (aseptic technique) รวมถงรจก
วธการจดเกบขยะทางจลชววทยาอยางถกตอง
แนวปฏบตเบองตนของหลกการของเทคนคปลอดเชอ
1. วสดอปกรณและอาหารเพาะเชอ ตองผานการนงฆาเชอทอณหภมสง ดวยวธทเหมาะสมกอน
นามาทาการทดลอง
2. วสดอปกรณและอาหารเพาะเชอทผานการทาใหปราศจากเชอแลว ตองเกบแยกจากวสด
อปกรณ และอาหารเพาะเชอทยงไมไดผานการฆาเชอ เพอปองกนการสบสนและสบเปลยนเมอ
จะนามาทดลอง
3. กอนทาการทดลองทกครง ผ ทาการทดลองตองสวมเสอคลมปฏบตการ เพอปองกนการปนเปอน
จากจลนทรยหรอสารเคมไปยงเสอผาของผทดลองทสวมใสอย
4. พนผวและบรเวณรอบขางททาการทดลองควรสะอาด ควรทาการเชดดวยนายาฆาเชอ กอนทจะ
ทาการทดลอง
5. ปองกนการปนเปอนจากผปฏบตการทดลองสวสดอปกรณ และอาหารเพาะเชอในขณะทมการ
ปฏบตงาน ดงน
5.1 ลางมอใหสะอาดกอนและหลงปฏบตงานทกครง ดวยสบลางมอ
5.2 ปดฝาภาชนะบรรจตลอดเวลาเพอปองกนการปนเปอนจากบรรยากาศ รวมถงขณะถายเชอ
ตองพยายามทาในสภาวะทใกลเคยงระบบปดมากทสดเทาทจะทาได เชน ทาการถายเชอ
ในตปลอดเชอหรอภายใตเปลวไฟ
5.3 ทาการฆาเชอปากภาชนะทกครงทเปดฝา โดยลนเปลวไฟหรอเชดดวยนายาฆาเชอ
5.4 ไมควรวางฝาหรอจกปดภาชนะลงบนพนโตะ ควรถอหรอคบไวดวยนวมอ
9
แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางชวภาพ (biosafety guidelines)
1. การเตรยมการกอนปฏบตงาน การเตรยมสถานท
1) แบงแยกพนทการปฏบตงานเกยวกบเชอจลนทรยออกจากพนทปฏบตการทวไป
2) ทาความสะอาดพนผวทจะทาการทดลองดวยการเชดดวยนายาฆาเชอ
3) จดใหมระบบระบายอากาศทด เพอปองกนการแพรกระจายเชอ โดยเฉพาะเชอโรคทสามารถ
ตดตอไดโดยการหายใจ
4) จดใหมอางลางมอ อปกรณในการลางมออยางเพยงพอ และควรแยกจากอางลางเครองมอ
เครองใชทางหองปฏบตการ
5) นาทงตางๆ ทเกดจากหองปฏบตการตองผานระบบบาบดนาเสย หรอการทาลายเชอกอน
ปลอยสสาธารณะ
การเตรยมเครองมอและอปกรณ
1) จดหาอปกรณทจาเปนในการปฏบตงานใหเพยงพอ
2) จดวางเครองมอและอปกรณตางๆ อยางเปนระเบยบ เพอความปลอดภย และความสะดวก
ในการหยบใช
3) เตรยมอปกรณปองกนและสวมใสขณะปฏบตงาน ไดแก รองเทาหวปด ถงมอ และเสอคลม
ปฏบตการ
4) เตรยมนายาฆาเชอทเหมาะสมกบชนดของเชอจลนทรย
5) เตรยมถงขยะสาหรบใสขยะทปนเปอนเชอจลนทรย และขยะทวไปแยกจากกน
2. ขอปฏบตขณะปฏบตงาน 1) หามทาปฏบตการทเกยวของกบเชอจลนทรยกอโรคบนพนโตะปฏบตการ ตองทาในต
ปราศจากเชอ (biosafety cabinet) เทานน
2) ปฏบตงานตามเทคนคปลอดเชออยางเครงครด
3) ปฏบตงานดวยความรอบคอบระมดระวง ไมรบรอน ไมพดคยเสยงดง และหยอกลอขณะ
ปฏบตงาน
4) สวมเสอคลมปฏบตการ ถงมอ และสวมใสอปกรณปองกนทเหมาะสมทกครงขณะปฏบตการ
5) ขณะสวมถงมอปฏบตงาน หามจบสวนตางๆ ของรางกาย รวมทงวสดอปกรณทไมเกยวของ
กบการปฏบตงาน ถามความจาเปนตองออกจากพนททาการทดลองไปยงบรเวณอน ตอง
10
ถอดถงมอขางใดขางหนงออกกอน เพอทจะสามารถใชมอขางทไมไดสวมถงมอทาการเปด
ประตหรอหยบจบอปกรณตางๆ ได โดยไมมการปนเปอนของเชอจลนทรยจากการทดลองส
ภายนอก
6) เปลยนถงมอทกครง หลงจากมการเปรอะเปอนสงสงตรวจ (clinical specimen) หรอถงมอ
ขาด หลงถอดถงมอจะตองลางมอและทาความสะอาดบรเวณทเปอนสงสงตรวจดวยนายาฆา
เชอทกครง
7) จบและสงของแหลมหรอของมคม ดวยความระมดระวงเพอปองกนการบาดเจบและอบตเหต
จากของแหลมหรอของมคม
8) ผ ทใสคอนแทคเลนสขณะปฏบตงานจะตองสวมแวนตาปองกนสงสงตรวจและเชอจลนทรย
กระเดนเขาตา
9) ใชลกยางหรออปกรณชวยในการดดสารตางๆ ดวยปเปตต โดยหามใชปากดดหรอเปาปเปตต
เดดขาด
10) การปนตกตะกอนสงสงตรวจหรอตวอยางเชอจลนทรยในเครองปนเหวยงตองปดฝาหลอด
ใหแนนทกครง
11) หามรบประทานอาหาร ดมนา หรอเครองดม สบบหร หรอใชเครองสาอางในหองปฏบตการ
12) ตองถอดเสอคลมปฏบตการและถงมอทกครง เมอออกจากหองปฏบตการ
13) ประตหองปฏบตการควรปดอยเสมอขณะปฏบตงาน
14) หามผ ทไมเกยวของผานเขา-ออกหองปฏบตการโดยไมจาเปน
15) เมอเสรจสนการปฏบตงานแลว ใหทาความสะอาดโตะปฏบตงานหรอตปราศจากเชอดวย
นายาฆาเชอทเหมาะสม
16) หลงการปฏบตงานทกครง ใหทาความสะอาดมอดวยนายาฆาเชอทเหมาะสม และลางตาม
ดวยสบและนาสะอาด เชดมอใหแหงดวยกระดาษอเนกประสงคหรอผาเชดมอทแหงและ
สะอาด
11
อปกรณปองกนสวนบคคล (Personal Protection Equipment, PPE)
1. สวมอปกรณปองกนใบหนาตามความเหมาะสม
1.1 กรณปฏบตงานทวไป อาจจะสวมแวนตาธรรมดา (plain eye glasses)
1.2 กรณทเชอจลนทรยหรอตวอยางอาจกระเดนสมผสใบหนาได ควรสวมแวนตานรภย
(goggles) ทมเลนสปองกนและมแถบปองกนดานขาง และสวมหมวกคลมผม
1.3 กรณปฏบตงานกบเชออนตรายสง ควรสวมหนากากปดหนา (face shields)
2. สวมอปกรณปองกนทางเดนหายใจตามความเหมาะสม
2.1 กรณปฏบตงานทวไป อาจจะสวมหนากากกระดาษหรอผา (surgical masks)
2.2 กรณปฏบตงานกบเชออนตรายสงและตดตอทางระบบหายใจได ควรสวมหนากากทกรอง
เชอได
เทคนคทางหองปฏบตการ
การใชปเปตตและเครองดดปลอยของเหลว 1. หามปเปตตโดยใชปากดด และตองใชเครองดดปลอยของเหลวเทานน
2. ปเปตตทกอนตองมสาลอดปลาย เพอลดหรอปองกนการปนเปอน
3. ปเปตตทเปอนเชอตองถกแชในนายาฆาเชอทเหมาะสม ในระยะเวลานานพอสมควรกอนทง
4. ภาชนะทงปเปตตตองตงอยภายในตปลอดเชอ
5. ควรแกะขวดทมจกยางออกกอน แลวจงดดสารดวยปเปตต ไมควรใชเขมฉดยาดดสารจากขวด
การใชตปลอดเชอ 1. ควรอธบายการใชและขอจากดของตปลอดเชอใหแกเจาหนาททกคน ควรมคมอการทางานหรอ
คมอการใชตปลอดเชอสาหรบใหพนกงานอาน และควรทาความเขาใจกบพนกงานวา ตปลอด
เชอไมสามารถปองกนผปฏบตงานจากการหก การแตก หรอจากเทคนคการปฏบตงานทไมด
2. หามใชตปลอดเชอทชารดหรออยในสภาพไมด
3. หามเปดกระจกดานหนาตปลอดเชอขนในขณะปฏบตงาน
4. ควรเกบของในตปลอดเชอเทาทจาเปน และหามวางสงของกดขวางทางเดนลมทฝาดานหลง
5. หามใชตะเกยง bunsen burner ในตปลอดเชอ เนองจากความรอนทเกดจากการใชตะเกยงจะ
ขดขวางทางเดนของลม และอาจทาใหเครองกรองอากาศเสยหายได หากมความจาเปนควรใช
microincinerator ชนดไฟฟาสาหรบการฆาเชอทหวงเพาะเชอ
12
6. ในการทางานภายในตปลอดเชอ ตองใชพนทชวงกลางหรอชวงหลงของต โดยการมองผาน
กระจกดานหนา
7. หลกเลยงการเดนไปมาขางหลงผปฏบตงาน ขณะทางานกบตปลอดเชอ
8. ผปฏบตงานกบตปลอดเชอ ควรลดหรอจากดการยนแขนเขาออกจากต
9. หามวางสงของ เชน กระดาษ ปเปตต กดขวางตะแกรงลม ซงจะเปนสาเหตใหเกดการปนเปอน
ตอชนงานและอาจทาใหผปฏบตงานตดเชอได
10. หลงเสรจงานทกครงและตอนเยนของทกวน ตองทาความสะอาดพนผวตปลอดเชอ
11. ควรเปดพดลมใหตปลอดเชอทางาน กอนและหลงการทางานประมาณ 5 นาท
การใชเครองปนเหวยง 1. เทคนคการทางานทดเปนพนฐานทสาคญทสดททาใหการใชงานเครองปนเหวยงมความ
ปลอดภย
2. ควรศกษาคมอการใชเครองปนเหวยงแตละเครอง
3. ควรตงเครองปนเหวยงอยในระดบทสามารถมองเหนภายในได เพอทจะไดใสอปกรณตางๆ
ไดอยางถกตอง
4. หลอดทใชกบเครองปนเหวยงควรทาจากแกวทมความหนา หรอหากเปนไปไดควรทาจาก
พลาสตก และควรตรวจสอบความชารดกอนใช
5. หลอดตองมฝาปดสนท (ควรเปนฝาเกลยว)
6. การบรรจหลอด การชงสมดล การปดและเปด bucket สาหรบใสหลอด ตองทาในตปลอดเชอ
7. ชงหลอดพรอมของเหลวภายในเปนคๆ เพอใหนาหนกไดสมดลกนในขณะปนเหวยง
8. ศกษาคมอการใชงานเกยวกบขนาดของชองวางระหวางของเหลวและขอบของหลอด
9. สาหรบชองใน bucket ทวาง ควรใสหลอดบรรจนากลนหรอโพรพานอล ความเขมขน 70
เปอรเซนต เพอใหนาหนกไดดลกน ไมควรใชนาเกลอหรอไฮโปคลอไรท (hypochlorite)
เนองจากสารเหลานกดกรอน
10. หากใช rotor ชนดวางหลอดเอยง ตองระมดระวง ไมใหของเหลวลน เพราะอาจรวหรอหกได
11. ควรตรวจดภายในเครองปนเหวยงทกๆ วน เพอตรวจดวามเศษวสดหรอรอยขดขวนภายใน
หรอไม หากพบควรทาการแกไขทนท
12. ตรวจด rotor และ bucket ทกๆ วนวามการสกกรอนหรอรอยราวหรอรอยแตกหรอไม
13. ทาความสะอาดและฆาเชอ bucket, rotor และเครองปนเหวยงทกครงหลงใชงาน
14. หลงใชงาน ใหควา bucket เพอใหแหง
13
15. เชอหรออนภาคสามารถถกขบดนออกมาจากเครองปนเหวยงดวยความเรวสงมาก และไมอาจ
ถกจบไดหากใชตปลอดเชอคลาส I หรอ II ในกรณนใหใชตปลอดเชอคลาส III และทางานดวย
ความระมดระวงและตองปดฝาหลอดเสมอ
การใชเครองทาใหเปนเนอเดยวกน เครองเขยา เครองปน และ sonicators 1. ไมควรใชเครองทาใหเปนเนอเดยวกน (homogenizer) ทใชในครวเรอนกบงานในหองปฏบตการ
เนองจากเครองเหลานนอาจรวซม และทาใหเกดละอองของเหลวฟ งกระจายได
2. ฝาและอปกรณใดๆ ตองอยในสภาพด ไมมตาหนหรอชารด โดยฝาตองปดไดพอด
3. ในขณะใชเครองมอเหลานจะเกดความดนภายใน ละอองของเหลวซงอาจมเชอโรคปนเปอนอาจ
หลดลอดออกมาไดโดยเฉพาะจากบรเวณฝาและตวเครอง ตวเครองควรทาจากพลาสตก
ประเภท polytetrafluoroethylene (PTFE) เนองจากวสดททาจากแกว อาจแตกได ซงอาจทาให
เกดการบาดมอหรอปลดปลอยเชอออกมา
การใชและการดแลรกษาตเยนและตแชแขง 1. ควรทาความสะอาดและละลายนาแขงในต เยน ตแชแขงและกลองบรรจนาแขงแหงอยาง
สมาเสมอ สาหรบวสดหรอหลอดทแตกใหนาไปทง และควรใสถงมอและเครองปองกนใบหนา
ขณะทาความสะอาด ภายหลงทาความสะอาดต ควรเชดภายในตดวยนายาฆาเชอ
2. ภาชนะทอยในต เยนหรอตแชแขงตองตดฉลากอยางถกตอง โดยระบชอวทยาศาสตรของของท
บรรจอย วนทและชอผจดบนทก วสดใดๆ ทตดฉลากไมเหมาะสมหรอไมไดใชแลว ใหนาไปนง
ฆาเชอแลวทง
3. ตองจดทารายการบนทกสงของทอยในต เยนหรอตแชแขง
4. หามเกบวสดไวไฟในต เยน ยกเวนตนนสามารถปองกนการระเบดได และตองทาสญลกษณไว
หนาตหากมวสดไวไฟอยภายใน
ระดบความปลอดภยของหองปฏบตการ
ระดบความปลอดภยของหองปฏบตการ (Biosafety level, BSL) แบงออกได 4 ระดบ คอ
1. Biosafety level 1 (BSL1) เหมาะสาหรบปฏบตงานกบจลนทรยทวไปทไมกอโรค (Risk group
1) สาหรบการสอน การปฏบตงานดวยเทคนค good microbiological techniques จงเพยงพอ
สาหรบผปฏบตงานในหองปฏบตการน
14
2. Biosafety level 2 (BSL2) เหมาะสาหรบปฏบตงานกบจลนทรยทมความเสยงระดบ 2 สาหรบ
ตรวจวนจฉย หรอตรวจวเคราะหเบองตนจากตวอยาง หรองานวจยหนาหองปฏบตการตองตด
สญลกษณชวภยสากล (biohazard sign) พรอมระบชนดของเชอ ชอผ รบผดชอบ ชอผ ไดรบ
อนญาตใหปฏบตงานในหองปฏบตการ การปฏบตงานทาบนโตะแบบเปด ( o p e n b e n c h )
รวมกบการใชตปราศจากเชอชนด class II สาหรบเชอทฟ งกระจาย การปฏบตงานดวยเทคนค
good microbiological techniques และสวมใสเครองปองกนสวนบคคลเพอปองกนการตด
เชอ
3. Biosafety level 3 (BSL3) เหมาะสาหรบปฏบตงานกบจลนทรยทมความเสยงระดบ 3 สาหรบ
ตรวจวนจฉยหรอตรวจวเคราะหดวยวธพเศษหรองานวจย การปฏบตงานควรทาในตปราศจาก
เชอชนด class II เชนเดยวกบหองปฏบตการ Biosafety level 2 (BSL2) แตเพมเตม คอ สวม
เสอคลมปฏบตการ เสอคลมทผกเชอกหรอตดกระดมดานหลง มการควบคมการเขาออกของ
บคลากรและควบคมทศทางไหลเวยนของอากาศในหองปฏบตการ
4. Biosafety level 4 (BSL4) เหมาะสาหรบปฏบตงานกบจลนทรยทมความเสยงระดบ 4 รวมทง
จลนทรยทมอนตรายรายแรง สาหรบการตรวจวนจฉยเชออนตรายรายแรง การปฏบตงานนน
ควรทาในตปราศจากเชอชนด class III ภายในหองปฏบตการควรมการตดตงระบบการถายเท
อากาศแบบพเศษ มการปรบความดนอากาศภายในหองแบบ positive pressure มระบบการ
กาจดของเสย โดยการนงทาลายเชอในเครองนงทาลายเชอชนดเปด 2 ดาน ดงนนเพอใหเกด
ความปลอดภยแกผปฏบตงาน กอนเรมทาการทดลองตองจดเตรยมเครองมอเครองปองกนสวน
บคคล และวธปฏบตงานทเหมาะสมกบระดบความเสยงของจลนทรยทปฏบตงาน
ทงนเมอพจารณาจากระดบความปลอดภยของหองปฏบตการทง 4 ระดบ ในเบองตน อาจ
กลาวไดวาหองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
อยในระดบ BSL1 และ BSL2
การขนยายเชอจลนทรย
การขนยายเชอ รวมถงการบรรจ หบหอ การขนสงเชอตางๆ โดยทางอากาศ ทางพนดน
ทางนา และทางยานพาหนะ หรอการขนสงภายในและระหวางหองปฏบตการ
การขนสงเชอ การขนสงเชอจลนทรยตองคานงถงการปองกนการแพรเชอสสงแวดลอม โดยมวธปฏบต
ดงน
15
1. เชอจะตองบรรจหบหออยางแนนหนาเปนพเศษ โดยทหบหอจะตองแขงแรงขณะขนสง
และสามารถบรรจเชอทมสถานะเปนของเหลวโดยทไมมการรวไหลออกมาภายนอกหบหอ
2. การตดปายชบงบนหบหอดวยสญลกษณชวภยสากล และสญลกษณอนๆ ทบงชเตอน
อนตรายจากเชอใหแกผปฏบตงานในการขนสงเชอ
3. เอกสารประกอบการขนสงเชอทระบถงสงทบรรจอยภายในหบหอ ขอมลทจาเปนตางๆ
สาหรบในกรณทเกดเหตการณฉกเฉน
ขอปฏบตทวไปในการบรรจหบหอเพอขนสงเชอและวตถตวอยางจากผปวย ในการบรรจหบหอเพอการขนสงเชอจลนทรยทถกตองตามมาตรฐานความปลอดภยสากล
นน จะตองบรรจเชอจลนทรยในหบหอทมความแขงแรงทนทาน ซงตองใชพสดภณฑสามชน (the
basic triple packaging system) สาหรบบรรจวสดตดเชอเพอการขนสง ดงไดแสดงไวในรปท 8
และ 9 ซงประกอบดวยภาชนะรองรบชนในสด หอชนกลาง และหอชนนอก ภาชนะรองรบชนในซง
บรรจตวอยางทจะถกสงตองมนาหนกเบา ไมมการรวซม และตดฉลากชดเจน แลวพนหรอหอ
ภาชนะนดวยวสดดดซบ เพอซบของเหลวในกรณทภาชนะแตกหรอรว หอชนกลางตองกนนา มไว
เพอปกปดและปองกนภาชนะชนแรก อาจบรรจภาชนะรองรบชนในหลายๆ อนกได และมเอกสาร
ระบนาหนกหรอปรมาตรของวสดตดเชอ หอชนนอกจะใชในการปกปองชนท 2 จากอนตรายทาง
กายภาพขณะเคลอนยาย มแบบฟอรมขอมลตวอยาง จดหมาย และขอมลอนๆ ทมการระบหรอ
อธบายตวอยางและระบผสงและผ รบ และเอกสารอนๆ ตองจดเตรยมตามทขอกาหนดระบไว
16
ภาพท 8 การบรรจหบหอและการตดฉลากวสดตดเชอประเภท A
พสดภณฑสามชนนจะใชในการขนสงวสดตดเชอ อยางไรกตามเชอทมความเสยงสงตอง
ขนสงตามขอกาหนดทเขมงวดมากยงขน โดยรายละเอยดเพมเตมเกยวกบการใชหบหอทแตกตาง
ออกไปตามชนดของวสดทถกขนสงนน จะดาเนนการตามขอกาหนดนานาชาตหรอประเทศนนๆ
ภาพท 9 การบรรจหบหอและการตดฉลากวสดตดเชอประเภท B
17
การกาจดวสดปนเปอนเชอหกหลน
หองปฏบตการตองจดเตรยมชดอปกรณสาหรบกาจดการปนเปอนวสดตดเชอทอาจเกด
การหกหลนไวพรอมหยบใชไดสะดวกและทนทวงท ซงชดอปกรณควรประกอบดวย
1. นายาฆาเชอทเหมาะสมกบชนดของเชอจลนทรยในหองปฏบตการ
2. วสดซบเชด เชน กระดาษหรอผา
3. ภาชนะใสของเสย เชน ถงใสขยะตดเชอ
4. ภาชนะทงของมคม
5. อปกรณปองกนตว เชน เสอคลมปฏบตการ ถงมอ อปกรณปองกนหนาและตา
6. อปกรณเกบกวาด เชน ไมกวาด ทตกผง และปากคบ
วสดตดเชอหกหลนในหองปฏบตการ เมอเกดวสดตดเชอหกหลนในหองปฏบตการ กอนเขาไปจดการกาจดและทาความสะอาด
ใหรอสกครเพอใหละอองฟ งกระจายตกลงหมดจากอากาศกอน ถามการเปอนเสอผาใหนาใสลงใน
ถงพลาสตกสแดงเพอนาไปนงฆาเชอกอนการซกรด กอนจดการกบวสดตดเชอหกหลนใหสวมเสอ
คลมปฏบตการ แวนตานรภย และถงมอ และปฏบตดงน
1. นากระดาษหรอผาปดคลมบรเวณทวสดตดเชอหกหลน เพอไมใหเชอฟ งกระจาย
2. ราดรอบๆ บรเวณทวสดตดเชอหกหลนดวยนายาฆาเชอทเหมาะสมกบชนดของเชอ
ปลอยทงไวอยางนอย 10-20 นาท เพอใหแนใจวานายาไดออกฤทธฆาเชอเพยงพอ
3. กาจดและนาเอาวสดทงหมดออกจากบรเวณทมเชอหกหลน วสดทเปนเศษเครองแกว
แตกใหใชปากคบ หามหยบวสดมคมทตดเชอดวยมอเปลา ทงวสดแกวแตกในภาชนะ
เกบของมคม กระดาษและวสดอนทงลงในถงขยะตดเชอ
4. ทาความสะอาดซาบรเวณทวสดตดเชอดวยนายาฆาเชอตามวธในขอ 2
5. เครองมอทปนเปอนตองเชดดวยนายาฆาเชอทเหมาะสม ไมกดกรอนเครองมอ และลาง
ดวยนากรณจาเปน
6. นาถงใสขยะตดเชอไปอบนงฆาเชอกอนนาไปทง
7. วสดอปกรณทจะนากลบมาใชใหมใหใสในถาดหรอภาชนะททนความรอนและมฝาปด
กอนนาไปอบฆาเชอ
8. เปดใชพนทไดหลงจากทไดทาความสะอาดและกาจดการปนเปอนเสรจสมบรณ
9. รายงานอบตการณหกหลน และทาความสะอาดทเกดขนแกผ รบผดชอบหองปฏบตการ
ทราบ
18
วสดตดเชอหกหลนภายในตปลอดเชอ ในกรณทมการหกหลนของวสดตดเชอภายในต ชวนรภยใหปฏบตดงน
1. สวมเสอคลม แวนตานรภย และถงมอในขณะทาความสะอาด
2. เปดสวตซใหต ทางานขณะทาความสะอาด
3. คลมบรเวณทวสดหกหลนดวยกระดาษหรอผา แลวราดดวยนายาฆาเชอ ปลอยทงไว
อยางนอย 10-20 นาท
4. เชดทาความสะอาดดวยกระดาษหรอผาสะอาด
5. เชดผนงต พนททางานและอปกรณภายในต ดวยกระดาษหรอผาทชบนายาฆาเชอ
6. ทงวสดปนเปอนลงในถงขยะตดเชอ และนาไปอบนงฆาเชอกอนนาไปทง
7. วสดทจะนากลบมาใชใหมใหใสในถาดหรอภาชนะททนความรอนและมฝาผดกอน
นาไปอบนงฆาเชอ
8. วสดทไมสามารถอบนงฆาเชอได ใหแชในนายาฆาเชอนานอยางนอย 10 นาท กอนนา
ออกจากต
9. หลงจากทาความสะอาดเสรจ ใหต ทางานตอไปอกอยางนอย 10 นาท กอนจะใชงานอน
ในลาดบตอไป
10. ถาเปนไปไดควรเปดแสงอลตราไวโอเลตประมาณ 10 นาท กอนจะใชงานอนตอไป
เพอทาการฆาเชอจลนทรยดวยแสง
11. รายงานอบตเหตการหกหลนและการทาความสะอาดแกผ รบผดชอบทราบ
วสดตดเชอหกหลนภายในเครองหมนเหวยง ถาระหวางปฏบตการมการหกหลนของวสดตดเชอขนภายในเครองหมนเหวยง กอนการ
ทาความสะอาดตองปลอยไวอยางนอย 30 นาท เพอใหละอองฟ งกระจายตกลงกอน ผปฏบตการ
ตองสวมเสอคลม แวนตานรภย และถงมอ การทาความสะอาดเรมจากถอดหวปนหวยง นาไปเกบ
ไวในตปราศจากเชอทอยใกลทสด ใชนายาฆาเชอทาความสะอาดภายในหวปนและภายในเครอง
หมนเหวยง นาวสดปนเปอนทงลงในถงขยะตดเชอและนาไปอบนงฆาเชอกอนนาไปทง รวมทง
รายงานอบตเหตการหกหลนและทาความสะอาดแกผ รบผดชอบเครองทราบ
19
การกาจดขยะปนเปอนเชอจลนทรย
การจดการขยะตดเชอทเกดขนจากหองปฏบตการมขนตอนทตองคานงถง ไดแก ขนตอน
การคดแยกขยะตดเชอออกจากขยะไมตดเชอ การหอเกบ การตดฉลากภาชนะ การเกบรวบรวม
การขนยาย และการบาบด
1. การคดแยกขยะตดเชอจากขยะไมตดเชอ หองปฏบตการตองมภาชนะทมฝาปดมดชดสาหรบรองรบขยะตดเชอและไมตดเชอแยก
จากกน ฝาภาชนะเขยนระบวาเปนขยะตดเชอหรอไมตดเชอใหเหนไดชดเจน ฝาภาชนะทบรรจขยะ
ตดเชอใหตดเครองหมายสญลกษณชวภยสากล ในกรณทมการใชกระบอกฉดยาในการทดลองไม
วาจะทาการทดลองทเกยวของ หรอไมเกยวของกบตวอยางชวภาพ หามทาการทงกระบอกฉดยา
ลงในถงขยะทวไป ภายหลงการใชใบมดหรอเขมฉดยาตองทงในถงขยะของมคมเทานน หามทง
รวมกบถงขยะอนเดดขาด หลอดแกวทแตกหรอขยะเศษแกวตองทงในถงขยะทงเศษแกวเทานน
2. การหอเกบ ขยะตดเชอตองหอเกบในถงพลาสตกสแดงทสามารถกนรวได และเพอใหทนทานขน
อาจใชถงซอน 2 ชน สวนขยะไมตดเชอใหหอเกบในถงขยะสดา กอนการขนยายขยะใหมดปากถง
ใหแนนดวยเทปกาว
3. การตดฉลากภาชนะ ภาชนะหรอถงทใชรองรบขยะตดเชอตองแสดงเครองหมายสญลกษณชวภยสากล และ
ตดฉลากใหรวาเปนขยะตดเชอ พรอมกบบอกดวยวาภายในเปนขยะชนดอะไร เชน วสดมคม ชนด
ของเชอหรอเลอด
4. การเกบรวบรวม หลงจากกอเกบขยะตดเชอในหองปฏบตการ ถาไมสามารถขนยายเพอนาไปบาบดได
ในทนท จะตองเกบรวบรวมและรกษาขยะตดเชอนนไวในพนทเฉพาะทสามารถทาความสะอาดได
งาย มการปองกนและการควบคมสตวกดแทะและแมลง การเขาออกบรเวณเกบรกษารวบรวมขยะ
ตดเชอตองจากดใหเฉพาะบคลากรทเกยวของเทานนทสามารถเขาไปได และการกาจดขยะตองทา
ใหแลวเสรจภายใน 72 ชวโมง
20
5. การขนยาย การขนยายขยะตดเชอทาโดยบรรจถงขยะตดเชอลงในภาชนะรองรบทแขงแรงทนทาน
ตอการแตกหกและมฝาปดมดชด การขนยายทาโดยการหว หรอยกหรอขนยายโดยใชรถเขนท
กาหนดไวเฉพาะเพอการขนยายขยะตดเชอเทานน ไมใชรถเขนทปะปนกบการขนสงของประเภท
อน และรถเขนทใชตองทาความสะอาดดวยนายาฆาเชออยางสมาเสมอ
6. การบาบดขยะตดเชอ วธการเหมาะสมสาหรบบาบดขยะตดเชอ ไดแก การเผาและการนงฆาเชอดวยไอนา
การบาบดขยะตดเชอดวยการนงฆาเชอดวยไอนาเปนวธการทหองปฏบตการใชกนมากทสด แต
ตองมการควบคมและตรวจสอบไมใหบรรจขยะจานวนมากเกนกวา 70 เปอรเซนต ปรมาตรบรรจ
ของเครองนงฆาเชอ และทาการตรวจสอบการทางานของเครองอยางสมาเสมอ ขยะตดเชอทไดรบ
การทาลายเชอดวยการนงฆาเชอแลว ใหนาถงพลาสตกสแดงใสลงในถงขยะธรรมดาอกชนกอน
พรอมตดฉลากใหรวาเปนขยะทไมตดเชอ กอนขนยายและนาไปฝงกลบเชนเดยวกบขยะไมตดเชอ
ทวไป
การหลกเลยงการตดเชอ
การหลกเลยงการฟงกระจายของเชอจากวสดตดเชอ 1. ไมควรใชตะเกยง bunsen burner เนองจากอาจทาใหเกดการฟ งกระจายของเชอ แต
ควรใช microincinerator ชนดไฟฟาสาหรบการฆาเชอทหวงเพาะเชอ และควรใชหวง
เพาะเชอชนดใชครงเดยวทง
2. ตวอยางและอาหารเพาะเชอทจะทงหรอทจะนาไปนงฆาเชอกอนทง ตองอยในภาชนะท
ไมรวซม อาจใชถง และควรปดปากถงกอนทง เชน ใชเทปทใชสาหรบการนงฆาเชอ
(autoclave tape)
3. ทาความสะอาดและฆาเชอพนทปฏบตงานดวยนายาฆาเชอหลงเสรจงานทกวน
การหลกเลยงการตดเชอจากการกน การสมผสทางผวหนง และตา 1. หยดนาขนาดใหญ (เสนผาศนยกลางมากกวา 5 ไมครอน) สามารถตกลงโตะทดลอง
หรอบนมอผปฏบตงานไดอยางรวดเรว จงควรสวมใสถงมอขณะปฏบตงาน และควร
หลกเลยงการสมผสปาก ดวงตา และใบหนาขณะปฏบตงาน
2. หามรบประทานหรอเกบอาหารและดมเครองดมในหองปฏบตการ
21
3. ขณะปฏบตงาน หามนาสงของใดๆ เชน ปากกา ดนสอ หมากฝรง เขาปาก
4. หามแตงหนาในหองปฏบตการ
5. ควรปองกนใบหนา ดวงตา และปากจากการกระเดนของเชอ ขณะปฏบตงาน
การหลกเลยงการตดเชอจากการถกทมแทง 1. ระมดระวงเศษแกวแตกทมตา หากเปนไปไดควรใชอปกรณททาจากพลาสตก
2. ระมดระวงการถกของมคมบาด เชน เขม ปเปตต หรอเศษแกว
3. หลกเลยงการถกเขมทมตาโดยลดการใชกระบอกและเขมฉดยา กรณจาเปนควรใช
กระบอกและเขมฉดยาทมคณภาพ
4. ไมควรสวมปลอกเขมฉดยา เพราะอาจทาใหถกทมตาได และควรทงเขมในถงขยะทมฝา
ปดซงใชสาหรบทงเขมโดยเฉพาะ
การฆาเชอและการทาปราศจากเชอ
ความรพนฐานเกยวกบการฆาเชอและการทาปราศจากเชอมความจาเปนอยางมากตอ
ความปลอดภยทางชวภาพสาหรบหองปฏบตการ วสดหรออปกรณทปนเปอนจะตองถกทาความ
สะอาดขนตนกอนฆาเชอหรอทาปราศจากเชอ
1. การขจดสงปนเปอนในสงแวดลอมเฉพาะบรเวณ การขจดสงปนเปอนในหองปฏบตการ เฟอรนเจอรและอปกรณตางๆ ตองใชยาฆาเชอ
ชนดนาและกาซรวมกน บรเวณพนผวสามารถฆาเชอไดโดยใชสารละลายโซเดยมไฮโปคลอไรท
(sodium hypochlorite) ซงมคลอรน 1 กรมตอลตร แตหากใชความเขมขนสงขนเปน 5 กรมตอลตร
ในสถานการณเสยงสาหรบการฆาเชอในสงแวดลอม อาจใชไฮโดรเจนเปอรออกไซด (hydrogen
peroxide)
การฆาเชอในหองปฏบตการและอปกรณสามารถใชการรมควน (fumigation) ดวยสาร
ฟอรมลดไฮด (formaldehyde) ซงการเตรยมดงกลาวไดจากการใหความรอนแกพาราฟอรมลดไฮด
(paraformaldehyde) หรอการตมฟอรมาลน วธการดงกลาวตองทาโดยเจาหนาททมความรเทานน
ชองตางๆ เชน หนาตาง ประต ควรถกอดรอยรวซมดวยเทปกอนการรมกาซ โดยควรทาการรมกาซ
ทอณหภมปกต คอ 21 องศาเซลเซยส และมความชนสมพทธ 70 เปอรเซนต ภายหลงการรมกาซ
ตองจดใหอากาศมการถายเททดกอนทจะใหเจาหนาทเขาไป หากตองเขาไปในสถานททมการรม
กาซ ตองสวมใสเครองชวยหายใจ อาจใชแอมโมเนยมไบคารบอเนต (ammonium bicarbonate)
22
ชนดกาซ ทงนเพอทาใหสารฟอรมลดไฮดมฤทธลดลง สาหรบการรมกาซทพนทเลกๆ ดวยไอของ
ไฮโดรเจนเปอรออกไซดตองใชอปกรณพเศษ
2. การขจดสงปนเปอนภายในตปลอดเชอ อปกรณทใชในการสราง การไหลเวยน และการทาใหฟอรมลดไฮดออนฤทธลงสาหรบ
การฆาเชอในตปลอดเชอคลาส I และ II นนสามารถหาไดทวไป อกวธหนง คอ การใชพาราฟอรมล
ดไฮดในปรมาณทเหมาะสม (ความเขมขนของพาราฟอรมลดไฮดในอากาศเทากบ 0.8 เปอรเซนต)
โดยการตงพาราฟอรมลดไฮดในกระทะรอนหรอกระทะไฟฟา สาหรบอกกะทะใหตงแอมโมเนยมไบ
คารบอเนตในปรมาณมากกวาพาราฟอรมลดไฮด 10 เปอรเซนต ภายในตปลอดเชอต เดยวกน
ปลกสาหรบกะทะตองอยนอกตปลอดเชอ เพอจะไดถอดหรอเสยบปลกไดสะดวก หากความชน
สมพทธตากวา 70 เปอรเซนต ควรวางภาชนะใสนาเปดฝาไวภายในต แลวจงปดกระโปรงหนาของ
ต แลวอดรอยรวซมดวยเทป สาหรบชองดานหนาและทออากาศเสยใหอดดวยพลาสตกใสอยาง
หนา และอดรอยรวทสายไฟดวยเทปเชนเดยวกน
กะทะทบรรจพาราฟอรมลดไฮดจะถกเสยบปลกและถอดปลกเมอพาราฟอรมลดไฮด
ระเหยหมด แลวอบต ทงไวอยางนอย 6 ชวโมง จากนนจงทาการเสยบปลกกะทะทมแอมโมเนยมไบ
คารบอเนตบรรจอยจนกระทงระเหยหมด แลวถอดปลกกะทะทสองออก แลวเปดสวทซเดนไฟเขาต
ปลอดเชอ 2 จงหวะๆ ละ 2 วนาท เพอใหกาซแอมโมเนยมไบคารบอเนตไหลเวยนใหทวต แลว
ปลอยต ทงไว 30 นาท กอนทจะยกฝากระโปรงหนาตขน แลวดงเทปออก กอนใชตควรเชดพนผวต
เพอกาจดสงตกคาง
3. การลางมอและการขจดสงปนเปอนทมอ ควรสวมถงมอทกครงเมอสมผสกบเชอทเปนอนตราย อยางไรกตามไมไดหมายความวา
ไมจาเปนตองลางมอ กลาวคอ เจาหนาททกคนททางานกบเชอหรอวสดอนตราย จะตองทาการ
ลางมอทกครงกอนออกจากหองปฏบตการ โดยทวไปการลางมอดวยนาและสบธรรมดากฆาเชอ
โรคได แตในกรณทมความเสยงในการตดเชอ แนะนาใหใชสบทผสมนายาฆาเชอรวมดวย โดยฟอก
มอดวยสบกอนอยางนอย 10 วนาท แลวลางดวยนาสะอาด แลวเชดใหแหงดวยผาหรอกระดาษ
(หรออาจเปามอใหแหงดวยเครองเปาลม)
ควรใชกอกชนดเปดปดดวยเทาหรอขอศอก หากไมมควรใชกระดาษเชดมอจบทหวกอก
เพอปองกนการสมผสกบเชอซา หากไมสามารถลางมอไดตามขางตนกอาจใชนายาขดมอชนดผสม
แอลกอฮอล เพอฆาเชอบนมอทไมเปอนมากได
23
การฆาเชอดวยความรอนและการทาปราศจากเชอ ความรอนเปนวธทางกายภาพทใชในการฆาเชอมากทสด เชน การเผา ซงไมกดกรอน ถก
นามาใชในขบวนการฆาเชอสาหรบอปกรณทสามารถทนความรอนทอณหภม 160 องศาเซลเซยส
หรอมากกวา เปนเวลา 2-4 ชวโมง สาหรบความรอนแบบชนมประสทธภาพสงสดเมอใชในลกษณะ
การนงฆาเชอโรค (autoclaving) สาหรบการตมไมไดฆาเชอจลนทรยและเชอโรคทกชนด แตอาจ
ใชไดเมอไมสามารถฆาเชอไดดวยวธอน เชน การใชสารเคม หรอการนงฆาเชอ สาหรบอปกรณท
ผานการทาลายเชอแลวจะตองเกบและถกใชอยางระมดระวง เพอคงสภาพปลอดเชอ
การนงฆาเชอ การใชไอนาทอมตวภายใตความดน เปนวธทมประสทธภาพและนาเชอถอทสดในการฆา
เชออปกรณในหองปฏบตการ วธขางลางนเหมาะสมสาหรบการฆาเชอเพอจดประสงคตางๆ
1. 3 นาท ท 134 องศาเซลเซยส
2. 10 นาท ท 126 องศาเซลเซยส
3. 15 นาท ท 121 องศาเซลเซยส
4. 25 นาท ท 115 องศาเซลเซยส
1. หมอนงฆาเชอชนดสรางสภาวะสญญากาศกอน (pre-vacuum autoclaves) หมอนงฆาเชอชนดนจะดงอากาศออกจากหมอกอนทจะใหไอนาผานเขาไป โดยอากาศ
ทออกมาจะผานลนซงมเครองกรองอากาศประสทธภาพสง ภายหลงเสรจสนการทางานไอนาจะถก
ระบายออกไป โดยหมอชนดนทางานทอณหภม 134 องศาเซลเซยส การฆาเชอจงใชเวลาเพยง 3
นาท หมอนงฆาเชอชนดนใชไดดกบวสดทมร แตไมสามารถใชนงฆาเชอของเหลวได เนองจากการ
เกดสภาวะสญญากาศ
2. หมอนงฆาเชอชนดนงความดน (fuel-heated pressure cooker autoclaves) ควรใชหมอนงชนดนเฉพาะในกรณทไมมหมอนงฆาเชอชนดไอนาแทนทตามแรงโนม
ถวง วสดทจะถกนงจะถกวางจากดานบน และสรางความรอนโดยใชกาซ ไฟฟา หรอเชอเพลงชนด
อน ไอนาถกสรางจากการตมนา ซงอยทฐานดานลาง และอากาศจะถกดนแทนทขนขางบนผานร
ระบาย เมออากาศถกแทนททงหมด ลนทรระบายจะปด และการใหความรอนจะลดลง ความดน
และอณหภมจะสงขนจนกระทงลน (valve) ทางานทอณหภมทตงไว ณ จดนเปนการเรมตนเวลาใน
การนงฆาเชอ และเมอเสรจสนการทางาน การใหความรอนจะหยดลง และอณหภมคอยตกลงมา
จนถง 80 องศาเซลเซยสหรอตากวา จงเปดฝาดานบนได
24
การบรรจวสดลงในหมอนงฆาเชอ ควรวางวสดทจะทาการนงฆาเชอแบบหลวมๆ เพอใหไอนาสามารถแทรกซมไดทวถง และ
เพอใหอากาศถกดงออก หากใชถงตองใชชนดนทไอนาสามารถผานเขาไปสมผสกบสงของภายใน
ได
ขอควรระวงในการใชหมอนงฆาเชอ 1. ควรมอบหมายเจาหนาททไดรบการฝกฝนมาแลว ใหดแลการทางานและการรกษา
เครอง
2. โปรแกรมการดแลรกษาเครองโดยเจาหนาททมความร โดยตองประกอบดวยการตรวจ
อยางสมาเสมอภายในหมอนง การปดสนทของฝาหรอประตตลอดจนของชองระบาย
ทกชอง รวมทงการควบคมเหลานน
3. ไอนาควรถกทาใหอมตวและปราศจากสารเคมใดๆ (เชน สารททาใหเกดการกดกรอน)
ซงอาจปนเปอนวสดทจะทาการฆาเชอได
4. วสดทกชนทจะทาการนงฆาเชอควรถกวางอยในภาชนะอยางหลวมๆ เพอปลอยให
อากาศถกดดออก พรอมทงใหความรอนแทรกซมไดอยางทวถง
5. สาหรบหมอนงฆาเชอทไมมอปกรณลอกเพอความปลอดภย ซงปองกนไมใหฝาถกเปด
ออกขณะมความดนภายในสง ลนไอนาของหมอนงชนดนควรถกปด และอณหภมควร
ตกลงตากวา 80 องศาเซลเซยส กอนทฝาจะถกเปดขน
6. ควรใสตวชวดทางชววทยา (biological indicators) หรอ thermocouples ทจดกงกลาง
ของถงภายในหมอนงฆาเชอ สาหรบการตรวจตดตามประสทธภาพของหมอนงฆาเชอ
7. ควรเปลยนหวกรอง (ถาม) ทกวน
8. หามวางวสดใดๆ เชน กระดาษ บงลนระบายความดน
การเผา การเผา (incineration) ใชในการทาลายซากสตว ชนสวนอวยวะ และขยะชนดอนๆ จาก
หองปฏบตการ หากมเตาเผาในหองปฏบตการอาจทาการฆาเชอ (decontamination) กอน การ
เผาทถกตองจาเปนตองมการควบคมอณหภมและมชองเผาสองชอง เตาเผาหลายชนด โดยเฉพาะ
ชนดทมชองเผาเพยงชองเดยวไมเหมาะสมสาหรบการเผาทาลายวสดตดเชอ ซากสตว รวมทง
พลาสตก เนองจากวสดเหลานอาจถกทาลายไดไมสมบรณและควนจากปลองควนซงอาจมเชอโรค
สารเคมทเปนพษและฝ นละออง อาจกอใหเกดมลพษตอสงแวดลอม อณหภมภายในชองเผาชอง
25
แรกควรอยท 800 องศาเซลเซยส เปนอยางตา สวนอณหภมภายในชองเผาชองทสองอยางตาควร
อยท 1000 องศาเซลเซยส
ควรเคลอนยายวสดทจะทาการเผาทาลายโดยการใสถง แมวาวสดนนจะไดรบการฆาเชอ
แลวกตาม เจาหนาทควบคมเตาเผาควรไดรบความรเกยวการบรรจวสดลงเตาเผาและการควบคม
อณหภม และควรผสมขยะในเตาเผาใหเขากนด ซงจะทาใหเผาไดงาย
ความปลอดภยทางชวภาพและเทคโนโลยตดแตงพนธกรรม
เทคโนโลยตดแตงพนธกรรมไดกลายเปนพนฐานสาคญของชววทยาและการแพทยและม
ความเปนไปไดทจะมอทธพลอยางมากในปจจบน อนเนองจากการมการเรยงรหสพนธกรรมของ
มนษยเปนทสาเรจแลว คาดวาสบสวนพนของยนทไมรหนาทจะถกทาการศกษาดวยวธการดาน
เทคโนโลยตดแตงพนธกรรมน ทาใหการรกษาโรคดวยยนอาจจะกลายเปนการรกษาหลกสาหรบ
โรคตางๆ และมแนวโนมวาจะมการสรางพาหะตวใหมๆ สาหรบการขนถายยนทตองการโดยใช
เทคโนโลยพนธวศวกรรม นอกจากนพชทไดรบการตดแตงพนธกรรมอาจจะมความสาคญมากขน
ตอการเกษตรแผนใหม
การทดลองเกยวกบการสรางหรอใชสงมชวต (Genetically Modifier Organism; GMO)
นน ควรทาภายหลงหลงจากไดดาเนนการประเมนความเสยงความปลอดภยทางชวภาพแลว เชอ
กอโรคและอะไรกตามเปนชวภยอนตรายเมอรวมตวกบจลนทรยอาจจะทาใหเกดเปนสงมชวตใหม
ทไมเคยรจก จงควรมการประเมนคณสมบตของเชอจลนทรยตวให (donor organism) คณสมบต
ของจลนทรยตวรบ (recipient organism) ลกษณะการจดลาดบดเอนเอซงจะถกขนสง (transfer)
และคณสมบตของสงแวดลอม ซงปจจยเหลานมผลตอการชวยในการตดสนเกยวกบระดบความ
ปลอดภยทางชวภาพซงจาเปนสาหรบการทางานเกยวกบ GMO
ขอควรคานงสาหรบระบบสงเคราะหยนทางชวภาพ ระบบสงเคราะหยนทางชวภาพประกอบดวยพาหะยน (vector) และโฮสทเซลล (host
cell) และจะตองปฏบตตามกฎเกณฑทกาหนดจงจะมความปลอดภยและมประสทธภาพ ตวอยาง
ของการสงเคราะหยนทางชวภาพ ไดแก การสงเคราะหยนดวยการใชพลาสมด pUC18 ซงมกใช
รวมกบ Escherichia coli K12 cells นอกจากนยนทใสลงในพลาสมด pUC18 ยงสามารถนามา
หาลาดบพนธกรรมไดอกดวย นอกจากนยงมการใชพลาสมด pBR322 สาหรบ E. coli K12 เปน
แบคทเรยทไมกอโรคและไมสามารถเพมจานวนไดในลาไสของคนหรอสตว หองปฏบตการความ
ปลอดภยทางชวภาพระดบ 1 สามารถใชในการทดลองทางพนธวศวกรรมทใช E. coli K12/
26
pUC18 ได การเตรยมยนโดยใชพลาสมดจงไมจาเปนตองใชหองปฏบตการทมความปลอดภยทาง
ชวภาพสง
ขอควรคานงเกยวกบพาหะยน อาจจะตองการระดบความปลอดภยทางชวภาพทสงขนเมอ
1. มการสงเคราะหสารจากดเอนเอของเชอจลนทรยกอโรคทซงอาจจะเพมความรนแรงได
ในสงมชวต GMO
2. ชนสวนดเอนเอยงไมเคยถกศกษาคณลกษณะพเศษ เชน ระหวางการสราง genomic
DNA library จากเชอจลนทรยกอโรค
3. ผลตภณฑจากยนมฤทธทางเภสชวทยา
4. ผลตภณฑจากยนเปนสารพษ
การประเมนความเสยงสาหรบสงมชวตดดแปลงพนธกรรม การประเมนความเสยงสาหรบงาน GMO ควรพจารณาในคณลกษณะของผใหและผ รบ/
จลนทรยเจาบาน ตวอยางของคณลกษณะทจะตองไดรบการพจารณามดงตอไปน
ความอนตรายทบงเกดขนจากยนทใสเขาไป (จลนทรยผให) การประเมนมความจาเปนในกรณทยนทใสเขาไปนนมคณสมบตทางดานชววทยาและ
เภสชวทยา ตวอยางเชน
1. สารพษ
2. ไซโตคายน (cytokines)
3. ฮอรโมน
4. สารควบคมการแสดงออกของยน (gene expression regulators)
5. ยนหรอสารควบคมความรนแรงของเชอ (virulence factors หรอ enhancers)
6. ยนกอมะเรง
7. ยนตอตานยาปฏชวนะ
8. สารกอภมแพ
การพจารณาสถานการณเหลานควรจะรวมไปถงการประเมนระดบของการแสดงปฏกรยา
ทางชววทยาและเภสชวทยาดวย
27
อนตรายทเกยวกบตวรบและโฮสท 1. ความไวของโฮสท
2. ลกษณะการเกดโรคของโฮสท รวมไปถงความรนแรง การตดเชอ และการสรางสารพษ
3. การเปลยนแปลงของขอบเขตโฮสท (host range)
4. สถานภาพภมคมกนของตวรบ
5. ผลตามมาของการสมผสเชอ
อนตรายทเกดจากการดดแปลงเชอกอโรค โดยธรรมชาตยนอาจไมไดสรางสารทเปนอนตราย แตหากถกดดแปลงอาจกอโรคได ขอ
ควรคานงในการจาแนกอนตรายเหลาน ไดแก
1. มการตดเชอหรอกอใหเกดโรคเพมหรอไม
2. มการเปลยนแปลงพนธกรรมในตวผ รบใดบาง ทเปนผลจากการใสยนแปลกปลอมลงไป
3. ยนแปลกปลอมเปนตวกอใหเกดโรคจากจลนทรยตวอนหรอไม
4. ถายนแปลกปลอมเปนสวนทกอใหเกดโรค จะมคาดการณหรอไมวา ยนนจะสามารถ
กอใหเกดโรคในสงมชวตพนธกรรม
5. มวธการรกษา กรณเกดการตดเชอหรอไม
6. ความไวของสงมชวตทตดแตงพนธกรรมตอยาปฏชวนะหรอการรกษาอนๆ อาจจะม
ผลกระทบภายหลงจากการเปลยนแปลงทางพนธกรรมหรอไม
7. การทาลายสงมชวตดดแปลงพนธกรรมเปนไปไดหรอไม
สายพนธจลนทรยทมในหองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม
สายพนธแบคทเรย 1. Acetobacter pasteurianus TISTR 403
2. Acinetobacter baumannii
3. Acinetobacter calcoaceticus TISTR 360
4. Acinetobacter calcoaceticus TISTR 1264
5. Bacillus atrophaeus
6. Bacillus cereus TISTR 687
7. Bacillus coagulant
8. Bacillus magaterium TISTR 003
28
สายพนธแบคทเรย (ตอ)
9. Bacillus sphaerium TISTR 1048
10. Bacillus stearothermophilus
11. Bacillus subtilis TISTR 6633
12. Edwardsiella trada
13. Enterobacter aerogenes
14. Enterobacter cloacae
15. Enterococcus faecium
16. Escherichia coli TISTR 780
17. Escherichia coli TISTR 8739
18. Klebsiella oxytoca MT
19. Klebsiella pneumoniae MT
20. Lactobacillus acidophilus TISTR 450
21. Lactobacillus delbrueckii subsp. bulgaricus TISTR 892
22. Lactobacillus lactis TISTR 1464
23. Lactobacillus plantarum TISTR 854
24. Proteus mirabilis
25. Proteus vulgaris TISTR 100
26. Pseudomonas aeruginosa TISTR 781
27. Sarcina lutea
28. Salmonella Typhimurium ATTC 13311 DMST 562
29. Serratia marcescens TISTR 1354
30. Shigella sonnei ATCC 11060 DMST 561
31. Staphylococcus aureus TISTR 1466
32. Staphylococcus aureus TISTR 6538
33. Staphylococcus epidermidis
34. Staphylococcus saprophyticus TISTR 670
35. Streptococcus agalactiae (group B)
36. Streptococcus bovis (group D nonenterococci)
29
สายพนธแบคทเรย (ตอ)
37. Streptococcus faecalis (group D enterococci)
38. Streptococcus pyogenes (group A)
39. Streptococcus thermophilus TISTR 894
40. Vibrio parahaemoliticus
สายพนธแอคตโนมยชท 1. Streptomyces hygroscopicas NRRL 2387
สายพนธรา 1. Aspergillus flavus TISTR 3041
2. Aspergillus niger TISTR 3089
3. Aspergillus sp.
4. Curvularia sp.
5. Fusarium sp.
6. Geotrichum candidum TISTR 3442
7. Mucor sp.
8. Paecilomyces sp.
9. Penicillium chrysogenum TISTR 3556
10. Penicillium sp.
11. Rhizopus oligosporus TISTR 3001
12. Syncephalastrum sp.
13. Trichoderma sp.
สายพนธยสต 1. Candida albican TISTR 5779
2. Candida catenulate (Gen2/1)
3. Candida krusei (Gen2/3)
4. Phaffia rhodozyma TISTR 5730
5. Pichia farinesa
6. Rhodotolura glutinis TISTR 5159
30
สายพนธยสต (ตอ)
7. Rhodotolura rubra TISTR 5158
8. Saccharomyces cerevisiae TISTR 5049
9. Saccharomyces cerevisiae var. montachaie
10. Saccharomyces cerevisiae (KU)
11. Saccharomyces cerevisiae (อาจารยประดษฐ)
12. Shizosaccharomyces pombe
สายพนธจลนทรยกอโรค 1. Acetobacter pasteurianus TISTR 403
2. Aspergillus flavus TISTR 3041
3. Candida albican TISTR 5779
4. Escherichia coli TISTR 780
5. Lactobacillus acidophilus TISTR 450
6. Lactobacillus delbrueckii subsp. bulgaricus TISTR 892
7. Lactobacillus lactis TISTR 1464
8. Lactobacillus plantarum TISTR 854
9. Penicillium chrysogenum TISTR 3556
10. Pseudomonas aeruginosa TISTR 781
11. Rhizopus oligosporus TISTR 3001
12. Rhodotolura glutinis TISTR 5159
13. Rhodotolura rubra TISTR 5158
14. Saccharomyces cerevisiae TISTR 5049
15. Salmonella Typhimurium ATTC 13311 DMST 562
16. Shigella sonnei ATCC 11060 DMST 561
17. Staphylococcus aureus TISTR 1466
18. Staphylococcus aureus TISTR 6538
19. Streptococcus thermophilus TISTR 894
31
ขอกาหนดความปลอดภยหองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม
หลกการปฏบตงานในหองปฏบตการ ผ ทปฏบตงานในหองปฏบตการมความเสยงทสารเคมหรอเชอจลนทรยจะเขาสรางกายได
หากไมมความระมดระวง หรอการปองกนทดพอ ซงอาจมผลโดยตรงตอสขภาพ ทาใหเจบปวยทง
ชนดเฉยบพลนและเรอรง รวมทงอาจเกดอบตเหตรายแรงขณะปฏบตงาน เชน การระเบด หรอเกด
เพลงไหม ดงนนเพอลดอนตรายทอาจจะเกดขน จงควรปฏบตตามขอกาหนดพนฐานเพอใหเกด
ความปลอดภยทงแกตนเองและผ อน ดงน
1. กอนเรมทาปฏบตการ ควรสารวจวาอปกรณเพอความปลอดภย เชน ถงดบเพลง อางลางตว
ฉกเฉน รวมทงทางหนไฟ อยบรเวณใดของหองปฏบตงาน
2. ควรศกษาคณสมบตและอนตรายของสารเคม หรอจลนทรยทใชกอนเขาทาปฏบตการ
3. หากตองการทราบขอมลความปลอดภยของสารเคม Material Safety Data Sheet (MSDS) ทม
ในหองปฏบตการ สามารถสอบถามทเจาหนาทประจาหองปฏบตการตางๆ ซงจะบอกคณสมบต
ของสารเคม และวธรกษาเมอเกดพษจากสารเคมชนดตางๆ
4. เขาทาปฏบตการโดยมเครองปองกนตนเองทเหมาะสม โดยการสวมเสอกาวนทกครงทเขาทา
ปฏบตการ เพอปองกนรางกายจากการสมผสสารเคมโดยตรง และควรปฏบตการในตดดควน
หากมการทางานกบสารเคมทมความอนตรายสง รวมทงควรสวมรองเทาทหมเทาอยางมดชด
เพอปองกนสารเคมหกรดเทา
5. ทาปฏบตการกบตวทาละลายหรอสารเคมระเหยในตดดควน
6. หามกนอาหารและดมนาในหองปฏบตการ เพราะมโอกาสไดรบสารเคมสรางกาย
7. หากเขาทาปฏบตการนอกเวลาทาการตองขออนญาตการใชหองนอกเวลาทาการ และไมควร
ทาปฏบตการตามลาพงคนเดยว ควรมผอยรวมปฏบตการดวย
8. ปฏบตตามประกาศแนวปฏบตในการใชหองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม
มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรตอยางเครงครด
การปฏบตเมอทงขยะในหองปฏบตการ หองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต
จดแบงถงขยะออกเปน 3 ชนด คอ ถงขยะธรรมดา ถงขยะชวภาพ ถงขยะสาหรบเศษแกวแตก เพอ
สะดวกในการจดเกบขยะ และมขอปฏบตในการทงขยะดงตอไปน
1. สารทเปนขยะทวไป เชน เศษกระดาษ ขวดพลาสตก ใหทงลงถงขยะธรรมดา
2. ของทมคม เชน เศษแกว เครองแกวทแตก ใบมดโกน เศษมด ใหหอดวยกระดาษใหเรยบรอย
32
และทงลงถงขยะสาหรบเศษแกวแตก
3. สารทมลกษณะเปนผง ฟ งกระจายได เชน ผงซลกาทใชงานทางโครมาโตกราฟ จะตองบรรจใส
ถงพลาสตกทไมรวซม มดปากถง และทงลงถงขยะธรรมดา
4. ขยะชวภาพหรอขยะตดเชอตองนงฆาเชอ (autoclave) กอน และทงลงในถงขยะชวภาพ
5. อาหารเพาะเชอทรอการนงฆาเชอกอนทง ใหจดเกบชวคราวในกลองจดเกบทมฝาปดมดชด
ทจดไวใหบรเวณหองปฏบตการจลชววทยา 2 (MI 2) และรบกาจดโดยเรวเพอปองกนการแพร
กระจายของเชอตอสงแวดลอมและกลนอนไมพงประสงค
6. หามทงภาชนะบรรจอาหารและเศษอาหารตางๆ ลงในถงขยะทอยในหองปฏบตการ
การปฏบตเมอใชเครองมอวทยาศาสตร
1. หากเปนเครองมอวทยาศาสตรทมตองมการจองเวลา จะตองลงวนเวลาการใชทแนนอนลวงหนา
1 สปดาห และจองตดตอกนไมเกน 1 สปดาห
2. นกศกษาจะตองศกษาและสามารถใชเครองมอวทยาศาสตรไดอยางถกวธ พรอมทงทาการบารง
รกษาเบองตนได โดยขอคาแนะนาจากอาจารยผดแลนกศกษาและเจาหนาทประจาหอง
ปฏบตการ
3. นกศกษาสามารถยมคมอการใชเครองมอนนเปนเวลา 1 สปดาห โดยลงบนทกการยม-คนจาก
เจาหนาทประจาหองปฏบตการ
4. หากจะตองเบกอปกรณประจาเครองมอวทยาศาสตร ใหยมและคนอปกรณจากเจาหนาท
ประจาหองปฏบตการ
5. กอนการใชเครองมอจะตองตรวจสภาพเครองมอวทยาศาสตรนน กอนวาอยในสภาพเรยบรอย
กอนใชทกครง หากพบวาเครองไมสามารถใชงานไดใหตดตอเจาหนาทประจาหองปฏบตการ
6. บนทกวนเวลาในการใชเครองมอวทยาศาสตร รวมทงสภาพเครองมอวทยาศาสตรใน log book
ประจาเครองทกครง ซงเปนขอมลของเครองมอ ทาใหทราบลกษณะการใชงาน อายการใชงาน
เพอทจะทาการบารงรกษาหรอซอมแซมตอไป
7. หลงการใชงานเครองมอวทยาศาสตร จะตองทาความสะอาดเครองมอ ตลอดจนอปกรณท
เกยวของใหเรยบรอย ทาการตรวจสภาพเครองมอทกสวน รวมทงตรวจสอบระบบไฟฟาอกครง
วาอยในสภาพทปดเครองเรยบรอยแลว
8. รกษาความสะอาดบรเวณทใชเครองมอ เพอปองกนการเกดสนมหรออบตเหต
33
การเบกอปกรณและสารเคม 1. ผขอเบกเขยนใบยมเครองแกว อปกรณ และสารเคม (ระบรายการ จานวน หรอขนาดบรรจ ให
ชดเจน)
2. ผขอเบกสงใบยมเครองแกว อปกรณ และสารเคม พรอมรอรบอปกรณตามวน และเวลา ดงน
วน - เวลาทเบกอปกรณ จนทร - ศกร 09.00 - 12.00 น.
วน - เวลาทรบอปกรณ จนทร - ศกร 14.00 - 16.00 น.
หากมความจาเปนเรงดวนในการเบกใชนอกจากชวงเวลาทระบไว ใหใชแบบฟอรมขออนมตเบก
เรงดวน
หมายเหต กรณทตองการยมอปกรณหรอเครองแกวทมผใชจานวนมาก และมจานวนจากดจะ
ตองใชสมดยมคนอปกรณ และมกาหนดยมไดครงละ 7 วน และตองสงคนเมอครบกาหนดเวลา
หรอจะยมตอไดเมอไมมผจองใชเครองมอนนตอ ทงนเพอใหเกดการหมนเวยนการใชใหกบผ ท
ตองการใชไดอยางทวถง
การขอใชหองปฏบตการนอกเวลาทาการ 1. ผขออนญาต (คณาจารย) เสนอแผนการใชหองปฏบตการนอกเวลาทาการปกตลวงหนา 1 เดอน
ตอหวหนาสาขาวชาวทยาศาสตรชวภาพ
2. หวหนาสาขาวชาวทยาศาสตรชวภาพเสนอขอใชหองปฏบตการนอกเวลาทาการปกตตอคณบด
คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย
3. คณบดคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลยเสนอขออนญาตตออธการบด
4. ผขออนญาต (นกศกษา) กรอกแบบฟอรมการขออนญาตลวงหนา 1 วน โดยสงเอกสารให
เจาหนาทประจาหองปฏบตการ 1 ชด และเจาหนาทรกษาความปลอดภย 1 ชด
34
บทท 3
ความปลอดภยดานเคม การใชตดดควน
ประเภทของตดดควนสาหรบใชงานทางเคม ตดดควนมลกษณะเปนต ทดานหนามบานกระจกเลอนปดเปด ภายในตดตงพดลมสาหรบ
ดดควนหรอไอของสารขนสดานบนออกสภายนอกผานทอทตดตงไว ตดดควนมหลายประเภทซง
แตกตางจากตดดควนทใชสาหรบงานปราศจากเชอ ตามแนวทางของ Nuclear Regulatory
Commission (NRC) guidelines อาจแบงเปนตดดควนทวไป (general purpose hood) ตดดควน
สาหรบใชกบกรดเปอรคลอรก (perchloric acid hood) และตดดควนทใชกบสารกมมนตรงส
(radioactive hood) สาหรบหองปฏบตการของสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรมมตดดควนทวไป
การใชงานตดดควน 1. ใชเมอปฏบตงานกบสารเคมอนตราย สารเคมทตดไฟงาย สารเคมทอาจเกดระเบด หรอ
ไอของตวทาละลายอนทรย
2. ควรมการตรวจสอบความเรวพดลมของตดดควนเปนประจาทกป ความเรวหนาตดด
ควนตองไมนอยกวา 100 fpm (average face velocity of 100 linear feet per minute)
3. ปฏบตงานในตดดควน โดยวางสารหรออปกรณหางจากดานหนาตลกเขาไปในต เปน
อยางนอย 15 เซนตเมตร เพอไมใหไอของสารออกจากตควน
4. ขณะปฏบตงานใหเปดพดลม และเลอนกระจกดานหนาตขนสงประมาณ 10-12 นว
เมอไมไดใชงานชวคราวอาจเลอนกระจกลงมาปด เพอไมใหไอของสารเลดลอดออกจากตควน
5. หามใชตดดควนเปนทเกบสารเคมทกชนด เนองจากทาใหมพนทใชงานนอยลงและทา
ใหมโอกาสตดไฟไดงายขน
6. เมอปฏบตงานเสรจแลว ใหเกบสารเคม อปกรณตางๆ ออกจากตควน และทาความ
สะอาดเสมอ
ประเภทของสารเคมอนตราย
1. สารไวไฟ เปนของแขงหรอของเหลวทใหไอระเหยออกมาเมอผสมกบอากาศจนมความ
เขมขนพอเหมาะทจะเกดการลกตดไฟไดเอง ลกตดไฟเมอถกจด หรอเกดการกระทบประกายไฟ
35
อาจจะไมไหมตอเนองหรออาจจะลกไหมตอเนอง จดวาบไฟ (flash point) คอ อณหภมตาสดทสาร
จะใหไอระเหยออกมาไดมากพอทจะลกตดไฟไดเมอถกจด แตทอณหภมของจดวาบไฟนสารจะไม
ลกไหมตอเนอง จดไหมไฟ (fire point) คอ อณหภมทสงพอของสารทจะใหไอระเหยออกมาอยาง
ตอเนองจนเกดการลกไหมอยางตอเนอง จะมอณหภมสงกวาจดวาบไฟ 10-20 องศาเซลเซยส และ
จดลกตดไฟ คอ อณหภมทสงขนจนสารสามารถลกตดไฟไดเองโดยไมตองมการจด
2. สารระเบดได เปนสารไวไฟทลกไหม หรอกาซทถกความรอน ผงหรอฝ นของสารบาง
ชนดผสมกบอากาศแลวเกดการระเบดได ปจจยททาใหเกดการระเบด คอ ความรอน การเสยดส
แรงกระแทก หรอความดนสงทเกดขนอยางรวดเรว การระเบดไมจาเปนตองเกดปฏกรยาเคม
3. สารทไวตอปฏกรยา เปนสารเคมทเมอผสมกบสารเคมชนดอนจะเกดอนตราย แตถา
เกบแยกในภาชนะบรรจทเหมาะสมไมมอนตราย อนตรายทอาจเกดขนเนองมาจากการทาปฏกรยา
กนเกดความรอนสงจนลกไหม ระเบด ใหสารไวไฟ หรอใหกาซพษออกมา และรวมถงสารเคมท
เกดปฏกรยารนแรงกบนาหรอออกซเจนไดงาย เชน นากบแคลเซยมออกไซด (calcium oxide)
4. สารกดกรอน เปนสารเคมทมความสามารถในการทาใหเกดอนตรายตอเนอเยอของ
รางกายเมอสมผสโดยตรง สดดมไอของสารปรมาณมาก หรอรบประทานเขาไป ไดแก กรดสมผส
โดยตรง สดดมไอของสารปรมาณมาก หรอรบประทานเขาไป ไดแก กรด ดาง ชนดตางๆ
5. สารเปนพษและกาซพษ สารเคมทกชนดเปนพษตอรางกาย สารเปนพษ คอ สารเคม
ทรางกายไดรบในปรมาณมากพอทจะทาใหเกดอนตราย หรอสารเคมทไอระเหยของสารเปนพษ
เชน เบนซน (benzene) เมทานอล (methanol) ซงเปนตวทาละลายอนทรยทไวไฟ ระเหยงาย
โดยเฉพาะสภาพอากาศรอนอยางเชนในประเทศไทย ซงความรนแรงของพษจะแตกตางกนขนกบ
ปรมาณสารเคมทรายกายไดรบเปนมลลกรมตอนาหนกตว (กโลกรม) อตราการดดซมสารเคมของ
รางกาย อตราการขบถาย คณสมบตของสารเคม และการตอบสนองของรางกายแตละบคคล สวน
กาซพษ เชน กาซคารบอนไดออกไซด (carbon dioxide) กาซไฮโดรเจนซลไฟด (hydrogen
sulfide) หรอกาซไขเนา การไดรบกาซเหลานเขาไปในปรมาณมากทาใหรางกายขาดออกซเจน
อาจทาใหเสยชวตได รวมทงผงฝ นและไอของโลหะหนก เชน แคดเมยม (cadmium; Cd) ซลคอน
(silicon; Si) ตะกว (Lead; Pb) และปรอท (mercury; Hg)
6. สารออกซไดซ เปนสารเคมททาปฏกรยากบออกซเจนแลวกระตนใหเกดการเผาไหม
ได เชน ไนเตรต (nitrate) เปอรแมงกาเนต (permanganate) และเปอรออกไซด (peroxide)
7. สารอนตรายตอสขภาพ เปนสารเคมทระคายผวหรอลกษณะเปนผงฝ น สารระคายผว
เปนสารเคมททาใหผวหนงอกเสบเมอสมผสบอยหรอเปนเวลานาน เชน อะซโตน อเทอร เอสเทอร
36
(ester) และเปอรแมงกาเนต สวนผงฝ นจะเปนอนภาคขนาดเลก 0.5-150 ไมครอน เขาสรางกาย
โดยการสดดมหรอสมผสกบผวหนง เชน แคลเซยมคารบอเนต (calcium carbonate) แมกนเซยม
คารบอเนต (magnesium carbonate) แมกนเซยมซลเฟต (magnesium sulfate) แอสเบสโทส
หรอสารกอมะเรง เชน เบนซดน (benzidine) และคลอโรฟอรม (chloroform) การเกบรกษาและการเคลอนยายสารเคม มแนวทางดงน
1. จดเกบสารเคมทเปนของแขงแยกจากสารเคมทเปนของเหลว
2. จดเกบสารเคมในสภาวะตามทฉลากระบ เชน ทอณหภมหอง ในต เยน 4 องศาเซลเซยส
ตแชแขง -20 องศาเซลเซยส รวมทงตควบคมความชนของเหลวไวไฟจดเกบในต เฉพาะทมระบบใน
การปองกนการระเบด
3. จดทารายการสารเคมทงหมดและรวบรวมขอมลความปลอดภย (MSDS) ของสารเคม
ทกชนดทม รวมทงจดทาบญชรบ-จายสารเคม
4. ชนวางสารเคมตองแขงแรงและทนทานตอสารเคม ไมอยในบรเวณทโดนแสงแดด หรอ
อยใกลความรอน
5. ปรมาณสารเคมทเกบไวใชในหองปฏบตการควรมนอยทสด สารเคมจานวนมาก ตอง
แยกเกบในหองตางหากทมระบบถายเทอากาศทด
6. การเกบสารเคมอนตราย ตองเกบทความสงไมเกนไหลของเจาหนาทหองปฏบตการทม
ความสงนอยทสด
7. ควรตรวจสอบสารเคมทจดเกบเปนประจา เพอแยกสารเคมทเสอมสภาพออก เชน เกด
ตะกอนเยมเหลว สเปลยน และภาชนะรว
8. การเคลอนยายสารเคมทมภาชนะแตกงายในระยะใกล ตองประคองทดานลางของ
ภาชนะ
9. การเคลอนยายสารเคมในระยะไกลหรอจานวนมาก ตองใชรถเขน หรอมภาชนะรองรบ
เพอปองกนการกระจายของสารเคมถามการแตกหรอหก
37
การปฏบตงานกบสารเคมอนตราย
ตวอยางแนวปฏบตงานกบสารเคมอนตรายสงมดงน 1. คลอโรฟอรม (chloroform)
- การเปดภาชนะหรอถายเทตองทาในตดดควน
- ขณะปฏบตงานตองสวมอปกรณปองกนทเหมาะสม คอ หนากาก แวนตา และถงมอ
- ถงมอควรเปนชนดโพลไวนลคลอไรด 2. ปรอทและสารประกอบปรอท (mercury and its compound) - บรรจในภาชนะปดสนท เกบในภาชนะอกชน และเกบในทอากาศถายเท
- การเปดภาชนะหรอถายเท ตองทาในตดดควน
- ขณะปฏบตงานตองสวมอปกรณปองกนทเหมาะสม คอ หนากาก แวนตา และถงมอ
- อปกรณทมสารปรอท หากแตกหก ใหวางในถาดพลาสตกทกวางพอและทาความ
สะอาดไดงาย หรอใสในถงพลาสตกปดผนกสนท ระบชดเจน และเกบในทปลอดภย
เพอสงกาจดตอไป
- ปรอททหกใหดดเกบในฟลาสกหรอภาชนะอนดวยระบบสญญากาศ แลวเกบในขวด
พลาสตกชนดโพลเอทลน (high density polyethylene)
- ผ เกบสารเคมทหกและผ ทาความสะอาดพนทตองสวมอปกรณปองกน คอ ถงมอ
หนากากปองกนจมก และสวมรองเทาหมดวยพลาสตก กอนเกบรวบรวมอปกรณ
ปองกนทใชแลวเพอสงกาจดตอไป 3. กรดกดแกว (hydrofluoric acid)
- ผใชตองทราบความเปนอนตราย วธใช วธการปองกน และแกไขกรณไดรบสาร
การเปดภาชนะ การถายเท และการใชตองทาในตดดควน
- ใชอปกรณปองกน เชน หนากากปองกนหนาและจมก ถงมอ
- ถงมอควรเปนชนดนโอพรนหรอโพลไวนลคลอไรด และตองลางทกครงหลงใช
- safety shower และ eyewash fountain ควรอยใกลบรเวณทปฏบตงาน
- กรณหก ตองรบทาการเจอจาง และเกบในนา 4. อเทอร (diethyl ether)
- วางหางจากเปลวไฟและอปกรณททาใหเกดประกายไฟ
- เกบในทเยนหรอต เยนปองกนการระเบด
- ขณะเปดขวดใชใหคอยๆ เปดฝาเกลยว เพอลดความดนภายในขวด ขวดทเปดแลวไม
38
ควรเกบนานกวา 3 เดอน เพอปองกนอนตรายจากเปอรออกไซดทเกดขน 5. สารประกอบไซยาไนด (cyanide compounds and cyanide releasing compound)
- ผใชตองทราบความเปนอนตราย วธใช วธการปองกน และแกไขกรณไดรบสาร
- การเปดภาชนะ การถายเท และการใชตองทาในตดดควน
- ใชอปกรณปองกนตลอดเวลา เชน หนากาก
- ถงมอควรเปนชนดนโอพรนหรอชนดยาง
- ตองมเจาหนาทปฏบตงานอยางนอย 2 คนอยดวยกน หากปฏบตงานกบสารประกอบ
ไซยาไนด
- มปายเตอนอนตรายหรอปายหามเขาทงทางเขาและภายในหองปฏบตการขณะมการ
ใชหรอมสารประกอบไซยาไนดอย
- กรณหกตองรบเจอจางดวยเอทานอล (ethanol) ในปรมาณเทาๆ กน และเผาดวย
เตาเผาสาหรบตวทาละลาย
ฉลากและสญลกษณแสดงระดบอนตราย
ฉลากสารเคม สารเคมทซอจากแหลงผลตจะมขอมลระบไวบนฉลาก ขอมลเหลาน ไดแก ชอสารเคม
(chemical name) สตรโมเลกลของสารเคม (formular) นาหนกโมเลกล (formular weight) เกรด
หรอความบรสทธของสารเคม คณลกษณะเฉพาะของสารเคม เชน จดเดอด จดหลอมเหลว จดวาบ
ไฟ สวนประกอบทางเคม ชอ ทอย และเบอรโทรศพทของผผลตหรอผ จาหนาย สญลกษณแสดง
ระดบอนตราย อนตรายทเกยวของกบสารเคม ขอควรระวงเพอความปลอดภย รหสบอกรนทผลต
ขนาดบรรจ การเกบรกษา วนหมดอาย การใชงานสารเคมอยางปลอดภย CAS No. Catalogue
No. ของสารเคมจากบรษทผผลต Hazard No. เชน IMO number ซงเปนเลขทองคการพาณชย
นาวระหวางประเทศจดทาขน เพออางองวธการขนสงสารเคม UN number ซงเปนเลขทองคการ
สหประชาชาตจดทาขนเพอบงชชนดของสารอนตรายและวธแกไขเมอเกดอบตเหต ดงนนจงควรม
การอานฉลากกอนเสมอ
ในกรณทจาเปนตองแบงถายใสภาชนะอน ตองระบรายละเอยดบนฉลากดงน
- ชอสารเคมและ CAS No.
- สญลกษณหรอขอความบงชประเภทอนตรายของสาร โดยดจากฉลากเดม
- วนทแบงถายและวนทหมดอาย
39
- ขอมลเตอนใหระมดระวงการใช เพอลดอนตรายและปองกนอบตเหต (ถาม)
ในกรณทเตรยมเปนสารละลาย (reagent solutions) ตองระบรายละเอยดบนฉลาก ดงน
- ชอสารเคมและความเขมขน
- สญลกษณหรอขอความบงชประเภทอนตรายของสาร โดยดจากฉลากเดม
- วนทเตรยมและวนทหมดอาย
- Reference no. (อางถงบนทกการเตรยมสารละลายและผ เตรยม)
- ขอมลเตอนใหระมดระวงการใช เพอลดอนตรายและปองกนอบตเหต (ถาม)
ภาพท 5 ตวอยางฉลากสารเคม
40
CAS No. หรอ CAS (Chemical Abstracts Service) Number เปนรหสสารเคมทกาหนด
โดย Chemical Abstracts Service ซงเปนหนวยงานของสมาคมเคมแหงประเทศสหรฐอเมรกน
(American Chemical Society) เปนชดตวเลขอางองเฉพาะของสารเคม ทาหนาทคลายกบเปน
รหสประจาตวเพอระบสารเคม ประกอบดวยตวเลขสงสดไมเกน 9 หลก (xxxxxxxx-x) โดยแบงเปน
3 สวน คอ
สวนแรก ประกอบดวยตวเลข 2-6 หลก
สวนทสอง ประกอบดวยตวเลข 2 หลก
สวนสดทาย เปนตวเลข 1 หลก
ตวอยาง นาม CAS Number คอ 7732-18-5, D-glucose คอ 50-99-7 และ acetone คอ 67-64-1
เปนตน
เนองจาก CAS Number ไมขนอยกบระบบการเรยกชอใดๆ จงเปนระบบทชดเจนเชอถอได
และมมาตรฐานสาหรบการเรยกชอสารเคมแตละตว (ซงอาจจะมชอเรยกตางๆ กนไป) อกทงยงใช
เปนแหลงอางองสากลเพอระบสารเคม สาหรบการใชงานในแวดวงทางวทยาศาสตร อตสาหกรรม
และหนวยงานทออกกฎหมาย CAS Number สามารถหาไดจากฉลากสารเคม หรอแหลงขอมลบน
อนเทอรเนต เชน
ChemFinder : http://chemfinder.com (ตองสมครลงทะเบยนกอนใช)
ChemIDplus : http://chem.sis.nlm.nih.gov/chemidplus
หรอ บรษทผผลตสารเคม เชน
Sigma-aldrich:
http://www.sigmaaldrich.com/catalog/search/AdvancedSearchPage
Merck: http://www.merck.co.th/en/chemicals/index.asp
สญลกษณแสดงระดบอนตราย สญลกษณแสดงระดบอนตรายของสารเคมมหลาย
แบบเนองจากมหลายหนวยงานจดทา ระบบสญลกษณแสดงระดบอนตรายทใชเปนสากล ม 3
ระบบ คอ
1. ระบบ NFPA (The National Fire Protection Association) ของสหรฐอเมรกา
2. ระบบ UN (UN number) ของยโรป
3. ระบบ EEC (The European Economic Council) หรอ EU ของยโรป
41
ระบบ NFPA กาหนดสญลกลกษณแสดงอนตรายเปนรปสเหลยมจตรสทวางตงตามเสนทแยงมม โดยท
ภายในแบงเปนชองสเหลยมขนาดเทากน จานวน 4 ชอง แตละรปสเหลยมเปนพนทสแตกตาง
กน คอ สแดงแสดงระดบอนตรายจากไฟ ( f l a m m a b i l i t y ) สนาเงนแสดงอนตรายตอสขภาพ
(heal th) สเหลองแสดงความไวตอปฏกรยาของสาร ( react iv i ty) สขาวแสดงคณสมบตพเศษ
ของสาร (special not ice) โดยมเครองหมายเฉพาะกากบ สาหรบแตละสมตวเลขแสดงระดบ
อนตรายจาก 0 ถง 4
ภาพท 6 สญลกษณของระบบ NFPA
42
ระบบ UN องคการสหประชาชาต (United Nation) แบงวตถอนตรายเปน 9 ประเภท โดยใช
สญลกษณอยในรปสเหลยมจตรสเอาดานมมลง
ประเภทท 1 วตถระเบด (explosive)
ประเภทท 2 กาซ (gas)
ประเภทท 3 ของเหลวไวไฟ (flammable liquid)
ประเภทท 4 ของแขงไวไฟ (flammable solid) วตถทลกไหมไดเอง วตถทถกนาแลวเกดกาซไวไฟ
43
ประเภทท 5 วตถออกซไดซ (oxidizer) วตถออรแกนนกเปอรออกไซด (organic peroxide)
ประเภทท 6 วตถมพษ วตถตดเชอ
ประเภทท 7 วตถกมมนตรงส (radioactive)
ประเภทท 8 วตถกดกรอน (corrosives)
ประเภทท 9 วตถอนๆ ทเปนอนตราย (miscellaneous dangerous goods)
44
ระบบ EEC (EU) ตามขอกาหนดของ EEC ท 67/548/EEC สญลกษณแสดงอนตรายเปนรปภาพสดาบน
พนสเหลยมจตรสสสม มอกษรยอกากบทมมขวาบน โดยอกษรยอแบงประเภทของสารเคมดงน
Class E สารระเบดได (explosive) สญลกษณเปนรปแสดงการระเบด
Class F/F+ สารไวไฟหรอไวไฟสงมาก (flammable / highly flammable) สญลกษณรปเปลวไฟ
Class O สารออกซไดซ (oxidizing agent) สญลกษณรปเปลวไฟบนวงกลม
Class T/T+ เปนพษหรอเปนพษมาก (toxic / highly toxic) สญลกษณรปกระโหลกไขว
Class Xn เปนอนตราย (harmful) สญลกษณรปกากบาท
Class Xi สารระคายเคอง (irritant) สญลกษณรปกากบาท
Class C สารกดกรอน (corrosive) สญลกษณรปของเหลวหกจากหลอดทดลองถกมอและโลหะ
Class N เปนอนตรายตอสงแวดลอม สญลกษณเปนรปตนไมและปลาตาย
ภาพท 7 สญลกษณของระบบ EEC (EU)
45
ขอมลความปลอดภยของสารเคม
หนวยงานทใชและเกบสารเคมควรมขอมลความปลอดภยของสารเคมและวตถอนตราย
หรอ Material Safety Data Sheet (MSDS) ของสารเคมแตละชนดเกบไว เพอใหสามารถสบคน
ขอมลสารเคมไดเมอตองการ และสามารถปฐมพยาบาลขนตนไดอยางถกตองและทนทวงท ขอมล
ใน MSDS ประกอบดวยสวนสาคญ 4 สวนใหญ คอ ขอมลพนฐานเกยวกบสารเคม (1-3) ขอมล
เกยวกบอนตรายทเกดจากการใช (4-7) การปองกนอนตรายทอาจเกดขน (8-10) ขอมลทเปน
ประโยชนอนๆ (11-16) ซงมรายละเอยด 16 ขอ ดงน
1. ขอมลเกยวกบสารเคมและบรษทผผลตหรอจดจาหนาย
2. องคประกอบและขอมลเกยวกบสวนผสม CAS No.
3. ขอมลเกยวกบอนตราย สญลกษณอนตราย UN No.
4. มาตรการปฐมพยาบาล
5. มาตรการการผจญเพลง
6. มาตรการเมอมการปลอยสารโดยอบตเหตและขอปฏบตกรณสารเคมหกรวไหล
7. การควบคมการสมผสสารและการปองกนสวนบคคล
8. การจดการและการเกบรกษา
9. สมบตทางเคมและกายภาพ
10. ความเสถยรและความวองไวตอปฏกรยา
11. ขอมลทางพษวทยา
12. ขอมลเชงนเวศน
13. มาตรการการกาจด
14. ขอมลการขนสง
15. ขอมลเกยวกบขอกาหนด/ระเบยบปฏบตอนๆ
16. ขอมลอนๆ
ขอมลความปลอดภยของสารเคมแตละชนดอาจจะมไมครบทกหวขอ แตขอท 1-10 ตองม
สาหรบทกสารเคม เอกสาร MSDS นน สามารถขอขอมลจากบรษททขายสารเคม หรอสบคนจาก
www.chemtrack.org/chem.asp หรอ http://msds.pcd.go.th หรอ http://www.SIRI.org
46
การจดการของเสยในหองปฏบตการ
ของเสยในหองปฏบตการทเปนสารเคม อาจเปนสารเคมทเกบไวนานแลวและไมตองการ
ใชอก ตองนาไปทาลาย หรอสารเคมทเปนของเสยจากการทดลองในหองปฏบตการทใชประโยชน
ไมได หรอสารเคมทหกเลอะโดยบงเอญ การกาจดสารเคมในแตละครงมวธการปฏบตไมเหมอนกน
ทงนขนกบคณสมบตของสารเคมทตองการกาจด นอกจากนของเสยยงเปนสารชวภาพ เชน ซาก
สตวทดลอง เชอจลนทรย หรอเปนสารกมมนตรงส หรอของมคม เชน เขมฉดยา ดงนนการจดการ
ของเสยในหองปฏบตการตองมคณะกรรมการหรอผ รบผดชอบ จดทาคมอขนตอนการกาจดของ
เสยประเภทตางๆ มการจดแบงภาชนะทงของเสยตามประเภทอยางเหมาะสม มการตดปายฉลาก
แสดงชนดของเสยอยางชดเจน มเจาหนาททมความรเพยงพอในการดแลรวบรวม แบงแยกชนด
ของเสย และดาเนนการทาลาย หรอสงทาลาย ตามขนตอนวธการทถกตองของชนดของเสยนนๆ
และตามกฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบตางๆ
การกาจดของเสยจากสารเคม ซงอาจแบงเปนประเภทตางๆ ดงน 1. ของเสยทเปนสารละลายอนทรยและนามนทงโดยใสในภาชนะพลาสตกชนด PE ทน
กรดดางและการกดกรอน หรอทงในขวดแกวทมฝาปดมดชด ระบสวนประกอบของของเสยททงแต
ละครงทฉลากปดขางภาชนะบรรจ
2. ของเสยทเปนสารเคมทมฤทธกดกรอน (กรดหรอดาง) ทงในภาชนะพลาสตกชนด PE
ทนกรดดางและการกดกรอน แยกภาชนะทงระหวาง “กรด” และ “ดาง” หรอทงกรดในขวดแกวทม
ฝาปดมดชด ไมควรทงดางในภาชนะแกว และระบสวนประกอบของของเสยโดยละเอยดทฉลากปด
ขางภาชนะบรรจ
3. ของเสยทเปนสารเคมททาปฏกรยากบเปอรออกไซด เชน อเทอรและสารเคมทอาจจะ
เกดระเบดได เชน กรดพครก (dry picric acid) ควรทงในภาชนะพลาสตกชนด PE ทนกรดดางและ
การกดกรอน หามนาไปทงรวมกบของเสยประเภทอน และเกบรวบรวมไวในบรเวณทอากาศถายเท
สะดวก เพอนาไปทาลายตอไป กรณทมการเกบสารเคมไวนานกวา 1 ป เมอตองการเปดหรอ
เคลอนยายใหแจงเจาหนาททเกยวของเพอปฏบตตามคาแนะนาอยางถกวธ
4. ของเสยทเปนไอออนของโลหะหนก ควรทงในภาชนะพลาสตกชนด PE ทนกรดดางและ
ทนตอการกดกรอน หรอไปทงในขวดแกวทมฝาปดมดชด และเกบรวบรวมไวในบรเวณทมอากาศ
ถายเทสะดวกเพอรอการกาจดตอไป
47
5. ของเสยทเปนสารประกอบฮาโลเจนควรทงในภาชนะพลาสตกชนด PE ทนกรดดางและ
ทนตอการกดกรอน หรอทงในขวดแกวทมฝาปดมดชด เกบแยกตางหากหามเกบรวมกบของเสยท
เปนกรด ดาง และสารออกซไดซ
6. สาหรบของเสยทเปนสารเคมทไมรสวนประกอบ ตองแจงเจาหนาทเพอทาการวเคราะห
หาสวนประกอบของของเสยและดาเนนการทาลายตามขนตอนทถกวธตอไป ในการจดการของเสย
เคมมหลายวธ ไดแก การเผาทง การฝง และการทงลงนา
การจดการของเสยเคมจากหองปฏบตการ มขนตอนการปฏบตดงน 1. จาแนกประเภทของเสยเคม ตองระบไดวาของเสยจากการทดลองประกอบดวยสารเคม
อะไรบาง ปรมาณมากนอยเทาใด และกาหนดวาจะทงเปนสารประเภทใด
2. จดเตรยมภาชนะบรรจของเสยเคมและบนทกการทง โดยตดฉลากทภาชนะบรรจของ
ของเสย ระบประเภทของของเสยเคม และเตรยมเอกสารการบนทกการทงของเสย
3. การทงของเสยเคม ตองทงของเสยลงในภาชนะทจดเตรยมไวใหในหองปฏบตการ
พรอมทงบนทกประเภทของของเสย และปรมาณททงโดยมแนวทางดงน
- สารเคมทเปนกรด ดาง ตองทาปฏกรยาสะเทนเพอใหเปนกลางกอนทง หรอเจอจางให
ความเขมขนนอยกวา 1 โมลาร กอนทงลงอางนา และเปดนาตามมากๆ ปรมาณททงลงอางนาตอง
ไมเกน 500 มลลลตร ถาเปนกรด ดางทแรง หรอมความเขมขนสงมากใหทงในภาชนะบรรจ
- ไมทงสารทเขากนไมไดหรอทาปฏกรยากนรนแรงลงไปดวยกนในอางนา
- ไมทงสารทไมผสมกบนาหรอทาปฏกรยาอยางรนแรงกบนาลงในอางนา เชน อเทอร
- ไมทงตวทาละลายอนทรย (solvent) ทไมละลายนา หรอเปนสารไวไฟลงในอางนา ให
ทงในภาชนะบรรจทจดไวให พรอมทงระบชนดและปรมาตรททงไวทฉลากขางภาชนะใหชดเจน
และตองแนใจวาสารททงลงในภาชนะเดยวกนไมทาปฏกรยากน สามารถรวมกนได ถาของเสยม
ปรมาณมากใหใช safety can
- ไมทงสารขนเหนยว ของแขง หรอสารไวไฟ หรอโลหะหนกลงในอางนาทง
- ถาของเสยเปนสารเคมผสมของแขงเปนผงละเอยด และมตวทาละลายอนทรยใหตวทา
ละลายอนทรยระเหยใหหมดไปในตดดควน และนาของแขงมาทงในถงพลาสตกปดใหมดชดกอน
ทง เพอปองกนการฟ งกระจาย
- ตวทาละลายอนทรยทใชในการสกดสารและมปรมาณมาก อาจรวบรวมเกบไว เพอ
นามากลนกลบคนสาหรบนามาใชซาได
48
- ขวดใสสารเคมทจะทง ใหลางสารเคมใหหมด สวนขวดใสตวทาละลายอนทรย
(solvent) ใหเปดฝาขวดไลใหระเหยจนหมดในตดดควนกอนทง
- อปกรณและเครองแกวในหองปฏบตการทใชแลวและเปอนสารเคมใหนกศกษากาจด
สารเคม และลางทาความสะอาดใหเรยบรอยหลงเสรจงาน
4. การจดเกบของเสย เจาหนาทประจาหองปฏบตการทาการรวบรวมภาชนะบรรจของเสย
และนาไปเกบในบรเวณทคณะฯ และหองปฏบตการจดไว พรอมทงลงนามและวนทกากบ สถานท
จดเกบของเสยเคม ควรเปนบรเวณทมอากาศถายเทด ไมถกแสงแดดโดยตรง สะดวกในการ
เคลอนยาย ไมกดขวางทางเดน และสามารถจดวางของเสยแยกเปนกลมได
การแกปญหาอบตภยทเกดจากสารเคม
สาหรบแนวทางปฏบตในการกาจดสารททาหกหลน หากเปนสารเคมอนตรายและทาหก
เปนปรมาณมาก ควรคานงถงการระเบด การตดไฟ ความเปนพษ และการขาดออกซเจน สาหรบ
หายใจ เมอพจารณาวาสารเคมชนดนนคออะไร เปนของแขงหรอของเหลว ทาหกบรเวณใดบนพน
บนดนหรอในนา มโอกาสเกดปฏกรยาเคมหรอไม ปรมาณททาหก สภาพแวดลอมใกลเคยงและ
อนตรายทอาจเกยวของ เพอทจะไดดาเนนการทาความสะอาดและกาจดตามขนตอนอยางถกวธ
โดยทวไปถาเปนของเหลวจะใชตวดดซบเฉพาะ หรอใชทรายดดซบในบรเวณทเกดอบตเหต แลว
รวบรวมนาไปกาจดดวยวธทเหมาะสม ระวงไมใหมการสมผสรางกายโดยตรง หรอการฟ งกระจาย
ของฝ นละอองหรอไอระเหย หองปฏบตการควรมขนตอนดาเนนการสาหรบสารเคมทหกดงน
การเตรยมวสดอปกรณสาหรบจดการสารเคมทหก - วสดดดซบ เชน ทรายแหง ขเลอย กระดาษซบแผนใหญ ฟองนา
- อปกรณตก กวาด รองรบสารทหกหลน เชน แปรงขนแขง ถาดพลาสตก
- สารเคมสาหรบการสะเทน เชน โซเดยมคารบอเนต (sodium carbonate) และโซเดยม
ไบซลเฟต (sodium bisulfate) ซงตองดาเนนการโดยผ ทไดรบมอบหมายเทานน และ
เตรยมวธการทาลายสารเคมและวสดดดซบทใชแลว
- อปกรณปองกนอนตรายสวนบคคลทเหมาะสมกบชนดของสารเคม
49
การจดการทวไปเมอมสารเคมหกหลน - แจงเตอนเจาหนาทผ ทมโอกาสเขาสมผสใหทราบถงบรเวณทมสารเคมหกหลนกนให
ผไมเกยวของออกจากพนท
- เมอมสารเคมหกในปรมาณนอยๆ (นอยกวา 10 มลลลตร) ใชกระดาษซบทงในภาชนะท
เหมาะสม หากหกในปรมาณมากและเปนสารไมไวไฟและไมระเหย ใหใชสารดดซบ เชน
clay ขนาด 30 mesh ถาเปนกรดใช neutralizer เชน โซเดยมไบคารบอเนต
- หากสารไวไฟหก ตองปดแหลงความรอนและประกายไฟ
- ระหวางการเกบและทาความสะอาดพนท ตองใชอปกรณปองกนอนตราย เชน หนากาก
และถงมอ
- ใชวสดดดซบ เชน ทราย กระดาษซบ หรอฟองนา ในการดดซบหรอปองกนการกระจาย
ของสารเคมของเหลว
- ตกสารเคมทหกหรอวสดดดซบสารเคมทใชแลว ใสภาชนะทเหมาะสม ระบฉลากให
ชดเจนวาดดซบสารเคมอะไร ปรมาณประมาณเทาใด
- วสดทดดซบสารเคมทระเหยงาย นาไปไวในตดดควนใหสารเคมระเหยไปกอน แตตอง
ระวงการเกดประกายไฟ
- เมอกาจดสารเคมทหกแลว ควรทาความสะอาดพนทใหสะอาด โดยใชไมถพนดามยาว
50
บทท 4
การปฐมพยาบาลเบองตน อปกรณปฐมพยาบาลทควรมประจาหองปฏบตการ
- ชดยาปฐมพยาบาลเบองตน ประกอบดวย นายาลางแผล ยาใสแผลสด ยาแกปวด
ยาทาบรรเทาอาการจากแผลไฟไหม หรอนารอนลวก
- อปกรณการปฐมพยาบาล เชน ผาพนแผลทผานการฆาเชอ กรรไกร สาล เขมกลด
แกวลางตา พลาสเตอร ผายด เปนตน
- คมอการใชยาชนดตางๆ
การปฐมพยาบาลเบองตน
1. การดแลบาดแผลจากของมคมและแผลเขมทมตา การปฐมพยาบาลและรกษา 1) การหามเลอดและประเมนความรนแรงของบาดแผล
ในกรณทแผลตนเลอดจะหยดไดเอง เพยงแตกดไว แตถาแผลลกและมการทาลาย
ของเสนเลอดมากเลอดกจะออกมาก ใหใชผาสะอาดปดและพนทบดวยผายด สวนใหญเลอดกจะ
หยด การหามเลอดโดยใชวธการรดเหนอแผลจะทาใหเลอดไปเลยงเซลลนอยลง ถารดไวนานจะทา
ใหเกดผลเสยมากกวาผลด และจะทาลายเสนประสาทดวย ในการหามเลอดนนจะตองคานงถง
ความสะอาดและควรใหอวยวะสวนทไดรบบาดแผลอยนงๆ
2) การดแลรกษาแผล
บาดแผลทสกปรกและขอบแผลไมเรยบใหฉดลางแผลดวยนาเกลอความเขมขน 0.9
เปอรเซนต นาน 5-10 นาท (ในกรณแผลตน กอนลางอาจใชผากอสชบยาชาวางบนแผลนาน 5-10
นาท จะเปนการชวยลดความปวดขณะลางแผลไดมาก และชะลางแผลไดสะอาดดวย) การทา
ความสะอาดแผลทดนน จะตองลางสงสกปรกออกใหหมดและทาใหเนอแผลชานอยทสด บาดแผล
ทสกปรกใหใชสบยา (surgical scrub soap) ลาง โดยใชผากอสถเบาๆ หรอฉดลางแผลโดยดด
นายาดวยไซรงคฉดยาตอกบสายยางออน สาหรบแผลทมขนาดใหญ ปรแยกมาก ควรพบแพทย
เพอเยบแผล มฉะนนจะเพมความเสยงตอการตดเชอ ควรปรกษาแพทยถาเปนแผลทลกแตปาก
แผลเลก เนองจากวาแผลลกษณะดงกลาวจะตดเชอไดงายกวาแผลโดยทวไป กรณแผลมลกษณะ
แดง บวม ปวดมากกวาปกต มหนอง หมายถง แผลนนเกดการตดเชอขน
51
2. แผลไฟไหม นารอนลวก การปฐมพยาบาลและรกษา
1) ฉกหรอตดเสอผาบรเวณทถกไฟไหม นารอนลวกออก หากเปนเสอผาทไหมไฟและ
ดบแลว ถาตดทแผลไมตองดงออก
2) ถอดเครองประดบทรดอย เชน แหวน กาไล นาฬกา หรอเครองประดบอนๆ รวมถง
เขมขด รองเทา มฉะนนอาจเอาไมออก เนองจากการบวม และอาจทารายเนอเยอได หากเปนวตถ
ทอมความรอน
3) ทาใหบรเวณทถกไฟไหมนารอนลวกเยนลงโดยเรวทสด (ทาอยางนอย 10 นาท) โดย
ราดดวยนาเยนโดยทนท หรออาจใชผาชบนาเยนประคบบรเวณแผลไหมทนท เพอลดการทาลาย
ของเนอเยอจากความรอน หามใชนาแขงเนองจากอาจทาใหเกดความชอกชาและบาดเจบบรเวณ
แผลไหมมากขน
4) ทาความสะอาดแผลโดยลางดวยนาสบ จากนนกาจดสงแปลกปลอมและเนอเยอท
สกปรกออก เชน การโกนขนโดยรอบบรเวณแผลเพอสะดวกในการทาแผล ทาแผลดวยยาฆาเชอ
(topical chemother apeutic agent) เชน silvadene, sulfamylon และ betadine
5) กรณผวหนงแสบ รอน แดง ปวด หรออาจเกดพพองขนบาง ใหใชเจลวานหางจระเข
หรอยาฆาเชออนๆ ทเหมาะสม หามเจาะถงนาหรอตดหนงสวนทพองออก สาหรบกรณทผวหนง
แสบ รอน แดง ปวด หรอพพองบรเวณสาคญ ควรปรกษาแพทย เนองจากตองการการรกษา และ
ใชยาฆาเชอทดกวาทวไป
6) ผ ปวยควรเขารบการฉดวคซนกนบาดทะยก เพอกระตนภมคมกน หากผ ปวยไมไดรบ
วคซนนในชวง 5 ป มากอน
3. บาดแผลจากกระแสไฟฟาชอต อาจทาใหเกดแผลไหม เนอเยอทลกจากผวหนงอาจจะไดรบผลกระทบดวย แตจะใช
เวลาประมาณ 2-3 วน จงจะแสดงอาการออกมา ผ ปวยทถกไฟฟาดดตดอยกบบรเวณทสมผส
จะทาใหเกดการไหมทรนแรง
การปฐมพยาบาลและรกษา 1) ทาการดงผ ปวยออกจากกระแสไฟฟา วธทงายทสด คอ ตดกระแสไฟฟาโดยการปด
สวตซ แตถาไมสามารถกระทาไดโดยวธน ตองดงผ ปวยออกจากกระแสไฟฟา โดยยนบนกระดานท
ไมเปยกนา หรอยนบนวสดทเปนฉนวนชนดอนๆ เชน แผนยาง
52
2) เมอดงผ ปวยออกจากกระแสไฟฟาแลว ลงมอกระตนหวใจและผายปอดใหทนท ตอง
ชวยเหลอจนกระทงผ ปวยหายใจได และควรรบนาสงโรงพยาบาลทนทหากผ ปวยมอาการหนก
ภาพท 10 การปฏบตการในการชวยเหลอผถกกระแสไฟฟาชอต
4. อบตเหตจากสารเคม 4.1 สารเคมเขาตา สารเคมทไดรบจากการสมผสใหรบลางออกดวยนาทนท และถาใชนาทไหลรนจาก
กอกชะลางออกจะไดผลดยงขน ไมควรใชสารเคมใสโดยหวงผลวาจะทาใหเกดปฏกรยาลบลางกน
ได เพราะปฏกรยาเคมสวนใหญจะเกดความรอน ทาใหเปนอนตรายกบผวหนงมากขน
การปฐมพยาบาลและรกษา 1) หามผ ปวยขยตาและรบลางตาดวยนาสะอาดจานวนมาก โดยเอยงศรษะใหตา
ทไดรบอนตรายเอยงลงขางลาง และใหนาไหลจากหวตาไปทางหางตา เปดตาทงสองขางดวยมอ
จนสารเคมถกชะลางออกหมด
2) ทาการปดตาดวยผาสะอาด เชน ผาเชดหนา พบปดตาขางทบาดเจบ แลวจงใช
ผาพนทบอกครง อยากดหรอใชแรงบนลกตา การปดตาทงสองขางเปนการปองกนการเคลอนไหว
ของตาอกขางทปกต อยาขยบลกตาไปมา และไปพบแพทยทนท
53
ภาพท 11 การลางตาเมอสารเคมเขาตา
4.2 สารเคมหกรดตามรางกาย การปฐมพยาบาลและรกษา 1) นาผ ปวยออกจากบรเวณนน และนาเสอผาทเปอนสารเคมออก
2) หากมการปนเปอนทผวหนงใหลางดวยนาสะอาดเพอขจดสารเคมนนออก
3) กาจดสารนนจากรางกาย หรอแกพษของสารตามคมอหองปฏบตการ 4.3 สารเคมเขาสรางกาย การปฐมพยาบาลและรกษา 1) ทาใหผ ปวยอาเจยน ซงวธททาไดงายและรวดเรว คอ การลวงคอเปนการกระตน
บรเวณหลงคอ (posterior pharynx) ใหดมนา หรอรบประทานไขขาวดบ 4-5 ฟอง เพอใหอาเจยน
การใหยากระตนใหอาเจยน ซงยาทจาทาใหผ ปวยอาเจยนม 2 ชนด ไดแก นาเชอม ipecac (syrup
of ipecac) และ apomorphine
2) การปองกนการดดซมของสารเคม โดยใหรบประทาน activated charcoal ซง
จะไปจบกบสารเคม ปองกนไมใหรางกายของผ ปวยดดซมเอาสารเคมเขาไป มกจะใหหลงจากทม
การกระตนใหผ ปวยอาเจยน (หรอหลงจากลางทอง) ขนาดทใช คอ 20-50 กรม ผสมในนา 100-
200 มลลลตร
3) รบนาสงโรงพยาบาลทนท เมอพบวาผ ปวยมอาการหนก
54
5. แกสรว การปฐมพยาบาลและรกษา 1) นาผ ปวยออกไปยงบรเวณทมอากาศบรสทธ
2) ควรปลดเสอผาทบรเวณคอและเอวใหหลวม และใหความอบอนแกรางกาย
3) ทาการชวยเหลอโดยการใหออกซเจน หากไมมออกซเจนควรผายปอดใหดวยวธปาก
ตอปากไปเรอยๆ จนกระทงผ ปวยหายใจเองได
4) หากผ ปวยไดรบแกสพษ ควรอยภายใตการดแลของแพทย
6. ลมบาหม ลมชก การปฐมพยาบาลและรกษา 1) อยในความสงบ ใจเยน เนองจากอาการชกจะตองเปนไป และจะหยดเองเมอถง
เวลา
2) ชวยปองกนการบาดเจบทอาจจะเกดขนจากการชก เชน ลมหวฟาดพน เปนตน หา
หมอน หรอสงทนมๆ มาหนนหว คลายกระดม เขมขด ใหหลวม สบายตว โดยเฉพาะบรเวณ คอ
3) หามใชอะไรงดปากเดดขาด เพราะจะทาใหเกดบาดแผลในชองปาก คนทชกจะไม
กลนลนตวเองระหวางการชก ซงผดจากความเชอเกาทเคยทากนมา
4) ใหคนไขนอนตะแคง เพอไมใหนาลายไหลลงไปจกในคอ ไมตองตกใจถาคนไขอาจ
หยดหายใจเปนครงคราว
5) นาสงแพทยทนทถาคนไขชกนานเกน 5 นาท หรอมการชกครงท 2 ตามมา
6) เมอคนไขฟนขนมา ใหปลอบประโลมใหคนไขรสกสบายใจ
55
บทท 5
การดาเนนการในภาวะฉกเฉน
การเตรยมการเพอรองรบภาวะฉกเฉน
เมอเกดเหตการณ ผควบคมงาน หวหนาหองปฏบตการ หรอผไดรบมอบหมาย ตองไปถงท
เกดเหตทนทเพอควบคมสถานการณและดาเนนการดงน
- ควบคมบรเวณทเกดเหต
- ปฐมพยาบาลเบองตน และเรยกทมชวยเหลอ
- ควบคมอบตเหตทอาจเกดขนอกครง
- หาสาเหตและเกบรวบรวมขอมลทเกยวของ
- เกบรกษาหลกฐานททาใหเกดอบตเหต เมอจะมการเปลยนแปลงหรอเคลอนยาย
- รายงานอบตเหตอบตภยทเกดขนใหผบงคบบญชาทราบโดยเรว
- มการสอบสวนเหตการณทเกดขนเพอหาสาเหต และมาตรการปองกนการเกดซา
ขอปฏบตทวไป ในกรณฉกเฉน ทงกรณเพลงไหม เกดการระเบด หรออบตเหตตางๆ
1. ใหความชวยเหลอผอยในเหตการณ และนาออกนอกบรเวณนน
2. มการเตอนบคคลตางๆ ถงอนตรายเพอความปลอดภย
3. ใหการปฐมพยาบาลทนท ตามความเหมาะสม เชน การลางตา หรอรางกาย โดยใช shower
4. ดบเพลงขนาดยอมดวยถงดบเพลงทเตรยมไวในพนนนๆ หากเพลงรนแรง หรอกนบรเวณกวาง
ใหตดตอหนวยดบเพลงทนท
5. ปดเครองมอตางๆ
6. หามเคลอนยายคนเจบ หากการเคลอนยายจะทาใหอนตรายมากขน
7. หากเสอผาตดไฟ ใหกลงไปมาบนพนเพอใหไฟดบ หรอชะดวย safety shower
8. หากสารเคมหกรดรางกาย ใหทาการถอดเสอผาทเปอนสารเคมออก และลางดวย safety
shower ใหนาไหลผานประมาณ 15 นาท
9. หากสารเคมเขาตา ลางลกตา และเปลอกตาดานในดวยนาประมาณ 15 นาท หรอลมตาในนา
ในกรณใสคอนแทคเลนสใหถอดออกกอนลาง
56
วธปฏบตเมอเกดเหตเพลงไหม
1. ชวยเหลอผ ทตกอยในอนตรายกอน โดยตวเองตองไมตกอยในอนตรายเสยเอง
2. กดป มสญญาณเตอนภยทอยบรเวณใกลเคยง และแจงเหตใหผอยใกลเคยงทราบ
3. แจงเหตเพลงไหมกบหนวยงานทรบผดชอบ เพอขอความชวยเหลอ
4. แยกสวนทเกดเพลงไหมออกจากสวนอน เชน โดยการปดประต หนาตาง
5. ทาการหยดกระบวนการทอาจกอใหเกดอนตราย หรอปดเครองมอ ทกาลงทางานอย หาก
สามารถดาเนนการไดอยางปลอดภย
6. พยายามดบเพลงเอง เฉพาะทมนใจวาสามารถดาเนนการไดอยางปลอดภยเทานน
7. ในกรณเหตเพลงไหมบรเวณกวางใหอพยพหลบภยอยนอกอาคาร
8. ในกรณเหตเพลงไหมทเกดจากสารเคม หามดบดวยตนเอง ควรรบแจงกบหนวยงานทรบผดชอบ
วธปฏบตเมอเกดอบตเหตหรอเหตฉกเฉนจากชวภาพ
ในขณะปฏบตงานกบเชอจลนทรย เมอผปฏบตงานเกดอบตเหต หรอเหตฉกเฉน จะตอง
ปฏบตดงน
1. แจงเตอนผ รวมงานใหทราบเพอปองกนการตดตอ และการแพรกระจายเชอ
2. ทาความสะอาดรางกายดวยสบ (ควรใชสบฆาเชอโรค) และนา สาหรบตาใชนายาลางตา และ
ปากใหใชสารละลายโซเดยมคลอไรด ความเขมขน 0.9 เปอรเซนต
3. รบใหการชวยเหลอ ปฐมพยาบาล หรอสงไปสถานพยาบาลเรงดวน (แลวแตกรณ)
4. แจงหวหนาหองปฏบตการ และ/หรอผดแลปฏบตการทราบภายใน 1 ชวโมง
5. นาไปพบแพทยเพอทาการรกษา หรอใหคาปรกษาตอไป
การจดการบรเวณทปนเปอนเชอ
1. แจงเตอนผ รวมงานและเจาหนาทประจาหองปฏบตการ
2. กาหนดจด และแยกบรเวณทปนเปอนเชอ
3. สวมใสอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคลใหเหมาะสม
4. ใช forceps คบ หรอโกยเศษแกวออกใหหมด
5. ใชผาขนหนทดดซบไดดคลมบรเวณดงกลาวใหทว
6. ราดดวยนายาฆาเชอ (clorox หรอ saflon) ลงทผาขนหนใหชม ทงไวประมาณ 20 นาท
57
7. นาผาออก เชดบรเวณนนใหสะอาดดวยแอลกอฮอล สบ หรอนาสะอาด
8. ควรทงวสดอปกรณทปนเปอนเชอ ไมควรนากลบมาใชซา
58
เอกสารอางอง
1. ขอกาหนดดานความปลอดภยในหองปฏบตการ กรมวทยาศาสตรการแพทย การจดการ
ความรสการปฏบต สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) แผนงาน
คมครองผบรโภคดานสขภาพ
2. ความปลอดภยทวไปในหองปฏบตการ ขอกาหนดดานความปลอดภยในหองปฏบตการ
กรมวทยาศาสตรการแพทย
3. ความปลอดภยในการทางานในหองปฏบตการ คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยหวเฉยว
เฉลมพระเกยรต พ.ศ. 2551
4. คมอความปลอดภยการทางานกบสารเคมและสารชวภาพ มหาวทยาลยเทคโนโลย
พระจอมเกลาธนบร พ.ศ. 2550
5. คมอความปลอดภยในหองปฏบตการ คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ
พ.ศ. 2551
6. คมอความปลอดภยทางชวภาพสาหรบหองปฏบตการ กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและ
สหกรณ พ.ศ. 2551
7. คมอประชาชน เรองนารเกยวกบการปฐมพยาบาลเบองตน สถาบนการแพทยดาน
อบตเหตและสาธารณภย กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข
8. วรตน ศรนพคณ และ ศร ศรนพคณ. การปฐมพยาบาล. พมพครงท 3. สานกพมพแหง
จฬาลงกรณมหาวทยาลย. กรงเทพฯ. 2543. 185 หนา.
9. สดาพรรณ ธญจรา และ วนดา ออประเสรฐศกด. การพยาบาลฉกเฉนและอบตภยหม.
โครงการตาราภาควชาพยาบาลศาสตร คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด
มหาวทยาลยมหดล. พมพครงท 3. บรษท สามเจรญพานชย (กรงเทพ) จากด. 510 หนา.
10. U.S. Department of Health and Human Services. Biosafety in Microbiological
and Biomedical Laboratories. 4th edition. U.S. Government Printing Office,
Washington, DC. 1999.
11. World Health Organization. Laboratory Biosafety Manual. 3rd edition. WHO
Distribution and Sale Service. Geneva. 2004.