217
Aleksander Gieysztor Mitologia Sfowian

[Aleksander Gieysztor] Mitologia Slowian(Bookos.org)

  • Upload
    b

  • View
    83

  • Download
    7

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Mitologia Słowian

Citation preview

  • Aleksander Gieysztor

    Mitologia Sfowian

  • communlcare r rto d tu a selia pod redakci
  • M-

    Rc

  • 2. Stribog .. 3. Simargl i Pcrcplut . .

    IX. Wspillnola ludzka. gospodarstwo i zicmia w mitologii I . W stron .. Olimpu Dlugoszowcgo . 2. Blizniftta i bOstwo 2cnskic . 3. Mokosz . .... . 4. Rod i rodzanicc. Dola i wicszczycc losu

    X. lnstytucjc kultowc . I. Skladniki kultu 2. Micjsca swictte . . 3. POSl\:i .....

    XI. Mity w obl"Zl(dach cykticznych XII. Duchy i demony ...

    I. Duchy wodnc . 2. Duszc zmartych i zmory 3. Duchy leSne i zwic~e. 4. Duchy powictrzne .. 5. Duchy dornu, zagrody i roli .

    XIII. Rozw6j wierzcn slowi8l1skich. I . WSpOlnota kultury agramcj . 2. Nowc konccpcjc rozwoju rcligii Siowian . 3. Warstwy i ich przenikanie ... ..

    AleI.sunder GieJ'sztor, 8adanic i poznanic mitologii i wicr,.cil slowianskich . . ..

    Alek\'ullder Gieyszt(Jr, 0 mitologii slowiailskicj . .. AM .... under Gieysztor, IWicr.tenia i obr~dy Siowiani . I.".\ .. d. P. SII,pecki. Poslowic

    Wykaz skrotow. I. Skr6ty nazw.i .. zyk6w .. 2. Skr6ty lytul6w wydawnictw

    I~ihliografia .

    SI,is ilustracji .

    184 186 191 192 19S 201 204 208 208 215 230 242 250 257 259 263 268 270 278 278 282 291

    295

    303

    311 323

    361 36 1 362

    365

    405

    WstfP

    Mil%gia S/owial1 Aleksandm Gieysztom miata, jak w zna-nym laci(lskim prL)'stowiu 0 ksitti:kach. wlasne. szczeg61ne losy, Nie nalezy ona do galunku tzw. pmc popularnonauko-wych, ale po raz pierwszy ukazala sier w 1982 roku nakiadem Wydawnictw Artystycznych i Filmowych w ramach popularncj serii "Mitologie swiata". Aleksander Gieysztor nie trudzil sier w tej pracy nad uprL)'sterpnieniem szerokiemu gronu odbiorc6w istniej

  • popularyzacja. nic doczckala si~ 6wczesnic przcklad6w i nie zajcela Ilalczncgo jcj , poczesnego micjsca w dorobku curopej-skiej medicwistyki. Aleksandcr Gicysztor pr.l)'gotowywal wpmwdzie pdrut wersj~ tcj ksi~Zki, przcznaczon~ do tlumaczc-nia na niem icck i, alc nic zd~zyJ zam iaru doprowadzic do k0l1ca.

    Obecnc wydanie zawdzi~zamy dr Anecie Pieni

  • wsp6lcz.esnego folkloru do badan nad sredniowiecznym pogan-stwem. Pod koniec XII wicku Sakso Gmmatyk szczeg6l0wo opi-sal JX>ganskl\. uroczystosc kultowl\. odbywanl\ corocrn ie po zni-wach przed swi,\tyni,\ $wifl(towita na Rugii. W kulminacyjnym momencie uroczystoSci przynoszono wielki kolacz ofiamy, kt6rego rozmiary nicwiele ust~powaly wysokoSci czlowieka. Kaplan slawiaJ ten kolacz mizy sobniewaz.za kadym obrz~em stalja-kis miC. Zgodnie z Il\. dyrektyw
  • rej prawdy, Ze pneszlosc, rOwniez ta bardzo odlegla. zyje w le-rainiejszosci. W konklu7Ji rozwaian dotyczltcych diugiego proccsu wypierania poganslwa przez chrzescijanstwo, Alck-sander Gieyszlor napisa}: .,folklor slowianski - obok wytworze-nia postaci synkretycznych - zachowywal r ... 1 prawic do dzis dnia podstawowe ~by tradycyjncgo poglltdu na swial i jego

    projekcj~ sakral ni\."}. Tak bu.mi oslatnie zdanie Mii%gii S{o-wion. Motna w nim widziet, mi mo uplywu cwiercwiccza, ostatnie siowo humani!>1yki na tym konkrclnym polu badaw-czym, ale taki:c pionicrski\. inspiracjlt' do badari nad obecno.sci

  • Materialy pochOOZl\.ce z archiwum naukowego Aleksandra Gieysztora nale4 do najwie;kszych i najbardziej interesujltcych spuscizn po uczonych pra:chowywanych w Archiwum PAN. Z pierwszego okresu jego dzialalnOSci naukowej, przypadaj
  • OgromlUl cZl(C zachowanej korespondencji stanowil\. listy wymieniane z badaczami z zagranicy, m.in. Fernandem Bmu-de lem, Gcorgem Duby, Jacques'em Le Goffem. Girolamo Ar-naldim. Pierrem Riche, Raoulem Mansellim, Cinzio Violantem. Odzwierciedlajl\. zakres i intensywnoSc kontakt6w naukowych Aleksandra Gieysztora, a taki:e jego otwartoSt na nowe P"ldy i kierunki badawcze rozwijane szczegolnie w Europie Zachod-niej. Z kOI1ca lat 40. pochodzi na prLyklad interesujl\.cy "..bi6r li-stow ilustruj.!\cych rosnl\.ce zaintercsowanie A. Gieysztora nO-watorskimi metodami wypracowanymi w ~gu francuskiej szkoly Annales. Propozycje metodologiczne srodowiska sku-p;onego wokOJ F. Bmudela daly impuls do sformulowania no-wych zagadnien badawczych i w nastc;pnych latach staty s icr punktem odniesienia dla jego pracy naukowej. a za jego posred-nictwem wptyncr1y w znacZ4cy sposob na naukowy rozw6j jego uczni6w. Zachowaly sicr tak7..e archiwaliazwi
  • Od redaktora

    Wydana po raz picrwszy w 1982 roku MifotoKia Slowitin Aleksandrn Gieysztord. nalezy jut do klasyki polskiej historio-grafii. A jednoczesnic sformulowanc wowczas lezy do dzis wptywaj& w znacz"lCY spos6b na ksztalt j kierunki badan nad kultur

  • i dat wydania. Rozwi&.zanie tych oznaczen i identyfikacja po~ szczeg61nych prac. na ktore Autor si~ (X)wotywaJ, sit&. rzeczy nie zawsze byla mozliwa. Starano sift jednak mozliwie wicmie odtworzyc pierwotny zamyst W tckscie ingerencje wydawcy ograniczaj!l si~ do poprawienia liter6wek, opuszczcn i ewident~ nych pomylek jftzykowych. Ujednolicono zapis nazw b6stw, nazw miejscowych i osobowych.

    Do prezentowanej edycji MitologiL dol&.czone zostaiy ta k7..e niepublikowane teksly poswi~cone przedchrzcScijanskiej religii Slowian: referat wygtoszony na konferencji w Barano wie Sandomierskim (5- 7 X 1995), leksl wyst~ienia telewizyj~ nego z 1980 roku oraz zapis audycji radiowej z pocz~tku lat 80. W len spos6b chciano zaznaczyc roznorodnosc fonn aklywno-Sci Aleksandra Gieysztora na tym polu badawczym, pokazac. jak iSlotn!! rol~ odgrywaia w jego pracy (X)pularyzacja wiedzy o przesziosci i last bUI nol Jea.~t prLypomniec (X)stac Profesora jako mistrza zywego stowa.

    Aneta Pieniqdz

    MITOLOGIA SLOWIAN

  • Rozdzial I

    Uwagi wst~pne

    Uior:tc do r~ki t~ ksiqik~. czytclnik spodzicwac siC;; moZe obrazu \ ,.!ego Zycia religijncgo Siowian w staroZytnosci i wczcsnym src-cll1Imvicczu ai. do C7..

  • Icktualnego wyjasnienia ani obrazu artystycznego, ale 10 pragma-Iyczny dokument wiary picrwOlnej i moralncj nutdroki'>6.

    Tennin "mit" w hiSlorii religii rna maczcnic w~zJowe, choe jcgo u:lycie wykazujc zdumiewajllcll rotnorodnosc interpretacji i dcli-nicji. Antropologia, psychoanaliza, socjologia, filologia i tcologia uzywajlt go beztrosko lub przypadkowo. Kooolacje Sit wlaSciwie bez granic. Nowa mitologia porownawcza probuje nadae mu ni(''Co wQt..szy - niemniej wcale elastyczny - sens technicmy.

    Mit OZllaC7..a llarracj~ 0 b6stwach i istotach nadprzyrodzonych. pr7..cka7ywanlt pl7..cz Judy, w~-p6Jnoty elniczne, plcmiona i rody po 10. aby ujltc w nicj sens swiala i ludzi w ich dOSwiadczcniach zbio-rowych i indywidualnych. Mity YoyraZaj'l we wlaSciwych sobie, zrO:i.nicowanych ronnach. 7.asady calego 1:ycia kultury. Powstanie kosmoou 1 rodzaju ludzkit:go, zwyci~wa nad silami zla i 7Jliszc7.e-nia. 7..agadka smierci, znao..enie i warteSc ofiary, zlllagania hero-sOw 010 Icmaty, kl6re wymagaly rcflcksji, odpowicdzi i odpo-wicdnicgo do stanu sarnowiedzy zhiorowcj uj~cin. Towarzyszllc czynnOOciom rcligijnyrn, mity nicrzadko odzwiereicd lajll odlcglll w o..asic struktur~ ;l:ycia spolcczncgo, choc l1logly przcchodzic znacznc przekszlaiccnia swcj szaty slownej i obrzowcj. Zapo;l:y-czcnia kuhurowe, 113Suwanic si~ wielkich grup ctnicznych na inne 7 wlasnq Iradycjl\. milologiczrut, wybitne uzdolnicnia mitotworczc nickl6rych ludow i ieh grup srlkralnyeh przyczynialy si~ do .....-/bo-gaccnia 7 .. asobu wicner'l7. Alc 7Jlamy tcZ uwiild milll,j cgodcgrada-

    cj~ 31: do poziomu a lu7.ji ezytclncj Z nicmalym tnn.km w bajee lu-dowcj, jcgo zepchni~ie z wtaSciwego InU wysokiego micjsca w swiadollloSci rcligijncj przcz nowy. zakorzeniajrtcy s i~ gt~hoko system. jak stalo s i ~ to udzialern 7..oroastryzmu, a w dwadzil:Scia w iekow potcm - chl7.cScijar'lstw

  • mog.. Saeculum", 33. 1982. s. 335-348. , 11 V.J. Man~ikka. Vic RdiKi"lI .kr 0"/.1'/"''(111. t. I; Quel1('n. Ileisinki 1922;

    (.H. Meyer. Ffmfl!.f hi"f)riue n!hK.l

  • Ich inlerpretacja, zwlaszczaj~zykoznawa.a, przynosi nadal wiele nowego. . .

    Otwarte pozostaj,~'1 i.~IUIikt>-crl1f'fU'29

  • nym swiadcctwcm pami~'Ci tcj wsp6looty slowimlskicj, C7:j moZe trafnicj - prastowianskicj,jesl nazwa clniczna Siowian (*SloviIne ze *sfovo, cryli "ci, kt6rq m6wi
  • Rozdz i al II Ozieje badan*

    Studia nad mito logi~ maj'l dWl~iek~wllA. Kuhn. V;L'Ife-mhkunji ,f('.\" I',/ief.f IIn"dl!.~ (jiJllerlmtlk.f. in H('ifrtl~ ZIW I

  • -S7xgO rolkloru, oie zwraeat tez uwagi oa \::pO~ezes~i~.mu rozwi-j aj:tec sit; relig io7..nawstwo por6wnaweze . Nu.1nmeJJcgo.zaslu-g i krytyeznej nic wolno nie docenic. Podobne cechy nosi. zarys wieno'eft sIowi8liskich 130risa Ou okara Unbcgauna3" me be..: cech hiperkrytycyzmu. wprowad7ajl\ey czytclnika zachodniego w sta n badan, w kt6rym wiele przysporzono w latach okolo pierwszej wojny swiatowej od strony staroruskich tckst6w et:r-

    kicwnyeh-l~. . . OsobnC',}!O, _Wisla". 20. 1916/ 19 17, s.249-257.

    '" lob. np. II. GOnlert. Del' " ri .... flm\'l.:t.IIIlSC pojmowali jako niczbne katcgorie ich rozumicnia". I \..n;gLllJurkheimu wyS7..cdl Stdan Czamowski zc swymi badania-1111 nad religijn

  • puez Karla KenSn),i i Ericka Neumruma42 ; postawa socjologiczna, rozwinj~ta gt6wnie w dzielach Georges'a Dumezila43 Szkola wie-denska, powslala wok6! osoby i dzida Wilhelma Schrnidta, skllpila

    si~ na idei prLcniesienia na rnitologi~ komparatyslycznq w)'nikow badan prowadzonych nad kulturami egwtycznymi, kt6re miaty, zdanicm zalozyciela tcgo kierunku, prLechowac monotciZln pier-wotnyl4. \V niekt6rych lti~ciach syntetycznych rdigii Siowian pl'l..ekaz Prokopa z Ce:zarei (111.14, 22) 0 dcmiurgll btyskawic/~ i relacja Hclmolda 0 bogu najwy.i:szym4(, godzily postawr: natury-slyc7..n'lz monoteistyc:t.nym postulatem szkoty wiedeliskiej.

    1. Polskie badania nad mitologil! slowiailskl!*

    Zanim :t..acz~ly si~ kszlaltowac pogl'ldy na mitologi~ stowiaiJsk">ern, Paris 1977; gelleralnie 0 wszyslkieh Iyeh pnldaeh E.C. Po-lome, Tht: Indo-E/,mpeun Componenl ...

    44 P. W. Schmidt. DI'Y Ur.lprung der (j()I/I'.,iu't!. Eine hi . /oYL,eh-kri/i.

  • zwy zawierajdrf!\'tlfi~kh l 'rellk"n IIC/I.W/,m'III)' Il"Il
  • toni" ("Przyjaciel Ludu" 1831); wroku 1842 z inicjatywy Edwarda Raczyfu;kiego przeprowadzono w Gnic7,Jlie na zl1acl.rUl skal~ bez-skuttx:znc badania, aby owc potopione bozyszcza odnaleze. Klam-rq tych t~sknot. do kt6rych nalczy tei nurt hadan nad spoleczen-stwem Polski pierwotnej, uSwietniony prLez Joachima Lelewela, moZe bye 7..danic Edwarda Dcmbowskiego z 1843 roku: " Iud zna jeszcze pogarlskich, zdmwych i petnych Zycia. bo demokratycz-nych poj~e ostatki zachowane".

    Prdwdziwie wiclkic odkrycie archeologiczne Il!j doby pozostalo jednak unikatem. Stal si~ nim pos:c na polsk

  • ~Icmic/llcj i w.il'tuOL.crii ctymologicznej. SlaboSci wynikajet I z obu ~h cech, I .,~ sceptyclnej, prawie pesymiSIyC7..fJej posta .... '}' ?adaC7..a-hlol0S
  • Rozdzial [II Panteon slowianski w swietle nowej

    mitologii por6wnawczej

    Wielu badaczy zajmujPI7..cciwnie. mczc.i do dobn.-go tonu naukowego nalewlo izolowa-nie 00 innych kai".dego z had:mych zjawisk milologicznyeh, wyC7.cr-pywanie nicdlugicj zres.z1ct listy W7mianck wzi~tych 7...: inXJd pisa-nych slaro.i:.ytnych i srcdniowicc7Jlyeh. oon0S7..QCych si~ do ka;i.dcgo "h6stw, i ieh inlt"Tprctaeja liIologicm~hisloryC"ma, niewiarn w hie-rarehiezny por/Atdc.:k I1bslw, rozpalrywunic ka).i.lcgo z lokalnych "ullaw osobno, hez poril\vnywunia z innymi. truklowan;C Sinwian-S7.cZyzny polabskil!j i pomorskicj jako wyj

  • Slwa. Dochodzily sccptycyzrn wobcc folk/om jako :i.r6dla milolo-giczncgo i niccht;:l do oollit:sil.--n kOlllparatystyeznyeh w S7.crokicj, pozaslowiaflskicj skali.

    Nowe postawy badawcze zarysowaly siC\: poza slawistylu!. Stu-dia nad innymi milologiami otworzyly pcrspcktywC\: na "wiclkic sny najawic" rOznych lud6w - lak okreSla mily Paul Ricoeur _ na ieh jC\:zyk jako rodzaj kodu kryj~ego sWoislc slnlktury wyobra:i.cn rcligijnych oraz ich 1110tywacje spolccznc. PoSroo kilku kicnmk6w poszukiwall. godnych uwzglnienia prL)' rO .... lr.l-4Saniu prawidlo-woSei i osobliwo:York tq'iC) ]prJkl. pol. 1.111 II',~"(.-:IJ(.I-'" ,,,,,,r,,,,.,. tlmn. .. ~~an: .' ~ ._ 19981' Icnlo.:. Trail" d hi . I,,;r.-... ; ICI .... C. Shwm.lI.m,. Ar.h",~ 7,, 11I111111' ."!1 &.

    . .' "72 ,., pol ~,m"'n;"I1'/; ,,,,/I,,I

  • gii wedyjskiej (10 znaczy slaroindyjskicj}I'1, iranskiejllO, italskiej, a zwtaszcza rqrnskicj", germanskicj&z, ccltyckiejlJ, scytyjskicj, hetyckiejl4 i baltyjskicj, Dalsze pl7.ymiarki tego pomyslu do innych kultur SEL w tol..-uit'i. Aktywny cEodck amcrykailski skupiony wok61 ,,Journal of Indo-European Studies" (od 1973 roku) rozwija tc kic--runki badawczc,

    Jak pr7..cdstawiaj" M.in. co do Annenii S. Ahyan, ILII Jibuls ,/,- I hi . toin- J'ArllII!nie el lell f/"oufimctinns iW/o-t>IUI1pietltll!lI, RIIR, 199, 1982. s. 251-272.

    .." G. Dume-.til. Milro-lIllrww. E .... Y,,; ,.,11' deux /"/:pn~lIll11i/Ht. inm>(!lul~ fll..~-'$ ck 11.1 .~OIlIY!rujllet,J, 8iblioU"':.'quc de ]'f:.colc des hautes ellJCles, sciences religieuses, 56. Paris IV40; lente. u -.rJiellXdes Indo-EumJl48

    jcst i co bzie", mozna bylo przY.i

  • ~nc zapewne w ukryciu, ioIbyodradzac si~ mozejuz u schylku VI II Ina pocZlttku IX w, u Alkuina, w najdojl7..alszcj formic pod pi6-rem Alfreda Wiclkiego na pr.l.eiomie IX i X W., klory ujn:/~p(lf"m .mn,.,., e/
  • dow .t~rcdich. mo;l'..na Ilullloczye :t.2poZyc7..enicm przez nich tcj kon-C~JI od lud6w. slcpowych pochodz('TJia indocuropejskicgo'I'J. Ostat-m~ posluJ:ono SIC;; modclclTl DUIllCzilowskim nawct 00 analizy OOstw chlllskich .ofi~jalnej ~cligi i dobyCzou lZhouJ (okolo 1100-256 p.n.c.), \Vyk~vaJl\C leh t.~Jfunkcyjno5C; jcj gcncza jest zupeluic lIicjasna, choe J~ wC7.cSm:J~A: kontakly Chin z "p6lnocnymi ~iadami". WI
  • ni - rLCCzjasna - od wykrywania cech j~zyko"'Ych wsp6lnych na-zwom sakramym Jndoeuropcjezykow. Juz od zarania j~zykoznawstwa przyrownywano lachlskie stowo paler - ,.,ojcicc", do sall-skryckicgo pi/a, nicmieekicgo Valer lub angicJskiego fa/her dla rc-konstnlkcj i protoindoeuropcjskiego poprzcdnikll tyeh wyrarow. St A. Kuhll. Uher die Heruhklln/I ... ~7 E. Benveniste. Le m Cllhlllufre de . il1.
  • Mygl! wy~aj
  • wolno uwaiac za wysocc prawdopodobny, nalomiast rM:nc jcgo zastosowania za nicr6wnc w swcj silc prLckonyv.'ania. Nic dajc ono odpowicdzi tak g lobalncj jak [ Iiade co do genczy rdzennych slruk-IUT mitologicznych i ieh po:ekszlaiccli. bo lez hotduje innej, funk-cjonalncj inlerprelaeji religi i, poszukuj'lc jcj 7..alcZnoSci ad prLe-mian hislorycznych. Nielllnicj w szcrokim zakrcsic dzicj6w wSpOl-noty inrl' liflht." I/do-E11IY'f"'ml r",,"'leni, JIE .. ",. I, 1973. s. 21-65. wrllZ z biblioplllil\ p ... ..wmiotu: P. Bosch-Gimpt:ffi. nil: Mi}!rtJli,m RII-Ille o zorienlowana 11:1 nicbo, stance. gwiazdy i plancty, na :tjawiska atmosfcryczm; jak (llurun, blyskawica, deszcz i wiatrlO'J . Oboj~tna wobec S7IUki, wie!-hila sprawnoSC jc:i..dica i wojownika .. Wykszlalcila rozbudowan~

    rl' Iigi~ 7 b6stwami uosobionymi i mitologiC\. \\ icrtcnia uport~dko" anc w tr6jdziclnym systcmic funkcjonalnym, l~wiadC7..onym prLCZ rozlcgk w czasic i prLCslrzcni rclikty. Wolnn pr.t.yj~ , zc pr.l.ekonania Ie uksztaltowaly si\! we wczcsncj dohic ckspansji . I. nicznancj hliicj kolebki stepowcj, gclzid na skraj u Emopy Wschodn iej i A;rji Srodkowcj. moic jui w polowie V lysi'I.,Clecia p.n.c., wyszly pierwsze l'alc migracyjnc, nawar:-. lwiaj4.c s ilt po dro-d.l.c na nalxllykanc kliltul)' i prLyswajaj'lc niektt'Ir'C ieh zdobycze, a le :tachowllj'lc wicrnosc S\vcj idcologii i j~zykowi . Picrws:t..a Ilila. datowana w pr.t.yblizcniu na lala 4400-4200 p.n.c. o~i~la w Enropic

    :-.\rC r~ polnocno-nadczamornorsk

  • ologicznych ulcgJ przerwaniu. Nasl~powaJa dczinlcgracja tej "naj starszcj Europy".Druga fala inwazji (ok. 34003200 p.n.e.) objr.:-Ia obszar a2: P07.a Laber. do Nicmna i calc Wlochy; trzccia (30002800 p.n.e.) dotarla do Rcnu, objla kraje skandynawskie i baltyckie ili .

    Fale Ie przcprowadzity najdawniejsZs7.ar ::u ropy.

    60

    przyklad dla Indow, Hellenow. C'clt6w i Siowian, wpfywu zastant.'-go przcz Indocuropcjczykow subslralu micjscowego na ich wy-ubraienia sakralne.

    Wlajcmne oddziarywania wydzielonychjuzjc;:zykowo lud6w in--docuropcjskich obejmowaly w nastlJRlych stlllC(: iaeh rlri'..ne dziedzi ny tycia SpoIec7..nego, takZe wier.f..cnia. Posl\,-powalo zr6-.i..nioowanie, e-=ego dowodcm S

  • Altcmatywa wysuwuna w polemice z Dumczilem i jego szkol&. 10 poslaw!l krytYCjf.JlO-POZytywistyczna nakazlU4Ca badanie rcligii lud6w indoeuropejskich ka,...dej z osobna jako system6w nicpo-wiIr'!o!.;{' .~/Ul'C. IU:'s, 23. 1947. s. 48-65; podoOOic zajcdllokii\ b'CIICIYC".lIl,sI
  • ISlb i *voldyka (POT. pol. wloSC i w1odyko, TOS. VOJOSlb i vJadyko, a takZe po\. wlasny, wlascicief) , wnioskLy
  • W funkl.:ji tr/ciej, gwarancji dobrobytu i plodnoSci, dostrzega-my Welt:Sa-WoIosa ze :tnanegojliZ nam dowodzenia I taetymolo-gia ("wlose, mienie spole::czne") rue rna "'Y14czooSci, choe najdaw-niejs7.11 kronika ruska nazywa Welesa .. b6stwem bydla". Mowa - jak 7..obaczymy, 7..ebraWSZY wszystko. co wiemy 0 Welesie - jcgo

    nazw~. jej kontekst litcracki i tolklorystYC7.llY rozumiee inoc7..cj. a pr7..ez to gdzic indziej szukac miejsca dla niego w system ic mit~ logie7.llym Siowian.

    ZaslllM. Toporova pozoslanic picrwS7..e por6wnanie 7.asobu b6stw slowi3liskich z moddcm indocuropejskim. piern'S7..3 prUba roz-wiklania chaosu, W kt6rym one sit; poruszaly. Nie sp0s6b j ednak na

    t~ pr~ silt 7.god7jC. Za'-Lutem najlatwiejszym jf..'St ta sarna uwaga krytyc7Jla, kt6f

  • Rozdzial IV Ludy slowianskie w staroiytnosci

    Odpowicdz na pytanie. gdzic kS2lahowal silt 1t7..Qn praslowial'lski, stl.lnowi pooorniot o:iywioncj wym ian}' poglICY'J .'i.'/'J-f"/':r.~k,'.i pruN,,/im: SJV1'il/tl. Minsk 1%3: L l..cciejcwlc7~ S/lIl1'iuimcr),:!no :!//(:h" .. iniu, Wmelaw--Wal"S7.JlWll-Kruk6w-Codansk 1916.

    I!'I K. Godlowsld, ZI.,xfJlini('nk ciIL!{/IJ.id kIlItN .... Wr'j i k"n!.Il1Illl< ji t!I;udn;-/it.JCh (IfJ/.khh .,. 1II/,,,lI-::Yn! "An's;1! I'r;:l!dr;:ym.,kim. oAI"68

    _ rolnikach nad Dnieprem. zapcwne w jego g6mym dOI7.eczu. w kt6rym wiclu uczonych widzi Pmslowian' .l\).

    Zasluguje na uwag~ zawartosc idC()wa nazwy Slowian, j eSli sta-nie si(( na gruncie pr/ .. ewaZaj'lcego dzis jej ohja~nienia ctyrnologicz-nego jako pochodnej od SIOI1O, ,,sIOWO"lll. Pojmujc si~ j/'Zelll Ollie!" SlaW/lII/. 11Ijl!.d S/(Jwy nlll,/ "Ihe, iiI/iI/ill. fl

  • p,a llald,icj przeszlo.sci (k 'len "plynOgraniczaj'lC si.-: do sprawy poc~tkow wyksztalcenia si~ w tcj c7-
  • ci ll, l'..apewneod VIlIIVIl wieku p.n.e., reprezentowalijQScytowie, a po n ich. poc7~wszy od koilea rn wieku p.n.c. - Sannaci, kl6rych wsp6lzycie 7.e wschodniQ gnlpIL" "f III(' Slm .\. Columbia Univ. 1953, So 4 n.

    I~ G. Schramm, Nuropvnliscil6r pi ... lI. I. 2. Wa~"", 1%11; A. Mci llct. L",...J;~;'m i,,,It .... ",,.,,"';,,I1IJe_ ... s.]n n.: Icn:i~.

    lL.~dilllc'"(lc . iIlt.H .... 'lInl{llk'~v. Paris 1922. s. 121 II.: len:i. I..ewlCf.h/lldrc .. s. 165 n.: M. VlIsmcr. UnI

  • cjDals7.c JXYi:yc7.ki swiadczytyby 0 r07.budowie pojl,:,c religijno .. ry-tualnych. Wyraz slow. vera, pol. wiara, odpowiada im6. m,. ... okre slajq,cemu wyoor religijny mizy dobrem H Ziclll, H pol em wierze .. nie w og6lc. Siowianie. tu wraz z Saltam i. podobniejak IrailC7Ycy wyra2ajfl idcte swi .. toSci w seosie ccchy nadanej przez dobroczynnll s il\; nadprL}'rodzOllll za pomOC "dme:. d
  • dr(lI)m; .,chory" - slow. CI!\'OID. irail. Xl'(Jre (eZ}'t. ehwarc), "usz kod:t..cnic ciala". Kilka okrcslCll pcjoratywnych: ,,zlo" - slow. zbfo, irari . zurak; "wstyd" - slow. sonnb. inlri.jSar::mIO; ,,7:1)''', "k:wy" - slow. S"Ujb, inul. h9ya, indo S(lWPJ. Wres7..cie garSc okrcilcn pozy Iywnych: "m:vJry" - slow. IIIrc1rb, iran. "'r'lran (wawca fonnul ro-ligijnych); i wspomniany jU7 "raj" -slow. rajb, co oolXlwiada irail. roy ("promicniowanic niebieskie", ,,szcz/tseie", "bogaClwo").

    Pod wraz.cnit.'tll tego WY~Zll zbie1noSci - nickt6rc 7. nieh p()(ia wane Sl\. w w

  • nOlctgcnctyczn;t k16rcj dobilnym swiadcclwcm pozostajc wspol-nota jt;;zyk6w.

    Dlalcgo na slowimlska..irmiskic zwictzki j~ykowe Irzcba pa_ trzce jak na pomoc w ustalaniu micjsca wicrzcil slowimlskich w sukccsji indocuropcjskicj. Pozwalajct one stwicrdzic, :Zc najp6:i-nicj w I tysi78

    pOdkrcllai, Ze nic widzi konicczno:ki, aby podziat spolcC1.ny lud6w illdoCuropcjskich 7.aWSze i WS7..l;dzic zgodny byl z porZfSd('(:f~,({ SYllfJIl}/II., in III

  • nie pozostanie zamglone. Pr/..L>ziera z nich doSt zwarty system wi-dzenia zbiorowoSci ludzkicj.

    .. Dom", og61noslowiailski dom, nalety do prastarego 7..asobu ler-min6w indocuropejskich (por. lac. domlll). oznaczaj 1J//". li/ . .. i(:i't"'/.,. fI"'U.~.~ lW1i.'f>C,"in IIIIlI ZIt",:I",,. ZSl'hil., 20, 1950, s. 5 1 n.; w IiI tkwi rdzefll'i(' .,00111. glllina, Iud"; lot. , j

  • skoro Siowianic dzicht go z Gcnnanami: liuli i Litwm A. Brfld,ncr. SEl l'. s. 180-181 (dllop), s. 4S8-4S9 (mh-): V.V. " ' nIHl\'. Jeeyk k(lk ... , S. 42 .

    710 OIJol.: ro~.budowllncj slui.b)' kaplnriskicj w RZ)'lIlic l)'lko Ccltowic gII lij -scy ~.achownli kltSt,. druid6w "b;l rd~AI m;tdrych" 81181(lgicz141 do nr.ullint,w iooyjskich. J. de Vries. /)i. , /)I'tlim:It .... s. 67-82; wbrcw Cczarov.i (Dc: IJdfu C"JJiCfl .... VI. 2 1) GcrmAliowic midi. S

  • Rozdzial V

    B6stwa i mity naczelne

    Przyslqpic lr7..coo do zebrania i przedstawicnia str~pOw wiado-moki, bo tak tylko mO~.Jla nazwac oca lale slowimiskie fragnll . .'nty mitologic7..nc m6wii\cc 0 b6stwach i ieh dzialaniach wobcc kosmo-SIl, prF.yrody i czlowicka. Nic ;.

  • Nazwa osobowa Perun stala si~ przcdmiotem intensywnyeh ba~ dan j~zykoznawezych, kt6re ujawnily, u jest to wyraz zI07..ony z rdzenia per~ i przyrostka - tin, co stanowi nomen agenlis, ezyli miano osoby sprawuj1leej czynnose okreslonll rdzeniem wyrazu. Nie wydaje si~ to dzis imieniem bOstwa utworzonym z wyrazu po~ spolitego "piorun", zachowanego tylko w polszczyinie. Stalo si~ raczej odwrotnie: dawna nazwa leologiezna u)egla laicyzacji i data p0CZlltek terminowi na oznaczenie zjawiska atmosferycznego, kt6-rego niezwyklose nie wymaga komcntarLa. W jc:zykach litewskim i lolewskim len sam wyraz sluZy do nazywania i bOS1Wa. i gromu.

    Rdzen *per- staje si~ zrozumialy Z ogolnoslowianskiego per-i jego pochodnych, na pf7.yklad z wytazu polskiego pra/;, piont. co O'.lI1aczalo "uderzac", a przez zwillzanie z kijank('1"//11, w ; An-

    ri"lIiluk,~ hw"Kerm(lII icUC! ... s. 113-13 1. 1M M. Cliildc, Truk/(/I" his/or;; .... s. 288 [wyd. 2000].

    IK~ M. Gilllblltas. Old E/lrfJ{It ... : ta7~ Perkiina.,II'('run The Tlmnr./(,l" God Iy IIw Bult.~ lind the Slm~v, JIES. I. 1973, s. 466-477.

    87

  • dostarczaj~LYk islandzki, ktory matk~ boga Tom nazywa Fjorgynn, gdzie j~zykoznawcy wyczuwaj(l postac pierwotn'l pochodn
  • vae, zc zmianami, bye moZc, typu tabu' 'lO. MiCi:>(\zy nimi zwraca uwag~ wzg6rze Perun u wschodnich " y brLezy Ishii; nazwa miejsca na jego zboczu - Trcbi~ta - prowadzi nas do obrl.6w slowian-skich, w kt(1)'ch tennin Ireba rozumiany jako .. ofiara" 20stal petS. wiadczony w tym znaczeniu jui w roku 7851~'. Osadnictwo slo--wianskie lstrii wolno datowac najp6fniej na poczsl~j(/n i 1'OSlocnych rmnflm('1'. Me/o1 ~1 Helm,,/d; ('nmi," SI
  • odczuwanym jako ci~.l.kic przeklcnstwo. MicSci sirr w tym bowicm idea nie tylko zjawiska atmosferyczncgo. alc i jego zdcrnonizowa-ncgo sprawcy. Kaszubsk.!l pozoslaloci.!l irnicnia tcgo sprawcy jest zawofanic "na perona", .,Ii! ~r6nie", Iym wa.l.niejszc, ~.c wyraz pospoli ty ,,piorun'" rna odpowicdniki kaszubskie ptlnltl. p'onln. p'oren 0 zupclnie innym akccnci~.

    Pr/yjr/..cnie si~ obccnoSci Penma w r6tnych krajach slowiari-skich odbiera 7na.mi~ wyj06. Wrcs:r..cie Ir..:cci rragmcnt npowiada 0 naglym konCll bogow w roku 988, gdy ksi:'jj~ WloJz imit:rL powr6ciwszy z dCCY7JIt prl)'j~cia chmu "pr.l.yszcdl sam do Kijowa; skora pr..:yszcdl. ka;-..al halwan), poW)'\\'racac.jednc rozsickac. dmgic wydac na ogieri; !lcmna)'..aS kazal pD~ywi

  • m6wi!\.c: 'Ktokolwick, czy bog
  • ciedlenia zjawiska z X w. Je..
  • S. P~.ck bnpowy :.c.c Swieci .. nad Odnt

    7. Slup ku ltowy :.I: lubo\ .... .t nad jcziorem Lubicko

    6. Drcwniany ~ z 1\ 11-FriCSiick pod Poczdanlcm. VI_VII w .

    8. Drcwniany pos

  • 13. Drewniilll3 gkJwa po:s:tgu 7. Jankowa rill wyspic Ja.iora Pakoskicgo

    12. Drewniaoy k07.iotck 7. Opola

    14. Drewniana figurka zwi~, IZW. k07.ioiek 7. Qslrowa Lednickiego

    1 S. I'OSItS cztcrolwarzowy 7. Lic7.kowiec nad 7..bruczem.

    Izw. Swialowid.1X- X w.

    16. Glowd posItgu 7. Lic-aowit:(; nad Zbruc7.em

    17. 1'0SIlg Z Ucuowiec IUIlI Zbrucr.em. Rozwini~ie rysunkowe C7.1crech ~cian stupa

    .

  • "

    18. Plan pClzoslaloSci i rekollslntkcja swill.lyni I'crllna w Nowognxlzie Wiclkim: gr.mica rowOw, 2 sladjamy po po~u. 3 - r~.lki fl',icnisk, 4 - piitl:icmillnki z XII XIV w.,

    ,...

    5 - p6"'niejsze narusunia warslwy kullurowej. 6 pilrt ic ookrylc w IMach 1948-5 1 i 1962 20. W,dy kamicnnc na Ly~u , I X- X w.

    f 19. RekonSlrukcjll pillnu i widoku ~wi

  • I" tario, pensliium otdo ~q 1'"'ii5'"1 6~~

    OSj.un unicum 22. Plan grodziska i dawna rekonstrukcja ~willty ni w Arkonie nfl Rugi i, X- XII w.

    )

    23. Miejsce kullowe nagrodziskll w Feldbergl' pod Neustrelilz, VI II- IX W.: J - wal, 2 - row, 3 - mbudowil mies;rj(alna , 4 - domniemalm swi:~tynia

    '.

  • 24. GrOb ~upiOl
  • 27, Widok SIW

    Siowian, jak u innych Indocuropcjezykow. W kontcJcicie porow-nawczym ofiara tego rodzaju (wed. puru~'amedhci) goruje nad ofiar11~ J. Puhvcl. A"l*d"'!i E.qlline Functionalily. w: Mylhaf1

  • juk zobaczymy za chwil~\ wiadomo tez 0 innych kompetencjach Pcruna, 0 inncj tez jego otoczce mitycznej i rytualnej, CO sprawia, '.1: przy calej swej po!>1aci or~:l.ncj i piorunowcj b6stwo to nic tylko pozostajc na przedzie pantOOIlU, ale jawi si~ nam jako wielofunk-cyjne.

    Przede wszystkim nalczy podkreslic. '..c Perun ma swojc miej-see w slowianskich wyobraZeniach kosmicznych. lch znajomosc

    zawdzi~czamy wysilkom etnograf6w, ktarzy od stukilkudziesi~ciu lat zbicrajtt material szczcgolnie kruchy . jakim jest ustna opo-wiese ludowa. Od niedawna objaSniajttgo z pOllloqnowych spo-sob6w analizy i oceny w celu rckonstrukcji spraw I"undamental-nych stojttcych poza fabultt mitologicznlb dOlycutCych wizji swiata. Rozllmicniu roli Peruna przysluZyli si~ najbardzicj Iva-nov i Toporov. klorzy ustalili zarys donioslcgo milll wyst~pujncilel'l1(1gv i~kll."'~"YI l' dia ."hnmi('c . kvm a'f ... 4.If!. w: Tn"'yr,o::TI

  • Niektore archaiczne rysy tego mitu stl oczywistc;jego atrybuty, jak gora. skala, dnewo, w szczegolnoSci zag d
  • wozu22'l. Tal
  • nie, ograniczmy sic: do strery kulturalnej i kultowej fndoeuropej~ czykow, ktorq znali tak:re owych dwu zapasnikow dualistycmej kosmogonii i psychomachii. Trl"..eba 7.adac pytanic, czy omawiany tu mit nie stanowi pr.e
  • dm Briicknera;jak wiadomo, nazwl,( t~ sprowadza/ on do r.tekome-go reFrenu w pidniach dzidzi (nieposwiadczonego!) lub pomylki zamiast iJelP4f>. W lilewskim - dorzucmy - Dundll1is zasl~p-tie nie-Idedy ukrywane imil,( Perk-una, podobnie jak Dundusdis w totew-skim; jako wytaz pospolity moZe oznflCZflC w litcwskim "ciqg grzmotow", a dundeli - ,,grnniec", C"Lemu w polskim odJ:owiada "dudnienie" zarowno grzmot6w,jak wozujadego po kamicnistej drodze.

    Perperuna-Dodola gra rol~ wtom,! przy Perunie, ale uchyla przed nami z!lston~ wiek6w. pokazuj4c jeszcze jeden ogolnoindo-eUTopejski schemat myslowy. Odnajdujemy go w osobach Zeusa, Naios i Dii czczonych w Dodollie i w zlozeniach Jupiter Elicius albo PJuvills. czyli deszczowy. Jeszcze jeden to czcrep z rozbitcgo naezynia mitll pierwotneg0241 .

    Wariant slowians"i pozostawil znaczne s lady w Bulgarii. gdzic w zwyczajaeh i piesniaeh odzwicrciedlaj4 sil,( inne motywy. ja" wmodlach i ofierze zjaj skladanej pod d~bem, ja" w nasladowaniu lowow na Zmij~- wszyst"o w nadziei pozyskania opadow niezbi:d-nych dla wcgetacjj24".

    Godzi si~ teZ przytoczyc tel\st innanc"i z roku 1610. zduZ1\.pre-eyzj40ddaj4cy przcbieg obrz~du wzywania lotewskiego Pcr"onsa ja"o dawcy dZdzu. \V prL.C"ladzie z laciny brzmi nast~puj

  • Cz.'lrna barwa baltyjskich zwicrntl ofiamych takZc wskazywalaby na to ostatnic.. Do nicgo zwracaj
  • wola BrUckner - "umczyl nas po prostu rrazesem utoczonym na mool~ starogreckq, 0 Zeusie gromowladnym'~.!)jI.

    Podobnie traktuje siC;; niekiedy tekst Ileimoida z Bosau w Holsz-tynic, napisany okolo roku 11 64. mianowicie jako ehrzeScijanskJi

    interprel Hdmoltkl Kmnilw SI"",illll. IllUll. J. Matuszewski. War=V.lI 1974.

    s. JJ I: Hdmoldi Crm';cuSIUI'(H'''III. I. 84: IlIler I/IlIlIifiJl"llliu 1,(,I"I"k"rlllll .111",;-lie'. qll;h,t< Urwl. !I"w~ . /ri . lie/WI IIlql/

  • Sci JowiszO\vych, si~jlleyeh jednak w gJllb pozostatych funkcji. Zapewnial on upUSI woo des7..c7..0v.ych jako /upiler Elicius przy 00-powiednim obrL.zie naZ)'\\'anym Nudipedalia, wzyv.'ajetcym go do lakiej inlerwencji. Jaio /upiter Lapis byl piaslunem kamienia rzuca-nego nieprzyjaciotom, aby wypowiedziee im woj~262 . Jesli to przy-lac-elmy, 10 dla stwierdzenia, Ze i piorullOwladca Perun "..ajmuje si~

    przysi~gll. i on nie JXY/..Qstaje oboj~tny wobec ludzi przygniecionych katastrofet suszy, i on wlada kamienicm jako bronill. a jednoczeSnie zasiada wysoko w ~dzie bOstw. Tak sanlO w swiecie gemlaflskim

    funk~ia druga szeroko otwiera si~ ku pierws;r..cj, tak Ze gtowne b6-Sl\\'O zwier/..chnie, skandynawski Odyn, sam uczeslnic-L)' w walce.

    Chyba wszystkie ludy indoeuropcjskie miaty klopol z przy.i~ ciem scisle okrcilonego zakrcsu aktywnosci b6slwa zwier.lChnic-go, kt6rego pradawny substrat suwerennoSci w niebiosach i na zic-mi uzupclniaty, prqpisujllc mu inne dzialania niosetce gwarancj~ zy:mosci i mocy oczyszczan ia swiata w walee ze zlem2f>J.

    Nie brak tu materialu do komentar/..a por6wnawez~:go. Niebo jako sk lepienie gwiazdziste i sloneezny ocLmiar powiclrzny mialo i rna ;r..awsze najwyi'-sZIl wartoSC l11itolw6re"4 i w ogole rcligijn'J;. Mimo nawarstwien i substytut6w, ze wszystkich mitow uranicz-nyeh. ezyli niebianskich, prLebija przckonanie ;r..apewnc jcdno z najstarszych i podstawowych w dziejach swiadomosci ludzkiej . Niebo objawia mianowicie bezpoSrednio katdcmu patr/..

  • salldreidy (7..apcwne z X III wicku), gdzic Zcusa 7..asUWiono Peru-nem (Ponlllb)!.M.

    Kaida odpowicdz - sklaniamy si~ do p6jScia za staroru'1.OsI3j'l z niq w 7godzic. 7wlaszc7..a w srcne IX>gl

  • "..acj~ spokc:aq i polityczn'l wyposaZon'l w srodki. mizy innymi mililame, jak grody i odd7ialy woj6w. aby m6c mierzyc si~ zchrzc.-Scijanskimi S
  • prnowie x I wiekl!. R07budowany w6wczas leull Swi~owita sklanial 7.akonnik6w do szukania dim; zr6dloslmvu v.'YgOOnego dla ich 7.ain-tcresowan. Prct{."sje do wladzlwa nad wysp11 8

    "SrOOek grodu zaj'~Y/l'rt} die, fJOp'llo prut' jiH'ihu. o:ctJhan/e,

  • w nim stato dla przychodni6w Iylko jedno wejscie, Sam~ swi~tyni~ otaczal rz~d podw6jny: 7..ewn~tr.lny. ze .scian. 0 dachu czerwonym;

    wcwn~trzny. tylko 0 cztercch slupach, mial zamiast scian kobierce zwieszone, a podzie1al z 7..ewn~trznym tylko dach i kilka belek po-

    cerdos sib; uc populu me,fiam infLT/XHlen.\. an a Rugiunis /XI'nerctur. perum/(J-ri solehat. Quihll.< iffllm v se I'ideri respondenJibl/S, ne post vnnum uh ii.~dem cerniposse/, opIdiffl' onJiIl

  • ubylo, wics:luyl 0 przyszlej obfiloSci: na tej to podstawie rozslrq-gal 0 hojniejszym lub ~ci~ lejszym szafo'waniu zasobami. Wylaw-szy stare wino u n6g poS
  • wiaC obraz rugijskicgo Swi~towila rantastyk:t, choe oczywistc, oft. splendor tego pokonanego b6slwa mial shJ:Z:Yc podniesieniu zastug Waldcrnara i biskupa roskildzkiego Absalona.

    Lektura roznych ust~p6w przytoC'mnego tu tekstu prLytlosi spo-rn skladnik6w, maj~cych analogie archeologic7ne i ohr/~Iowe. Wygl

  • spoza gmnicy uprdv,ry winoroSli aZ na br.::egi Ba/tyku nawe!. w tym czasie i nawet w sluzbie OOstwa poganskiego. Ale Indoeuropejczycy mieszkajttcy poza obiema rubie:lami wina, pOtnocntt i poludniow
  • wiadano: "Tal, widt.imy ci(,:, widzimy". Z kolei duchowny m6wil : "Obyscic l1a prqszly rok nie mogli mnic calkiem widziee", w na-dzici, ze pion ~dde jes:t...cze obfitszyl80.

    JeSli wi~-c Switrlowil arkoilski zajmuje siC;; obfitoSci'l plonOw,go-spodarowaniem swego ludu :t..apasami ziama, 10 jcgo stosunek do rolnictwa kryje picrwiastek indoeuropcjski. Czytanic Dumczila zawS:t..e sitr oplaca. OziC;;ki nil.1nu dostrzegamy Olo wicr.icc z pic-czywa wok61 g lowy slawnego I:.quu.r October, "konia paidziemi-kowego", ofiarowywancgo Marsowi vb fn/gum evel1lll, ,7- powodu nadej S

  • zasuwione postaci
  • Zaslanawia liczba siedmiu twarzy, maj~ea sw6j daleki odpo-wiednik w micic wschodniej grupy ugrofinskiej 0 siedmiu braciaeh

    prLCksztalcaj~eych si~ w orly i inne ptaki, z ezym pogodzilaby si~ czeSC dla jask6tczego gniazda na wizerunku Rujewita. T rudno do-chodzie,ja4 drogRugi~. Porewit mial w s~iedniej swi~tyni pos~ jako PUnivit, pozostaje niejasne; odczytuje si~ je jako Borowit - "pan hom" i jako BorL)'Wit - "mocny w hoju", co malo jest prawdopodobne ze

    wzgl~u na brak oznak wojskowych i na to, ze Rujewit posiadljuz wladzct wojskow~. Ale lez definieja jcdnego z demon6w lesnych nie wydaje si~ mozliwa wobec kh pozycji w mitach slowianskich raezej niskiej. ograniczonej do krajobrazu puszc71lflskiego. Nasu-wa sictjeszc7..ejeden Zr6dlosl6w din pierwszej cz~sci nazwy: "pora" w znaczeniu sily, napictcia, parcia. a wi~c bylhy to Porowil, "pan sily"2'IO.

    TrLeeie b6stwo w osobnej swi~tyni - w roku 1928 w Gardi:cu odnaleziono resZlki Ir.lCCh budowli drewnianyeh na planie kwadra-Ill, odpowiednio: 7,5 na 7.5 111, 6 na6 m i trz.eeiej nit..'Okrdlonej:!'l l -to Porcnllt Jcgo posnazw~, i to w formie zgrubionej.

    2S9 Kny/linj.'uschi Venturi. L 2. Torino 1949. s. 55 n .. jako deifikacja gr. p

  • tarc~ na szyj~ i wybiegl na zewffillrz ku przerazeniu zebranych, kl6rq go W7i~li za boga JarowitaN1. Jeden z hagiograf6w nazywa go Marsem, drugi bogiem wojska, nie lOa wi~ w(/nj,v Villl .V. Ollrm; . I.llJ , 8.

    ~ Ehtm/.~ VI/fl." Oll"nl .. III. 8. m A. Brllckflt:r, Mifnl''1-!j{lf'flf . ku ... s. 41-42; V. Pisani, SIUIi.Khe Mi.

  • zaj~c rolniczych, co nie wymagajakiejs inlerprelacji nalurystycz-nej, leu kt6rej zdaj'lsi~sklaniac Ivanov i Toporovm, gdyznale-LY to do zakresu dzialania b6stwa najwyzszego. Sam Jupiter zst~uje do rolnik6w; czyni to w czasie swych wiosennych swi'lt. VifU1lii, ktore pn:ypadaj'l dokladnie 23 kwietnia. Sam Perkun~s litewski gr-Lmo-tern otwiera wiosn~ i prace polne, kt6re bez tego znaku nie prL.ebie-galyby szc~liwie.

    Dodajmy tez slady toponomastyczne: Jarilovo i ezterokrolnie Jarilovic pod NowogrodL"TlI Wielkim30l W XVIII wieku wepmehi i woroneskiej zakazywano Swi~lowania \\'ok61 idola zwanegoJarilo od srody lub pi'ltku do soboty w tygodniu po Z ielonyeh Swi'ltkach; jeszcze w 1673 roku wystt;powal tam ezlowiek przybmny kwiala-mi i dzwoneczkami. z Iwarz'l pomalowan'l naczerwono i bialoJll.!.

    Na zakoriczcnie tego przegl

  • ,,\dosc", micnic nalcl:i{cc do wsp61no~. Po wtore Powiesc do-roaM, najdawniejsza kronika ruska, dOTZuca temu !JOslwu epilel skotij bog, czyli .,bOg bydla". Po tr.a:cie, Z lego samcgo zabytku do~ wiadujcmy sict, ")'C w ezasic zawicnlllia traktatu z Grekaml w roku 97 1 vsja RIISb, "ws7.ystko Rus", kl~ l fI :;i~ l1a to bOstwo. podc),.11s gdy wojowniey przysi~gal i tylko na Pcruna301; wyst~powalby wi,-=c lu konlrast mi6slwo illl majome pod innyrn imienicm. Nato-miast byli tCI' inni uczt.'SInicy uklad6w, jak na to wska7.lUe \V'.lmianka o bojarach, j ci znald'J i siC; pod gro"llkllnickli

    t ... I.W: ,'I(,ne ntllaj.d,i:k/( Ire nlilCi .~Jloroiila ... Iw IlumOC''.I!lIiu Autorn: .. wi-dzillla", powinno 1'(>: .. uroo1"im" pr7),p. wyd.]

    139

  • I)waj wicley gwaranei przysi(:gi - Mitro j Waruna - n.:prczcnhti~ w kulturze indocuropejskiej suwcn:nn~ funkcj~ pietWsut, sprawo-wanlt z poll1oc:tprawa ; relig;i. A moZe i wsrOd Siowian zaehowaty

    si~ prastarc lub irdnskie eeha tych dwu uzupdniaj'leych si(: istQ( mitologicznych'? Najstars7..a kronika okrclla PI. 'TUna jako wlasncgo boga, swojcgo wob(..'c Rusi, kl6ra klnie s i ~ nim: Perullom oogom swoim, podC7 . .llS gdy Welcs poZOSlajc bogil."tl1 bydla; Volosom skol-jem hogom. Jak to pojmowac? Zapc\\nc to d wic r67.nC s lcry ko-smosu., jcdna ludlka, druga zwiel7..(:ea. ale powi~zanc \\'OhI.:c SPrd-wy odpowil.'d.tialnoki magiC7.J1Cj za krzywoprLYsilt:slwo. Nasuwa si~ lu p.-zypomnicnie, j ak ksittz(: Kicjstut zaprzysi~gal 7. swoimi prLymil.T/. z Ludwikiem W~gicrskim na Wotyniu w roku 135 1: kazal przyprowadzie C7..erv.'onCgo wolu. uwi'lzaC mi~zy dwoma shlpami, po czym sam rzue il wen clillrum LiIUal/iclf"', konJclas li-tcwski, prLl..'cinaj:tc 1(:lnic~, a wydoby" ... aj

  • bard:.::icj odpowiadalby tu Wclcs--Wolos, na co wskazujc nazwa gnr du (analogiClllic kult Kcdgasla w Kadogoszczy) i podzicmne kom-pctcncjc 7..arOwno Wclcsa, jak Plulona.

    Oddalilis.ny sj~ w ten spc:rob od kwcstii qJtcki nad bydlcm, kt6ra min!a stnno\,ic domCfYO wyhtc--... .Jlil Wclcsowcgo dzialanii'l. W'tlpil w to juZ Briickncr, intukyjnic WkV4C W nim boga klqtwY22. ITL)'J>l&'.7Jl-no, 7..e Wclcs pr7.eka ... ..a1 piCCl~ nad bydlcm sw. BIska .... s. 3637. ru V J . Ml\Il~ i kka, Ok' R('/iKitm .. s. J4. 38. 386 11.: H. Lowmhiliski. N"Ii).!iu

    SI"wiun ... , s. !(f{J n. l...">(' (".1 I. Me)er, Fiml. I'mha

    142

    las Ilib bii/a - .,sicrSt", "wlos" i zestawiaj

  • te'~ ni~a\Vno i~tn.ien ic kaszubskiej Vclevitki (V'elevitka), postaci zenskleJ w prqsplewcC ob~dowej;jej oopowicdnikiem,jak S
  • zwa~yws7.Y uroczystc brLmicnic slowa mir we wszystkich 7.11anyeh OHm konlt'kstach))Ii.

    Powaga Wllruny opicrn si~ na tym, ze ,;z. nieba schodnt jego zwiadowcy, tysittcclll oczu badaj147

  • row misji bi.">kupa Otlona, kt6re wmjcmnie si~ uzupelniajll, PisarL z XIII wicku, ale dobrze poinfOlloovvany 0 walkach 0 Bren~ w polo-wic Xli wicku, Ilenryk z Antwcrpii doni6s1 0 tr6jgJowym pI)S&gU czczonym tam jako b6stwo, nie podaj
  • mi sprzedac, aby nie stat sitt: sidlem zgorszenia, twierdzllc, Ze on ra-czej do woz6w niz do wr6i:b zdatny,,?4)

    Przytoczony tu fragment dotycz11'.1/I.~lIIi.Yil I .. ) Tl'e.v l'ertl (l(iI,,' I1 Villi PI'i

  • nazwy tego b6stwa-cponirna i Z\-vrOCmy jeszczc uwag~ oa zbic7J10-Sci tytualne ze Swi~towitem, co rue powinno dziwie zarowno ze wzglf,;du na bliskoSe geogrnficzlUb podobny czas rozwoju kultu. a wresl'..cic i sqsiedztwo dWll aspekt6w sllwcrcnnoSci.

    Znaczenic imienia Trzyglowa jest oczywiste - b6g 0 trzech glowach - natomiast jego dawnose i rozpowszcchnienie nie s

  • Chorsa, Dyja i Trojana, i wiclu innych. ule to byli ludzic L . J Trojan byl cesarzcm w Rqmic. a inni gdne indnej"JS

  • Rozdzial V[ Mity 0 stworzeniu

    i zachowywaniu ladu swiata

    Sprzccznosci nie brakujc wicrzeniom w dzisiejszej i wczorajszcj kulturze tradycyjnej SJowian. Spoza przcdstawioncgo dot

  • i mongolskich, wsr6d kt6rych pojawiajli si~ rozne, ale 1'..godnc w swej 7.asadnic7cj osnowie dalszc warianty milU krcaeji swiata prLez nurkowanic omz 13targu I30ga zdiabkm, wspOl-prneownikicm w dziclc tW0f7.enia. Jedcn z tyeh warianlOw 7.apisat wSrOO Jaku16w Waciaw SierOS7.cwski w (onnie schryslianizowanef'6~. Chrystus mowi do swego Slarszcgo bmla Szatana: "' Przechwalasz s j~, :lc moZeS7 wS7ySlko uczynic.. i S
  • ,,swiaUa" mog
  • Ale substrat r..asadniczy nalC'LY do prawdziwej otch1ani wickOw. Ilipoteza Eliadego 7.arysowala jego gcnez-;: sitrgaj llC
  • "pOInockowej",jedyncj nieruchomej "dyszlowej", "osiowej", pod-CLaS gdy kopula nicbieska obraca si~, niekicdy traklowana jako ka-miennal17, a bTWiazdy i slollce, i btyskawice swiec165

  • - zas1ft.'Puje pol1itszy tckst: .. St
  • pewnoSt w sprnwach wqtpli wych. Po 7..akorlczeniu Iych wr6:i.h przykrywaj l\ Io!:.)' zieion
  • g1l7je go odn
  • zboze.o(l!. 0 rozpowszcchnieniu imienia, a mote wi~ i kultu swiad-czy grupa nazw micjscowych od Tczewa po Psk6w z pomorskim

    Sw~ro~nem Gednak stal'SY.l\. postacil\ bylo lu Swarzyszewo), po-:t..nansknn SwafZ~7.cm, ruskim Swaryzern, cLCSkim Svarenem polabskim SwarL)'ncm (Schwerinen) i innymi, do kl6rych Jako~ son dorzuca nazwy uformowanc wedlug :i'..asady labu: TwarO;i".Jl8 G6m w .Po lsc.~, Tvaro:ln~ w Czcchach i Tvarog (Tharaschil7.1x. .. q~) wdolneJ Stynl. Dwa .. ..apISY loponomastycl:nc w zicmi nowogrodz_ kiej pochod:i'4 z XV w.: SV'.l.rui ovo i S\laryZ'm~ .

    ~,~w"d~ - .pisal B~~K:kncr - utworzony [ ... J od swaru, sW"dlzy si~ ~Ien. na 7.J~1 pa)..craJl\C, 00 mu popadnic>ltU. swat" _ mczcj to "kI6l:-~m" I ~I(''W'', .. ogil.1'I-klutnik"; potwicruza 10 w pewnym sen"ie I wspornmany ~ do Powieki dOf"()("ZI1(lj: gdzK! pr.typisujc s~ na-zwanie FCOSIa-Herajstosa Swarogkm jakby jego gnicwowi nn la-miQ.l.),chjcgo prawo. Kazimicrz Moszyilski :t.apisal,jak rybak pok.-.;ki na ruzJegaj.IV'O: z irnilskicgo l.l'ar (czyt. ch:war) ,- ,r"lorice". l.l"(lrl1lm (czyt. chwama) "nlask S"I"..c7~i-.l.". indyj-sklc smr .. blask", .,nicbo", .,sloOcc". Vael,,\! Machck wskazat na in-dyjsld svariy jako pnydomck kilku bO.-ilw ll

  • o wsehodzic w rnilczeniu, zlozywszy rcrcc~l l. W przckonaniu l3ialo-rusin6w stonce 10 bott ogniszcze, a w staroruskirn tekSeie hornilc-tye7Jlyrn " kiOOy schnie zboie, wtOOy ogien-bOg tworq spOr" (w znaczeniu "prLysparlll"t11. Siowianie poh.ldniowi 7Jlali 1udowll

    prqsi~g~ na slor'lcc"\ natomiast szlaeheeka forma k1crcia si~ prcz wyei:tgnicrcie palc6w ku sloncll, praklykowana w Polsce i Cze.-ehach ~Tcdniowk'CZnych, wydaje sit;: ograniezona wybtczn ic do warstwy wymej i maie bye poZyczk", Z krajow nicmicckich~I~. Ogolnoslowianski i ludowy zasit;:g ma wierzen ie w taoc74Ce lub

    skac~ee "z mdoSci" slonce w niekl6rc ranki swilltcCZIlC, zwlasz-ern na Wielkanoc. Wrcszcie podobnic szcroko znana jest wrogosc slonea wobce zmij. kl6re grzej'te si~ na sioOcu. SS

  • a osobno podnosi religijnll czcsc ognia, choe tu zachodzi wlltpli-wose, jako Zc oba przekazy tej reJacji zawierajll wyrazy "czcicicla-mi w%w", co cz~se arabistow uwa~a za omylk~ w zwiku z po-dobietistwem wyraz6w arabskich znaczqcych "woly" i "ogier'l". Popiera/by ieh zdanie stosunck Stowiall do ognia, c~rnu wide uwagi poswi~ono w etnografii42J Zdaniem Kazimicrza Moszyn-skiego, Ilasi/enie ku/tu ognia j ogniska w najwyz.szym stopniu utrzymywalo si~ na Ukrainie poleskiej i Bialomsi; nasl~pne miej-sce przypadaloby Rosji i Ukraillie omz Balkanom; na trzccim pla-nie mi(.'SzcZ1\, si~ Slowianie zaehodni, gdzie zachowal si~ mit pro-metejski kradzieq ognia z ogniska "nie dla ludzj" przez Sw. Sa-W'r421. StoslUlek ten w folklorLC slowiatlskim opiera! si~na czci, bo-jazni i przywiqzaniu. Zapalanie ognia po zmierLChu mialo sv.'oj skromny rytual z powitaniem w formic schrystianizowanej IxtdZ archaicznej: "Niech b~dzie pochwalone swiatlo" lub "swi~ty ogier'l". W niektorych okolicznosdach domagano si~ ognia zywego uzyskiwanego przcz larcie drewna, jak u Huclilow po zaj!tciu po raz pierwszy poloniny ze stadem. gdy plomyk witali modlihVll. Na Polesiu "calkiem jak Boga, u nas ogie,', szanuj
  • Raroh, Rarach to mala istota demol1iczna, rownie szczodra C() ms-ciwa, ruchliwa, przybieraj
  • Rozdzial VIII B6stwa pomnicjsze

    I. Chors

    Nicmala grupa islot mitycznych i ieh nazw domaga sit: nadal upof7.4J7. Inne leksty Sf!. zalezne, glownic od latopisu; wystt;;puj4-1I.

    431 V J. Mans ikka, Die Religion. . , s. 202 IlJc.,cdu tn,,-,II .~ I:ilJJifdCJl 4>.11 TamU, s. 55 II .. s. 125 '1.: forma Kor.i iii Ch",,, .. ..a Maciejclll Stryjkow-

    skim (M. Slryjkowsk i. Knmiku p(}I.~k

  • Wi~kszosc badaczy rozulllie to juko przeci~cie przez kniazia z po-ludnia na p61noc drogi s loncczllcj 7..c wschodu na zach6d141

    Alc juz BrUckncrobjasnil to rniejscc Slom ... , widzqc tu a[u"J~ do ksi~Lyca. Wskl.tzal na m07Jiwy wywOd imienia tego b6stwa z pol~ skiego wyrnzu wycllDI'sly - "wY1"t.Jl .. nialy", 'l. pra:.luwiarLSkicgo krSb, CO m(lgloby uprawnic do wi

  • 2. Stribog

    o Stribogu wiadomo najpierv.' z .,kaoonu" Wlodzimierzowego. a wi~ zapisu z k06ca Xl wieku. gdzie mieSci si~ mizy Dmlibo-g iem i S iemlJrglem. Slltd trafit do lilcratury homilelycznej powta rzajct.cej, ezascm z opuszczeniami, list~ Powieici doroczneJ~Sl. Osobne om6wienie nalety sicr Slowu 0 wyprawie 19ora, 0 ezym niZej. Jest tti slad, kt6remu nie ma powodu dawaC znamicnia prq-padkowoki, i.e zasicrg lej nazwy byl szerszy niz ziemic ruskie. Na-zwa micjscowa Strzyboga pod Skicmicwicami oraz Striboze jezio-ro i Stribo7 na Rusi majJ.:f!n hd den SiJd.\"lul

  • Si lnic dzialajrcisa

    (1841). Zc Sim j RgJ pochod7.ll,ze Slarcgo TCSlamenlu: Nelllel (gr. Ergcl) i Asi-rna (gr. Ashood) 2 Kr. 17.30.

    -k>II K.V. Trevcr. 171f! DuJ..~Hil't1 &nlllllrv-Putkl/{-!i. Leningrad 1938: zob. Ie;!: H.I'. Schmidt, The S(!nlllurv: OfHirdl' and Dt,~.v und Bois. ,,1>crsiCII". 9, 1980. s. 1-85.

    187

  • naleialoby raczej w granicach drugiej funkcji obok ilmego przed-Slawiciela ornitologii mityc:mej, wspomnianego Raroga-Jaroga.

    Jego dllbletem ruskim - obok Simargta - mialby bye Paskudj, postac z bajekosetytlskich Psaqondji-i, ptak magiczny i wr6z.ebny, poslaniec. takZe w negatyvmym scnsie4lfl -'ego wyobraienie w po-Slad p61psa-p6Iptaka deszyto si~ dUZym powodzeniem na Rusi XII i X III wieku 7..ar6wno w importach,jak w miejscowym rzemio-sic artystyeznym. Jest to slr6: drzewa zycia, st

  • JcSliby pozostac prq najprostszcj ctymologii (por. staroruskic plllii - "plyn

  • Co z tego pozostalo w przekazaeh dotycZ
  • "Wiadomo tez 0 Polakach. Ze od poczlttku swego rodu byli balwochwalcami oraz Ze wierqli i czcili mnostwo bogow i bogin, mianowicie Jowisza., Marsa, Wenen,;, Plutona, Dian~ i Cere.,., po-

    omnia temporu/ia hona el OIllI1C.~ tam adversos quam jdiee.f succeSofUS sihi ere-debant prestari. clli eI pre ceteris deilulihus amplio,. illlpl!n:iehatlir honm jrequ-ern:i()l"ibl/-'"qlle co/eOOllir sacri.f. Marlem ~"OcaOOnt Lyodam. qllem pre~',,/em el deul/I bdli {l(lelurUrll jiROW1/la promme/alli. Triumphm de hostihlls el onima, jerocesab illo ~ihi precohanlllrconjerri, aspclTimo ilium pllu."lInle.l cu/lllr195

  • nawiane byly i llf"llldzanc igrzyska w pewnych porach roku, dla prL.e-prowadzcnia kt6!ych nakazywano zbicrac si~ w miastach thunom mieszkailc6w obojga ptei ze wsi i osiedli. Odprawiano zaS je przcz bezwstydne i lubieZne przySpic\vki i ruchy, prLeZ klaskanie w dlonie i podnietliwe zginanie si~ omz inne milosnc picnia, klaskanie i uczyn ki przy rownoczesnym prz)'\\'olywaniu wspomnianych bog6w i hogin z zachOW
  • nadzwyczaj W'ltpliwy"94. Z tego. co powiedziano. wynika, Ze do epoki Dtugoszowej nie dowry imiona bOstw. tylko demony pozo-stawi ty az do tego czasu jakid wspomnienie_ Podobnie bylo i wsrOd kontynuatorow Dlugosza. Z wlasnych spostrzezen dorzucili jesz-cze Maciej Miechowita i Bielski "niepogodlt. ktol1\. zwali Pochwi-stem"M. Marcin Bla7..DWski w swoim prLekladzie dziela Marcina Kromera (1611) rozwin'll w'llck Lady znanego mu .. w pieSniach swadziebnych"; lenZe pisarz pr.t..ekazat Ie'i: wierzenie 0 wielrLe zwanym pr.t..ezen poSwiscielem lub pochwiscielem. ktoremu "gru-ba Rus Ukrailma ile razy ten wicher przcd oczyma jej prLypada. zawsze glowy swe nachylaj'lc poklon mu rozmaicie wyrzll1zaKo/%. A wi~c swiat duchow nizszcgo r.t-ctdu.

    Powrocmy jednak do pytania, ktore postawilismy na pocZlltku tego rozdzialu. Czy wsp6lnota ludzka i jej podstawy materialne znalazly jak~ projekcj~ w slowianskim swiecie nadprzyrodzonY1ll w sferLC JXlnad duchami i demonami?

    2. Bliini~t'a i b6stwo zcnskic

    Jeszcze raz trzeba udzielic gtOSll sublclnemu sccptykowi i zara-zcm intuicjoniscie wsroo polskieh historykow: "Nicbym silt nie zdziwil - pisal Karol Potkariski gdybym siC dowk'(\zial, 7.-e talde b6s[wa, odJXlwiadajm. Zawarta w tym nula poiemicma kieruje si~ prLCciv.' Janowi Dtugoszowi, ktory Lad~ utoisamial ostalecznie z Marsem. choe wCzeSniej w sv.-ych KleJnolach rycerslwa po/skiego Ilumaczyljedno z zawo-Ian rodov.ych: .,l.ada prL)'jlll nazw~ od imienia bogini polskicj, ktorfl na Mazowszu w miejscowoSci i wsi l.ada ezczono..m.

    Bruckner zlozyl to wszystko na karb imaginacji szesnastowiecz-nych erudytow. klor/.)' pijacki okrL)'k "Ieli poleli" - od Ie/ejat sill ,,kolysac", "chwiac", od XVII wieku Ie/lim pole/lim, w sensie "po-woli", "opicszale" - mieli wziflC 7.2 dobnt mitologicZllfl monel", a z Miechowity llCzynil hellenizatora polskiego Olimpu,jak Dlugosz pr.t..ed nim hy! jego romanizatorem. Sprawa nie jest jednak ealkiem prosta. Potkanski prL)'toczyl prL)'Uady jillion osobowych lei i Lal, i prqspiew rosyjski: Lelij. Lelij. Lelij zeleny) i Lodo mOle!, gdzie pierwszy wyraz moZe bye bliski rosyjskiemu gwarowemu lelek -o kims mtodym, zdmwym, silnymSOO; vodi/v leli - 10 korowod ko-

    197 K. POlkanski , Wiudmno.ki Dhl).WI'ZtJ .... s. 84. ~'III Maci~j l. Mio..-chowa. Chronico Po/.,,/Or'lffl ud,-,rohonl u~dom m(llrem c,).w"l'i.~ {'(JII"d.~ 1 ... 1 '(lnlunl,'.< l'f!III.'lh,imu n.Jrminu: Ludu. Uldu. fldi. " eli Pu/eli cum "f(//I.~u el CIY:pilll l11i1nUIlIrl. LAdum Lcdalll lYJC(ml4 .... J{JOIlni.~ Dllfj{us.,ii /n"ig,nK! .v.!11 Ck't1Of.Jiu, w: .Al

  • biecy d1a uczczenia mlodych m~tek. Istnialy wi~ tu jakieS kono-tacje obrl'~owe ; mityc7..ne, kt6re po wickach mogly opase na dno pijack;ego kielicha. FunkcjonowalajakaS nazwa podw6jna. kt6rej drugi skladnik wydaje si~ reduplikacj
  • z ziem zachodnich jest W
  • poktada"m. Jest teZ nicco folklorystycznych slaoow ofiar skJada-nych zicrni na wiosn~, zakopywania chleba, jaj, kur, resztek swi~ concgo. Z praktyk rnagicznych wymienic moina OObywanie lub udaw
  • Mirno ze rodzanice nale7..qraczej do dernonoJogii niz do panlc~ onu, wypadaje lu przedslawic razcrn z Rodern, tym bardziej:t:e pa~ rokrotnie staroruskic teksty koScicine wspominaj
  • Rozdzial X

    Instytucje kultowe

    Na slowianski klLlt rcligijny skladajlt sic;: wicrzenia. w c7~i zmitologiwwane. symbole i ob~y twor/-4.cc calose, Z kl6rcj po-7..najemy - Z r'dcji niedostatku wiacloTno:ki - lylko fragmcnty. Do-

    lkn~lismy ichjuz kilkakrolnic w trakcie wykladu 0 Mstwach sku-piajltcych wok6t siebie czynnosci ofiamicze b

  • b6stwa, co dobrze poswiadcl'..ajc:1rh ,,grzcch" w jf.
  • i urok6w. Nama.~zano lez ut krwi'l z podobnych wzgl~d6w g6mei tk" /"Jmronien untl

    den mllkn'n ;,Ilh'l-,'t!rlllUl1iJchen Yijfker, AO. 21. 1953. s. 182-t 9:S ~ Zob. np. S. 7..ctevic, "-:",(:lIli ",a.re ",ilciagiie II l-.tmtinim uhredima u:

    iwu. Zenica 1973.

    213

  • przez zrOdla koSeielne na Rusi Sredniowi K. Moszynski . Kullllru //ldowa .. . , I. 2, C7_ 1, s . 265.

    214

    do tej, kt6ra sic;: zanurzy, to sttd.nL Ze nie jest ezarownictt i puszezaj4H CO.

  • Micjsca kullowc byly lak zr6wicowanc jak potrLCby rcligijne. Byly 10: dom i zagroda, nalura, a lc adaptowana do ccl6w sakral-nych przcl czlow ieka~s" wrcs7..cic osobnc urLJ17..cnia. Micjsce

    swi~tc u Oulgamw musialo mice wod~ i dT7..cwa; c~to \\~dzimy jCSZC7..c IaJmiu'L, ~;.:.y li pt)lbtawuwl.: lIzy warullki sakmlnego m ikro-kosmosu znanc rcligioznawstwu por6wnawczcmum .

    Woda zjej clemcntamym waczenicm sakralnym oczYSZC7..ania i uzdrawiania Pf7ycicia II S/mi'llUI irod/a. nck;, jn;urn, SAnl., 2 1, 1974, s. 111-117.

    SSoI Knwrika Thielmara ... s. 6-8; Thiclmari ChrUtlicrHl. I. 3: G/o/lluzi f!:Iljim . , notL plils ab Alb; q1l0m duel miliuritJ {Xujlnf. qui IIf1(1m de se pull/decl gl'rlemn. . mira. L11 inco/ae pro lOCro a.,',Rrunl fJCll fj"qLH! lIf>fWuhaTum eM u mil/Iii . fcpeope-rahIF. Cllm bonll {XIX ~'/ indigenu pro/II/lira, .wwllqlll: [hel/x} terrll t1OI1l11enli-IIIF /ruelllm. iricmlrilief) el awmo lIC x/umfin.: N.ji:rlll.v. /ae/os "icimrlltn wi se crebro CfJnf/llenlilllll tfjil'il animo,f. Qllondo oulem ~'ewl belli lempc.~/us ingnl-erit. .wne"ilf{' PI ri.u".., (,(,,.'''',,};II'If';

  • dzialo na Bialomsi i Pokuciusw. Niewzytiski. Kultllru ,lIelflWU ... I. 2. CI_ 1. s. 516 n.

    S6l Zob. ~. HerOOrcli Diulol{us. II . 32: qlll.'rCUIf ingens et /rorlWilIS

  • wian nad BaltykiemS71. CzclC dla d~bu przetnvala w Slowialiszczyi-nie ..arowno wschodniej,jak ..achodnicj i porudniowef72.

    Jeszcze w XlX wicku mloda para w guberni woroneskicj szla po slubie do starego d~bu, trLYkroc go obehodzita i sktadala ofiarct. D

  • hadnjaCicy i dy'ete, czasem chl)'stianizowana na sw. Jozefa, Pann~ Mari~ i DzieciPodczas gdy Siowianszczyzna poIudniowa pozostawata przy gajach~~, a ~ SMR,s. 85. .s/IS J. KoroScc. S/()V
  • Siady osrodk6w kultowych. podobnych co do fonny i trc$ci i 0 s7..crszym :m8czcniu. 1..ostaly rozpoznane w kilku miejscowo-sciach laHe na zicmiaeh polskieh. WyniosloSci w uksztahowaniu krajobrazu wywolaly wi(.T/cnia 0 ich szczeg61nej roli w kontakeic miCdzy zicmil\ a nicbcm, zwlas .. .cza za.~ golohor.t.fl ("lyse gory") lraklowano jako upnywi lcjowane micjsca ujawniania si~ sil nad przyrodzonychsw.

    Na Sl~ ..... ,ltOZL'llic kultowc z walem ok61nym wydaje si~ si~c ostatnich wick6w p.n.c. i mice ccchy ccltyeki~; WFsa

  • ~klad kamicni 0 owu lnym zarysie, Z dUZqliczb~kosci zwicrzl,,"Cych I naczyn glinianych. a obok - slad osmiokllinego shlpa i czterech ognisk ustawionych w p6tkolu59l! .

    Intere;uj:tc:t pod Iym W7,gl~em skamielilll"t kulturowll. ; j~zykow:tjeSl zapisany w tckslach z XVII i XVIII w. wyraz z ginl'\cego WOWC7.a5.K7yka Dr/.ewian polabskich: s(a!,p pochodny z s(blpb, Slblbb, aOZllaC7.ajqcy "oltarL". Naldy on donajstarszego. 7..apeW-ne z X w. rok1adu chrzdcijanskich wyrnz6w kultowych wytW_ illterprdlltifn. of the W.,.,,, Slmie ClIlI Site il/ ArkUlw. JI ES, 6. 1978, s. 1-16; J. Ilcm nann, l" dell kuf/llrj.!c.>;I."hkhllieht>1I WUrzelli Imd zlIr hi.~t(}":.chcn Roll" dt:,. 1/()nlm:.IIs/tlwi.\chcf h'lIl(N:1 des ji' iih,m Mille/alle".f, "SIO\'CllSka archco-16gia",26. 1978.7_ l. s. 1928.

    226

    d:i'..c podobne domysly snule na podstawie relikl6w prcrolllanskich budynk6w kakdralnych nie mogly znalezc uznania. Tmdno si~ (emu dziwic., znaj(.o-l. Innil nazw

  • g6w prqni6s1 bogaty pion, pornag,.'1j'l.cy rozumiee wymow~ tek-st6w i skromnc w tym 7..akrcsie pr7.dytki rolklorystycznc6Ol

    Z 7iem ruskich po7.orl..'llisrny slady kilku przybytk6w poganskich . Pl7.ybytek w KijO\\~e 7..ostal ro:lpoznany w czasie wykopalisk w ro-ku 19O5! Sklll(hli si'i: z niczbyt slarannic obrobionydl kmnicni ulo:>-.onych w proslokql (4 na 5 m) 0 7..aokntglonych w~glach i 7.0 czlercma wyst~pami W czlcry strony S\\;ala. Resztki wc;:gla, po-piohJ, kSci zwie~ych i ccnlmika wypelnialy wn\?Ir7., pned kl6rym Oiow~ IX wicku. W najbli:iszym S

  • sil;? do interpretacji miejsca jako ~wifl.tyni Peruna, na co rna wskazy-wac ognisko, ,,strzalka piorunowa" i ofiara Z byka, orazjako oSrod-ka czcijakichS b6stw loka lnych6l~,

    Wprawdzie wszystkie s.mktuaria przeksztalcaty po.slrzen :r.iemskfl. w nwgiczny krqg przeznac70ny do konroktowania 5il,; z b6st ... :em. lecz !lie wszystkie i nie ... ..aW5ze zawiemly jcgo Upo51a-ciowanie, Najstarsze poklady religii indocuropejskich obywaly s il,; bel. wizerunki)\lI' I' , Zagadnienic. kiedy ijak do nich doszli Siowia-nie, wymaga naj pierw rozpalrzenia zachowanych swiadcclw iko-nograficznych, Mirno niepewnej z natury rzeczy chronologii za-bytk6w archeologicznych. wiele wskazujc na to, ~..c najwczeSn iej lego rodzaju monurneJltalnc wyobra,..enia kultowe akceplOwali Siowianic wschodni, Wskazywalaby na to, bye moze, lak7.e hislo-ria innego - poza rnodl4 - og61noslowianskiego wymzu na ozna-czcllie idolu, posEtgu oostwa. Jest nim wyraz rutwan (hall'lIl/m.) u Stowian zachodnich i poludnio\A')'ch, rotwan (bO/I>I'Gl1b) u polud-niowych i w5chodnich. Jest to pmstara pozyczka od lud6w wscixxlnich, zestawiana z kirgiskim po/wan, balw"" - "silacz", "bohater", wschodniotureckim pa/I'Un, 7 perskim piihlil'lln "bo-~ownik", "bohatcr" i "slup najL'goczeSc". (J '~ . Naj starsze zachowane w kamieniu pochodZl\.ze

    wschodni~i SIowiailszczY7ny i dziel4Sil;? na poslCl .

    Tylko wschodnioslowiruiski zltsil,;g ma kumir, "oostwo, posEtg" i pochodne d la miejsc jego cZO".enia k/lmiri~'ce. kumirnica, kumirni-ja, 0 niejasnym pocilod7..eniubll . 1'00OOniowi i wschodni Siowianie zapewne :loali wyraz /wf7b, przekazany W omowionym jut kl/p-i.Ue jako miejscu wystawiania ~6w. 0g61noslowimlskie .,\'0-C/W w rosyjskim j polskim ,,rodzaj pllIga" ma najstarsze i po-wszechne znaczcnie ,,slupa", "posltgu622, par. tei: cerkiewny i ro-syjski is/llkan z i,I'/ukali "rzeibic'~J.

    W grupie poS

  • do kamiellia. Jego autentyc ... JloSC archeologic ..... n
  • wi; gtow.~ nakrywa eupka z obtam icniem. Oha obiekty Intdnc do datowanla, nu pcwno &\.przedehrGclcijanskie. alc tc-); nicwiclc star-szc niz wick IX rub X.

    Do drugicj grupy roliczylibymy rzciby, kt6ryeh charakter sakl-al-ny jcst nicw~lplhvy. ale wyst~ujQ. raczej w inncj funkcji niz IJOSElgi b6stw WYSOkJ(~~o rzu, najprawdopodobnicj komCmOr.lt),\\llCj.

    Trzy 7..abytki pochoW..ot z Iwankowie pod Kamicnccm Podol-sk im. Odkrylo jc tam w roku 1950 w okolicznoSciach. kt6rc zna laz-com su~crowaly ":ick IV jako dal~ ieh powstania, co innym bada-

    c~m. mc wydaJo Sl~ sllL'\Znc. L1eZlt oni jc z podobnymi wyobtaZc-man~ 1 ~hod7...l\cymi z wickow IX i X. Picrwszy Z pos2 V.I. Dov1.cnok. Dr'I'tk'.Y/(IIjamklloJ4I. ' .S. Vinokur. G.N. Cho!:jun .. Ju::yc.'e.v/i/{' i::.qjutliju i:: ~'. SIUI'i235

  • xiono w osiedlach molda\vsk;ch omz w znacwej I;czhic okolo dwuslu pr.a-xlmiotow w Mikull::icach na Morawach, datowane na IX wick. S~ lowyobraZania ludzi, koni, 1cr6w, owicc i ptak6w, mo-dele siodel i naczyil, chyba 0 magicznym znaczeniu; dowodLq wplyv.'ow k!lltury koczownik6w, kt6rc znalazly ch~y odbi& '\\~ Slowian powstaj~eyeh w orbicic odd,6atywania Awar6w.

    Kitkadzics i ~t zaehowanyeh r/ef.b kultowych z obszaru 810w;a-,iszczyzny zachodniej i wi311 J. I lcrrmarm, A/dNe.mek. w: Ellzykl""iklje zu" Fn7/1/..'l?schichle UIYJp{.lS. AI'-bdlmul'>riuJ.l3crlin 198O.s. 24; L. Nicdcrlc,Zivol ... s. 20 1 .1.oolczi(ll~ w Rcgnit7.

    (,,~ Il. Ziciltara. Kumiennj !; ... iut/~" ... ie. a nlgij.vkiclr i z w(.'2'f'Srrym i"cJn.i{1w~cClII. Wrocla", -Wa1"S7..awa-KrakOw-Gdah.~k 1973.0 ralsyfikalach z Pnlh,ty omzow),obrdeniach w ikonografii od t.:oilca XV w. do poc""L. XIX w. L. rran7~ F

  • drugi 39 cm wysokc&i, zglo\"'l wczapce, a tam inny, z urowa pod Szct'.ccinkiel1l, 0 Ickko 7aznaczonych rysach twarzy.

    Obickty Ic przcz swojl\. pOrdmorfi eZIlW osobn1w j demon6w Z ob-szaru Polski, tak Jak to uczyni li ~my z malcrialcm zabytkowym z Polabia., a pncdlcm i Rusi. Na ieh czclc wymicnie trzcba troly wy-bilnc pr.t.:yklady rzczby drcwnianej. PicrwS7Y 10 glowa mi;:7 ... czyzny z brod!lznaleziolla w Jankowie nad Jcziorem Pakoskim, IXltmkto-wana 7. pcln,!cksprcsj

  • zniszczcniu. Znacznic trudnicjsza natomiast i napotykaj
  • Rozdzial XI

    Mity w obrz~dach cyklicznych

    Powslrqmujcmy si\! od pr.t..edstawiania obr~dowoSci lrady-cyjncj wS'l~dzic lam, gd",je Irudl10 odnalcU jej odpowicdniki mi-

    tologic~llC. Ta zasadact\wicje 5i\! nickicdy i moze da siCp\'kicdys w znacznym siopniu uchylic. gdy badania por6wnawcze dostar-cV\.nam poswiadczcn mitologicy.nych dla zarnglonych r'}tow 510-wianskich.

    Siowianslsoiami oonosili na brLeg wody, gdzie CZf,;SC zebrnnych bronila kukly, a C7~ zwyci~kaj

  • wiek jeszcze w latach cZierd7Jestych wieku XIX. jak stwierdzal Wladyslaw L. Anczyc. "w Krakowskiem pal52 A. BrfK;:kncr, SFJI', S. 224-225: REW. I. I. s. 695; F. Stawski . SEll', t. 3,

    s.315-316. f,,$J Analizr; podali V.V. Ivanov. V.N. Toporov, I.'f.f"'tlomnija ... , s. 211 n;

    V.N. T oporov, II /I(lbljlltknij ",,J elim''''j~jeJ .,1,,,, mir(JI,,'t!sk

  • (1595)/oS}; tcksty pieSni zawierdj:tsilV W S7..erokiej gamie od inkanla-cji z moty\\em slOllea do wrotb i swalania mlodych par. Skakanit: pojedync7..o lub pammi przez ogien nalet.y do powS7..echnego 1)'-tualu, podczas gdy najlepiej w rolklorzc ukraiitskim, bialoruskim i rosyjskim zachowal si~ obyc?..aj palenia slOinianej kukly, lUI Bia-lomsi zwanej Mant, gdzie indziej ukwieconej glowy konskiej lub krowiej, albo let kola na zerdzi 10 symbol sionec7JlY - czy wyso-ko 7..atkniQtej k~py siana. Jako pra!ciwstawny element wdwoistym widzeniu prqrody woda slutyla na Bialomsi lalde i w to swilVto do topienia Mal)' lub Kupaly b'ldt glowy k0l1skiej lub krowiej. ObrzQwi~cej tu swiadcl.Y 0 zwi
  • w07.i>W pnez wieS jugoslowimlskctze staruchft i kukljuJnmli. SE, 1911. ] , s. 40-50; M.M.P. Arnaudov, B"/~k; n(lmcini prat./nid. Ohiifci. l-enrmiju. / Je-

    .~m i luba\'i przez cefalo ~inu. Sofia 1943; tellZe. Die hufRWuchen Fe.f(hriiu-clu:. Le iV.l.i~ 1911; W. Klinger. Ohrz

  • Rozdzial XII

    Duchy i demony

    Bogowie slowianscy splym;:li Dnieprcm i Wmchowelll. ich po-~i polopiono w j eziorach wiclkopolskich, ich popioly 7111 ieS7.aly s i ~ ze 7..gl is7C'I'.arni Arkany. Pozostawili jednak sporo slad6w wy-zlobionych W IIlcntalnosci ludzkiej, najwi~'Ccj w dziedzinie nazy-wanej zazwyczaj demollologi

  • udaj'lsi~ do niego nazajulrz,. bioT'I!-f,(m'l! P(lXmi.253

  • i skr.l-:nie si,., Wl'.fost rnczej drobny, Sfosowny dla duszy-widma cztowteczcgo, gQsle uwlosienie, obfitc brwi, wielka glowa, wielkie oczy, osobliwc z{:by, gnJbe wargi. dlugie sutki, brak plec6w nad-

    mi~r paloow, kulnwoSe, stopy zwierzc:ce lub ptasie. PrJ':) naj~~tSZCJ antropomorfi7acji wyst~pujc lnkZc pacdzicl7..ganie si~ widm w 7wierzct:ta i ptaki. Nier7.adko naga 7jawa, zwlaszcza kobieca, pr7:ywdziewa stroje e:.Crwone, wienee i kapelusze.

    Do sch~tianijr..owanego wyobraZcnia diabla Serhowie luzyccy jr..as~osowah SIal~ci, m~~ kob~e,y ci~Zame, odmieniaj:t l1iemo\ll I~a. porywajq dZICWCZyrl)' I koblely, wchodjr~l \II stosunki plciowe z luMmi. De-111?ny niepokojet swym spiewem i Illuzyki\, potrafill. zgubic SWylll

    tance~. MOM. 10 bye tald:e nieokreSlone slraehy c7yhajqce n4l czlowld:a "tam. gdzjc strasry": u grobu. w mieszkaniu, przy za-chowlInym skarbie, na miejscu zbrodni. przy ll1oScic. Do tej ella-raktcryslyki og61nej dochod7.g6l0we, ulllo,"liwiajetee kl&)'fikacj~ wedlug nazw i wlaSciwoSci d7ialania616.

    Wy()d~bniona przez Moszynskiego grupa zjaw p61dctnonic7-ny~h od7noc7.a s i~ bogactwem rysOw antropornorric71lych i co-dZICnllll. prawie bliskoSci

  • miejscowe WlWicrsk. WlWic1sk (obok pod Rypinem Srzd".a wOd istotam i niebezpiecznymi. Natomiasl znaczcllie kultowe samej wady sprowadz.a s i ~ w folklo-rze slowianskim do moey oczyszc7 .. .'l.Ilia i uzdrawiania; znamy mo-dlitwy przy zanurzaniu i obmywaniu z ehoroby i zlych moey, Slo-

    6INi M.S. HlipoviC. NaYi bog balknllsk,ch SIQwm(l, "Lcskovaeki Zoomik", 8, 1968, s. 614-675.

    M7 PVL.s. 141.

    257

  • wianie znali ponadlo zabieg "kannienia" zywiolu, mmnOWlCle otiary z chleba, soli, kur,jagni(,l!8. Z zywieniem wody kOfl,"Spondl~c poglctd, Zc czlowieka ton
  • sttdzie pogmlskim donosi mistrz Wincenty zwany Kadtubkiem, stwierdzaj, Ze jeszcze dzis si~ odprawiaj'l696. Zapisy folklory-styczne z ziem polskich m6wi'l 0 pozostawianiu miejsca przy stole dla nieboszczyka w czasie tego "botego obiadu". Na BialoIUSi w czasie takiej uczty gospodarz wzywa przodk6w, zwracaj~c sit;; do nich: .. Swi~i dziadowie, ch0d7..cie do nas wieczcrzae, prOS7.~ was na wieczer/.JO'>6'l7. Niekiedy odbywa si~ to przy grobie, co naleZaloby uznae 7..3 foone;: starsz(#iI M. Gladyszowa. Wiedzu Imk,wu .... s. 35. 1m K. Moszynski, KullUru If/dm!'u .... t. 2, cz. I, s. 598. 1U1 SwoiSla niepcwno$C co do micjsca prLCbywania dusz \1i)'rat.ll ~i~ w poj~

    ciu ne l'edonuy" Alraml. A,N. Sobolev. Zaxroh">i mir po drcl'm'rIIs . kim pH'd-,I'ladenijam. (Uteralllrno-isloriL'e.,kij 01'),1 isslc(/oV(lIIiju dr('Vnenl,I'sl(()x" 00-mdnago mirOJozcrc((lIijaj. SL,-giev Posad 1913. s. 92 n. W tym scllSie ITIOZlla rozumicc prLcl:az Thietmara, (ChmnicoII I, 14) 0 tym, 1' dla Slm ... ian wszyslko si\, konczy zc smicrci

  • "mogla nazwa przyrosc do tego, kt6rego wily oczarowaly, urLCkly, co szalal od nich". Wyraz wila (z viti - "wic si~", Jub z *vei - "wiac", Z nawi
  • dzi ich na manowce. Przybiera postac wilka. puchacza. takZe wi-cmu. \V pI"l..edslawieniu huculskim pasie on trL.Ody jelenie, samie i zaj'rCze, a jego Slraz tworz4 niediwiedzie. Odpowiednie ofiary skJadane w lesie. zamawiania i zabiegi magiczne umozliwiaj,
  • o bytm. ~t
  • 4. Duchy powictrLnc

    Poznali~my jut nickt6rc z nich przy sposobnoSci omawiania stowianskiej kosmogonii. Wyst~powaty one takZc na co dzicn w zwi'l.zku 7..c 7jawiskallli almosfcryC7.J1ymi, kt6rc 7..adziwialy i przcra1a1y ezlowicka, gdy palr!:yt na obloki i chmury, dd..al w ob-liew wir6w i tntb powielrLrlyeh. Ludy slowianskic weicmaty jc w swoje w idzcnic swiata dwojako: z jcdncj strony uznawaty ich

    elcmcntam~ innuSt ad losu ludzkicgo, a wi~ podobnic jak pusz-czy, z drugiej 7.a~ - dopalrywaty sift< intcrwcncji duehaw i dusz lud7..kicgo pochodzcnia, a wifI

  • Owe walki duch6w pt""/)'jaznych z wrogimi majl\. sw6j oopowi(:d -nik w Illicie indocuropejskich Osclyflc6w. W dorocznej bilwie woj-ska duch6w pod wocl7.11 hOstw biolJumuuy ... Loo',16. 191O. m F.A. Rjil7..i1oovskij. LkllllJnfJ/" lI.ijU ... s. 45 n.; E. V. PomoCranccvil. RI~ukic ru.'
  • zostajl\.c sam istotl\ dobrlt sklonnoSci s7..kodliwe przypisywano ra-czej tylko bannikom, duchom laznijako miejsca niebezpicczncgo, nickicdy i duchom gumna - owinnikom1'J9. Ciloe niewidoc:my, do-mowy odbicral C' ... ..eSi: i JXlC' ... ..e;stunek. UWa7.m10 go za C'Llonka rodziny, odzywiano go, aby mial sile pr ... .epedzania obcyeh duehOw. Wier.re. nicto nadalje!>1 tak moene, 7..cwybilnyhistoryk radziecki MichailN. Tiehomirov w rozmowic z piSZl\.Cym Ie slowa zapewnial, 7..c jcszezc pr7..ed kilkunaslu laty jego pornoc domowa w Moskwie. rodcm zc wsi, stalc zOSlawiala wicczorcm mleko dla domowego. Innc wschod-nioslowiariskie nazwy dcmona domowego 10 bros. damm'ik, ukr. dQ" movyk, ros. domony" ded. dobrochot (od "dobryeh chee;"). iirovik (od slowa iyr - "tlUSIO~"), c ...... .asem posten' - "ciell".

    W Polsce duchy domowc 10 duszyczki. boi~ta, dOn/owl. dOn/ow-niry. gospodurze, ,~qsiedzi. dobrochoty, tyrownicy. Term;n IIboi~, jak ~dzi Stanislaw Urbariczyk, powstal w czasaeh ehrLcicijan-skich. kiedy dueha domowego ... .cpchn ieto do r ... ~du ku1t6w zak87..a-nyeh, kicdy sIal sie ubogim, biedactwem7-w. W Czcchach pil,?knym obrazcm jest w Kronicc Dalimila (XIV w.) praSZC7..l)r Cech. wno .. SZllCY do kraju on swych plccach d&iky, ezyli przodk6w7~ 1. WSr6d Serb6w opickun dOlllu. nicwidzialny. siada przy swic;lach ntl pm-wym rdlllicniu pana dOlllu7U

    W~T6d Siowian JX)ludniowych poj~ie dueha domowego Il\.ezy si~ 7. czci

  • niqdl'..c i 7bozc. Nazwa rodzima polska to latawiec lub lu/aniec; warte prqpomnienia, ze dJ.:ieci~ca zabawka szybuj~a w powit---trLu y.a lrqmala w Polsce nazw~ latawea, a w rosyjskim zmeja. Wiel-kopolska, Czechy i Slow(.'nia podalpcjska znaj
  • odpowicdzi. W JX>ludnic pojawia Si'i lei: Smel1niza. dzicwica moTU Z C'/..cJl.','on'l d lUst'l, rx1nony dzidkim (postae Gole), ale., C() najosobliws.zc. W slllmpruskiin Zc JIIS, wsponmianym przez Matthcusa PmctonlL'ia W XV III w. '$}. Cy..
  • Rozdzial XIII

    Rozwoj wierzeil slowiailskich

    Po rozpatrzcniu wieikoSci i r6Znorodnosci zjawisk mitologicz-nych wyst1

  • czytac i wiCS:a::.:.yeu . Autorzy wymicnionych lu kalendarLY kulto-wych z obszaru plemicnncgo wcz~noSrcdniowiccznych Polan ki-jowskich - wanicm Rybakova - oznacza] i na naC'.t.yniach odpo-wicdnimi kreskami gl6wnc chwilc cyklu l'.Bj rolniczych i zwi:p-.a-fie z nimi .5\_ i/i=ta potr-Lehne dla ieh powodzcnia.

    Jcdno 7 nacz)'ll z Lcpics6wki ma obwOd wylewu podziclony dwunastoma r6:t.nymi rysunkami, kt6rc wolno rozumiet jako IX>"" d7jal roku fla dwanaScic micsi't-CY. SpoSrOO nich trq oznaczonc S

  • sciowo podpomtdkowae si~ kalendarzowi kosciclnemu z ruehomll dati.!. wic1kanocnll. Zaistniat ZWillZCk wic1kich swillt z cyklem we-getacyjnym. w szczeg61nosci Jaryly z Ziclonymi Swilllkami 4 czelWca (swic,:lo dzis wprawdzic ruchomc. ale SI.l.slady folkJory-

    ~1ycwejego statcj daty), KupaJy zdniem sw. Jana 24 czcrwca i Pe-runa z dnicm sw. IIji 20 Iipca. Tcn aslatni dzien zostat oznaczony duzym szc.sciobokiem apotropaic:r..nym z zygzakiem piorunowym w dOl, pr.r..envaniem ci~u znakowdzicnnych i skicrowaniem desz-cl.owej linii falistcj najpicrw w dOl, a potem poziomo. Ro7.oejdzic-my si~ natomiasl z Rybakovem tam, gdzie zaprLccza mozliwosd kullu Peruna w starozytnoSci slowiaitskiej, wysuwajllc wC7..esnicj-szego. jego zdaniem, Roda na dzicil 20 lipca i tlumaczl.l.C znak pio-runowy na naczyniujako znak pionma kulistcgo, ktory,jak s

  • radykalnic mySlcnic ludzkic. Wody nicbicskic i z icmskic, :r..alczTIC od gromowladncgo pana nlcba. uzupclnily na stale ""yobm!ni", mi-

    tologiczn~ ez~owieka . Odt~d obcjmowala ona swiat tr6jdzielny. alc - zdaniem Rybakova - j~7.CZC bcz podziemia, zlo,"..ony z nieba g6r-ncgo z 7..apasami wody. 7 nicba srcdnicgo zc sloticem i chmurami. i z :rjemi uprawncj. \vla~ nad takilll kosmoscm mialo - wedlug (ego badae7..a - sprawowac jCSlCZC I:I6:,two Zcflsk ic, matka swiata i bogow. widocYJlH jako g igantycwa postal: kobieca na ccramicc kuituf)' trypolskicj (rO"~ijaj~ccj si", od drugiej polowy IV tysi

  • gcrowanie zas zbyt Sciskgo zwi
  • skich aZ po nit europejski. Wytwarzali oni mieszane Iypy kultury z przewag
  • wskazal na fo lklorystyczne relikly osobliwego zv,'Yczaju elshumacji kof.ci 7 . .marlych i ponowncgo ich poch6wku; Dittrich ilUlnac-.t:y to Wsp617 ... 1wooni(J..cniclU pochcw"ku cialopalncgo zc zwyczajcm po-chowku wlok do nemi, naplywaj~(:ym od nomadOw, ale nie iran-skich, Iec-J'. lureckich. W slrcfic ha.~niowej , nicrzadko 7.ast1Jll~1~

    mitologi~, Siowianie zachowali lradycj" wojny dziev.'CZ4.1 (Kosrnasa Kronika Czech6u l , I, Krollika Da/ill/ita VIII-XVI, ~tcZjakieSecha serbsk.ic W opisie walk zwyci~k iej Devojki z carem Gospodinem), IradyCJ'< r6w..c nie wyslarczq, nawcl prLy nader intensywnej - micjscami - ieh il1lcr-prclacji . Potrzeba ogolnego pogl

  • waC, gdy rozpol74dza si~ swoist
  • bOstw nie da si", oofn~c poza ten pr6g, i zauwazylismy slatd, miano-wieie ze wschOOu, od tureckich koczownik6w i z pogmnie7..a iran-skiego. szly odpowie1O-sci przeszlej, zakorzenione w rzeczywistoSci lcrazniejszej. Pmxi-miotem zaS poznaniaje!>1 rL.eCZywistosc historyczna wsp61ezesnie

    nieistniej~ea, proces dziejowy"17I . Material zakorLCniony w naszym ezasic lerazniejszym. a slu:i..lley

    badaniu strely wierLeli, jest projekcjl.!. swiata psychiczncgo daw-nych ludzi, projekcj~ na zjawiska prL.ewai:nie zaleme od nich, na ieh dzieia, na ich uzewn~tl7Jlicnia utrwalone w tym, co nazywamy przedstawionym prLez nieh roznej IrwaloSci sladem - dla nas to zrOdla historyc:I.ne sensu najbardziej largu: od slad6w materialnyeh luawnianych prLez arch(."Ologi"" od tekst6w i zapisu jlc""Lykowego, po zapis clnografiezny. Taki material badania - mimo swej wSpOl-nej gcnezy w psych ice ezlowieka - jawi si~ jako wysoce r6znorod-ny, dzi~ki bogactwu lejie psychiki i wielosci sposooow jej ekspre-sji. Pami",tajmy je

  • przeszlo~i, kl6rymi rozporntdzamy. Historycy, archeolodzy, ct-nografowie. j~koznawcy rozbudowuj'l stalc sw6j warsztat ba-dawczy Sru7../lCy poznaniu owych "przedmiol6w rzeczywistoSci pr/.eszlej".

    \V len spos6b otwicraj ll sobie drog~ ku poznaniu przcszloSci. poznanie proct:su dziejowego wspierd si~ na mozliwie obszemej i mm:liwic dokladnie odczytanej infonnaeji zrOdJowcj, ale lakZe - obok nicuniknioncj ingcrcncji wicdzy potoczncj - wspiera s i ~ na infonnacjach ply lUtcych z wynik6w badania rL.eCzywisloSci daw-nej i obecnej. wynik6w osiQganyeh prze .... ; inne nauki 0 czlowieku i swiecic. W zakresie nas tu obch0d74cym faza poznania wierzeli slowianskich i baltyjskich nas l~jc c,,~sto bczpoSrcdnio po fazie zdobywania wiedzy ir6dlowej w ki lku doSt odr~bnych warszta-tach badawc7.ych, kt6re uprawniaj'l kaZdego z ieh mistrL{)W do konk lu7Ji poznawczych. Nasl\iPuje to nic Iylko poprL.CZ refld(~i~ nad osiqganyrn i Tezultatam i, anickicdy poprzez ich wzajemnc rela-cjc, ale lei przcz si~gan ic do mctod, sposob6w i wskaz6wck czcr-panych z innych nauk humunis[ycznych i spoJccznych.

    Sia lismy si~ swiadomi, te [Xldejmuj'lc pr6~ rozwi

  • Testamencie. Odpowiedz DUffiezila wska"ZY'\'ala tu na kontakty Palcstyny z tradycj~ indoeuropcjskQ. POOobnic jcgo uczen, Atsuhi-to Y oshida ujawnion~pt7.ez siebic idcologi~ trojfunkcyjnll. w milO-logii japor'lskicj tlumaczy~ 7.8Sit;:giem wplywow scytyjskich w Azji.

    Konklu7.j'lmetOOycZll'l bylaby sugcstia, ze to nie wSpOlna gene-7.ll, lecz ewolucja r6\\110Iegla lub strukturalna, w scnsic podstawo-""ych, gencralnych zasad wsp6lnych rMJlym kulturom i j\,'Zykom, mogla doprowadzic do podobiL'tlSIW, w IYllllak7'..c systcIll6w indo-curopcjskich. Renfrew 7..dajc sobie spraw~ z argumentaeji DlIIllC-zi la 7 ... lwartej w jego slown iku inslytucji indoeuropejskich. Pomija oa pr.r.yklad tMIll\. dla sicbic obecnosc wsp6lnego rdzcnia w wym-7.aeh lacinskim rex, islandzkim ri i sanskryekim rdzeniu mj-, Sred-nioindyjskim raja, uzasadniaj'lc ten fakl tym. Ze 6w wsp6lny rW.cn

    slu~yl,jak twierdzi, nast~pnic do wyraww 0 roznych 7..l)3C7.cniach. Jego 7..daniem interpretacja i tckonstrukcja najstarszych wicn:en in-docuropcjskich powinna zgad7.aC si~ z widnokr~giem picrwszych rolnik6w, a nie owych. jak Sltdzi, nicslus7.nic wydiwigl1i~rych na

    scen~ historii naje7..d7..cow indocuropcjskich z III tysi

  • dniowiecza pozostaj
  • od pr.lCkonan toposakrdlnych (Zbigniew Dalcwski) az do fi kcj i hi-storiogmficzncj, spod ktorcj , j ak u Liwiusza, wyzicra dzi'i!ki Jacko-wi ~anaszkicw icwwi pr.lCkaz ~wiadomosci wicrzeniowej i ducho-weJ znaj omoSci rzcczywistoSci w1asncj.

    Jest 10 najbardzicj obiccuj

  • towanie i wymow~, alc - jak pisaJ Stanislaw Urbanczyk - .,historia badail nad rcligil.!. Siowian jest historil.!. rozczarowan".

    Ostatnie wielkie dziclo 0 religii Siowian ijej upadku. piora Hfc'1l-ryka Lowmianskiego. ukazalo si~ w 1979 roku. Wyroslo ono z przekonania 0 nadrz~dnej wartoSci Zltpisu czcrpanego ZJ:, zrOdla historyczncgo. Profesor Lowmiailski sprobowal na tej podstawie zrekonstruowac dzieje rozwoju wierzen slowianskich, datujl.\.c ieh przyspieszenic na wiek VI. i odll.!.d dopiero prqpisujl.\.c Siowianom przystC na wierLCnia olbrzymiej rodziny lud6w indo-europcjskich. Prnce uczonych na czclc z Georges'em Dumezikm i Romanem Jakobsonem wykazaly swoistl.!. tOZSamosc typologicz-nl.!. systemow religijnych wid u ludow staroZytnych (ndii i Inmu. pr/..cz Rzym i Celtow. do Judow gennanskich i slowianskich.

    Dziedzictwo wsp6ln~i archaiczncj kullury n;tilcpicj poswiad-cza.il.\. same j~zyki indocuropcjskie wykazuj'lce dalszc lub I"llizsze mit;;dzysobl.!.pokrcwienstwo. Ale probujc si~ tez wykrye inncgo ro-d7..ajU wspOlnot~. Mowi si", 0 swoistym indocuropejskim modelu swiata i spolcczenslwa., kt6rcgo odl"liciem w srerzc wierzcli bylby tr6jkowy uklad hOstw naczelnych.

    Istotnie, jesl i prqjrzymy si" kolcjno kilku religiom starozyt-nych Indocuropejezyk6w, pokaz.q si~ zastanawiajl.\.ce zbiC".llloSci nie tyle IlUZW bogow i bogin, ile iell ukludu. Wykryc bowiclllllloz-nu w kuZd~i z tych religii triad", bOstw, z kt6ryeh ka7..dc fZ'ldzi jednl.!. z trLfc"Ch podstawowych - w widzcniu indoeuropejskim - funkcji zycia spolcczncgo. B6stwa te cl'.cz.onc byty jednak r.t1"..cm przez call.!. odpowicdnil.\. warstw~ spolccznl.\. i mogty wychodzic poza ramy jedncj fi..mkcji. mogly mice let b6stwa pomocnicze.

    PierwSZl.\.z trt.eCh runkcji spoleC7nych. u211awanych pr/ .. ez Indo-europcjczyk6w za funkcje podstawowe.jcst spmwowanie \ .... Iadzy Zwifcv..chniej w jej obu aspcktach: po pierwsze. porZ

  • niach odnajdltie s ilt w wieluj~zykuch indocuropcjskich. SiCCga na-wet starotytnoSci hcttyckiej i indxjskiej. Jest to wit,tc dziedzictwo proloilldocuropejskie ocalone przez Slowian i Salt6w.

    Perun wysl@ujc W Ilujstarszcj krollicc ruskiej, zajmuje tam picrv.'szc miejscc w panteonie W7..nicsionym w Kijowie przcz ksi~cia Wlodzimil,T7.a 1 .. mim w roku 988 przyj

  • w tckstach. ich analizaj~zykoznawcza i zn6w por6wnawc7.oc odnic-sicnic si~ do spadkobrania indocuropejskiego, pozwalaj'l widzice Wclesa inaczcj. Jest to b6g przysi~gi, kt6ry karze 7.oajej 7.olamanic zaZ61:ecniem sk6ry, c7.oyli skrofulami. Mial on taki:e jakis kontakt z poczj'l i jej wicszc7.oami: w p07.I1Cj czeskiej swej postaci pozosta-wal niedaleki zaswiatom, a w folklol7..c kaszubskimjako Velevitka spadJ do rL~du malyehdcmon6w. Nier07..umiemy w pclni imienia Welesa. Wybitnij~zykoznawcy Pr7..cz rdzcn weI rozumiej'l "wni-kliwe spojr7..cnie" i por6wnuj'l Wclesa slowianskicgo 7.0 Wanm'l indyjskim i iranskim. To znanytam piastun - wraz 7.0 Mitr'l - runk-eji suwcrennej w jcj drugim aspckeie. Gdy M itra slrL.C~ poeZ
  • obszarze Zwi1\.zku WieJeckiego na Fischerinscl kolo Neubranden-burga odkryto wysoki, naturalnej wie1kQSci pos
  • dzimLicst arehcologia. Areheologia przyniosla w oslatnich dzicsiQ-eiolceiaeh sporo nowyeh odkryt, e7..3Sem nawet na naszym gruncie tak sensaeyjnyeh, jak kilka wyobnt7..en (zminiaturyzowanyeh co prawda) Swit;:towita, kt6re zostaly wlaSnie znalezione na wyspie Wolin. rfo takiC] S7.CfS7.e rozpoznanic r6Zncgo rodzaju miejsc swit;:tyeh, to znaezy oSrook6w kultowych. Dno takZe post~ilo bar-dzo napT7ix1. ;;..cby wSJX>rnnici: wspanialy obiekt.jakimjest szczyt dawnego Lyb, a obccnie SWit;:tego Krzy7..a. I archeologia rzcezy-wiScie pozwala nam mice nadziej~. Y..e powit;:kszymy nicco zas6b naszych wiadomoki. Archeologia rna takte jeszczc inne znaC7c-nie: mianowicic pozwala nam interprctowat nickt6re 7jawiskaj~zykoznawC7..c. To znaczy ~6bowat btezyc wystwowanic roznyeh lud6w ze 7jawiskami wlaSnie j~zykowymi. Rozbijanic si~ wsp6l-noty praindocuropej skiej, dalej WYlwaT7..anic sit;: romyeh grup j~zykowych pr6buje silt r6wnie;;; - ehoc jest to bardzo trudne - htci':Yc z odpowicdni1l1i 7jawiska1l1i w kultur7..c maleri
  • w swiecie mitologicznym, w swiecie mitycznym, w swiecie oostw miatyby byt odpowiedniki tych trzech grup: dla pierwszej wa~t"''Y miaty bye 10 b6stwa, z kt6rych przede wszyslkim wane S
  • \Vreszeie SO-wal w powicl17JJ czy lei dookola domu. 7..agrody i roli. Tu IcZ na-Ic:l'l dll.w..c "llnarlych, zv .. laszcza ?Jnarlych smicrci'l nagli\. tzn. takie dusze. kt6rejeszc7..e nie opustily calkowicie lego padolu i nie udaly

    si~ w jak

  • lekim , dlakt6rego [istniej
  • sift< powstale tam podobne wyobraZenia. NajliC7.J1 iejsze Sll one na obsulrze dav.'t1ej Rusi, sk,!d pochodzi tzw. Swiatowid, wydobyty ze Zbrucza w 1854 roku. d zisiaj slanowi,!cy ozdo~ Muzeum Ar-cheologic7..nego w Krakowie. Jest 10 okazaly pos
  • humanitamych dawno uSllni ~tc. S
  • skiemum podkre.
  • i Ryszarda Tomickich71J. Co cickawe, len sam archaicZllY mit wy_ lowienia swiata, JXY.tOmic nieobecny w Zr6dtach pisanych do mitolo-gii nordyckiej, lllo:.1:na w nich jednak oonalciC w szcz:ttkach o}Xlwie-Sci m6wutccj 0 walee lleinxlala 7 Lokim714. I jak si~ wydajc, nalC'Ly ona do najdav.micjszych poktad6w mitologii staroskandynawskicj! W;ele m.alcri:llu do slowiahskicgo pogailstwa Gicysztor zdolallc7 00-naldi: w ludowych opowieSciach 0 swi~tych. pokazujnakltyl s~ nil Rusi IlfI kllil Wclcsa. Perona i Wclcsa V.V. lvanov i V.N. Topomv IIznali 7.ll postacie 111;111 n~o 0 walce grotllO\'>tadcy z w~.em. A. Gicysz101". Milol",;ul ... , s. 63 podc:hOOzil jcdnak sceplycznie do Icj inlCfprelllcji.

    .,.., Z"'~ dwak~)'kt polZjtk6w kfJ> P"tI'u Inbl\\~ DlfIIcit mo:In3 w pa

  • noSe, pr/.kraczanic op!otkow jcdncj Iylko d7jed7jny badan (tu dla odm iany: j!t:zyk07J13wstwa).

    Ale wplyw j~zykoznawstwa na mySl mitoznawcZ

  • \V Milologii Slowial1 nic brak ooniesieri od uOdel aretlcologicz.. nyetl. Najwaznicjszyeh o
  • gd7jc znalazl koru:nic slowianskicj nazwy boga omz imiona Chor-sa i Sicmargta800, omz baltyjskich. gdzic rrapujc bliskic podobicn-stwo PLTtma do Pcrkunasa. Ale znajdowal jc takZc u Gennan6w, Hindusbw. i co cickawc - calkicm C7~o u Rzym ian. Docenil 00-gactwo slowianskicgo rylualu. rekonstruujo:tc kaJcndarz najwaz-nicjszych obr6w cykl ic:atychlOl Mnicj uwagi poS\.\.'i~c il rytom przcjscia. Uznal wiarygodlloSl: danych m6wio:tcych 0 o fiarachlO2, w tym ofiamch z ludzi, dla kt6rych szukal analogi i w innych rei i-giach (w Iyro szcz(:g6Inie w r.l)'ITIskicj).

    Gicyszlor nie dal si~ zwicSt minimalizmowi swych poprzedni-k6w badaj~cych micjsca swit;te, choc pr.tyznawa{, 'i.e Slwicrdzcnic Stanislawa Urooilczyka, i~.slowiailskic "roslwu mieszkalywdomu lub w pnyrod.tie" .. trqma si~ mocno'tIII)\ ZauwaZ.;'11 jednak. :i..c "Slowiuilstt.l)'7na ... ..achodnia i wschodnia wykazujo:t pewTUJ. l iczb~ poSwiadczcr'J archl.."Ologicznych oraz wymownych tckst6w odno-sZ4cych s i~ zarowno do gl.lj6w, jak swifltyfl"SOJ.l i prqwolywal do-

    st~pnc w 1982 roku prlyklady "konslruowania przestrLCni swi~Icj ", tak w postaci micjsc kultu pubJiczncgo .Wlb love, jak i krylych dachcm budowli sakralnych - swio:t1yn. Jcgo Icza, zdccydowanic oorzucnj'lca obowi

  • nowszc, t-LW. Bl itniqt L. Fisdlcrim.cl. W Icj erektowncj slalUi G ieyszlor pragnql dostrL.ec wyobra'-:enie dw6ch slowiailskich bogow bliiniakow przypominajqcych Dioskur6w, trL.eciofunk-cyjnych bog6w. dla kl6rych brakowalo InU po~wiadczeil pisem-nych. Ale r6wnie dobrze podw6jna poslae tcj rzczby przedsta-wiae moze j cdnego boga 0 dw6ch glowach i bye wyrazem po-swiadezonej w i r6dlaeh pi sanych wieloglowoki b6stw zachod-nioslowianskich-.

    PrL.ejdZmy wi~ do nie'L.~nych korekt. Zaeznijmy od um iesz-cl'.ania religii Siowian. a ~is l ej samych Slowian, w przestf7..eni hi-slorycznej. Alcksander G ieysztor, jak wil(kszoSC polskieh UC'La-nyeh owego ezasu. byl poC'l'.qtkowo zwolenllikicm teorii autochto-nizmu Slowial1. lunicS7.ezaj'lc jcdnozllacznic ieh pras il..'dziby w "dorL(''Cw Odry, Wisty i Dnicpru". W pr..cygotowanym do druku nowym wydaniu swej ksi.]zki tUtt' j uzjedllak tl( kwesti~ 7.JUIC7Jl ie OSlroinej llll'J. Widae wyrai .. nie, ze znal i powaznie bral pod uwagl( nrgumcnty aliochtnniSl6w, czyli zwolcullik6w ll.-orii pUzncgo przy-bycia Siowian do ieh historyeznych siedzib. Zazllaczal. ii w spo-sOb ben pomy na scenic dziejowej pojawili s i~ oni dopiero w V w ieku n.e. Dzis. mlmo wci~ niC'l'..akonczollej dyskusj i. pozostlt-wiajqcej wi~kszoSt kluczowych problt:m6w etnogcnczy Slowi.m reL ostatecznego ro7.slrl')'gni~da, wida(: ju:> wyrainie, zc r.JCja

    ('hITt'.i'c(iun.~IWU 11' f1;;yefmclU'} .... KUl1NII"dl. U ~l"'kII'(JZ""dll Sloll'iUfiszcry::r.y 11

  • nia, klore prLekonuj
  • sl
  • wian. M07.e to wynikuc z tendencji do maskulinizacJI panteon6w w p6znym poganstwie i budowania ich wcdlug regul patriarchal-nych, tcndencji banko wyramej np. w mitologii skandynawskiej. Ale leoria trzech funkcji spoIccznych, chOC nie jest dzi j uZ jedy-nym kluczcrn d07.IOZumienia wiCTZCn indocuropejskich, pozoslaje nadal uZyteC7.Jlym narzziem badawczym, wytrzymuj~c wilck-S7.oSC podnos7Alnych przeciw niej 7..arzut6w'JI . Warto tu tez 7..auwa-tyc,jak .... iele z atHk6w skierowanych przcciwko konccpcjom Geor-ges'a Dumb-ila mialo i rna oczywistc tcndcncje polityczne, nieli-eujaris 1989. s. 180-208.

    ll_' R. 7..arofT. L.t>. SllIpcdd . IViIIill/ll oj MU/lllt'3hllryon P~ Sfm-'ic Vrue-I"s: N~"M' S(Jurc:eji.,. Slmi. / 'up,anislII und if~ fWO Inlerpn:lulions, ~Sllld ia My-tho logiea Siavica". 2. 1999. s. 9-20.

    III Willdm; Mulme.\n;rh'n . i . Monuthi 0,. Gesfi.f Ref!,lIIn An}{lorum 'inri'lll-inqUf', w: Chmnkk.' umJ Memorial., ofGreaf Brilain and Ire/und dllrin~ III

  • w Meklemburgii, gdzie odkry1 drcwnianbur~", 1980, s. 12 1- 138: problem rckonstrukcj i tej budowli ku ltowejjakoot .... 'l1.r-lej 7Jlg.rody poruszyla w 2004 rok ll w Lundzie na konferencji .. O ld Nor.;e Reli-g.iull in long lCrm perspeclives" O. I'addenherg, A lule Slmymie temple (lilt! tra-ding ,.ile in the peuty .wil f!(rlw jiJyl/ler laJ
  • prt;ymtimnicj mlodsza z budowli uznanych za sakralnc (datowano dcndrochronologicznic na 966 rok) ma szans
  • gii Slowian pozostaj&. tu ostatnim slowem nauki polskicjt.S2. Podj~cia powaz.nych badail wymagaj&. zwi
  • Drzewian Nadlabskich slowu treva (z treba), oznaczaj
  • ostatnio Jacck Banaszkiewic ...... klory Porewila j Porcnuta uznal ... ..a bog6w 0 ccchach dioskurycznychln.

    Wzrosla nasLa wiedza 0 dzicjach i rcl igii LucioowP'. Analiza opi-sancgo prLeZ Thietmam rytualu wyroczni dokonywanej w Rado-goszczy pozwolila na stwicrd.lCnic, 7jcgO istot

  • s i~ po zbadaniu archiwalnych map z XVl1l wicku ostalnim sladcm wiclkiego ementarLYska kurhanowcgo. Po uwzgJ~dnieniu nicdoce-nionycll pOC7..i.l.tkOWO rczultat6w wykopalisk prL.Cprowad7..0nyeh na kopeu Krakusa w lataeh trLYdziestyeh XX wicku, moma shvicr dzic, ZC otaczaj
  • 29. Rekonstrukcja planu osady w Gross Raden

    3 1. Skansen archcologiC"LllY w Gross Raden l. rekonsl l1lk(:j &. Swi&.tyni, grOdkll i 0SIId)'

    30. Pr6ba rekonstl1lkcj i bOOow li ku ltowej z Gross Raden jako krytej daclll.'I11 ~wi ll.lyn i . Ponii:ej: RckOllStnlkeja k iany bud(M'li

    32. Rekoffitruk(:ja osady w Gross Raden

  • / f",ili;;~'j piasel<

    R

  • r:!flI ........ K:a ..........

    35. Plan ~wi;ttyni z Wolina

    B

    . :. .~-.

    "0 50m F. ~ .

    miejsce znaIolieniB rzeH:oonc, doski , X ~nej lig",ry k,jtowej

    36. 1'1i1" "sally w Ra l ~wick

  • '---.~

    37. AntropomO'"flczna deska z kei w Ralswiek, podobna do odnalc),jonych w Gross Raden. Pan:himiu i Wolinic

    38. MicjS(:c inlroni7..3cji ksil\tltl karyockich w Kmskim Gradic

    .-ekO)W

  • 40, Kopiec Krakusa. sian obccny, 101. Ll'. Slupccki

    4 1. Rt!konslrukcj a r07Jlych IYp6w kurhanow 'l Gahro

    o ,.. .. I...-,.X .. _ @ _.Ioo ............... Jo

  • slowianskiego obrntdku JXlgrzebowegoU2 i studia poswi~one slo-wiallskiej cschatologii prLCZ StanislaWd Bylintt8~. Konlynuujllic ba-dacze 7..bieraj!}Cy sitt od kilku lat na lednickich "Funeraliach'>U4.

    W ci~u dwudzicstu trzcch lat jakie uplynttly 0 ukazania si~ Mi-toJogii Slowian pojawily sitt tald..e nowe, wazne praee tmktuji\.ee wierzcnia Siowian bardziej generalnie . Wydawano je w Polsce i JXlZ2 jej granicami8115 S7..c7..cg6Ine wsroo nieh miejsce zajmuji\.

    882 Do swych dawlliejszych prac sYlitetycUlych U. Zoll-Adarnikowa zIDtZyla przed przedwczcsn!,\ srnierci!,\ dodac seri~ artykutow przygotowuj!,\cych nowe

    uj~cie rnonograficzne problemu stowi

  • dwie znakomile ksi~?Jd i liczne artykuly Jacka Banaszkicwic7..a886, kl6ry okazal si~ bye godnym nas l~pcX~1 Traklowal1C ogOlnic (J . BanaS7J,;icwic7~ JecJllfJ.ft fI',rtqJlw "r:e,\'frt.el1/lC-j.!1I, '~/IlJlcczI1
  • Inny, komplementamy poniekltd charakter majQ badania Sta-nistawa Rosika. Gdy Jacck Banaszkicwicz szuka w slowianskich wicr/..eniach ich indocuropcjskich kor/..cni, to S. Rosik tropi znaj-dujQce si~ w nich nawiJ1Vlttg w i;rednil"it''Znej teolugii (na pr.:yk.I'1(/;ie lacin.,ki
  • Z punktu widLen in religioznawslwa i folkJorystyki zajll' s;~ oslalnio milologi
  • Wydaje si~ jednak, Ze w %asobach j~%yk6w slowiaflskich, SlC%C-g61nie gdy umie.ktnie 7..cstawi(; je % innymi kategoriami zr6del,

    wci~i. jeszcze tkwi wiele wai.nych infonnacji. D.r.k;ki Jcr/..cmu Strzelczykowi znawcy i miloSnicy mitologii 510-

    wian dysponuj~ dlis rzetelnym i przyst~ym Icksykoncm wier7.eTt slowiaftskich. Za Sprd\\1\. energii Andreja Plcterskicgo hadacze maj'l do dyspozycji takie wla

  • prost . .., praslowiansk i ros. "" rosyjski sanskr. "" sanslayt sch. "" scrbskCH:horwacki [scrbski i chorwackiJ scs. = staro-ccrkiewno-slowianski skr. = sanskI)'ck i slow. = slowiaflsk i srb. = scrbski stind. - staroindyjski stcz. :: staroo..eski stpcrs. "" staropcrski stpol. :: staropolsk i stms. - staroruski ukr. = Uknliflski wcd. = wcdyjski w1,:g. = wc;:gicrski wI. = wtoski

    2. Skroty tytulOw wydawnictw

    Atir.II11i Hr/"mem;'~ Ce."lI .... Adumi lJn.'m(m.vi.~ (;(>.r:h tIll .feh),I"" wiekll XII. red. W. Kowalcnko, G. Labuda. T. Lchr-Splawiliski (od. I. 3: G. Lahuda, "L Stieber), t. 1-7, Wroclaw 1% 1- 1982

    Thil' lml"'; ChflllliClw Th;l'IlIwri MelA.ehllrxen.,;sl'l'i.~copiChm/li("(m. wyd. It Ilo lt7Jmm, MC, H SS rev. GCll. in. us . scho l. 11.5., 1. 9. Berli" 1935

    Vila p,kjliTIJ: