เอกสารวชาการเฉพาะสาขา 2557

อรณช รงธปานนท

สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร

ภมภาคนยมกบอาเซยน

Regionalism and ASEAN

ภมภาคนยมกบอาเซยน

-----------------------------------------------------------------

ปทพมพ 2557

จานวนหนา 128 หนา

พมพครงท 1 จานวน 150 เลม

จดทาโดย อรณช รงธปานนท

สานกวชาการ สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร

ถนนอทองใน เขตดสต กรงเทพมหานคร 10300

โทรศพท 0-2244-2060 โทรสาร 0-2244-2058

Website: http://www.parliament.go.th/library

พมพท สานกการพมพ สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร

ถนนประดพทธ เขตพญาไท กรงเทพมหานคร 10400

โทรศพท 0-2244-2123

สามารถดเอกสารรปแบบอเลกทรอนกสไดท http://www.parliament.go.th/library

ข

ค

บทสรปผบรหาร

ภมภาคนยม (Regionalism) คอ การรวมกลมระหวางประเทศภายในภมภาคเดยวกน โดยผานกระบวนการ

จดตงองคการความรวมมอระดบภมภาคทสามารถจดระเบยบความสมพนธระหวางประเทศในมตตาง ๆ ทแตละ

ประเทศสมครใจและยนยอมเขาเปนสวนหนง โดยการจดทาขอตกลงอยางเปนทางการ หรอโดยการเจรจา

หารอรวมกนอยางไมเปนทางการ อนมจดมงหมายเพอสรางขอผกพนในเชงพฤตกรรมและนโยบาย ตลอดจน

บรณาการความรวมมอระหวางกน ทงน องคการระดบภมภาคไมไดมรปแบบทแนนอน และไมจาเปนวา

ทกองคการตองยดหลกดาเนนการแบบเดยวกน บางองคการอาจมลกษณะความรวมมอระหวางรฐบนพนฐาน

ของหลกเคารพอานาจอธปไตยของประเทศสมาชก คอมลกษณะเปนเพยงความรวมมอระหวางรฐบาล

(Inter-governmental Organisation) หรอบางองคการไดยกระดบใหมลกษณะเหนอรฐ (Supranational

Organisation) ซงเปนผลมาจากกระบวนการสรางระเบยบแบบแผนเชงสถาบนและกฎหมายอยางเครงครด

โดยรฐบาลของแตละประเทศตองยอมถายโอนอานาจอธปไตยสสถาบนเหนอรฐนน

สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต หรออาเซยน (The Association of Southeast Asian

Nations: ASEAN) เปนองคการระหวางประเทศในระดบภมภาคทกอตงขนในยคสงครามเยน (พ.ศ. 2490 - 2534)

ซงเปนชวงเวลาของการตอสกนระหวางมหาอานาจสองฝายทมอดมการณทางการเมองทแตกตางกน ระหวาง

สหภาพโซเวยตทปกครองดวยระบอบคอมมวนสต กบสหรฐอเมรกาทปกครองดวยระบอบเสรประชาธปไตย

ทงสองฝายไมไดตอสกนดวยกาลงทางทหาร แตทาสงครามจตวทยา แขงขนกนสะสมอาวธ เทคโนโลยอวกาศ

และเศรษฐกจ มการจารกรรมขอมลลบของอกฝายหนง และทาสงครามผานสงครามตวแทน (Proxy War)

เพอหาประเทศทมอดมการณคลายคลงกนมาเปนเครองถวงดลอานาจกบฝายตรงขาม ดงนน การรวมกลม

ระหวางประเทศในชวงนจงเกดจากการรเรมหรอผลกดนของประเทศมหาอานาจ โดยใหประเทศในแตละ

ภมภาครวมตวกนเพอสนบสนนลทธทางการเมองฝายตน และตอตานลทธทางการเมองฝายตรงขาม แตเนอง

ดวยประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตไมตองการเขาไปมสวนเกยวของดวย และตองการธารงอยอยาง

เปนกลางและสนต ดงนน การกอตงอาเซยนจงเปนผลจากความหวงรวมกนของประเทศผกอตง คอ

อนโดนเซย มาเลเซย สงคโปร ฟลปปนส และไทย ทตองการพงพาตนเองแทนการพงพามหาอานาจอยางทเคย

เปนมา และตองการใหองคการทจดตงขนนเปนเครองคาประกนความมนคงและเสถยรภาพของประเทศ

สมาชกในสถานการณทภมภาคกาลงเปนเวทของการตอสทางอดมการณทางการเมอง ทงน อาเซยนยงเปนผล

จากววฒนาการความรวมมอระดบภมภาคทมขนกอนหนานน ประสบการณทผานมาขององคการสนธสญญา

ง

รวมปองกนเอเชยตะวนออกเฉยงใต (The Southeast Asian Treaty Organisation: SEATO) สมาคมอาสา (The

Association of Southeast Asia: ASA) และกลมมาฟลนโด (Malaya-Philippines-Indonesia: MAPHILINDO)

เปนอทาหรณในการกาหนดแนวทางความรวมมอเพอปองกนความลมเหลวของอาเซยน อาท การจากดสมาชก

ไวเฉพาะประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเทานน และการจดโครงสรางองคการอยางหลวม ๆ และ

ยดหยน ซงแนวทางเหลานไดเกอกลและเปดโอกาสใหอาเซยนถอกาเนดขนและสามารถพฒนาไปอยางตอเนอง

เมอสงครามเยนเรมคลคลายและยตลงใน พ.ศ. 2534 มตความสมพนธระหวางประเทศไดเปลยนแปลงไป

และทาใหมการจดระเบยบโลกใหม แตละประเทศตางประเมนสถานะของตนเองในระบบโลก และสราง

ความสมพนธใหมกบประเทศมหาอานาจและประเทศเพอนบาน เพอสรางฐานอานาจการตอรองและการพงพา

อาศยซงกนและกนโดยผานความรวมมอระหวางประเทศในรปแบบตาง ๆ การรวมกลมระดบภมภาคหรอ

ภมภาคนยมในยคนจงมลกษณะแตกตางจากภมภาคนยมในยคสงครามเยน ภมภาคนยมในลกษณะใหมเปน

การรวมกลมระหวางประเทศทรเรมโดยประเทศภายในภมภาคนน ๆ ไมไดเนนการรวมตวกนตามลทธทาง

การเมอง และมหาอานาจภายนอกภมภาคไมไดเขามามบทบาทในการขบเคลอนการรวมกลมอยางทเคย

ปรากฏในยคสงครามเยน ฉะนน ประเทศในภมภาคจงเปนตวแสดงหลกในการขบเคลอนกจกรรมขององคการ

และเปนไปดวยความสมครใจมากกวาถกแรงขบจากตวแสดงภายนอกภมภาค พรอมกนนภมภาคนยมใหม

ยงใหความสาคญกบความรวมมอในดานอน ๆ นอกจากดานการเมอง เชน เศรษฐกจ การพฒนาสงคม สทธ

มนษยชน และสงแวดลอม เปนตน

สาหรบอาเซยน การเปลยนแปลงของระเบยบโลกมสวนผลกดนใหอาเซยนปรบเปลยนการดาเนนงาน

และกลไกความรวมมอจากลกษณะภมภาคนยมเกาเปนภมภาคนยมใหม ไดมการขยายสมาชกภาพให

ครอบคลมทกประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต (ยกเวนสาธารณรฐประชาธปไตยตมอร-เลสเต ทเพงเปน

ประเทศเอกราชใหมเมอ พ.ศ. 2545) และพฒนาความสมพนธกบประเทศและองคการตาง ๆ ภายนอกภมภาค

อยางตอเนอง ทงน ตลอดระยะเวลาทผานมาอาเซยนไดอาศยหลกการในการดาเนนความสมพนธทเรยกวา

“วถอาเซยน” (ASEAN Way) ซงไดแก 1) การเคารพในอานาจอธปไตย ความเทาเทยมกน บรณภาพแหง

ดนแดน 2) การไมแทรกแซงกจการภายใน 3) การแกไขปญหาโดยสนตวธ 4) การไมใชหรอขวาจะใชกาลง และ

5) ใชการปรกษาหารอและหลกฉนทามตเปนพนฐานของกระบวนการตดสนใจ อาเซยนไดยดมนหลกการ

เหลานในการดาเนนความสมพนธระหวางกน โดยตระหนกวาทกประเทศมสทธเสมอภาคในการดาเนนความ

รวมมออยางเทาเทยมกนในกรอบของอาเซยน และทกประเทศมสทธทจะดาเนนกจการภายในของตนเองโดย

ไมตองเผชญกบการบบคนจากภายนอก

จ

กวาสทศวรรษทอาเซยนธารงอยทามกลางการเปลยนแปลงของยคสมย มการพฒนาปรบปรงกลไก

การดาเนนงานใหมความสอดคลองกบแนวโนมของโลก รวมทงสามารถรวม 10 ประเทศในภมภาคใหอย

รวมกนไดอยางสนตทามกลางความแตกตางหลากหลาย แมวาการรวมตวของอาเซยนจะยงไมเขมขน

เชนเดยวกบสหภาพยโรป (European Union: EU) แตอาเซยนไดตระหนกถงความสาคญของการบรณาการ

เพอรบมอกบความทาทายรปแบบใหมของโลกในศตวรรษท 21 และปจจบนอาเซยนมกฎบตรอาเซยน (ASEAN

Charter) ซงเปรยบเสมอนเปนกรอบกตกาขององคการ และมงหมายใหอาเซยนเปนองคการทมประสทธภาพ

เคารพกฎกตกาในการทางานมากขน และมประชาชนเปนศนยกลาง

ขณะนอาเซยนกาลงอยระหวางการขบเคลอนไปสประชาคมอาเซยน (ASEAN Community: AC)

ภายใตสามเสาหลก คอ ประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยน (ASEAN Political-Security Community:

APSC) ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community: AEC) และประชาคมสงคมและ

วฒนธรรมอาเซยน (ASEAN Socio-Cultural Community: ASCC) ภายใน พ.ศ. 2558 แตในทนอาเซยน

ไมไดมความมงหวงทจะสรางประชาคมอาเซยนใหเปนองคการเหนอรฐเชนเดยวกบสหภาพยโรป อาเซยนเลอก

ทจะบรณาการในรปแบบทแตกตางออกไป โดยเปนการบรณาการในลกษณะทเรยกวาองคการระหวางประเทศ

ซงเปนเพยงความรวมมอระหวางรฐโดยไมมการสละอานาจอธปไตยใหแกองคกรกลาง ฉะนน จงไมอาจนา

การบรณาการของสหภาพยโรปและอาเซยนมาเปรยบเทยบกน เพราะสององคการนตางมรปแบบและความ

มงหมายของการบรณาการทแตกตางกน อยางไรกด กระบวนการบรณาการของอาเซยนเพงจะเรมตนขน

อาเซยนสามารถเรยนรจากประสบการณของสหภาพยโรปได ทงจากความสาเรจและขอผดพลาด

ปฏญญากรงเทพฯ (Bangkok Declaration) ซงเปนธรรมนญกอตงอาเซยน และความตกลงฉบบตาง ๆ

ทประเทศสมาชกอาเซยนไดทารวมกนตลอดระยะกวา 40 ปทผานมา รวมทงกฎบตรอาเซยน แผนงานการ

จดตงประชาคมอาเซยนทงสามเสาหลก และขอตกลงอน ๆ ในการมงไปสการเปนประชาคมเดยวกน เปนเรอง

ทมกฎหมายระหวางประเทศรองรบความสมพนธ นตสมพนธในลกษณะตาง ๆ ทมอยน ทาใหประเทศสมาชก

อาเซยน รวมทงประเทศไทย ตองกาหนดนโยบาย จดทาแผนงาน ปรบปรงโครงสรางและภารกจของหนวยงาน

ภาครฐ และตองจดใหมการแกไขหรอปรบปรงกฎหมายภายในใหสอดคลองกบขอผกพนทมตออาเซยน

โดยเฉพาะความตกลงทนาไปสการเปนประชาคมอาเซยน ในการน รฐสภาซงเปนองคการดานนตบญญตจงเขา

มามสวนเกยวของในกระบวนการจดทาความตกลงระหวางประเทศ การบญญตกฎหมายเพอสงเสรมและแกไข

ปญหาจากการปฏบตตามขอผกพนของอาเซยน ตลอดจนการพจารณาตรวจสอบการบรหารราชการแผนดน

และการใชจายงบประมาณของฝายบรหารในดานความสมพนธระหวางประเทศและกจการของอาเซยนวาม

ฉ

ความเหมาะสม เปนประโยชน และสอดคลองกบรฐธรรมนญหรอไม ขณะเดยวกนกตองคานงถงการรกษา

ความเปนหนสวนของประชาคมอาเซยนไดอยางมเกยรตและเทาเทยมกนดวย นอกจากน รฐสภายงสามารถทา

หนาทเผยแพรขอมลขาวสารเกยวกบอาเซยนใหแกสาธารณะไดรบทราบ โดยผานกจกรรมตาง ๆ เพอให

ประชาชนและชมชนตระหนกรและเขาใจเกยวกบประชาคมอาเซยน ตลอดจนโอกาส ความทาทาย และสงท

ประชาชนจะตองปรบตวเมอเขาสประชาคมอาเซยนในอนาคต

การทรฐสภาไทยจะแสดงบทบาทตามทกลาวมาขางตนไดอยางมประสทธภาพ สมาชกรฐสภา

ขาราชการและเจาหนาทของรฐสภา ควรตระหนกถงความสาคญในการเตรยมความพรอมสประชาคมอาเซยน

และพรอมปฏบตหนาทภายใตบรบทใหมเมอกาวสประชาคมอาเซยน ทงน ในฐานะทขาราชการและเจาหนาท

ของรฐสภามสวนสาคญอยางยงในการสนบสนนการปฏบตงานของสมาชกรฐสภา จงควรพฒนาทกษะทจาเปน

ตอการปฏบตงานในสงคมยคใหม อาท ดานภาษาตางประเทศ ดานเทคโนโลยและคอมพวเตอร และดานการ

สอสารและการตดตอประสานงาน รวมทงเพมเตมความรเกยวกบพนธกรณทประเทศไทยมตออาเซยน และ

สรางองคความรทเปนสหสาขาวชา เพอวเคราะหเชอมโยงประเดนตาง ๆ ไดรอบดาน รวมทงสรางเครอขาย

ระหวางรฐสภาไทยกบสถาบนนตบญญตของประเทศอน ๆ ในอาเซยนดวย เพอแลกเปลยนเรยนรและนาไปส

การประสานความรวมมอระหวางสถาบนนตบญญตในอาเซยนตอไป เพราะในอนาคตบคลากรของรฐสภาตอง

มความสามารถในการบรหารจดการในสถานการณทมความขดแยงในตวเองสง ตองมความยดหยน และ

สามารถปรบตวใหสอดคลองตามสถานการณของภมภาค และรบมอกบความเปลยนแปลงของโลกได

------------------------------------------

ช

คานาจากสานกวชาการ

ภมภาคนยมกบอาเซยน เปนเอกสารวชาการเฉพาะสาขาทจดทาขนตามภารกจของสานกวชาการ

เพอใหบรการทางวชาการและสนบสนนการปฏบตงานของสมาชกรฐสภาทางดานนตบญญต ทงน สานก

วชาการไดตระหนกถงความสาคญในการปฏบตหนาทตามภารกจดงกลาว จงไดสนบสนนใหบคลากรของสานก

วชาการจดทาเอกสารวชาการเรองนขน โดยดาเนนการศกษา คนควา และรวบรวมสถต ขอเทจจรง บทความ

งานวจย และขอมลทเกยวของ เพอเรยบเรยง วเคราะห เสนอประเดนปญหา รวมทงอางองตามหลกวชาการ

เพอเปนขอมลเบองตนประกอบการปฏบตงานดานนตบญญตของสมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา

คณะกรรมาธการ และบคคลทเกยวของในวงงานรฐสภา

จงหวงวาเอกสารวชาการฉบบนจะเปนประโยชนตอวงงานรฐสภาและผทสนใจตอไป

สานกวชาการ สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร

มนาคม 2557

ซ

คานาจากผเขยน

สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต หรออาเซยน ซงกอตงขนเมอ พ.ศ. 2510 เปนองคการ

ระหวางประเทศทประเทศไทยมบทบาทสาคญในการรวมกอตง และอยคกบภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

มานานกวา 40 ป แตชวงเวลาทผานมา คนไทยจานวนไมมากนกทรจกวาอาเซยนคออะไร และมบทบาทอยางไร

ตอประเทศไทยและภมภาค บางคนรจกแตกเพยงผวเผนเทานน คนไทยอกจานวนมากเพงไดรจกอาเซยน

เมอไมกปทผานมานเมอผนาอาเซยนประกาศทจะเรงบรณาการความรวมมอไปสประชาคมอาเซยนภายใน

พ.ศ. 2558 หนวยงานตาง ๆ ทงภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสงคมตางนาเสนอเนอหาขอมลตาง ๆ

เกยวกบอาเซยนเพอใหประชาชนในประเทศไดตระหนกรเกยวกบอาเซยน และเพอเตรยมพรอมรบมอกบสงท

จะเกดขนตอไปในอนาคต อยางไรกด มหลายหนวยงานทไดสารวจความตระหนกรของประชาชนเกยวกบ

อาเซยนในประเทศสมาชกทง 10 ประเทศ ผลทออกมาประเทศไทยยงอยในลาดบทาย ๆ ดงนน จงจาเปน

อยางยงทรฐบาลและทกภาคสวนของสงคมตองเพมความตระหนกรและเรงสรางความพรอมใหกบ คนไทยใน

การกาวสประชาคมอาเซยนรวมกน

เอกสารวชาการเฉพาะสาขา เรอง “ภมภาคนยมกบอาเซยน” เปนความตงใจจรงของผเขยนทตองการ

แบงปนสาระความรใหแกผทสนใจเรองอาเซยน โดยนาเสนอแนวคดทฤษฎเกยวกบภมภาคนยมและการ

รวมกลมระหวางประเทศ ความเปนมาของอาเซยน พฒนาการของอาเซยน ตลอดจนเนอหาเชงวเคราะห

เกยวกบกฎบตรอาเซยนและประชาคมอาเซยน นอกจากน ผเขยนยงนาเสนอในประเดนนตสมพนธระหวาง

ประเทศภายใตกรอบอาเซยนทมผลตอกฎหมายไทย รวมทงทศทางและบทบาทของรฐสภาไทยในบรบทใหม

ของภมภาค เพอสนบสนนการเตรยมความพรอมของรฐสภาไทยในการกาวสประชาคมอาเซยน และสามารถ

รบมอกบความทาทายใหม ๆ ของโลกในศตวรรษท 21

ผเขยนหวงเปนอยางยงวาเอกสารวชาการฉบบนจะมสวนในการสรางพนฐานความเขาใจเกยวกบ

ความสมพนธระหวางประเทศ ภมภาคนยม และอาเซยน รวมทงเพมความตระหนกรในการเขาสประชาคม

อาเซยนใหแกบคคลในวงงานรฐสภาและผทสนใจทวไป หากเอกสารวชาการฉบบนมขอผดพลาดประการใด

ผเขยนขออภยมา ณ ทนดวย

อรณช รงธปานนท วทยากรชานาญการพเศษ

กลมงานบรการวชาการ 1 สานกวชาการ มนาคม 2557

ฌ

สารบญ

บทสรปผบรหาร ค

คานาจากสานกวชาการ ช

คานาจากผเขยน ซ

รายการคายอสาคญ ญ

บทนา 1

แนวคดและทฤษฎ 4

ภมภาคนยมในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและอาเซยน 20

กฎบตรอาเซยนและการกาวสประชาคมอาเซยน 40

รฐสภาไทยในบรบทประชาคมอาเซยน 76

บทสรปและขอเสนอแนะ 93

บรรณานกรม 104

ญ

รายการคายอสาคญ

คายอ

คาอธบาย

AC ASEAN Community ประชาคมอาเซยน

AEC ASEAN Economic Community ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน

AFTA ASEAN Free Trade Area เขตการคาเสรอาเซยน

AHRD ASEAN Human Rights Declaration ปฏญญาอาเซยนวาดวยสทธมนษยชน

AICHR ASEAN Inter-governmental Commission on Human Rights คณะกรรมาธการระหวางรฐบาลอาเซยนวาดวยสทธมนษยชน

AIPA ASEAN Inter-Parliamentary Assembly สมชชารฐสภาอาเซยน

APEC Asia-Pacific Economic Cooperation ความรวมมอทางเศรษฐกจเอเชย-แปซฟก

APSC ASEAN Political-Security Community ประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยน

ARF ASEAN Regional Forum การประชมอาเซยนวาดวยการเมองและความมนคงในเอเชย-แปซฟก

ASA Association of Southeast Asia สมาคมอาสา

ASCC ASEAN Socio-Cultural Community ประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน

ASEAN Association of Southeast Asian Nations สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต

BMPA-EAGA Brunei-Indonesia-Malaysia-Philippines-East ASEAN Growth Area เขตการเจรญเตบโตแหงอาเซยนตะวนออก บรไน อนโดนเซย มาเลเซย

ฎ

คายอ

คาอธบาย

และฟลปปนส

DOC Declaration of the Concord of Parties in the South China Sea ปฏญญาวาดวยแนวปฏบตของภาคในทะเลจนใต

DSM Dispute Settlement Mechanism กลไกการระงบขอพพาท

EAS East Asian Summit การประชมสดยอดผนาเอเชยตะวนออก

EU European Union สหภาพยโรป

EC European Community ประชาคมยโรป

GMS Greater Mekong Sub-region กลมประเทศลมนาโขง

ICJ International Court of Justice ศาลยตธรรมระหวางประเทศ

IMF International Monetary Fund กองทนการเงนระหวางประเทศ

IMT-GT Indonesia-Malaysia-Thailand Growth Triangle โครงการพฒนาเขตเศรษฐกจสามฝายอนโดนเซย-มาเลเซย-ไทย

MAPHILINDO Malaysia-Philippines-Indonesia กลมมาฟลนโด (มาเลเซย-ฟลปปนส-อนโดนเซย)

NAM Non-Aligned Movement ขบวนการไมฝกใฝฝายใด

SEATO Southeast Asian Treaty Organisation องคการสนธสญญารวมปองกนเอเชยตะวนออกเฉยงใต (ซโต)

SEANFZ Treaty on the Southeast Asia Nuclear Free Zone สนธสญญาเขตปลอดอาวธนวเคลยรแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ฏ

คายอ

คาอธบาย

TAC Treaty of Amity and Cooperation สนธสญญาไมตรและความรวมมอในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

UN United Nations องคการสหประชาชาต

WTO World Trade Organisation องคการการคาโลก

ZOPFAN Declaration on the Zone of Peace, Freedom and Neutrality ปฏญญากาหนดใหภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนเขตแหงสนตภาพ เสรภาพ และความเปนกลาง

บทนา

สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต หรออาเซยน (The Association of Southeast

Asian Nations: ASEAN) เปนองคการความรวมมอระหวางประเทศทอยคกบภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

มานานกวาสทศวรรษ แมวาอาเซยนกอกาเนดขนในยคสงครามเยน แตอาเซยนสามารถธารงอยไดอยาง

สอดคลองกบบรบทสงคมโลกทเปลยนแปลงไปตามยคสมย อาเซยนยงไดรบการชนชมจากนานาประเทศวา

เปนองคการระดบภมภาคตวอยางของกลมประเทศกาลงพฒนาทมอายยาวนาน และมสมาชกทเปนกลม

ประเทศในภมภาคอยางแทจรง ทผานมาอาเซยนประสบความสาเรจในการรกษาความมนคงและเสถยรภาพ

ของภมภาค โดยสามารถปองกนมใหเกดความบาดหมางหรอขอขดแยงทรนแรงระหวางประเทศสมาชก

จนนาไปสสงคราม รวมทงสามารถปองกนไมใหมการใชและสะสมอาวธนวเคลยรภายในภมภาคดวย ดงนน

บรรยากาศสนตภาพทเกดขนในภมภาค ประกอบกบการเคารพอานาจอธปไตยของแตละประเทศ และการไม

แทรกแซงกจการภายในซงกนและกน เปนแรงดงดดใหสถาบนระหวางประเทศและประเทศตาง ๆ ภายนอก

ภมภาคเขามาลงทนทางเศรษฐกจ และสรางความรวมมอดวยอยางสรางสรรคและตอเนอง

พ.ศ. 2558 ประเทศสมาชกอาเซยนจะกาวไปสการเปนประชาคมเดยวกน อนเปนความเปลยนแปลงท

เกดจากความสมพนธแบบภมภาคนยมใหม (New Regionalsim) โดยมปจจยภายนอก อาท การเตบโตทาง

เศรษฐกจอยางกาวกระโดดของประเทศจนและอนเดย ความกาวหนาทางเทคโนโลยสารสนเทศ ปญหาความทาทาย

ความมนคงรปแบบใหม เชน โรคระบาด การกอการราย ยาเสพตด การคามนษย ปญหาสงแวดลอม และภย

พบตธรรมชาต ฯลฯ เปนตวกระตนใหประเทศสมาชกอาเซยนตองบรณาการความรวมมอ เพอสรางความเปน

เอกภาพใหสามารถจดการกบปญหาขามพรมแดนไดอยางมประสทธภาพ มอานาจตอรองในเวทระหวาง

ประเทศ มความเขมแขงทางเศรษฐกจ และสามารถเปนแกนกลางของความสมพนธในภมภาคเอเชย-แปซฟก

การกาวสประชาคมอาเซยน (ASEAN Community: AC) จะกอใหเกดความเปลยนแปลงครงสาคญตอ

ประเทศในภมภาค อาเซยนหลงจากนนจะเปนองคการทมความรวมมอกนในเชงลกมากขน มกรอบกตกาท

ชดเจนใหประเทศสมาชกถอปฏบต และประชาชนจะเขามามบทบาทในการขบเคลอนภมภาคมากยงขน ดงนน

ประเทศไทยในฐานะเปนสมาชกของอาเซยน จงตองเตรยมความพรอมรบการเปลยนแปลงในครงน ซงจะสงผล

ตอการดารงชวตทวไปของประชาชน ตลอดจนวธการปฏบตงานของหนวยงานและองคการตาง ๆ ซงรวมถง

รฐสภาไทยดวย ทจะมสวนอยางยงในการขบเคลอนประเทศไปสประชาคมอาเซยน โดยเฉพาะการพจารณา

2

หนงสอสญญาระหวางประเทศ ทรฐสภามอานาจหนาทในการพจารณาใหความเหนชอบตามมาตรา 190

แหงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 รวมทงการตรากฎหมายใหม หรอแกไขเพมเตม

กฎหมายภายในเพอรองรบพนธกรณของอาเซยน ฉะนน ประชาชนคนไทยและหนวยงานตาง ๆ ทงภาครฐและ

เอกชน จงควรศกษาและทาความเขาใจเรองของอาเซยน เพมเตมทกษะ และเปลยนทศนคตเพอเตรยมพรอมรบ

กบการเปลยนแปลงทจะเกดขนใน พ.ศ. 2558 เปนตนไป

เอกสารวชาการฉบบนจดทาขนโดยมจดมงหมายเพอนาเสนอขอมลและความรเกยวกบภมภาคนยม

แนวคดทฤษฎทเกยวของกบการรวมกลมระหวางประเทศ พฒนาการของอาเซยน และการกาวสประชาคม

อาเซยน เพอสรางความเขาใจถงปรากฏการณตาง ๆ ในความสมพนธระหวางประเทศทเปนเหตปจจย

อนนาไปสการรวมกลมของประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต และอธบายถงการปรบปรงเปลยนแปลง

ของอาเซยนทมมาอยางตอเนองจนนามาสการสรางประชาคมอาเซยนในปจจบน นอกจากน เอกสารวชาการ

ฉบบนยงนาเสนอเกยวกบผลกระทบตอกฎหมายภายใน ซงเกดจากการทประเทศไทยมนตสมพนธกบอาเซยน

และรวมถงบทบาทและทศทางของรฐสภาไทยในการเตรยมความพรอมสการเปนประชาคมอาเซยน และการ

ทาหนาทดานนตบญญตเพอขบเคลอนประเทศไทยใหเปนสวนหนงของประชาคมอาเซยนไดอยางมเกยรตและ

เทาเทยม

เอกสารวชาการฉบบน นาเสนอเนอหาตามจดมงหมายขางตน โดยแบงเนอหาเปนบท ดงน

บทท 2 แนวคดและทฤษฎ นาเสนอแนวคดภมภาคนยมเกา และภมภาคนยมใหม รวมทงแนวคด

ทฤษฎอน ๆ ทเกยวของ เพอเปนพนฐานในการอธบายและวเคราะหการรวมกลมระหวางประเทศในภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใตและอาเซยนตงแตอดตจนถงปจจบน

บทท 3 ภมภาคนยมในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและอาเซยน กลาวถงองคการระหวางประเทศใน

อดตของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต และนาเสนอเรองราวของอาเซยน ตงแตความเปนมา หลกการ

พนฐานของอาเซยน และพฒนาการของอาเซยนในชวงกวาสทศวรรษผานมา เพอสะทอนใหเหนถงแนวคด

ภมภาคนยมของเอเชยตะวนออกเฉยงใต และการสรางอาเซยนใหธารงอยไดในภมภาคทมความหลากหลาย

และทามกลางกระแสพลวตสงคมโลก

บทท 4 กฎบตรอาเซยนและการกาวสประชาคมอาเซยน อธบายขอมลเชงวเคราะหเกยวกบกฎบตร

อาเซยน (ASEAN Charter) และการจดตงประชาคมอาเซยนในป พ.ศ. 2558 ภายใตประชาคมสามเสาหลก

3

บทท 5 รฐสภาไทยในบรบทประชาคมอาเซยน มเนอหาเกยวกบนตสมพนธระหวางประเทศท

ประเทศไทยมตออาเซยน กบผลทมตอกฎหมายไทย รวมทงบทบาทและทศทางของรฐสภาไทยในการเตรยม

ความพรอมสประชาคมอาเซยน และการทาหนาทของรฐสภาไทยในบรบทใหมของภมภาคและสงคมโลก

บทท 6 บทสรปและขอเสนอแนะ เปนการสรปเนอหาในประเดนสาคญของเอกสารวชาการฉบบน

รวมทงใหขอเสนอแนะทจะเปนประโยชนตอรฐสภาไทยในกาวสประชาคมอาเซยน โดยนาเสนอเนอหาเปน

สองสวน คอ ภมภาคนยมกบพฒนาการของอาเซยน และนตสมพนธระหวางประเทศกบรฐสภาไทยในบรบท

ประชาคมอาเซยน

------------------------------------------

2 แนวคดและทฤษฎ

สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต หรออาเซยน เปนองคการความรวมมอระดบภมภาค

ทกอตงขนในทศวรรษท 1960 (พ.ศ. 2503 – 2512) โดยมลกษณะการรวมกลมระหวางประเทศในบรบทของ

โลกยคสงครามเยน หรอมลกษณะภมภาคนยมเกา (Old Regionalism) แตดวยกระแสการเปลยนแปลงของ

การเมองโลก รวมทงความรวมมอระดบภมภาคทเรมกลบมามบทบาทอกครง โดยเฉพาะในยโรป ทาใหอาเซยน

ไดพฒนารปแบบองคการและกลไกความรวมมอใหสอดคลองกบบรบทใหมจนมลกษณะเปนองคการความ

รวมมอระหวางประเทศในลกษณะภมภาคนยมใหม (New Regionalism) ตงแตทศวรรษท 1980 (พ.ศ. 2523

- 2532) เปนตนมา ดงนน ในบทนจงขอนาเสนอแนวคดภมภาคนยมทงแบบเกาและแบบใหม ประกอบกบ

ทฤษฎอน ๆ เพอเปนพนฐานในการอธบายและวเคราะหการรวมกลมของประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออก

เฉยงใตและอาเซยนตงแตอดตจนถงปจจบน

1. นยามศพท

ความรวมมอระหวางประเทศมรปแบบทหลากหลายทงแบบทวภาค (Bilateral Cooperation) และ

แบบพหภาค (Multilateral Cooperation) ซงอาจดาเนนการในระดบภมภาค (Regional) ระดบขามภมภาค

(Cross-regional) หรอระหวางภมภาค (Inter-regional) ซงในทนเนนเรองความรวมมอและการรวมตวกน

ของกลมประเทศในระดบภมภาค (Regional Integration) สาหรบคาศพทสาคญทเกยวของกบการรวมกลม

ในระดบภมภาคไดแก “ภมภาคนยม” และ “ภมภาคาภวตน” คาศพทสองคานมความคลายคลงกน แตม

ความหมายทแตกตางกน ดงน

1.1 ภมภาคนยม (Regionalism) คอ การรวมกลมระหวางประเทศภายในภมภาคเดยวกน โดยผาน

กระบวนการจดตงองคการความรวมมอระดบภมภาคอยางเปนทางการ หรอสถาบนทสามารถจดระเบยบ

ความสมพนธระหวางประเทศในมตตาง ๆ ไดอยางชดเจน โดยทแตละประเทศสมครใจและยนยอมเขาเปน

สวนหนงโดยการจดทาขอตกลงอยางเปนทางการ หรอการเจรจาหารอรวมกนอยางไมเปนทางการ อนม

จดมงหมายเพอสรางขอผกพนในเชงพฤตกรรมและนโยบาย ตลอดจนบรณาการความรวมมอระหวางกน

5

ซงอาจหมายรวมถงการระดมทรพยากรตาง ๆ เพอจดระบบในเชงสถาบน และการสรางขอตกลงรวมกนเพอ

ใหแตละประเทศสมาชกมหนาทตอกน (ธนวฒน พมลจนดา, 2552: 6) ดงนน การบรณาการความรวมมอใน

ลกษณะนจงเกดขนโดยรฐเปนผรเรม แลวจงกาหนดแนวทางหรอรณรงคใหภาคเอกชนหรอประชาชนได

ปฏบตตาม ซงเรยกวาเปนกระบวนการความรวมมอแบบบนลงลาง (แพรภทร ยอดแกว, 2555, อางถงใน

Hurrell, 1995)

ทงน องคการระดบภมภาคไมไดมรปแบบทแนนอน และไมจาเปนวาทกองคการตองยดหลก

ดาเนนการแบบเดยวกน บางองคการอาจมลกษณะความรวมมอระหวางรฐบนพนฐานของหลกเคารพอานาจ

อธปไตยของประเทศสมาชก (Sovereign Autonomy) คอ มลกษณะเปนเพยงความรวมมอระหวางรฐบาล

(Inter-governmental Organisation) หรอบางองคการไดยกระดบใหมลกษณะเหนอรฐ (Supranational

Organisation) (Sridharan, 2007: 1) ซงเปนผลมาจากกระบวนการสรางระเบยบแบบแผนเชงสถาบนและ

กฎหมายอยางเครงครด เพอเสรมสรางความเขมแขงใหกบกฎเกณฑและรปแบบการดาเนนความสมพนธ

ระหวางประเทศสมาชก โดยรฐบาลของแตละประเทศตองยอมถายโอนอานาจอธปไตยสสถาบนเหนอรฐนน

(ธนวฒน พมลจนดา, 2552: 18)

1.2 ภมภาคาภวตน (Regionalisation) เปนกระบวนการเชอมโยงทางสงคมของภมภาคหนงทอาศย

การตดตอทางเศรษฐกจระหวางสงคม ซง Andrew Hurrell อธบายวา ภมภาคาภวตนคอกระบวนการเชอมโยง

เขตแดนระหวางรฐ โดยอาศยการเคลอนยายของสงตาง ๆ อาท สนคา บรการ ทน เทคโนโลย ขอมลขาวสาร

และคน กระบวนการเหลานเปนการสะทอนใหเหนถงความสาคญของตลาดภาคเอกชน และตวแสดงทาง

เศรษฐกจทมบทบาทในการผลกดนใหเกดความรวมมอระดบภมภาคในโลกยคใหม จงเรยกไดวาเปน

กระบวนการความรวมมอแบบลางขนบน (Davison, 2004: 149, อางถงใน Hurrell, 1995) กลาวอกนยหนง

คอ ในขณะทภมภาคนยมเปนรปแบบของความรวมมอระดบภมภาคอยางเปนทางการโดยอาศยการจดทา

ขอตกลงระหวางรฐบาล ภมภาคาภวตนคอกระบวนการทเศรษฐกจและสงคมของประเทศตาง ๆ บรณาการ

ผานชองทางของตลาดและการดาเนนกจกรรมของภาคเอกชน ฉะนน ภมภาคาภวตนจงเกดขนไดโดยไมจาเปน

ตองมภมภาคนยมหรอสถาบนความรวมมออยางเปนทางการระหวางรฐกอนแตอยางใด แตภมภาคาภวตนเปน

กระบวนการบรณาการระดบภมภาคทเกอหนนใหเกดภมภาคนยมได (Breslin, 2007: 29) ฉะนน จงเรยก

กระบวนการนวาเปน “ตลาดนาการบรณาการ” (Market-led Integration) (Davison, 2004: 149 อางถงใน

Hurrell, 1995)

6

2. ภมภาคนยม

ภมภาคนยมศกษาไดรบความสนใจเปนอยางมากภายหลงสงครามโลกครงท 2 สนสดลงใน พ.ศ.2488*

ซงเปนผลมาจากการเตบโตของความรวมมอระดบภมภาคในยโรปตะวนตก องคการระดบภมภาคทกอตงขน

ในชวงทศวรรษท 1950 และ 1960 (พ.ศ. 2493 – 2512) หรอเรยกวา “ภมภาคนยมเกา” เปนองคการความ

รวมมอทอาศยอรรถาธบายของภมรฐศาสตรและระบบแนวคดของสงครามเยนเปนพนฐาน และมวตถประสงค

ดานความมนคงและเสถยรภาพทางการเมองเปนหลก ยคสงครามเยน (พ.ศ. 2490 – 2534) เปนชวงเวลาของ

การตอสกนระหวางกลมประเทศสองฝาย ทมอดมการณทางการเมองทแตกตางกน ฝายหนงคอสหภาพโซเวยต

หรอทเรยกวาคายตะวนออก ซงปกครองดวยระบอบคอมมวนสต อกฝายหนงคอสหรฐอเมรกาและกลม

พนธมตร ซงปกครองดวยระบอบเสรประชาธปไตย ทงสองฝายไมไดตอสกนดวยกาลงทางทหาร แตทาสงคราม

จตวทยา แขงขนกนสะสมอาวธ เทคโนโลยอวกาศ และเศรษฐกจ มการจารกรรมขอมลลบของอกฝายหนง

และทาสงครามผานสงครามตวแทน (Proxy War) เพอหาประเทศทมอดมการณคลายคลงกนมาเปนเครอง

ถวงดลอานาจกบฝายตรงขาม

การรวมกลมระหวางประเทศในชวงนจงเกดจากการรเรมหรอผลกดนของประเทศมหาอานาจ โดยให

ประเทศในแตละภมภาครวมตวกนเพอสนบสนนลทธทางการเมองฝายตน และตอตานลทธทางการเมองฝาย

ตรงขาม ตวอยางเชน กลมความชวยเหลอทางเศรษฐกจรวมกนของคายสงคมนยมตะวนออก (The Council

for Mutual Economic Assistance: COMECON) ของคายสงคมนยมตะวนออก ซงเปนองคการทกอตงขน

เมอ พ.ศ. 2492 (ค.ศ. 1949) เพอเปนฐานกาลงใหกบอานาจของสหภาพโซเวยต ปองกนไมใหประเทศในยโรป

ตะวนออกปลกตวไปเขารวมกบคายเสรนยมตะวนตกและแผนการมารแชล (Marshall Plan) ซงเปนแผนฟนฟ

ยโรปหลงสงครามโลกครงท 2 ของสหรฐอเมรกา (Sridharan, 2007: 5) ในกรณของอาเซยนนน เปนองคการ

ความรวมมอทกอตงขนในลกษณะภมภาคนยมเกาในยคสงครามเยนเชนกน คอกอตงเมอ พ.ศ. 2510 (ค.ศ.

1967) ประเทศสมาชกอาเซยนไดรวมกลมกนโดยมจดมงหมายทางการเมองเปนหลก คอการเพมอานาจการ

ตอรอง และปองกนภยคกคามจากประเทศมหาอานาจภายนอกทเขามาแทรกแซงประเทศภายในภมภาค

รวมทงตอตานการขยายขอบเขตลทธคอมมวนสต และลดแรงปะทะทเกดขนจากความขดแยงเรองดนแดนของ

ประเทศเพอนบาน เพอธารงความสนตของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

* สงครามโลกครงท 2 เรมเมอวนท 1 กนยายน พ.ศ. 2482 (ค.ศ. 1939) และยตเมอวนท 2 กนยายน พ.ศ. 2488 (ค.ศ. 1945)

7

ตอมาในชวงทศวรรษท 1970 (พ.ศ. 2513 – 2522) ภมภาคนยมไดลดความสาคญลงไป ซงเปนผล

จากสาเหตสาคญสองประการ คอ ประการแรก การดาเนนภารกจขององคการระดบภมภาคในทวปตาง ๆ

ไมประสบความสาเรจเทาทควร อาท เขตการคาเสรอเมรกาใต (Latin American Free Trade Area)

ประชาคมแอฟรกาตะวนออก (East African Community) สนนบาตอาหรบ (Arab League) องคการ

เอกภาพแอฟรกา (Organisation of African Unity) และองคการรฐอเมรกน (Organisation of American

States) ประการทสอง กระบวนการความรวมมอของประเทศในยโรปดาเนนไปอยางเชองชา ซงเปนผลจากแนวคด

ชาตนยม (Nationalism) ทมองวาความกาวหนาของการบรณาการระดบภมภาคเปนการลดทอนอานาจ

อธปไตยของรฐสมาชก (Sridharan, 2007: 8-9)

อยางไรกตาม ภมภาคนยมกไดกลบมามบทบาทสาคญอกครงในทศวรรษท 1980 (พ.ศ. 2523 – 2532)

ซงเปนชวงทสงครามเยนเรมผอนคลาย แรงกระตนสาคญททาใหประเทศตาง ๆ หนมาใหความสนใจกบ

ภมภาคนยมอกครงคอเมอประชาคมยโรป (European Community: EC)* ไดผานกฎหมายตลาดเดยวแหง

ยโรป (Single European Act) เมอ พ.ศ. 2529 (Eliassen and Arnesen, 2007: 206, อางถงใน Fawcett

and Hurrell, 1995) และไดขยายความรวมมอระหวางประเทศสมาชกในมตอน ๆ ซงเปนผลใหอานาจทาง

เศรษฐกจและบทบาทของยโรปตะวนตกในเวทโลกเพมขนตามลาดบ ดงนน การจดตงองคการระดบภมภาค

ในชวงทศวรรษท 1980 อาท เขตการคาเสรอเมรกาเหนอ (North American Free Trade Area: NAFTA)

และการปรบปรงองคการระดบภมภาคทไดกอตงในยคกอนหนานน อยางเชน อาเซยน จงเปนการสะทอนให

เหนวาการรวมกลมทเหนยวแนนมากยงขนของประเทศในยโรปตะวนตกสงผลอยางยงตอแนวคดภมภาคนยม

ในยคใหมน

นอกจากน ภาวะหลงสงครามเยนไดกอใหเกดการเปลยนแปลงมตความสมพนธระหวางประเทศ

และทาใหมการจดระเบยบโลกใหม อนนาไปสการเตบโตของภมภาคนยมอกครง โดยแตละประเทศตาง

ประเมนสถานะของตนเองในระบบโลก และสรางความสมพนธใหมกบประเทศมหาอานาจและประเทศ

เพอนบาน เพอสรางฐานอานาจการตอรองและการพงพาอาศยซงกนและกน โดยผานความรวมมอระหวาง

ประเทศในรปแบบตาง ๆ (Stubbs and Reed, 2006: 289-290) ทงน Bjorn Hettne และ Fredrik

Soderbaum (2002: 33) ไดอธบายวา องคการระดบภมภาคในรปแบบใหมกอตงขนภายใตบรบทของโลกท

* ประชาคมยโรป (European Community: EC) พฒนามาเปนสหภาพยโรป (European Union: EU) ในปจจบน สหภาพยโรปเปนองคการระหวางประเทศภายใตสนธสญญามาสทรชต (The Maastricht Treaty) ซงมการลงนามใน พ.ศ. 2535 ปจจบน สหภาพยโรปมสมาชก 28 ประเทศ (ขอมล ณ วนท 1 ธนวาคม พ.ศ. 2556)

8

เปลยนแปลงไป ซงในทนหมายความรวมถง 1) ระบบขวอานาจของโลกไดเปลยนจากสองขวอานาจไปสหลาย

ขวอานาจ 2) อทธพลของสหรฐอเมรกา (American Hegemony) ไดลดทอนกาลงลง 3) กระแสโลกาภวตน

(Globalisation) สงผลตอการดาเนนชวตภายในโลกมากขน ประเทศตาง ๆ แสวงหาโอกาสจากระบบโลกเสร

และกระแสโลกาภวตน โดยไมอาจปดกนตนเองจากโลกภายนอกได และ 4) ประเทศกาลงพฒนามทศนคตใน

แงลบตอแนวคดเสรนยม (Liberalism) ตามฉนทามตวอชงตน (Washington Consensus)* โดยมองวา

นโยบายการสนบสนนตลาดเสร การลดบทบาทของรฐในการแทรกแซงกจกรรมทางเศรษฐกจ การสนบสนนให

รฐวสาหกจแปรรปเปนของเอกชน และการผลกดนใหเกดการขยายตวของบรรษทขามชาตภายใตฉนทามต

วอชงตนนน ไดนาเศรษฐกจของประเทศกาลงพฒนาไปสความบกพรองและลมเหลวในทสด

ดงนน องคการระหวางประเทศทกอตงขนตงแตกลางทศวรรษท 1980 เปนตนมา จงเปนการรวมกลม

ในลกษณะภมภาคนยมใหม ทมความแตกตางไปจากแนวทางเดมทปรากฏในชวงทศวรรษท 1950 และ 1960

ทงรปแบบของการรวมกลมและจดมงหมาย ลกษณะสาคญของ “ภมภาคนยมใหม” คอ เปนการรวมกลม

ระหวางประเทศทรเรมโดยประเทศภายในภมภาคนน ๆ โดยไมไดมการรวมตวกนตามลทธทางการเมอง และ

มหาอานาจภายนอกภมภาคไมไดเขามามบทบาทในการขบเคลอนการรวมกลมอยางทเคยปรากฏในยค

สงครามเยน ฉะนน การขบเคลอนภมภาคนยมใหมจงขนอยกบประเทศภายในภมภาคเปนหลก ประเทศ

สมาชกขององคการเปนตวแสดงหลกในการดาเนนกจกรรม และเปนไปดวยความสมครใจมากกวาถกแรงขบ

จากตวแสดงภายนอกภมภาค พรอมกนนภมภาคนยมใหมยงใหความสาคญกบความรวมมอดานเศรษฐกจ และ

ขยายความรวมมอในดานอน ๆ เพมมากขนดวย เชน ดานพฒนาสงคม ดานสทธมนษยชน และดาน

สงแวดลอม ฯลฯ ภมภาคนยมใหมจงเปนกระบวนการความรวมมอทประกอบดวยมตทหลากหลายกวาเมอ

เปรยบเทยบกบภมภาคนยมเกา (Mittelman, 1999: 29)

นอกจากน ภมภาคนยมเกาและภมภาคนยมใหมยงมแนวคดเชงเศรษฐกจทแตกตางกน ภมภาคนยมเกา

เนนความพอเพยงของภมภาค (Regional Self-sufficiency) และความเปนอสระหรอการไมพงพงเศรษฐกจโลก

* ฉนทามตวอชงตน (Washington Consensus) ใชอธบายนโยบายรวมทางเศรษฐกจของสถาบนระหวางประเทศทตงอย ณ กรงวอชงตน สหรฐอเมรกา ซงไดแก กองทนการเงนระหวางประเทศ (International Monetary Fund: IMF) ธนาคารโลก (World Bank) และกระทรวงการคลงของสหรฐอเมรกา ฉนทามตวอชงตนประกอบดวยนโยบายทมงเนนการขยายบทบาทของกลไกตลาด และลดบทบาทในการแทรกแซงทางเศรษฐกจของรฐ โดยผทตอตานแนวคดทนนยมชใหเหนวา นโยบายตาง ๆ เหลานมความสมพนธอยางใกลชดกบแนวคดเสรนยมใหม และเชอวาการดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจภายใตนโยบายดงกลาวจะนาเศรษฐกจของประเทศกาลงพฒนาไปสความลมเหลว

9

โดยมลทธเสรนยมของ Bretton Woods* สนบสนนการเตบโตทางเศรษฐกจและปกปองผลประโยชนของ

ประเทศสมาชก โดยการใชเครองมอกดกนทางการคากบประเทศนอกกลม (Hveem, 2006: 294) ในขณะท

ภมภาคนยมใหมมงเนนการสรางความเขมแขงขององคการระดบภมภาคในระบบเศรษฐกจโลกทงในดาน

การเงน การคา และการลงทน ซงเปนการพฒนาตามแนวคดเสรนยมใหม (Neo-liberalism) ทเนนเรองการ

แปรรปบรการของรฐเปนเอกชน การเปดเสรทางการคาและการเงน และการผอนคลายกฎระเบยบ (Bowles,

2002: 81) ซงจะกลาวถงในลาดบตอไป

ความแตกตางระหวางภมภาคนยมเกาและภมภาคนยมใหม

ภมภาคนยมเกา ทศวรรษท 1950 – 1960

ภมภาคนยมใหม ตงแตทศวรรษท 1980

กอตงภายใตบรบทของยคสงครามเยน ทการเมองโลกแบงเปนสองขวอานาจ คอ เสรประชาธปไตยกบคอมมวนสต

กอตงภายใตบรบทของโลกยคใหม ทการเมองโลกเปลยนจากสองขวอานาจไปสหลายขวอานาจ และกระแส โลกาภวตนเขามามบทบาทอยางยงกบเศรษฐศาสตรการเมองโลก

ประเทศมหาอานาจเปนผรเรมในการกอตงและเขามาแทรกแซงการดาเนนงานของกลมความรวมมอ เพอหาแนวรวมในการถวงดลอานาจกบฝายตรงขาม

ประเทศในภมภาครเรมกอตงกลมความรวมมอ และดาเนนกจกรรมระหวางประเทศรวมกนดวยความสมครใจมากกวาถกแรงผลกจากประเทศมหาอานาจภายนอกภมภาค

มวตถประสงคดานการเมองและความมนคงเปนหลก เนนความรวมมอดานเศรษฐกจและขยายความรวมมอ ในดานอน ๆ มากขน

* Bretton Woods เปนขอตกลงทสรางระบบการเงนของโลกสมยหลงสงครามโลกครงท 2 โดยใชชอตามเมอง Bretton Woods ในรฐนวแฮมเชยร สหรฐอเมรกา ซงเปนสถานทจดการประชมเมอ พ.ศ. 2487 ในการประชมครงนเปนจดกาเนดของการจดตงสถาบนทางการเงนระหวางประเทศ คอ กองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) และธนาคารโลก (World Bank) นอกจากน ยงจดระบบการเงนของโลกใหม เนองจากกอนหนาน ภาวะทางการเงนของโลกเปนการองคาเงนกบทองคาเปนหลก และใชเงนปอนดของสหราชอาณาจกรเปนเงนสกลหลก ภายหลงสงครามโลกครงท 2 เศรษฐกจของสหราชอาณาจกรเกดวกฤต และคาเงนปอนดตกตา ดงนน ขอตกลงท Bretton Woods จงเปลยนทศทางการเงนของโลก โดยยงคงกาหนดใหองคาเงนกบทองคา แตไดเปลยนมาใชดอลลารสหรฐเปนเงนสกลหลกแทน และสกลเงนตาง ๆ ตองใชอตราแลกเปลยนคงท จนกระทง พ.ศ. 2514 จงไดยกเลกระบบแลกเปลยนอตราคงทมาใชแบบลอยตวแทน เนองจากสหรฐอเมรกาประสบปญหาดอลลารขาดแคลน เพราะใชเงนมากจนเกนไป และไมสามารถหาทองคามาเปนทนแลกเปลยนเงนตราตางประเทศ (Reserve) ไดทน

10

ภมภาคนยมเกา ทศวรรษท 1950 – 1960

ภมภาคนยมใหม ตงแตทศวรรษท 1980

ทางดานเศรษฐกจอาศยแนวคดเสรนยมของ Bretton Woods โดยเนนความพอเพยงของภมภาค ความเปนอสระและไมพ งพงโลก ปกปองผลประโยชนของประเทศสมาชก และใชเครองมอกดกนทางการคา

ทางดานเศรษฐกจอาศยแนวคดเสรนยมใหม มงเนนการสรางความเขมแขงขององคการระดบภมภาคในระบบเศรษฐกจโลก ใหความสาคญกบการเปดตลาดเสร การคาเสร และการผอนปรนกฎระเบยบเพอเพมขดความสามารถในการแขงขน

สาหรบอาเซยน การเปลยนแปลงของระเบยบโลกมสวนผลกดนใหอาเซยนปรบปรงโครงสรางองคการ

และกลไกความรวมมอจากลกษณะภมภาคนยมเกาเปนภมภาคนยมใหม ทงยงพฒนาความรวมมอดาน

การเมอง เศรษฐกจ และสงคม ตลอดจนความสมพนธกบประเทศและองคการตาง ๆ ภายนอกภมภาคอยาง

ตอเนอง อยางไรกตาม แมวาภายใตแนวคดภมภาคนยมใหมกลมความรวมมอระหวางประเทศจะประกอบดวย

สมาชกจากทงประเทศโลกฝายเหนอ (ประเทศพฒนาแลว) และประเทศโลกฝายใต (ประเทศกาลงพฒนา)

แตสาหรบอาเซยนแลวยงคงเปนกลมความรวมมอทรบเฉพาะประเทศทมภมศาสตรหรอมทตงเดยวกน และไม

นาคานยมและวธปฏบตจากภายนอกภมภาคมาใชเปนบรรทดฐานในการดาเนนความรวมมอภายในกลม

(Breslin, 2007: 41) โดยในปฏญญาอาเซยน หรอปฏญญากรงเทพฯ (ASEAN Declaration/ Bangkok

Declaration) ซงเปนเอกสารการกอตงอาเซยน ไดกาหนดใหอาเซยนเปนกลมความรวมมอทเปดใหทก

ประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเขารวมเปนสมาชกได (ASEAN, 1967)

ดงนน ประเทศนอกภมภาคจงไมสามารถเขาเปนสมาชกของอาเซยนได อยางเชนกรณของรฐเอกราช

ปาปวนวกน ซงเปนประเทศในแถบโอเชยเนย ยงคงมสถานะประเทศผสงเกตการณของอาเซยน แมวาจะไดยน

ความจานงสมครเปนสมาชกอาเซยนตงแต พ.ศ. 2519 กตาม ทงน การรบรองสถานะประเทศผสงเกตการณ

ของปาปวนวกนไดมขนกอนการใชบงคบการตดสนใจใน พ.ศ. 2526 (Subsequent Decision in 1983)

ซงจากดใหเฉพาะประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใตเทานนทจะสามารถเปนสวนหนงของกลมภมภาคได

สาหรบขอโตแยงทนาสนใจทอาเซยนยงไมอาจรบปาปวนวกนเขาเปนสมาชกได คอ 1) ยงเปนทถกเถยงกน

ทางภมศาสตรวาปาปวนวกนเปนประเทศทอยในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตหรอไม เนองจากมพรมแดน

ตดกบจงหวดปาปวตะวนตกของอนโดนเซย 2) ความสมพนธและการพงพาทางการเมองและเศรษฐกจของ

ปาปวนวกนมความใกลชดกบประเทศออสเตรเลยมากกวาประเทศในกลมอาเซยน 3) การเขามาเปนสมาชก

ของปาปวนวกนอาจเพมอานาจตอรองของออสเตรเลยและนวซแลนดตอกจการภายในของอาเซยนและกจการ

11

นอกกรอบอาเซยน เชน การประชมสดยอดผนาเอเชยตะวนออก (The East Asian Summit: EAS) และความ

รวมมอทางเศรษฐกจเอเชย-แปซฟก (The Asia-Pacific Economic Cooperation: APEC)* และ 4) ประเทศ

ปาปวนวกนเปนสมาชกองคการความรวมมอระหวางประเทศทเรยกวา Pacific Islands Forum (PIF) ท

ประกอบดวยประเทศหมเกาะในมหาสมทรแปซฟก เชน ปาเลา นาอร โซโลมอน ไอแลนด รวมทงออสเตรเลย

และนวซแลนด ถาปาปวนวกนสามารถเขาเปนสมาชกอาเซยนแลว ประเทศอนๆ ใน PIF จะสามารถเขาเปน

สมาชกอาเซยนไดหรอไม ประเดนเหลานยงคงเปนคาถามสาคญสาหรบอาเซยนในการรบปาปวนวกนเขาเปน

สมาชก (สรนณา อารธรรมศรกล, ม.ป.ป.)

นอกจากประเดนเรองทตงแลว อาเซยนไดกอตงขนโดยไมนาคานยมและความเชอของประเทศ

ภายนอกภมภาคมาใชเปนบรรทดฐานในการสรางความรวมมอระหวางประเทศสมาชก กลาวคอ ประเทศ

สมาชกอาเซยนไมไดสรางความรวมมอระหวางกนบนพนฐานของคานยมและความเชอทเหมอนกน โดยเหนได

จากรปแบบการเมองการปกครอง เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมทแตกตางกน และในขณะเดยวกนอาเซยนก

ไมไดกอตงขนจากแนวคดอยางเดยวกนกบประเทศโลกฝายเหนอ อาท แนวคดเรองปจเจกบคคล และเสร

ประชาธปไตย (Breslin, 2007: 41) แมแตแนวทางดานเศรษฐกจ ประเทศในอาเซยนสรางเศรษฐกจการคาใน

รปแบบทนนยมทมเอกลกษณเฉพาะของภมภาคเอเชยตะวนออก ซงตางจากทนนยมในแบบอเมรกาเหนอและ

ยโรป รปแบบเศรษฐกจของเอเชยตะวนออกมลกษณะเดนของเครอขายความสมพนธระหวางรฐกบหนวยธรกจ

และอาศยระเบยบปฏบตทางสงคมในการขบเคลอนมากกวาหลกกฎหมาย (Stubbs, 2005: 211) ดงนน

จงกลาวไดวา อาเซยนกอตงขนบนพนฐานของการปฏเสธระบบความเชอจากภายนอกภมภาครวมกน

(concepts of what the region is not) และภายใตแนวคดทกลมชนชนนา (Elites) ของภมภาคปฏเสธทจะ

ไมรบรวมกน แตไมใชกอตงจากการทประเทศสมาชกมวฒนธรรมและคานยมทสอดคลองเปนอนหนงอน

เดยวกน (Breslin, 2007: 42)

3. ภมภาคนยมกบโลกาภวตน

เมอกลาวถงภมภาคนยมใหมแลว โลกาภวตนเปนเรองทควรอางถงในทนดวย เนองจากภมภาคนยม

เปนเครองมออนหนงทประเทศตาง ๆ นามาใชเพอสรางเสถยรภาพของตนเองในภาวะโลกไรพรมแดน จงไม

อาจปฏเสธไดวาโลกาภวตนและภมภาคนยมมบทบาทอยางมากในการกาหนดแนวทางเศรษฐศาสตรการเมอง

* ความรวมมอทางเศรษฐกจเอเชย-แปซฟก (Asia-Pacific Economic Cooperation: APEC) มสมาชกทงหมด 21 ประเทศ โดยประเทศไทยเขาเปนสมาชกเมอเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2532 (ขอมล ณ วนท 27 กนยายน พ.ศ. 2555)

12

โลกในปจจบน แตทงสองสงนจะมความเกยวของกนอยางไร และมผลตอเศรษฐศาสตรการเมองโลกอยางไรนน

จงขออธบายดงน

โลกาภวตน คอ ปรากฏการณความเชอมโยงระหวางประเทศอยางไรขดจากด มการพฒนา

ความสมพนธระหวางประเทศโดยผานการเคลอนยายของสนคา บรการ ทน คน วฒนธรรม ภาษา และขอมล

อนเปนผลมาจากการพฒนาดานเทคโนโลย การขนสง และการสอสาร เมอโลกาภวตนไดลดความสาคญของ

เขตแดนระหวางประเทศลง บทบาทของภมภาคนยมจงมความสาคญขนเรอย ๆ เนองจากแตละประเทศไม

อาจปฏเสธโอกาสใหม ๆ ทอยนอกเขตแดนของตนเองได ความรวมมอระดบภมภาคจงเปนเครองมอหนง

ทประเทศตาง ๆ นามาใชเพอชวยเพมขดความสามารถในการแขงขนดานเศรษฐกจ เพมอานาจตอรองใน

เวทระหวางประเทศ และผลกดนตนเองเขาสระบบโลกได Shaun Breslin, Richard Higgott และ Ben

Rosamond (2002: 8) ไดยกตวอยางขอดของภมภาคนยมทสมพนธกบโลกาภวตนในประเดนการขยายสมาชก

(Enlargement) ของกลมสหภาพยโรป (European Union: EU) วา เงอนไขของการเขาเปนสมาชกของสหภาพ

ยโรปชวยผลกดนใหประเทศทตองการเขารวม ตองปรบปรงนโยบายและพฒนาโครงสรางพนฐานดานตาง ๆ

ของประเทศเพอใหไดมาตรฐานและบรรลเงอนไขนน อยางเชนเงอนไขดานการเปดเสร ประเทศทตองการเปน

สวนหนงของสหภาพยโรปตองเปดเสรดานการคาและการเงนเพอเขาสระบบเศรษฐกจโลก ในกรณของอาเซยน

แมวาอาเซยนไมไดตงเงอนไขของการเขาเปนสมาชก ยกเวนเรองภมศาสตรทตง แตประเทศสงคมนยมอยาง

ลาวและเวยดนามทไดเปนสมาชกอาเซยนแลว กจาตองพฒนาประเทศในหลาย ๆ ดานเพอใหทดเทยมกบ

ประเทศสมาชกอน ๆ ในกลม เพอเขารวมเขตการคาเสรอาเซยน (ASEAN Free Trade Area: AFTA) และ

สามารถเปนสวนหนงของตลาดทนนยมของโลกได

ดงนน สาหรบนกวชาการในกลมทมองวาโลกาภวตนกบภมภาคนยมมความเกอหนนกน จงให

ความเหนวา ภมภาคนยมไมไดเปนสงททาลายอานาจอธปไตยของรฐ และไมไดขดขวางความรวมมอใน

ระดบโลก ในทางตรงกนขามภมภาคนยมกลบเปนตวเชอมโยงระหวางรฐกบโลก เมอประเทศหนง ๆ ยงไม

เขมแขง หรอยงไมมความพรอมทจะแขงขนหรอรวมมอในระดบโลกได กสามารถรวมมอกบประเทศตาง ๆ

ภายในภมภาคกอน เมอเขมแขงแลวกสามารถรวมมอกบประเทศภายนอกภมภาคได ฉะนน ภมภาคนยมจง

ไมไดหมายถงการอยตามลาพงกบประเทศสมาชกในกลมเทานน แตยงแสวงหาความรวมมอกบประเทศ

หรอกลมภายนอกภมภาคดวย (แพรภทร ยอดแกว, 2555)

อยางไรกด นกวชาการบางสวนกลบมองวา ภมภาคนยมเปนกลไกปองกนตนเองทรฐสรางขนเพอ

ตอตานกระแสโลกาภวตน มใชเปนกลไกทจะนารฐนนเขาไปเปนสวนหนงของสงคมโลก (Nesadurai, 2003: 24)

13

โดยภมภาคนยมจะลดทอนความสาคญของโลกนยม หรอสากลนยม (Internationalism/Globalism) และทา

ใหกระบวนการเปดเสรทางการคาตามขอตกลงระดบโลกลาชาออกไป (Stevenson, 2004: 839) อยางเชน

กรณขอตกลงทางการคาขององคการการคาโลก (World Trade Organisation: WTO)* ซงเปนขอตกลงพหภาค

ระดบโลก เปนการเจรจาหลายฝาย หลายรอยประเทศทวโลกตางแสวงหาประโยชนสงสดเพอตนเอง เมอไม

อาจหามตระหวางกนได จงทาใหบางประเทศหนไปพงการจดตงกลมพหภาคในระดบภมภาคหรอความรวมมอ

แบบทวภาคแทน ซงถอเปนอปสรรคในการบรรลขอมตระดบโลก

ทงน นกวชาการทสนบสนนเรองโลกาภวตนไดเสนอวา กลมความรวมมอระดบภมภาคควรปรบเปน

ภมภาคนยมแบบเปด (Open Regionalism) เพอขยายโอกาสและผลประโยชนใหกบประเทศนอกกลมดวย

แทนทจะจากดเครอขายความรวมมอไวแตเพยงสมาชกภายในกลมเทานน รปแบบความรวมมอแบบเปดน

มพนฐานมาจากแนวคดของสานกเสรนยมใหม ทสนบสนนใหแตละประเทศเปดเสรดานเศรษฐกจและลด

บทบาทของรฐบาล เพอใหประเทศสามารถแขงขนทางเศรษฐกจ และดารงอยไดอยางมเสถยรภาพทามกลาง

กระแสโลกาภวตน (Nesadurai, 2003: 33-34) ตวอยางความรวมมอในรปแบบภมภาคนยมแบบเปดทเหน

ไดชดคอ ความรวมมอทางเศรษฐกจเอเชย-แปซฟก (APEC) ซงเปนกรอบความรวมมอทางเศรษฐกจของ

ประเทศในภมภาคเอเชย-แปซฟก ทมเปาหมายสนบสนนระบบการคาแบบพหภาคของภมภาคและโลก

และตระหนกถงผลประโยชนรวมกนทางดานเศรษฐกจเพอลดอปสรรคทางการคาระหวางกน รวมทงใหสทธ

ประโยชนแกประเทศภายในกลม โดยไมมการกดกนประเทศภายนอก ทงยงใหสทธประโยชนกบประเทศทมได

เปนสมาชกดวย

4. ความรวมมอระดบภมภาคในเชงทฤษฎ

ภมภาคนยมมการศกษาในเชงทฤษฎของสานกตาง ๆ การศกษาของแตละสานกตางใหความสนใจ

ในการสรางความรวมมอภายใตการเปลยนแปลงอนเกดจากการจดระเบยบโลกใหม และพลวตของระบบ

ทนนยมโลก ในทน จงขอนาแนวคดของสานกเสรนยมใหม และแนวคดหนาทนยมใหม/ภารกจนยมใหม

(Neo-functionalism) มาใชเปนกรอบในการวเคราะหถงปจจยผลกดน ผลประโยชน และเปาหมายในการ

* องคการการคาโลก (World Trade Orgarnisation: WTO) มสมาชกทงหมด 159 ประเทศ โดยประเทศไทยเขาเปนสมาชกเมอวนท 1 มกราคม พ.ศ. 2538 (ขอมล ณ วนท 2 มนาคม พ.ศ. 2556) องคการการคาโลกมววฒนาการมาจากแกตต (General Agreement on Tariffs and Trade: GATT) ซงเปนความตกลงหรอกฎเกณฑกากบการคาระหวางประเทศ โดยทไมมกฎหมายและองคการระหวางประเทศรองรบ

14

สรางความรวมมอของประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต พรอมกบนาแนวคดของสถาบนเสรนยมใหม

(Neo-liberal Institution) มาใชอธบายถงการปรบเปลยนบทบาท และการพฒนากลไกความรวมมอของอาเซยน

ในยคหลงสงครามเยน

4.1 เสรนยมใหม (Neo-liberalism)

แนวคดเสรนยมใหมพฒนามาจากแนวคดของสานกเสรนยมทเชอในกลไกการทางานของตลาด

และเนนการดาเนนธรกจแบบเสรแทนการผกขาด โดยรฐบาลเขาไปเกยวของนอยทสด ภายหลงสงครามโลก

ครงท 2 ไดเกดมแนวคดเรองความจาเปนในการมสถาบนระหวางประเทศขนมาเพอดแลระบบการเงนโลก

และแนวคดนไดนาไปสการจดตงสถาบนระหวางประเทศทงในระดบภมภาคและระดบโลก พรอมกบเกดกรอบ

แนวคดทฤษฎของสานกคดใหมขนดวย คอ สานกเสรนยมใหม ทมความเชอพนฐานวามนษยจะรงเรองไดหาก

ไดรบอสระทางการลงทนในทรพยสนสวนบคคลภายใตตลาดเสรและการคาเสร โดยมรฐทาหนาทกากบดแล

การเงนและความมนคงของรฐ เพอปกปองทรพยสนและใหกลไกตลาดทางานไดอยางปกต (นรตม เจรญศร,

2551: 124, อางถงใน Harvey, 2005) ดงนน ประเดนการสงเสรมการแขงขนระดบโลกและการลดกฎระเบยบ

ตาง ๆ เพอเพมขดความสามารถในการแขงขนของเรองภมภาคนยมใหมจงมความสอดคลองกบแนวคดพนฐาน

ของสานกเสรนยมใหม โดยเฉพาะในเรองการเปดเสรทางการคา และการเนนใหรฐผอนปรนกฎระเบยบ และ

สรางเงอนไขทเอออานวยตอการลงทน อนเปนการสงเสรมใหหนวยธรกจแขงขนไดอยางเสร และสรางความ

รวมมอเชงธรกจระหวางกนมากขน (นรตม เจรญศร, 2551: 125)

หากนาเรองของระบบทนและตลาดโลกตามแนวคดเสรนยมใหมมาสรางคาอธบายแกภมภาคนยม

ยอมกลาวไดวา กระแสการเคลอนยายทน ทรพยากร และฐานการผลต ตลอดจนการเชอมโยงกจกรรมระหวาง

ประเทศของบรษทเอกชน ชวยผลกดนใหประเทศตาง ๆ สรางความรวมมอระหวางกนในภมภาค เพอเพม

ประสทธภาพทางเศรษฐกจและการยอมรบทางการเมองของตนเอง โดยมเปาหมายในการรกษาเสถยรภาพ

ทางเศรษฐกจ และสงเสรมบทบาทภาพลกษณและอานาจตอรองในเวทระหวางประเทศในภาวะทตองเผชญ

กบการเปลยนแปลงของระบบโลก ซงเปนสภาวะทประเทศตาง ๆ ไมอาจหลกเลยงความสมพนธกบประเทศ

หรอภมภาคอนได กระแสดงกลาวยงจงใจใหแตละประเทศตองเปลยนแปลงเชงโครงสรางและดาเนนนโยบาย

เปดเสรมากขน ลดกฎระเบยบ และสรางเงอนไขทสนบสนนระบบการผลต การเงน และการคา สาหรบกรณ

ของประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ไดเลอกทจะดาเนนตามแนวทางภมภาคนยม เพอทจะสามารถดารงอย

ภายใตการเปลยนแปลงของระบบเศรษฐกจและการเมองโลกในปจจบน โดยเลอกทจะสรางความรวมมอ

ระหวางกนผานการรวมกลมในระดบภมภาคภายใตกรอบอาเซยน เพอลดทอนความขดแยงระหวางประเทศ

15

เพอนบาน ใหสามารถบรรลเปาหมายความมนคงและความมงคงไดเรวยงขน (นรตม เจรญศร, 2551 : 132-133)

รวมทงมเอกภาพทางนโยบายระหวางประเทศ และมสทธมเสยงมากขนในเวทระดบโลก

แนวคดเสรนยมใหมยงชใหเหนวา ประเทศทตองการนาเศรษฐกจของตนไปสการแขงขนของระบบ

ทนนยมโลก จาเปนตองอาศยกลไกความรวมมอระดบภมภาคเพอนาไปสความรวมมอแบบพหภาคในระดบโลก

ตอไป ในทนอาจกลาวไดวา การรวมกลมระดบภมภาค หรอแมแตความรวมมอระดบทวภาค จะทาใหสมาชก

ในกลมความรวมมอสามารถดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจระหวางกนได โดยผานขอตกลงรวมกน หรอผานการ

จดตงเขตเศรษฐกจภมภาค ทงในรปของเขตการคาเสร (Free Trade Area) หรอสหภาพศลกากร (Custom

Union) การเปดเสรดานการคาระหวางกนจะเปนประโยชนตอประเทศสมาชก เนองจากสามารถเขาถงตลาด

ของกนและกนไดงายขน และเมอประเทศตาง ๆ ประสบความสาเรจในขอตกลงทางการคาและการลงทน

ในระดบภมภาคแลว การจดทาขอตกลงพหภาคในระดบโลก อยางเชน ขอตกลงขององคการการคาโลก กจะ

ทาไดงายขน อยางไรกตาม นกเศรษฐศาสตรบางกลมมองวา ภมภาคนยมเปนเครองมอบนทอนการประสาน

ความรวมมอระดบโลก โดยการแยกเศรษฐกจโลกออกเปนกลม ๆ และเพมความขดแยงระหวางกลม

โดยเฉพาะประเทศเศรษฐกจหลกของแตละกลมความรวมมอ และในทสดขอตกลงพหภาคระดบโลกจะไมอาจ

บรรลวตถประสงคไดงาย เนองดวยประเทศตาง ๆ หนไปใหความสาคญกบความรวมมอระดบภมภาคหรอ

ระดบทวภาคมากกวา (Mittelman, 1999: 29)

4.2 หนาทนยมใหม/ภารกจนยมใหม (Neo-functionalism)

แนวคดหนาทนยมใหมมพนฐานมาจากการศกษาความสมพนธระหวางประเทศแบบเสรนยมและ

พฒนามาจากแนวคดของสานกหนาทนยม/ภารกจนยม (Functionalism) ทเนนการดาเนนความรวมมอ

ระหวางประเทศในภารกจใดภารกจหนง เชน การคา การเงน และการคมนาคมขนสง ฯลฯ และใหความสาคญ

กบการแกปญหาเฉพาะหนาทอนเกดจากการอยรวมกน โดยไมใหปญหามาเปนอปสรรคขดขวางการบรรล

เปาหมายรวมกน สวนใดทเปนเปาหมายรวมกนกใหดาเนนการไปกอน สวนใดทเปนปญหากใหชะลอไวกอน

เมอมความรวมมอกนมากขนกจะชวยแกปญหาอน ๆ ไดในภายหลง (แพรภทร ยอดแกว, 2555) สาหรบ

แนวคดของสานกหนาทนยมใหมมงเนนทการพงพากนระหวางรฐ และการมปฏสมพนธระหวางสงคม โดยม

การจดตงองคการระหวางประเทศหรอองคกรกลางเพอทาหนาทผลกดน สงเสรม และนาเสนอแนวทางใหม ๆ

เพอใหความรวมมอกนดาเนนไปอยางมประสทธภาพ ซงนบวาเปนปจจยสาคญของการบรณาการระดบภมภาค

โดยแนวคดนเนนอธบายการบรณาการในขอบเขตของประชาคมยโรป ซงตอมาพฒนามาเปนสหภาพยโรป

นนเอง (ธนวฒน พมลจนดา, 2552: 8)

16

Ernst Hass นกคดคนสาคญของสานกหนาทนยมใหม ไดอธบายวา การบรณาการระดบภมภาคเปน

กระบวนการทประเทศตาง ๆ ทมสภาพแวดลอมทางการเมองและเศรษฐกจแตกตางกน ไดโอนถายความภกด

ตออานาจสงสดของรฐผานกจกรรมทางการเมองและผลประโยชนทคาดหวงไปยงศนยกลางแหงใหม อนเปน

สถาบนทจดตงขนและมอานาจการตดสนใจเหนอรฐ นอกจากน คานยมและผลประโยชนทคาดหวงใน

ระดบประเทศกจะเปลยนไปสระดบภมภาคเชนกน Hass ยงไดอธบายวา การบรณาการระดบภมภาคเปน

ปรากฏการณการไหลบา (Spillover) และเปนการขยายความรวมมอเพอแกไขปญหาทเกยวของกบรฐ โดยท

การพงพาอาศยกนในเรองหนงจะนาไปสการสรางความรวมมอในเรองอน ๆ ดวย ตวอยางเชน ระบบการคา

เสรภายใตกรอบสหภาพภาษศลกากรของยโรปไดนาไปสการประสานนโยบายทางเศรษฐกจ และเปนการ

สงเสรมใหเกดความรวมมอทางการเมองในทสด (ธนวฒน พมลจนดา, 2552: 8-9)

แนวคดของ Hass นามาใชไดดกบการรวมกลมแบบ Community System หรอการบรณาการแบบ

สหภาพยโรป หากนามาใชกบการรวมตวแบบ Cooperation System ซงเปนการสรางความรวมมอผานการ

ดาเนนกจกรรมของกลมอยางหลวม ๆ อยางเชนรปแบบของอาเซยน จะเปนไปไดยากเนองจากการรวมตวใน

รปแบบ Cooperation System ประเทศสมาชกไมไดมอบอานาจอธปไตยของรฐใหแกองคการระดบภมภาค

จงเปนผลใหการเปลยนความจงรกภกดของรฐไปสองคการความรวมมอระหวางประเทศไมอาจทาไดงาย

ยกเวนแตวาประเทศสมาชกจะไดประโยชนอยางมากจากการรวมตวกน โดยเฉพาะประเดนเรองเศรษฐกจ

ซงจะทาใหแตละประเทศยนยอมสละความเปนอสระในการกาหนดนโยบายของตน เพอแสวงหาแนวทางอน

เปนประโยชนในขอบเขตของสถาบนเหนอรฐ (สดา สอนศร, 2527: 13-14) Leon Lindberg นกทฤษฎอกคน

หนงของสานกน ไดอธบายวา การบรณาการระดบภมภาคจะประสบความสาเรจเมอความรวมมอทาง

เศรษฐกจอยเหนอการเมอง การเมองจะเปนเพยงองคประกอบหนงในกระบวนการบรณาการเทานน (ธนวฒน

พมลจนดา, 2552: 9) เมอพจารณาแนวคดของ Lindberg แลว การบรณาการของกลมประเทศในยโรปมกเปน

ผลมาจากความตองการผลประโยชนในเชงเศรษฐกจเปนหลก และความรวมมอทางการคาและการลงทนจะ

เปนตวเรงใหเกดความรวมมอดานอน ๆ ภายในกลม

ในกรณของอาเซยนนน การกอตงสถาบนไมไดเกดจากความตองการในเชงเศรษฐกจเปนหลก แตใน

ระยะตอมาความรวมมอทางดานการคาและการลงทนดจะไดรบการพฒนามากทสดเมอเทยบกบความรวมมอ

ในสวนอน ๆ ซงสะทอนใหเหนจากความกาวหนาเรองเขตการคาเสรอาเซยน หากพจารณาเทยบกบสหภาพ

ยโรปแลว ความรวมมอดานเศรษฐกจของอาเซยนไมไดเปนปจจยหลกทขยายความรวมมอของประเทศสมาชก

ไปยงภาคสวนอน ๆ ตามปรากฏการณการไหลบาของทฤษฎหนาทนยมใหม แตอาเซยนไดนาความรวมมอทาง

17

เศรษฐกจมาใชแกไขปญหาทางการเมองระหวางกนมากกวา ซงประเดนนสอดคลองกบแนวคดของสานก

สจนยม (Realism) ทเนนอธบายภมภาคนยมในมตทางการเมอง นกคดสจนยมมองวา รฐเปนตวแสดงหลกใน

การดาเนนความสมพนธระหวางประเทศแบบพงพาซงกนและกน (Interdependent Relations) รฐยงตอง

ดาเนนนโยบายเพอปองกนผลประโยชนของชาต และตอบโตภยคกคามเพอรกษาอานาจแหงรฐไว ฉะนน

การรวมกลมระหวางประเทศจงเปนนโยบายหนงทรฐใชเพอรกษาเสถยรภาพของฐานอานาจภายใน โดยการ

สรางพนธมตรเพอตอตานผลประโยชนของประเทศมหาอานาจ และสรางสนตภาพใหเกดขนในภมภาค

4.3 สถาบนเสรนยมใหม (Neo-liberal Institution)

แนวคดสถาบนเสรนยมใหมไดพฒนามาจากแนวคดการพงพาอาศยซงกนและกนของ Robert

Keohane และ Joseph Nye ทอธบายพฤตกรรมการเมองระหวางประเทศในชวงปลายทศวรรษท 1970 เปน

ตนมา โดยอธบายวาประเทศตาง ๆ มการพงพาอาศยกนมากขน เนองจากในระบบระหวางประเทศมตวแสดง

ทมความหลากหลายและไมใชรฐเขามารวมกจกรรมระหวางประเทศมากขน อาท องคการระหวางประเทศ

และบรรษทขามชาต ประกอบกบสภาพอนาธปไตยในระบบระหวางประเทศทแตละประเทศมความอสระไมขน

ตรงตอกน และสภาวะทไมเทาเทยมกนทางอานาจ ความรารวย และทรพยากร ทาใหประเทศตาง ๆ ตอง

แขงขนเพอความอยรอด ในเมอแตละประเทศมกาลงทไมเทากน ความสามารถในการจดการกบปญหาโดย

ลาพงจงมขอจากดและไมอาจแสวงหาผลประโยชนสงสดเพอตนเองไดตามทตองการในทกกรณ ดงนน จงม

ความจาเปนตองพงพาประเทศอน ๆ เพอใหบรรลวตถประสงคของตนเอง

การพงพาระหวางประเทศ หรอการพงพาระหวางรฐ จะมลกษณะเทาเทยมกนหรอไมนนกขนอยกบ

อานาจของรฐนน ๆ วามการตอบสนอง (Sensibility) และมความออนไหว (Vulnerability) ตอพฤตกรรมของ

รฐอนในการพงพานนมากนอยเพยงใด การตอบสนองของรฐเปนพฤตกรรมของรฐหนงทมตอการปรบเปลยน

พฤตกรรมของรฐอน สวนความออนไหวของรฐเปนพฤตกรรมของรฐหนงทปรบเปลยนไดสอดรบกบความ

เปลยนแปลงของรฐอนเพอลดผลกระทบจากการเปลยนแปลงดงกลาว ทงการตอบสนองและความออนไหว

เปนการสะทอนใหเหนอานาจทจากดของรฐ ทาใหรฐตองพงพากนและนาไปสความรวมมอระหวางกนมากขน

ทงน ระดบการพงพาอาศยกนทเพมมากขนจะมผลตอการลดความสามารถของรฐในการปกครองตนเอง

ซงแนวคดการพงพาอาศยซงกนและกนไดชใหเหนวา การทรฐยอมลดอานาจอธปไตยบางสวน แลวปฏบตตาม

กฎเกณฑขอตกลงระหวางรฐ ยอมเปนประโยชนกบรฐมากกวาเปนผลเสย เพราะความรวมมอระหวางกนจะทา

ใหรฐไดรบผลประโยชนบางอยางซงมอาจกระทาไดโดยลาพง

18

ความรวมมอระหวางรฐในรปของ “สถาบน” เปนความรวมมอในลกษณะของการสรางเงอนไขหรอ

ขอผกพนสาหรบพฤตกรรมของรฐทรวมมอกน สถาบนอาจอยในรปของการยดถอวถการปฏบตรวมกน

หรอเปนเพยงกรอบความรวมมอทมกฎเกณฑอยางหลวม ๆ สถาบนจงเปนตวกลางในการอานวยความสะดวก

และสนบสนนความรวมมอของรฐสมาชก ไมวาจะเปนการสนบสนนขาวสารขอมล การลดความหวาดระแวง

ระหวางกน และเปนเวทการแกไขปญหารวมกน นอกจากน สถาบนยงทาหนาทสรางบรรทดฐานและกรอบการ

ดาเนนงาน อนเปนการกาหนดพฤตกรรมของรฐสมาชกใหเปนไปตามกฎเกณฑทระบไวในกรอบความรวมมอ

ซงรวมถงบทลงโทษแกรฐสมาชกทไมปฏบตตามดวย

จากขางตน สถาบนเสรนยมใหมไดเนนอธบายพฤตกรรมความรวมมอระหวางรฐในรปของสถาบน

และเหนวาการเกดขน การคงอย และการลมสลายของสถาบนขนอยกบความรวมมอระหวางรฐ หากแตละรฐ

มงแตประโยชนสงสดของตนเอง หรอยดมนในอานาจแหงรฐมากเกนไป สถาบนความรวมมอระหวางรฐท

ทาหนาทคาประกน หรอลงโทษรฐสมาชกทไมปฏบตตามขอตกลงกไมอาจเกดขนได ดงนน พฤตกรรมทแตละ

รฐมกแสดงออกคอ การแสรงทาใหรฐอน ๆ เขาใจและเชอวาตนจะรวมมอ แตในทายทสดกลบปฏเสธทจะ

รวมมอ เมอสมาชกไมพยายามทจะรวมมอกน ยอมทาใหความรวมมอไมเกดขน และสงผลใหรฐทเกยวของตอง

เสยผลประโยชน สาหรบแนวทางการแกไขคอ แตละรฐจะตองโนมนาวใหรฐอน ๆ เชอวา เมอรวมมอกนแลว

ตางฝายตางจะไดรบประโยชนเมอยอมละทงผลประโยชนระยะสน เพอใหไดผลประโยชนในระยะยาว โดยม

สถาบนเปนเครองคาประกนพฤตกรรมของรฐสมาชก

แนวคดสถาบนเสรนยมใหมเชอวา ความรวมมอในรปสถาบนจะกอใหเกดการเปลยนแปลง คอ

1. ทาใหมปฏสมพนธระหวางรฐมากขน ทาใหเกดความเชอมนและความไววางใจระหวางกนและ

ลดความหวาดระแวงระหวางกน

2. ชวยใหแตละรฐจดการกบเรองและปญหาตาง ๆ ทมความเชอมโยงกนไดดขน

3. กอใหเกดความโปรงใส เนองจากมการแลกเปลยนขอมล ปญหา และนโยบายระหวางประเทศ

กนมากขน ซงทาใหรฐสมาชกไดคนเคยและไวใจกน ตลอดจนคาดการณพฤตกรรมของรฐสมาชกอน ๆ ได

4. ชวยลดตนทนและคาใชจายในการดาเนนงาน โดยสถาบนจะเปนเวทกลางสาหรบรฐสมาชกใน

การเจรจาหรอแลกเปลยนความคดเหนตอกน

ฉะนน ความรวมมอระหวางรฐในรปสถาบนจะชวยลดความไมแนนอนทมอยในระบบระหวาง

ประเทศได และรฐบาลของประเทศตาง ๆ จะสามารถดาเนนความรวมมอระหวางกนไดงายขน หรอเปนการ

ลดผลกระทบจากการรกษาอานาจและผลประโยชนสงสดของแตละประเทศได อยางไรกตาม แมวาความ

19

รวมมอในรปของสถาบนจะเอออานวยใหรฐตาง ๆ บรรลเปาหมายตามทตองการได แตแนวคดสถาบนนยม

ใหมกยอมรบวา การจดตงสถาบนตองใชเงนทนและระยะเวลา รวมทงความเชอมนและความไววางใจระหวาง

รฐสมาชก สถาบนจงจดตงไดยาก แตหากจดตงไดแลว สถาบนกจะสรางกลไกความรวมมอและกรอบการ

ปฏบตทงทเปนทางการและไมเปนทางการ เพอรองรบหนาทของสถาบนเอง กลไกความรวมมอนเองจะเปน

สงทสะทอนใหเหนการรบรของสถาบนทมตอความเปลยนแปลงและสภาพแวดลอมระหวางประเทศ ดงนน

การปรบกลไกความรวมมอจงถอเปนหลกฐานสาคญทแสดงใหเหนถงการปรบตวของสถาบน เพอยงคงใหทา

หนาทไดอยางมประสทธภาพและธารงอยได (ชมยภรณ ถนอมศรเดชชย, 2546: 27-34)

ในกรณของอาเซยน ไดมการตงคาถามเกยวกบบทบาทหนาทและการดารงอยของอาเซยนในฐานะ

เปนองคการความรวมมอระดบภมภาคอยเสมอ อาเซยนไดแสดงใหเหนถงการปรบตวในชวงกวา 40 ปทผานมา

โดยการพฒนาจากความรวมมอในลกษณะภมภาคนยมเกามาเปนภมภาคนยมใหม และสรางกฎระเบยบและ

กลไกความรวมมออยางตอเนองใหสอดคลองกบระเบยบโลกใหม อยางเชน การจดตงเขตการคาเสรอาเซยน

และการสรางความรวมมอกบประเทศมหาอานาจผานการประชมอาเซยนวาดวยการเมองและความมนคงใน

เอเชย-แปซฟก (ASEAN Regional Forum: ARF) โดยมอาเซยนเปนแกนกลางความสมพนธ เปนตน ซงเปน

การสะทอนใหเหนถงความมประสทธภาพของอาเซยนในการตอบสนองตอสถานการณความเปลยนแปลง

อนเปนนยสาคญของการดารงอยของอาเซยนในรปสถาบนระหวางรฐบาลของประเทศในภมภาค อยางไรกตาม

อาเซยนยงคงพฒนารปแบบสถาบนภายใตวถทางเดม คอ การเปนองคการระหวางประเทศทเคารพเอกราช

อธปไตย สทธ และความเสมอภาคของประเทศสมาชก ยดมนในหลกการไมแทรกแซงกจการภายในของกน

และกน และยงคงไมมบทลงโทษแกประเทศทละเมดพนธกรณอยางชดเจน ซงเปนประเดนทอาเซยนไดรบ

การวพากษวจารณอยเสมอ ทงน จะไดมการกลาวถงประเดนนในบทตอไป

------------------------------------------

3 ภมภาคนยมในเอเชยตะวนออกเฉยงใตและอาเซยน

อาเซยนกอตงขนเมอ พ.ศ. 2510 (ค.ศ. 1967) โดยเปนผลมาจากววฒนาการของรปแบบความรวมมอ

ระดบภมภาคทมขนกอนหนานน โดยเฉพาะแนวคดของการจดตงสมาคมอาสา (The Association of Southeast

Asia: ASA) ทยงคงมผลตอรปแบบความสมพนธระหวางประเทศสมาชกอาเซยนในปจจบน ดงนน ในบทน

จงขอกลาวถงองคการระดบภมภาคในอดตโดยสงเขป คอ องคการสนธสญญารวมปองกนเอเชยตะวนออก

เฉยงใต (The Southeast Asian Treaty Organisation: SEATO) สมาคมอาสา และกลมมาฟลนโด (Malaya-

Philippines-Indonesia: MAPHILINDO) และในบทนยงนาเสนอความเปนมาและหลกการพนฐานของ

อาเซยน รวมทงพฒนาการของอาเซยนในอดต เพอสะทอนใหเหนถงแนวคดภมภาคนยมของเอเชยตะวนออก

เฉยงใต และการกอรางสรางอาเซยนใหธารงอยไดในภมภาคทมความหลากหลายและทามกลางกระแสพลวต

สงคมโลก

1. องคการระดบภมภาคในอดต

เมอสงครามโลกครงท 2 สนสดลงใน พ.ศ. 2488 ระบบการเมองระหวางประเทศไดเปลยนแปลงไป

อยางรวดเรว สวนหนงเปนเพราะมรฐเอกราชเกดขนใหมเปนจานวนมากอนเปนผลจากระบบจกรวรรดนยม

เสอมลง และอกสวนหนงเปนผลจากความตงเครยดในการเผชญหนากนในลกษณะสงครามเยนระหวาง

ประเทศมหาอานาจฝายเสรประชาธปไตยกบฝายคอมมวนสต สภาวะดงกลาวมผลกระทบตอกจกรรมทาง

การเมองและนโยบายการตางประเทศของประเทศตาง ๆ ทวโลก รวมทงประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออก

เฉยงใตดวย ทกประเทศในภมภาคแหงนอยภายใตการครอบงาของชาตตะวนตกมาเปนเวลายาวนาน เมอได

รบอสรภาพแลวไมวาจะดวยการตอสทรนแรงหรอสนตกตาม ประเทศเหลานยอมตองหวงแหนความเปน

อสระทเพงไดรบ และพยายามทจะหาวธเสรมสรางพลงตอรองกบประเทศมหาอานาจภายนอก ใน พ.ศ. 2490

พมา กมพชา อนโดนเซย ลาว ฟลปปนส ไทย* เวยดนามเหนอ และเวยดนามใต ไดรวมกบประเทศตาง ๆ

ทเพงไดรบอสรภาพจากลทธอาณานคมจดตงกลมประเทศเอเชย-แอฟรกา (AFRO-ASIAN Movement) ขน

* ประเทศไทยไมไดเปนเมองขนอาณานคม แตเสยดนแดนบางสวนในยคลาอาณานคมของประเทศมหาอานาจตะวนตก

21

เพอปกปองอานาจอธปไตยในยคแหงการลาอาณานคมใหม (Neo-colonialism) ทสหรฐอเมรกา และสหภาพ

โซเวยตกาลงแขงขนกนขยายอานาจในลกษณะสงครามเยน ตอมากลมความรวมมอนไดพฒนามาเปน

ขบวนการไมฝกใฝฝายใด (Non-aligned Movement: NAM) ดงมบทบาทอยในปจจบน

สาหรบความเคลอนไหวภายในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตนน ผนาของประเทศในภมภาคนม

ทศนคตทสอดคลองกนในเรองการตอตานภยคกคามจากมหาอานาจ และมงหมายทจะดาเนนนโยบายการ

ตางประเทศอยางเปนอสระ บรรดาผนาตระหนกดวาการจะบรรลเปาหมายนได ไมอาจดาเนนการไดโดยลาพง

ประเทศเดยว การจะกลบไปพงพงมหาอานาจกเปนสงทนาหวาดระแวง ดงนน จงทาใหผนาพยายามแสวงหา

หนทางทจะรวมมอกนเองภายในภมภาคเพอใหเกดการพฒนาตนเองในแตละประเทศ และสามารถอยรวมกน

ไดอยางสนตโดยปราศจากการแทรกแซงจากประเทศมหาอานาจ แนวคดนนามาสการกอตงอาเซยนใน

พ.ศ.2510 (พษณ สวรรณะชฎ, 2540: 29-30) อยางไรกด การพจารณาความรวมมอในกรอบอาเซยน

จาเปนตองมองไปถงบรบทความมนคงโลกและภมภาคในชวงกอนการกอตง นโยบายการตางประเทศและ

ผลประโยชนของประเทศผกอตง ตลอดจนองคการความรวมมอระดบภมภาคทมขนกอนหนานนดวย โดยจะ

นาเสนอตามลาดบ ดงน

1.1 องคการสนธสญญารวมปองกนเอเชยตะวนออกเฉยงใต (The Southeast Asian Treaty

Organisation: SEATO)

องคการสนธสญญารวมปองกนเอเชยตะวนออกเฉยงใต หรอซโต กอตงขนโดยผลของสนธสญญารวม

ปองกนเอเชยตะวนออกเฉยงใต ลงนามเมอวนท 8 กนยายน พ.ศ. 2497 (ค.ศ. 1954) ทกรงมนลา ประเทศ

ฟลปปนส ซงเปนองคการความรวมมอทเกดขนเปนครงแรกในภมภาค โดยไดรบการสนบสนนจากประเทศ

ภายนอกภมภาค ฉะนน สมาชกของซโตจงประกอบดวยประเทศทงจากภายในและภายนอกภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต สมาชกแปดประเทศ ไดแก สหรฐอเมรกา สหราชอาณาจกร ฝรงเศส ออสเตรเลย

นวซแลนด ปากสถาน ไทย และฟลปปนส ระบบพนธมตรนถกผลกดนโดยสหรฐอเมรกา ทตองการเครองมอ

สกดกนการขยายตวของฝายคอมมวนสตในภมภาคน ดงนน เปาหมายหลกของการกอตงซโตคอ การปองกน

เอกราช เสถยรภาพ และความมนคงรวมกนในชวงสงครามเยน

ในระยะเวลาดงกลาว สหรฐอเมรกายงไดทาสนธสญญาแบบทวภาคดานความรวมมอทางทหารและ

มาตรการปองกนคอมมวนสตกบประเทศในกลมซโต อาท การทาสนธสญญาการตงฐานทพในฟลปปนส

นอกจากน กองกาลงทหารจากสหราชอาณาจกร ออสเตรเลย นวซแลนด และฟลปปนสยงไดเขามาตงมนท

ฐานทพสหรฐอเมรกาในประเทศไทย และในประเทศอน ๆ ทมฐานทพพนธมตรซโต ดงนน กองกาลงทหาร

22

ตางชาตเหลานจงอยกระจายไปทวภมภาค ประเทศไทยและประเทศอน ๆ ในภมภาคนจงเรมเปนกงวลและ

เกรงวาการดารงอยของซโตมไดเปนเรองของความรวมมอระหวางประเทศสมาชก แตกลบเปนเรองของการ

ยอมรบบทบาทของสหรฐอเมรกาและประเทศตะวนตก ทาใหประเทศเลก ๆ ในภมภาคไมมบทบาทอยาง

แทจรงในการกาหนดนโยบายเพอปองกนลทธคอมมวนสตรวมกน ขณะเดยวกนจนและสหภาพโซเวยตกได

ประณามสหรฐอเมรกาวาดาเนนนโยบายจกรวรรด สวนประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใตกยอมเปน

ฐานรองรบอานาจของสหรฐอเมรกาในการทาลายประเทศเพอนบานในภมภาคอยางเวยดนาม ลาว และกมพชา

(ลาวณย เขมะพนธมนส, 2528: 12-15) ในเวลาตอมา ภาคหลายประเทศไดถอนตวออกจากกจกรรมของซโต

ประกอบกบสหรฐอเมรกามความสมพนธทดขนกบจนเมอประธานาธดรชารด นกสน เดนทางไปเยอนจน

เมอเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2515 และฝายคอมมวนสตในกมพชาและเวยดนามใตไดรบชยชนะ ดงนน

เมอสถานการณทางการเมองของโลกไดเปลยนไป การดาเนนงานของซโตจงหมดความจาเปนและตองยกเลก

ไปเมอ พ.ศ. 2520 (จฬาพร เออรกสกล, 2553)

หากพจารณาจากเปาหมายหลกขององคการ ซงกคอการเปนกลมพนธมตรเพอรวมปองกนภย

คอมมวนสต ซโตจงเปนเพยงองคการทแสดงเจตนารมณน แตแทบไมมการปฏบตใด ๆ เพอบรรลเปาหมาย

ดงกลาว ดงนน การดาเนนกจกรรมขององคการไมอาจตอบสนองความรวมมอกนไดอยางแทจรง ประเทศใน

เอเชยตะวนออกเฉยงใตจงตระหนกดวาสหรฐอเมรกาไมอาจปกปองคมครองภมภาคนไดตลอดไป ทงยง

เบยงเบนความตงใจทจะใหภมภาคนเกดความสงบและเปนกลาง ดงนน ประเทศสมาชกซโตในกลมภมภาคน

จงไดรวมมอกนเองเพอจดตงองคการใหมขน (ลาวณย เขมะพนธมนส, 2528: 15)

1.2 สมาคมอาสา (The Association of Southeast Asia: ASA)

สมาคมอาสากอตงขนดวยความรวมมอของประเทศไทย ฟลปปนส และสหพนธมาลายา โดยมการ

ลงนามในตราสารจดตงสมาคมเมอวนท 31 กรกฎาคม พ.ศ. 2504 (ค.ศ. 1961) ซงจดตงขนกอนทองคการ

สนธสญญารวมปองกนเอเชยตะวนออกเฉยงใต หรอซโต จะยกเลกไป เมอเรมแรกนนฟลปปนสและสหพนธ

มาลายามความตงใจทจะกอตงองคการระดบภมภาคในลกษณะเดยวกนกบประชาคมยโรป โดยใหมโครงสราง

ทางสถาบนอยางชดเจน แตไทยตองการใหองคการใหมนมลกษณะของการสรางความรวมมอผานการดาเนน

กจกรรมของกลมอยางหลวม ๆ มากกวา ฟลปปนสและสหพนธมาลายายอมรบแนวทางของไทย เนองจาก

ตองการใหไทยไดเขาเปนสวนหนงขององคการใหมนดวย และหวงวาแนวทางดงกลาวจะดงดดใหประเทศอน ๆ

ในภมภาคนเขารวมดวยในอนาคต (Narine, 2002: 12) ดงนน สมาคมอาสาจงมวตถประสงคและความรวมมอ

ครอบคลมดานตาง ๆ ไดแก เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม วทยาศาสตร และการบรหาร เพอบรณะการปกครอง

23

เศรษฐกจ และสงคมภายหลงทประเทศภาคไดรบอสรภาพ ทงมงมนทจะสรางสนตภาพ หลกเลยงความขดแยง

ทางการเมอง โดยสมาคมอาสาไมไดมงกจกรรมทมความเกยวของทางการเมอง เพอใหความรวมมอทเกดขนน

ไดเรมตนใหม และใหเกดความรวมมอกนอยางแทจรงในภมภาค (ลาวณย เขมะพนธมนส, 2528: 15)

อยางไรกตาม การดาเนนกจกรรมของสมาคมอาสาไดหยดชะงกไปเมอเกดกรณพพาทดนแดนขนใน

ภมภาค สหพนธมาลายาและฟลปปนสมความขดแยงกนในเรองการเรยกรองดนแดนซาบาห (บอรเนยวเหนอ)

ระหวาง พ.ศ. 2505 – 2506 ฟลปปนสไดอางสทธเหนอซาบาหเมอสหพนธมาลายาตองการผนวกดนแดนใน

อาณานคมขององกฤษ คอ มาลายา ซาบาห ซาราวก และสงคโปร* เขาดวยกนเพอตงเปนประเทศมาเลเซย

ขณะเดยวกน อนโดนเซยโดยการนาของของนายพลซการโนมแนวคดใหมาเลเซยและสงคโปรเขามาเปน

สวนหนงของอนโดนเซยหลงจากไดรบเอกราชจากองกฤษ โดยใชนโยบาย “การเผชญหนา” (Konfrontasi/

Confrontation) (Nesadurai, 2008: 225)

แมวาสมาคมอาสาคอกลมความรวมมอของประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต และไมม

ประเทศมหาอานาจเขามาเกยวของโดยตรง แตการดาเนนงานของสมาคมอาสากไมประสบความสาเรจ

และทายทสดตองยกเลกไป เนองจากสาเหตปญหาทางการเมองระดบทวภาคระหวางสหพนธมาลายา

กบฟลปปนส และอกหนงสาเหตคอ สมาคมอาสาถกมองวาเปนองคการปฏปกษตอลทธคอมมวนสตและ

สนบสนนตะวนตก เนองจากประเทศสมาชกสมาคมอาสาไมนยมการปกครองในลทธดงกลาว และชวงเวลานน

ยงคาบเกยวกบวกฤตการตอตานฝายคอมมวนสตโดยการนาของสหรฐอเมรกา จงเปนเรองยากทจะใหประเทศ

อน ๆ ในภมภาคอยางเวยดนาม ลาว และกมพชายอมรบได แมวาจดประสงคของกลมคอดานเศรษฐกจและ

สงคมเปนหลกกตาม

ในเรองความขดแยงระหวางสหพนธมาลายากบฟลปปนสนน ไทยไดพยายามฟนฟสมพนธภาพและ

สงเสรมกจกรรมของสมาคมอาสาโดยการจดการประชมหลายครงทกรงเทพฯ ทาใหทงสองประเทศไดกลบมาม

ความสมพนธทางการทตอกครง แตกไมประสบความสาเรจเทาทควร ในระหวางทสมาคมอาสายงดาเนนการ

อยนน มาเลเซย ฟลปปนส และอนโดนเซยไดพยายามประสานรอยราวของปญหาและพฒนาความรวมมอ

โดยผานกลมมาฟลนโด ทจดตงขนใน พ.ศ. 2506 (ค.ศ. 1963) (ลาวณย เขมะพนธมนส,2528: 17)

* สงคโปรประกาศเปนเอกราชจากประเทศมาเลเซยเมอวนท 9 สงหาคม พ.ศ. 2508 (ค.ศ. 1965)

24

1.3 กลมมาฟลนโด (Malaya-Philippines-Indonesia: MAPHILINDO)

กลมมาฟลนโดประกอบดวยประเทศทใชภาษามาเลย คอ มาเลเซย ฟลปปนส และอนโดนเซย

โดยเปนความรวมมอจากการรเรมของประธานาธบด ดออสดาโด มาคาปากล ของฟลปปนส ทเสนอใหทงสาม

ประเทศสรางความรวมมอกนทางดานเศรษฐกจและวฒนธรรม ตลอดจนใหความสาคญเรองความมนคงและ

สนตสขของภมภาค นอกจากแนวคดของประธานาธบด มาคาปากลแลว การดาเนนกจกรรมของกลมมาฟลนโด

ยงไดรบอทธพลจากทศนะของผนามาเลเซยและอนโดนเซยดวย โดยประธานาธบด ซการโน ของอนโดนเซย

มความคดตอตานลทธอาณานคมอยางรนแรง ในขณะทนายกรฐมนตรตนกอบดล รามน ของมาเลเซย มองวา

ความรวมมอทมขนใหมนควรเปนความรวมมอของประเทศในภมภาค ซงแนวคดเหลานไดระบอยในอารมภบท

สนธสญญากรงมะนลา (Preamble of Manila Accord) ททงสามประเทศไดลงนามรวมกนเมอเดอนสงหาคม

พ.ศ. 2506

“คณะรฐมนตรทงหลายนมความเปนเอกภาพในจตใจรวมกน โดยรฐทงสามผเปนฝายในความตกลงน

จะรบผดชอบรวมกน ในอนทจะธารงไวซงความมนคงและปลอดภยของภมภาคจากการลมลางบอนทาลาย

ไมวาในรปแบบใด ๆ หรอการแสดงเจตนาอยางใด ทงน เพอรกษาไวซงเอกราชของแตละรฐสมาชก

และเพอทจะใหมความมนใจในสนตสข และพฒนาการในแตละรฐภาคตลอดทงภมภาค

สอดคลองกบเจตนารมณและความมงมนของประชาชาตในภมภาค”

อยางไรกตาม กลมมาฟลนโดกไมอาจบรรลเปาหมายความรวมมอในระดบภมภาคได เนองจากกลม

ความรวมมอนไดกอตงขนโดยมจดมงหมายเพอแกไขปญหาความขดแยงในการตงประเทศมาเลเซยเปนหลก

ดงนน การดาเนนงานจงจากดอยท เรองของชนเผามาเลยและสถานการณทางการเมอง ทายทสดแลว

กลมมาฟลนโดกตองยกเลกไปเพราะประเทศสมาชกยงคงมความหวาดระแวงตอกน ยงคงมแนวคดชาตนยมและ

ยดมนในประโยชนของประเทศตนเองเปนสาคญ (ลาวณย เขมะพนธมนส, 2528: 17-18)

2. ภมหลงอาเซยน

2.1 ความเปนมาของอาเซยน

อาเซยนกอตงโดยประเทศผกอตงหาประเทศ คอ อนโดนเซย มาเลเซย สงคโปร ฟลปปนส และไทย

ซงไดลงนามรวมกนในปฏญญากรงเทพฯ เมอวนท 8 สงหาคม พ.ศ. 2510 อาเซยนเปนผลจากววฒนาการ

ความรวมมอระดบภมภาคทมขนกอนหนานน ประสบการณทผานมาของซโต สมาคมอาสา และกลมมาฟลนโด

เปนอทาหรณในการกาหนดแนวทางความรวมมอเพอปองกนความลมเหลวของอาเซยน ตวอยางเชน

25

การจากดสมาชกไวเฉพาะประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเทานน และการจดโครงสรางองคการ

อยางหลวม ๆ และยดหยน เปนตน ซงแนวทางเหลานไดเกอกลและเปดโอกาสใหอาเซยนถอกาเนดขนและ

สามารถพฒนาไปอยางตอเนอง

ปญหาความขดแยงระหวางมาเลเซย ฟลปปนส และอนโดนเซยในชวง พ.ศ. 2508 – 2509 ไดยตลง

เมอทงสามประเทศมการเปลยนแปลงทางการเมองภายใน และไดปรบนโยบายการตางประเทศทมระหวางกน

จนนาไปสการยตกรณพพาท กลาวคอ ในอนโดนเซยไดมความเคลอนไหวเพอพยายามเปลยนแปลงการ

ปกครองโดยการนาของนายพลซฮารโต เมอวนท 30 กนยายน พ.ศ. 2508 แตไมสาเรจ ถงกระนนกมผลใหมต

ทางการเมองของประธานาธบด ซการโน เปลยนแปลงไป จากเดมทดาเนนนโยบายคดคานการกอตงประเทศ

มาเลเซยและตดความสมพนธระหวางกน กไดกลบมาฟนฟความสมพนธกนอกครง ในขณะทฟลปนสมการ

เลอกตงประธานาธบดในเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2508 นายเฟอรดนานด มารกอส ไดรบชยชนะ จงได

เปลยนแปลงนโยบายทางการเมองใหม ทาใหการเรยกรองสทธเหนอดนแดนซาบาหออนลง และไดมการ

สถาปนาความสมพนธระหวางฟลปปนสกบมาเลเซยขนมาใหม ซงในระหวางนนไทยกมบทบาทอยางมากใน

การสนบสนนใหมาเลเซย อนโดนเซย และฟลปปนสยตขอพพาทระหวางกน

ปญหาความขดแยงในชวง พ.ศ. 2508 – 2509 ประกอบกบความวตกกงวลเรองการขยายของลทธ

คอมมวนสตในเวยดนาม ประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตตระหนกดวา ความขดแยงทางการเมองเปน

เรองทไมกอประโยชน และยงกระทบตอการสรางชาตและการรกษาความมนคง ความขดแยงเหลานไดจด

ประเดนวา ควรมองคการระดบภมภาคทสามารถจดการกบความตงเครยดทเกดขน ลดความบาดหมางระหวาง

ประเทศเพอนบาน และสรางความเปนเอกภาพและสนตสขใหเกดขนไดจรงในภมภาค ดงนน จงไดมการกอตง

อาเซยนเพอบรรลจดมงหมายเหลาน ซงอาจกลาวไดวาอาเซยนเปนองคการความรวมมอทเปนผลจาก

สถานการณแวดลอมภายในภมภาค มใชองคการทสรางขนจากแรงผลกดนของมหาอานาจจากภายนอกภมภาค

อยางไรกด สถานการณภายนอกในยคสงครามเยน ทประเทศมหาอานาจกาลงแขงขนกนทาง

อดมการณระหวางคอมมวนสตกบเสรนยม กมสวนไมนอยทมอทธพลตอภมภาคนยมในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

การแขงขนระหวางสองขวอานาจทาใหประเทศในภมภาคนไมตองการเขาไปมสวนเกยวของดวย และตองการ

ธารงอยอยางเปนกลางและสนต ดงนน การกอตงอาเซยนจงเปนผลจากความหวงรวมกนของประเทศผกอตง

ทตองการใหองคการทจดตงขนน เปนเครองคาประกนความมนคงและเสถยรภาพของแตละประเทศใน

สถานการณทภมภาคกาลงเปนเวทของการตอสทางอดมการณทางการเมอง นอกจากน ประเทศผกอตงทงหา

ประเทศตระหนกดวา การจะรกษาไวซงความมนคงของแตละประเทศ จาเปนตองสรางเสถยรภาพใหเกดขนใน

26

ภมภาค และตองพงพาตนเองแทนการพงพามหาอานาจอยางทเคยเปนมา (พษณ สวรรณชฎ, 2540: 52-53)

ดงนน ความเปนอนหนงอนเดยวกนของภมภาคจะชวยเสรมสรางความเขมแขงในการดาเนนความสมพนธกบ

ประเทศมหาอานาจ และเพมอานาจตอรองในเวทโลกอยางองคการสหประชาชาต (United Nations: UN) ได

(Stubbs, 2004: 217)

2.2 หลกการพนฐานของอาเซยน

ณ เวลาทกอตงอาเซยน กลมกบฏคอมมวนสตกาลงเปนภยคกคามตอความมนคงของประเทศใน

ภมภาค และมสวนดงตวแสดงภายนอกเขามาแทรกแซงการเมองภายใน ดงนน ผนาของประเทศอาเซยนจง

ตระหนกดวา การจะถอนรากถอนโคนอทธพลของคอมมวนสตไดนน ตองเรมทการกาจดมลเหตของลทธ

ดงกลาว ซงกคอความยากจนและความไมเทาเทยมกนทางสงคม ฉะนน ความสาเรจในการพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมในแตละประเทศจะเปนสงทชวยแกไขปญหาในเรองนได (Acharya, 2000: 90) แนวคดนจงปรากฏอย

ในปฏญญากรงเทพฯ อนเปนเอกสารพนฐานในการกอตงอาเซยน

อาเซยนมความมงหมายในการ “...1.เรงความเจรญทางเศรษฐกจ ความกาวหนาทางสงคม และการพฒนา

ทางวฒนธรรมในภมภาค ดวยความอตสาหะรวมกนอยางเทาเทยมและเปนหนสวนกน เพอสรางรากฐานทแขงแกรง

สาหรบชมชนทเจรญรงเรองและสงบสขของชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต...”* (ASEAN, 1967)

แมวาในปฏญญากรงเทพฯ ไดระบถงความรวมมอทางเศรษฐกจและสงคมดวย แตในชวงทศวรรษแรก

อาเซยนไดเนนดาเนนการในเรองการระงบขอพพาทระหวางประเทศสมาชก ทงน เพอใหบรรลถงความไวเนอ

เชอใจกน ความพยายามในการระงบขอพพาททมอยในขณะนนจงพฒนาจนกลายมาเปนธรรมเนยมปฏบตของ

อาเซยนในการแกไขขอพพาทโดยสนตวธ แปรสภาพจากการเผชญหนาเพอเอาชนะซงกนและกนมาเปนการ

ปรกษาหารอ เพอคลคลายปญหาและเพอผลประโยชนรวมกน (พษณ สวรรณชฎ, 2540: 114-115)

สาหรบหลกการซงเปนพนฐานในการดาเนนความสมพนธระหวางประเทศในอาเซยน ไดปรากฏอยใน

เอกสารสาคญสองฉบบ คอ ปฏญญากาหนดใหภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนเขตแหงสนตภาพ

เสรภาพ และความเปนกลาง (The Declaration on the Zone of Peace, Freedom and Neutrality:

* “…that the aims and purposes of the Association shall be: 1. To accelerate the economic growth, social progress and cultural development in the region through joint endeavours in the spirit of equality and partnership in order to strengthen the foundation for a prosperous and peaceful community of South-East Asian Nations, …” ASEAN Declaration (Bangkok Declaration) 1967

27

ZOPFAN) พ.ศ. 2514 และสนธสญญาไมตรและความรวมมอในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (The Treaty

of Amity and Cooperation: TAC) พ.ศ. 2519 ปฏญญากาหนดใหภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนเขต

แหงสนตภาพ เสรภาพ และความเปนกลาง คอ ปฏญญาทประเทศสมาชกผกอตงไดประกาศกาหนดใหเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตปลอดจากการแทรกแซงของประเทศมหาอานาจภายนอกภมภาค ซงการแทรกแซงนจะมผล

ตอเสรภาพ ความเปนอสระ และบรณภาพแหงดนแดนของประเทศสมาชก สวนสนธสญญาไมตรและความ

รวมมอในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เปนสนธสญญาทกาหนดแนวทางการดาเนนความสมพนธในภมภาค

โดยมหลกการทสาคญคอ 1) การเคารพในอานาจอธปไตย ความเทาเทยมกน บรณภาพแหงดนแดน 2) การไม

แทรกแซงกจการภายใน 3) การแกไขปญหาโดยสนตวธ 4) การไมใชหรอขวาจะใชกาลง 5) การสงเสรมความ

รวมมอระหวางกน รวมทงมมาตรการเกยวกบแนวทางยตขอพพาทโดยสนตวธ โดยอาศยกลไกคณะอครมนตร

(High Council) เพอเสรมสรางความมนใจในภมภาค (สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร สานกวชาการ,

2552: 13, อางถงใน กระทรวงการตางประเทศ, ม.ป.ป.) ประเทศอาเซยนยดมนหลกการตาง ๆ เหลานในการ

ดาเนนความสมพนธระหวางกน โดยเฉพาะ “การไมแทรกแซงกจการภายในซงกนและกน” (Non-interference)

โดยตระหนกวา ทกประเทศมสทธเสมอภาคในการดาเนนความรวมมออยางเทาเทยมกนในกรอบของอาเซยน

และทกประเทศมสทธทจะดาเนนกจการภายในของตนเองโดยไมตองเผชญกบการบบคนจากภายนอก

นอกจากน อาเซยนไดเลอกใชหลกฉนทามตเปนพนฐานของกระบวนการตดสนใจและกาหนด

นโยบาย ซงสอดคลองกบหลกการดาเนนความสมพนธทกลาวไวขางตน หลกฉนทามตมพนฐานจากแนวคด

เรองการปรกษาหารอ (Musyawarah/Consultation) และการเหนพองตองกน (Mufakat/Consensus)

ของอนโดนเซย ซงเปนแนวทางทปฏเสธการใชกลไกทเปนทางการหรอกระบวนการทางกฎหมายในการ

ตดสนใจ (Acharya, 2000: 128, อางถงใน Mak, 1995) กลาวอกนยหนงคอ การดาเนนการใด ๆ ของอาเซยน

ประเทศสมาชกทกประเทศตองเหนชอบดวยกบขอตกลงนน ๆ เสยกอน การใหปฏบตตามหรอใหยอมรบ

ขอตกลงตาง ๆ เปนลกษณะขอความรวมมอหรอเปนไปดวยความสมครใจ ไมมบทลงโทษใด ๆ แกสมาชกท

ปฏเสธการใหความรวมมอ ซงหลกการดงกลาวนมความแตกตางจากของสหภาพยโรป ทเนนการใชกลไกทเปน

ทางการและมกฎระเบยบรองรบอยางชดเจน หากประเทศสมาชกประเทศใดไมดาเนนการตามขอตกลงรวมกน

ยอมไดรบบทลงโทษ

การยดมนตามแนวทางเหลาน ทาใหอาเซยนเปนองคการทธารงอยไดทามกลางความหลากหลายของ

ภมภาค อนเปนการพสจนใหเหนวาการยอมรบในความเทาเทยมกนฉนมตรและการไมบงคบกดดนกน ชวยลด

ความบาดหมางและการเปนปฏปกษตอกนได ชวยสนบสนนใหเกดบรรยากาศของความเปนมตรเพอนบาน

28

เสรมสรางสนตสขและความปรองดองใหเกดขนภายในภมภาค ทงยงเปนผลดตอการขยายความรวมมอของ

อาเซยนใหครอบคลมประเทศทงหมดภายในภมภาคใหเขามาเปนหนงเดยว* แมวาแตละประเทศจะมความ

แตกตางกนในมตทางการเมอง เศรษฐกจ และสงคม

ประเทศ

ปทเขาเปนสมาชก

ประเทศผกอตง : สาธารณรฐอนโดนเซย สหพนธรฐมาเลเซย สาธารณรฐสงคโปร สาธารณรฐฟลปปนส ราชอาณาจกรไทย

2510

บรไนดารสซาราม 2527

สาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม 2538

สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว สาธารณรฐแหงสหภาพเมยนมาร

2540

ราชอาณาจกรกมพชา 2542

นอกจากน หลกการดาเนนความรวมมอของอาเซยนทปรากฏอยในสนธสญญาไมตรและความรวมมอ

ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (TAC) นบเปนขอดในการสงเสรมการดาเนนความสมพนธกบประเทศ

ภายนอกภมภาค โดยเฉพาะกบประเทศทมความออนไหวทางการเมองอยางเชนจน เนองจากประเทศท

ภาคยานวตตอสนธสญญาดงกลาวตองเคารพในความเปนเอกราช อานาจอธปไตย ความเทาเทยม บรณภาพ

แหงดนแดน และเอกลกษณของแตละประเทศ จงทาใหประเทศภาคมความสะดวกใจทจะใหความรวมมอ

ดวยเชอใจวาจะไมมการแทรกแซงกจการภายในซงกนและกน ปจจบนประเทศภายนอกภมภาคทได

ภาคยานวตตอสนธสญญาไมตรและความรวมมอในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต มทงหมด 20 ประเทศ

กบอกหนงองคการระหวางประเทศ ซงไดแก ปาปวนวกน จน อนเดย ญปน ปากสถาน เกาหลใต รสเซย

* ยกเวนสาธารณรฐประชาธปไตยตมอร-เลสเต (Democratic Republic of Timor-Leste) ซงไดแยกเปนอสระจากอนโดนเซย และไดรบเอกราชเมอวนท 20 พฤษภาคม พ.ศ. 2545 โดยปจจบนตมอร-เลสเต ยงไมไดเปนสมาชกของอาเซยน แตไดแสดงความประสงคเขาเปนสมาชกของอาเซยนอยางเปนทางการเมอวนท 4 มนาคม พ.ศ. 2554

29

มองโกเลย นวซแลนด ออสเตรเลย ฝรงเศส ตมอร-เลสเต ศรลงกา บงกลาเทศ เกาหลเหนอ สหรฐอเมรกา ตรก

แคนาดา สหราชอาณาจกร บราซล และสหภาพยโรป (กรมอาเซยน กองอาเซยน 1, 2555: 1) ซงสวนใหญเปน

ประเทศคเจรจาของอาเซยนและประเทศทเขารวมการประชมอาเซยนวาดวยการเมองและความมนคงใน

เอเชย-แปซฟก (ARF)*

อยางไรกตาม การยดมนในวถทางอาเซยนกไดรบการวพากษวจารณวาเปนจดออนททาให

กระบวนการรวมตวกนของอาเซยนเปนไปอยางลาชา และเปนสาเหตททาใหอาเซยนไมประสบความสาเรจ

ในการจดการกบปญหาของประเทศสมาชกอาเซยน อยางเชน กรณการละเมดสทธมนษยชนของรฐบาลทหาร

พมา และปญหาการกระทบกระทงตามแนวชายแดนระหวางไทย-กมพชา เปนตน นอกจากน การใชหลก

ฉนทามตในกระบวนการตดสนใจดจะเปนการถวงเวลาของการแกไขปญหาระหวางประเทศอาเซยนดวยกนเอง

เนองจากหากมสมาชกประเทศใดประเทศหนงไมลงมตเหนชอบในเรองใด เรองนนกไมอาจนาไปสการปฏบตได

ขณะเดยวกนอาเซยนกไมมอานาจใด ๆ ในการบงคบประเทศสมาชกทไมยอมดาเนนการตามขอตกลง

อยางไรกด การยดถอหลกฉนทามตไดมความยดหยนมากขนหลงจากกฎบตรอาเซยน (ASEAN Charter) มผล

บงคบใชเมอวนท 15 ธนวาคม พ.ศ. 2551 โดยกฎบตรอาเซยนไดกาหนดใหผนาประเทศสมาชกพจารณาหา

ขอยตในเรองทไมสามารถหาฉนทามตได (สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร สานกวชาการ, 2552: 15-16,

อางถงใน กระทรวงการตางประเทศ, ม.ป.ป.) แตกระนนกฎบตรอาเซยนกไมมบทบญญตลงโทษสาหรบ

ประเทศทไมปฏบตตามพนธกรณ หรอฝาฝนกฎบตรอาเซยนแตอยางใด เพยงแตกาหนดเปดชองไวในหมวด 7

ขอ 20 วา “ในกรณทมการละเมดกฎบตรอยางรายแรงหรอการไมปฏบตตาม ใหเสนอเรองดงกลาวไปยงท

ประชมสดยอดอาเซยนเพอการตดสนใจ” (อาเซยน, 2550: 11)

เมอวถทางของอาเซยนมจดออน และคาดการณไดวาจะเปนอปสรรคตอการสรางประชาคมอาเซยน

(ASEAN Community: AC) ใน พ.ศ. 2558 (ค.ศ.2015) เหตใดอาเซยนยงคงยดมนในหลกการเหลาน สาเหต

ประการหนงเปนเพราะประเทศสมาชกอาเซยนมความหลากหลายทงขนาดของพนท วฒนธรรม ภาษา และ

ศาสนา ซงมผลตอการสรางอดมการณรวมของภมภาค ขณะเดยวกนกมระดบการพฒนาทางเศรษฐกจและ

สงคมไมเทาเทยมกน และแตละประเทศยงมคาจากดความในเรองความมนคงของชาตทแตกตางกนดวย ดงนน

หลกการพนฐานในการดาเนนความรวมมอและวถทางปฏบตของอาเซยนจงมงเนนไปทการปกปองความเปน

* การประชมอาเซยนวาดวยการเมองและความมนคงในเอเชย-แปซฟก (ASEAN Regional Forum: ARF) เปนเวทและกลไกทอาเซยนจดตงขนเพอเปนชองทางปฏสมพนธกบประเทศสาคญภายนอกภมภาค เพอสงเสรมเสถยรภาพและสนตภาพในพนทเอเชยตะวนออกเฉยงใต เอเชยตะวนออกเฉยงเหนอ และโอเชยเนย

30

เอกราช อานาจอธปไตย และผลประโยชนแหงชาตเปนสาคญ (Narine 2002: 3-4) นอกจากน ภมหลงทาง

ประวตศาสตรของประเทศในภมภาคน ไมวาจะเปนประสบการณทเลวรายในชวงลาอาณานคม การแทรกแซง

ภายในอยางตอเนองจากประเทศมหาอานาจในชวงสงครามเยน กรณพพาทชายแดนระหวางประเทศเพอนบาน

และปญหาการเคลอนยายของกลมชาตพนธ รวมถงปญหาภายในของแตละประเทศเอง ตางกมสวนททาให

รฐบาลและผนามความออนไหวตอเรองการแทรกแซงกจการภายใน ประเทศในกลมอาเซยนจงยากทจะยอมรบ

การกาวกายและการวพากษวจารณเรองกจการภายในของตนเองจากประเทศอน ๆ ได (Tay, 2001: 251)

ฉะนน การพฒนาความรวมมออาเซยนไปสความเปนองคการระดบภมภาคทมลกษณะเหนอชาตตามแบบ

สหภาพยโรปจงมใชเรองทคาดหวงไดงาย และแมแตการพฒนาไปสความเปน “ประชาคมอาเซยน” ใน พ.ศ.

2558 กเปนเรองททาทายอยางยงเชนกน

3. พฒนาการความรวมมอของอาเซยนในอดต

ปญหาความขดแยงระหวางมาเลเซย ฟลปปนส และอนโดนเซยในชวง พ.ศ. 2508 – 2509 และความ

กงวลในเรองการขยายลทธคอมมวนสตในเวยดนาม ลวนมผลตอการดาเนนการของอาเซยนในยคแรกเรม

อาเซยนในยคแรกไดทมเทความสนใจสวนใหญไปกบการตอตานภยคกคามของลทธคอมมวนสต และเรองการ

รกษาสนตภาพและความมนคงของภมภาค อยางเชนการรวมมอกนในการแกไขปญหาภายในของประเทศ

สมาชกซงมผลกระทบรวมกน อาท ปญหาการกอการรายตามชายแดน รวมทงการรวมมอกนในการแกไข

ปญหาภายนอกอาเซยน แตยงจากดอยในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต อยางเชน ปญหาผลภยสงคราม

อนโดจน และสงครามเยน นอกจากอาเซยนจะเปนกลไกเพอการรกษาเสถยรภาพในภมภาคแลว อาเซยนยง

เปรยบเสมอนเปนกลไกเพอปรบความสมพนธระหวางประเทศสมาชก เปนการพยายามเรยนรซงกนและกน

ปรบตวเขาหากน และวางรากฐานเบองตนแหงความรวมมอระหวางกน อาเซยนในระยะแรกจงยงไมมผลงาน

ใหเหนเปนรปธรรมมากนก (พชราวลย วงศบญสน, 2541: 11)

อยางไรกด ทศทางในการดาเนนงานของอาเซยนเรมชดเจนขนหลงจากทอาเซยนไดจดการประชม

สดยอดอาเซยน (ASEAN Summit) ครงแรกขนทเกาะบาหล ประเทศอนโดนเซย เมอ พ.ศ. 2519 เพอเปนเวท

การประชมรวมกนสาหรบผนาอาเซยน ซงนบวาเปนจดเรมตนของการขยายความรวมมอดานอน ๆ ดวย

โดยเฉพาะดานเศรษฐกจ และการสถาปนาความความสมพนธภายนอกอาเซยน ทงน ประเดนทนาสนใจอย

ทวาการประชมสดยอดอาเซยนไดจดใหมขนเปนครงแรกหลงการกอตงอาเซยนถงเกาป การทผนาประเทศไมม

31

โอกาสประชมพรอม ๆ กนอยางเปนทางการนานถงเกาปภายหลงการกอตงองคการ เปนการสะทอนใหเหนถง

ความสมพนธทยงไมแนบแนน และความไมพรอมในการประสานประโยชนรวมกนของประเทศสมาชก

หลงจากทมการประชมสดยอดอาเซยน ครงท 1 ทเกาะบาหล ประเทศอนโดนเซย ผนาอาเซยน

ประชมรวมกนอยางเปนทางการบอยขน แตยงไมไดเปนประจาทกป โดยการประชมสดยอดอาเซยน ครงท 2

จดขนทกรงกวลาลมเปอร ประเทศมาเลเซย ใน พ.ศ. 2520 และวางเวนไปนานถง 10 ป จงมการประชม

สดยอดอาเซยน ครงท 3 ทกรงมะนลา ประเทศฟลปปนส ใน พ.ศ. 2530 และหลงจากนนอกหาป จงได

จดการประชมสดยอด ครงท 4 ทประเทศสงคโปร ใน พ.ศ. 2535 และครงถดไปคอครงท 5 ทกรงเทพฯ

ประเทศไทย ใน พ.ศ. 2538 ซงประเทศไทยไดเปนเจาภาพจดการประชมสดยอดอาเซยนครงแรก สรปวา

ในชวงเวลายาวนานถง 28 ป อาเซยนจดการประชมสดยอดเพยงหาครง (สมเกยรต ออนวมล, 2552) ทงน

จงกลาวไดวา ความรวมมอในกรอบอาเซยนยงคงดาเนนไปอยางหลวม ๆ ประเทศสมาชกยงคานงถง

ผลประโยชนแหงชาตเปนสาคญ และไมพรอมทจะสละอานาจอธปไตยสวนหนงเพอความรวมมอระดบภมภาค

ทงน ตองยอมรบวาประเทศสมาชกอาเซยนมภมหลงของการเปนประเทศทถกลาอาณานคม จงทาใหเรองการ

สญเสยอานาจอธปไตยหรอผลประโยชนของชาตเปนสงทยอมรบไดยาก

นอกจากเหตผลขางตนแลว อาเซยนเปนองคการทประกอบดวยประเทศสมาชกทมความเปน

เอกลกษณเฉพาะตว แตละประเทศตางมภมหลงทางประวตศาสตร ลกษณะทางภมศาสตร พนฐานทางสงคม

วฒนธรรม การเมอง และระบบกฎหมายทแตกตางกน เมอกอตงอาเซยนแลว ประเทศสมาชกตางกประสงคให

อาเซยนเปนองคการทมความยดหยนและประนประนอม คานงถงศกดศร สทธ และความเสมอภาคของ

ประเทศสมาชก เปดโอกาสใหทกภาคไดดาเนนความรวมมอบนพนฐานของความยนยอมและความสมครใจ

โดยอาศยการปรกษาหารอและการเหนพองรวมกนเพอความเสมอภาคของผลประโยชนและผลกระทบ

(ลาวณย ถนดศลปะกล, 2539: 115-116) ดงนน ตลอดระยะเวลาทผานมา รปแบบความรวมมอของอาเซยนจง

เปนลกษณะของมตรภาพในภมภาค อาศยความไววางใจซงกนและกน โดยไมมการกาหนดสทธหนาทตาม

กฎหมายระหวางประเทศ ดวยเหตนอาเซยนจงไมไดจดทาธรรมนญขององคการเพอเปนกรอบในการดาเนน

ความสมพนธระหวางกนมาตงแตตน โครงสรางของอาเซยนจงมลกษณะแบบหลวม ๆ และกลไกความรวมมอ

จงพฒนาแบบคอยเปนคอยไป ยดหยน และเปนไปในลกษณะททกประเทศสะดวกใจในการเขารวม

ฉะนน นโยบายและการดาเนนงานของอาเซยนในชวงสทศวรรษทผานมา จงเปนผลจากการประชม

ปรกษาหารอในระดบตาง ๆ ทงในระดบผนา ระดบรฐมนตร และระดบเจาหนาทอาวโสของอาเซยน มการ

ประชมสดยอดอาเซยนเปนการประชมในระดบสงสด เพอกาหนดแนวนโยบายในภาพรวม และเปนโอกาสท

32

ประเทศสมาชกไดรวมกนประกาศเปาหมายและแผนงานของอาเซยนในระยะยาว โดยการจดทาเอกสารใน

รปแบบของแผนปฏบตการ (Action Plan) แถลงการณรวม (Joint Declaration) ปฏญญา (Declaration)

ความตกลง (Agreement) หรออนสญญา (Convention) สวนการประชมในระดบรฐมนตร (Ministerial

Meeting) และเจาหนาทอาวโส (Senior Officials Meeting) จะเปนการประชมเพอพจารณานโยบาย

ภาพรวมและนโยบายเฉพาะดานในรายละเอยดมากขน แลวใหระบบราชการของแตละประเทศทางานสานตอ

ไปตามระบบ เพอชวยผลกดนใหกจกรรมของอาเซยนดาเนนไปอยางเปนผล (กรมอาเซยน, 2554: 4-6)

ดงนน ในชวงปแรก ๆ ของการกอตงอาเซยน ความรวมมอยงจากดแตในเรองความสมพนธระหวางประเทศ

ซงขบเคลอนโดยกระทรวงการตางประเทศเปนหลก แตตอมาไดขยายความรวมมอไปยงสวนอน ๆ มากขน

ซงเหนไดจากการเพมการประชมระดบรฐมนตรในความรวมมอเฉพาะดานอน ๆ เชน เศรษฐกจ กฎหมาย

สงคมสงเคราะห การศกษา และสงแวดลอม เปนตน

นอกจากน ไดมการจดตงสานกเลขาธการอาเซยน (ASEAN Secretariat) เพอทาหนาทเปนหนวย

ประสานงานและดาเนนงานตามโครงการและกจกรรมตาง ๆ ของอาเซยน และเปนศนยกลางในการตดตอ

ระหวางรฐบาลของประเทศสมาชกอาเซยน สานกเลขาธการอาเซยนจดตงขนในปเดยวกนกบการจดประชม

สดยอดอาเซยน ครงท 1 โดยในชวงแรก ระหวาง พ.ศ. 2519 – 2524 สานกเลขาธการอาเซยนดาเนนงานอย

ในอาคารเดยวกนกบกระทรวงการตางประเทศของอนโดนเซย ภายหลงจงไดแยกออกมาอยเปนสดสวนของ

ตนเอง ทงน สานกเลขาธการอาเซยนมเลขาธการอาเซยนเปนผบรหารสงสดของสานกงาน โดยไดรบการ

แตงตงจากบคคลผทรงคณวฒและมประสบการณทางการทตในระดบเอกอครราชทต* โดยทประชมรฐมนตร

ตางประเทศของอาเซยน

ใน พ.ศ. 2535 ไดมการปรบเปลยนโครงสรางของสานกเลขาธการอาเซยน เพอใหดาเนนงานไดอยางม

ประสทธภาพมากขน และสอดคลองกบการเตบโตของอาเซยน อยางไรกตาม สานกเลขาธการอาเซยนยงคง

ไมมบทบาทในการตดสนใจ ไมมอานาจในการสงการ บงคบ หรอตรวจสอบประเทศสมาชก แตมหนาทในการ

บรหารจดการ ดแลเอกสาร และจดวาระการประชมตาง ๆ เชน การประชมรฐมนตรตางประเทศ และการ

ประชมเจาหนาทอาวโส เปนตน (ไชยวฒน คาช และณชชาภทร อนตรงจตร, 2555: 5)

* คนไทยทเคยดารงตาแหนงเลขาธการอาเซยนคนแรก คอ นายแผน วรรณเมธ ดารงตาแหนงระหวาง พ.ศ. 2532 – 2536 และคนทสอง คอ ดร.สรนทร พศสวรรณ ซงดารงตาแหนงระหวาง พ.ศ. 2551 - 2555

33

กลไกการบรหารของอาเซยนกอนมกฎบตรอาเซยน

1. การประชมสดยอดอาเซยน (ASEAN Summit) เปนการประชมระดบหวหนารฐบาลและเปน

กลไกบรหารสงสดของอาเซยนในการกาหนดนโยบาย มกาหนดการประชมเปนทางการทกป

2. การประชมรฐมนตรตางประเทศอาเซยน (ASEAN Ministerial Meeting: AMM ) เปนการ

ประชมประจาปเพอกาหนดแนวทางในระดบนโยบายและทบทวนขอตดสนใจตางๆ เพอมอบนโยบาย

และโครงการใหคณะกรรมการทเกยวของดาเนนการตอไป

3. การประชมรฐมนตรเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Ministers’ Meeting: AEM)

เปนการประชมประจาปของรฐมนตรทดแลและรบผดชอบดานเศรษฐกจของประเทศสมาชกอาเซยน

4. การประชมรฐมนตรเฉพาะดานอน ๆ (Other ASEAN Ministers’ Meeting) จดใหมขนตาม

ความจาเปนและเพอเรงรดการทางานของคณะกรรมการตาง ๆ ทเกยวของ รวมทงหารอเกยวกบ

โครงการความรวมมอดานตาง ๆ เชน การเกษตรและปาไม การศกษา สงคมสงเคราะห พลงงาน

กฎหมาย สาธารณสข แรงงาน สงแวดลอม วทยาศาสตรและเทคโนโลย การขนสง และโทรคมนาคม

เปนตน

5. การประชมเจาหนาทอาวโส (Senior Officials Meeting: SOM) โดยแยกเปนเจาหนาทอาวโส

ดานการเมอง เศรษฐกจ และเฉพาะดาน เชน พฒนาสงคม วฒนธรรม สงแวดลอม วทยาศาสตรและ

เทคโนโลย ยาเสพตด เปนตน

6. คณะกรรมการประจาอาเซยน (ASEAN Standing Committee: ASC) เปนการประชมระดบ

อธบดกรมอาเซยนของประเทศสมาชกอาเซยนทก 2 เดอน เพอตดตามความคบหนา และแกไขปญหา

ในโครงการความรวมมอระหวางกน

7. สานกเลขาธการอาเซยน (ASEAN Secretariat) เปนหนวยบรหารงานกลางของอาเซยน โดยม

เลขาธการอาเซยนเปนหวหนาสานกงาน ตาแหนงเลขาธการอาเซยนไดรบการคดเลอกจากประเทศ

สมาชก โดยใหดารงตาแหนงคราวละ 5 ป (เดมวาระการดารงตาแหนงกาหนดไว 2 ป แกไขเปน 3 ป

เมอ พ.ศ. 2528 และแกไขเปน 5 ป เมอ พ.ศ. 2535) และมรองเลขาธการอาเซยน 2 คน ดารง

ตาแหนงคราวละ 3 ป (กาหนดใหมรองเลขาธการอาเซยน 1 ตาแหนง เมอ พ.ศ. 2532 และเพมอก 1

ตาแหนงเมอ พ.ศ. 2540)

8. สานกงานอาเซยนแหงชาต (ASEAN National Secretariat) คอ กรมอาเซยนในกระทรวงการ

ตางประเทศของแตละประเทศสมาชก เพอประสานงานกบสวนราชการตาง ๆ ภายในประเทศกบ

ประเทศสมาชกอนในการดาเนนกจกรรมตาง ๆ

ทมา : กระทรวงการตางประเทศ, 2555

34

นบตงแตการกอตงอาเซยนเมอ พ.ศ. 2510 อาเซยนถอเปนองคการระดบภมภาคทประสบความสาเรจ

ในการบรรลเปาหมายทสาคญและเจตนารมณตามทกาหนดไวในเอกสารการกอตง หรอปฏญญากรงเทพฯ

โดยไดรบความชนชมในการดาเนนการในหลาย ๆ เรอง เชน ความรวมมอกนในการตอตานคอมมวนสตใน

ยคสงครามเยน การเปนตวประสานในการคลคลายสงครามเขมรสามฝายในชวงสงครามกมพชา (พ.ศ. 2552 –

2534) และมความกาวหนาในเรองเขตการคาเสรอาเซยน รวมทงการขยายความสมพนธระหวางประเทศใน

เชงกวางกบประเทศในภมภาคอน ๆ เพอเชอมโยงความสมพนธระหวางอาเซยนกบโลก โดยอาเซยนไดพยายาม

ทจะทาหนาทเปนแกนกลางของความสมพนธ หรอเปนแกนกลางของสถาปตยกรรมในภมภาค (Regional

Architecture) ซงไดแก การประชมอาเซยน+1 อาเซยน+3 อาเซยน+6 (EAS) และความรวมมอดานการเมอง

และความมนคงในภมภาคเอเชย-แปซฟก (ARF)

ARF

ASEAN+6

ASEAN+3

ASEAN+1

ASEAN

ทมา : ประภสสร เทพชาตร, 2552

35

พฒนาการความรวมมอของอาเซยนในระยะเวลา 40 ปแรก

ชวงเวลา

พฒนาการและการดาเนนความรวมมอของอาเซยน

ระหวาง พ.ศ. 2510 – 2520

อาเซยนในชวงการกอตง ซงอยใน

สถานการณของโลกยคสงครามเยน

- อาเซยนกอตงขนโดยปฏญญากรงเทพฯ ซงลงนามโดยรฐมนตรตางประเทศ

ของหาประเทศ ซงไดแก อนโดนเซย มาเลเซย ฟลปปนส สงคโปร และไทย

เมอวนท 8 สงหาคม พ.ศ. 2510

- เปนชวงปรบเปลยนทศนคตระหวางประเทศสมาชก เพอหลกเลยงปญหา

ความขดแยงทเคยมมากอน เชน ปญหาความขดแยงเรองดนแดน เปนตน

- เนนการตอตานภยคกคามจากลทธคอมมวนสตและเนนความรวมมอดาน

ความมนคงภายในภมภาค โดยจดทาปฏญญาวาดวยภมภาคเอเชยตะวนออก

เฉยงใตเปนเขตแหงสนตภาพ เสรภาพ และความเปนกลาง (ZOPFAN) เมอ

พ.ศ. 2514

- จดการประชมสดยอดอาเซยนครงแรกทเกาะบาหล ประเทศอนโดนเซย

เมอ พ.ศ. 2519 ในระหวางการประชมผนาอาเซยนไดลงนามในเอกสาร

สาคญ ไดแก 1) ปฏญญาวาดวยความรวมมออาเซยน (Declaration of

ASEAN Concord) มวตถประสงคเพอสรางพลานภาพแหงชาตอยางเรงดวน

ดวยการเพมพนความรวมมอทางการเมอง เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม

2) สนธสญญาไมตรและความรวมมอในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

(TAC) มวตถประสงคเพอสงเสรมสนตภาพ มตรภาพ และความรวมมออยาง

ถาวรระหวางประชาชนในประเทศสมาชก 3) ความตกลงวาดวยการจดตง

สานกเลขาธการอาเซยน เพอเปนองคกรกลางรบผดชอบ และประสาน

ภารกจตาง ๆ ของอาเซยน

ระหวาง พ.ศ. 2521 – 2530

อาเ ซยนในยคสงครามเยนและ

การตอตานภยคอมมวนสต

- อาเซยนยงคงมนโยบายหลกในการสรางความสมานฉนทระหวางประเทศ

สมาชก โดยอาศยหลกการสาคญคอ การแกไขปญหาความขดแยงภายใน

กลมดวยสนตวธ การไมแทรกแซงกจการภายในประเทศของกนและกน และ

การใชหลกฉนทามตเปนพนฐานในกระบวนการตดสนใจและกาหนดนโยบาย

36

ชวงเวลา

พฒนาการและการดาเนนความรวมมอของอาเซยน

- เปนชวงของการขยายความรวมมอทางเศรษฐกจ และการสถาปนา

ความสมพนธภายนอกอาเซยน มการรเรมโครงการความรวมมอทาง

เศรษฐกจตาง ๆ และสงเสรมใหมการพงพากนระหวางประเทศสมาชก

รวมทงสรางความรวมมอกบประเทศภายนอกภมภาค โดยเนนการรบความ

ชวยเหลอจากประเทศคคาสาคญของอาเซยน อาท ญปน สหรฐอเมรกา และ

ประชาคมยโรป ในลกษณะความสมพนธแบบผให-ผรบ

- อาเซยนรบบรไนเขาเปนสมาชกใน พ.ศ. 2527 ภายหลงทบรไนไดรบเอกราช

อยางสมบรณจากองกฤษ

ระหวาง พ.ศ. 2531 – 2540

อาเซยนในชวงหวเลยวหวตอของ

โลกหลงยคสงครามเยน

- จดตงเขตการคาเสรอาเซยน (AFTA) ใน พ.ศ. 2535 โดยมความตกลงสอง

ฉบบเปนหลกเกณฑในการดาเนนงานของเขตการคาเสรอาเซยน คอ

1) กรอบความตกลงแมบทวาดวยการขยายความรวมมอทางเศรษฐกจของ

อาเซยน (Framework Agreement on Enhancing ASEAN Economic

Cooperation) ซงใชเปนกรอบการดาเนนความรวมมอทางเศรษฐกจดาน

ตาง ๆ และ 2) ความตกลงวาดวยอตราภาษพเศษทเทากนสาหรบเขตการคา

เสรอาเซยน (Agreement on the Common Effective Preferential

Tariff (CEPT) Scheme for AFTA) ซงใชเปนกลไกในการดาเนนงานเขต

การคาเสรอาเซยน ทครอบคลมสนคาอตสาหกรรม สนคาเกษตรแปรรป และ

สนคาเกษตรไมแปรรป โดยมความยดหยนใหแกสนคาออนไหว

- ผนาของประเทศสมาชกอาเซยนไดลงนามในสนธสญญาเขตปลอดอาวธ

นวเคลยรแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (The Treaty on the Southeast

Asia Nuclear Free Zone: SEANFZ) เมอ พ.ศ. 2538 เพอใหภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใตเปนเขตปลอดอาวธนวเคลยร โดยประเทศทเปนภาคจะไม

พฒนา ไมผลต ไมจดซอ ไมครอบครอง รวมท งไม เปนฐานการผลต

ไมทดสอบ ไมใชอาวธนวเคลยรในภมภาค และไมใหรฐใดปลอยหรอทงวสด

อปกรณทเปนกมมนตภาพรงสลงบนพนดน ทะเล และอากาศ

- อาเซยนรบเวยดนามเขาเปนสมาชกใน พ.ศ. 2538 และรบลาวและพมา

37

ชวงเวลา

พฒนาการและการดาเนนความรวมมอของอาเซยน

(เมยนมาร) เปนสมาชกใน พ.ศ. 2540

- รเรมการประชมอาเซยนวาดวยความรวมมอดานการเมองและความมนคง

ในภมภาคเอเชย-แปซฟก (ARF) เพอใชเปนชองทางในการปฏสมพนธกบ

ประเทศสาคญนอกภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทมผลประโยชนในพนท

เอเชยตะวนออกเฉยงใต เอเชยตะวนออกเฉยงเหนอ และโอเชยเนย รวมทง

สงเสรมเสถยรภาพและสนตภาพในพนทดงกลาว ความรวมมอดานการเมอง

และความมนคงในภมภาคเอเชย-แปซฟก เปนสวนสาคญททาใหอาเซยนคงไว

ซงบทบาทนาในการขบเคลอนกระบวนการความรวมมอตาง ๆ เพอใหเกด

สนตภาพและเสถยรภาพในภมภาค

- ผนาประเทศสมาชกอาเซยนไดรวมประกาศวสยทศนอาเซยน 2563

(ASEAN Vision 2020) โดยกาหนดเปาหมายวา อาเซยนจะมรปแบบความ

รวมมอทพฒนาใกลชดมากกวาเดมภายใน พ.ศ. 2563

- กรอบความรวมมออาเซยน+3 เรมตนขนเมอ พ.ศ. 2540 ในชวงทเกด

วกฤตเศรษฐกจในภมภาคเอเชยตะวนออก กรอบความรวมมออาเซยน+3

เปนกลไกความรวมมอระหว างอาเซยนกบสามประเทศในเอเชย

ตะวนออกเฉยงเหนอ ซงไดแก จน ญปน และเกาหลใต ในสาขาตาง ๆ โดย

เนนความรวมมอดานเศรษฐกจเปนสาคญ เพอรบมอกบวกฤตเศรษฐกจและ

การเงนโลกทจะมขนอกในอนาคต

ระหวาง พ.ศ. 2541 – 2550

อาเซยนในภาวะวกฤตเศรษฐกจ

เ อ เ ช ย แ ล ะ เ ผ ช ญ ก บ ส ภ า ว ะ

แวดลอมของโลกและภมภาคทม

การเปลยนแปลงอยางตอเนองจาก

กระแสโลกาภวตน และพฒนาการ

ใหม ๆ

- อาเซยนรบกมพชาเขาเปนสมาชกใน พ.ศ. 2542 ทาใหอาเซยนมสมาชก

ครบ 10 ประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (ตมอร-เลสเตเปนประเทศ

เกดใหมในภมภาคเมอ พ.ศ. 2545)

- อาเซยนกบจนไดจดทาปฏญญาวาดวยแนวปฏบตของภาคในทะเลจนใต

(Declaration on the Conduct of Parties in the South China Sea: DOC)

ซงเปนเอกสารทกาหนดแนวปฏบต และการสงเสรมความรวมมอทางทะเล

เพอมงรกษาเสถยรภาพและสนตภาพในทะเลจนใต และแกไขขอขดแยงโดย

สนตวธบนพนฐานของกฎหมายระหวางประเทศ ทงน ประเทศทอางสทธ

38

ชวงเวลา

พฒนาการและการดาเนนความรวมมอของอาเซยน

ไดแก จน บรไน มาเลเซย เวยดนาม และฟลปปนส

- ผนาอาเซยนไดลงนามในปฏญญาวาดวยความรวมมออาเซยน ฉบบท 2

(Declaration of ASEAN Concord II) ในการประชมสดยอดผนาอาเซยน

ครงท 9 ทเกาะบาหล ประเทศอนโดนเซย เมอ พ.ศ. 2546 เพอเหนชอบให

จดตงประชาคมอาเซยนภายใน พ.ศ. 2563 (ในการประชมสดยอดผนา

อาเซยน ครงท 12 ทเมองเซบ ประเทศฟลปปนส เมอ พ.ศ. 2550 ผนา

อาเซยนไดตกลงใหเรงจดตงประชาคมอาเซยนใหแลวเสรจเรวขนใน พ.ศ.

2558)

- ในการประชมสดยอดผนาอาเซยน ครงท 11 ทกรงกวลาลมเปอร ประเทศ

มาเลเซย เมอ พ.ศ. 2548 ผนาอาเซยนเหนชอบใหมการยกรางกฎบตร

อาเซยนขน เพอเปนกรอบกฎหมายและทศทางในการสรางประชาคม

อาเซยน (กฎบตรอาเซยนมผลบงคบใชเมอวนท 15 ธนวาคม พ.ศ. 2551

ภายหลงประเทศสมาชกใหสตยาบนครบทง 10 ประเทศ)

ตลอดระยะเวลาทผานมา อาเซยนไดรบความชนชมจากนานาประเทศวาเปนองคการภมภาคนยม

ตวอยางของประเทศกาลงพฒนา และมสมาชกทเปนกลมประเทศในภมภาคอยางแทจรง โดยสามารถปองกน

ไมใหเกดความขดแยงระหวางประเทศสมาชกทนาไปสสงครามระหวางกนได แตขณะเดยวกนอาเซยนกไดรบ

การวพากษวจารณวาเปนองคการทไมเขาถงประชาชน เนองจากกลไกบรหารตาง ๆ ของอาเซยนยงคงอยในมอ

ของผนาและเจาหนาทของรฐ และอกสวนหนงคอ ขอจากดของการกาหนดนโยบายตางประเทศ ทไมวาประเทศ

ไหนกเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมคอนขางนอย ซงเปนลกษณะธรรมชาตของนโยบายตางประเทศท

สวนใหญเปนเรองความมนคง หรอเปนเรองทถกทาใหมองวาเปนเรองไกลตวกวาเรองเฉพาะหนาของประชาชน

อาเซยนในอดตจงคอนขางหางเหนจากประชาชน (ไชยวฒน คาช และณชชาภทร อนตรงจตร, 2555: 7)

นอกจากน เนองดวยอาเซยนยดมนในหลกอธปไตยของชาตสมาชก โดยไมแทรกแซงกจการภายใน

ซงกนและกน และเนนการใชหลกฉนทามตในกระบวนการตดสนใจมาโดยตลอด ประกอบกบอาเซยนไมม

องคกรทางการททาหนาทกาหนดทศทาง หรอมอานาจในการสงการใหประเทศสมาชกปฏบตตามขอตกลงใน

กรอบอาเซยนได สานกเลขาธการอาเซยนกทาหนาทเพยงบรหารจดการเอกสาร และจดการประชมตาง ๆ เทานน

39

เจาหนาทสานกเลขาธการอาเซยนจงใชเวลาสวนใหญไปกบการจดเตรยมการประชม ประมาณ 300 ครงตอป

แทนทจะไดใชเวลาไปเพอการสรางแผนงานหรอกลไกทจาเปนสาหรบกระบวนการการรวมตวของอาเซยน

(Severino, 2007: 420) แมแตเลขาธการอาเซยนเอง กมภารกจสวนใหญเปนงานดานบรหารมากกวาการแสดง

บทบาทในการรเรม ผลกดน ใหคาแนะนาดานนโยบาย หรอแนวทางปฏบตของอาเซยน (พษณ สวรรณะชฎ,

2540: 77) ดงนน เครองมอทมอยจงไมเพยงพอทจะรบมอกบปญหารปแบบใหม และไมสามารถทาให

กระบวนการการรวมตวกนของอาเซยนกาวจากความรวมมอไปสการรวมตวอยางเชนสหภาพยโรปได

นอกจากประเดนขางตนแลว ความแตกตางในระบบการเมองการปกครอง และคานยมทางการเมอง

และความมนคงระหวางประเทศสมาชกอาเซยนเปนอกขอจากดหนง ททาใหอาเซยนบรณาการความรวมมอได

อยางลาชา ดงจะเหนไดจากพฒนาการในดานตาง ๆ ของอาเซยนในชวง 40 ปทผานมา ตองสะดดเปนชวง ๆ

และดาเนนไปอยางไมมทศทาง ประกอบกบเมออาเซยนมการรบสมาชกเพมเตมเขามาอกสประเทศ ชองวาง

ความแตกตางนกยงเปนปญหามากขน รวมทงความออนแอในภาพรวมของอาเซยนทสบเนองจากผลกระทบ

จากวกฤตการณเศรษฐกจเมอ พ.ศ. 2540 และความไรเสถยรภาพทางการเมองในภมภาคโดยรวมอนเปนผลจาก

ความเปลยนแปลงทางการเมองในอนโดนเซย ปญหาเอกราชของตมอร-เลสเต และปญหาแบงแยกดนแดนใน

อาเจะหของอนโดนเซย ทาใหประเทศสมาชกดงเดมไมอาจแสดงบทบาทนาได และเปดโอกาสใหกลมประเทศ

สมาชกใหมนาความไรเอกภาพในกลมประเทศสมาชกเดมมาใชเปนอานาจตอรองเพอใหเปนประโยชนตอการ

รกษาอานาจ และมงหวงใหอาเซยนดาเนนไปในทศทางทกลมสมาชกใหมประสงค (สรพงษ ชยนาม, 2551)

ขอเทจจรงเหลานไดเนนใหผนาของอาเซยนเหนถงความจาเปนเรงดวนทประเทศสมาชกจะตองรวมกน

ดาเนนการเพอใหเกดเอกภาพในกลม และกลบมามบทบาทชนารวมกนได เพอรบมอกบความทาทายตาง ๆ ท

จะเกดขนในอนาคตตอไป

------------------------------------------

4 กฎบตรอาเซยนและการกาวสประชาคมอาเซยน

ตลอดระยะเวลากวา 40 ปทผานมา อาเซยนมววฒนาการอยางตอเนองและสอดคลองกบพลวต

กระแสโลก โดยมจดมงหมายใหประเทศสมาชกไดรบประโยชนจากความรวมมอ และภมภาคมสนตภาพ

เสถยรภาพ ความมนคง และความเปนกลาง อนเปนพนฐานของการพฒนารวมกน อาเซยนยงไดรบการยอมรบ

จากนานาประเทศวาเปนองคการความรวมมอของภมภาคอยางแทจรง และเปนตนแบบของการรวมกลมใหแก

ประเทศกาลงพฒนา อยางไรกตาม ทผานมาอาเซยนกไมประสบความสาเรจมากนกในการแกไขปญหาของ

ประเทศสมาชกทสงผลกระทบตอภมภาค ประกอบกบการเปลยนแปลงของบรบทความมนคงโลก จงเปน

ปจจยเรงใหผนาของประเทศอาเซยนตระหนกถงการปฏรปองคการเพอรบมอกบความทาทายรปแบบใหมของ

โลกในศตวรรษท 21 ดงนน กฎบตรอาเซยนและการจดตงประชาคมอาเซยนใน พ.ศ. 2558 จงเปนการ

ปรบปรงองคการครงสาคญเพอวางรากฐานทมนคงสาหรบการพฒนาตอไปในอนาคต ซงจะนามาอธบายและ

วเคราะหไวในบทน

1. กฎบตรอาเซยน (ASEAN Charter)

วกฤตเศรษฐกจทมจดเรมตนทประเทศไทยเมอ พ.ศ. 2540 สถานการณควนไฟไหมปาจากอนโดนเซย

ทแพรไปยงประเทศเพอนบาน ปญหาการละเมดสทธมนษยชนอยางตอเนองในเมยนมาร มหนตภยพาย

ไซโคลนนารกสในเมยนมาร และปญหาขอพพาทชายแดนระหวางไทยกบกมพชา คอสวนหนงของปญหา

ระดบประเทศทสงผลกระทบตอภมภาค และเปนความทาทายทอาเซยนไมสามารถจดการได (ไชยวฒน คาช

และณชชาภทร อนตรงจตร, 2555: 7) อนเปนการสะทอนใหเหนวา การดาเนนความรวมมอแบบไมเปนทางการ

การไมแทรกแซงกจการภายในซงกนและกน และการดาเนนนโยบายทมความยดหยนสง เปนวถทาง ทไมอาจ

ทาใหอาเซยนรบมอกบภยคกคามใหม ๆ ได ความลมเหลวดงกลาวประกอบกบปจจยภายนอก อาท การพงพา

ซงกนและกนของโลกยคใหม ปญหาการกอการราย การเตบโตอยางกาวกระโดดของจนและอนเดย จงเปน

ปจจยผลกดนใหมการจดทากฎบตรอาเซยน เพอเปนกรอบกตกาทชดเจนใหประเทศสมาชกปฏบตตาม และ

สนบสนนกระบวนการสรางความรวมมอระหวางกนในเชงลก

41

เมอยอนกลบไปในชวงแรกของการกอตงอาเซยน ประเทศผกอตงทงหาประเทศไดพจารณาวาควรม

ธรรมนญของสถาบน แตการพจารณานนกไมไดนาไปสการจดทากฎบตรแตอยางใด มแตเพยงการลงนามใน

สนธสญญาไมตรและความรวมมอในเอเชยตะวนออกเฉยงใต (TAC) เทานน ตอมาในการประชมสดยอด

อาเซยนครงแรก ซงจดขนทประเทศอนโดนเซย เมอ พ.ศ. 2519 ผนาอาเซยนไดลงนามในปฏญญาวาดวย

ความรวมมออาเซยน ฉบบท 1 โดยไดกลาวถงความจาเปนทจะตองปรบปรงกลไกของอาเซยน และแสดงถง

ความตองการทจะศกษาเพอสรางกรอบกฎหมายเพอเปนธรรมนญขององคการ แตกมไดเกดขนเปนรปธรรม

แตอยางใด (Chalermpalanupap, 2009: 101-102) แมอาเซยนกอตงขนมานานและมการจดทาเอกสาร

ความตกลงกนหลายฉบบ เชน สนธสญญาไมตรและความรวมมอในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต สนธสญญา

เขตปลอดอาวธนวเคลยรในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (SEANFZ) ความตกลงอตราภาษทเทากนสาหรบเขต

การคาเสรอาเซยน (CEPT Scheme for AFTA) และความตกลงอาเซยนวาดวยมลพษจากหมอกควนขามแดน

(The ASEAN Agreement on Trans-boundary Haze Pollution) ฯลฯ แตตลอดเวลาทผานมาความรวมมอ

สวนใหญของอาเซยนมลกษณะไมเปนทางการ และมกใชความสมพนธเชงมตรภาพในการขบเคลอน

โดยปราศจากธรรมนญทใชเปนกฎเกณฑสาหรบการอยรวมกนและการขบเคลอนองคการอยางแทจรง

(มหาวทยาลยเชยงใหม สานกงานมหาวทยาลย, 2554) อยางไรกด แนวคดเรองกฎบตรไดรบการทบทวน

อกครงเมอผนาอาเซยนตางเหนพองวา อาเซยนควรจดตงประชาคมอาเซยนเพอรวมมอกนใหเหนยวแนนและ

มนคงยงขนตามทปรากฏใน “วสยทศนอาเซยน 2020” และปฏญญาวาดวยความรวมมออาเซยน ฉบบท 2

ฉะนน อาเซยนจงจาเปนตองมธรรมนญขององคการเพอรองรบการจดตงประชาคมในอนาคต

ในการประชมสดยอดอาเซยน ครงท 11 ทเกาะบาหล ประเทศอนโดนเซย เมอ พ.ศ. 2548 ผนา

อาเซยนไดเหนชอบรวมกนใหจดทากฎบตร ทประกอบดวยหลกการพนฐานของอาเซยน เปาหมาย วตถประสงค

และโครงสรางของความรวมมอ เพอใหสามารถสนองตอบตอความมงหมายในการสรางประชาคมอาเซยนใน

อนาคตได ผนาอาเซยนไดแตงตงคณะผทรงคณวฒ (Eminent Persons Group: EPG) ซงมาจากประเทศ

สมาชก ประเทศละหนงคน เพอใหจดทารายงานขอเสนอแนะเกยวกบทศทางและเนอหาทควรปรากฏใน

กฎบตร และไดนาเสนอรายงานนนในทประชมสดยอดผนาอาเซยน ครงท 12 เมอ พ.ศ. 2550 จากนนจง

สงมอบใหคณะทางานระดบสง (High Level Task Force: HLTF) ซงประกอบดวยเจาหนาทระดบสงทมความ

เชยวชาญจากแตละประเทศสมาชกยกรางกฎบตรใหแลวเสรจ

จากรายงานทคณะผทรงคณวฒไดเสนอตอผนาของประเทศอาเซยนในการประชมสดยอดผนา

อาเซยน ครงท 12 มขอเสนอสาคญสองประเดน ทกลายเปนประเดนออนไหวและไมไดรบการบรรจอยใน

42

กฎบตรอาเซยน ซงไดแก การกาหนดหลกปฏบตและคานยมของอาเซยน และบทลงโทษสาหรบประเทศ

สมาชกทละเมดพนธกรณ ในประเดนแรกนน คณะผทรงคณวฒเสนอใหมหลกปฏบตและคานยมทเปน

ประชาธปไตย มธรรมาภบาล ยดหลกนตธรรม เคารพสทธและเสรภาพขนพนฐานของประชาชน และปฏเสธ

การเปลยนรฐบาลทไมเปนไปตามครรลองของรฐธรรมนญและประชาธปไตย (EPG, 2006: 2) หลกการเหลาน

เปนทยอมรบอยางกวางขวาง และถอเปนเงอนไขพนฐานในการเขาเปนสมาชกในองคการความรวมมอระหวาง

ประเทศในทวปยโรป โดยเฉพาะสหภาพยโรป ซงไดกาหนดหลกเกณฑการรบสมาชกใหม ซงเรยกวาเกณฑ

โคเปนฮาเกน (Copenhagen Criteria) ไววา รฐทตองการเปนสมาชกสหภาพยโรปตองมสถาบนการเมองทม

เสถยรภาพและสามารถปกปองรกษาไวซงประชาธปไตย หลกนตธรรม สทธมนษยชน และเคารพสงเสรม

ชนกลมนอย

สาหรบอาเซยนแลว ตองยอมรบวาทกประเทศในภมภาคนไมไดมการปกครองแบบประชาธปไตยและ

บางประเทศมการละเมดสทธมนษยชนอยางตอเนอง เมอพจารณาถงเอกสารการกอตงองคการ หรอปฏญญา

กรงเทพฯ แลว อาเซยนไมไดสรางขนบนรากฐานของคานยมประชาธปไตยและการเคารพสทธมนษยชน

และหลกการเหลานกไมไดเปนเงอนไขของการเขาเปนสมาชกใหมของอาเซยนแตอยางใด ดงนน ทผานมา

นโยบายและมาตรการเพอสงเสรมประชาธปไตยและสทธเสรภาพของประชาชนของอาเซยนจงไมคอย

ประสบความสาเรจเทาทควร (Smith, 2006: 166, อางถงใน Acharya, 2004) หลกปฏบตและคานยมท

คณะผทรงคณวฒเสนอ จงเปนเรองทกระทบตอฐานอานาจของรฐบาลทไมไดมาจากกระบวนการประชาธปไตย

และคานกบสภาพความเปนจรงทางการเมองการปกครองของประเทศสมาชกทมความหลากหลายแตกตางกน

ฉะนน ในกฎบตรจงกาหนดเปนเพยงความมงประสงคของอาเซยนวา “เพอเสรมสรางประชาธปไตย เพมพน

ธรรมาภบาล และหลกนตธรรม ตลอดจนสงเสรมและคมครองสทธมนษยชนและเสรภาพขนพนฐาน โดยคานง

ถงสทธและหนาทของรฐสมาชกของอาเซยน” (อาเซยน, 2550: 2)

ประเดนทสอง คณะผทรงคณวฒไดเสนอบทลงโทษสาหรบประเทศสมาชกทละเมดพนธกรณ โดยใน

รายงานระบวา กฎบตรอาเซยนควรมบทบญญตทปกปองและสงเสรมความเปนอนหนงอนเดยวกนของสมาชก

โดยผนาอาเซยนควรออกมาตรการทเหมาะสมเพอสนบสนนใหประเทศสมาชกรวมมอกน และยดมนใน

วตถประสงค หลกการ และฉนทามตภายใตกฎบตรและขอตกลงตาง ๆ ของอาเซยน นอกจากน กฎบตรควรม

บทบญญตเกยวกบมาตรการการลงโทษสมาชกทไมปฏบตตามพนธกรณ โดยอาจเปนมาตรการการยกเลกสทธ

และสทธพเศษสาหรบสมาชก อยางเชน การถอนสทธในการเขารวมกจกรรมของอาเซยน หรอสทธการเปน

ประธานในทประชม หรอคณะกรรมการใด ๆ ของอาเซยน (EPG, 2006: 17)

43

การลงโทษสมาชกทละเมดพนธกรณนบวาเปนเรองใหมของอาเซยน เพราะนบตงแตการกอตง

องคการ อาเซยนอาศยความสมพนธฉนมตร ความไววางใจ และการถอยทถอยอาศยในการขบเคลอน

ความรวมมอในดานตาง ๆ โดยปราศจากกฎเกณฑขอบงคบสาหรบการอยรวมกน นอกจากน นโยบายและ

การดาเนนงานทผานมาของอาเซยนลวนเปนผลจากการประชมหารอในระดบหวหนารฐบาล รฐมนตร และ

เจาหนาทอาวโสของอาเซยน ฉะนน การดาเนนงานของอาเซยนจงปราศจากขอผกพนทางกฎหมาย การทผนา

ของประเทศสมาชกอาเซยนไมอาจยอมรบขอเสนอของคณะผทรงคณวฒในเรองบทลงโทษได เนองจาก

อาเซยนยงใหความสาคญกบเรองอานาจอธปไตยของประเทศสมาชก และยดมนในหลกการไมแทรกแซง

กจการภายใน

หากพจารณายอนกลบไป อาเซยนไดกอตงขนในทศวรรษ 1960 – 1970 (พ.ศ. 2503 – 2522) ซงอย

ในชวงของสงครามเยน การกอตงอาเซยนจงมจดประสงคสาคญอยทการรบประกนความอยรอดของรฐบาล

ประเทศผกอตง คอ อนโดนเซย มาเลเซย ฟลปปนส สงคโปร และไทย เพราะประเทศสมาชกทงหาประเทศ

ตางประสบปญหาดานความมนคงและการดารงอยของรฐ หลกการไมแทรกแซงกจการภายในจงนามาใชใน

บรบทขณะนน และประสบความสาเรจในการลดความหวาดระแวง ลดการเผชญหนากน และสงเสรมความ

รวมมอระหวางประเทศสมาชกโดยเฉพาะในชวง 20 ปแรกของการกอตงอาเซยน (ภวน บณยะเวชชวน, 2553:

122, อางถงใน Narine 2002) เมอบรบททางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมของโลกเปลยนแปลงไป ปญหาของ

โลกยคใหมไดสะทอนใหผนาของภมภาคเหนวาหลกการและกลไกทเปรยบเสมอนหวใจของการดาเนนความ

รวมมอนน ไดกลายเปนอปสรรคตอการรวมกลมในเชงลกทจะมขนในอนาคต แตการทจะใหอาเซยนละทง

หลกการไมแทรกแซงกจการภายในทยดถอมานานกวาสทศวรรษ กไมใชเรองงาย เพราะประเทศสมาชก

อาเซยนยงคงหวงแหนอานาจอธปไตย ยงคงมความเปนชาตนยม และคานงถงประโยชนของชาตเปนสาคญ

ประกอบกบหลกการดงกลาวยงเปรยบเสมอนเปนเกราะปองกนไมใหประเทศอน ๆ เขามายงเกยวกบอานาจ

และกจการภายในอกดวย กลาวคอ หลกการไมแทรกแซงกจการภายในทกลาวถงน มสาระสาคญสามประการ

คอ 1) ปองกนประเทศสมาชกจากการวพากษวจารณ หรอแทรกแซงกจการภายใน 2) ประเทศสมาชกให

คามนทจะปฏเสธการใหทหลบภย หรอการสนบสนนกลมหรอขบวนการซงมเปาหมายทจะลมลางรฐบาลของ

ประเทศสมาชก และ 3) กระตนใหประเทศสมาชกปฏเสธการใหการสนบสนนหรอชวยเหลออานาจจากนอก

ภมภาคไมวาในรปแบบใดกตามทเชอวาจะเปนการลมลางประเทศอน (ภวน บณยะเวชชวน, 2553: 123, อาง

ถงใน Katanyuu 2006) ดงนน ขอเสนอของคณะผทรงคณวฒทใหมบทลงโทษสาหรบประเทศสมาชกทละเมด

พนธกรณจงไมเปนทยอมรบจากผนาของประเทศอาเซยน

44

จากขางตน ไดทาใหเกดคาถามตามมาวา กฎบตรทไมมบทลงโทษสาหรบประเทศผฝาฝนจะสามารถ

ผลกดนใหอาเซยนรวมตวกนเปนประชาคมอาเซยนไดสาเรจหรอไม และจะเปนไปในรปแบบใด ในทน จงขอ

นาเสนอสาระสาคญโดยสรปของกฎบตรอาเซยน ซงมผลบงคบใชแลวตงแต พ.ศ. 2551 รวมทงโครงสรางและ

กลไกการบรหารของอาเซยนภายใตกฎบตรฉบบน เพอใชเปนแนวทางในการวเคราะหประเดนคาถามเหลานใน

ลาดบตอไป

1.1 สาระสาคญของกฎบตรอาเซยน

กฎบตรอาเซยนมผลใชบงคบตงแตวนท 15 ธนวาคม พ.ศ. 2551 เมอประเทศสมาชกไดใหสตยาบน

ครบทง 10 ประเทศ กฎบตรอาเซยนประกอบดวยขอบทตาง ๆ 13 บท 55 ขอ ซงมประเดนใหมทแสดงใหเหน

ถงความกาวหนาของอาเซยนในการทจะรวมตวกนในเชงลกมากยงขน โดยขอนาเสนอโดยสรป ดงน

1. กาหนดใหอาเซยนมสถานะเปนนตบคคล (Legal Personality) ในฐานะเปนองคการระหวางรฐบาล

และทาใหอาเซยนเปนองคการทเคารพกฎกตกาในการทางาน (Rule-based Organisation) มากขน

2. สมาชกยนยอมทจะผกพนตามกฎบตรและปฏบตตามพนธกรณ และมหนาทตามทกาหนดไวใน

กฎบตรและความตกลงตาง ๆ ของอาเซยน รวมถงมหนาทในการออกกฎหมายภายในประเทศเพอรองรบ

พนธกรณ ทงน มไดมบทบญญตลงโทษแกประเทศสมาชกทละเมดพนธกรณตามกฎบตร เพยงแตกาหนดวา

หากเกดกรณละเมด หรอไมปฏบตตามพนธกรณอยางรายแรง ใหเสนอเรองไปยงทประชมสดยอดอาเซยน

เพอใหผนาอาเซยนตดสนใจดวยวธการใด ๆ ตามทไดตกลงกน เพอกาหนดมาตรการการลงโทษ

3. กระบวนการตดสนใจใหอยบนพนฐานของการปรกษาหารอและฉนทามต แตไดเปดชองใหผนา

อาเซยนหรอทประชมสดยอดอาเซยนตกลงกนวาจะใชวธการอนใดแทนหากไมสามารถหาฉนทามตได

นอกจากน ในการดาเนนการตามขอผกพนดานเศรษฐกจ ไดนารปแบบการเขารวมแบบยดหยนในการผกพน

สตรอาเซยนลบ X (ASEAN minus X) มาใช ซงเปนการอนญาตใหประเทศทยงไมพรอมยงไมตองเขารวม

ความตกลงได

4. จดตงกลไกการระงบขอพพาท (Dispute Settlement Mechanism: DSM) ตาง ๆ ระหวางประเทศ

สมาชก ในกรณทไมสามารถระงบขอพพาทไดภายหลงการใชกลไกการระงบขอพพาทตาง ๆ แลว ใหเสนอ

ขอพพาทนนไปยงทประชมสดยอดอาเซยนเพอตดสนได ทงน ไมตดสทธประเทศสมาชกในการทจะใชรปแบบ

การระงบขอพพาทตามกฎบตรสหประชาชาต หรอกฎหมายระหวางประเทศอน ๆ

45

5. ใหจดตงองคกรสทธมนษยชนอาเซยนขน โดยใหมอานาจหนาทตามทประชมรฐมนตรตางประเทศ

อาเซยนกาหนด* ซงสอดคลองกบความมงประสงคและหลกการของกฎบตรอาเซยนในการสงเสรมและ

คมครองสทธมนษยชนและเสรภาพขนพนฐาน

6. ใหอานาจเลขาธการอาเซยนในการอานวยความสะดวกและสอดสองดแลความคบหนาในการ

อนวตการความตกลงและขอตดสนใจของอาเซยน และเสนอรายงานประจาปเกยวกบงานของอาเซยนตอท

ประชมสดยอดอาเซยน

7. เพมบทบาทของประธานสมาชกอาเซยน เพอผลกดนการสรางประชาคมอาเซยน และใหอาเซยน

สามารถตอบสนองตอสถานการณฉกเฉนทมผลกระทบตออาเซยนไดอยางมประสทธภาพและทนทวงท

กฎบตรอาเซยนไดกาหนดใหประธานอาเซยนดารงตาแหนงวาระหนงป และประเทศทเปนประธานอาเซยนจะ

รบตาแหนงประธานของกลไกของอาเซยนทกตาแหนง อาท ทประชมสดยอดอาเซยน คณะมนตรประสานงาน

อาเซยน คณะมนตรประชาคมอาเซยนคณะตาง ๆ และเปนประธานผแทนถาวรประจาอาเซยน

8. สงเสรมการปรกษาหารอกนระหวางประเทศสมาชก เพอแกไขปญหาทกระทบตอผลประโยชน

รวมกน ซงทาใหการตความหลกการไมแทรกแซงกจการภายในมความยดหยนมากขน ทงน หลกการไม

แทรกแซงกจการภายในของประเทศสมาชกอาเซยน และการเคารพเอกราช อธปไตย และความเสมอภาคของ

ประเทศสมาชกยงคงเปนหลกการพนฐานในการดาเนนความสมพนธของอาเซยน

9. สนบสนนใหอาเซยนเปนองคการทมประชาชนเปนศนยกลาง เปนองคการทประชาชนเขาถงและ

เออประโยชนตอประชาชนมากยงขน โดยกฎบตรอาเซยนไดระบเปาหมายและหลกการทชวยสนบสนนให

อาเซยนมประชาชนเปนศนยกลางหลายประการ เชน การสงเสรมใหทกภาคสวนของสงคมมสวนรวมและไดรบ

ผลประโยชนจากกระบวนการการสรางประชาคมอาเซยน การใหประชาชนมโอกาสททดเทยมกนในการเขาถง

การพฒนามนษย สวสดการสงคม และความยตธรรม การเสรมสรางประชาธปไตย การเพมพนธรรมาภบาล

และหลกนตธรรม ตลอดจนการสงเสรมและคมครองสทธมนษยชนและเสรภาพขนพนฐานโดยคานงถงสทธ

หนาทของประเทศสมาชกอาเซยน เปนตน

10. เปดชองทางใหอาเซยนมปฏสมพนธกบองคการตาง ๆ ทสนบสนนหลกการและวตถประสงคของ

อาเซยน ซงในภาคผนวกของกฎบตรไดแสดงรายชอขององคการตาง ๆ โดยแบงไดเปนหาประเภท ไดแก

* องคกรสทธมนษยชนของอาเซยนทจดตงขนตามเจตนารมณของกฎบตร คอ คณะกรรมาธการระหวางรฐบาลอาเซยนวาดวยมนษยชน (ASEAN Inter-governmental Commission on Human Rights: AICHR)

46

1) องคการรฐสภา คอ สมชชารฐสภาอาเซยน (ASEAN Inter-Parliamentary Assembly: AIPA) 2) องคการ

ภาคธรกจ 3) สถาบนวชาการ 4) องคการภาคประชาสงคมทไดรบการรบรองโดยอาเซยน และ 5) กลมผมสวน

ไดเสยอน ๆ ในอาเซยน ทงน ไดใหอานาจแกเลขาธการอาเซยนในการปรบปรงภาคผนวกตามขอเสนอแนะของ

คณะผแทนถาวรประจาอาเซยน

11. ปรบปรงโครงสรางองคการของอาเซยนใหมประสทธภาพมากยงขน เชน การกาหนดใหจดการ

ประชมสดยอดอาเซยนปละสองครง จดตงคณะมนตรเพอประสานความรวมมอในแตละเสาหลกของประชาคม

อาเซยน และการใหมคณะกรรมการผแทนถาวรประจาอาเซยนทกรงจาการตา ประเทศอนโดนเซย เพอลด

เวลาและคาใชจายในการประชมของอาเซยน เปนตน (กรมอาเซยน, 2554: 7)

1.2 โครงสรางองคการภายใตกฎบตรอาเซยน

กฎบตรอาเซยนไดกาหนดโครงสรางและกลไกการบรหารของอาเซยน ดงน

ลาดบ

องคกร

องคประกอบ

อานาจหนาททสาคญ

1 ทประชมสดยอดอาเซยน (ASEAN Summit)

ประมขหรอหวหนารฐบาลของประเทศสมาชก โดยมการประชมปละ 2 ครง

กาหนดนโยบายและตดสนใจเรองสาคญ ๆ รวมถงกรณทมการละเมดพนธกรณตามกฎบตรอยางรนแรง หรอหาขอยตในขอขดแยงไมได หรอมการไมปฏบตตามคาตดสนของกลไกระงบขอพพาท

2 คณะมนตรประสานงานอาเซยน (ASEAN Coordinating Council)

รฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศของประเทศสมาชก

เตรยมการประชมผนาและประสานงานระหวางสามเสาหลกเพอบรณาการในการดาเนนงานของอาเซยน

3 คณะมนตรประชาคมอาเซยน (ASEAN Community Councils)

ผแทนทประเทศสมาชกแตงตงใหเปนผรบผดชอบในแตละเสาหลก (การเมองและความมนคง เศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรม)

ป ร ะ ส าน ง า น แ ล ะ ต ด ต า ม ก า รดาเนนงานตามนโยบายของผน าภายใตเสาหลกทรบผดชอบ รวมทงเรองทเกยวของกบหลายเสาหลก และเสนอรายงาน และขอเสนอแนะตอผนา

4 องคกรระดบรฐมนตรอาเซยนเฉพาะสาขา

รฐมนตรเฉพาะสาขา นาความตกลง/มตของผนาไปปฏบตและใหขอเสนอแนะตอคณะมนตร

47

ลาดบ

องคกร

องคประกอบ

อานาจหนาททสาคญ

(ASEAN Sectoral Ministerial Bodies)

ประชาคมอาเซยน

5 สานกเลขาธการอาเซยน (ASEAN Secretariat)

สานกเลขาธการอาเซยนอยภายใตการบ งคบบญชาของเลขาธการอาเซยน ซงมวาระการดารงตาแหนง 5 ป นอกจากน มรองเลขาธการอาเซยน จานวน 4 คน โดย 2 คน มาจากการหมนเวยนตามลาดบตวอกษรประเทศสมาชก มวาระการดารงตาแหนง 3 ป และอก 2 คน ม า จ า ก ก า ร ค ด เ ล อ ก ต า มความสามารถ มวาระการดารงตาแหนง 3 ป

บรหารงานของอาเซยน และตดตามการปฏบตตามคาตดสนของกลไกระงบขอพพาท โดยรายงานตรงตอผนา และสนบสนนการมปฏสมพนธร ะหว า งอ งค ก รของอา เซ ยนก บ ภาคประชาสงคม

6 คณะผแทนถาวรประจาอาเซยน (Committee of Permanent Representatives to ASEAN)

ผน าระดบเอกอครราชทตทแต งต งจากประเทศสมาช ก ซ ง ประจ าท ส าน ก ง าน ใหญอ า เ ซ ยน ณ กร ง จ าการ ต า ประเทศอนโดนเซย

เป นผ แทนถาวรประจ าอา เซ ยน โดยทาหนาทเปนผแทนของประเทศสมา ช กและ ผ แทนขอ งอ า เ ซ ย น ซงเนนการประสานงานกบองคกรภายในของอาเซยน และสงเสรมความรวมมอกบประเทศคเจรจา

7 สานกเลขาธการอาเซยนแหงชาต (ASEAN National Secretariat)

เปนหนวยงานระดบกรมในกระทรวงการตางประเทศของป ร ะ เ ท ศ ส ม า ช ก อ า เ ซ ย น สาหรบประเทศไทย หนวยงานทรบผดชอบ คอ กรมอาเซยน

ศนยรวมในการประสานงานและสนบสนนภารกจของอาเซยน และตดตามผลการดาเนนงานในประเทศนน ๆ ตลอดจนเปนศนยกลางเกบรกษาขอมลเกยวกบอาเซยน

8 คณะกรรมาธการระหวางรฐบาลอาเซยนวาดวยสทธมนษยชน (ASEAN Inter-governmental Commission on Human Rights: AICHR)

องคกรสทธมนษยชนของอาเซยนทจดตงขนตามเจตนารมณของ กฎบตรอาเซยน

สงเสรมสทธเสรภาพและความเปนอยของประชาชนในภมภาค

48

ลาดบ

องคกร

องคประกอบ

อานาจหนาททสาคญ

9 มลนธอาเซยน (ASEAN Foundation)

เปนองคกรทไมแสวงหากาไรและมสถานะเปนนตบ คคล สานกงานใหญของมลนธตงอย ณ กร ง จ าการ ต า ประ เทศอนโดนเซย

สนบสนนเลขาธการอาเซยนและประสานงานกบองคกรอน ๆ ของอา เซ ยน รวมท ง เผยแพรความรเกยวกบอาเซยน และสงเสรมการมปฏสมพนธกบประชาชน

1.3 ความสาคญของกฎบตรอาเซยน

กฎบตรอาเซยนคอกรอบกตกาทเปนประโยชนตอการรวมตวกนอยางใกลชดของประเทศในภมภาค

เอเชยตะวนออกเฉยงใต และมความสาคญตอการพฒนาอาเซยนไปสการเปนประชาคมของภมภาคในอนาคต

ดงน

1. กฎบตรอาเซยนไดใหสถานะนตบคคลแกอาเซยนในฐานะเปนองคการระหวางประเทศ ฉะนน

การดาเนนงานของอาเซยนภายใตกฎบตรน จงเปลยนจากรปแบบความสมพนธเชงมตรภาพและความสมครใจ

มาเปนการผกพนตามกฎกตกา โดยประเทศสมาชกตองปฏบตตามพนธกรณทางกฎหมายมากยงขน

2. กฎบตรอาเซยนชวยผลกดนใหประเทศสมาชกมความเปนเอกภาพมากยงขน อนจะเปนประโยชน

อยางยงในการเจรจาตอรองในเวทระหวางประเทศ การเพมขดความสามารถในการแขงขนของอาเซยนในเวท

การคาโลก การพฒนาความสมพนธกบภายนอก ตลอดจนการสงเสรมบทบาทของอาเซยนในการเปนแกนหลก

ของความสมพนธในภมภาคเอเชย-แปซฟก

3. กฎบตรอาเซยนสนบสนนใหอาเซยนเปนองคการทมประชาชนเปนศนยกลาง โดยระบใหมการจดตง

กลไกสทธมนษยชนอาเซยนขน รวมทงเปดโอกาสใหภาคประชาสงคมไดเขามามสวนรวมในกระบวนการบรณาการ

ของอาเซยน และชวยเสรมสรางความเขมแขงของหลกการสาคญ อาท คานยมประชาธปไตย สทธมนษยชน

และธรรมาภบาล อนเปนพนฐานในการสรางประชาคมแหงสงคมทเอออาทร

4. กฎบตรอาเซยนกระตนใหประเทศสมาชกทไมคอยใหความรวมมอในการปฏบตตามพนธกรณ

คานงถงประโยชนสวนรวมและมความรบผดชอบตอประชาชนในประเทศมากยงขน เชน ประเดนเรองความเปน

ประชาธปไตย การเคารพสทธมนษยชน การเปดเสรดานการคาและการลงทน และการรกษาสงแวดลอม ฯลฯ

แมวากฎบตรอาเซยนจะยงไมมบทลงโทษทชดเจนสาหรบประเทศทละเมดพนธกรณกตาม

49

เนอหาทปรากฏอยในกฎบตรอาเซยนไดสะทอนใหเหนวา อาเซยนยอมรบและเหนถงความจาเปน

เรงดวนทจะตองปรบปรงแกไขโครงสราง และปรบเปลยนทศนะทาทของประเทศสมาชก เพอใหอาเซยนยง

คงดารงอยไดทามกลางความเปลยนแปลงของโลก และเปนองคการทมประสทธภาพ มบทบาท และม

ความสาคญตอสนตภาพและความมนคงของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ตลอดจนความอยดกนดและ

ความผาสกโดยรวมของประชาชนในอาเซยน

1.4 ขอจากดของกฎบตรอาเซยน

แมวากฎบตรอาเซยนจะสนบสนนใหประเทศสมาชกมความรวมมอกนอยางใกลชดภายใตกฎกตกา

รวมกน และสนบสนนใหการดาเนนการตามขอตกลงตาง ๆ มผลเปนรปธรรมมากยงขน แตขณะเดยวกน

กฎบตรอาเซยนยงมขอจากดทเปนอปสรรคในการนาอาเซยนไปสการรวมตวเปนประชาคมเดยวกนในอนาคต

โดยขอนาเสนอเปนประเดน ดงน

1. กฎบตรอาเซยนยงคงรบรองหลกการและวฒนธรรมทางการทตในวถอาเซยน ซงไดแก 1) การ

เคารพในอานาจอธปไตยของประเทศสมาชก และการไมแทรกแซงกจการภายในซงกนและกน 2) การใชหลก

ฉนทามตในการตดสนใจ ซงเปนการใหความสาคญกบการปรกษาหารอ และการเหนพองตองกนในการ

ตดสนใจ และ 3) การระงบขอพพาทโดยสนต โดยไมใชการรกรานขมข หรอการใชกาลงในการแกไขปญหา

(ปรากฏอยในบทอารมภบทและหมวดท 1 ความมงประสงคและหลกการ ของกฎบตรอาเซยน) ในชวงเวลาท

ผานมานบตงแตการกอตงอาเซยน วถอาเซยนมความสาคญอยางยงในการสรางเครอขายความรวมมอระหวาง

ประเทศสมาชกอาเซยน และระหวางอาเซยนกบประเทศภายนอกภมภาคในการพฒนาความเจรญกาวหนา

และสรางฐานความมนคงแกภมภาค แตในอกดานหนง วถอาเซยนเปนแนวทางทประเทศสมาชกจะอางเพอ

ละทงการปฏบตตามขอตกลงเมอเหนวากระทบตออานาจอธปไตยหรอขดตอผลประโยชนแหงชาต ทงยง

ไมสามารถลบความขดแยงหรอความบาดหมางทางใจในประวตศาสตรของชาตอาเซยนไดอยางแทจรง

วถอาเซยนเปนแตเพยงเครองมอทชวยผอนคลาย และชวยใหลมปญหาไดเทานน อยางเชน กรณคดพพาทเขต

พนท 4.6 ตารางกโลเมตร บรเวณปราสาทพระวหารระหวางไทยกบกมพชา และเหตปะทะระหวางกลมผถอ

อาวธซงมาจากเกาะทางภาคใตของฟลปปนสทอยใกล ๆ กนกบกองกาลงความมนคงของมาเลเซย ทรฐซาบาห

บนเกาะบอรเนยวของมาเลเซย (เกยรตชย พงษพาณชย, 2556: 10)

ฉะนน การทเนอหาของกฎบตรอาเซยนยงแฝงไปดวยการยดมนเครงครดตอวถอาเซยน รวมทงไม

มบทลงโทษใด ๆ ทชดเจนแกประเทศสมาชกทไมปฏบตตามพนธกรณ จงเปนการสะทอนใหเหนวาอาเซยนยง

ไมพรอมทจะพนจากกรอบความคดและแนวปฏบตเดม ๆ ทยดถอปฏบตมาตลอด 40 กวาป (สรพงษ ชยนาม,

50

2551) ดงนน การกาวสประชาคมอาเซยนยงคงตองอาศยมตรภาพและความไวเนอเชอใจระหวางประเทศ

สมาชกเชนเดม ความมงหวงทอาเซยนจะเปนองคการทมกฎกตกาในการทางานและเปนปกแผนจงเปนเรองท

ทาทายอยางยง

2. หลกการเรองฉนทามตยงคงเปนหวใจสาคญท ไดรบการรบรองเอาไวในกฎบตรอาเซยน

โดยอาเซยนยงคงใหความสาคญกบการปรกษาหารอและใชหลกฉนทามตเปนเครองมอในการตดสนใจ

หากประเทศสมาชกทง 10 ประเทศไมเหนพองตองกน หรอ 1 ใน 10 ประเทศสมาชกคดคานกเทากบไมเกด

ฉนทามต และไมสามารถตดสนใจดาเนนการสงใดได ในกฎบตรอาเซยน หมวดท 7 ขอ 20 (4) ไดกาหนดเอาไว

วา หากมกรณการละเมดกฎบตรอาเซยนอยางรายแรง หรอมการไมปฏบตตามพนธกรณ ใหเสนอเรองดงกลาว

ตอทประชมสดยอดอาเซยนเพอการตดสนใจ ซงเปนทคาดหมายไดวา วธการทผนาอาเซยนจะใชเพอตดสนใจก

ยงคงเปนการปรกษาหารอและใชหลกฉนทามตเชนเดม เพราะถอเปนหลกการใหญทอาเซยนใชมาโดยตลอด

แมวาผนาอาเซยนอาจจะแสวงหามตดวยวธการตดสนใจแบบอนได แตโดยสวนใหญแลวอาเซยนกเลอกทจะ

หลกเลยงการตดสนทกระทบกระเทอนตอประเทศสมาชก และแมแตการแกไขกฎบตรอาเซยนเอง กยงตองใช

ฉนทานมตจากทประชมสดยอดอาเซยน (กฎบตรอาเซยน ขอท 48) ทงน แมวาระบบฉนทามตจะเปนความ

รวมมอททกฝายเหนดวย และเปนการปองกนความขดแยงทจะเกดขนในอนาคต แตหากอาเซยนยงใชระบบ

ฉนทามตในการตดสนใจทกเรอง โดยไมยดหยนทจะนาหลกการลงมตแบบใชเสยงขางมาก (Majority Rule)

มาใชในบางกรณ พฒนาการของอาเซยนจะกาวหนาไมทนตอเหตการณ ดวยตองใชเวลาพอสมควรเพอให

ประเทศสมาชกเหนพองตองกนครบทกประเทศ (สภลกษณ กาญจนขนด, 2552)

3. บทบญญตในกฎบตรอาเซยนมลกษณะเปนหลกการกวาง ๆ ทาใหตความไดอยางกวางขวางและ

ยดหยนทงในเชงเปาหมายและผลของการดาเนนการ ทงยงมบางประเดนทไมไดกาหนดรายละเอยดทชดเจน

อยางเชนเรองการจดตงกลไกสทธมนษยชนอาเซยน กฎบตรอาเซยนไมไดกาหนดลกษณะและบทบาทของ

กลไกดงกลาว เพยงแตระบวา ใหจดตงองคกรสทธมนษยชนอาเซยนทมความสอดคลองกบความมงประสงค

และหลกการของกฎบตรเกยวกบการสงเสรมและคมครองสทธมนษยชนและเสรภาพขนพนฐาน โดยใหมอานาจ

หนาทตามทกาหนดโดยทประชมรฐมนตรตางประเทศอาเซยน

นอกจากประเดนเรองกลไกสทธมนษยชนแลว กฎบตรอาเซยนไดวางกรอบกฎหมายเพอให

อาเซยนดาเนนการอยางมประสทธภาพเพมขนเพอใหบรรลวตถประสงคและเปาหมาย โดยเฉพาะการรวมตว

เปนประชาคมอาเซยนใน พ.ศ. 2558 แตทงนในกฎบตรกไมไดมการระบอยางชดเจนวาประชาคมอาเซยน จะม

ลกษณะอยางไร เพยงแตกาหนดเปนหลกการกวาง ๆ วาจะเรงสรางประชาคมโดยผานความรวมมอและการ

51

รวมตวในภมภาคทเพมขนภายใตสามเสาหลก คอ ประชาคมความมนคงอาเซยน (ASEAN Political-Security

Community: APSC) ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community: AEC) และประชาคม

สงคมและวฒนธรรมอาเซยน (ASEAN Socio-Cultural Community: ASCC)

ในกรณการรวมตวทางเศรษฐกจ กฎบตรไมไดกาหนดวาอาเซยนจะมรปแบบของการรวมตวใน

ลกษณะใด จะเปนตลาดรวม (Common Market) หรอไม กไมไดระบไว เพยงแตกลาววาจะเปดเสรดานการคา

และการบรการ สงเสรมใหแรงงานเคลอนยายไดสะดวกขน และใหเงนทนเคลอนยายไดอยางเสรมากขน

ภายใตขอตกลงทมระบบกฎเกณฑ การไมกาหนดรปแบบทแนชดเทากบเปนการเปดชองใหประเทศสมาชก

ละเลยทจะปฏบตตามขอตกลงไดหากไดรบความกดดนจากประชาชนในประเทศ หรอพจารณาแลววาจะเปน

การเสยประโยชนของชาต (Leviter, 2010: 195-196) สาหรบกรณความรวมมอดานการเมองและความมนคง

และดานสงคมและวฒนธรรม กไมไดกาหนดเชนกนวาจะบรณาการความรวมมอในลกษณะใดและดานใดบาง

และไมไดมการระบถงกลไกทจะใหภาคประชาชนเขาไปมสวนรวมในการตดสนใจในกจกรรมของอาเซยน

(ประภสสร เทพชาตร, 2554: 122) กฎบตรอาเซยนกลาวแตเพยงหลกการพนฐานสาหรบการดาเนนความ

รวมมอระหวางประเทศสมาชกภายในกลม โดยยงคงยาถงการเคารพอานาจอธปไตยและบรณภาพแหงดนแดน

ของประเทศสมาชก และการไมเขาแทรกแซงกจการภายในระหวางกน ซงเปนหลกการเดมทอาเซยนยดมน

มาตงแตแรกเรม จะเพมเตมกเพยงแตใหยดมนตอหลกการประชาธปไตยและสทธมนษยชน และสงเสรมให

อาเซยนเปนองคการทมประชาชนเปนศนยกลาง นอกจากน กฎบตรอาเซยนกไมไดกลาวถงสงทอาเซยน

จะเปนตอไปในอนาคตหลงจากทไดรวมตวเปนประชาคมอาเซยนแลว จงเทากบวาอาเซยนยงไมไดตงเปาหมาย

ระยะยาวทจะพฒนาตนเองไปในทศทางใด จะบรณาการตอไปเปนกลมสหภาพ (Union) ตามแบบสหภาพยโรป

หรอไม กไมไดปรากฏอยในกฎบตรฉบบน (ประภสสร เทพชาตร, 2554: 13-14)

4. หลกเกณฑการรบสมาชกใหมทปรากฏอยในกฎบตรอาเซยนยงไมอาจสนบสนนระบบการ

บรณาการของอาเซยนใหมความแขงแกรงได กฎบตรอาเซยน หมวดท 3 ขอ 6 ไดกาหนดวา ประเทศท

ประสงคจะเขารวมเปนสมาชกของอาเซยน ตองเปนประเทศทอยในเอเชยตะวนออกเฉยงใต ตองตกลงทจะ

ผกพนและเคารพกฎบตร มความสามารถและเตมใจทจะปฏบตตามพนธกรณของสมาชกภาพ และตองไดรบ

การยอมรบจากประเทศสมาชกอาเซยนทกประเทศ หลกเกณฑการรบสมาชกของอาเซยนมความแตกตางจาก

หลกเกณฑการรบสมาชกของสหภาพยโรป ซงกาหนดใหประเทศทจะสมครเปนสมาชกตองผานเกณฑ

โคเปนเฮเกน โดยจะตอง 1) มสถาบนทมเสถยรภาพเพอเปนหลกประกนของการปกครองในระบอบ

ประชาธปไตย หลกนตธรรม สทธมนษยชน และการเคารพและคมครองชนกลมนอย 2) มระบบเศรษฐกจแบบ

52

ตลาด (Market Economy) และมความสามารถทจะรบมอกบการแขงขนและแรงกดดนจากระบบเศรษฐกจ

ตลาดในสหภาพยโรปได และ 3) มความสามารถทจะปฏบตตามและดาเนนการตามพนธกรณของสมาชกภาพ

ซงรวมถงการยดมนตอเปาหมายดานการเมอง เศรษฐกจ และการเงนของสหภาพยโรปดวย (European

Commission, 2013) หลกเกณฑการรบสมาชกของสภาพยโรปจงเนนไปทรปแบบการเมองการปกครองใน

ระบอบประชาธปไตย และการมเศรษฐกจแบบทนนยม เพอไมใหเปนอปสรรคตอระบบบรณาการของสหภาพ

ยโรป แตอาเซยนไมมหลกเกณฑอนนอกจากยดถอปจจยทตงทางภมศาสตร และความเหนพองตองกนของ

ประเทศสมาชกในการรบประเทศใหมเขาเปนสมาชก และแมวาในกฎบตรอาเซยนจะกาหนดวา ประเทศทจะ

เขารวมเปนสมาชกของอาเซยนจะตองมความสามารถ และเตมใจทจะปฏบตตามพนธกรณของสมาชกภาพ

แตกไมไดกาหนดกรอบวาความสามารถในการปฏบตตามขอผกพนของการเปนสมาชกนนคออะไร

การรบสมาชกใหมเขามาอยางนอยจะตองรบสมาชกทมศกยภาพในการผลกดนองคการได แตท

ผานมาอาเซยนขยายขนาดขององคการโดยรบสมาชกทมความหลากหลายโดยไมมเงอนไขสาคญในการ

ประสานแนวคดทางดานการเมอง ความมนคง เศรษฐกจ และสงคมเขาดวยกน ทาใหประเทศสมาชกทมความ

แตกตางกนไมสามารถแกไขปญหาสาคญรวมกนได เปนผลใหตองชะลอความรวมมอระหวางกนในประเดน

ออนไหว และกระทบตอระบบการบรณาการโดยรวมของอาเซยน ตวอยางทแสดงใหเหนไดในขณะนคอ การท

ผนาอาเซยนไดประกาศเลอนเปดประชาคมเศรษฐกจอาเซยนออกไป 12 เดอน จากเดมวนท 1 มกราคม พ.ศ.

2558 เปนวนท 31 ธนวาคม พ.ศ. 2558 กเปนผลจากการทประเทศสมาชกยงหาจดตกลงในเรองสาคญ ๆ

ไมไดหลายเรอง อาท ประเดนเรองการตรวจลงตรา ภาษอากรสนคา กฎระเบยบวาดวยการลงทนระหวางกน

รวมทงมความกงวลถงผลกระทบทจะเกดขนตามมาหลงจากการเปดประชาคมเศรษฐกจอาเซยน โดยเฉพาะ

อยางยงปญหาทมลกษณะขามชาตตาง ๆ (ASEAN Watch, 2555)

แมแตสหภาพยโรปทมเกณฑโคเปนเฮเกนในการรบประเทศสมาชก กยงประสบปญหาในการ

บรณาการความรวมมอเชนกน โดยเหนไดจากปจจบนสหภาพยโรปกาลงเผชญกบวกฤตเศรษฐกจการเงนใน

สเปน โปรตเกส กรซ และไอรแลนดเหนอ และมการวพากษวจารณกนมากวา การทสหภาพยโรปรบประเทศ

สมาชกใหมจากยโรปตะวนออกเขามาโดยใหความสาคญกบหลกเกณฑทางการเมองเรองการมระบอบการเมอง

แบบประชาธปไตยมากกวาหลกเกณฑทางเศรษฐกจในเรองเสถยรภาพทางเศรษฐกจ โครงสรางพนฐาน และ

ความสามารถในการปฏรปประเทศ ทาใหเมอเกดวกฤตเศรษฐกจขน ความไมพรอมทางเศรษฐกจของประเทศ

สมาชกใหมจงเปนการซาเตมความรนแรงของปญหา ความรวมมอตาง ๆ ในกรอบสหภาพยโรปจงถก

53

กระทบกระเทอนอยางหลกเลยงไมได ไมวาจะเปนระบบสกลเงนยโร การจดสรรเงนในกองทนสรางเอกภาพ

(Cohesion Fund)* และเศรษฐกจโดยรวมของสหภาพยโรป (สรพงษ ชยนาม, 2556: 4-5)

2. ประชาคมอาเซยน (ASEAN Community)

ปจจบน บรบททางการเมอง เศรษฐกจ สงคม และระบบความสมพนธระหวางประเทศไดเปลยนแปลง

ไปอยางมากเนองดวยกระแสโลกาภวตน ความกาวหนาทางเทคโนโลยสารสนเทศ การขยายตวทางเศรษฐกจ

อยางรวดเรวของประเทศในภมภาคใกลเคยง รวมทงมแนวโนมการรวมกลมทางเศรษฐกจของประเทศใน

ภมภาคอน ๆ และการเผชญปญหาความทาทายความมนคงในรปแบบใหม อาท โรคระบาด การกอการราย

ยาเสพตด การคามนษย ปญหาสงแวดลอม และภยพบตธรรมชาต ประกอบกบประสบการณทประเทศสมาชก

อาเซยนเดมไดเผชญในชวงวกฤตเศรษฐกจเอเชยเมอ พ.ศ. 2540 เปนผลใหอาเซยนจาเปนตองปรบตวเพอให

สามารถรบมอกบการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมระหวางประเทศ และผลกระทบเชงลบจากระบบ

เศรษฐกจทนนยมโลก ในการน ผนาของประเทศสมาชกอาเซยนจงเหนพองวาควรมความรวมมอกนอยาง

ใกลชดมากขน และควรบรณาการความรวมมอใหมความเขมแขงและเปนเอกภาพเพอจดการกบปญหาทาทาย

เหลานไดอยางมประสทธภาพ รวมทงสรางความเขมแขงและอานาจตอรองใหแกประเทศสมาชก ทงน

อาจกลาวไดวา การสรางประชาคมอาเซยนเกดจากแรงผลกดนจากปจจยภายนอกเปนสาคญ ประเทศสมาชก

อาเซยนแตละประเทศมขนาดเลก ไมอาจดาเนนการเพอรกษาประโยชนของตนเองไดโดยลาพงทามกลาง

พลวตของโลก ดงนน อาเซยนจงตองเรงกระบวนการสรางความรวมมอใหมความเขมแขงและเปนอนหนง

อนเดยวกนในมตตาง ๆ เพอสรางอานาจการตอรองทมประสทธภาพ เพมความเขมแขงทางเศรษฐกจของ

ภมภาค และเปนแกนกลางของความสมพนธในภมภาคเอเชย-แปซฟก

ผนาอาเซยนไดลงนามรวมกนในปฏญญาวาดวยความรวมมออาเซยน ฉบบท 2 เมอ พ.ศ. 2546 เพอ

ประกาศจดตง “ประชาคมอาเซยน” ภายใน พ.ศ. 2563 (ค.ศ. 2020) โดยสนบสนนการรวมตวและความ

รวมมออยางรอบดานภายใตสามเสาหลก คอ ประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยน ประชาคมเศรษฐกจ

อาเซยน และประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน ซงตอมาผนาอาเซยนใหเรงรดการรวมตวเปนประชาคม

อาเซยนใหเรวขนอกหาป คอภายใน พ.ศ. 2558 (ค.ศ. 2015) เนองจากโลกเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว

* กองทนสรางเอกภาพ (Cohesion Fund) คอ กองทนดานสงคมและการพฒนาพนทยากจนในสหภาพยโรป เปนกองทนใหความชวยเหลอดานการเงนแกพนททมรายไดประชาชาตตอหว (GDP per capita) นอยกวารอยละ 90 ของคาเฉลยรายไดประชาชาตตอหวของสหภาพยโรป

54

จงจาเปนทอาเซยนตองปรบตวใหสามารถคงบทบาทนาในการดาเนนความสมพนธในภมภาค และตอบสนอง

ความตองการของประชาชนไดอยางแทจรง (กรมอาเซยน, 2554: 4-6)

ตารางลาดบเหตการณการดาเนนการสประชาคมอาเซยนใน พ.ศ. 2558

ป พ.ศ.

การดาเนนการ

2546 ผนาอาเซยนไดรวมลงนามในปฏญญาวาดวยความรวมมออาเซยน ฉบบท 2 เพอเหนชอบใหจดตงประชาคมอาเซยนภายใน พ.ศ. 2563

2547 ในการประชมสดยอดผนาอาเซยน ครงท 10 ณ กรงเวยงจนทน ส.ป.ป. ลาว ผนาอาเซยนไดรบรองและลงนามเอกสารสาคญทจะวางกรอบความรวมมอเพอบรรลการจดตงประชาคมอาเซยน ซงไดแก แผนปฏบตการของประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยน กรอบความตกลงวาดวยสนคาสาคญ ซงจะชวยเรงรดความรวมมอดานสนคาและบรการ 11 สาขา ภายใน พ.ศ. 2553 แผนปฏบตการประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน และแผนปฏบตการเวยงจนทน

2548 ในการประชมสดยอดผนาอาเซยน ครงท 11 ทกรงกวลาลมเปอร ประเทศมาเลเซย ผนาประเทศสมาชกอาเซยนเหนชอบใหมการยกรางกฎบตรอาเซยนขน เพอเปนกรอบกฎหมาย และทศทางในการสรางประชาคมอาเซยน

2550 ในการประชมสดยอดผนาอาเซยน ครงท 12 ทเมองเซบ ประเทศฟลปปนส ผนาอาเซยนไดตกลงใหเรงจดตงประชาคมอาเซยนใหแลวเสรจเรวขนใน พ.ศ. 2558

2551 กฎบตรอาเซยนมผลบงคบใชเมอวนท 15 ธนวาคม พ.ศ. 2551 ภายหลงประเทศสมาชกใหสตยาบนครบทง 10 ประเทศ

2552 ในการประชมสดยอดผนาอาเซยนครงท 14 ทอาเภอชะอา-หวหน ประเทศไทย ผนาอาเซยนไดรบรองปฏญญาชะอา-หวหนวาดวยแผนงานสาหรบการจดตงประชาคมอาเซยนทงสามเสาหลก เพอดาเนนการใหบรรลเปาหมายของการจดตงประชาคมอาเซยน

2553 ในการประชมสดยอดอาเซยน ครงท 17 ณ กรงฮานอย ประเทศเวยดนาม ผนาอาเซยนไดใหการรบรองแผนแมบทวาดวยความเชอมโยงระหวางกนในอาเซยน เพอเรงรดการเชอมโยงประเทศสมาชกทง 10 ประเทศ ใหเปนหนงเดยวในดานโครงสรางพนฐาน ดานกฎระเบยบ และดานประชาชน โดยมเปาหมายสงสดเพอการสนบสนนการสรางประชาคมอาเซยน

2558 กาวเขาสประชาคมอาเซยน ทงน ในการประชมสดยอดอาเซยน ครงท 21 เดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2555 ณ กรงพนมเปญ ประเทศกมพชา ผนาอาเซยนไดประกาศเลอนเปดประชาคมเศรษฐกจอาเซยนออกไป 12 เดอน จากเดมวนท 1 มกราคม พ.ศ. 2558 เปนวนท 31 ธนวาคม พ.ศ. 2558 จงเปนผลใหการเขาสประชาคมอาเซยนทงสามเสาหลก เลอนเปนวนท 31 ธนวาคม พ.ศ. 2558 เชนกน

55

2.1 ประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยน (ASEAN Political-Security Community: APSC)

การจดตงประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยนมวตถประสงคใหประเทศสมาชกอยรวมกน

อยางสงบสนต มระบบและกฎเกณฑในการแกไขความขดแยงระหวางกนโดยสนตวธ มเสถยรภาพอยางรอบดาน

มกรอบความรวมมอเพอรบมอกบภยคกคามทางดานความมนคงทงรปแบบเดมและรปแบบใหมทจะเกดขน

เพอใหประชาชนในภมภาคมความปลอดภยและมนคง อยอยางสนตระหวางกนและกบโลกภายนอกไดใน

บรรยากาศของความเปนประชาธปไตย ความยตธรรม และมความปรองดองตอกน

ในการน ไดมการจดทาแผนงานการจดตงประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยน (ASEAN

Political-Security Community Blueprint: APSC Blueprint) โดยเนนใหประชาคมการเมองและความ

มนคงอาเซยนมคณลกษณะสาคญสามประการ คอ 1) การมกฎเกณฑ คานยม และบรรทดฐานรวมกน

เพอสรางความเขาใจในระบบสงคม วฒนธรรม และประวตศาสตรทแตกตางของประเทศสมาชก รวมทงสงเสรม

พฒนาการทางการเมองใหไปในทศทางเดยวกน โดยอาศยหลกการประชาธปไตย และสทธมนษยชน 2) สงเสรม

ความสงบสข ความเปนเอกภาพ และรบผดชอบรวมกนในการรกษาความมนคงสาหรบประชาชนใหครอบคลม

ทกดาน ไมวาจะเปนปญหาความขดแยงดานการเมองระหวางประเทศสมาชกดวยกนเอง หรอปญหาภยคกคาม

รปแบบใหม ซงประเทศใดประเทศหนงไมสามารถแกไขไดโดยลาพง อาท การกอการราย การลกลอบคายา

เสพตด ปญหาโจรสลด และอาชญากรรมขามชาต ตลอดจนการเตรยมความพรอมเพอปองกนและจดการภย

พบตและภยธรรมชาต และ 3) การมพลวตและปฏสมพนธกบโลกภายนอกทมลกษณะการพงพาซงกนและกน

มากขน โดยกาหนดกจกรรมเพอเสรมสรางบทบาทของอาเซยนในความรวมมอระดบภมภาคและระดบสากล

เพอใหประชาคมอาเซยนมปฏสมพนธทแนนแฟนและสรางสรรคกบประชาคมโลก (กรมอาเซยน, 2554: 9)

ทงน ความรวมมอขางตนจะไมกระทบตอความเปนอสระของประเทศสมาชกในการดาเนนนโยบายการ

ตางประเทศและความรวมมอทางทหารกบประเทศนอกภมภาค และไมนาไปสการสรางพนธมตรทางทหาร

กระบวนการจดตงประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยนมรากฐานมาจากการนาความรวมมอ

และความตกลงของอาเซยนดานการเมองและความมนคงทไดดาเนนการมาแลว มาตอยอดใหมผลเปนรปธรรม

และมแบบแผนมากยงขน สนธสญญาและความรวมมอดานการเมองและความมนคงทผานมา ไดแก

1. สนธสญญาวาดวยภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปนเขตแหงสนตภาพ เสรภาพ และความ

เปนกลาง (ZOPFAN) พ.ศ. 2514 ซงเสดงเจตนารมณของประเทศสมาชกทจะทาใหภมภาคนปลอดจากการ

แทรกแซงจากภายนอก

56

2. สนธสญญาไมตรและความรวมมอในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (TAC) พ.ศ. 2519

ซงกาหนดแนวทางการปฏบตในการดาเนนความสมพนธระหวางประเทศในภมภาคทมงเนนการสรางสนตภาพ

และความมนคง ความเจรญรงเรองทางเศรษฐกจและความรวมมอระหวางกน

3. สนธสญญาเขตปลอดอาวธนวเคลยรในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (SEANWFZ) พ.ศ.

2537 ซงหามมใหประเทศภาคผลต ครอบครอง ขนยาย หรอทดลองอาวธนวเคลยรในภมภาค รวมทงไดรเรม

การประชมอาเซยนวาดวยความรวมมอดานการเมองและความมนคงในภมภาคเอเชย-แปซฟก (ARF)

อนประกอบดวยประเทศสมาชกอาเซยน ประเทศคเจรจา และประเทศผสงเกตการณของอาเซยน ซงปจจบน

มประเทศเขารวม 26 ประเทศ กบอกหนงกลมประเทศ เพอเปนเวทในการเสรมสรางความไววางใจกนระหวาง

ประเทศในภมภาคเอเชย-แปซฟก (กระทรวงการตางประเทศ, 2554)

ในทศนะของนกวชาการ คานยามและรปแบบของการจดตงประชาคมการเมองและความมนคง

อาเซยนตาม APSC Blueprint มความแตกตางอยางมากจากคานยามและทฤษฎประชาคมความมนคงใน

แวดวงวชาการ ประเดนทนกวชาการใหความสาคญคอ ประชาคมความมนคงจะตองมการกาหนดนโยบาย

รวมกน มการรบรถงภยคกคามรวมกน มอตลกษณรวมกน มความไวเนอเชอใจระหวางกน มความรวมมอทาง

ทหาร มระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย และมสถาบนทางการเพอดาเนนการในประเดนเหลาน ซงเปน

ลกษณะทแตกตางไปจากแนวทางการจดตงประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยนทรฐบาลของประเทศ

สมาชกอาเซยนไดกาหนดไว นอกจากน กลไกการปองกนและแกไขความขดแยงของประชาคมการเมองและ

ความมนคงอาเซยนทกาหนดไวใน APSC Blueprint กอาจไมสามารถแกไขปญหาความขดแยงทมลกษณะ

ขามชาตไดอยางมประสทธภาพ เนองจากกลไกภายใต APSC Blueprint เนนการแกไขความขดแยงระหวาง

ประเทศ ในขณะทปญหาหรอความขดแยงสวนใหญของโลกยคปจจบนมลกษณะขามชาต (ประภสสร

เทพชาตร, 2554: 29-30) ภยคมคามทมลกษณะขามชาตคอ ปญหาทเกดขนภายในประเทศหนง แลวสงผล

กระทบตอเนองไปยงประเทศอน ๆ โดยทรปแบบไมไดจากดเฉพาะแตเรองของการทาสงครามหรอการทหาร

เทานน แตหมายความรวมถงปญหาดานสาธารณสข การยายถน ปญหามลพษและสงแวดลอม การแขงขน

เพอแยงชงทรพยากร อาชญากรรมขามชาต โจรสลด และการกอการราย ตวอยางเชน ปญหาหมอกควน

ในประเทศอนโดนเซย ทสงผลตอปญหาสขภาพของประชาชนในอนโดนเซย และรวมไปถงประชาชนใน

ประเทศใกลเคยงอยางสงคโปร มาเลเซย และไทย

อกประเดนทนาสนใจคอ อาเซยนมงทจะพฒนากลไกแกไขความขดแยงอยางสนต แตจนถงขณะน

อาเซยนยงไมไดมการพจารณาอยางจรงจงเกยวกบการจดตงกองกาลงรกษาสนตภาพ (Peace Keeping Force)

57

ซงเปนกลไกทสหประชาชาตใชอยางไดผลในชวงเวลาทผานมา* ทงน รศ.ดร.ประภสสร เทพชาตร (2554: 32)

ไดใหความเหนวา ควรมการจดตงกองกาลงรกษาสนตภาพของอาเซยนขน เพอเปนกลไกในการรกษาสนตภาพ

ในอาเซยน และเพอใหเกดเอกภาพในการทอาเซยนจะสงกองกาลงไปรวมในปฏบตการกบกองกาลงรกษา

สนตภาพของสหประชาชาต ในประเดนน อนโดนเซยใหความสนใจเปนพเศษ ในขณะทประเทศอาเซยนอน ๆ

ทไมไดมระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยเกรงวากองกาลงรกษาสนตภาพจะเปนกลไกทเขามาแทรกแซง

กจการภายในของประเทศ และอาจเขามาสนคลอนอานาจเผดจการของรฐบาล

ปจจบน ประเทศสมาชกอาเซยนยงคงมความหวาดระแวงตอกน โดยเฉพาะประเดนความขดแยงทาง

การเมองและขอพพาทเรองพรมแดนระหวางกนทมมาตงแตอดต แตละประเทศจงตางสะสมและพฒนาอาวธ

ยทโธปกรณเพอใหเกดความไดเปรยบทางทหาร และใชเปนเครองมอในการระงบความขดแยงเรอง

ผลประโยชนแหงชาต อาท เรองการแสวงหาผลประโยชนจากทรพยากรทางทะเล ซงมสวนทกอใหเกดความ

ตงเครยดในขอพพาททะเลจนใต ฉะนน การกาหนดยทธศาสตรทางทหารรวมกน หรอการจดตงกองกาลง

รกษาสนตภาพอาเซยน จงไมนาจะเกดขนไดตราบใดทประเทศสมาชกอาเซยนยงเคารพในอานาจอธปไตย

และบรณภาพแหงดนแดนซงกนและกน และยงไมพรอมทจะใหประเทศอนเขามายงเกยวกบกจการภายในของ

ประเทศตนเอง

ดงนน การจดตงประชาคมอาเซยนเสาการเมองและความมนคง จงไมคอยกาวหนาเทาทควรเมอ

เปรยบเทยบกบอกสองเสา คอ เสาเศรษฐกจ และเสาสงคมและวฒนธรรม อปสรรคสาคญประการหนงคอ

ความแตกตางของรปแบบการเมองการปกครองของประเทศสมาชก ในอาเซยนมทงประเทศทปกครองใน

ระบอบประชาธปไตย กงประชาธปไตย สงคมนยม และสมบรณาญาสทธราชย ซงแตกตางจากสหภาพยโรปท

ไดกาหนดวาประเทศสมาชกของสหภาพยโรปตองเปนประชาธปไตยและเคารพสทธมนษยชน ปจจบนอาเซยน

ยงเคารพซงกนและกนในเอกราช อธปไตย ความเสมอภาค บรณภาพแหงดนแดน และเอกลกษณของชาต

ประกอบกบในกฎบตรอาเซยน ขอ 2.2 (ฉ) บญญตวา “การเคารพสทธของรฐสมาชกทกรฐในการธารง

ประชาชาตของตนโดยปราศจากการแทรกแซง การบอนทาลาย และการบงคบจากภายนอก” ฉะนน ประเทศ

* ปฏบตการรกษาสนตภาพของสหประชาชาต ไดพฒนาจากบทบาทเดมทเนนเฉพาะการยตการสรบและความขดแยงมาสภารกจทมความหลากหลายมตและซบซอนมากขน ทงการรกษาสนตภาพและการฟนฟสนตภาพภายหลงความขดแยงเพอใหเกดสนตภาพอยางยงยน เชน การยตความขดแยงของคกรณ การมสวนรวมในกระบวนการรกษาความมนคงและอานวยความสะดวกใหเกดระบบการเมองและการจดตงรฐบาลทองถน การบรรเทาทกขเพอมนษยธรรม และการพฒนา เปนตน

58

สมาชกอาเซยนจงมสทธทจะมรปแบบของรฐและการปกครองในวถของตน รวมทงไมไดมความมงหมายทจะให

ประเทศสมาชกอน ๆ มรปแบบการเมองการปกครองในลกษณะเดยวกน

เมอวฒนธรรมการเมอง (Political Culture) ของประเทศสมาชกอาเซยนมความแตกตางหลากหลาย

และมทศนคตเรองการปกปองผลประโยชนและความมนคงของชาตไมสอดคลองกน ประกอบกบประเทศใน

อาเซยนพงพาบทบาทของมหาอานาจภายนอกภมภาคเพอรกษาความมนคงของชาตในระดบทแตกตางกน

จงทาใหเกดอปสรรคตอการสรางคานยมทางการเมองรวมกน (ประชาธปไตย ธรรมาภบาล และนตธรรม)

ตลอดจนการสรางความรวมมอดานการทหารและความมนคงของภมภาค และการกาหนดนโยบาย

ตางประเทศรวมกนดวย (Chalermpalanupap, 2009: 109)

นอกจากประเดนขางตนแลว ประเทศสมาชกอาเซยนแตละประเทศยงมความออนไหวสง ซงนบวา

เปนขอจากดในการใชกลไกของอาเซยนเพอแกไขปญหาความทาทายตาง ๆ กลาวคอ เกอบทกประเทศไม

ประสงคทจะใหอาเซยนเขาไปยงเกยวกบปญหาภายในประเทศ แมวาปญหาดงกลาวจะมนยหรอผลกระทบใน

ระดบภมภาคกตาม อาท เรองพฒนาการดานประชาธปไตยและสทธมนษยชนในเมยนมาร อกทงไมประสงคให

อาเซยนเขาไปยงเกยวกบปญหาทวภาคโดยเฉพาะปญหาเขตแดน เชน กรณของขอขดแยงระหวางสงคโปรกบ

มาเลเซยเมอ พ.ศ. 2552 ทงสองประเทศไดใชกลไกของศาลยตธรรมระหวางประเทศ (International Court of

Justice: ICJ) มากกวากลไกอาเซยนในการแกไขขอพพาทเขตแดน (กรมอาเซยน กองอาเซยน 1, 2554: 30) และ

กรณพพาทเขตแดนบรเวณปราสาทพระวหารระหวางไทยกบกมพชาในระหวาง พ.ศ. 2554 – 2556 ทงสอง

ประเทศเลอกทจะใชกลไกทวภาค และกลไกของศาลยตธรรมระหวางประเทศเชนกน

อยางไรกตาม อาเซยนกไดพยายามสรางความรวมมอดานการเมองและความมนคงมากขนเพอ

สนบสนนการจดตงประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยน อยางเชน การจดใหมการประชมรฐมนตร

กลาโหมของอาเซยนครงแรกใน พ.ศ. 2549 และไดยกระดบบทบาทของรฐมนตรกลาโหมอาเซยนในดานการ

จดการภยพบต และความรวมมอกบภาคประชาสงคมในการแกไขปญหาความทาทายรปแบบใหม นอกจากน

ยงไดจดตงกลไกสทธมนษยชนอาเซยน คอ คณะกรรมาธการระหวางรฐบาลอาเซยนวาดวยสทธมนษยชนทเนน

ทาหนาทสงเสรมสทธ เสรภาพ และชวตความเปนอยของประชาชนอาเซยน แมวาคณะกรรมาธการฯ ไมไดม

อานาจในการปกปองคมครองสทธเสรภาพของประชาชนในอาเซยน แตการทประเทศสมาชกอาเซยนยอมจดตง

คณะกรรมาธการดงกลาวกนบวาเปนความกาวหนาครงสาคญในเชงความคดและคานยมของอาเซยน และเปน

จดเรมตนทจะนาอาเซยนไปสการสรางประชาคมทยดถอประโยชนของประชาชนเปนทตง นอกจากน การท

กฎบตรอาเซยนไดกาหนดใหหลกการประชาธปไตย หลกนตธรรม ธรรมาภบาล และสทธมนษยชน เปนหลกการ

59

พนฐานทยอมรบรวมกน กมสวนชวยสรางบรรยากาศของความเปนประชาธปไตยและการเคารพสทธมนษยชน

ใหเกดขนในภมภาค รวมทงในประเทศอาเซยนทมรปแบบการปกครองอนทไมใชประชาธปไตย การสราง

คานยมและบรรทดฐานทางการเมองรวมกนจะชวยเสรมสรางความไวเนอเชอใจระหวางประเทศสมาชก และ

ยงเปนการสนบสนนใหประชาคมอาเซยนมความเอออาทรและแบงปนกน (Caring and Sharing) ตามแนวคด

หลกของการสรางประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยนอกดวย

2.2 ประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community: AEC)

การจดตงประชาคมเศรษฐกจอาเซยนมเปาหมายใหประเทศสมาชกมการรวมตวกนทางเศรษฐกจ

มความสะดวกในการตดตอสอสารและคาขายระหวางกน อนจะทาใหภมภาคมความเจรญมงคง ประชาชนใน

ประเทศอาเซยนมความอยดกนดอยางทดเทยมกน และสามารถแขงขนกบภมภาคอน ๆ ได ในการน อาเซยน

จงไดจดทาแผนงานการจดตงประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community Blueprint:

AEC Blueprint) เพอบรณาการการดาเนนงานดานเศรษฐกจของอาเซยน และสรางประชาคมอาเซยนใหม

คณลกษณะทสาคญ คอ 1) การเปนตลาดและฐานการผลตเดยวกน โดยจะใหมการเคลอนยายสนคา บรการ

การลงทน และแรงงานฝมออยางเสร รวมทงใหมการเคลอนยายเงนทนอยางเสรมากขน 2) การเปนภมภาคทม

ขดความสามารถในการแขงขนสง โดยเนนนโยบายทเกยวของกบการสงเสรมการรวมกลมทางเศรษฐกจ อาท

นโยบายการแขงขน การคมครองผบรโภค สทธในทรพยสนทางปญญา พาณชยอเลกทรอนกส นโยบายภาษ

รวมทงการพฒนาโครงสรางพนฐาน 3) การเปนภมภาคทมพฒนาการทางเศรษฐกจทเทาเทยมกน โดยให

ความสาคญกบการพฒนาวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม และเสรมสรางขดความสามารถเพอลดชองวาง

การพฒนาทางเศรษฐกจระหวางประเทศสมาชก 4) การเปนภมภาคทบรณาการเขากบเศรษฐกจโลกไดอยาง

สมบรณ ซงเนนการปรบประสานนโยบายเศรษฐกจของอาเซยนกบประเทศภายนอกภมภาค เพอใหอาเซยนม

ทาทรวมกนอยางชดเจน รวมทงสงเสรมการสรางเครอขายการผลตและการจาหนายภายในภมภาคใหเชอมโยง

กบเศรษฐกจโลก (กรมอาเซยน, 2554: 10)

นบตงแตการกอตงเมอ พ.ศ. 2510 อาเซยนไดพฒนาความรวมมอทางเศรษฐกจดานตาง ๆ มาอยาง

ตอเนองทงดานสนคา การลงทน บรการ การเงน อตสาหกรรม และการทองเทยว โดยในทนจะขอกลาวถง

ความตกลงทสาคญ ซงเปนรากฐานของการพฒนาไปสการเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยนใน พ.ศ. 2558 ดงน

1. เขตการคาเสรอาเซยน (AFTA) พ.ศ. 2535 เปนการใหสทธประโยชนทางภาษศลกากรแกกน

แบบตางตอบแทน ภายใตความตกลงวาดวยการใชอตราภาษพเศษทเทากนสาหรบเขตการคาเสรอาเซยน

(CEPT Scheme for AFTA) โดยมวตถประสงคเพอขยายการคาภายในภมภาค ดงดดการลงทน และเสรมสราง

60

สถานการณตอรองในเวทการเจรจาระหวางประเทศ เขตการคาเสรอาเซยนถอเปนความสาเรจครงแรกของ

อาเซยนในการสงเสรมการเปดเสรทางการคาระหวางประเทศสมาชก โดยการยกเลกอปสรรคทางการคาทงใน

ดานภาษ และมาตรการทไมใชภาษ (Non-tariff Barriers: NTBs) ระหวางกน

2. ความตกลงดานการคาบรการของอาเซยน (ASEAN Framework Agreement on Service:

AFAS) พ.ศ. 2538 มงขจดอปสรรคหรอขอจากดดานการคาบรการภายในอาเซยน และปรบปรงการบรการ

ของอาเซยนใหมประสทธภาพและมขดความสามารถทางการแขงขน รวมทงใหมการเปดตลาดการคาบรการท

ลกและกวางใหแกกนมากกวาทแตละประเทศไดมขอตกลงไวกบองคการการคาโลก

3. เขตการลงทนอาเซยน (ASEAN Investment Area: AIA) พ.ศ. 2541 เปดเสรลงทนใน

อตสาหกรรมทไมใชภาคบรการหาภาค คอ การผลต ประมง ปาไม เหมองแร และอสาหกรรมการบรการ

เฉพาะทเกยวเนองกบหาภาคดงกลาว เพอเพมขดความสามารถทางการแขงขนของอาเซยน สรางบรรยากาศ

การลงทนทเสร และมความโปรงใสมากขน รวมทงสงเสรมการลงทนทงในอาเซยน และดงดดการลงทนจากนอก

อาเซยน

4. ความคดรเรมในการรวมกลมอาเซยน (Initiative on ASEAN Integration: IAI) พ.ศ. 2543

มวตถประสงคเพอลดชองวางการพฒนา และการหาความสมดลระหวางประเทศสมาชกอาเซยนเพอไปสการ

รวมกลมทางเศรษฐกจของอาเซยน โดยในระยะแรกความคดรเรมในการรวมกลมอาเซยนมงไปทการพฒนา

ประเทศสมาชกอาเซยนใหม และงานในกลมอนภมภาค เชน กลมประเทศลมนาโขง (Greater Mekong

Sub-region: GMS) ซงประกอบดวยหกประเทศ คอ ไทย จน (มณฑลยนนาน) เวยดนาม กมพชา ลาว เมยนมาร

เขตการเจรญเตบโตแหงอาเซยนตะวนออก บรไน-อนโดนเซย-มาเลเซย-ฟลปปนส (The Brunei Darussalam-

Indonesia-Malaysia-Philippines East ASEAN Growth Area: BIMP-EAGA) และการพฒนาเขตเศรษฐกจ

สามฝาย อนโดนเซย–มาเลเซย–ไทย (The Indonesia-Malaysia-Thailand Growth Triangle: IMT-GT)

เมอพจารณาแนวทางการจดตงประชาคมเศรษฐกจอาเซยนตาม AEC Blueprint ประกอบกบกฎบตร

อาเซยน หมวดท 1 ขอ 1 (5) “เพอสรางตลาดและฐานการผลตเดยวทมเสถยรภาพ มงคง มความสามารถในการ

แขงขนสง และมการรวมตวกนทางเศรษฐกจ ซงมการอานวยความสะดวกทางการคาและการลงทนอยางม

ประสทธภาพ โดยมการเคลอนยายอยางเสรของสนคา บรการ และการลงทน การเคลอนยายทไดรบความ

สะดวกของนกธรกจ ผประกอบวชาชพ ผมความสามารถพเศษและแรงงาน และการเคลอนยายอยางเสรยงขน

ของเงนทน” ประชาคมเศรษฐกจอาเซยนมลกษณะเปนการรวมกลมแบบตลาดรวม แตไมใชลกษณะของ

ตลาดรวมตามหลกสากลทจะตองมการเปดเสรครบทงสดาน คอ การคา ภาคบรการ การไหลเวยนดานเงนทน

61

และการเคลอนยายแรงงาน รวมทงตองมนโยบายการคารวมสาหรบประเทศทไมไดเปนสมาชกดวย แตสงท

ปรากฏอยในกฎบตรอาเซยนเปนเพยงการเปดเสรดานการคา การบรการ และการลงทนเทานน ดานแรงงาน

เปนการเปดเสรใหเฉพาะแกแรงงานมฝมอ ดานเงนทนกเปนเพยงการสงเสรมใหมการเคลอนยายไดอยาง

สะดวกและเสรมากขน (freer flow, not free flow) เทานน อกทงประเทศสมาชกอาเซยนกไมไดมการปรบ

นโยบายเศรษฐกจ การเงน และการคลงของประเทศใหประสานสอดคลองกน และไมไดจดทานโยบายการคา

กบประเทศนอกกลมรวมกน ดงนน จงกลาวไดวาประชาคมเศรษฐกจอาเซยนเปนการรวมกลมแบบตลาดรวม

ในลกษณะทไมสมบรณแบบ

รปแบบการรวมกลมทางเศรษฐกจ

เขตการคาเสร (Free Trade Area) คอ การรวมกลมทางเศรษฐกจทแตละประเทศในกลมลดขอกดกนทางการคาระหวางกน สาหรบอาเซยน ไดดาเนนการจดตง AFTA มาตงแตป พ.ศ. 2538 และจะขจดภาษระหวางกนทงหมดภายในป พ.ศ. 2558 อาเซยนจงไดผานขนตอนนไปแลว

สหภาพศลกากร (Custom Union) คอ การรวมกลมทางเศรษฐกจทประเทศภายในกลมขจดภาษระหวางกน และปรบอตราภาษทใชกบประเทศนอกกลมใหเปนหนงเดยวกน สาหรบอาเซยนไดขจดภาษระหวางกนแลว แตปจจบนยงไมมนโยบายการใชระบบภาษกบภายนอกภมภาคในอตราเดยวกน (Common External Tariff) และไดกาวขามไปยงการรวมกลมในระดบถดไปเลย คอ การเปนตลาดรวม

ตลาดรวม (Common Market) คอ การรวมกลมทางเศรษฐกจขนสง ทประเทศภายในกลมมการเปดเสรทางการคา บรการ เงนทน และแรงงานระหวางกน และมการกาหนดนโยบายดานการคารวมกนสาหรบประเทศนอกกลม ปจจบนอาเซยนมลกษณะการรวมกลมแบบตลาดรวม แตในลกษณะทไมสมบรณ

สหภาพเศรษฐกจ (Economic Union) คอ การรวมกลมทางเศรษฐกจทลกมากกวาตลาดรวม โดยใหมการเคลอนยายสนคา บรการ และปจจยการผลตอยางเสร รวมทงมนโยบายการเงนและการคลงรวมกน มเงนตราสกลเดยวกน และมโครงสรางและอตราภาษรวมกน ปจจบนมเพยงสหภาพยโรปเทานนทมรปแบบการรวมกลมทางเศรษฐกจในลกษณะสหภาพเศรษฐกจ

สหภาพการเมอง (Political Union) คอ การรวมกลมทใชระบบการเมองและเศรษฐกจเดยวกน มการประสานนโยบายความมนคงและการตางประเทศ รวมทงตดสนใจทางการเมองรวมกน ปจจบน ยงไมมการรวมกลมในลกษณะนเกดขน

ทมา : สานกงานปลดกระทรวงมหาดไทย สานกนโยบายและแผน, 2555

62

อนง การจดตงตลาดรวมอยางเตมรปแบบ ยอมมผลกระทบตอประเทศทยงไมมความพรอม เพราะเมอ

มการเคลอนยายปจจยการผลตโดยเสรแลว อาจมผลกระทบตออตสาหกรรมภายใน สนคาทผลตภายในประเทศ

อาจจะสกบสนคาทนาเขามาไมได ขณะเดยวกนแรงงานตางชาตทเขามาในประเทศอยางเสรอาจกอใหเกด

ปญหาสงคม และมการแยงงานของคนภายในประเทศได จงทาใหประเทศสมาชกบางประเทศไมพรอมทจะให

อาเซยนพฒนาไปสการเปนตลาดรวมอยางสมบรณ (ประภสสร เทพชาตร, 2554: 50)

ภายใตการรวมตวดานเศรษฐกจ อาเซยนมคณะมนตรประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic

Community Council: AEC Council) ซงมหนาทในการประสานงานและตดตามการทางานตามนโยบาย

เสนอรายงานและขอเสนอแนะตาง ๆ ตอทประชมผนาอาเซยน แตในทนคณะมนตรประชาคมเศรษฐกจ

อาเซยนไมไดเปนองคกรกลางทมอานาจในการดาเนนงานหรอตดสนใจแทนประเทศสมาชกในเรองการคาและ

ความรวมมอดานเศรษฐกจอยางเชนคณะกรรมาธการยโรป (European Commission) ของสหภาพยโรปแต

อยางใด ทงน เนองจากอาเซยนไมไดเปนกลมความรวมมอแบบองคการเหนอรฐแบบสหภาพยโรป แตเปน

องคการความรวมมอระหวางรฐ ทประเทศสมาชกยงคงมอานาจอธปไตยทเปนอสระ สามารถดาเนนนโยบาย

หรอกจกรรมตาง ๆ ของตนเองได ฉะนน การดาเนนการตามขอตกลงดานเศรษฐกจภายใต AEC Blueprint

จงเกดอปสรรคและมความลาชาในการแปลงขอตกลงไปสการปฏบต (Chalermpalanupap, 2009: 112)

ประชาคมเศรษฐกจอาเซยนเปนเสาความรวมมอทมความกาวหนามากกวาเสาความรวมมอดานอน ๆ

สวนหนงเปนเพราะการบรณาการความรวมมอดานการเมองและความมนคง และดานสงคมและวฒนธรรม

มประเดนความออนไหวทประเทศสมาชกอาเซยนยงไมอาจกาวขามไปได อาท กรณพพาทเรองพรมแดน

ความแตกตางของเชอชาตและศาสนา และความขดแยงจากเหตการณในประวตศาสตร ดงนน การบรณาการ

ทางเศรษฐกจจงเปนเครองมอสาคญทอาเซยนนามาใชแกไขปญหาทางการเมองระหวางกน คอทาใหความ

รวมมอระหวางประเทศสมาชกมความใกลชดกนมากขน ลดความบาดหมางทมตอกน และทาใหอยรวมกนได

อยางสนต สาหรบอาเซยนแลว การพดถงประโยชนทางเศรษฐกจ เปนเรองไมยากทสมาชกทง 10 ประเทศ

จะหาจดยนรวมกนได แตถาเปนการพดถงประเดนทางการเมอง ความมนคง การสรางประชาธปไตย หรอเรอง

สทธมนษยชน ดเปนเรองยากทจะมานงเจรจาและหามตรวมกน แตละประเทศยงไมไวเนอเชอใจกน และยงอย

ในสภาพแขงขนแยงชงผลประโยชนระหวางกน ทาใหไมสามารถสรางผลประโยชนรวมกนไดอยางชดเจน

สวนหนงเปนผลมาจากระบบสถาบนของอาเซยนทจะชวยสงเสรมคานยมรวมยงมความออนแอ โดยเฉพาะ

สานกเลขาธการอาเซยน (กรมอาเซยน กองอาเซยน 1, 2554: 30)

63

สาหรบการดาเนนการตามขอผกพนใน AEC Blueprint อาเซยนไดจดทาเครองมอตดตามความ

คบหนาและประเมนผลการดาเนนงานทเรยกวา AEC Scorecard ในดานตาง ๆ ของประเทศสมาชกแตละ

ประเทศ รวมทงภาพรวมของอาเซยนดวย ทงน ไดแบงการประเมนผลการดาเนนงานออกเปนสระยะ สาหรบ

การประเมนในระยะทหนง (พ.ศ. 2551 – 2552) การดาเนนงานของอาเซยนในภาพรวมอยทรอยละ 84.6

ระยะทสอง (พ.ศ. 2553 – 2554) อยท 55.8 และภาพรวมในชวงเวลาตงแต พ.ศ. 2551 – 2554 รวมสอง

ระยะอยทคะแนนเฉลยรอยละ 67.5 (ASEAN Secretariat, 2012: 16) สาหรบระยะทสาม (พ.ศ. 2555 –

2556) การดาเนนงานของอาเซยนในภาพรวมอยทรอยละ 71.9 ซงคาดการณวาจะทาใหในชวงเวลาตงแต พ.ศ.

2551 – 2556 รวมสามระยะ มคะแนนเฉลยรอยละ 77.5 (ขอมล ณ วนท 30 มนาคม 2556) (Subash Bose

Pillai, 2013: 11)

จากผลการประเมน AEC Scorecard อาเซยนตองเรงทาตามแผนงาน AEC Blueprint อยางจรงจง

มากขนเพอใหบรรลการเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยนภายในปลาย พ.ศ. 2558 (เลอนจากกาหนดการเดม

คอ 1 มกราคม พ.ศ. 2558) เนองจากอาเซยนตองดาเนนงานในสวนทยงไมสาเรจตามแผนงานในระยะทหนง

และระยะทสอง รวมทงตองปฏบตงานตามแผนงานในระยะทสาม และระยะส ซงมความยากและทาทายในเชง

ปฏบตมากกวาแผนงานในสองระยะแรกใหบรรลผลสาเรจดวย (จตทพย มงคลชยอรญญา, 2555)

ปจจยทเปนอปสรรคสาคญในการดาเนนการตามแผนงาน AEC Blueprint ไดแก ประการแรก

ประเทศสมาชกอาเซยนแขงขนกนเองในตลาดสนคา เนองจากมทรพยากรธรรมชาตทคลายคลงกน พนฐาน

เศรษฐกจของประเทศสวนใหญในอาเซยนอยทภาคเกษตรกรรม และเปนฐานการผลตสนคาอตสาหกรรมใหแก

โรงงานตางชาต ทาใหสนคาทผลตออกสตลาดไมวาจะเปนสนคาเกษตรโดยตรง สนคาเกษตรแปรรป หรอ

สนคาอตสาหกรรม มความคลายคลงกน ประการทสอง ประเทศในกลมอาเซยนมระบอบการเมองการ

ปกครองทแตกตางกน ระบอบการเมองการปกครองยอมสมพนธกบการดาเนนนโยบายเศรษฐกจของประเทศ

และการรกษาผลประโยชนแหงชาต ประเทศทมความเปนประชาธปไตย ซงไดแก กมพชา อนโดนเซย

ฟลปปนส มาเลเซย สงคโปร และไทย มระบบเศรษฐกจทเปดกวาง ภาคเอกชนเขามาดาเนนกจกรรมทาง

เศรษฐกจและแขงขนในตลาดไดอยางเสร โดยมอปสงคและอปทานเปนกลไกตลาดในการจดสรรทรพยากร

สวนประเทศทปกครองในระบอบสงคมนยม คอ ลาว และเวยดนาม กจกรรมทางเศรษฐกจโดยสวนมากจะ

ดาเนนการและตดสนใจโดยรฐบาล เอกชนจะถกจากดเสรภาพในการดาเนนการทางเศรษฐกจบางประการ

สาหรบบรไน ซงมปกครองในระบอบสมบรณาญาสทธราชย การปกครองจงเปนแบบรวมศนยอานาจ กจการ

สาคญของประเทศ อาท นามน จงผกขาดโดยรฐ สวนเมยนมารนน มระบบเศรษฐกจแบบรวมศนย แตปจจบน

64

ประเทศกาลงอยระหวางการปฏรปไปสความเปนประชาธปไตย ระบบเศรษฐกจของเมยนมารจงมการ

เปลยนแปลงและเปดกวางแกภาคเอกชนมากขน และรบการลงทนจากตางประเทศทงภายในและภายนอก

อาเซยนมากยงขน

ประการทสาม ความเหลอมลาทางเศรษฐกจระหวางประเทศสมาชก ประเทศอาเซยนเกาหกประเทศ

กบประเทศอาเซยนใหมสประเทศ (Cambodia – Laos – Myanmar – Vietnam: CLMV) มพนฐานทาง

เศรษฐกจและความอยดกนดของประชาชนแตกตางกนมาก ความแตกตางระหวางประเทศสมาชกยอมมผล

ตอการวางแผนพฒนาเศรษฐกจ การรวมกลมทางเศรษฐกจ และการเตบโตของอาเซยนในภาพรวม ดงนน

อาเซยนจงตองใหความสาคญกบการลดชองวางทางเศรษฐกจระหวางกน เพอชวยใหประเทศสมาชกทมระดบ

การพฒนาทตากวาสามารถกาวใหทนประเทศสมาชกอน ๆ ได ทงดานสาธารณปโภคพนฐาน เทคโนโลย

สารสนเทศและการสอสาร เทคโนโลยดานการผลต ระเบยบ/กฎหมาย และทรพยากรมนษย เพอรองรบการ

ขยายตวทางเศรษฐกจ และสภาพการแขงขนทจะมสงขนจากการเปดเสร (Study ASEAN, ม.ป.ป.)

ฉะนน อาเซยนจงตองเรงดาเนนการตามยทธศาสตรทเปนขอผกพนดงปรากฏอยใน AEC Blueprint

คอ การเปนตลาดและฐานการผลตรวมกน การเปนภมภาคทมขดความสามารถในการแขงขนสง การพฒนา

เศรษฐกจอยางเสมอภาค และการบรณาการเขากบเศรษฐกจโลก ขณะเดยวกน อาเซยนควรใหความสาคญกบ

การสรางกลไกหรอมาตรการในการปองกนและแกไขวกฤตเศรษฐกจทอาจเกดขนในอนาคตอยางจรงจงดวย

หากมองยอนกลบไปในวกฤตเศรษฐกจเมอ พ.ศ. 2540 ระบบการเงนและการคลงของประเทศในอาเซยน

โดยเฉพาะประเทศอาเซยนเกา คอ อนโดนเซย ฟลปปนส มาเลเซย และไทย ไดรบผลกระทบเปนอยางมาก

ประเทศเหลานตองการเงนกเพอแกไขปญหาสภาพคลอง แตอาเซยนในขณะนนไมสามารถเปนทพงดานเงนก

เงนลงทน และตลาดใหแกประเทศสมาชกไดเลย เนองจากประเทศสมาชกสวนใหญในอาเซยนยงมพนฐานทาง

เศรษฐกจไมแขงแกรงเพยงพอ อาเซยนยงไมมกลไกในการปองกนหรอแกไขปญหาในกรณทประเทศสมาชก

ประสบปญหาสภาพคลองทางการเงน และทสาคญยงไมมประเทศใดในอาเซยนทแสดงตนเปนผนา

(Hegemony) ในการเขามาชวยคลคลายภาวะวกฤตการณดงกลาว ประเทศทพอจะชวยเหลอไดอยางสงคโปร

กไมไดเขามาชวยเหลอ ประเทศสมาชกใหมทเขามาในชวง พ.ศ. 2540 – 2541 กใหความชวยเหลอใด ๆ ไมได

ทงยงทาใหความรวมมอทางเศรษฐกจของอาเซยนเกดปญหามากยงขน เนองจากประเทศอาเซยนใหมม

พฒนาการทางเศรษฐกจตา และไมมความพรอมในการเปดเสรทางการคา บรรยากาศความสมพนธระหวาง

ประเทศสมาชกจงตงเครยด และเกดความผดหวงในองคการ ดงนน ประเทศอาเซยนทประสบวกฤตเศรษฐกจ

ชวง พ.ศ. 2540 จงตองดนรนเพอพลกฟนเศรษฐกจของตนเอง โดยหนไปพงพากองทนการเงนระหวางประเทศ

65

(International Monetary Fund: IMF) รวมทงเงนทนและการลงทนจากประเทศมหาอานาจ (ประภสสร

เทพชาตร, 2554: 52-54)

ดงนน วกฤตเศรษฐกจ พ.ศ. 2540 จงเปนบทเรยนสาคญทอาเซยนจะตองนามาพจารณาเพอสรางหรอ

พฒนากลไกทมอยใหสามารถจดการกบวกฤตเศรษฐกจทอาจมขนอกในอนาคต ปจจบนอาเซยนมมาตรการ

รเรมเชยงใหม (Chiang Mai Initiative: CMI) ซงเปนขอตกลงทมจดเรมตนจากภาวะวกฤตใน พ.ศ. 2540

มาตรการรเรมเชยงใหมเปนขอตกลงระหวางสมาชก 13 ประเทศ คอ ประเทศสมาชกอาเซยน 10 ประเทศ

กบจน ญปน และเกาหลใต เพอสรางระบบความรวมมอทางการเงนใหประเทศภาคสามารถแกไขปญหา

สภาพคลองและบรรเทาผลกระทบจากวกฤตทางการเงนในเบองตน เพอเสรมโครงการความชวยเหลอของ

กองทนการเงนระหวางประเทศ ทงน ความรวมมอในการแลกเปลยนเงนตราระหวางประเทศอาเซยน+3

ในระยะแรกเปนขอตกลงแบบทวภาค (Bilateral Swap Agreement: BSA) ซงเปนขอตกลงยอย ๆ ระหวางค

ประเทศตาง ๆ ภายในกลม ตอมาจงพฒนาตอยอดมาเปนขอตกลงแบบพหภาค (Chiang Mai Initiative

Multilateralisation: CMIM)* เพอเปดชองทางการแลกเปลยนเงนตราระหวางกนภายใตกรอบความตกลง

ฉบบเดยว (ศนยวจยเศรษฐกจและธรกจ ธนาคารไทยพาณชย, 2553)

จากขางตน มาตรการรเรมเชยงใหมแบบพหภาคเปนกลไกทางการเงนทอาเซยนดาเนนการรวมกบ

ประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงเหนออกสามประเทศ โดยลาพงอาเซยนเอง ไมสามารถทจะสรางกลไกสาหรบ

ปองกนและแกไขวกฤตเศรษฐกจในลกษณะดงกลาวได เนองจากเหตผลทไดกลาวไปแลว คอพนฐานทาง

เศรษฐกจของประเทศสมาชกสวนใหญของอาเซยนยงไมเขมแขง ยงคงพงพาการลงทนจากตางประเทศ

เปนหลก จานวนแรงงานมฝมอยงมไมเพยงพอสาหรบการขยายการเตบโตของประเทศ โดยเปนผลใหอาเซยน

ไมสามารถใหความชวยเหลอในดานเงนกหรอแหลงเงนทนใหแกกนและกนได และจนถงขณะนยงไมมประเทศ

ใดในอาเซยนทแสดงความเปนผนาอยางชดเจนในการแกไขปญหาหากเกดวกฤตเศรษฐกจรอบใหม สาหรบ

ตาแหนงผนาน ดแลวนาจะเปนของประเทศใดประเทศหนงในประเทศ+3 มากกวา เนองจากมพนฐานทาง

เศรษฐกจทเขมแขงกวา มศกยภาพสงกวาในการใหเงนก เงนลงทน และตลาด ลกษณะทปรากฏนมความ

* เมอ พ.ศ. 2556 ประเทศสมาชกอาเซยน+3 ไดพจารณาแกไขมาตรการรเรมเชยงใหม ดงตอไปน 1) เพมขนาดของ CMIM เปน 2 เทา จากเดม 120 พนลานเหรยญสหรฐ เปน 240 พนลานเหรยญสหรฐ 2) เพมสดสวนการใหความชวยเหลอทางการเงนสวนทไมเชอมโยงกบเงอนไขการใหความชวยเหลอของกองทนการเงนระหวางประเทศ (IMF) เพอลดการพงพากองทนการเงนระหวางประเทศในยามวกฤต และ 3) การจดตงกลไกใหความชวยเหลอชวงกอนเกดวกฤตเศรษฐกจ เพอปองกนวกฤตเศรษฐกจทอาจจะเกดขน และปองกนการลกลามไปยงของประเทศสมาชกอน ๆ ในภมภาค

66

แตกตางอยางยงจากสหภาพยโรปในกลมประเทศทใชเงนสกลยโร (Euro Zone) เยอรมนมบทบาทเปนแกนหลก

ของสกลเงนยโร เนองจากมวนยทางการเงนและสถานะทางการคลงมเสถยรภาพสง

จากประเดนเรองกลไกการปองกนและแกไขสภาพคลองทางการเงนในยามวกฤต นามาสประเดนท

เปนคาถามสาคญอกขอหนงคอ เรองความเปนไปไดในการใชเงนสกลเดยวกน สาหรบอาเซยนแลว การใชเงน

สกลเดยวกนเปนเรองทไมสามารถคาดหวงไดในระยะอนใกล เนองจากประเทศสมาชกอาเซยนมระดบการ

พฒนาทางเศรษฐกจแตกตางกน มการรวมตวทางการเงนอยในระดบตา และระบบการเงนการคลงของ

ประเทศสวนใหญในอาเซยนยงไมเขมแขงและโปรงใส อกทงแตละประเทศยงมความเปนอธปไตยสง และม

เจตนารมณทางการเมองตอแนวคดการใชเงนสกลเดยวกนอยในระดบตาเมอเทยบกบแรงผลกดนของประเทศ

ในกลมยโรโซนในชวงทนาไปสการใชเงนสกลยโร ดงนน จงเปนไปไดยากทประเทศสมาชกอาเซยนจะยอม

ยกเลกการใชเงนตราของตนเอง ซงเปรยบเสมอนสญลกษณอยางหนงของประเทศ และยอมใหนโยบายการเงน

กาหนดมาจากภายนอก (อรวรรณ เพมพล, 2554: 54-55)

นอกจากน ปญหาวกฤตหนในปจจบนของบางประเทศในกลมยโรโซน ซงเรมตนเมอ พ.ศ. ๒๕๕๐

กเปนบทเรยนทมสวนทาใหอาเซยนยงไมพรอมจะบรณาการทางการเงนและรบความเสยงทจะเกดขนได

เพราะการใชสกลเงนรวมกนเทากบเปนการยอมรบอานาจการกาหนดนโยบายจากธนาคารกลางของกลม

ประเทศทใชเงนสกลเดยวกน ประเทศภายในกลมจงสญเสยความเปนอสระในการดาเนนนโยบายการเงน

และนโยบายอตราแลกเปลยนใหสอดคลองกบภาวะเศรษฐกจภายในประเทศของตนเอง ซงทาใหมขอจากด

ในการใชเครองมอทางการเงนในการรกษาเสถยรภาพทางเศรษฐกจของประเทศ ในประเดนนมสวนอยางมาก

ททาใหประเทศสมาชกสหภาพยโรปอยางสหราชอาณาจกร สวเดน และเดนมารก ปฏเสธทจะเขารวมกลม

ยโรโซน ทงสามประเทศนไมตองการสญเสยการกากบดแลนโยบายการเงนและนโยบายอตราแลกเปลยนใหกบ

ธนาคารกลางยโรป รวมทงมนใจวาเศรษฐกจของตนเองมความแขงแกรง หากมการใชเงนสกลเดยวกนกบ

ประเทศทมเศรษฐกจออนแอกวา ยอมจะสงผลกระทบเชงลบตอเศรษฐกจภายในของตนเอง (กลกลยา พระยาราช

และคนอน ๆ, ม.ป.ป.: 56-58) เมอประเทศภายในกลมความรวมมอเดยวกนไมไดมทศทางเศรษฐกจเหมอนกน

วฏจกรเศรษฐกจกยอมแตกตางกน แมความตงใจทางการเมองเปนจดเรมตนทสาคญของการนาไปสการใชเงน

สกลเดยวกน แตปจจยทางเศรษฐกจคอสงทกาหนดวาเงนสกลดงกลาวจะคงอย และมเสถยรภาพในระยะยาว

ไดหรอไม (อรวรรณ เพมพล, 2554: 55)

67

2.3 ประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน (ASEAN Socio-Cultural Community: ASCC)

การจดตงประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยนมเปาหมายใหอาเซยนเปนประชาคมทมประชาชน

เปนศนยกลาง เปนสงคมทมความเอออาทรและแบงปน ประชาชนอาเซยนมสภาพความเปนอยทดและม

การพฒนาในทกดาน มความมนคงทางสงคม และพรอมรบมอกบผลกระทบอนเนองมาจากการรวมตวทาง

เศรษฐกจ สงเสรมการใชทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน รวมทงการสงเสรมอตลกษณของอาเซยน เพอให

ประชาชนอาเซยนเกดสานกรวมในเอกภาพทามกลางความหลากหลายดานวฒนธรรม ประวตศาสตร และ

ศาสนา (กรมอาเซยน, 2554: 11)

ในการน อาเซยนจงไดจดทาแผนงานการจดตงประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน (ASEAN

Socio-Cultural Community Blueprint: ASCC Blueprint) เพอรองรบการดาเนนมาตรการตาง ๆ เพอ

สงเสรมการจดตงประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน ซงประกอบดวยความรวมมอหกดาน ซงไดแก

1) การพฒนามนษย โดยสงเสรมความเปนอยและคณภาพชวตทดของประชาชน ใหประชาชนไดเขาถงโอกาส

อยางเทยงธรรมในการพฒนามนษย รวมทงการสงเสรมและลงทนดานการศกษาและการเรยนรตลอดชวต

2) การคมครองและสวสดการสงคม โดยลดความยากจน สงเสรมการคมครองและสวสดการสงคม สราง

สภาพแวดลอมทมนคง ปลอดภย เตรยมความพรอมเรองภยพบต และจดการกบขอกงวลเกยวกบการพฒนา

สขภาพ 3) สทธและความยตธรรมทางสงคม โดยใหสทธของประชาชนสะทอนอยในนโยบายและทกวถของ

ชวต ซงรวมถงสทธและสวสดการสาหรบกลมดอยโอกาสและกลมทออนแอ 4) ความยงยนดานสงแวดลอม

โดยการปกปองทรพยากรทางธรรมชาตเพอการพฒนาดานเศรษฐกจและสงคม รวมทงการจดการบรหารอยาง

ยงยน การอนรกษทรพยากรธรรมชาต และการแกไขปญหาสงแวดลอม 5) การสรางอตลกษณอาเซยน

โดยสงเสรมใหประชาชนในอาเซยนตระหนกและมคานยมรวมกนในความเปนอนหนงอนเดยวกนทามกลาง

ความแตกตางของสงคม และ 6) การลดชองวางทางการพฒนา โดยเนนระหวางประเทศสมาชกเกาหกประเทศ

กบประเทศสมาชกใหมสประเทศ และในพนทของอาเซยนทถกทอดทงและดอยพฒนา (กรมอาเซยน, 2555)

กอนรเรมแนวคดในการจดตงประชาคมอาเซยน ประเทศสมาชกอาเซยนไดดาเนนความรวมมอ

ในดานตาง ๆ ทเกยวของกบสงคมและวฒนธรรมมาอยางตอเนอง อาท ดานปญหายาเสพตด ดานการศกษา

ดานสาธารณสข และดานสงแวดลอม โดยมรายละเอยด ดงน

1. ดานปญหายาเสพตด เมอ พ.ศ. 2519 ประเทศผกอตงอาเซยนหาประเทศ เหนวาปญหายาเสพตด

เปนภยคกคามตออาเซยนและภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยจะตองรวมมอกนขจดยาเสพตดใหหมดไป

จากภมภาค ในการน จงไดประกาศปฏญญาอาเซยนวาดวยหลกการในการตอตานการใชยาเสพตดในทางทผด

68

(The ASEAN Declaration of Principles to Combat the Abuse of Narcotic Drugs) ซงมหลกการวา

ประเทศอาเซยนแตละประเทศจะเพมความระมดระวงและมาตรการปองกนและลงโทษเกยวกบการลกลอบคา

ยาเสพตด จดใหมความรวมมอในดานการวจยและศกษาเกยวกบยาเสพตด จดปรบปรงกฎหมายของแตละ

ประเทศ และดาเนนการแลกเปลยนขอมลในดานตาง ๆ เกยวกบยาเสพตด

ในระยะตอมา สภาพปญหาไดเปลยนแปลงจากปญหายาเสพตดทสกดจากพชมาเปนยาเสพตด

ประเภทสารสงเคราะห และตงแต พ.ศ. 2532 เปนตนมา มยาเสพตดประเภทใหม ๆ เรมเขามาแพรระบาดใน

ภมภาค สถานการณดงกลาวทาใหประเทศสมาชกอาเซยนพจารณาเหนวาปญหายาเสพตดประเภทสาร

สงเคราะหเปนภยคกคามตอภมภาคเพมขน จงควรใหความสาคญกบการแกไขปญหายาเสพตดทเกดขน

ในภมภาค และเหนวาประเทศสมาชกควรรวมมอกนใหมากยงขน โดยในระหวางการประชมรฐมนตร

ตางประเทศอาเซยน ครงท 31 เมอ พ.ศ. 2541 รฐมนตรตางประเทศอาเซยนเกาประเทศ (กมพชายงไมไดเปน

สมาชกอาเซยน) ไดลงนามในปฏญญารวมวาดวยการปลอดยาเสพตดในอาเซยน (The Joint Declaration for

a Drug-Free ASEAN) ค.ศ. 2020 (พ.ศ. 2563) โดยปฏญญาฯ มวตถประสงคเพอยาถงความพยายามของ

ประเทศสมาชกอาเซยนในการตอสกบปญหาการคายาเสพตด และการใชยาเสพตดในทางทผดในศตวรรษ

ท 21 ตอมาในการประชมรฐมนตรตางประเทศอาเซยน ครงท 33 เมอ พ.ศ. 2543 ทประชมไดเหนควรใหรน

เวลาการบรรลเปาหมายของการทาใหอาเซยนเปนเขตปลอดยาเสพตดจาก พ.ศ. 2563 เปน พ.ศ. 2558

(สานกงานคณะกรรมการปองกนและปราบปรามยาเสพตด อาเซยน, ม.ป.ป.)

2. ดานการศกษา ความรวมมอดานการศกษาในอาเซยนมมาตงแตชวงแรกของการกอตงอาเซยน

เมอมการจดประชมดานการศกษาของคณะกรรมการอาเซยนดานการสงเสรมกจกรรมทางสงคมและ

วฒนธรรม (ASEAN Permanent Committee on Socio-Cultural Activities) ในเดอนตลาคม พ.ศ. 2518

ซงนบเปนจดเรมตนของความรวมมอดานการศกษาของอาเซยน อยางไรกตาม ความรวมมอดงกลาวมการ

พฒนาคอนขางชา ทงในสวนทเปนกลไกการบรหารจดการ และในสวนของสาระความรวมมอ ตอมาเมอ

อาเซยนมการพฒนาและปรบโครงสรางองคการเพอใหเกดความรวมมอในดานตาง ๆ เปนรปธรรมมากขน

จงไดมการจดตงคณะกรรมการอาเซยนดานการศกษา (ASEAN Committee on Education: ASCOE) ขนใน

พ.ศ. 2532 เพอเปนกลไกการบรหารความรวมมอดานการศกษาของอาเซยน ตอมาใน พ.ศ. 2538 ทประชม

สดยอดอาเซยนไดมมตจดตงเครอขายมหาวทยาลยอาเซยน (ASEAN University Network: AUN) เพอพฒนา

ทรพยากรมนษยของภมภาค และสรางความสานกในความเปนอาเซยน โดยผานกลไกความรวมมอดาน

อดมศกษา ทงน มการลงนามความตกลงเพอการจดตงเครอขายมหาวทยาลยอาเซยนขนสองฉบบ คอ กฎบตร

69

เครอขายมหาวทยาลยอาเซยน (Charter of the ASEAN University Network) และขอตกลงรวมในการ

จดตงเครอขายมหาวทยาลยอาเซยน (Agreement on the Establishment of the ASEAN University

Network) นบตงแตนนมาความรวมมอทางดานอดมศกษาจงมเพมมากขนและเกดเปนรปธรรมอยางชดเจน

(พนต รตะนานกล, 2554: 7-8)

นอกจากน ใน พ.ศ. 2539 ประเทศไทยไดเสนอแนวความคดในการจดตงกองทนอาเซยนเพอการ

พฒนาสงคม โดยอาเซยนไดหารอรวมกนเพอพฒนาแนวความคดดงกลาว และไดจดตงกองทน ซงมชอวา

“มลนธอาเซยน” (ASEAN Foundation) ขนเมอ พ.ศ. 2540 โดยรฐมนตรตางประเทศของประเทศสมาชก

อาเซยน ซงในขณะนนมเกาประเทศ (กมพชายงไมไดเขาเปนสมาชก) มลนธอาเซยนมสถานะเปนนตบคคล

และมสานกงานใหญของมลนธอาเซยนตงอยทกรงจาการตา ประเทศอนโดนเซย มลนธอาเซยนมวตถประสงค

เพอสงเสรมประชาชนในอาเซยนใหมจตสานกของความเปนอาเซยนมากขน รวมทงสนบสนนการตดตอ

ระหวางประชาชน และขยายการมสวนรวมของประชาชนในกจกรรมของอาเซยนใหเปนไปอยางกวางขวาง

โดยการพฒนาทรพยากรมนษย สนบสนนการพฒนาทางดานเศรษฐกจ และบรรเทาความยากจน นอกจากน

มลนธอาเซยนยงสนบสนนกจกรรมดานการศกษา การฝกอบรม การแลกเปลยนเยาวชนและนกเรยน ตลอดจน

สงเสรมความรวมมอระหวางนกวชาการ นกวชาชพ และนกวทยาศาสตรอกดวย (กระทรวงการตางประเทศ,

2543)

3. ดานสาธารณสข ทผานมาอาเซยนดาเนนความรวมมอดานสาธารณสขโดยผานกลไกความรวมมอ

สามระดบ คอ การประชมระดบรฐมนตรสาธารณสขอาเซยน การประชมระดบเจาหนาทอาวโสดานการพฒนา

สาธารณสข และการประชมระดบคณะทางาน/ผเชยวชาญในดานตาง ๆ ไดแก โรคตดตอ ความปลอดภยของ

อาหาร ความรวมมอดานเทคนคเกยวกบยา การเตรยมพรอมและรบมอกบโรคระบาด การควบคมยาสบ เอดส

สขภาพจต สขภาพแมและเดก โรคไมตดตอ และการแพทยดงเดม (กรมอาเซยน, ม.ป.ป.: 1) ทงน ทผานมา

ความรวมมอดานสาธารณสขของอาเซยนจะเปนความรวมมอทางวชาการเปนหลก ประเทศสมาชกทมความ

เชยวชาญทางดานใด กจะมาชวยกนทางานในดานนน ซงนอกเหนอจากความรวมมอของประเทศสมาชก

อาเซยนดวยกนเองแลว ประเทศนอกอาเซยน ซงไดแก จน ญปน และเกาหลใต กไดเขามามสวนรวมในการ

พฒนางานทางดานนดวย (มหาวทยาลยเชยงใหม คณะแพทยศาสตร, ม.ป.ป.: 1)

4. ดานสงแวดลอม อาเซยนไดเรมโครงการความรวมมอดานสงแวดลอมเปนครงแรกเมอ พ.ศ. 2520

โดยมการจดทาโครงการสงแวดลอมของอนภมภาคอาเซยน (ASEAN Sub-regional Environment

Programme: ASEP) สามระยะ (พ.ศ. 2520 – 2535) โดยมคณะผเชยวชาญดานสงแวดลอมของอาเซยน

70

(ASEAN Experts Group on the Environment: AEGE) เปนผดาเนนโครงการ และไดมการจดการประชม

เปนประจาทกปนบตงแต พ.ศ. 2521 ตอมาไดมการปรบคณะผเชยวชาญดานสงแวดลอมของอาเซยน ซงเดมอย

ภายใตคณะกรรมการดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยของอาเซยน เปนระดบกรรมการ ซงเรยกวาเจาหนาท

อาวโสอาเซยนดานสงแวดลอม (ASEAN Senior Officials on the Environment: ASOEN) พรอมกนน ยงได

มการพจารณาจดโครงสรางของคณะเจาหนาทอาวโสอาเซยนดานสงแวดลอม ใหมความสอดคลองและ

สามารถตดตามสถานการณสงแวดลอมในปจจบน โดยในการประชมคณะเจาหนาทอาวโสอาเซยนดาน

สงแวดลอมเมอเดอนกนยายน พ.ศ. 2541 ทประเทศสงคโปร ไดมมตใหใชประเดนดานสงแวดลอมทสาคญ

และมผลกระทบตอสงแวดลอมในระดบโลกและระดบภมภาคอาเซยนเปนเกณฑในการจดคณะทางานภายใต

คณะเจาหนาทอาวโสอาเซยนดานสงแวดลอม ซงประกอบดวยคณะทางานเฉพาะกจดานปญหาหมอกควน

คณะทางานดานอนรกษทรพยากรธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพ คณะทางานดานสงแวดลอม

ทางทะเลและชายฝง คณะทางานดานขอตกลงพหภาคดานสงแวดลอม คณะทางานดานการจดการทรพยากรนา

และคณะทางานสงแวดลอมเมองท ยงยน นอกจากน อาเซยนยงจดใหมการประชมรฐมนตรอาเซยนดาน

สงแวดลอม (ASEAN Ministerial Meeting on the Environment: AMME) เพอกาหนดแนวนโยบายดาน

สงแวดลอมของอาเซยน และตดตามความคบหนาในการดาเนนงานของคณะเจาหนาทอาวโสอาเซยนดาน

สงแวดลอมอกดวย (กณกนนต คชเดช และกรวรรณ อยพพฒน, 2552: 7)

ความรวมมอดานสงคมและวฒนธรรมของอาเซยน ทงเรองปญหายาเสพตด ดานการศกษา ดาน

สาธารณสข และดานสงแวดลอมทกลาวไวขางตน ไดดาเนนการผานการประชมในระดบตาง ๆ คอ การประชม

ระดบรฐมนตร การประชมระดบเจาหนาทอาวโส และคณะทางาน/คณะผเชยวชาญเฉพาะสาขา ดงนน

ความรวมมอโดยสวนใหญจงอยในระดบผบรหารของรฐ และดาเนนการโดยระบบราชการของประเทศสมาชก

เปนหลก ประชาชนและภาคประชาสงคมไมคอยไดเขาไปมสวนรวมในกระบวนการสรางความรวมมอเหลาน

มากนก เพยงแตไดเขาไปมสวนรวมในกจกรรมสาหรบอาเซยน อาท กฬาซเกมส มหกรรมนาฏศลปอาเซยน

วรรณกรรมซไรต และดนตรอาเซยน แมกจกรรมเหลานจะชวยสงเสรมความรความเขาใจเกยวกบประเทศ

เพอนบานในอาเซยน และการสรางความตระหนกรเกยวกบอาเซยนและความหลากหลายของภมภาค แตยง

ไมเพยงพอทจะทาใหอาเซยนกลายเปนประชาคมทมประชาชนเปนศนยกลางได เนองจากความแตกตาง

ทางดานเชอชาต ศาสนา และระดบการพฒนา รวมทงความรสกขดแยงจากภมหลงประวตศาสตร และชองวาง

ระหวางประเทศรารวยกบประเทศยากจน ยงคงมอยและเปนอปสรรคตอการสรางความรสกของการเปน

พลเมองอาเซยนรวมกน ตลอดจนการพฒนาอตลกษณรวมภายใตความหลากหลายทางวฒนธรรมของอาเซยน

71

ยอนกลบไปในอดต การกอตงอาเซยนมจดประสงคหลกคอเรองของการเมอง ประเทศผกอตงหา

ประเทศ ไดรวมกนกอตงองคการเพอตอตานภยคกคามจากคอมมวนสตและสรางสนตสขใหเกดขนในภมภาค

สาหรบความรวมมอทางการเมองทอาเซยนประสบความสาเรจและไดรบการชนชมจากนานาประเทศ คอ

การยตการสรบในกมพชาและนามาสการเลอกตงครงแรกของประเทศไดสาเรจใน พ.ศ. 2536 ตอมาเมอปญหา

การเมองไดบรรเทาคลคลายลง ความรวมมอทางเศรษฐกจกเกดขนเปนรปธรรมภายใตการจดตงเขตการคาเสร

อาเซยน แตสาหรบความรวมมอดานสงคมและวฒนธรรม และการมสวนรวมของภาคประชาสงคมนน ในอดต

ทผานมาไมปรากฏสงทเปนความสาเรจอยางชดเจน แมวาความรวมมอทางสงคมและวฒนธรรมในระดบ

ประชาชนเปนรากฐานสาคญ แตรฐบาลของอาเซยนใหความสนใจในเรองดงกลาวนอยกวาเรองของการเมอง

และเศรษฐกจ ทง ๆ ทความรวมมอดานนมความสาคญอยางยงในการทจะทาใหประเทศในภมภาคมความ

เขาใจตอกน และมเอกภาพมากขนในการดาเนนงานตามพนธกรณทมรวมกน (เพมศกด มกราภรมย, 2552: 13)

ประเดนสาคญทเปนอปสรรคตอการขบเคลอนไปสจดมงหมายของการเปนประชาคมสงคมและ

วฒนธรรมอาเซยน ไดแก

1. ความหลากหลายของเชอชาต ภาษา ศาสนา และวฒนธรรม อาเซยนเปนกลมความรวมมอทม

ความหลากหลายทางดานเชอชาต ภาษา ศาสนา และวฒนธรรม ซงเปนปจจยทมอทธพลตอวถชวตของ

ประชาชน และการดาเนนนโยบายของรฐบาลในการสรางระบบการเมอง ระบบเศรษฐกจ และระบบความ

มนคงทางสงคม (Social Security) ความเปนชมชนพหสงคมของอาเซยนเปนความทาทายในการสรางอตลกษณ

รวมกนของภมภาค และมผลกระทบตอการบรณาการและการอยรวมกนเปนประชาคมตามจดมงหมายของ

อาเซยน “หนงวสยทศน หนงเอกลกษณ หนงประชาคม” (One Vision, One Identity, One Community)

ความแตกตางของเชอชาต ภาษา ศาสนาและวฒนธรรมในอาเซยน ไมไดปรากฏใหเหนในลกษณะ

เทยบระหวางประเทศกบประเทศเทานน แตยงปรากฏใหเหนชดภายในของแตละประเทศ กลาวคอ เอเชย

ตะวนออกเฉยงใตเปนภมภาคแหงความหลากหลายทางชาตพนธ มชนชาตตาง ๆ ตงถนฐานกระจายอยทวทง

ภมภาค อาท ชาวพมา ชาวไทย ชาวลาว ชาวชวา ชาวมลาย ชาวกะเหรยง ชาวจาม ชาวลาห ชาวมเซอ และ

ชาวละวา ดงนน แตละประเทศในภมภาคจงประกอบดวยประชาชนหลายกลมชาตพนธอาศยอยในประเทศ

เดยวกน โดยกลมชาตพนธทมอานาจในการปกครองประเทศถอวาเปนชนกลมใหญ สวนกลมชาตพนธทไมม

อานาจในการปกครองประเทศมกเรยกขานกนวาชนกลมนอย ยกตวอยางเชน ประเทศเมยนมาร ซงประกอบ

ดวยชาวพมาทเปนชนหมมากภายในประเทศ และมชนเผาตาง ๆ เชน กะเหรยง คะฉน มอญ ไทใหญ และ

คะยาห เปนตน ซงถอเปนชนกลมนอยทยงขาดอานาจในการปกครอง ทงน เปนผลมาจากกระบวนการสราง

72

รฐสมยใหมทมการขดเสนแบงเขตแดนทางภมศาสตร ประกอบกบแนวคดชาตนยมททาใหแตละประเทศม

ความหวาดระแวงตอกน และมองขามวถชวตของชนกลมนอยซงมกถกกดกนออกจากการเปนพลเมองหลก

ของอาเซยน ทมองกนแตเพยง 10 ชนชาตหลกของประเทศทเปนสมาชกอาเซยน เชน ชาตพมา ชาตไทย และ

ชาตเวยดนาม ฯลฯ ดงนน ชนชาตตาง ๆ ในภมภาคอาเซยน ควรมการปรบเปลยนทศนคตเพอสงเสรมการอย

รวมกนอยางสนต โดยการหารปแบบวฒนธรรมรวมประจากลม พรอมกบสงเสรมความรวมมอใหรฐและผคนท

หลากหลายตางมความเขาใจและเหนอกเหนใจกน อยรวมกนอยางสนตโดยมความภกดตอประชาคม แตกยง

สามารถรกษาเอกลกษณทางวฒนธรรมของตนเองไดพอสมควร (ดลยภาค ปรชารชช, ม.ป.ป.: 1-6)

2. การละเมดสทธมนษยชน เนองจากประเทศในอาเซยนมรปแบบการเมองการปกครองทแตกตางกน

แมแตประเทศทปกครองในระบอบประชาธปไตย กมระดบการพฒนาของความเปนประชาธปไตยและสทธ

มนษยชน รวมทงความตระหนกรของประชาชนในเรองสทธเสรภาพทแตกตางกน แมวาปจจบนอาเซยนจะม

คณะกรรมาธการระหวางรฐบาลอาเซยนวาดวยสทธมนษยชน (AICHR) และมการรบรองปฏญญาอาเซยนวา

ดวยสทธมนษยชน (ASEAN Human Rights Declaration: AHRD) แลว แตกยงเปนเพยงขนตอนเรมตน

เทานน เพราะอานาจหนาทของคณะกรรมาธการฯ และปฏญญาฯ เปนเพยงความรวมมอดานการเสรมสราง

และคมครองสทธมนษยชนเปนหลก โดยทยงไมมขอผกพนตามกฎหมาย และยงไมไดเปดประเดนไปสการไกลเกลย

ขอขดแยงเรองสทธมนษยชน ดงนน รปแบบของคณะกรรมาธการฯ และปฏญญาฯ จงสะทอนถงลกษณะเฉพาะ

ของอาเซยนทมความแตกตางทางการเมอง สงคม และวฒนธรรม รวมทงความไมพรอมทจะใหประเทศอนหรอ

องคกรกลางเขามาแทรกแซงกจการภายใน

การดาเนนงานดานสทธมนษยชนในอาเซยนจาเปนตองใชเวลาและกาวแบบคอยเปนคอยไป

เนองจากทผานมาหลายประเทศในอาเซยนมทศนะทางการเมองทไมไดเอออานวยใหเรองสทธมนษยชนเปน

ประเดนหลกในการดาเนนนโยบายของรฐบาล ในทางตรงกนขามกลบกลายเปนเรองททาใหรฐบาลของบาง

ประเทศในอาเซยนถกโจมตจากสงคมภายนอกได ดงนน สงทเปนไปไดในขณะนคอ รฐบาลของประเทศสมาชก

ควรดาเนนกจกรรมสรางความตระหนกรเรองสทธมนษยชนใหกบภาครฐ ภาคการศกษา และภาคประชาชน

โดยใหตระหนกถงสทธขนพนฐานและสทธทพงม รวมทงจงใจใหประชาชนเคารพในสทธหนาทของตนเองและ

ของผอน ซงจะเปนการสรางพนฐานทแขงแรงตออาเซยนในเรองสทธมนษยชน เพอกาวไปสการเปนประชาคม

อาเซยนทมนคงตอไป (ภาโณตม ปรชญานต, 2554: 40-41)

3. ชองวางระหวางประเทศยากจนและประเทศรารวย ความเหลอมลาของระดบการพฒนาระหวาง

ประเทศยากจนและประเทศรารวยในอาเซยน เปนความทาทายในการสรางสงคมแบบเอออาทรและแบงปนกน

73

นายเตมศกด เฉลมพลานภาพ นกวจยจากสถาบนเอเชยตะวนออกเฉยงใตศกษาของสงคโปร ไดแสดงทศนะวา

หากอาเซยนไมมทรพยากรเพยงพอทจะนามาแบงปนกน สงคมแหงความเอออาทรระหวางกนจะเกดขนได

อยางไร การลดชองวางของระดบการพฒนาในอาเซยนยอมตองอาศยการลงทนจานวนมหาศาลเพอสราง

โครงสรางพนฐาน ยกระดบชวตความเปนอยของประชาชน และพฒนาระบบการศกษาทมประสทธภาพ

เพอใหสามารถสรางทรพยากรมนษยทมคณภาพรองรบการเตบโตของประชาคมอาเซยน แตอาเซยนไมไดม

กองทนทจะดาเนนการในสวนน แมวาปจจบนอาเซยนมขอรเรมเพอการรวมตวของอาเซยน (IAI)* เพอลด

ชองวางความแตกตางระหวางกนของประเทศในอาเซยน แตเงนทนทมกไมมากพอทจะนาไปลงทนในโครงการ

ขนาดใหญ (Chalermpalanupap, 2009: 115) นอกจากน งบประมาณสาหรบการดาเนนงานของสานก

เลขาธการอาเซยนกมจานวนไมมาก โดยไดมาจากคาบารงประจาปทประเทศสมาชกแตละประเทศใหใน

จานวนเทา ๆ กน สงทปรากฏน สะทอนใหเหนวาประเทศสมาชกอาเซยนยงกงวลอยกบผลประโยชนของชาต

และยงไมพรอมทจะอทศใหสวนกลาง เพอแบงปนแกประเทศทดอยกวาไดมการพฒนาไปสความทดเทยมกน

ในทน ขอนาเรองของสหภาพยโรปมาอธบายเปนตวอยาง สหภาพยโรปไดวางเปาหมายการดาเนน

เศรษฐกจใหมการเตบโตอยางยงยน ประชาชนมคณภาพชวตทดขน ความเหลอมลาทางสงคมและอตราการ

วางงานลดนอยลง และใหประเทศภายในกลมมแนวโนมการพฒนาไปพรอม ๆ กน ทงน สนธสญญาอมสเตอรดม

(Amsterdam Treaty) ของสหภาพยโรป ไดกาหนดใหมนโยบายความรวมมอทเรยกวา Cohesion Policy

เพอเพมความแขงแกรงและความเปนหนงเดยวกนทางเศรษฐกจ (Economic Convergence) ของสมาชกใน

สหภาพยโรป โดยกาหนดใหมกองทนสาคญสองกองทน คอ Structural Fund และ Cohesion Fund เพอ

จดใหมโครงการตาง ๆ สาหรบสนบสนนประเทศสมาชกใหม และทองถนตาง ๆ ในสหภาพยโรปทประสบ

ปญหากบการปรบตวตอการเปลยนแปลงของโครงสรางเศรษฐกจ รวมทงการสนบสนนใหมการวจยและพฒนา

การสงเสรมใหเกดผประกอบการใหม ๆ การพฒนาวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม เปนตน (นธนนท วศเวศวร,

2552: 5-6) ในระหวาง พ.ศ. 2550 – 2556 งบประมาณทสหภาพยโรปไดจดสรรสาหรบการดาเนนงานของ

ภมภาคมจานวน 348 พนลานยโร ในสวนของ Structural Fund ไดรบงบประมาณจานวน 278 พนลานยโร

และ Cohesion Fund ไดรบงบประมาณจานวน 70 พนลานยโร งบประมาณของสองกองทนนคดเปนรอยละ

35 ของงบประมาณทงหมดของสหภาพยโรป ซงเปนสวนทไดรบการจดสรรงบประมาณมากทสดเปนลาดบท 2

ของสหภาพยโรป (European Commission, n.d.)

* ปจจบนอยระหวางการดาเนนงานในระยะทสอง (พ.ศ. 2552 – 2558) โดยคานงถงความตองการของกลมประเทศสมาชกอาเซยนใหม และเนนกจกรรมทสาคญและจาเปนตอการเรงรดการรวมกลมของอาเซยน

74

นอกจากน งบประมาณของสหภาพยโรปนนไดมาจากประเทศสมาชกตาง ๆ โดยประเทศทรารวยกวา

จะใหในสดสวนทมากกวา ซงจดนแสดงใหเหนความแตกตางระหวางสหภาพยโรปกบอาเซยน ประเทศทรารวย

ของสหภาพยโรป อยางเชน เยอรมน ไดแสดงความเปนผนาในการสรางเสถยรภาพใหองคการ และให

ความสาคญตอการเพมขดความสามารถแกประเทศสมาชกใหม เพราะหากประเทศสมาชกใหมมฐานะทาง

เศรษฐกจออนแอ หรอประสบปญหาทางเศรษฐกจ ยอมสงผลกระทบเปนลกโซจากประเทศหนงไปอกประเทศ

หนงได และยอมลกลามสงผลตอระบบเศรษฐกจของสหภาพยโรปโดยรวม แตสาหรบอาเซยนยงไมมประเทศ

สมาชกใดทแสดงบทบาทความเปนผนาในลกษณะน สวนหนงเปนเพราะเศรษฐกจของประเทศสวนใหญใน

อาเซยนยงไมมเสถยรภาพ และอกสวนหนงเปนเพราะประเทศสมาชกยงไมพรอมทจะสละเพอการบรณาการ

อยางแทจรง ดงนน การจะสรางสงคมแหงความเอออาทรและแบงปนกนใหเกดขนไดจรงตาม ASCC Blueprint

อาเซยนจงตองใชความทมเทมากกวาทเปนอย เพอใหประเทศสมาชกทกประเทศและประชาชนชาวอาเซยนม

ความสามารถทจะเผชญกบความเปลยนแปลงหรอความเสยงทจะเกดขนในอนาคตจากการรวมตวเปน

ประชาคมอาเซยน และจากการบรณาการเขากบสงคมโลก

4. ระดบการมสวนรวมของภาคประชาสงคมในการขบเคลอนอยในระดบตา ปจจบนประชาชนใน

อาเซยนยงไมไดรบขอมลขาวสารอยางเพยงพอและเทาเทยม ทงยงไมมชองทางทชดเจนในการแสดงบทบาท

เพอขบเคลอนอาเซยน แมวากฎบตรอาเซยนไดระบวาการสรางประชาคมอาเซยนจะมประชาชนเปนศนยกลาง

แตดเหมอนวาอาเซยนยงคงผกขาดการดาเนนงานโดยรฐเชนเดม ในความเปนจรงอาเซยนไมไดจดเตรยม

โครงสรางหรอเวทอยางเปนทางการใหประชาชนไดพดคยแลกเปลยนกนอยางแทจรง แมจะมการเปดกวางให

ภาคประชาชนไดพบปะพดคยกบผนาอาเซยน กเปนการทาเชงสญลกษณมากกวากอใหเกดผลลพธ กลาวคอ

รฐบาลของประเทศอาเซยนเปดโอกาสใหตวแทนของภาคประชาชนประเทศละหนงคนเขาพบปะกบผนา

อาเซยน (Interface Dialogue) แตทผานมาทกรฐบาลของประเทศสมาชกกพยายามเขามาแทรกแซง

โดยตองการใหคนทมความใกลชดกบภาครฐเขามาเปนตวแทนในการประชมเพอไมใหเกดความคดเหนท

แตกตาง อนอาจนามาซงความขดแยงและบนทอนภาพลกษณของการประชมอาเซยนได ตวอยางเชน ในการ

ประชมสดยอดอาเซยน เมอ พ.ศ. 2552 ทอาเภอชะอา-หวหน ประเทศไทย ผนาของกมพชาและเมยนมาร

ปฏเสธพบตวแทนทไดรบการคดเลอกจากเวทภาคประชาสงคม นอกจากน ในการพบปะกบผนาแตละครงกใช

เวลาไมนาน ประมาณ 15 – 30 นาท จงไมอาจมนใจไดวาขอเสนอของภาคประชาสงคมทยนตอผนานนจะ

กอใหเกดผลในการขบเคลอนมากนอยเพยงใด

75

การจะเปนประชาคมไดนนจาเปนตองมปฏสมพนธกนระหวางรฐตอรฐ แตรากฐานทสาคญทสดคอ

การมปฏสมพนธจากประชาชนในกลมประเทศสมาชก การเปนประชาคมอาเซยนตองพยามลดทอนเรองความ

เปนชาตนยมใหลดนอยลง สรางเอกภาพทามกลางความหลากหลายเพอสรางทศนคตทดระหวางประชาชน

ดวยกน ดงนน การพบปะพดคยและทางานรวมกนของภาคประชาชนกจะสงเสรมความสมพนธทดได และจะ

ทาใหอาเซยนเปนประชาคมภาคปฏบต ไมใชเพยงสงทปรากฏอยในกฎบตรหรอในทประชมของอาเซยนเทานน

(Siam Intelligence, 2556) ดวยเหตน รฐบาลของประเทศสมาชกอาเซยนจาเปนตองปรบปรงกระบวนการ

ใหภาคประชาสงคมไดเขามามสวนรวมในการขบเคลอนอาเซยนมากขน อกทงสนบสนนใหประชาชนและ

กลมเครอขายนอกภาครฐเขามามบทบาทในการสรางสงคมประชาธปไตย การปกปองคมครองสทธเสรภาพ

ขนพนฐาน การใชทรพยากรธรรมชาตและดแลสงแวดลอม ตลอดจนเปดโอกาสใหประชาชนไดเขาถงขอมล

และความจรง เพอเปนจดเรมตนของการสรางความตระหนกรรวมกน และการสรางความรวมมอและเครอขาย

รวมกนในอนาคต (เพมศกด มกราภรมย, 2552: 15)

------------------------------------------

5 รฐสภาไทยในบรบทประชาคมอาเซยน

อาเซยนเปนองคการระหวางประเทศในระดบรฐบาล ซงกอตงขนเมอ พ.ศ. 2510 โดยตราสารทเรยกวา

“ปฏญญากรงเทพฯ” สถานการณทางการเมองระหวางประเทศในชวงเวลาทกอตงอาเซยนนน มสวนทาให

อาเซยนตองอาศยรปแบบความรวมมอเชงมตรภาพและความสมครใจแทนการกาหนดสทธหนาทในทาง

กฎหมายระหวางประเทศตอกน แนวปฏบตเชนวานชวยใหความรวมมอระหวางประเทศสมาชกดาเนนมาได

โดยปราศจากความขดแยงทรนแรง แมวาประเทศสมาชกอาเซยนแตละประเทศจะมระบบกฎหมาย นโยบาย

ทางการเมอง เศรษฐกจ และระดบการพฒนาทางสงคมทแตกตางกนกตาม ดงนน เมออาเซยนมไดมงหมายท

จะนากฎหมายระหวางประเทศมาเปนรากฐานในการดาเนนงานรวมกน จงไมไดมการจดทาธรรมนญองคการ

หรอกฎบตรอาเซยนมาตงแตตน

ในการประชมผนาอาเซยนเมอเดอนธนวาคม พ.ศ. 2540 ณ กรงกวลาลมเปอร ประเทศมาเลเซย

ผนาประเทศอาเซยนไดรวมประกาศ “วสยทศนอาเซยน 2020” โดยกาหนดเปาหมายวาภายใน พ.ศ. 2563

อาเซยนจะมรปแบบความรวมมอทมความใกลชดกนมากขนกวาเดม ซงนบเปนจดเรมตนทนามาสการจดตง

ประชาคมอาเซยนภายใตสามเสาหลก และการตรากฎบตรอาเซยนเพอเปนกรอบกตกาในการอยรวมกนภายใต

ประชาคมเดยวกน กฎบตรอาเซยนไดบญญตใหอาเซยนมสถานะเปนองคการระหวางประเทศทมสภาพ

นตบคคลอยางชดเจน ซงเปนผลใหอาเซยนมสทธหนาทความรบผดชอบตามกฎหมายระหวางประเทศ

และประเทศสมาชกกตองเคารพและดาเนนการภายใตกรอบกตกาเดยวกน ดงนน การดาเนนงานของอาเซยน

จงผกพนใหรฐบาลของประเทศสมาชกตองปรบนโยบายและการดาเนนงาน ตลอดจนการปรบปรงแกไข

เพมเตมกฎหมายใหสอดคลองกบพนธกรณทมตออาเซยน ในการน สถาบนนตบญญตของแตละประเทศจงเขา

มามบทบาทสาคญในมตของกฎหมายเพอรองรบการกาวสประชาคมอาเซยนใน พ.ศ. 2558

ในบทน จงขอนาเสนอเนอหาเกยวกบนตสมพนธระหวางประเทศในกรอบอาเซยนทมผลตอกฎหมายไทย

รวมทงทศทางของรฐสภาไทยในการเตรยมความพรอมสประชาคมอาเซยน และการดาเนนบทบาทภายใต

บรบทประชาคมอาเซยนตงแต พ.ศ. 2558 เปนตนไป

77

1. นตสมพนธระหวางประเทศในกรอบอาเซยนกบผลตอกฎหมายไทย

ปฏญญากรงเทพฯ และความตกลงฉบบตาง ๆ ทประเทศสมาชกอาเซยนไดทารวมกนเพอขยายความ

รวมมอระหวางกนตลอดระยะกวา 40 ปทผานมา รวมทงกฎบตรอาเซยน แผนงานการจดตงประชาคมอาเซยน

ทงสามเสาหลก และขอตกลงอนๆ ในการมงไปสการเปนประชาคมเดยวกน เปนเรองทมกฎหมายระหวาง

ประเทศรองรบความสมพนธ โดยเฉพาะกฎหมายระหวางประเทศในลกษณะทเปนสนธสญญา (Treaty) หรอ

ความตกลงระหวางประเทศ (International Agreement) ทเกดจากการเจรจาตกลงและไดแสดงเจตนาผกพน

อนเปนการสรางพนธกรณใหประเทศสมาชกอาเซยนตองปฏบตตาม หรอนาไปปฏบตใหบรรลผลสาเรจ

ภายในประเทศของตนเอง หากประเทศสมาชกใดไมปฏบตตามพนธกรณ ยอมตองรบผดชอบตอการกระทา

หรอการละเวนการกระทาอนนาไปสเรองของการรบผดชอบของรฐ (Responsibility of States) (ชาตชาย

เชษฐสมน, 2555: 14, 61-62)

จากนตสมพนธในลกษณะตาง ๆ ทมอย ทาใหประเทศสมาชกอาเซยนตองกาหนดนโยบาย จดทา

แผนงาน ปรบปรงโครงสรางและภารกจของหนวยงานภาครฐ และจดใหมการแกไขหรอปรบปรงกฎหมาย

ภายในใหสอดคลองกบขอผกพนทมตออาเซยน โดยเฉพาะความตกลงทนาไปสการเปนประชาคมอาเซยนใน

พ.ศ. 2558 ทงน ในการปรบปรงแกไขกฎหมายภายใน นอกจากพนธกรณทตองคานงถงแลว สงทรฐบาลของ

ประเทศสมาชกตองพจารณาดวยคอ ผลทจะตามมาจากการเปนประชาคมอาเซยนทงดานบวกและดานลบ

เพอใหกฎหมายทตราขนมานนสามารถสนบสนนการบรณาการระดบภมภาคไดอยางตอเนอง และสามารถ

รองรบปญหาและสงทาทายใหม ๆ ทจะเกดขนจากการเปดพรมแดนและการเคลอนยายเสร ผลในเชงบวกจาก

การเปนประชาคมอาเซยน เชน บรรยากาศทางการเมองของภมภาคมเสถยรภาพมากขน มตลาดและฐานการ

ผลตเดยวกนทมความเขมแขง ชองวางของการพฒนาลดลง ประชาชนเขามามบทบาทในเวทภมภาคเพมขน

รวมทงมสานกถงความหลากหลายทางวฒนธรรมและมรดกของภมภาคมากขน สวนผลเชงลบทคาดวา

จะเกดขนจากการเปนประชาคมอาเซยน เชน การกอการราย ยาเสพตด ขบวนการคามนษย การฟอกเงน

การละเมดทรพยสนทางปญญา อาชญากรรมทางเศรษฐกจระหวางประเทศ อาชญากรรมทางคอมพวเตอร

ปญหาดานสงแวดลอมและการจดการทรพยากรธรรมชาต และปญหาดานสาธารณสข เปนตน (ธนกฤต

วรธนชชากล, 2555: 8-11)

จากขางตน กฎหมายทจะตองนาไปใชเพอดาเนนการตามขอตกลงตาง ๆ ทอาเซยนมอยแลว และเพอ

ดาเนนการไปสการเปนประชาคมอาเซยน เปนกฎหมายลาดบแรก ๆ ทจะตองมการทบทวนแกไขเพอลด

ขอจากด สงเสรม หรออานวยความสะดวก โดยเฉพาะกฎหมายทเกยวของกบประชาคมเศรษฐกจอาเซยน

อาท กฎหมายเรองการเคลอนยายเสรของสนคา บรการ ทน และแรงงานมฝมอ กฎหมายเกยวกบภาษอากร

78

กฎหมายเกยวกบการถอหนของคนตางชาต เนองจากจะสงผลกระทบเรวตอประชาชนและระบบการเงนการ

คลงของประเทศเมอเปนประชาคมอาเซยนแลว นอกจากน เมอมการรวมตวทางเศรษฐกจและมการเปด

เสรแลว ภยดานความมนคง ไมวาจะเปนปญหายาเสพตด การคามนษย การกอการราย โจรสลด การคาอาวธ

และอาชญากรรมทางเศรษฐกจ ฯลฯ ยอมเกดตามมาดวย แมวาปญหาเหลานจะมจดเรมตนในประเทศหนง

แตผลกระทบยอมขยายไปยงประเทศอน ๆ ในภมภาคไดในลกษณะของภยขามพรมแดน ฉะนน ประเทศ

สมาชกอาเซยนจงจาเปนตองปรบปรงแกไขกฎหมายดานความมนคงและงานยตธรรม เพอรองรบความรวมมอ

ระหวางประเทศในเรองทางอาญา และกระบวนการยตธรรมทงชนของตารวจ อยการ ศาล และราชทณฑ

สวนกฎหมายดานสงคมและวฒนธรรมอาเซยน ทควรไดรบการพจารณาปรบปรงใหทนสมยและสอดคลองกบ

สภาวการณ เชน กฎหมายเกยวกบสงแวดลอม กฎหมายเกยวกบการควบคมโรคตดตอ กฎหมายเกยวกบการ

คมครองสทธสตร เดก เยาวชน และคนพการ เปนตน (สายนต สโขพช, ม.ป.ป.)

ในทางปฏบต การทจะทาใหสนธสญญาหรอความตกลงระหวางประเทศเกดผลบงคบใชตามพนธกรณ

ไดนน เปนเรองทกฎหมายระหวางประเทศไมไดกาหนดกระบวนการไว แตใหเปนเรองภายในของแตละประเทศ

ในการดาเนนการเพอใหพนธกรณตาง ๆ ทไดตกลงกนไวเกดผลขนจรง ทงในระดบระหวางประเทศและภายใน

ประเทศ (ชาตชาย เชษฐสมน, 2555: 62) ในมาตรา 11 ของอนสญญากรงเวยนนาวาดวยกฎหมายสนธสญญา

ค.ศ. 1969 (Vienna Convention on the Law of Treaties, 1969) การแสดงเจตนาในการเขาผกพน

สนธสญญาอาจทาไดโดยวธการลงนาม (Signature) การแลกเปลยนตราสารทกอใหเกดสนธสญญา (Exchange

of Instruments Constituting a Treaty) การใหสตยาบน (Ratification) การยอมรบ (Acceptance) การอนมต

(Approval) การภาคยานวต (Accession) หรอโดยวธการอนตามทไดตกลงกน ฉะนน การทาใหสนธสญญา

หรอความตกลงระหวางประเทศมผลในทางปฏบตภายในประเทศอยางแทจรง จงเปนเรองของแตละประเทศ

วามกฎหมายกาหนดวธการแสดงเจตนาเขาผกพนสนธสญญาหรอขอตกลงระหวางประเทศอยางไร

ภายใตกฎหมายไทย สนธสญญาหรอความตกลงระหวางประเทศไมมผลใชบงคบไดโดยตรงภายในประเทศ

หากแตตองไดรบการแปลงรป (Transformation) หรอปรบใหเปนกฎหมายภายในกอน จงจะทาใหมผลบงคบ

ใชในประเทศได ดงนน เมอประเทศไทยไดทาความตกลงระหวางประเทศทงภายในกรอบอาเซยน และนอก

กรอบอาเซยนทสงเสรมการพฒนาไปสความเปนประชาคมอาเซยน ประเทศไทยจงมขอผกพนตองปฏบตตาม

ในฐานะทเปนภาคของอาเซยน โดยตองตรากฎหมายภายในฉบบใหม หรอแกไขเพมเตมกฎหมายภายในทม

อยเดมเพอใหพนธกรณตามสนธสญญาหรอความตกลงระหวางประเทศมผลบงคบใชในประเทศไทยได

(ชาตชาย เชษฐสมน, 2555: 62-64) ตวอยางเชน เมอประเทศไทยไดลงนามรบรองกฎบตรอาเซยนเมอวนท

20 พฤศจกายน พ.ศ. 2551 จงมผลใหประเทศไทยตองตรากฎหมายฉบบใหม คอ พระราชบญญตคมครองการ

79

ดาเนนงานของสมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต พ.ศ. 2551 เพอรองรบพนธกรณตามกฎบตร

อาเซยน พระราชบญญตฉบบนตราขนเพอใหความคมครองการดาเนนงานของอาเซยน ตามทกฎบตรอาเซยน

กาหนดใหประเทศสมาชกใหความคมกนและเอกสทธทจาเปนในการปฏบตหนาทแกอาเซยน เลขาธการอาเซยน

และพนกงานของสานกเลขาธการอาเซยน (ชาตชาย เชษฐสมน, 2555: 65) นอกจากน ประเทศไทยยงไดตรา

กฎหมายเพอรองรบพนธกรณภายนอกกรอบอาเซยนทสนบสนนการเปนประชาคมอาเซยนดวย เชน การตรา

พระราชบญญตสงผรายขามแดน พ.ศ. 2551 โดยยกเลกพระราชบญญตสงผรายขามแดน พ.ศ. 2472 ทไดใช

บงคบมาเปนเวลานานจนกระบวนการและวธปฏบตทกาหนดไวไมเหมาะสมกบสภาวการณปจจบนแลว

การตราพระราชบญญตฉบบนเปนผลมาจากการทประเทศไทยไดทาความตกลงทเปนความรวมมอระหวาง

ประเทศในทางอาญาเรองการสงผรายขามแดนกบประเทศสมาชกอาเซยน ประเทศนอกอาเซยน และองคการ

ระหวางประเทศ อาท สนธสญญาระหวางราชอาณาจกรไทยกบราชอาณาจกรกมพชาวาดวยการสงผรายขามแดน

พ.ศ. 2541 และสนธสญญาวาดวยการสงผรายขามแดนระหวางราชอาณาจกรไทยกบสาธารณรฐประชาธปไตย

ประชาชนลาว พ.ศ. 2542 (มนนธ สทธวฒนานต, 2556ก: 76)

2. บทบาทของรฐสภาไทยกบประชาคมอาเซยน

ประเทศไทยมนตสมพนธระหวางประเทศในการพฒนาไปสการเปนประชาคมอาเซยนในดานตาง ๆ

ซงมผลผกพนตองดาเนนการใหบรรลผลตามความตกลงทไดแสดงเจตนาไว ดงนน การปฏบตตามพนธกรณ

ระหวางประเทศจงเปนเรองทมผลตอกฎหมายภายในประเทศ ตงแตกระบวนการทาสนธสญญาหรอความตกลง

ระหวางประเทศ จนถงการออกกฎหมายเพอสนบสนนการพฒนาเปนประชาคมอาเซยน และเพอรองรบปญหา

ทจะเกดขนจากการบรณาการความรวมมอเปนประชาคมอาเซยนดวย (ชาตชาย เชษฐสมน, 2555: 59) รฐสภา

ซงเปนองคการดานนตบญญต จงเขามามสวนเกยวของในกระบวนการจดทาความตกลงระหวางประเทศ

การบญญตกฎหมายเพอสงเสรมและแกไขปญหาจากการปฏบตตามขอผกพนระหวางประเทศสมาชกอาเซยน

ตลอดจนการพจารณาตรวจสอบการบรหารราชการแผนดนและการใชจายงบประมาณของฝายบรหารในดาน

ความสมพนธระหวางประเทศและกจการภายนอกวามความเหมาะสม เปนประโยชน คานงถงประชาชน และ

สอดคลองกบรฐธรรมนญหรอไม ในทนจงขอนาเสนอรายละเอยด ดงน

80

2.1 บทบาทของรฐสภาไทยตามมาตรา 190

มาตรา 190* แหงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ไดกาหนดใหรฐสภาไดเขามา

มสวนรวมในกระบวนการทาสนธสญญาหรอความตกลงระหวางประเทศ ซงเปนบทบาททเกยวของกบการทา

หนาทของรฐสภาในการตรากฎหมายใหม หรอการแกไขเพมเตมกฎหมายภายในเพอรองรบการปฏบตตาม

พนธกรณระหวางประเทศ ทงน มาตรา 190 ไดกาหนดประเภทของหนงสอสญญาระหวางประเทศท

คณะรฐมนตรตองเสนอใหรฐสภาพจารณาใหความเหนชอบไวหาประเภท ซงไดแก 1) หนงสอสญญาทมบท

เปลยนแปลงอาณาเขตของประเทศ 2) หนงสอสญญาทมบทเปลยนแปลงเขตพนทนอกอาณาเขตซงประเทศ

ไทยมสทธอธปไตย หรอมเขตอานาจตามหนงสอสญญา หรอตามกฎหมายระหวางประเทศ 3) หนงสอสญญาท

รฐบาลจะตองออกพระราชบญญตเพอใหเปนไปตามหนงสอสญญา 4) หนงสอสญญาทมผลกระทบตอความ

ม นคงทางเศรษฐกจหรอสงคมของประเทศอยางกวางขวาง 5) หนงสอสญญาทมผลผกพนดานการคา

การลงทน หรองบประมาณของประเทศอยางมนยสาคญ หากมปญหาวาหนงสอสญญาระหวางประเทศฉบบใด

มบทบญญตเขาขายเปนหนงสอสญญาหาประเภทนหรอไม ใหเปนอานาจของศาลรฐธรรมนญในการทจะ

วนจฉยชขาด

นอกจากน มาตรา 190 ยงไดกาหนดกระบวนการจดทาหนงสอสญญาระหวางประเทศประเภททตอง

ไดรบความเหนชอบจากรฐสภา โดยกอนการดาเนนการจดทาหนงสอสญญากบนานาประเทศหรอองคการ

ระหวางประเทศ รฐบาลตองจดใหมการรบฟงความคดเหนของประชาชน และตองชแจงตอรฐสภาเกยวกบ

หนงสอสญญาระหวางประเทศนน โดยใหคณะรฐมนตรเสนอกรอบการเจรจาตอรฐสภาเพอขอความเหนชอบ

เมอไดมการลงนามในหนงสอสญญาระหวางประเทศแลว กอนทจะแสดงเจตนาใหมผลผกพนตามพนธกรณ

ของหนงสอสญญาระหวางประเทศ รฐบาลจะตองใหประชาชนไดเขาถงรายละเอยดของหนงสอสญญานนดวย

และเมอไดมการปฏบตตามหนงสอสญญาระหวางประเทศและเกดมผลกระทบตอประชาชน รฐบาลตอง

ดาเนนการแกไขหรอเยยวยาผทไดรบผลกระทบนนอยางรวดเรว เหมาะสม และเปนธรรม ทงน มาตรา 190

วรรคหา ไดกาหนดใหมกฎหมายวาดวยการกาหนดประเภท กรอบการเจรจา ขนตอนและวธการจดทาหนงสอ

สญญา** ทมผลกระทบตอความมนคงทางเศรษฐกจหรอสงคมของประเทศอยางกวางขวาง หรอมผลผกพนดาน

* แกไขเพมเตมโดยรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย แกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พทธศกราช 2554

** ปจจบน ยงไมมการตรากฎหมายวาดวยการกาหนดประเภท กรอบการเจรจา ขนตอนและวธการจดทาหนงสอสญญาตามมาตรา 190 วรรคหา แหงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ดงนน จงยงกาหนดไมไดชดเจนวาหนงสอสญญาระหวางประเทศตามมาตรา 190 น ครอบคลมถงหนงสอสญญาระหวางประเทศประเภทใดบาง

81

การคา การลงทน หรองบประมาณของประเทศอยางมนยสาคญ รวมทงกฎหมายวาดวยการแกไขหรอเยยวยา

ผไดรบผลกระทบจากการปฏบตตามหนงสอสญญาระหวางประเทศดวย

อนง การทรฐธรรมนญบญญตใหรฐสภาเขามามบทบาทในกระบวนการทาหนงสอสญญาระหวาง

ประเทศ ฝายบรหารจงไมสามารถใชอานาจในการแสดงเจตนาผกพนตามพนธกรณระหวางประเทศไดโดย

ลาพงอกตอไป คณะรฐมนตรและรฐสภาตองรวมมอกนในเรองกจการภายนอกมากขน เพอรกษาผลประโยชน

ของประเทศชาตและประชาชนไดอยางเหมาะสมและสอดคลองกบบทบาทภารกจทมตอภมภาคและสงคมโลก

นอกจากน การทมาตรา 190 ไดรบรองสทธของประชาชนในการเขามามสวนรวมในกระบวนการทาความตกลง

ระหวางประเทศ รฐสภาในฐานะเปนองคกรตวแทนของประชาชน จงมบทบาทสาคญในการดาเนนการใหสทธ

ของประชาชนเปนไปตามทรฐธรรมนญบญญตไว รวมทงสงเสรมใหประชาชนเขามามสวนรวมในการกาหนด

ทศทางและรกษาผลประโยชนของประเทศตามวถทางประชาธปไตยแบบมสวนรวม (Participatory

Democracy) ซงรฐธรรมนญฉบบปจจบนไดรบรองไว (ลาวณย ถนดศลปะกล, ม.ป.ป.: 10-11)

ขนตอนของกระบวนการจดทาหนงสอสญญา

ระหวางประเทศตามมาตรา 190

การดาเนนการ

ขนตอนการดาเนนงานกอนการเจรจา

เปนขนตอนกอนการจดทาหนงสอสญญา

ระหวางประเทศ หรอกอนการเจรจาเพอทา

หนงสอสญญาระหวางประเทศ

- หนวยงานของรฐศกษา รวบรวมขอมล และรบฟงความคดเหน

จากทกภาคสวนทเกยวของ รวมทงประชาชนเพอจดทากรอบการ

เจรจา

- คณะรฐมนตรและรฐสภาใหความเหนชอบกรอบการเจรจา

- แตงตงหวหนาคณะเจรจา

ขนตอนระหวางการเจรจาและเจรจาเสรจสน

เปนขนตอนระหวางการจดทาหนงสอสญญา

ระหวางประเทศ หรอระหวางการดาเนนการ

เจรจาเพอทาหนงสอสญญาระหวางประเทศ

- คณะเจรจาดาเนนการเจรจาตามกรอบการเจรจาทไดรบความ

เหนชอบจากคณะรฐมนตรและรฐสภา

- รฐบาลตองชแจงตอรฐสภา และใหขอมลเกยวกบหนงสอสญญา

ระหวางประเทศควบคไปดวย จนกวาจะทาหนงสอสญญาระหวาง

ประเทศเสรจสน

- เมอคณะเจรจาดาเนนการเจรจาเพอทาหนงสอสญญาระหวาง

ประเทศเรยบรอยแลว ใหเสนอใหคณะรฐมนตรอนมตเพอลงนาม

ในหนงสอสญญาระหวางประเทศ

82

ขนตอนของกระบวนการจดทาหนงสอสญญา

ระหวางประเทศตามมาตรา 190

การดาเนนการ

ขนตอนกอนการแสดงเจตนาใหมผลผกพน

เปนขนตอนหลงจากทรฐบาลไดลงนามใน

หนงสอสญญาระหวางประเทศ

- รฐบาลเผยแพรหนงสอสญญาระหวางประเทศแกภาคประชาชน

พรอมกบเตรยมมาตรการเยยวยา

- รฐสภาพจารณาใหความเหนชอบหนงสอสญญาระหวางประเทศ

กอนทรฐบาลจะใหสตยาบนหรอแสดงเจตนาผกพน

- เมอรฐสภาไดใหความเหนชอบแลว รฐบาลจงแสดงเจตนาผกพน

ตามหนงสอสญญาระหวางประเทศ

ภายหลงการใหสตยาบนหนงสอสญญา

ระหวางประเทศ

- เปนขนตอนปฏบตตามพนธกรณ

- ภายหลงทมการบงคบใชหนงสอสญญา

ระหวางประเทศ และมผลกระทบตอประชาชน

- เมอมการบงคบใชหนงสอสญญาระหวาง

ประเทศแลว และพบวามผลกระทบมากจนเกนไป

ในทางทกอใหเกดความเสยหาย หรอจาเปนตอง

แกไขหนงสอสญญาระหวางประเทศนน

- การออกกฎหมายอนวตรการตามหนงสอสญญาระหวางประเทศ

- การแกไขเพมเตมกฎหมายภายใน

- การยกเลกกฎหมายภายในทขดตอพนธกรณตามหนงสอสญญา

ระหวางประเทศ

- ดาเนนการแกไขหรอเยยวยาผไดรบผลกระทบจากการปฏบต

ตามหนงสอสญญาระหวางประเทศ โดยคานงถงความเปนธรรม

ระหวางผทไดประโยชนกบผทไดรบผลกระทบจากการปฏบตตาม

หนงสอสญญานน และประชาชนทวไป

- ใหมการดาเนนการเพอยกเลกหรอแกไขหนงสอสญญาระหวาง

ประเทศ

ทมา : ลาวณย ถนดศลปะกล, ม.ป.ป.

83

2.2 บทบาทของรฐสภาไทยในการควบคมการบรหารราชการแผนดน

รฐสภามอานาจหนาทในการควบคมการบรหารราชการแผนดนของฝายรฐบาล โดยใชกลไกและวธการ

ของฝายนตบญญตในการตดตามและตรวจสอบ ซงไดแก การรบทราบคาแถลงนโยบายของคณะรฐมนตร

การตงกระทถาม การเปดอภปรายทวไป และการตรวจสอบโดยคณะกรรมาธการ

ควบคมการบรหารราชการแผนดน

กลไกและวธการตามรฐธรรมนญ

1. การรบทราบคาแถลงนโยบายของคณะรฐมนตร

- คณะรฐมนตรตองแถลงนโยบายตอรฐสภา และชแจงการ

ดาเนนการตามแนวโนบายพนฐานแหงรฐ (มาตรา 176)

2. การตงกระทถาม

- กระทถามสด

-กระทถามทวไป

- สมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภามสทธตง

กระทถามเกยวกบขอเทจจรงทเกยวกบงานในหนาท หรอ

เกยวกบนโยบายการบรหารของรฐมนตร (มาตรา 156)

- สมาชกสภาผแทนราษฎรมอสระจากมตพรรคการเมอง

ในการตงกระทถาม (มาตรา 162 วรรคสอง)

- นายกรฐมนตรหรอรฐมนตรมหนาทจะตองเขารวมการ

ประชมสภาผแทนราษฎรหรอวฒสภาเพอชแจงหรอตอบ

กระทถามในเรองตาง ๆ ดวยตนเอง เวนแตมเหตจาเปน

(มาตรา 162 วรรคหนง)

3. การเปดอภปรายทวไป

- การเปดอภปรายทวไปโดยไมมการลงมต

1) การเปดอภปรายทวไปในทประชมรวมกนของรฐสภา

กรณทคณะรฐมนตรเหนสมควรจะฟงความคดเหนของ

สมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภาในกรณทม

ปญหาสาคญเกยวกบการบรหารราชการแผนดน (มาตรา

179)

2) สมาชกวฒสภาจานวนไมนอยกวา 1 ใน 3 ของจานวน

สมาชกทงหมดเทาทมอยของวฒสภา มสทธเขาชอขอเปด

อภปรายทวไปในวฒสภา เพอใหคณะรฐมนตรแถลง

ขอเทจจรงหรอชแจงปญหาเกยวกบการบรหารราชการ

แผนดน (มาตรา161)

84

ควบคมการบรหารราชการแผนดน

กลไกและวธการตามรฐธรรมนญ

- การเปดอภปรายทวไปโดยมการลงมต

1) สมาชกสภาผแทนราษฎรจานวนไมนอยกวา 1 ใน 5

ขอ ง จ า น วนสม าช ก ท ง ห มด เ ท า ท ม อ ย ข อ ง สภ า

ผแทนราษฎร มสทธเขาชอเสนอญตตขอเปดอภปรายทวไป

เพอลงมตไมไววางใจนายกรฐมนตร (มาตรา 158)

2) สมาชกสภาผแทนราษฎรจานวนไมนอยกวา 1 ใน 6

ขอ ง จ า น วนสม าช ก ท ง ห มด เ ท า ท ม อ ย ข อ ง สภ า

ผแทนราษฎร มสทธเขาชอเสนอญตตขอเปดอภปรายทวไป

เพอลงมตไมไววางใจรฐมนตรเปนรายบคคล (มาตรา

159)

4. การตรวจสอบโดยคณะกรรมาธการ

คณะกรรมาธการสามญและคณะกรรมาธการวสามญ

ของท งสองสภามอ านาจในการพจารณาสอบสวน

หรอศกษาเรองตาง ๆ ทอย ในอานาจหนาทของสภา

โดยคณะกรรมาธการมอานาจในการออกคาสงเรยกเอกสาร

จากบคคลใด หรอเรยกบคคลใดมาแถลงขอเทจจรง หรอ

แสดงความเหนในกจการทกระทา หรอในเรองทพจารณา

สอบสวนหรอศกษาอยนนได (มาตรา 135 วรรคสอง)

ทมา : สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2555

ในขณะทรฐบาลมหนาทโดยตรงในการดาเนนการใหเปนไปตามแผนการจดตงประชาคมอาเซยนทง

สามเสาหลก รฐสภาในฐานะสถาบนนตบญญตของประเทศ ยอมมบทบาทสนบสนนคณะรฐมนตรและ

หนวยงานของรฐในการขบเคลอนความรวมมอของอาเซยนผานกลไกทมอย ปจจบนประเทศไทยไมอาจปฏเสธ

รปแบบความรวมมอระหวางประเทศในระดบตาง ๆ ได โดยเฉพาะอาเซยน และรวมไปถงปญหาความทาทาย

ตาง ๆ อนเกดจากการเปดเสรและความกาวหนาของเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร โลกาภวตนได

เปลยนโฉมของรปแบบการดาเนนความสมพนธระหวางประเทศ และการดาเนนกจกรรมภายในประเทศของ

ประเทศตาง ๆ ทงในมตดานการเมอง ความมนคง เศรษฐกจ และสงคม ดงนน รฐสภาไทยจงไมอาจจากด

บทบาทการทาหนาทใหอยแตเพยงภายประเทศเทานน การดาเนนงานในทก ๆ ดานของรฐสภา ซงรวมถงการ

85

ควบคมการบรหารราชการแผนดนของฝายบรหาร จาเปนตองครอบคลมถงกจการภายนอกประเทศดวย

เพราะสนธสญญาหรอความตกลงระหวางประเทศทรฐบาลไทยไดแสดงเจตนาผกพน ยอมมผลตอกจการ

ภายในของประเทศไมทางใดกทางหนง ฉะนน สงทตองคานงถงคอ จะดาเนนการอยางไรใหการรกษา

ผลประโยชนของชาตสมดลกบการทาหนาทเปนภาคทดของประชาคมอาเซยน และสามารถธารงอยไดอยางม

เสถยรภาพทามกลางการเปลยนแปลงของโลกยคใหม

ในการควบคมการบรหารราชการแผนดนของฝายบรหาร รฐสภาสามารถตดตามและตรวจสอบการ

ดาเนนงานของรฐบาลในการเตรยมความพรอมประเทศสประชาคมอาเซยนไดจากนโยบายทคณะรฐมนตร

แถลงตอรฐสภา โดยตรวจสอบวารฐบาลไดดาเนนการอะไรไปบางในการขบเคลอนประเทศไปสการเปน

ประชาคมอาเซยน การดาเนนการนนมความสอดคลองกบพนธกรณของอาเซยนหรอไม และเปนไปตาม

รฐธรรมนญและกฎหมายภายในอน ๆ หรอไม ขณะเดยวกนสมาชกรฐสภาสามารถตรวจสอบการดาเนนงาน

ของรฐบาลไดโดยการตงกระทถามในประเดนขอเทจจรง และนโยบายตาง ๆ ทเปนปญหาสาคญทอยในความ

สนใจของประชาชน หรอเปนเรองทกระทบถงประโยชนของประเทศชาตหรอประชาชน ทงในรปของกระท

ถามสดและกระทถามทวไป ตวอยางเชน กระทถามท 290 ร. เรอง การเตรยมความพรอมเขาสประชาคม

อาเซยน ทนายสกจ กองธรนนทร สมาชกสภาผแทนราษฎรแบบบญชรายชอ ไดตงกระทถามเกยวกบนโยบายของ

รฐบาลในการเตรยมความพรอมในทกภาคสวนของประเทศไทยเพอการเปนสวนหนงของประชาคมอาเซยน

กระทถามนไดตอบในราชกจจานเบกษา เลม 129 ตอนพเศษ 47 ง วนท 9 มนาคม 2555 (สานกงาน

เลขาธการสภาผแทนราษฎร คณะทางานจดทาขอมลเพอเตรยมความพรอมขาราชการรฐสภาสประชาคม

อาเซยน, 2555: 162)

การตดตามและตรวจสอบการทางานของฝายบรหารโดยคณะกรรมาธการชดตาง ๆ เปนอกวธการ

หนงทรฐสภาใชในการควบคมการบรหารราชการแผนดน คณะกรรมาธการทาหนาทศกษารายละเอยด

สอบสวนขอเทจจรงในเรองซงเกยวเนองกบการดาเนนงานของฝายรฐบาล โดยคณะกรรมาธการมอานาจใน

การออกคาสงเรยกเอกสารจากบคคลใด หรอเรยกบคคลใดมาแถลงขอเทจจรง หรอแสดงความเหนในกจการ

ทดาเนนการ หรอในเรองทพจารณาสอบสวนหรอศกษาอยนนได ซงนบวาเปนวธการทชวยกระตนใหรฐบาล

ทาหนาทอยางโปรงใสและเปนธรรม มความรบผดชอบ (Accountability) ตอรฐสภาและประชาชนมากยงขน

นอกจากวธการตาง ๆ ดงทไดกลาวมาแลว การเปดอภปรายทวไปกเปนอกวธการหนงทสาคญ และถอวาเปน

สงจาเปนสาหรบการปกครองในระบอบประชาธปไตยแบบรฐสภา เนองจากเปนเครองมอสาหรบเหนยวรงและ

ถวงดลอานาจระหวางฝายนตบญญตและฝายบรหาร (สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร, 2555: 119)

86

การเปดอภปรายทวไปนน แบงไดเปนสองลกษณะ คอ การเปดอภปรายทวไปโดยไมมการลงมต และการเปด

อภปรายทวไปโดยมการลงมต

ในมาตรา 179 แหงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ไดบญญตถงการเปด

อภปรายทวไปในทประชมรวมกนของรฐสภากรณทคณะรฐมนตรเหนสมควรจะฟงความคดเหนของ

สมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภาในกรณทมปญหาสาคญเกยวกบการบรหารราชการแผนดน

การเปดอภปรายทวไปโดยไมมการลงมตเปนชองทางหนงทรฐสภาสามารถใชแสดงขอคดเหน หรอขอแนะนาท

เปนประโยชนแกคณะรฐมนตรในการบรหารประเทศได เปนการปรกษาหารอระหวางองคกรสองฝาย

นอกจากน มาตรา 161 ยงไดใหสทธแกสมาชกวฒสภาไดเขาชอขอเปดอภปรายทวไปในวฒสภา เพอให

คณะรฐมนตรแถลงขอเทจจรง หรอชแจงปญหาสาคญในการบรหารราชการแผนดนโดยไมมการลงมตได ซงเปน

อกชองทางหนงทสมาชกวฒสภาจะไดนาไปใชเพอตดตามและตรวจสอบการดาเนนงานของรฐบาลและ

หนวยงานของรฐ ในการดาเนนนโยบายตางประเทศ ตลอดจนการเตรยมความพรอมประเทศสประชาคม

อาเซยนได

สาหรบการเปดอภปรายโดยการลงมต เปนการเสนอญตตขอเปดอภปรายทวไปเพอลงมตไมไววางใจ

นายกรฐมนตรตามมาตรา 158 หรอรฐมนตรเปนรายบคคลตามมาตรา 159 การอภปรายทวไปโดยมการลงมตน

จะมขนเมอสภาผแทนราษฎรเหนวารฐมนตรหรอคณะรฐมนตรไมควรแกการไววางใจใหปฏบตหนาทตอไป

ซงอาจเกดจากการตดสนใจผดพลาด การใชอานาจหนาทในทางมชอบ หรอเปนเรองทเกยวกบพฤตกรรมของ

นายกรฐมนตรและรฐมนตรทมพฤตการณรารวยผดปกต สอไปในทางทจรตตอหนาทราชการ หรอจงใจฝาฝน

บทบญญตแหงรฐธรรมนญหรอกฎหมาย

2.3 บทบาทของรฐสภาไทยในการควบคมการใชงบประมาณแผนดน

ในแตละปคณะรฐมนตรตองเสนอรางพระราชบญญตงบประมาณรายจายประจาปตอรฐสภาเพอขอ

อนมต ซงในการพจารณารางพระราชบญญตงบประมาณฯ นน รฐสภามอานาจในการพจารณาปรบลด

งบประมาณแผนดนได หรอไมรบหลกการรางพระราชบญญตงบประมาณฯ หรอไมอนมตรางพระราชบญญต

งบประมาณฯ กได หากการบรหารราชการแผนดนของคณะรฐมนตรไมชอบดวยกฎหมาย หรอไมเปนไปตาม

นโยบายทแถลงไวตอรฐสภา

เมอประเทศไทยกาลงกาวสการเปนประชาคมอาเซยน ทกหนวยงานของรฐยอมเสนองบประมาณเพอ

นาไปใชจายในกจกรรม แผนงาน หรอโครงการทเกยวของกบการเตรยมความพรอมสประชาคมอาเซยน

รฐสภาจงตองใชความรอบคอบในการพจารณางบประมาณทจดสรรใหแกหนวยงานตาง ๆ โดยไมอาจพจารณา

เพยงเมดเงนทจะจดสรรใหเทานน แตตองใหความสนใจในรายละเอยดวาเมดเงนนนจะนาไปใชอยางคมคากบ

87

การลงทนหรอไม โครงการตาง ๆ ของแตละหนวยงานมความซาซอนกนหรอไม มความสอดคลองกบทศทาง

หรอแนวนโยบายของรฐในการขบเคลอนประเทศสประชาคมอาเซยนหรอไม และจะสงเสรมประสทธภาพ

ใหแกระบบเศรษฐกจและสงคมของประเทศไดจรงหรอไม อยางไร

ทผานมา กระบวนการงบประมาณของประเทศไทยไมไดเนนผลของการใชจายเทาทควร งบประมาณ

สวนใหญของประเทศนาไปใชในสวนของรายจายประจามากกวารายจายเพอการลงทน และเนนการพฒนา

ดานวตถโดยใหความสาคญนอยกบการยกระดบคณภาพชวตของประชาชนและสงแวดลอม ดงนน การจดทา

งบประมาณของรฐบาล และการใชดลยพนจพจารณารางพระราชบญญตงบประมาณฯ ของรฐสภาในอนาคต

จาตองเพมความสาคญในเรองการรกษาเสถยรภาพทางการคลง การพฒนาเศรษฐกจอยางยงยน ความเปนธรรม

ในสงคม และความมประสทธภาพในการรองรบผลกระทบและปญหาทจะเกดจากการปฏบตตามพนธกรณใน

ฐานะเปนภาคของประชาคมอาเซยนดวย ทงน ไมอาจปฏเสธไดวาการรวมกลมในภมภาคและพลวตของโลก

มผลอยางยงตอแนวทางการบรหารประเทศ กจการภายใน และรวมถงการบรหารงบประมาณแผนดน รฐสภา

ในฐานะองคกรททาหนาทอนมตงบประมาณแผนดนจงตองตดตาม ตรวจสอบ และประเมนผลการใชจาย

งบประมาณของรฐบาลอยางจรงจงวามความเชอมโยงระหวางกจกรรมและงบประมาณทไดรบในแตละป

หรอไมใชจายอยางมประสทธภาพ โปรงใส เปนไปเพอประโยชนสงสดของสวนรวม และรกษาความเปน

หนสวนของประชาคมอาเซยนไดอยางเหมาะสมหรอไม

ในทางปฏบต ฝายบรหารซงมเสยงขางมากในสภา สามารถผานกฎหมายงบประมาณ หรอกฎหมาย

การเงนอน ๆ ไดคอนขางงาย โดยไมไดตรวจสอบการใชจายงบประมาณเทาทควรจะเปน นอกจากน ฝายบรหาร

ยงไดรบการสนบสนนขอมลและการวเคราะหดานการคลงจากหนวยงานในสงกดจานวนมาก เชน สานก

งบประมาณ สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต และกระทรวงการคลง ฯลฯ

ในขณะทฝายนตบญญตหรอสมาชกรฐสภาตองศกษาและวเคราะหงบประมาณดวยตนเอง หรอใชทมงานขนาด

เลกของตนเอง ซงไมมความเชยวชาญในการวเคราะหงบประมาณ และไมสามารถเขาถงขอมลงบประมาณ

ทจาเปนได ดงนน ปจจบนจงไดมแนวคดทจะจดตงหนวยงานอสระทปฏบตงานดวยความโปรงใสในชอ Thai

Parliamentary Budget Office (Thai PBO) ขน เพอชวยสนบสนนการพจารณางบประมาณของรฐสภา

รวมถงการวเคราะหงบประมาณและการคลงของประเทศ ไมวาจะเปนงบประมาณประจาป งบประมาณระยะ

ปานกลาง การใชจายเงนนอกงบประมาณ หรอกจกรรมทางการคลงและกงการคลงอน ๆ ตลอดจนผลกระทบ

ของการเปลยนแปลงนโยบายภาษ และการเสนอกฎหมายทางการเงนอน ๆ การจดตง Thai PBO จงเปนวธ

หนงในการเพมความโปรงใสและการมสวนรวมในการพจารณางบประมาณของประเทศ (สมชย จตสชน, 2556)

88

จากการศกษาของนกวชาการและหนวยงานตาง ๆ อาท สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร

สานกเลขาธการวฒสภา สถาบนพระปกเกลา และสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (Thailand

Development Research Institute: TDRI) เหนวา Thai PBO จะตองเปนหนวยงานทเปนกลางและเปนท

ยอมรบ โดยทาหนาทชวยตรวจสอบการจดสรรงบประมาณของฝายบรหาร ใหขอมลดานการประเมนการ

ลงทนภาครฐ จดทารายงานและวเคราะหผลกระทบทางการคลงของนโยบายรฐบาลทสาคญใหแกรฐสภาและ

ประชาชน อยางไรกด รายงานทจดทาจะไมมการชนาใด ๆ และควรนาเผยแพรบนเวบไซตของ Thai PBO ทกฉบบ

เพอใหประชาชนทสนใจเขามาศกษาและตรวจสอบขอมลไดตลอดเวลา (พชร บารงธรรม, 2556)

การจดตงหนวยงานในสงกดรฐสภาเพอศกษาวเคราะหงบประมาณเปนแนวโนมใหมทกาลงเกดขน

ทวโลก สาหรบหนวยงานในลกษณะนทไดรบการยอมรบ และถอเปนตนแบบสาหรบประเทศตาง ๆ คอ สานก

งบประมาณของสภาคองเกรส (Congressional Budget Office: CBO) ของสหรฐอเมรกา ซงไดจดตงขนเมอ

พ.ศ. 2517 สานกงบประมาณของสภาคองเกรสทาหนาทใหขอมลเกยวกบงบประมาณและการคลงแก

สมาชกรฐสภาในเรองทสมาชกรฐสภาและประชาชนใหความสนใจ โดยนาเสนอผลการวเคราะหทเปนขอเทจจรง

ในลกษณะทเปนกลาง ไมชนา ไมโจมตนโยบาย แตเปนเพยงการนาเสนอผลการวเคราะหทรอบดานใหมากทสด

และถกตองตามหลกวชาการ (พชร บารงธรรม, 2556) สานกงบประมาณของสภาคองเกรสจงนาจะเปน

ตนแบบสาหรบรฐสภาไทยในการศกษาเพอการจดตง Thai PBO ใหเปนหนวยงานสนบสนนสมาชกรฐสภาใน

การทาหนาทพจารณางบประมาณและกฎหมายการคลงอน ๆ รวมทงตดตาม ตรวจสอบ และประเมนผลการ

ใชจายงบประมาณของรฐบาลไดอยางมประสทธภาพ

2.4 บทบาทของรฐสภาไทยในการสรางความตระหนกรเรองประชาคมอาเซยน และการสราง

ความรวมมอผานองคการระหวางรฐสภาของประเทศอาเซยน

นอกจากสถาบนนตบญญตของประเทศสมาชกอาเซยนจะมบทบาทในการสนบสนนการขบเคลอน

ประเทศไปสประชาคมอาเซยนโดยผานกระบวนการนตบญญตแลว สถาบนนตบญญตของแตละประเทศ

สมาชกยงมอกบทบาทหนงทสาคญคอ การสรางความตระหนกรในเรองประชาคมอาเซยนใหแกประชาชน

และทาหนาทสนบสนนการบรณาการของภมภาคโดยผานความรวมมอของสมชชารฐสภาอาเซยน (AIPA)*

* องคการรฐสภาอาเซยน (ASEAN Inter-Parliamentarian Organisation: AIPO) ไดกอตงอยางเปนทางการเมอป พ.ศ. 2520 โดยมวตถประสงคเพอสงเสรมความรวมมอของสถาบนนตบญญตของประเทศอาเซยนใหมความใกลชดยงขน ตอมาใน พ.ศ. 2549 ไดยกระดบความรวมมอ และเปลยนชอเปนสมชชารฐสภาอาเซยน (ASEAN Inter-Parliamentary Assembly: AIPA) และเมอเดอนเมษายน 2550 ประเทศสมาชกไดรวมลงนามรบรองธรรมนญใหมของสมชชารฐสภาอาเซยน เพอเพมศกยภาพในการทางานและกระชบความรวมมอ

89

ซงกฎบตรอาเซยนไดกาหนดใหสมชชารฐสภาอาเซยนเปนองคการดานรฐสภา หรอองคภาวะ (Entity) ทม

ความสมพนธกบอาเซยน

สมชชารฐสภาอาเซยนเปนองคการระหวางสถาบนนตบญญตของประเทศสมาชกอาเซยน ซงปจจบน

สถาบนนตบญญตของประเทศสมาชกอาเซยนไดเขาเปนสมาชกของสมชชารฐสภาอาเซยนครบทกประเทศแลว

ทงน ตามธรรมนญของสมชชารฐสภาอาเซยน สถาบนนตบญญตของประเทศอาเซยนสามารถเขามามบทบาท

ในการสนบสนนการสรางประชาคมอาเซยนได ดงน

1. สงเสรมความสมานฉนท ความเขาใจ และความรวมมอระหวางสถาบนนตบญญตของประเทศ

สมาชกอาเซยน และองคการรฐสภาอน ๆ

2. สนบสนนเปาหมายตาง ๆ ของอาเซยน รวมทงเปาหมายสการเปนประชาคมอาเซยนใน พ.ศ. 2558

และประสานงานกบอาเซยนในดานตาง ๆ เพอใหสถาบนนตบญญตมสวนรวมในการบรณาการอาเซยน

3. สงเสรมใหประชาชนในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตตระหนกรเรองอาเซยน

4. ศกษา แลกเปลยนทศนะ และเสนอแนะการแกไขปญหาทมรวมกนหรอทกระทบตอผลประโยชน

รวมกน

5. สงเสรมหลกการประชาธปไตย สทธมนษยชน สนตภาพ ความมนคง และความเจรญรงเรองใน

อาเซยน (บษฎ สนตพทกษ, 2556: 15-16)

นอกจากน สถาบนนตบญญตของประเทศสมาชกอาเซยนยงสามารถใชเวทการประชมของคณะผแทน

สมชชารฐสภาอาเซยนกบผนาอาเซยนในระหวางการประชมสดยอดอาเซยน (AIPA – ASEAN Meeting during

ASEAN Summit) เปนกรอบความรวมมอระหวางฝายบรหารและฝายนตบญญตในการแลกเปลยนขอมล

และปรกษาหารอในกจการตาง ๆ ของภมภาค ตลอดจนประเดนการบรณาการภมภาคไปสการเปนประชาคม

อาเซยนได นอกจากน สมชชารฐสภาอาเซยนยงมการประชม AIPA Caucus ซงเปนกลไกทมวตถประสงคเพอ

บรณาการการทางานของฝายนตบญญตของประเทศสมาชกอาเซยนใหเปนรปธรรมและมประสทธภาพมาก

ยงขน โดยตดตามการดาเนนงานตามขอมตของสมชชารฐสภาอาเซยน ศกษาความเปนไปไดในการจดทา

มาตรการทางกฎหมายของประเทศสมาชกใหเปนไปในทศทางเดยวกน และยกระดบความรวมมอระหวาง

สมชชารฐสภาอาเซยนกบอาเซยน และกบองคการระหวางประเทศอน ๆ อยางเปนรปธรรม (สานกงาน

เลขาธการวฒสภา, 2556: 18)

จากทกลาวมาขางตน สมชชารฐสภาอาเซยนในฐานะขององคการนตบญญตแหงภมภาค ควรผลกดน

ใหรฐบาลและสถาบนนตบญญตของประเทศสมาชกนาขอมตจากการประชมสมชชาใหญของรฐสภาอาเซยน

ไปสการปฏบตใหเปนรปธรรมมากยงขน เพอสรางความสอดคลองดานกฎหมายในประเทศสมาชกอาเซยน

90

แกไขปญหาทมรวมกนอยางเปนเอกภาพ ตลอดจนลดความเหลอมลาของประเทศสมาชกในทก ๆ ดาน เพอให

ประเทศสมาชกอาเซยนทง 10 ประเทศ กาวเดนไปพรอมกน อนเปนแนวทางทสาคญในการสรางความมงคง

และมนคงในภมภาคอยางยงยน

สาหรบรฐสภาไทย ควรแสดงบทบาทในฐานะทเปนสมาชกของสมชชารฐสภาอาเซยน โดยการศกษา

และทาความเขาใจพนธกรณทประเทศไทยมตออาเซยนในดานกฎหมายอยางจรงจง เพอปรบปรงแกไข

กฎหมายของประเทศใหสอดคลองกบกฎบตรอาเซยน ความตกลงระหวางประเทศในกรอบอาเซยนและนอก

กรอบอาเซยนทพฒนาไปสการเปนประชาคมอาเซยน ตลอดจนศกษากฎหมายของประเทศสมาชกอน ๆ ใน

อาเซยนดวย ตวอยางเชน พระราชบญญตการประกอบธรกจของคนตางดาว พ.ศ. 2542 ทหามไมใหคนตางดาว

ประกอบกจการธรกจบางประเภททเปนธรกจทคนไทยยงไมพรอมจะแขงขนกบคนตางดาว โดยควรแกไข

กฎหมายฉบบน เพอใหสอดรบกบการทจะตองอนญาตใหนกลงทนอาเซยนถอหนไดไมนอยกวารอยละ 70

ในทกสาขาบรการภายใน พ.ศ. 2558 นอกจากน พระราชบญญตการทางานของคนตางดาว พ.ศ. 2551 กเปน

กฎหมายอกฉบบหนงทจาเปนตองไดรบการปรบปรงแกไขเชนกน เพอใหประชาชนอาเซยนสามารถประกอบ

อาชพในวชาชพสงวนทหามคนตางดาวทาในประเทศไทยได ทงน เพอใหสอดรบกบการจดทาขอตกลงยอมรบรวม

(MRA) ในเรองคณสมบตวชาชพสาหรบผประกอบวชาชพเจดสาขา ไดแก แพทย ทนตแพทย พยาบาล วศวกร

สถาปนก ชางสารวจ และการบญช และรวมถงขอตกลงดานอาชพทเกยวเนองกบการทองเทยวดวย เพอทาให

ผประกอบวชาชพเหลานจากประเทศอน ๆ ในอาเซยน สามารถมาประกอบวชาชพในประเทศไทยได (มนนธ

สทธวฒนานต, 2556ข: 76-77)

พรอมกนน รฐสภาไทยยงสามารถทาหนาทเผยแพรขอมลขาวสารเกยวกบประชาคมอาเซยนใหแก

สาธารณะ เพอใหตระหนกรและเขาใจเรองอาเซยน ตลอดจนโอกาส ความทาทาย และสงทประชาชนจะตอง

ปรบตวเมอเขาสประชาคมอาเซยน โดยการสงเสรมใหประชาชนไดเขามามสวนรวมในการสรางประชาคม

อาเซยนในลกษณะลางขนบน คอ การสงตอความคดเหนและขอแนะนาของประชาชนไปยงรฐบาล ในทน

รฐสภาจะเปนตวเชอมระหวางประชาชนกบฝายบรหารในการสรางประชาคมอาเซยน (บษฎ สนตพทกษ,

2556: 17) ซงเปนการสอดรบกบการสรางประชาคมอาเซยนทมประชาชนเปนศนยกลาง และยงสอดคลองกบ

คานยมประชาธปไตยทรฐธรรมนญของไทยและกฎบตรอาเซยนใหการรบรองไวอกดวย

91

3. รฐสภาไทยในบรบทประชาคมอาเซยน

การทรฐสภาไทยจะแสดงบทบาทตามทกลาวมาขางตนไดอยางมประสทธภาพ สมาชกรฐสภา

ขาราชการ และเจาหนาทของสานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎรและสานกงานเลขาธการวฒสภา

ตองตระหนกถงความสาคญในการเตรยมความพรอมสประชาคมอาเซยน และการทาหนาทภายใตบรบทใหม

เมอเขาสการเปนประชาคมอาเซยนแลว สมาชกรฐสภา ขาราชการ และเจาหนาทของรฐสภาจงควรศกษา

และทาความเขาใจบทบาทหนาทของตนเองควบคไปกบบทบาทหนาทใหมทจะเกดขนจากกฎบตรอาเซยน

ขอผกพนอน ๆ ของอาเซยน รวมทงพนธกรณทมตอสมชชารฐสภาอาเซยนดวย

ในเวลาน รฐสภาไมอาจปฏเสธภารกจทผกพนกบตางประเทศ หรอกจการภายนอกประเทศได

โดยตองเขาใจวา พ.ศ. 2558 ไมใชเปนเปาหมายของการเปนประชาคมอาเซยน แตเปนเพยงจดเรมตนของ

การบรณาการความรวมมอของประเทศภายในกลมอาเซยน (สวทย เมษนทรย, ม.ป.ป: 2) ฉะนน ขาราชการ

และเจาหนาทของรฐสภาจงมสวนสาคญอยางยงในการสนบสนนงานของสมาชกรฐสภาใหมประสทธภาพ

และเกดประโยชนสงสดตอประเทศชาต ทงงานการตรากฎหมาย การควบคมการบรหารราชการแผนดน

การดาเนนงานของรฐสภาดานตางประเทศ และการทาหนาทสงเสรมประชาธปไตยและการมสวนรวมทางการ

เมองของประชาชน

นอกจากขาราชการและเจาหนาทของรฐสภาตองปฏบตหนาทภายใตรฐธรรมนญ หลกการบรหาร

จดการบานเมองทดตามพระราชกฤษฎกาวาดวยหลกเกณฑและวธการบรหารกจการบานเมองทด พ.ศ. 2546

และกฎหมายภายในอน ๆ ทเกยวของแลว ภายใตการเปลยนแปลงของสงคมโลกาภวตน ประกอบกบประเทศ

ไทยกาลงกาวสการเปนประชาคมอาเซยน ขาราชการและเจาหนาทจาเปนตองพฒนารปแบบการทางานใหเปน

แบบมออาชพ สามารถรบมอกบความทาทาย จดการกบความเสยงได รวมทงมคานยม ทศนคต และม

วฒนธรรมทพงประสงคทสามารถทาใหเกดความรวมมอระหวางประเทศสมาชกอาเซยนและระดบนานาชาตได

ดร.สวทย เมษนทรย (ม.ป.ป.: 6-7) ผอานวยการสถาบน Sasin Institute for Global Affairs (SIGA)

ภายใตสถาบนบณฑตบรหารธรกจศศนทร แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดเสนอวา ขาราชการและเจาหนาท

ของรฐจาเปนตองเตรยมความพรอม และควรทราบถงความสาคญและผลกระทบทจะเกดจากการเปลยนแปลง

ของโลก และจากการเขาสประชาคมอาเซยนในมตตาง ๆ เพอปรบตวและหาวธการรบมอกบวาระระดบ

ภมภาคและระดบโลกทจะเกดขนในอนาคต ขาราชการและเจาหนาทจาเปนตองปรบเปลยนการปฏบตงานให

มลกษณะเชงรกมากขน สรางสมดลใหสมพนธกบบรบทใหมของภมภาคและโลก ตองพฒนาสมรรถนะของ

ตนเองเพมเตม คอใหรวาสงททาหรอดาเนนการไปนนจะมผลกระทบในระดบใด ตองสามารถมองเรองทงหมด

ในภาพรวมทกอยางเชอมโยงสงผลถงกนได มมมมองทกวางไกล มกรอบความคดแบบใหม และมหลกการใหม

92

ขาราชการและเจาหนาทจงควรปรบเปลยนทศนคต (Mindset) ใหเปนแบบ Global Mindset และตองปรบ

ทกษะการทางาน (Skillset) ไมใชเปนการทางานตามผบงคบบญชาสง แตตองรจกคดวเคราะห มความคด

สรางสรรค และกลาทจะทาสงใหม ๆ ทถกตองเหมาะสม เพราะในอนาคตขาราชการและเจาหนาทตองม

ความสามารถในการบรหารจดการในสถานการณทมความขดแยงในตวเองสง ขณะเดยวกนตองมความยดหยน

หรอมการปรบตวไปตามสถานการณดวย ในการน รฐสภาจงควรสนบสนนใหขาราชการและเจาหนาทพฒนา

ทกษะทจาเปนตอการปฏบตงาน รวมทงเพมเตมความรเกยวกบพนธกรณทประเทศไทยมตออาเซยน และสราง

องคความรทเปนสหสาขาวชา เพอวเคราะหเชอมโยงประเดนตาง ๆ ไดรอบดาน รวมทงสรางเครอขายระหวาง

ขาราชการและเจาหนาทของรฐสภาไทยกบเจาหนาทของสถาบนนตบญญตของประเทศอน ๆ ในอาเซยนดวย

เพอแลกเปลยนเรยนร และนาไปสการประสานความรวมมอระหวางผปฏบตของสถาบนนตบญญตในอาเซยน

ตอไป

------------------------------------------

6 บทสรปและขอเสนอแนะ

ในบทนขอนาเสนอเนอหาในประเดนสาคญโดยสรป และขอเสนอแนะทจะเปนประโยชนตอรฐสภาไทย

ในการเตรยมความพรอมสประชาคมอาเซยน โดยนาเสนอเนอหาเปนสองสวน คอ ภมภาคนยมกบพฒนาการ

ของอาเซยน และนตสมพนธระหวางประเทศกบรฐสภาไทยในบรบทประชาคมอาเซยน ดงน

1. ภมภาคนยมกบพฒนาการของอาเซยน

สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต หรออาเซยน กอตงขนโดยปฏญญากรงเทพฯ เมอวนท

8 สงหาคม พ.ศ. 2510 โดยประเทศผกอตงหาประเทศ คอ อนโดนเซย มาเลเซย สงคโปร ฟลปปนส และไทย

ซงตอมาไดขยายจานวนสมาชกใหครอบคลมทกประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตเปน 10 ประเทศ

(ยกเวนตมอร-เลสเต ซงเปนประเทศเอกราชใหมเมอ พ.ศ. 2545) ประสบการณความรวมมอระดบภมภาคใน

เอเชยตะวนออกเฉยงใตทมมากอนหนานน ซงไดแก องคการสนธสญญารวมปองกนเอเชยตะวนออกเฉยงใต

(ซโต) สมาคมอาสา และกลมมาฟลนโด มสวนสาคญอยางยงในการสรางรปแบบความสมพนธระหวางประเทศ

สมาชก และวฒนธรรมทางการทตของอาเซยน

อาเซยนเปนองคการความรวมมอระหวางรฐทกอตงขนในทศวรรษท 1960 (พ.ศ. 2503 - 2512)

ในลกษณะของ “ภมภาคนยมเกา” การรวมกลมระหวางประเทศในเวลานนเปนไปตามบรบทการเมองของ

ยคสงครามเยน ทมการแยกประเทศในโลกเปนสองขวตามลทธทางการเมองของประเทศมหาอานาจ คอ

เสรประชาธปไตยกบคอมมวนสต อาเซยนในยคแรกจงมจดมงหมายเพอรกษาความมนคงและเสถยรภาพ

ทางการเมองของประเทศสมาชกและภมภาคเปนหลกโดยองกบสหรฐอเมรกาทเปนผนาของโลกเสร

ตอมาในชวงทศวรรษท 1970 (พ.ศ. 2513 – 2522) ภมภาคนยมไดลดความสาคญลงไป ทงน

เนองจากการดาเนนภารกจขององคการระหวางประเทศในภมภาคตาง ๆ ไมประสบความสาเรจเทาทควร

ขณะเดยวกนแนวคดชาตนยมกกาลงทาใหความกาวหนาของกระบวนการความรวมมอระหวางประเทศใน

ยโรปตะวนตกเปนไปอยางเชองชา ดวยเหนวาการบรณาการระหวางประเทศจะลดทอนอานาจอธปไตยของ

ประเทศสมาชก อยางไรกตาม ภมภาคนยมกไดกลบมามบทบาทสาคญอกครงในทศวรรษท 1980 (พ.ศ. 2523

– 2532) ซงเปนชวงทสงครามเยนเรมคลคลาย และสนสดลงเมอสหภาพโซเวยตลมสลายไปเมอ ค.ศ. 1991

94

(พ.ศ. 2534) ภาวะหลงสงครามเยนไดเปลยนแปลงมตความสมพนธระหวางประเทศ และทาใหมการจด

ระเบยบโลกใหม อนนาไปสการเตบโตของภมภาคนยมอกครง โดยแตละประเทศตางประเมนสถานะของตนเอง

ในระบบโลกและสรางความสมพนธใหมกบประเทศมหาอานาจและประเทศเพอนบานเพอสรางฐานอานาจ

ตอรองและการพงพาอาศยซงกนและกน โดยผานความรวมมอระหวางประเทศในรปแบบตาง ๆ ดงนน

องคการระหวางประเทศทกอตงขนตงแตกลางทศวรรษท 1980 เปนตนมา จงเปนการรวมกลมในลกษณะ

“ภมภาคนยมใหม” ทมความแตกตางไปจากแนวทางเดมทปรากฏในชวงทศวรรษท 1950 และ 1960 (พ.ศ.

2493 – 2512) ทงรปแบบของการรวมกลมและจดมงหมาย โดยภมภาคนยมใหมมลกษณะทสาคญคอ

เปนการรวมกลมระหวางประเทศทรเรมโดยประเทศภายในภมภาคนน ๆ ไมไดเปนการรวมตวกนตามลทธทาง

การเมอง และมหาอานาจจากภายนอกภมภาคไมไดเขามาแสดงบทบาทในการขบเคลอนการรวมกลมอยางท

เคยปรากฏในยคสงครามเยน

สาหรบอาเซยน การเปลยนแปลงของระเบยบโลกมสวนผลกดนใหอาเซยนปรบเปลยนการดาเนนงาน

และกลไกความรวมมอจากลกษณะภมภาคนยมเกาเปนภมภาคนยมใหม ทงยงกระตนใหอาเซยนขยายความ

รวมมอไปยงดานอน ๆ นอกจากดานการเมองมากขนดวย ตลอดระยะกวา 40 ปทผานมา อาเซยนไดแสดงให

เหนถงความพยายามในการปรบตวใหสอดคลองกบโลกแวดลอมใหม ขยายความรวมมอในหลากหลายมต

พฒนาความสมพนธกบประเทศและองคการตาง ๆ ภายนอกภมภาคอยางตอเนอง สรางกฎระเบยบและ

ปรบเปลยนกลไกความรวมมอใหสอดคลองกบระเบยบโลกใหม อาท การจดใหมการประชมผนาอาเซยนทกป

การจดตงเขตการคาเสรอาเซยน (AFTA) และการสรางความรวมมออยางใกลชดกบประเทศในแถบเอเชย

ตะวนออกเฉยงเหนอ และเอเชย-แปซฟก ซงเปนการสะทอนใหเหนถงความมประสทธภาพของอาเซยนในการ

ตอบสนองตอสถานการณความเปลยนแปลง อนเปนนยสาคญของการดารงอยของอาเซยนในรปสถาบน

ระหวางประเทศของภมภาค

อนง อาเซยนใชหลกการดาเนนความความสมพนธในลกษณะ “วถอาเซยน” ซงเปนวฒนธรรมทาง

การทตทปรากฏอยในสนธสญญาไมตรและความรวมมอในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต (TAC) อนไดแก

1) การเคารพในอานาจอธปไตย ความเทาเทยมกน บรณภาพแหงดนแดน 2) การไมแทรกแซงกจการภายใน

3) การแกไขปญหาโดยสนตวธ 4) การไมใชหรอขวาจะใชกาลง และ 5) การสงเสรมความรวมมอระหวางกน

ประเทศสมาชกอาเซยนตางยดมนหลกการเหลานในการดาเนนความสมพนธระหวางกน โดยเฉพาะ “การไม

แทรกแซงกจการภายในซงกนและกน” โดยตระหนกวาทกประเทศมสทธเสมอภาคในการดาเนนความรวมมอ

อยางเทาเทยมกน และทกประเทศมสทธทจะดาเนนกจการภายในของตนเองโดยไมตองเผชญกบการบบคน

95

จากภายนอก ดงนน ความรวมมอสวนใหญของอาเซยนจงมลกษณะไมเปนทางการ เกดขนจากความสมครใจ

และใชความสมพนธฉนทมตรในการขบเคลอนความรวมมอ โดยปราศจากธรรมนญทใชเปนกฎเกณฑสาหรบ

การอยรวมกนและการขบเคลอนองคการอยางแทจรง นอกจากน อาเซยนยงเลอกใชหลกฉนทามตเปนพนฐาน

ของกระบวนการตดสนใจและกาหนดนโยบาย ซงสอดคลองกบหลกการดาเนนความสมพนธทกลาวไวขางตน

การยดมนตามแนวทางเหลาน ทาใหอาเซยนเปนองคการทธารงอยไดทามกลางความหลากหลายของภมภาค

อนเปนการพสจนใหเหนวาการยอมรบในความเทาเทยมกนฉนมตรและการไมบงคบกดดนกน ชวยลดความ

บาดหมางและการเปนปฏปกษตอกนได ทงยงชวยสนบสนนใหเกดบรรยากาศของความเปนมตรเพอนบาน

เสรมสรางสนตสขและความปรองดองใหเกดขนภายในภมภาค และเปนผลดตอการขยายความรวมมอไปยง

ประเทศอน ๆ ภายนอกภมภาคอกดวย โดยเฉพาะกบประเทศทมความออนไหวทางการเมองอยางเชนจน

อยางไรกด นกวชาการและนกการทตบางสวนมองวา วฒนธรรมทางการทตและลกษณะการตดสนใจในวถทาง

แบบอาเซยน เปนจดออนททาใหกระบวนการรวมตวกนของอาเซยนเปนไปอยางลาชา และเปนสาเหตททาให

อาเซยนไมประสบความสาเรจในการจดการกบปญหาของประเทศสมาชกอาเซยน อาท ปญหาการละเมดสทธ

มนษยชนอยางรนแรงในเมยนมาร นอกจากน อาเซยนยงไดรบการวพากษวจารณวาเปนองคการทไมเขาถง

ประชาชนเนองจากกลไกบรหารตาง ๆ ของอาเซยนยงคงอยในมอของผนาและเจาหนาทของรฐ อาเซยนใน

อดตจงคอนขางหางเหนจากประชาชน

เมอบรบททางการเมอง เศรษฐกจ และสงคมของโลกเปลยนแปลงไป ความทาทายของโลกยคใหมได

สะทอนใหผนาของอาเซยนเหนวา หลกการและกลไกทอาเซยนยดมนมาโดยตลอด ซงเปรยบเสมอนหวใจของ

การดาเนนความรวมมอนน ไดกลายเปนอปสรรคตอการพฒนาการรวมกลมในเชงลกทจะมขนในอนาคต

แตการทจะใหอาเซยนละทงวถอาเซยน ซงยดถอมานานกวาสทศวรรษกไมใชเรองงาย เพราะประเทศสมาชก

อาเซยนยงคงหวงแหนอานาจอธปไตย ยงคงมความเปนชาตนยม และคานงถงประโยชนของประเทศตนเปน

สาคญ นอกจากประเดนดงกลาวแลว ความแตกตางในระบบการเมองการปกครอง ระบบเศรษฐกจ สงคมและ

วฒนธรรม และการตความทแตกตางกนในประเดนความมนคง เปนอกขอจากดหนงททาใหอาเซยนบรณาการ

ความรวมมอไดอยางลาชา ดงจะเหนไดจากพฒนาการในดานตาง ๆ ของอาเซยนในชวงกวา 40 ปทผานมา

ตองสะดดเปนชวง ๆ และดาเนนไปอยางไมมทศทาง ประกอบกบเมออาเซยนมการรบสมาชกเพมเตมเขามาอก

สประเทศ (เวยดนาม ลาว เมยนมาร และกมพชา) ชองวางความแตกตางนกยงเปนปญหามากขน

กระแสโลกาภวตน ความกาวหนาทางเทคโนโลยสารสนเทศ การขยายตวทางเศรษฐกจอยางรวดเรว

ของประเทศในภมภาคใกลเคยงอยางเชนจนและอนเดย แนวโนมการรวมกลมทางเศรษฐกจทมเพมขนใน

96

ภมภาคอน ๆ รวมทงปญหาความทาทายความมนคงในรปแบบใหม อาท โรคระบาด การกอการราย ยาเสพตด

การคามนษย ปญหาสงแวดลอมและภยพบตธรรมชาต ประกอบกบประสบการณทประเทศสมาชกอาเซยนเกา

หกประเทศไดเผชญในชวงวกฤตเศรษฐกจเอเชย พ.ศ. 2540 ทาใหอาเซยนจาเปนตองปรบตวเพอใหสามารถ

รบมอกบความเปลยนแปลงของของโลกและผลกระทบเชงลบจากระบบเศรษฐกจทนนยมโลก ในการน ผนาของ

ประเทศสมาชกอาเซยนจงเหนวาควรมความรวมมอกนอยางใกลชดมากขน และควรบรณาการความรวมมอให

มความเขมแขงและเปนเอกภาพ เพอจดการกบปญหาทาทายเหลานไดอยางมประสทธภาพ สรางความ

เขมแขงและอานาจตอรองใหแกประเทศสมาชก รวมทงดารงความเปนแกนกลางของความสมพนธในภมภาค

เอเชย-แปซฟก

จากแนวคดดงกลาว ผนาอาเซยนตางเหนพองวาอาเซยนควรจดตง “ประชาคมอาเซยน” เพอรวมมอ

กนใหเหนยวแนนและมนคงยงขนตามทไดประกาศในวสยทศนอาเซยน 2020 และตามทระบไวในปฏญญาวา

ดวยความรวมมออาเซยน ฉบบท 2 ในการน อาเซยนจงจาเปนตองมธรรมนญขององคการหรอกฎบตรอาเซยน

เพอรองรบการจดตงประชาคมของภมภาค และเปนกรอบกตกาทชดเจนสาหรบการพฒนาตอไปในอนาคต

กฎบตรอาเซยนมผลใชบงคบตงแตวนท 15 ธนวาคม พ.ศ. 2551 เมอประเทศสมาชกไดใหสตยาบนกฎบตร

ครบทง 10 ประเทศ กฎบตรอาเซยนกาหนดใหอาเซยนมสถานะเปนนตบคคล ใหเปนองคการทมกฎกตกาใน

การทางาน และมการกาหนดโครงสรางองคการใหมทมความชดเจน และมประชาชนเปนศนยกลาง เพอสนบสนน

ใหประเทศสมาชกมความรวมมอกนอยางใกลชดภายใตกฎกตกาและพนธกรณทตองปฏบตตาม ตลอดจน

สนบสนนใหการดาเนนการตามความตกลงตาง ๆ เกดผลเปนรปธรรมมากยงขน แตขณะเดยวกนกฎบตร

อาเซยนยงมขอจากดทเปนอปสรรคในการนาอาเซยนไปสการรวมตวเปนประชาคมอาเซยนในอนาคต อาท

กฎบตรอาเซยนยงคงรบรองหลกการและวฒนธรรมทางการทตในวถอาเซยน บทบญญตในกฎบตรอาเซยนม

ลกษณะเปนหลกการกวาง ๆ ทาใหตความไดอยางกวางขวางและยดหยน ทงในเชงเปาหมายและผลของการ

ดาเนนการ หลกเกณฑการรบสมาชกใหมทปรากฏอยในกฎบตรอาเซยนยงไมอาจสนบสนนระบบการบรณาการ

ของอาเซยนใหมความแขงแกรงได และทสาคญกฎบตรอาเซยนไมมบทบญญตลงโทษแกประเทศสมาชกท

ละเมดพนธกรณของอาเซยน

ปจจบน อาเซยนกาลงอยระหวางการขบเคลอนไปสประชาคมอาเซยนภายใตสามเสาหลกใน พ.ศ. 2558

แตอาเซยนไมไดมความมงหวงทจะสรางประชาคมอาเซยนใหเปนองคการเหนอรฐเชนเดยวกบสหภาพยโรป

อาเซยนเลอกทจะบรณาการในรปแบบทแตกตางออกไป โดยเปนการบรณาการทเรยกวาองคการระหวางประเทศ

ซงเปนเพยงความรวมมอระหวางรฐโดยไมมการสละอานาจอธปไตย ฉะนน จงไมอาจนาการบรณาการของ

97

สหภาพยโรปและอาเซยนมาเปรยบเทยบกน เพราะประเทศสมาชกของสององคการนมภมหลงของการดารงอย

ทไมเหมอนกน และตางกมรปแบบและความมงหมายของการบรณาการทแตกตางจากกน อยางไรกด กระบวนการ

บรณาการของอาเซยนเพงจะเรมตนขน อาเซยนสามารถเรยนรจากประสบการณของสหภาพยโรปได ทงจาก

ความสาเรจและขอผดพลาด

ในทศนะของผเขยน ความคาดหวงทอาเซยนจะกาวจากองคการความรวมมอระหวางรฐไปสการเปน

สถาบนเหนอรฐแบบสหภาพยโรปนน ไมนาจะเปนสงทเกดขนไดกบอาเซยน ภมหลงของการเปนประเทศท

ถกลาอาณานคม ความขดแยงระหวางเพอนบานในอดต รวมทงความแตกตางของเชอชาต ศาสนา วฒนธรรม

วถทางการเมอง และระบบเศรษฐกจ ลวนเปนปจจยททาใหอานาจอธปไตยและความมนคงแหงรฐอยเหนอ

ความเปนอาเซยน ดงนน ตลอดระยะเวลาทผานมา ความรวมมอในกรอบอาเซยนจงอยบนพนฐานของความ

ยนยอมและความสมครใจ โดยอาศยวถอาเซยนเปนเครองมอในการประสานความรวมมอและจดการกบความ

ขดแยงภายในกลม

อยางไรกด วถอาเซยนกไมสามารถลบความขดแยงหรอความบาดหมางทางประวตศาสตรของชาต

อาเซยนไดอยางแทจรง แตเปนเพยงเครองมอทชวยผอนคลายหรอชวยใหลมปญหาเทานน และมกเปน

ชองทางใหประเทศสมาชกใชอางเพอละทงการปฏบตตามขอตกลงเมอเหนวากระทบตออานาจอธปไตยหรอขด

ตอผลประโยชนแหงชาต หากมองในอกมมหนง วถอาเซยนคอวธคดและวธปฏบตททาใหประเทศในภมภาคน

อยรวมกนไดอยางสนต และเปนเครองมอสาคญทชวยดงดดความรวมมอจากประเทศภายนอกภมภาค ดงนน

วถทางแบบอาเซยนจงมใชเปนขอดอยหรออปสรรคในการสรางความรวมมอเสยทเดยว แตภายใตภาวะของโลก

ยคใหม วถอาเซยนแบบดงเดมกไมอาจสรางรากฐานทแขงแกรงของการบรณาการไปสประชาคมอาเซยนได

ประเทศสมาชกอาเซยนจงตองรวมมอกนอยางจรงจง เคารพพนธกรณตามกฎบตรและขอตกลงตาง ๆ ของ

อาเซยน พรอมกบใหความสาคญกบผลประโยชนของสวนรวมมากขน เพอทาใหชมชนของอาเซยนเตบโตอยาง

มนคง และทาใหประเทศสมาชกทมความแตกตางหลากหลายสามารถอยรวมกนไดอยางสมดล มความเปน

เอกภาพ และแกไขปญหาตาง ๆ ของโลกยคใหมรวมกนไดอยางสนต

2. นตสมพนธระหวางประเทศกบรฐสภาไทยในบรบทประชาคมอาเซยน

ตราสารกอตงอาเซยนทเรยกวาปฏญญากรงเทพฯ ความตกลงฉบบตาง ๆ ทประเทศสมาชกอาเซยน

ไดทารวมกนตลอดระยะกวา 40 ปทผานมา รวมทงกฎบตรอาเซยน แผนงานการจดตงประชาคมอาเซยนทง

สามเสาหลก และขอตกลงอน ๆ ในการมงไปสการเปนประชาคมเดยวกน เปนเรองทมกฎหมายระหวาง

98

ประเทศรองรบความสมพนธ โดยเฉพาะกฎหมายระหวางประเทศในลกษณะทเปนสนธสญญาหรอความตกลง

ระหวางประเทศทเกดจากการเจรจา ตกลง และไดแสดงเจตนาผกพน อนเปนการสรางพนธกรณระหวาง

ประเทศใหประเทศสมาชกอาเซยนตองปฏบตตาม หรอนาไปปฏบตใหบรรลผลสาเรจภายในประเทศของตน

จากนตสมพนธในลกษณะตาง ๆ ทมอย ทาใหประเทศสมาชกอาเซยนจาเปนตองกาหนดนโยบาย

จดทาแผนงาน ปรบปรงโครงสราง และภารกจของหนวยงานภาครฐ รวมทงจดใหมการแกไข หรอปรบปรง

กฎหมายภายในใหสอดคลองกบขอผกพนในกรอบอาเซยน และภายนอกกรอบอาเซยนทสนบสนนการเปน

ประชาคมอาเซยน นอกจากพนธกรณทตองคานงถงแลว ประเทศสมาชกจะตองพจารณาถงผลทจะเกดขนจาก

การเปนประชาคมอาเซยนดวย ทงดานบวกและดานลบ เพอใหกฎหมายทตราขนนนสามารถสนบสนนการ

บรณาการในระดบภมภาคไดอยางตอเนอง และรองรบปญหาหรอสงทาทายใหม ๆ ทจะเกดขนได

ในทางปฏบต การทจะทาใหสนธสญญาหรอความตกลงระหวางประเทศเกดผลบงคบใชไดตาม

พนธกรณนน เปนเรองทกฎหมายระหวางประเทศไมไดกาหนดกระบวนการไว แตใหเปนเรองภายในของแตละ

ประเทศในการดาเนนการเพอใหพนธกรณตาง ๆ ทไดตกลงกนไวเกดผลขนจรงทงในระดบระหวางประเทศและ

ภายในประเทศ สาหรบประเทศไทย สนธสญญาหรอความตกลงระหวางประเทศไมมผลใชบงคบไดโดยตรง

ภายในประเทศ หากแตตองไดรบการแปลงรปหรอปรบใหเปนกฎหมายภายในกอน จงจะทาใหมผลบงคบใชใน

ประเทศได ดงนน เมอรฐบาลไทยไดทาความตกลงระหวางประเทศทงภายในกรอบอาเซยน และนอกกรอบ

อาเซยนทพฒนาไปสความเปนประชาคมอาเซยนแลว ประเทศไทยจงมขอผกพนตองปฏบตตามในฐานะทเปน

รฐภาคของอาเซยน โดยตองตรากฎหมายภายในฉบบใหม หรอแกไขเพมเตมกฎหมายภายใน เพอใหพนธกรณ

ตามสนธสญญาหรอความตกลงระหวางประเทศมผลบงคบใชในประเทศได

ฉะนน การปฏบตตามพนธกรณของอาเซยนจงเปนเรองทมผลตอกระบวนการกฎหมายภายในของ

ประเทศ ซงเรมตงแตการทาสนธสญญาหรอความตกลงระหวางประเทศ จนถงการออกกฎหมายเพอสนบสนน

การพฒนาเปนประชาคมอาเซยน และเพอรองรบปญหาทจะเกดขนจากการบรณาการทงในระดบภมภาคและ

โลกตอไปในอนาคตดวย ในการน รฐสภาในฐานะทเปนองคการนตบญญต ซงมอานาจในการตรากฎหมาย

ควบคมการบรหารราชการแผนดน และใหความเหนชอบเรองสาคญตาง ๆ จงมหนาทสาคญในการขบเคลอน

ประเทศไปสประชาคมอาเซยน โดยมบทบาทดงน

1. การพจารณาใหความเหนชอบหนงสอสญญาระหวางประเทศทคณะรฐมนตรเสนอตามมาตรา

190 แหงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 จากการทรฐธรรมนญไดบญญตใหรฐสภา

เขามามบทบาทในกระบวนการทาหนงสอสญญาระหวางประเทศรวมกบฝายบรหาร จงทาใหคณะรฐมนตร

99

และรฐสภาตองรวมมอกนในเรองกจการภายนอกมากขน เพอรกษาผลประโยชนของประเทศชาตและ

ประชาชนใหมความเหมาะสมและสอดคลองกบบทบาทภารกจทประเทศไทยมตอภมภาคและสงคมโลก

และจากการทมาตรา 190 ไดรบรองสทธของประชาชนในการเขามามสวนรวมในกระบวนการทาความตกลง

ระหวางประเทศ รฐสภาจงมบทบาทสาคญในการดาเนนการใหสทธของประชาชนเปนไปตามทรฐธรรมนญ

บญญตไว รวมทงสงเสรมใหประชาชนเขามามสวนรวมในการกาหนดทศทางและรกษาผลประโยชนของประเทศ

ตามวถทางประชาธปไตยแบบมสวนรวม

2. การควบคมการบรหาราชการแผนดนของรฐบาล รฐสภาควบคมการบรหารประเทศของ

คณะรฐมนตรโดยผานการรบทราบคาแถลงนโยบายของคณะรฐมนตร การตงกระทถาม การเปดอภปรายทวไป

โดยไมมการลงมต/การลงมต และการตรวจสอบโดยคณะกรรมาธการ เพอเปนการตดตามและตรวจสอบวา

การบรหารงานของรฐบาลในดานการตางประเทศและกจการทเกยวเนองกบอาเซยนเปนไปอยางเหมาะสม

มประสทธภาพ และสอดคลองกบกฎหมายภายในหรอไม ทงน การควบคมการบรหารราชการแผนดนโดย

รฐสภานบวาเปนวธการสาคญทชวยกระตนใหรฐบาลทาหนาทอยางโปรงใสและเปนธรรม มความรบผดชอบ

ตอรฐสภาและประชาชนมากยงขน

3. การควบคมและตรวจสอบการใชงบประมาณแผนดนของรฐบาล รฐสภายอมมหนาทในการ

ควบคมและตรวจสอบการใชงบประมาณแผนดนในดานตาง ๆ และทเกยวเนองกบกจการของอาเซยน เพอให

การใชจายของภาครฐเปนไปอยางคมคา มประสทธภาพ มความสอดคลองกบกบทศทางและแนวนโยบายของ

รฐบาลในการขบเคลอนประเทศสประชาคมอาเซยน รวมทงสงเสรมประสทธภาพใหแกระบบเศรษฐกจและ

สงคมของประเทศ ในการน รฐสภาจาเปนตองใชดลยพนจพจารณารางพระราชบญญตงบประมาณรายจาย

ประจาปและกฎหมายเกยวดวยการเงนอน ๆ เพมมากขน โดยเนนความสาคญในเรองการรกษาเสถยรภาพ

ทางการคลง การพฒนาเศรษฐกจอยางยงยน ความเปนธรรมในสงคม และความมประสทธภาพในการรองรบ

ผลกระทบและปญหาทจะเกดจากการปฏบตตามพนธกรณในฐานะเปนภาคของประชาคมอาเซยนดวย

4. การสรางความตระหนกรเรองประชาคมอาเซยน และเรงดาเนนความสมพนธกบสถาบน

นตบญญตของประเทศอน ๆ ในอาเซยน รฐสภาสามารถสรางความตระหนกรในเรองประชาคมอาเซยนใหแก

ประชาชนและชมชนไปพรอม ๆ กบการสงเสรมประชาธปไตยโดยผานกจกรรมตาง ๆ เพอใหประชาชนเหน

ความสาคญของการเตรยมความพรอมสประชาคมอาเซยน และการรบมอกบความเปลยนแปลงทจะเกดขน

จากการบรณาการในระดบภมภาค พรอมกนน รฐสภายงสามารถสนบสนนการสรางประชาคมอาเซยน โดยการ

กระชบความรวมมอกบสถาบนนตบญญตของประเทศในกลมอาเซยนโดยผานชองทางของสมชชารฐสภา

100

อาเซยน (AIPA) และเครอขายความรวมมออน ๆ ของรฐสภา ซงในทนรฐสภาควรใหความสาคญกบการศกษา

และทาความเขาใจพนธกรณทประเทศไทยมตออาเซยนในดานกฎหมายอยางจรงจง เพอปรบปรงแกไข

กฎหมายของประเทศใหสอดคลองกบกฎบตรอาเซยน ความตกลงระหวางประเทศในกรอบอาเซยน และนอก

กรอบอาเซยนทพฒนาไปสการเปนประชาคมอาเซยน รวมทงศกษากฎหมายของประเทศอน ๆ ในอาเซยนดวย

การทรฐสภาไทยจะแสดงบทบาทขางตนไดอยางมประสทธภาพ สมาชกรฐสภา ขาราชการและ

เจาหนาทของรฐสภาจาเปนตองมความเขาใจในเรองของอาเซยนในดานตาง ๆ รวมถงเรองของประเทศสมาชก

อาเซยนในมตตาง ๆ ดวย ทงดานการเมองการปกครอง ระบบเศรษฐกจ และรปแบบของสงคมและวฒนธรรม

ทมความแตกตางกน พรอมกนน ควรตระหนกถงความสาคญในการเตรยมความพรอมหนวยงานและบคลากร

ตลอดจนการสรางสรรคนวตกรรมใหม ๆ และแสวงหาแนวทางการปฏบตงานทดและสอดคลองกบบรบทการ

ทางานใหมทจะเกดขนเมอประเทศไทยกาวสประชาคมอาเซยนแลว

ในฐานะทขาราชการและเจาหนาทของรฐสภามสวนสาคญอยางยงในการสนบสนนการปฏบตงานของ

สมาชกรฐสภาใหเปนไปอยางมประสทธภาพและเกดประโยชนสงสดตอประเทศชาต จงจาเปนอยางยงท

ขาราชการและเจาหนาทของรฐสภาควรเตรยมความพรอมในทก ๆ ดานเพอกาวสประชาคมอาเซยน เพราะใน

อนาคตขาราชการและเจาหนาทของรฐสภาไมเพยงปฏบตงานตามกรอบกฎหมายภายในของประเทศเทานน

หากตองดาเนนงานภายใตบรบทของประชาคมอาเซยนและสงแวดลอมใหมของสงคมโลกาภวตน ฉะนน

จงจาเปนอยางยงทขาราชการและเจาหนาทของรฐสภาตองพฒนาปรบเปลยนรปแบบการทางานใหเปนแบบ

มออาชพและมงผลสมฤทธ สามารถรบมอกบความทาทาย จดการกบความเสยงได รวมทงมคานยม ทศนคต

และมวฒนธรรมทพงประสงคทสามารถทาใหเกดความรวมมอระหวางประเทศสมาชกอาเซยนและระดบ

นานาชาตได

ในทน จงขอนาเสนอขอเสนอแนะบางประการทนาจะเปนประโยชนสาหรบการเตรยมความพรอม

รฐสภาไทยกาวสประชาคมอาเซยน และเพอใหบคลากรของรฐสภาสามารถปฏบตงานไดอยางมคณภาพภายใต

สภาพแวดลอมใหมทจะมขนในอนาคต ดงน

1. เรยนรและเขาใจเพอพรอมรบความเปลยนแปลงของโลกยคใหม บคลากรของรฐสภาควรทา

ความเขาใจสงรอบ ๆ ตวในทกมตอยางเชอมโยงกน เพอปรบทศนคต คานยม และพฤตกรรมการปฏบตงาน

ทไมเพยงแตสอดคลองกบกฎหมายภายในประเทศเทานน แตหมายความรวมถงกฎระเบยบภายใตบรบทของ

ประชาคมอาเซยนและสงแวดลอมใหมของสงคมโลกาภวตนดวย ในดานการเมอง ขาราชการและเจาหนาท

ของรฐสภาตองเขาใจแนวคดประชาธปไตยแบบมสวนรวม ทเนนใหประชาชนเขามามบทบาทในการดาเนนงาน

101

ของภาครฐมากขน โดยหนวยราชการจะทาหนาทสนบสนนและเปนกลางมากกวาการชนาหรอแทรกแซง และ

จะตองปฏบตงานอยางเปนธรรม รบผดชอบ ตอบสนอง และโปรงใส ดานเศรษฐกจ ตองเขาใจระบบตลาดเสร

ทเนนการแขงขนอยางเสรและใชเทคนคการบรหารงานแบบมออาชพ คานงถงประสทธภาพและความตองการของ

ลกคาหรอผรบบรการเปนแบบเฉพาะเจาะจงมากขน (Customisation) ดานสงคม ตองเขาใจระบบประชาสงคม

ทเปดกวางทางสทธเสรภาพดานตาง ๆ ของประชาชน ใหความสาคญกบเรองสทธมนษยชน การพฒนา

คณภาพชวตของประชาชน และการสรางความมนคงทางสงคม ดานประชาคมโลก ตองเขาใจเรองโลกาภวตน

และการพงพาอาศยซงกนและกนระหวางประเทศ ทเนนเชอมโยงและสรางเครอขายความรวมมอระหวางกน

และสรางความพรอมในการรบมอกบปญหาทาทายรปแบบใหม (เชาวนะ ไตรมาศ, 2542: 12-13)

2. พฒนาทกษะทจาเปนตอการปฏบตงานในสงคมยคใหม ทกษะทจาเปนทควรพฒนาอยาง

ตอเนองเพอกาวใหทนโลก ไดแก ดานภาษาตางประเทศ ดานเทคโนโลยและคอมพวเตอร และดานการสอสาร

และการตดตอประสานงาน ทกษะเหลานเปนเครองมอทเออตอการเรยนรในยคสมยใหม และสงเสรมการ

ปฏบตงานใหมประสทธภาพและเกดการพฒนาอยางตอเนอง ซงจะเปนประโยชนในการสนบสนนภารกจของ

รฐสภาใหกาวหนา และทนตอสถานการณของตางประเทศทมผลกระทบตอประเทศไทย อยางไรกด กอนเรม

กระบวนการพฒนาทกษะเพอเตรยมความพรอมบคลากรของรฐสภาสประชาคมอาเซยน ควรไดมการศกษาสภาพ

ปญหาของบคลากรในหนวยงานดวยวามจดแขงและจดออนในสวนใดบาง เพอใหการเตรยมความพรอมบคลากร

มทศทางและประสบความสาเรจ

3. สรางองคความรและวฒนธรรมการเรยนรรวมกน หนวยงานในสงกดรฐสภาควรสรางชองทาง

ใหเกดการถายทอดความรในเรองทเกยวของกบอาเซยน ทงดานการเมองการปกครอง ความมนคง กฎหมาย

เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และความรวมมอดานตาง ๆ ทเกยวเนองกบการพฒนาไปสประชาคมอาเซยน

โดยเปนการศกษาเรยนรระหวางบคลากรภายในหนวยงานเดยวกน ควบคไปกบการรบความรจากภายนอกโดย

การแลกเปลยนเรยนรกบหนวยงานภายในประเทศและตางประเทศ เพอสงเสรมใหบคลากรของรฐสภาได

ขยายองคความรและความสามารถของตนเองอยางตอเนองในลกษณะการเปดกวางแบบทองโลกมากขน

สรางความเชยวชาญรอบตวทงเชงกวางและเชงลก อนเปนการเสรมสรางฐานความรทเขมแขงขององคกร

และเปนการเออใหเกดโอกาสในการหาแนวปฏบตทดทสด (Best Practice) ทงน การจะสรางองคความรและ

วฒนธรรมการเรยนรรวมกนใหเกดขนภายในองคกร จะตองพฒนาความรความเชยวชาญใหเพยงพอแกการ

ปฏบตงาน และใหทนกบสภาพสงคมทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว

102

4. การจดการขอมลและสรางฐานขอมล ปจจบนหนวยงานของรฐสภามสารสนเทศทหลากหลาย

และมการจดเกบขอมลลงในฐานขอมลออนไลน แตกยงมขอมลอกจานวนมากทสามารถเปนประโยชนตอการ

ปฏบตงานดานอาเซยนและการตางประเทศ แตยงไมไดนามารวบรวมเพอจดการขอมลอยางเปนระบบ ดงนน

จงควรมการจดการขอมลทเกยวของกบอาเซยนและการตางประเทศ โดยเฉพาะเรองของกฎหมาย และควร

จดเกบขอมลเหลานใหเปนศนยกลางขอมลอยางเปนระบบ เพอใหสามารถสบคนและสะดวกตอการนาไปใชงาน

ทงยงสามารถนาไปพฒนาตอยอดเพอเชอมโยงเครอขายสารสนเทศกบหนวยงานภายนอกตอไปได นอกจากน

ควรพฒนาหอสมดรฐสภาใหเปนแหลงเรยนรทแทจรง โดยอาจพฒนาใหเปนหอสมดเฉพาะทางทเนนในเรอง

ประชาธปไตย กระบวนการนตบญญต และกฎหมาย เพอเปนประโยชนตอการปฏบตงานของสมาชกรฐสภา

และบคคลในวงงานรฐสภา และเปนศนยการเรยนรของประชาชนทวไปในเรองระบอบการเมองการปกครอง

แบบประชาธปไตย และวฒนธรรมทางการเมองอนพงประสงค ซงเปนการสงเสรมคานยมของประชาธปไตย

ธรรมาภบาล และหลกนตธรรมทงภายในประเทศและอาเซยน

5. สรางเครอขายความรวมมอของรฐสภา การปฏบตงานในโลกยคไรพรมแดน (Borderless Age)

รฐสภาไทยจาเปนตองสรางเครอขายความรวมมอกบหนวยงานภายในและภายนอกประเทศ โดยเฉพาะสถาบน

นตบญญตของประเทศในอาเซยน เพอสรางความสมพนธทดระหวางกน รวมทงเปนการแลกเปลยนขอมล

ประสบการณ และแนวคดในการปฏบตงาน เพอพฒนาความรวมมอในมตรฐสภาและกฎหมาย ทงน การสราง

เครอขายความรวมมอควรมทงสามระดบ คอ ระดบสมาชกรฐสภา ระดบผบรหาร และระดบผปฏบตงาน

ความเชอมโยงในสองระดบแรกมองคการทเปนทางการรองรบอยแลวในปจจบน เชน สมชชารฐสภาอาเซยน

(AIPA) สหภาพรฐสภา (Inter-Parliamentary Union: IPU) และสมาคมเลขาธการรฐสภา (Association of

Secretaries General of Parliaments: ASGP) เปนตน แตในระดบเจาหนาทผปฏบตงานยงไมมการเชอมโยง

ความรวมมออยางเปนรปธรรม ซงควรสนบสนนการสรางเครอขายในระดบผปฏบตงานอยางจรงจงทงแบบ

ทางการและไมเปนทางการ เพราะบคลากรในกลมนเปนฟนเฟองทชวยขบเคลอนการดาเนนงานของรฐสภา

และมสวนอยางยงในการสนบสนนภารกจตาง ๆ ของสมาชกรฐสภา

นอกจากการเตรยมความพรอมในประเดนขางตนแลว สงทรฐสภาควรใหความสาคญอกประการคอ

การเสรมสรางการปฏบตงานอยางเปนระบบ มเหตผล ถกตอง เปนธรรม และโปรงใส เพอเสรมสรางใหรฐสภา

เปนองคการทมระบบการปฏบตงานทมประสทธภาพ มความนาเชอถอ มการใชงบประมาณอยางคมคา และม

ความรบผดชอบตอประชาชนและประเทศชาต การยดมนในคานยมเหลาน จะทาใหองคการประสบความสาเรจ

103

และมภาพลกษณทด ทงยงเปนการสนบสนนการเพมศกยภาพของประเทศไทยในการแขงขน และเขาส

ประชาคมอาเซยนไดอยางเตมภาคภมอกดวย

------------------------------------------

บรรณานกรม ภาษาไทย

กณกนนต คชเดช และกรวรรณ อยพพฒน. (2552). การดาเนนงานดานสงแวดลอมของประเทศไทย ภายใตกรอบอาเซยน [ออนไลน]. วนทคนขอมล 22 มกราคม 2557. เขาถงไดจาก : http://www.pcd.go.th/info_serv/EcoAsean/files/ASEAN_Analysis_9.pdf

กรมอาเซยน. (2554). ASEAN Mini Book [ออนไลน]. วนทคนขอมล 20 มกราคม 2555. เขาถงไดจาก : http://www.mfa.go.th/asean/asean_web/media/aseanMiniBook.pdf

_________. (2555). ประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน (ASEAN Socio-Cultural Community) [ออนไลน]. วนทคนขอมล 4 มถนายน 2556. เขาถงไดจาก :

http://www.mfa.go.th/asean/th/customize/30643-ประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน.html

_________. (ม.ป.ป.). ประเทศไทยกบงานดานสาธารณสขในกรอบอาเซยน [ออนไลน]. วนทคนขอมล 22 มกราคม 2557. เขาถงไดจาก : http://www.mfa.go.th/asean/contents/files/other-20121203-163657-810094.pdf

กรมอาเซยน กองอาเซยน 1. (2554). “ประชาคมการเมองและความมนคงอาเซยน.” ใน : กรมอาเซยน, (บรรณาธการ). อาเซยนไฮทไลทส 2554. หนา 30-31. กรงเทพฯ : เพจเมคเกอร.

_____________________. (2555). สนธสญญามตรภาพและความรวมมอในภมภาคเอเชยตะวนออก เฉยงใต [ออนไลน]. วนทคนขอมล 5 กมภาพนธ 2556. เขาถงไดจาก : http://www.mfa.go.th/asean/contents/files/customize-20130130-111514-041979.pdf

กระทรวงการตางประเทศ. (2543). มลนธอาเซยน : แหลงทนเพอการพฒนาอาเซยน [ออนไลน]. วนทคนขอมล 22 มกราคม 2557. เขาถงไดจาก : http://www.ryt9.com/s/ryt9/260106

___________________. (2554). ประชาคมอาเซยน [ออนไลน]. วนทคนขอมล 14 มกราคม 2555. เขาถงไดจาก : http://www.mfa.go.th/asean/ASEAN%20Main.pdf

___________________. (2555). กลไกการบรหารของอาเซยน [ออนไลน]. วนทคนขอมล 11 มกราคม 2555. เขาถงไดจาก : http://www.mfa.go.th/web/477.php

105

กลกลยา พระยาราช และคนอน ๆ. (ม.ป.ป.). การจดทาดชนชวดระดบความพรอมในการรเรมสกลเงน อาเซยนและศกษาผลกระทบตอเศรษฐกจไทยภายใตสกลเงนอาเซยน. รายงานการวจย. กรงเทพฯ : สานกงานเศรษฐกจการคลง.

เกยรตชย พงษพาณชย. (2556, 6 มนาคม). “มตโลกาภวตน อปสรรคของประชาคมความมนคง.” ไทยโพสต, หนา 10.

จตทพย มงคลชยอรญญา. (2555). ครงทาง AEC: “สอบได” หรอ “สอบตก”? [ออนไลน]. วนทคนขอมล 30 พฤษภาคม 2556. เขาถงไดจาก : http://aseanwatch.org/2012/10/03/%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B6%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87-aec-%E0%B8%AA%E0%B8%AD%E0%B8%9A%E0%B9%84%E0%B8%94%E0%B9%89-%E0%B8%AB%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B8%AD/

จฬาภรณ เออรกสกล. (2553). การจดตงองคการสนธสญญาปองกนแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (สปอ.) [ออนไลน]. วนทคนขอมล 2 กนยายน 2554. เขาถงไดจาก : http://www.kpi.ac.th/wiki/index.php/SEATO

ชมยภรณ ถนอมศรเดชชย. (2546). บทบาทของอาเซยนในยคหลงสงครามเยน: วเคราะหกรณการปรบ กลไกความรวมมออาเซยน ศกษากรณการกอตง ARF และ AFTA. ดษฎนพนธปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชารฐศาสตร คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ชาตชาย เชษฐสมน. (2555). ประชาคมอาเซยน: ผลกระทบตอกฎหมายไทย. กรงเทพฯ : วญญชน.

ไชยวฒน คาช และณชชาภทร อนตรงจตร. (2555). ประชาคมอาเซยนกบการปกครองทองถน. กรงเทพฯ : ส เจรญ การพมพ.

เชาวนะ ไตรมาศ. (2542). บทบาทใหมของราชการไทย: ในบรบทของรฐธรรมนญปจจบน. กรงเทพฯ : สขมและบตร.

ดลยภาค ปรชารชช, (ม.ป.ป.). ความหลากหลายทางชาตพนธกบการอยรวมกนเปนประชาคมอาเซยน [ออนไลน]. วนทคนขอมล 16 สงหาคม 2556. เขาถงไดจาก : http://www.polsci.tu.ac.th/fileupload/39/58.pdf

ธนกฤต วรธนชชากล. (2555). “ประเทศไทยกบการเตรยมความพรอมดานกฎหมายในการเขาสประชาคม อาเซยน.” ศาลยตธรรมปรทศน. 6 (6), 3-28.

106

ธนวฒน พมลจนดา. (2552). องคกรเหนอรฐและองคกรระหวางประเทศ : จากทฤษฎสกรณเปรยบเทยบ [ออนไลน]. วนทคนขอมล 27 เมษายน 2553. เขาถงไดจาก : http://www.midnightuniv.org/midnighttext/000870.doc

ประภสสร เทพชาตร. (2552). “ขอเสนอการทาใหอาเซยนเปนองคกรของประชาชนและเปนแกนกลางของ “สถาปตยกรรม” ในภมภาค.” เอกสารประกอบการอภปราย เรอง ไทยกบการเปนประธานอาเซยน วนท 28 ตลาคม 2552. กรงเทพฯ : สถาบนวจยและใหคาปรกษาแหงมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

_______________. (2554). ประชาคมอาเซยน. กรงเทพฯ : เสมาธรรม.

นรตม เจรญศร. (2551). “ทนญปน: ภมภาคนยมและภมภาคานวตในเอเชยตะวนออกเฉยงใต.” วารสารญปนศกษา. 25 (1), 120-138.

นธนนท วศเวศวร. (2552). เศรษฐกจของสหภาพยโรป และความสมพนธทางการคากบประเทศไทย [ออนไลน]. วนทคนขอมล 10 มถนายน 2556. เขาถงไดจาก : http://www.ces.in.th/PDF/cescmu_nitinant.pdf

บษฎ สนตพทกษ. (2556). “รฐสภาของประเทศสมาชกอาเซยนควรมบทบาทและความรวมมอในการเขาส ประชาคมอาเซยนอยางไร.” เอกสารประกอบการบรรยายในโครงการเปดหองเรยนอาเซยนศกษา ชด “การเตรยมความพรอมสประชาคมอาเซยน” ครงท 3 วนท 17 พฤษภาคม 2556. กรงเทพฯ : สานกงานเลขาธการวฒสภา.

พนต รตะนานกล. (2554). “การเกดประชาคมอาเซยนกบการศกษาของประเทศไทย (3).” อนสารอดมศกษา. 37 (402), 7-8.

พษณ สวรรณชฎ. (2540). สามทศวรรษอาเซยน. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

พชราวลย วงศบญสน. (2541). “อาเซยนใหม?.” ใน : อกฤษฏ ปทมานนท, (บรรณาธการ). อาเซยนใหม. หนา 1-80. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พชร บารงธรรม. (2556). ระบบงบประมาณทโปรงใสและมสวนรวม [ออนไลน]. วนทคนขอมล 9 ธนวาคม 2556 กนยายน 2555. เขาถงไดจาก : http://tdri.or.th/tdri-insight/kt09/

เพมศกด มกราภรมย. (2552). “ปญหาดานสงคมและวฒนธรรม.” ใน : ประภสสร เทพชาตร, (บรรณาธการ). ประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน. หนา 13-15. กรงเทพฯ : เสมาธรรม.

107

แพรภทร ยอดแกว. (2552). เอกสารประกอบการสอน รหสวชา 2000111 วชาอาเซยนศกษา [ออนไลน]. วนทคนขอมล 4 กนยายน 2555. เขาถงไดจาก : http://www.gotoknow.org/blogs/posts/490884

ภาโณตม ปรชญานต. (2554). “สทธมนษยชนเปนเรองตองใชเวลา.” ใน : กรมอาเซยน, (บรรณาธการ). อาเซยนไฮทไลทส 2554. หนา 40-41. กรงเทพฯ : เพจเมคเกอร.

ภวน บณยะเวชชวน. (2553). วถอาเซยนกบปญหาสทธมนษยชนในพมา (1988-2005) [ออนไลน]. วนทคนขอมล 11 พฤษภาคม 2554. เขาถงไดจาก : http://www.ejournal.su.ac.th/upload/69.pdf

มนนธ สทธวฒนานต. (2556ก). “การปรบปรงแกไขกฎหมายของประเทศไทยเพอรองรบการเขาสประชาคม อาเซยน (2).” วารสารยตธรรม. 13 (5), 76-77.

_______________. (2556ข). “การปรบปรงแกไขกฎหมายของประเทศไทยเพอรองรบการเขาสประชาคม อาเซยน.” วารสารยตธรรม. 13 (4), 76-77.

มหาวทยาลยเชยงใหม คณะแพทยศาสตร. (ม.ป.ป.). บทบาทดานสาธารณสขของประเทศไทยในอาเซยน [ออนไลน]. วนทคนขอมล 22 มกราคม 2557. เขาถงไดจาก :

http://www.med.cmu.ac.th/library/asean-web/aseanmed/%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%9A%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B8%94%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%98%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%82%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B9%84%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B9%83%E0%B8%99%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%99.doc

สานกงานมหาวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. (2554). มารจกอาเซยนกนเถอะ [ออนไลน]. วนทคนขอมล 4 มถนายน 2556. เขาถงไดจาก : http://www.prcmu.cmu.ac.th/scoop_detail.php?sco_sub_id=208

ลาวณย เขมะพนธมนส. (2528). นตฐานะและปญหาขอกฎหมายเกยวกบการทาสนธสญญาและการ ปฏบตตามสนธสญญาของอาเซยน. วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

108

ลาวณย ถนดศลปะกล. (2539). อาเซยนกบความสมพนธทางกฎหมายในกลมประเทศสมาชกและ ความสมพนธภายนอกอาเซยน. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

________________. (ม.ป.ป.) บทบาทของรฐสภากบกระบวนการทาสนธสญญาระหวางประเทศและ ปญหา มาตรา 190 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 [ออนไลน].

วนทคนขอมล 4 ธนวาคม 2556. เขาถงไดจาก : http://newsser.fda.moph.go.th/fda_mdc/lib_sys/readfile.php?Submit=Read&File_Obj=http://newsser.fda.moph.go.th/fda_mdc/data_center/info_mod/%BA%B7%BA%D2%B7%A2%CD%A7%C3%D1%B0%CA%C0%D2%A1%D1%BA%A1%C3%D0%BA%C7%B9%A1%D2%C3%B7%D3%CA%B9%B8%D4%CA%D1%AD%AD%D2.pdf

ศนยวจยเศรษฐกจและธรกจ ธนาคารไทยพาณชย. (2553). มาตรการรเรมเชยงใหม [ออนไลน]. วนทคนขอมล 24 กรกฎาคม 2556. เขาถงไดจาก: http://www.scbeic.com/THA/document/chiangmai_initiative/

สมเกยรต ออนวมล. (2552). บนทกอาเซยน ทประชมสดยอดอาเซยน [ออนไลน]. วนทคนขอมล 7 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก : http://aseanvision.com/news-top detail.jsp?id=20091127113345793309&mm=11&yy=2009

สมชย จตสชน. (2556). บทบาทการวเคราะหงบประมาณของรฐสภา (1) [ออนไลน]. วนทคนขอมล 9 ธนวาคม 2556. เขาถงไดจาก : http://tdri.or.th/tdri-insight/kt02/

สรณนา อารธรรมศรกล. (ม.ป.ป). วพากษ “ภมภาคอาเซยน...มจรงหรอลวงตา” [ออนไลน]. วนทคนขอมล 20 กนยายน 2555. เขาถงไดจาก : http://www.siamintelligence.com/critical-on-asean-region-is-reality-or-illusion/

สายนต สโขพช. (ม.ป.ป.). ผลกระทบดานกฎหมายและกระบวนการยตธรรมของการเปนประชาคมอาเซยน [ออนไลน]. วนทคนขอมล 28 พฤศจกายน 2556. เขาถงไดจาก :

http://www.kmcenter.ago.go.th/kms/node/3014

สดา สอนศร. (2527). แนวความคดและทฤษฎการรวมกลมและภมภาคนยม. รายงานการวจย. กรงเทพฯ : ศนยวจยคณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สภลกษณ กาญจนขนด. (2552). ขดจากดของกฎบตรอาเซยนตอปญหาพมา [ออนไลน]. วนทคนขอมล 27 พฤษภาคม 2556. เขาถงไดจาก : http://mekong.human.ubru.ac.th/content/print.php?category=2&code=an18060910280053

109

สรพงษ ชยนาม. (2551). อนาคตขององคการอาเซยนภายใตกฎบตรอาเซยน [ออนไลน]. วนทคนขอมล 29 พฤษภาคม 2556. เขาถงไดจาก : http://www.manager.co.th/Daily/ViewNews.aspx?NewsID=9510000151228&TabID=2&

___________. (2556). “ประชาคมอาเซยนและเสาความมนคง.” เอกสารประกอบการบรรยายในการ ฝกอบรมวทยากรหลกสตรอาเซยน วนท 19 – 21 กมภาพนธ 2556. กรงเทพฯ :

มลนธศกยภาพชมชน

สวทย เมษนทรย. (ม.ป.ป). ววฒนระบบราชการสประชาคมอาเซยน [ออนไลน]. วนทคนขอมล 19 มกราคม 2555. เขาถงไดจาก : http://123.242.159.9/saraburi/bbssuf/index.php?option=com_phocadownload&view=file&id=48:2011-06-11-06-42-47&Itemid=14

สานกงานปลดกระทรวงมหาดไทย สานกนโยบายและแผน. (2555). รายงานการศกษา โอกาสและผล กระทบของประชาคมเศรษฐกจอาเซยนตอกระทรวงมหาดไทย [ออนไลน]. วนทคนขอมล 28 มนาคม 2555. เขาถงไดจาก : http://www.ppb.moi.go.th/midev01/upload/asean_final.pdf

สานกงานคณะกรรมการปองกนเเละปราบปรามยาเสพตด อาเซยน. (ม.ป.ป.). อาเซยนปลอดยาเสพตด 2558 [ออนไลน]. วนทคนขอมล 17 มกราคม 2557. เขาถงไดจาก :

http://oncbasean.oncb.go.th/index.php/2558

สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. (2555). ระบบงานรฐสภา 2555. กรงเทพฯ : สานกงานเลขาธการ สภาผแทนราษฎร สานกการพมพ

สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร คณะทางานจดทาขอมลเพอเตรยมความพรอมขาราชการรฐสภาส ประชาคมอาเซยน (2555). การกาวสประชาคมอาเซยน. กรงเทพฯ : สานกงานเลขาธการ สภาผแทนราษฎร สานกการพมพ

สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร สานกวชาการ. (2552). เอกสารประกอบการพจารณารางพธสาร ฉบบท 3 เพอแกไขสนธสญญาไมตรและความรวมมอในเอเชยตะวนออกเฉยงใต. กรงเทพฯ :

สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร สานกการพมพ

สานกงานเลขาธการวฒสภา. (2556). “วฒสภากาวไกล...ไปกบประชาคมอาเซยน.” สารวฒสภา. 21 (6), 18-21.

110

อรวรรณ เพมพล. (2554). “เงนสกลอาเซยน ความฝนทใกลเปนจรง (หรอเปลา)!?.” ใน : กรมอาเซยน, (บรรณาธการ). อาเซยนไฮทไลทส 2554. หนา 54-55. กรงเทพฯ : เพจเมคเกอร.

อาเซยน. (2550). คาแปล กฎบตรสมาคมแหงประชาชาตเอเชยตะวนออกเฉยงใต [ออนไลน]. วนทคนขอมล 4 กนยายน 2555. เขาถงไดจาก :

http://www.thaifta.com/trade/corner/as_charter_th.pdf

ASEAN Watch. (2555). ประกาศเลอนกาหนดการเปดประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (AEC) ออกไปอก 1 ป [ออนไลน]. วนทคนขอมล 30 พฤษภาคม 2556. เขาถงไดจาก :

http://aseanwatch.org/2012/11/21/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B8%81%E0%B8%B3%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%94%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%9B/

Study ASEAN. (ม.ป.ป.). อปสรรคในการเขาสประชาคมอาเซยน [ออนไลน]. วนทคนขอมล 19 กรกฎาคม 2556. เขาถงไดจาก : http://studyasean.in.th/index.php/th/learning/m3/m3-unit3/barriers-to-entry-into-asean

Siam Intelligence. (2556). ประชาคมสงคมและวฒนธรรมอาเซยน [ออนไลน]. วนทคนขอมล 1 มกราคม 2556. เขาถงไดจาก : http://www.siamintelligence.com/asean-socio-cultural-community-ascc-blueprint/

ภาษาองกฤษ

Acharya, A. (2000). The Evolution of Regional Organisation. Oxford : Oxford University Press.

ASEAN. (1967). The ASEAN Declaration (Bangkok Declaration) Bangkok, 8 August 1967 [online]. Retrieved October 4 , 2013, from

http://www.mfa.go.th/asean/contents/files/other-20130527-162937-870593.pdf

ASEAN Secretariat. (2012). ASEAN Economic Community Scorecard: Charting Progress Toward Regional Economic Integration Phase I (2008-2009) and Phase II (2010-2011) [online]. Retrieved July 26, 2013, from http://www.insaps.org/portaladmin/uploads/Download/1366608952.pdf

111

Bowles, P. (2002). ‘Regionalism and Development After the Global Financial Crises’ In S. Breslin, C. Hughes, N. Phillips & B. Rosamond (Eds.), New Regionalisms in the Global Political Economy. pp. 79-103. London : Routledge.

Breslin, S. (2007). ‘Theorising East Asian Regionalism(s): New Regionalism and Asia’s Future(s)’ In M. Curley & N. Thomas (Eds.), Advancing East Asian Regionalism. pp. 26-51. London : Routledge.

Breslin, S., Higgott, R. & Rosamond, B. (2002). ‘Regions in Comparative Perspective’ In S. Breslin, C. Hughes, N. Phillips & B. Rosamond (Eds.), New Regionalisms in the Global Political Economy. pp. 1-19. London : Routledge.

Chalermpalanupap T. (2009). ‘Institutional Reform: One Charter, Three Communities, Many Challenges’ In D. Emmerson (Ed.), Security, Democracy, and Regionalism in Southeast Asia, pp. 91-131. Singapore : Utopia Press.

Davison, R. (2004). ‘Globalisation and Regionalism in the Asia-Pacific’ In M. Connors, R. Davison & J. Dosch (Eds.), The New Global Politics. pp. 140-161. Oxfordshire : Routledge Curzon.

Eliassen, K. & Arnesen, C. (2007). ‘Comparison of Europe and Southeast Asian Integration’ In M. Telo (Ed.), European Union and New Regionalism: Regional Actors and Global Governance in a Post-hegemonic Era. pp. 203-221. Hamshire : Ashgate Publishing Company.

EPG. (2006). Report of the Eminent Persons Group on the ASEAN Charter [online]. Retrieved January 17, 2012, from http://www.asean.org/archive/19247.pdf

European Commission. (2013). Conditions for Membership [online]. Retrieved May 30, 2013, from http://ec.europa.eu/enlargement/policy/conditions-membership/index_en.htm

___________________. (n.d.). Structural Fund and Cohesion Fund [online]. Retrieved August 21, 2013, from http://ec.europa.eu/enlargement/policy/conditions-membership/index_en.htm

112

Hettne, B. & Soderbaum, F. (2002). ‘Theorising the Rise of Regionness’ in S. Breslin, C. Hughes, N. Phillips & B. Rosamond (Eds.), New Regionalisms in the Global Political Economy. pp. 33-47. London : Routledge.

Hveem, H. (2006) ‘Explaining the Regional Phenomenon in an Era of Globalisation’ In A. Stubbs & G. Underhill (Eds.), Political Economy and the Changing Global Order. pp. 294-305. Ontario : Oxford University Press.

Leviter L. (2010). The ASEAN Charter: ASEAN Failure or Member Failure? [online]. Retrieved January 17, 2012, from http://nyujilp.org/wp-content/uploads/2013/02/43.1-Leviter.pdf

Mittelman, J. (1999). ‘Rethinking the ‘New Regionalism’ in the Context of Globalization’ In B. Hettne, A. Inotai & O. Sunkel (Eds.), Globalism and the New Regionalism. pp. 25-53. Hampshise : Macmillan Press.

Narine, S. (2002). Explaining ASEAN Regionalism in Southeast Asia. London : Lynne Rienner Publishers.

Nesadurai, H. (2003). Globalisation, Domestic Politics and Regionalism : The ASEAN Free Trade Area. London : Routledge.

__________. (2008). ‘The Association of Southeast Asian Nations (ASEAN).’ New Political Economy, 13 (2), 225-239.

Pillai S. (2013). ASEAN Economic Community – Progress and Challenges [online]. Retrieved July 26, 2013, from http://www.inbc.web.id/auto/internett1/productmedia/104/ASEAN.pdf

Severino, R. (2007) ‘ASEAN Beyond Forty: Towards Political and Economic Integration’ In Contemporary Southeast Asia : Special Focus ASEAN at 40 Progress, Prospects and Challenges, 29 (3), 406-423. Singapore : Institute of Southeast Asian Studies.

Smith, K. (2006) ‘The Limits of Proactive Cosmopolitanism: The EU and Burma, Cuba and Zimbabwe’ In O. Elgstrom & M. Smith, M. (Eds). The European Union’s Roles in International Politics: Concept and Analysis. pp. 155-171. London : Routledge.

113

Sridharan, K. (2007). Regional Cooperation in South Asia and Southeast Asia. Singapore : Institute of Southeast Asian Studies.

Stevenson, A. (2004). ‘Regional Financial Cooperation in Asia.’ Journal of Asian Economics, 15 (5), 837-841.

Stubbs, R. (2004). ‘ASEAN: Building Regional Cooperation’ In M. Beeson (Ed.), Contemporary Southeast Asia Regional Dynamics, National Differences, pp. 216-233. Basingstoke :

Palgrave Macmillan.

________. (2005). Rethinking Asia’s Economic Miracle. Hamshire : Palgrave Macmillan.

Stubbs, R. and Reed, A. (2006). ‘Introduction : Regionalisation and Globalisation’ In R. Stubbs, & G. Underhill (Eds.), Political Economy and the Changing Global Order. pp. 289-293. Ontario : Oxford University Press.

Tay, S. (2001). ‘ASEAN and East Asia: A New Regionalism?’ In S. Tay, J. Estanislao & H. Soesastro (Eds.), Reinventing ASEAN, pp. 206-225. Singapore : Institute of Southeast Asian Studies.

------------------------------------------

114

พมพท: สานกการพมพ

สานกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร