Analiza finansowa przedsiębiorstwa XYZ S.A.

w latach 2009-2010

Wioletta Zapotoczna

SPIS TREŚCI

WSTĘP 3

1. ZAKRES I CELE ANALIZY FINANSOWEJ 5

1.1. Istota, przedmiot i zakres analizy finansowej 5

1.2. Rodzaje analizy finansowej 11

1.3. Metody analizy finansowej 15

1.4. Charakterystyka sprawozdań finansowych wykorzystywanych jako źródła

informacji w analizach finansowych 19

1.4.1. Bilans 23

1.4.2. Rachunek zysków i strat 26

1.4.3. Rachunek przepływów środków pieniężnych 29

2. CHARAKTERYSTYKA FIRMY WAWEL S.A. 33

2.1. Rys historyczny 33

2.2. Zasoby ludzkie 34

2.3. Struktura organizacyjna 35

2.4.  Przedmiot działalności Spółki 37

2.5. Charakterystyka rynku, na jakim działa Spółka 38

2.6. Otoczenie konkurencyjne Spółki 39

3. ANALIZA SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH 40

3.1. Analiza sytuacji majątkowej w oparciu o aktywa bilansu 40

3.2. Analiza sytuacji kapitałowej na podstawie pasywów bilansu 47

3.3. Relacje pomiędzy strukturą majątku i kapitałów 54

3.4. Wstępna ocena księgowej wielkości wyniku finansowego 56

3.5. Analiza pionowa i pozioma rachunku z przepływów środków pieniężnych 61

4.  WYKORZYSTANIE ANALIZY WSKAŹNIKOWEJ DO OCENY

DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA 70

4.1. Analiza płynności finansowej 71

4.2. Wskaźnikowa ocena rentowności 74

4.3. Ocena sprawności działania 78

4.4. Analiza wspomagania finansowego 81

ZAKOŃCZENIE 85

BIBLIOGRAFIA 87

SPIS TABEL 88

SPIS RYSUNKÓW 90

WSTĘP

Analiza finansowa to część analizy ekonomicznej, która polega na rozpatrywaniu

zjawisk i procesów finansowych, które pokazują efektywność działania

przedsiębiorstwa. Analiza ta stanowi najstarszy historycznie dział analizy

ekonomicznej. Początkowo opierała się ona tylko na analizie bilansu oraz rachunku

wyników. Pierwsze próby oceny wskaźników finansowych przedsiębiorstwa zostały

dokonane w drugiej połowie XIX stulecia. Porównanie bilansu zostało

zapoczątkowane w 1870 r. przez L.Cohstaedt- twórcy dziennikarskiej krytyki bilansu.1

W obecnej praktyce gospodarczej analiza finansowa jest tą częścią analizy

ekonomicznej, która stanowi najwyższy stopień jej uogólnienia. Swym zakresem

obejmuje całokształt zagadnień związanych z działalnością gospodarczą

przedsiębiorstwa. Analiza finansowa swoim obszarem obejmuje: wynik finansowy,

koszty i przychody ze sprzedaży, sytuację majątkową oraz finansową, analizę pozycji

finansowej przedsiębiorstwa. Syntetyczne ujęcie tych zagadnień pozwala szybki

pomiar, ocenę wyników i sytuacji ekonomicznej samego przedsiębiorstwa.

Celem mojej pracy jest przedstawienie przydatności analizy finansowej w

ocenie kształtowania się sytuacji finansowej wybranego przedsiębiorstwa w jego

trzyletnim okresie działalności.

Praca składa się z czterech rozdziałów. Pierwszy z nich umożliwia bliższe

zapoznanie się z tematyką analizy finansowej będącej instrumentem

wykorzystywanym do sprawnego zarządzenia przedsiębiorstwem. Rozdział pierwszy

wyjaśnia pojęcie i przedmiot analizy oraz charakteryzuje jej podstawowe metody.

Ponadto przedstawia podstawowe sprawozdania finansowe, ich budowę oraz

przydatność w analizie finansowej jak również podstawy prawne ich sporządzania.

W rozdziale drugim przedstawiona została ogólna charakterystyka spółki

będącej obiektem badań. Przedstawiono genezę i rozwój przedsiębiorstwa, jego

1 T. Waśniewski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, FRR w Polsce, Warszawa 1997, s. 14.

strukturę organizacyjną, a także charakterystykę produkcji oraz jej rozmiary.

Omówiono również sytuację w otoczeniu konkurencyjnym.

Analiza finansowa spółki akcyjnej XYZ została zawarta w rozdziale trzecim i

czwartym. Analizą został objęty bilans spółki sporządzony na koniec lat 2008-2010,

rachunek zysków i strat oraz rachunek przepływów pieniężnych. Rozdział trzeci

dotyczy analizy wstępnej, a rozdział czwarty obejmuje analizę wskaźnikową.

Praca napisana została w oparciu o literaturę z zakresu analizy finansowej oraz

zarządzania finansami przedsiębiorstw.

ROZDZIAŁ 1

ZAKRES I CELE ANALIZY FINANSOWEJ

1.1. Istota, przedmiot i zakres analizy finansowej

W działalności gospodarczej każdego przedsiębiorstwa powinno się stosować zasadę

racjonalnego gospodarowania, tj. takiego prowadzenia działalności, aby przy danym

nakładzie środków, uzyskać maksymalny stopień realizacji celu, albo przy danym

stopniu realizacji celu użyć minimalnego nakładu. Przestrzeganie i pogłębianie

stosowania zasady racjonalnego gospodarowania możliwe jest poprzez dokładne

poznanie mechanizmu funkcjonowania przedsiębiorstwa, jego funkcji wewnętrznych i

zewnętrznych, czynników kształtujących różne przejawy działalności i jej efekty

ekonomiczne. Narzędziem do tego służącym jest analiza.

Analiza jest to metoda badawcza polegająca na rozbiorze, rozłożeniu określonej

całości na składniki i badaniu poszczególnych cech, właściwości przedmiotu.2

2 Z. Leszczyński, A. Skowronek–Mielczarek, Analiza ekonomiczno – finansowa firmy, Difin, Warszawa 2000, s.13.

Przez analizę rozumie się także opracowanie diagnostyczne (dokument) lub czynności,

które zmierzają do postawienia diagnozy gospodarczej. Analiza jest metodą

postępowania naukowego, polegająca na dzieleniu danej całości na części i następnie

rozpatrywaniu każdej części z osobna.

Może mieć ona dwojaki cel3:

1. wykrycie struktury badanej całości, związków i zależności występujących między

elementami strukturalnymi oraz pomiędzy każdym elementem, a całością (tj. analiza

strukturalna)

2. poznanie mechanizmu funkcjonowania badanej całości, zmian, jakie w niej mają

miejsce, identyfikację czynników oddziałujących na tę całość oraz kierunku i

natężenia wpływu poszczególnych czynników na stwierdzone zmiany (tj. analiza

przyczynowa).

Jednym z głównych źródeł informacji niezbędnej dla potrzeb zarządzania

przedsiębiorstwem jest analiza ekonomiczna, a w jej ramach analiza finansowa.

Pojęcie analizy ekonomicznej może być różnie definiowane, zależnie od tego, czy

dotyczy ono teorii, czy praktyki gospodarowania, oraz zakresu i sytuacji, z jaką

wiążemy to wyrażenie. Mając na uwadze funkcję gospodarczą analizy, obejmującą

działania praktyczne, przez analizę ekonomiczną rozumie się czynności badawcze

dotyczące stanu ekonomicznego i działalności jednostki gospodarczej zmierzającej do

postawienia diagnozy charakteryzującej całość sytuacji ekonomicznej i społecznej

badanej organizacji gospodarczej. Istotą analizy jest wszechstronne badanie zjawisk

gospodarczych, uwzględniające ich wzajemne powiązania i wykorzystujące wszystkie

dostępne materiały źródłowe. Analiza ekonomiczna polega najczęściej na podziale

badanego zjawiska na części składowe, badaniu związków między nimi oraz między

poszczególnymi częściami, a całością badanego zjawiska.4

Charakter przedmiotu oraz zakres analizy ekonomicznej jest niejednolity i zależy od:

podmiotu, który dokonuje analizy,

celu przeprowadzonych badań,

3 L. Bednarski, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Akademia Ekonomiczna Wrocław 1998 s. 10

4 D. Dębski: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, WSiP, Warszawa 2006, s. 172-173

stanu prawnego badanej jednostki,

obowiązujących zasad rachunkowości.

Podstawowe składowe przedmiotu analizy ekonomicznej to:

stan ekonomiczny,

wyniki ekonomiczne,

organizacja i metody gospodarowania.

Stan ekonomiczny – ujmuje statycznie przedmiot analizy ekonomicznej (określa go na

dzień bilansowy). Pozwala na scharakteryzowanie wyposażenia przedsiębiorstwa w

majątek trwały (aktywa) i obrotowy, oraz źródła pokrycia jego majątku w podziela na

kapitały własne i obce. Związane jest to z sytuacją finansową przedsiębiorstwa, jego

zdolnością płatniczą i kredytową, efektywnym lokowaniem wolnych środków

pieniężnych.

Wyniki ekonomiczne – stanowią zaś dynamiczny element przedmiotu analizy

ekonomicznej, określają one efekty działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

Ustalane są one w odniesieniu do pewnego okresu obrotowego. Analizie podlega

wynik finansowy netto całokształtu działalności oraz wyniki cząstkowe uzyskane w

poszczególnych jej rodzajach, jak również czynniki kształtujące wynik finansowy

przedsiębiorstwa.

Organizacja i metody gospodarowania obejmują sposób powiązania komórek

organizacyjnych i zakres ich zadań, organizację pracy ludzi i wyposażenia

majątkowego, organizację poszczególnych sfer działania podmiotu gospodarczego,

ocenę efektywności wdrażanych przedsięwzięć inwestycyjnych, motywację kadry

menadżerskiej i pracowników oraz nadzór korporacyjny.5

Analiza finansowa jest jedynie częścią składową analizy ekonomicznej, która

rozpatruje zjawiska gospodarcze występujące globalnie w gospodarce, a także

5 M. Jerzemowska, Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006, s. 14, 15.

zjawiska gospodarcze dotyczące pojedynczych jednostek gospodarczych. W analizie

ekonomicznej wyodrębnia się:6

analizę mikroekonomiczną i makroekonomiczna,

analizę finansową,

analizę techniczno-ekonomiczną.

Podział analizy ekonomicznej przedstawia rysunek 1.1.

1.1 Podział analizy ekonomicznej

Źródło: Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN,

Warszawa 2000, s. 16

Analiza finansowa początkowo opierała się tylko na analizie bilansu oraz rachunku

wyników. Obecnie jej istota ma szerszy zakres. Analiza finansowa jest najważniejszym

narzędziem badawczym oceny działalności, której istotą jest rozpatrywanie określonych

6 L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2001, s. 7.

zjawisk i procesów finansowych odzwierciedlających efektywność działania całego

przedsiębiorstwa.7

W obecnej praktyce gospodarczej analiza finansowa obejmuje swym zakresem

całokształt zagadnień związanych z działalnością gospodarczą przedsiębiorstwa. Do

zagadnień tych należą: wynik finansowy, koszty i przychody ze sprzedaży, sytuacja

finansowa oraz majątkowa przedsiębiorstwa, analiza pozycji finansowej

przedsiębiorstwa. Syntetyczne ujęcie tych zagadnień umożliwia dokonanie szybkiego

pomiaru, oceny wyników i sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa. Wyniki uzyskane

w analizie finansowej znajdują powszechne zastosowanie w życiu gospodarczym.

Istotę analizy finansowej przedstawia rysunek 1.2.

Rysunek 1.2. Istota analizy finansowej

Źródło: Opracowanie własne.

Atrybuty współczesnej analizy finansowej można wskazać biorąc pod uwagę stan

wiedzy z nauki o przedsiębiorstwie, jego warunki funkcjonowania. Najważniejszymi

atrybutami są:8

przechodzenie do ocen wartościujących i wyjaśniających stan i zdarzenia

występujące w przedsiębiorstwie, a odchodzi się od ich opisów konstatujących,

formułowanie wniosków na podstawie danych liczbowych zawartych

w sprawozdaniu finansowym, a także na podstawie opisów jakościowych

7 E. Nowak, Analiza sprawozdań finansowych, s. 318 W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, s. 19, 20.

dotyczących np. analizy rynku,

analizowanie występujących zjawisk i procesów nie tylko w przeszłości, ale

również objęcie analizą bieżącą działalność gospodarczą w celu stawiania

prognoz,

rozpatrywanie osiągnięć przedsiębiorstwa na tle osiągnięć otoczenia.

Ujęcie ogólne współczesnej analizy finansowej obejmuje:9

analizę efektywności ekonomicznej działalności przedsiębiorstwa,

analizę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Analiza finansowa jest uważana jako najważniejsze narzędzie badawczym oceny

działalności jednostki gospodarczej. W literaturze przedmiot analizy finansowej jest

traktowany bardzo szeroko, na co wskazuje różnorodności definicji. Potwierdzenie

różnorodności poglądów w tej kwestii przedstawia tabela 1.1.10

Tabela 1.1 Analiza finansowa- poglądy różnych autorów

B. Wersty płynność finansowa, zadłużenie, zarządzanie aktywami, rentowność, wartość rynkowa

L. Bednarski majątek przedsiębiorstwa, źródła pokrycia majątku, zdolność

9 M. Walczak, Prospektywna analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998r., s. 50

10 W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, s. 21-22.

płatnicza, przychody, koszty i wynik finansowy, organizacja i metody gospodarowania

T. Waśniewskiefektywność gospodarowania, płynność finansowa, zadłużenie

ryzyko firm, aktywność ekonomiczna, rynek kapitałowy

W. Jeleńdynamika działalności przedsiębiorstwa, opłacalność, płynność finansowa, zwrotność kapitału, efektywność majątku

E. Kurtysprzychody, koszty własne, wynik finansowy, rentowność, efektywność przedsięwzięć, stan finansowy

J. Szczepaniakefektywność gospodarowania, siła dochodowa, rentowność, sytuacja majątkowa, sytuacja finansowa

J. Skowroński

(koncepcje UE)

efektywność działalności, płynność finansowa, rentowność kapitałów, rentowność lokat kapitałowych

Źródło: Opracowanie własne

Poglądy wymienionych autorów na temat przedmiotu analizy finansowej są

zróżnicowane jednak dobrze charakteryzują, czym się zajmuje. Podkreśla się, że

przedmiotem analizy finansowej są takie wielkości ekonomiczne, które charakteryzują

działalność jednostki gospodarczej.

Zakres przedmiotowy analizy finansowej to:11

zasoby majątkowe,

stan finansowy,

wyniki działalności jednostki gospodarczej.

Zasoby majątkowe to obok zasobów naturalnych element bogactwa narodowego.

Zasoby majątkowe to z jednej strony stan wyposażenia kraju w budynki, budowle oraz

urządzenia. Z drugiej strony zasoby majątkowe obejmują także wyposażenie

gospodarstw domowych w narzędzia pracy, przedmioty pracy oraz trwałe dobra

konsumpcyjne. Zasoby majątkowe to inaczej aktywa- „kontrolowane przez

przedsiębiorstwo zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w

11 E. Nowak, Analiza sprawozdań finansowych, s. 31.

wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki

korzyści ekonomicznych”.12

Stan finansowy jest ujęciem statycznym przedmiotu analizy. Ustala się go na

określony moment. Składa się on z trzech elementów : stan wyposażenia

przedsiębiorstwa w składniki majątku trwałego i obrotowego, środki zaangażowane w

inwestycje i wartości niematerialne oraz finansowe pokrycie tych składników z

kapitałów własnych lub obcych.

Wynik finansowy jest ujęciem dynamicznym i ustalany jest za pewien okres czasu

jako suma wyników narastających w ciągu miesiąca, kwartału lub roku. Wyniki

finansowe to zyski lub straty ujęte w wielkościach brutto lub netto. Mają na nie wpływ

takie czynniki jak: przychody ze sprzedaży, koszty własne, rozliczenia w formie

podatków, dotacje, dywidendy, itp. Osiągnięty wynik finansowy prowadzi do

dodatnich lub ujemnych zmian stanu finansowego przedsiębiorstwa. Jest to ścisła

zależność statystycznego i dynamicznego ujęcia przedmiotu analizy.13

W analizie sytuacji w przedsiębiorstwie równie ważny jest jej zakres czasowy,

przestrzenny i podmiotowy. Bardziej szczegółowy jej zakres i przedmiot przedstawia

rysunek 1.3.14

Rysunek 1.3. Szczegółowy zakres i przedmiot analizy finansowej

12 Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 roku, art. 3 ust. 1 pkt. 1213 L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, s. 1114 W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, s.23

Źródło: Opracowanie własne.

Przedmiot analizy finansowej zależy:15

kto dokonuje analizy finansowej jednostki,

w jakim celu zostaje przeprowadzona,

jakimi dysponujemy danymi liczbowy.

Obserwując proces łączenia się przedsiębiorstw należy wspomnieć o analizie

finansowej wewnętrznej i zewnętrznej. W analizie finansowej wewnętrznej

najważniejszą kwestią jest wyjaśnienie przyczyn niekorzystnych zmian badanego

15 W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, s.26

problemu. Analiza wewnętrzna wymaga pogłębionych badań, wykorzystując dane

liczbowe ewidencji księgowej lub statystyki przedsiębiorstwa.

Głównym celem analizy finansowej jest dostarczenie użytkownikom odpowiednio

przetworzonych informacji analitycznych, które są następnie wykorzystywane przy

ocenie sytuacji jednostki gospodarczej oraz przy podejmowaniu racjonalnych

decyzji.16

1.2. Rodzaje analizy finansowej

Rosnąca w gospodarce rynkowej rola analizy finansowej powoduje, że w teorii

i praktyce zaczyna wyróżniać się ze względu na kryteria różne jej rodzaje.

Podstawowe kryteria podziału i rodzaje analizy finansowej przedstawia tabela 1.2.17

Tabela 1.2. Rodzaje analizy finansowej ze względu na kryteria

\

16 L. Bednarski, Analiza Finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2001, s.10.

17 W. Gabrusewicz op. cit., s. 29.

Źródło: W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 28

Jak wynika z tabeli 1.2 przyjmując za kryterium metodę badań wyróżnia się trzy

rodzaje analiz:

Kryterium podziału Rodzaje analizy finansowej

Analiza funkcjonalna

Analiza kompleksowa

Analiza decyzyjna

Przyjęta metoda badań

Zakres przedmiotowy badań Analiza całościowa Analiza odcinkowa

Szczegółowość badań Analiza ogólna Analiza szczegółowa

Forma badań Analiza wskaźnikowa Analiza rozliczeniowa

Czas objęty analizą Analiza retrospektywna Analiza bieżąca Analiza prospektywna

Zakres przestrzenny badań

Analiza pojedynczego przedsiębiorstwa

Analiza międzyzakładowa

Przeznaczenie analizy Analiza wewnętrzna Analiza zewnętrzna

analiza funkcyjna,

analiza kompleksowa,

analiza decyzyjna.

Analiza funkcjonalna jest zaliczana do najstarszych rodzajów analizy ekonomicznej i

analizy finansowej. Polega na badaniu odcinkowych zjawisk występujących w

przedsiębiorstwie, często bez dostatecznego ich powiązania z innymi zjawiskami.

Analiza ta może zostać przeprowadzona przez osoby odpowiedzialne za te zjawiska w

przedsiębiorstwie, a więc takie osoby, które dobrze znają dane zjawisko, bowiem to

pozwala na skrócenie czas jaki będziemy musieli poświęcić analizie.18

Analiza kompleksowa swoim zakresem obejmuje całość zjawisk jakie mają miejsce w

przedsiębiorstwie w określonym czasie we wzajemnych związkach i

uwarunkowaniach. Jeżeli chodzi o przeprowadzenie tej analizy to jest ona trudniejsza i

pochłania więcej czasu oraz wymaga całościowego spojrzenia na przedsiębiorstwo.

Każde ze zjawisk powinno być rozpatrywane z punktu widzenia końcowego celu

przedsiębiorstwa, z tego też powodu analiza ta jest doskonalszym narzędziem

poznania jak i oceny zjawisk gospodarczych, które zachodzą w przedsiębiorstwie.19

Analiza decyzyjna ukierunkowana jest na dostarczenie informacji, które ułatwiają

podjęcie odpowiedniej decyzji w przedsiębiorstwie. Bada ona zjawiska w układzie

przyczynowo-skutkowym oraz chronologicznym, ponieważ chodzi o odpowiedź na

pytanie: jaką decyzję należy podjąć, by jej skutki wpłynęły pozytywnie na wyniki

przedsiębiorstwa. Zakres tej analizy zależy zarówno od charakteru jak i złożoności

problemu, który jest rozpatrywany.20

Inne kryterium podziału, jakim jest zakres zagadnień objętych analizą wyróżniamy:

18 W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 28-2919 Tamże, s. 3020 Tamże, s.30

analiza całościowa,

analiza odcinkowa (problemowa, częściowa).

Analiza całościowa dotyczy wszystkich zjawisk występujących w przedsiębiorstwie.

W zależności od jej celów mogą być zastosowane badania o charakterze ogólnym lub

szczegółowym. Badania ogólne obejmują całościowe wyniki przedsiębiorstwa,

natomiast szczegółowe zajmują się konkretnymi problemami, uwidaczniają źródła

sukcesów i przyczyny niepowodzeń.

Analiza odcinkowa polega na odrębnym badaniu rożnych dziedzin działalności np.:

produkcji, kosztów. Przy badaniach odcinkowych zawęża się wpływ czynników

kształtujących badane zjawisko do bliskich zależności, bez stwierdzania następstw w

innych dziedzinach działalności. Różni się od analizy całościowej innym przedziałem

czasu.

Stopień szczegółowości badań jest podstawą podziału na:

analiza ogólna,

analiza szczegółowa.

Analiza ogólna obejmuje całokształt działalności, której prace badawcze opierają się

na wąskiej grupie odpowiednio dobranych wskaźników syntetycznych. Stanowi ona

podstawę do podejmowania bieżących oraz rozwojowych decyzji dotyczących całego

przedsiębiorstwa.

Analiza szczegółowa polega na badaniu określonego odcinka działalności, względnie

określonego problemu, w sposób szczegółowy, oparty na szerokim zakresie informacji

i wskaźników umożliwiających uchwycenie zależności przyczynowo-skutkowych

między badanymi zjawiskami. Jej wadą jest duża czasochłonność.

Forma prowadzenia badań jest kolejnym kryterium dzielące analizę finansową na:

analizę wskaźnikową,

analizę rozliczeniową.

Analiza wskaźnikowa dostarcza informacji o sytuacji finansowej i wynikach

działalności gospodarczej badanej firmy na podstawie zbioru wskaźników logicznie ze

sobą powiązanych. Aby przy pomocy analizy wskaźnikowej móc dokonać

prawidłowej oceny analizowanych zjawisk ważne jest przestrzeganie procedury

postępowania.

Analizę rozliczeniową charakteryzuje większa wartość poznawcza, która polega na

badaniu i ocenie związków i współzależności występującymi między poszczególnymi

zjawiskami. Dzięki temu możliwa jest identyfikacja czynników kształtujących badane

procesy i zjawiska oraz pełniejsza ocena ich oddziaływania na wyniki działalności

jednostki gospodarczej.21

Ze względu na czas objęty analizą można podzielić ją na:

Analizę retrospektywną (ex post),

Analizę bieżącą (operatywna),

Analizę prospektywną (ex ante).

Analiza ex post (retrospektywna) jest jedną z najlepiej opracowanych rodzajów

analizy ekonomicznej. Jej głównym celem jest przeprowadzenie badań strukturalnych

oraz przyczynowych w odniesieniu do zdarzeń, które wcześniej miały miejsce w

gospodarce w określonym przedziale czasu. Wyniki tej analizy pozwalają wyjaśnić

zmiany, jakie nastąpiły w przedsiębiorstwie jako całości, ale także w poszczególnych

jego okresach jego działalności. Ponadto otrzymane wyniki pomogą nam zapobiec

niepożądanym zmianom, które mogą mieć miejsce w przyszłości oraz pozwolą nam na

utrwalenie korzystnych tendencji w zarządzaniu obiektami gospodarczymi.22

21 W. Gabrusewicz, op. cit., s. 31.22 L. Bednarski, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa,

Akademia Ekonomiczna Wrocław 1998 s. 14

Analiza bieżąca ma na celu przygotowanie informacji analitycznych o procesach i

zjawiskach

gospodarczych, ich wynikach w relatywnie krótkich odcinkach czasu – zmiana, dzień,

dekada. Analizę tę wykorzystuje się przede wszystkim w tych ogniwach

przedsiębiorstwa, gdzie prawidłowy przebieg procesów ma ważne znaczenie z punktu

widzenia ostatecznych wyników pracy przedsiębiorstwa

Analiza ex ante pozwala nam na ustalenie wyników przewidywanych procesów

gospodarczych we wszystkich dziedzinach działalności oraz w całym

przedsiębiorstwie. Jednocześnie uwzględnia czynniki, które działały wcześniej i te,

które mogą pojawić się w przyszłości. Analizę tą wykorzystuje się we wszystkich

procesach decyzyjnych, a w szczególności w procesie planowania. Pozwala nam ona

na ustalenie skutków rozpatrywanych wariantów planistycznych, a także daje nam

możliwość nakreślenia w miarę wyraźnego obrazu gospodarczego przedsiębiorstwa

dla każdego wariantu działania.23

1.3. Metody analizy finansowej

Istnieją różne definicje pojęcia „metoda”. Każdy autor definiuje ją w inny sposoby.

S. Kamiński definiuje metodę jako: „ powtarzalny sposób działania zwiększający jego

sprawność, sposób, który jest wyznaczony za pomocą spójnego zbioru reguł”,

„ świadomie i systematycznie stosowany, wzorcowy dobór i układ elementarnych

czynności”.24 S. Nowak definiuje metodę jako: „ określony, powtarzalny i wyuczalny

sposób- schemat lub wzór- postępowania, świadomie skierowanego na realizację

pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu”.25 Jeszcze inną

definicję metody przedstawia Z. Hajduk: „ Metoda = sposób postępowania- określony

przez pewne dyrektywy, reguły, wytyczne; - powtarzalny, systematyczny; - stosowany

celowo i świadomie; - zawierający element normatywny, wartościujący ( jak należy

postępować)”.26

23 L. Bednarski, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Akademia Ekonomiczna Wrocław 1998 s. 14-15

24 S. Kamiński: Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin 1992, s. 20125 S. Nowak: Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985, s. 1926 Z. Hajduk: Ogólna metodologia nauk, Lublin 2001, s. 104-107

Analiza finansowa posługuje się metodami ogólnymi i szczegółowymi. Metody ogólne

są oparte na poprawnym myśleniu, kojarzeniu faktów i skutków oraz na wyciągnięciu

prawidłowych wniosków. Metody te opierają się więc na zasadach logiki. Metody

szczegółowe są pogłębieniem metod ogólnych, pozwalają one na ustalenie zmian

rozpatrywanych zjawisk, wyjaśnieniu przyczyn i skutków tych zmian oraz na

rozpatrywaniu zależności, które występują między analizowanymi zjawiskami.27

W analizie finansowej wykorzystywane są 3 podstawowe metody ogólne:28

metoda indukcji,

metoda dedukcji,

metoda redukcji.

Za podstawowe kryterium pozwalające rozróżnić te metody służy kolejność

rozpatrywanych zjawisk.

W metodzie indukcyjnej analizę rozpoczyna się od zjawisk szczegółowych,

elementarnych, przyczynowych i stopniowo przechodzi się do uogólnień i wniosków,

jako syntezy procesu analitycznego. Metodę indukcyjną zamiennie nazywa się metodą

scalania, ponieważ cechuje ją następujący przebieg:29

Źródło: W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 37

Istotą metody indukcyjnej jest formułowanie uogólnień na podstawie szczegółowego

rozpoznania zjawisk cząstkowych. Analiza przeprowadzona przy pomocy metody

indukcyjnej rozpoczyna się od zbadania wszystkich obszarów działalności 27 W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 3728 Tamże, s. 3729 Tamże, s. 37

od szczegółu do ogółu

od czynników do wyników

od przyczyn do skutków

przedsiębiorstwa, wykorzystania zaangażowanych czynników i następnie ustalenia

jaki wpływ ma gospodarowanie tymi czynnikami na wynik finansowy

przedsiębiorstwa.30

Metoda dedukcji przyjmuje kierunek odwrotny niż metoda indukcji, bowiem

wychodzi ona od ogólnego sformułowania problemu badawczego w ujęciu

syntetycznym i stopniowo przechodzi do szczegółów, które pozwalają objaśnić

przyczyny jak i skutki zmian jakie miały miejsce w zjawiskach ogólnych.31

Źródło: W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 37

Metoda dedukcyjna rozpoczyna analizę finansową od analizy wyników finansowych,

następnie bada czynniki, które miały istotny wpływ na wielkość i zmianę wyniku

finansowego.32

Metoda redukcji zwana także metodą weryfikacji składa się z trzech elementów:33

1. sformułowania tez i wniosków syntezy wstępnej,

30 W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 37-3831 Tamże, s. 3832 Tamże, s. 3833 W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 39

od ogółu do szczegółu

od wyników do czynników

od skutków do przyczyn

2. zweryfikowanie prawdziwości tez i wniosków wstępnych w postępowaniu

analitycznym,

3. podsumowania ustaleń dokonanych w trakcie weryfikacji i sformułowania

syntezy końcowej.

Metoda redukcji wymaga sformułowania problemu, przeprowadzeniu badań

analitycznych, które potwierdzą lub odrzucą wstępne ustalenia, konieczna jest

także synteza końcowa. Metoda ta charakteryzuje się tym, że jest trudna w

stosowaniu, a od analityka wymaga dobrej znajomości zagadnień funkcjonowania

przedsiębiorstwa, a także dobrego opanowania warsztatu badawczego.34

Metody ogólne wskazują nam jaki kierunek badań został przyjęty. Specyfikacja

poszczególnych problemów badawczych wymaga zastosowania prawidłowo

dobranych metod szczegółowych, które pozwalają na opis badanego zjawiska oraz na

badania o charakterze przyczynowym.35

Szczegółowe metody analizy finansowej najczęściej dzieli się na:36

metody analizy jakościowej,

metody analizy ilościowej.

Zaliczane do metod szczegółowych, metody analizy jakościowej (zwane również

metodami opisowymi), przedstawiają badane związki i zależności w formie opisowej,

werbalnej, bez prób nadawania im ilościowego niezależnego wyrazu. Polegają głównie

na opisie wielkości, dynamiki i struktury rozpatrywanych zjawisk. Zaletą omawianych

metod jest ich prostota i związana z tym duża łatwość w praktycznym ich stosowaniu.

Ich wadą natomiast jest to, że nie pozwalają na dokładną kwalifikację zależności

istniejących pomiędzy badanymi zjawiskami. Pomimo wad metody jakościowe

powinny być w dalszym ciągu stosowane w analizie, lecz głównie we wstępnej jej

fazie.37

34 Tamże, s. 3935 Tamże, s. 3936 Tamże, s. 4037 W. Gabrusewicz, op. cit., s. 36-40.

Zdecydowaną przewagę nad metodami jakościowymi mają metody ilościowe. Wyniki

osiągnięte za pomocą metod jakościowych wynikają z doświadczenia badacza oraz

jego wiedzy. W analizie finansowej zastosowanie znajduje wiele metod ilościowych.

Dokonując podziału ze względu na stopień wnikliwości można wyróżnić metody:38

metody porównań,

metody deterministyczne,

metody stochastyczne.

Metoda porównań (metoda odchyleń) polega na porównaniu badanych zjawisk z

innymi wielkościami oraz ustaleniu różnic między cechami porównywanych zjawisk.

W metodzie tej ocenia się zawsze przynajmniej dwie kategorie liczb. Jedna wyraża

stan faktyczny, a druga stanowi podstawę porównań. W rezultacie otrzymuje się

różnice dodatnie lub ujemne – zachodzące pomiędzy porównywanymi wielkościami.

Przedmiotem porównań mogą być liczby względne i bezwzględne. Proste porównania

polegają na obliczeniu różnic w porównywalnych zjawiskach, lecz uzyskane

odchylenia nie stanowią podstawy do oceny zaistniałych przyczyn, przez co nie mają

wartości poznawczej. Ocena opisowa oparta na przypuszczeniach nie pozwala na

właściwą ocenę zarówno przyczyn pierwotnych występowania odchyleń, jak i

wtórnych dotyczących stopnia oddziaływania.

W takim wypadku konieczne jest przeprowadzenie analizy przyczynowej, w której

zakłada się szczegółowe i wymierne określenie wpływu poszczególnych czynników na

powstałe odchylenia39.

Metody deterministyczne mają za zadanie ustalić, jaka część odchylenia badanej

wielkości ekonomicznej wynika z działania poszczególnych czynników. Z góry są

38 W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 4139 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, K. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, op. cit., s. 32.

oznaczone zarówno postać zależności, jak też rodzaj i liczba czynników określających

tę wielkość. Do podstawowych metod deterministycznych, wykorzystywanych

powszechnie w analizie finansowej, należą: metoda podstawień łańcuchowych,

metoda różnicowania, metoda różnic cząstkowych, metoda funkcyjna, metoda

logarytmiczna40.

Metody stochastyczne są bardziej precyzyjne niż metody deterministyczne, ponieważ

uwzględnia się w nich nie tylko wpływ czynników podstawowych na badane zjawisko,

ale także oddziaływanie czynników drugorzędnych i przypadkowych. Liczba

czynników wynika z przeprowadzonego rozpoznania w analizie wstępnej. Metody

stochastyczne pozwalają na szersze ujęcie związków między zjawiskami

gospodarczymi i ściślejsze przypisanie im ilościowego wyrazu.41

1.4. Charakterystyka sprawozdań finansowych wykorzystywanych jako źródła

informacji w analizach finansowych

Sprawozdania finansowe jednostki stanowią końcowy produkt systemu rachunkowości

finansowej, są one efektem pomiaru działalności prowadzonej przez jednostkę. Ich

celem jest dostarczenie informacji dla decyzji ekonomicznych. Sprawozdania

finansowe powinny dotyczyć rzeczywistości gospodarczej przedsiębiorstwa, które

zawierają posegregowane, przetworzone dane o zdarzeniach gospodarczych i

transakcjach.

Wyniki analizy finansowej są zależne od rodzaju, zawartości i jakości materiałów

źródłowych. Jeżeli podstawą do podjęcia decyzji będą materiały niekompletne,

niewiarygodne czy niestarannie zweryfikowane uniemożliwią wyprowadzenie

poprawnych wniosków.

Materiały źródłowe analizy finansowej można podzielić na:42

40 Sprawozdania finansowe i ich analiza. Analiza finansowa, red. B. Micherda 2005, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2005, s. 28.41 https://docs.google.com/metodystochastyczne42 W. Gabrusewicz, 2007, s. 34.

materiały wewnętrzne, które zawierają informacje pochodzące z wewnątrz

przedsiębiorstwa,

materiały zewnętrzne, które informują o otoczeniu, czyli zewnętrznych

warunkach funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Głównym źródłem danych o przedsiębiorstwie są materiały wewnętrzne, które mogą

mieć charakter ewidencyjny i pozaewidencyjny. Zasadnicze znaczenie mają materiały

ewidencyjne, gdyż są wynikiem przyjętych zasad ewidencji ekonomicznej. Zasady

ewidencyjne funkcjonujące w przedsiębiorstwie są uregulowane obligatoryjnym

przepisami prawa, mogą również wynikać z wewnętrznych zasad ewidencyjnych

służących wewnętrznemu zarządzaniu. Wśród materiałów ewidencyjnych można

wyróżnić: pierwotną i wtórną dokumentację operacji gospodarczych, analityczne i

syntetyczne urządzenia ewidencyjne, sprawozdawczość opartą na treściach

wynikających z zapisów dokonanych w urządzeniach ewidencyjnych.

Materiały źródłowe pozaewidencyjne mają charakter pomocniczy, uzupełniający,

jednakże ich brak lub niekompletność może utrudnić lub uniemożliwić

przeprowadzenie analizy w wybranym zakresie. Dane pozaewidencyjne obejmują43:

wyniki poprzednich analiz,

opracowane dane postulowane, a także pozostałe dane postulowane,

protokoły z przeprowadzonych kontroli i rewizji zarówno przez organy

zewnętrzne jak i zewnętrzne, a także wnioski po kontrolne,

protokoły z posiedzeń zarządu i rad nadzorczych,

informacje pochodzące od kompetentnych pracowników.

Do oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa wykorzystywane są także materiały

zewnętrzne dotyczące jego otoczenia. Dostarczają one informacji wyjaśniających

uwarunkowania danej działalności oraz umożliwiają porównania z wynikami innych 43 M. Walczak, Analiza finansowa w zarządzaniu, Difin, Warszawa 2007, s. 72.

podmiotów funkcjonujących w otoczeniu rynkowym, co pozwala ocenić skale sukcesu

lub porażki finansowej firmy. Typowym ewidencyjnym materiałem źródłowym

wykorzystywanym w analizie jest sprawozdawczość przedsiębiorstwa.

Klasyfikowana może być według różnych kryteriów:44

częstotliwości sporządzania sprawozdań,

odbiorców sprawozdań,

obowiązku sporządzania sprawozdań,

zakresu przedmiotowego.

Obowiązku jednostki jest przygotowanie w jednostce dokumentów sprawozdawczych.

Sprawozdania te są obligatoryjne, wymagane regulacjami prawnymi dotyczącymi

między innymi ustawy o rachunkowości, statystyki finansowej, obrotu giełdowego.

W zależności od zakresu przedmiotowego danych źródłowych sprawozdawczość

dzieli się na rzeczową i finansową. Sprawozdawczość rzeczowa stanowi materiały

źródłowe do analizy techniczno – ekonomicznej, natomiast sprawozdawczość

finansowa służy przede wszystkim potrzebom analizy finansowej. Zakres

przedmiotowy sprawozdawczości wyniki z charakteru prowadzonej działalności, jego

struktury organizacyjnej i powiązań kapitałowych. Sporządzany jest z różną

częstotliwością i szczegółowością.

By dokonać oceny działalności każdego przedsiębiorstwa niezbędne jest roczne sprawozdanie

finansowe. Zgodnie z art. 45 ustawy o rachunkowości Sprawozdanie finansowe powinno

obejmować:45

44 E. Siemińska, Finansowa kondycja firmy, Warszawa 2003, s. 41.45 Ustawa z dnia 29 września 1994r. o rachunkowości, art. 45, ust. 2.

1) bilans,

2) rachunek zysków i strat,

3) informacje dodatkowe, obejmujące wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz

dodatkowe informacje i objaśnienia.

Do pozostałych sprawozdań finansowych potrzebnych do oceny finansowej przedsiębiorstwa należy:

pozostała sprawozdawczość sporządzana głównie na rzecz GUS,

księgi rachunkowe przedsiębiorstwa ) zestawienia obrotów i sald na kontach

syntetycznych),

dokumenty dotyczące różnych obszarów funkcjonowania przedsiębiorstwa,

oświadczenia podatkowe, sprawozdania i wnioski pokontrolne, wyniki inwentaryzacji,

plany gospodarcze przedsiębiorstw, ich programy rozwojowe, wykonywane wcześniej

bieżące analizy odcinkowe i okresowe,

rozmowy i dyskusje z przedstawicielami kadry kierowniczej,

informacje zewnętrzne dotyczące otoczenia przedsiębiorstwa pochodzące ze źródeł: GUS

i WUS, itp.

Bardzo istotne jest by zachowywać przejrzystości, rzetelności, wiarygodności i

porównywalności informacji, bowiem sprawozdawczość podlega regulacji prawnej. Podstawą

tej regulacji jest kodeks handlowy, prawo podatkowe, ustawa o rachunkowości oraz przepisy i

ustalenia określane przez Ministerstwo Finansów czy Główny Urząd Statystyczny46.

Podstawowe zasady sporządzania sprawozdań finansowych47:

46 Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek op. cit., s. 20.47 Rachunkowość finansowa przedsiębiorstwa według polskiego prawa bilansowego oraz Dyrektyw UE i MSR/MSSF część 1, praca zbiorowa pod redakcją K. Sawickiego, EKSPERT Wydawnictwo i Doradztwo, Wrocław 2009, s. 21-22.

zasada memoriału – w księgach rachunkowych jednostki należy ująć koszty i

przychody dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty.

zasada współmierności – do aktywów lub pasywów należy zaliczać przychody lub koszty

dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty,

które jeszcze nie zostały poniesione,

zasada kontynuacji działania - domniemanie, że jednostka będzie kontynuowała

działalność w dającej się przewidzieć przyszłości,

zasada ostrożnej wyceny – zgodnie z tą zasadą: elementy zysku mogą być zaliczone po ich

zrealizowaniu, koszty należy wykazać nawet takie, które zostaną uprawdopodobnione,

składniki majątku wycenia się po cenach historycznych niw wyższych od cen rynkowych.

zasada ciągłości (porównywalności) - zakłada stałe stosowanie z okresu na okres, raz

przyjętych zasad w celu zapewnienia porównywalności danych,

zasada istotności - sprawozdaniu muszą być wykazane wszystkie pozycje, które mają

istotne znaczenie dla oceny jednostki i zdarzeń gospodarczych oraz dla podejmowania

decyzji,

zasada indywidualnej wyceny (niekompensowania) - wymaga oddzielnej wyceny każdego

poszczególnego składnika aktywów i pasywów, przychodów i związanych z nimi kosztów.

Istotną rolę odgrywa dobór i weryfikacja materiałów źródłowych, ponieważ są one jednymi

z podstawowych elementów mówiących o jakości przeprowadzonej analizy. Zły

i niekompletny dobór materiałów może doprowadzić do błędnych ustaleń, a co za tym idzie,

podjęcie nieskutecznego działania. Informacje do przygotowania analizy powinny dotyczyć kilku

okresów, ponieważ tylko wtedy będzie zachowany warunek porównawczy badanych zjawisk oraz

będzie istniała możliwość określenia tendencji rozwoju poszczególnych zjawisk.

1.4.1. Bilans

Głównym sprawozdaniem i zarazem najważniejszym źródłem informacji do przeprowadzenia

analizy finansowej w przedsiębiorstwie jest bilans. Obejmuje on wartościowe zestawienie aktywów

i pasywów badanego przedsiębiorstwa na określony dzień (moment bilansowy). Bilans stanowi

podstawę sprawozdania finansowego jednostki gospodarczej, nieprzerwanie jest on przedmiotem

badań naukowych dotyczących prawidłowości, odzwierciedlania majątku, układu poszczególnych

pozycji, problematyki ustalania zasad wyceny aktywów i pasywów, wyrażania realnej wielkości

wyniku finansowego itp.48

Bilans przedstawia nam wszystkie składniki majątkowe firmy po jednej stronie oraz źródła ich

finansowania po drugiej. Suma wszystkich będących w dyspozycji firmy składników majątkowych jest

48 T. Waśniewski W. Skoczylas op. cit., s. 86.

równa sumie źródeł ich finansowania (aktywa=pasywa). Zarówno strona aktywów jak i pasywów są

uporządkowane w następujący sposób:

aktywa - uszeregowane według stopnia płynności, tj. od najmniej do najbardziej płynnych,

pasywa – według terminu wymagalności tj. od kapitałów własnych do zobowiązań

krótkoterminowych49.

To syntetyczne zestawienie obrazuje nam sytuację finansową jednostki w danym momencie czasu, tj.

w dniu, na który został sporządzony. Dane z bilansów sporządzanych dla kilku kolejnych okresów (lat)

mogą stać się przedmiotem interesującej analizy (także w ujęciu dynamicznym). Wielkości

prezentowane w bilansie są danymi zagregowanymi, odzwierciedlającymi rezultaty podjętych w

firmie decyzji inwestycyjnych, operacyjnych czy finansowych, oraz zdarzeń gospodarczych, jakie

wystąpiły w okresie sprawozdawczym. Wszystkie pozycje bilansu wymagają zatwierdzenia i

uzgodnieniu ze stanem faktycznym w drodze inwentaryzacji, wówczas istnieje podstawa do uznania

bilansu za rzetelny, prawidłowy i wiarygodny dokument.

Jako jedną z charakterystycznych cech bilansu można uznać fakt, iż przedstawiany w nim stan na

koniec okresu obrachunkowego (na ogół jest to koniec roku kalendarzowego) jest zarazem stanem

otwarcia w następnym okresie obrachunkowym. Kolejną cechą charakterystyczną bilansu jest

równowaga aktywów i pasywów (majątku i kapitałów).

Podstawowe pozycje majątku i źródeł ich finansowania

w przedsiębiorstwie przedstawia Tabela 1.3.

Tabela 1.3. Uproszczony bilans dla jednostek innych niż banki i zakłady ubezpieczeniowe

Aktywa Pasywa

49 A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa 2002, s. 30.

A. Aktywa trwałe

I. Wartości niematerialne i prawne

II. Rzeczowe aktywa trwałe

III. Należności długoterminowe

IV. Inwestycje długoterminowe

V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

A. Kapitał (fundusz) własny

I. Kapitał (fundusz) podstawowy

II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna)

III. Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna)

IV. Kapitał (fundusz) zapasowy

V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny

VI. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe

VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych

VIII. Zysk (strata) netto

IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna)

B. Aktywa obrotowe

I. Zapasy

II. Należności krótkoterminowe

III. Inwestycje krótkoterminowe

IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

I. Rezerwy na zobowiązania

II. Zobowiązania długoterminowe

III. Zobowiązania krótkoterminowe

IV. Rozliczenia międzyokresowe

Aktywa razem Pasywa razem

Źródło: S. Koc, T. Fołta, J. Godlewska; Bilans 2004, Grapa Wydawnicza INDOR Sp. z o.o., Warszawa

2005,s. 32.

Zasoby majątkowe, to kontrolowane przez jednostkę aktywa o wiarygodnie określonej

wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości

wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych. Aktywa, to te zasoby majątkowe, nad

którymi jednostka sprawuje kontrolę, i które służą jej do osiągania korzyści w formie

dopływu gotówki lub jej ekwiwalentów oraz zabezpieczenia pretensji wierzycieli.

Obejmują one majątek trwały to jest długoterminowe finansowe lokaty pieniężne i

rzeczowe, a zwłaszcza środki trwałe, wyposażenie oraz prawa i majątek obrotowy,

głównie zapasy, należności a także środki pieniężne.

Istota i funkcje aktywów trwałych i obrotowych powodują, że niezwykle ważna jest analiza sytuacji

majątkowej przedsiębiorstwa, której głównym celem jest:50

dokonanie klasyfikacji i ustalenie najważniejszych cech posiadanego majątku, badanie wielkości i zmian zasobów majątku w czasie, rozpatrzenie struktury zasobów majątkowych przedsiębiorstwa.

Aktywa trwałe zaangażowane są w przedsiębiorstwie przez okres powyżej 1 roku, z

tego też względu uważa się je za mało elastyczne i obciążone są dużym ryzykiem.

Nakłady na inwestycje ponoszone są w momencie rozpoczęcia ich realizacji lub nawet

przed i niema nigdy pewności, czy nastąpi ich pełny zwrot z bieżących wpływów

działalności gospodarczej. W przeciwieństwie do aktywów trwałych, które spełniają

pośrednią rolę w procesie osiągania gotówki, aktywa obrotowe uczestniczą w nim w

sposób bezpośredni. Wchodzą one do procesu gospodarczego i tam też podlegają

stałym przemianom oraz wymianom, przynosząc nadwyżkę środków pieniężnych.

Czas przebywania poszczególnych zasobów aktywów obrotowych jest uzależniony od

charakteru procesu produkcyjnego, terminowości regulowania rozrachunków itd. Z

reguły czas ten jest względnie krótki. Rozchód zasobów majątkowych musi być

uzupełniony odpowiednim przychodem, co stwarza możliwość ciągłego

dostosowywania wielkości tych składników do stopnia wykorzystywanych zdolności

produkcyjnych.

Aktywa obrotowe obejmują:

aktywa rzeczowe – zapasy materiałów, towarów, produktów gotowych i nie zakończonych,

przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w ciągu normalnego

cyklu operacyjnego właściwego dla danej jednostki,

należności krótkoterminowe - oznaczają kwoty pieniężne należne danemu podmiotowi

50 W. Gabrusewicz: Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005r., s. 64

gospodarczemu od innych podmiotów lub osób fizycznych, z terminem zapłaty nie przekraczającym

jednego roku z różnych tytułów (np. dostaw i usług, podatków, składek ubezpieczeń społecznych,

zaciągniętych pożyczek) oraz należności dochodzono przez przedsiębiorstwo w sądzie (roszczenia

sporne),

aktywa finansowe – m.in. udziały i akcje, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki i inne

inwestycje krótkoterminowe, aktywa pieniężne (środki pieniężne oraz odsetki naliczone od aktywów

finansowych),

krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe kosztów – rozliczenia wcześniej poniesionych

wydatków w miesiącach następnych zgodnie z zasadą współmierności ponoszonych kosztów i

uzyskiwanych przychodów np. prenumerata czasopism, dzierżawa mieszkania z góry.

Wszystkie składniki majątku muszą mieć odpowiednie źródła finansowania. Określają one, kto i na

jakich warunkach wyposażył przedsiębiorstwo w środki gospodarcze. Źródła finansowania majątku -

dzieli się na kapitał własny oraz zobowiązania i rezerwy na zobowiązania.

Kapitał własny składa się z kapitału (funduszu) podstawowego (zakładowego), kapitału (funduszu)

zapasowego, kapitału (funduszu) z aktualizacji wyceny, pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe.

Kapitał podstawowy korygowany jest o należne wpłaty na ten kapitał oraz o udziały (akcje) własne.

Kapitał z aktualizacji wyceny zawiera skutki ewentualnej aktualizacji wyceny środków trwałych a

także skutki wyrażenia w cenach rynkowych inwestycji zaliczanych do aktywów trwałych, czyli

nieruchomości, praw, papierów wartościowych i różnice kursowe. Do kapitału własnego zalicza się

również zysk (stratę) z lat ubiegłych, zysk (stratę) netto, odpisy z zysku netto w ciągu roku

obrotowego (wielkość ujemna).

Drugim - obok kapitałów własnych - najważniejszym źródłem finansowania są zobowiązania. Do

kategorii tej zalicza się:

rezerwy na zobowiązania z uwzględnieniem nowej pozycji rezerwy na świadczenia emerytalne

i podobne z dalszym podziałem na długo- i krótkookresowe,

zobowiązania długoterminowe (o okresie spłaty dłuższym niż rok, czyli: kredyty, pożyczki,

wyemitowane obligacje itp.),

zobowiązania krótkoterminowe: kredyty kupieckie, krótkoterminowe kredyty bankowe,

krótkoterminowe papiery dłużne wyemitowane przez spółkę, zobowiązania

z tytułu wynagrodzeń, wobec ZUS itp.

rozliczenia międzyokresowe bierne przychodów i kosztów, które obejmują ujemną

wartość firmy51.

51 T. Waśniewski, w. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju

Bilans dostarcza informacji o wielkości i strukturze majątku, płynności tego majątku, jego rentowności a także o wielkości i charakterze zadłużenia oraz o dostosowaniu struktury majątku. Informacje o strukturze finansowej są pomocne przy przewidywaniu przyszłych potrzeb kredytowych i prognozowaniu sposobu, w jaki przyszłe zyski i przepływy środków pieniężnych rozdzielone zostaną pomiędzy osoby zaangażowane finansowo w jednostkę. Pomocne są również przy przewidywaniu zdolności firmy do dalszego pozyskania źródeł finansowania.

Bilans przedstawia obraz sytuacji majątkowej, finansowej i dochodowej jednostki gospodarczej, zatem posiada dużą wartość poznawczą.

1.4.2. Rachunek zysków i strat

Rachunek zysków i strat (rachunek wyników) to kolejne z podstawowych sprawozdań

finansowych, sporządzane przez każde przedsiębiorstwo, przedstawiające jego sposób wypracowania

wyniku finansowego.

Rachunek wyników przedstawia zdolność firmy do generowania zysków

i samofinansowania, prezentuje strumienie pieniężne. Rachunek wyników zestawia strumienie

przychodów uzyskanych w firmie ze sprzedaży wyrobów i usług bądź towarów w ramach

prowadzonej działalności handlowej oraz przychodów uzyskanych z przeprowadzenia operacji

finansowych i kosztów tej działalności.

W klasycznym rachunku wyników po jednej stronie są przychody, które zwiększają powiększające

wynik finansowy, po drugiej natomiast rozchody (koszty), wpływające ujemnie na generowane

zyski52.

Rachunek zysków i strat może być sporządzony w wariancie porównawczym lub w wariancie

kalkulacyjnym.

Warianty rachunku zysków i strat różnią się między sobą sposobem ujmowania kosztów. W

wariancie porównawczym koszty ujmuje się według rodzajów

z uwzględnieniem zmiany stanu produktów. W tym wariancie ujmuje się wszystkie koszty, jakie

zostały poniesione przez przedsiębiorstwo w danym okresie sprawozdawczy. Natomiast w wariancie

kalkulacyjnym ustala się koszty wytworzenia sprzedanych produktów, a oddzielnie wykazuje się

koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu

Strukturę rachunku zysków i strat według załącznika do ustawy o rachunkowości przedstawia

tabela 1.4.

Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002, s. 86.52 T. Waśniewski, W. Skoczylas op. cit., s. 93-94.

Pozostałe przychody operacyjne stanowią przychody operacyjne, które nie dotyczą zwykłej

działalności jednostki. Zalicza się tu, oprócz wymienionych w tabeli 1.4. m.in.: przychody związane z

działalnością socjalną, otrzymane odszkodowania, kary, grzywny, darowizny.

Przychody finansowe obejmują: dywidendy i udziały w zyskach, odsetki, zysk ze zbycia

inwestycji, aktualizacja wartości inwestycji, nadwyżkę dodatnich różnic kursowych nad ujemnymi,

rozwiązanie rezerw.

Do kosztów według rodzaju zalicza się: wartość sprzedanych towarów i materiałów, zużycie

materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne

świadczenia, amortyzacja, pozostałe koszty rodzajowe. Usługi obce obejmują usługi takie jak:

remonty, konserwacje, usługi transportowe, pocztowo-telekomunikacyjne, koszty wynajmu

urządzeń, leasing operacyjny, itp. W skład kosztów pozostałych zalicza się: koszty podróży

służbowych, reprezentacji i reklamy.

W rachunku zysków i strat ustala się pięć rodzajów wyniku finansowego (zysku lub straty):

● wynik ze sprzedaży – różnica pomiędzy przychodami ze sprzedaży i zrównanymi

z nimi a kosztami działalności operacyjnej,

● wynik z działalności operacyjnej – wynik na sprzedaży skorygowany o różnicę pomiędzy

pozostałymi kosztami operacyjnymi,

● wynik z działalności gospodarczej – wynik na działalności operacyjnej powiększony

Tabela 1.4. Rachunek zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym i porównawczym

WARIANT KALKULACYJNY WARIANT PORÓWNAWCZY

A. Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, w tym:

- od jednostek powiązanych

I. Przychody netto ze sprzedaży produktów

II. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów

B. Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, w tym:

- jednostkom powiązanym

I. Koszt wytworzenia sprzedanych produktów

II. Wartość sprzedanych towarów i materiałów

C. Zysk (strata) brutto ze sprzedaży (A-B)

D. Koszty sprzedaży

E. Koszty ogólnego zarządu

F. Zysk (strata) ze sprzedaży (C-D-E)

G. Pozostałe przychody operacyjne

I. Zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych

II. Dotacje

III. Inne przychody operacyjne

H. Pozostałe koszty operacyjne

I. Strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych

II. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych

III. Inne koszty operacyjne

I. Zysk (strata) z działalności operacyjnej (F+G-H)

J. Przychody finansowe

I. Dywidendy i udziały w zyskach, w tym:

- od jednostek powiązanych

II. Odsetki, w tym:

- od jednostek powiązanych

A. Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi, w tym:

- od jednostek powiązanych

I. Przychody netto ze sprzedaży produktów

II. Zmiana stanu produktów (zwiększenie - wartość dodatnia, zmniejszenie - wartość ujemna)

III. Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki

IV. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów

B. Koszty działalności operacyjnej

I. Amortyzacja

II. Zużycie materiałów i energii

III. Usługi obce

IV. Podatki i opłaty, w tym:

- podatek akcyzowy

V. Wynagrodzenia

VI. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia

VII. Pozostałe koszty rodzajowe

VIII. Wartość sprzedanych towarów i materiałów

C. Zysk (strata) ze sprzedaży (A-B)

D. Pozostałe przychody operacyjne

I. Zysk ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych

II. Dotacje

III. Inne przychody operacyjne

E. Pozostałe koszty operacyjne

I. Strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych

II. Aktualizacja wartości aktywów niefinansowych

III. Inne koszty operacyjne

F. Zysk (strata) z działalności operacyjnej (C+D-E)

III. Zysk ze zbycia inwestycji

IV. Aktualizacja wartości inwestycji

V. Inne

K. Koszty finansowe

I. Odsetki, w tym:

- dla jednostek powiązanych

II. Strata ze zbycia inwestycji

III. Aktualizacja wartości inwestycji

IV. Inne

L. Zysk (strata) z działalności gospodarczej (I+J-K)

M. Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (M.I.-M.II.)

I. Zyski nadzwyczajne

II. Straty nadzwyczajne

N. Zysk (strata) brutto (L±M)

O. Podatek dochodowy

P. Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)

R. Zysk (strata) netto (N-O-P)

G. Przychody finansowe

I. Dywidendy i udziały w zyskach, w tym:

- od jednostek powiązanych

II. Odsetki, w tym:

- od jednostek powiązanych

III. Zysk ze zbycia inwestycji

IV. Aktualizacja wartości inwestycji

V. Inne

H. Koszty finansowe

I. Odsetki, w tym:

dla jednostek powiązanych

II. Strata ze zbycia inwestycji

III. Aktualizacja wartości inwestycji

IV. Inne

I. Zysk (strata) z działalności gospodarczej (F+G-H)

J. Wynik zdarzeń nadzwyczajnych (J.I.-J.II.)

I. Zyski nadzwyczajne

II. Straty nadzwyczajne

K. Zysk (strata) brutto (I±J)

L. Podatek dochodowy

M. Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty)

N. Zysk (strata) netto (K-L-M)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie ustawy o rachunkowości.

(lub pomniejszony) o różnicę pomiędzy przychodami finansowymi a kosztami finansowymi,

● wynik brutto – wynik na działalności gospodarczej skorygowany o saldo zysków

i strat nadzwyczajnych,

● wynik netto – wynik brutto pomniejszony o obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego (podatek

dochodowy i pozostałe obowiązkowe obciążenia wyniku)53.53 M. Walczak, op. cit., s. 93-96.

1.4.3. Rachunek przepływów środków pieniężnych

Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych jest obowiązkowym dokumentem

finansowym sporządzanym od roku 1995 w tych firmach, które mają obowiązek badania

i ogłaszania sprawozdań finansowych. Obowiązek ten dotyczy banków, ubezpieczycieli, spółek

akcyjnych oraz pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który

sporządzono sprawozdanie finansowe, osiągnęły lub przekroczyły granicę dwóch z trzech

następujących wielkości54:

średnioroczne zatrudnienie – 50 osób,

suma bilansowa – 2 500 000 mln euro,

przychód netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych –

5 000 000 mln euro.

Pozostałe firmy nie są zobowiązane do sporządzania tego dokumentu, choć mogą to zrobić na

własne potrzeby.

Omawiane sprawozdanie odzwierciedla przepływy gotówkowe w trzech podstawowych

obszarach działalności przedsiębiorstwa, tj. obszarze:

operacyjnym,

inwestycyjnym,

finansowym.

Działalność operacyjna jest podstawowym rodzajem działalności przedsiębiorstwa wraz z

innymi rodzajami działalności niezaliczonymi do działalności inwestycyjnej lub finansowej.

Zalicza się tu także działalność leasingową, obrót instrumentami finansowymi.

Działalność inwestycyjna jest nabywaniem lub zbywaniem składników aktywów

trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych, obejmuje wszystkie inne związane

z nimi pieniężne koszty i korzyści.

Działalność finansowa to pozyskanie lub utrata źródeł finansowania, czyli zmiany

w rozmiarach i relacjach kapitału (funduszu) własnego i obcego, oraz wszystkie związane z

nimi pieniężne koszty i korzyści. Należy zaznaczyć, że otrzymane dotacje zalicza się do tej

działalności, ale już jej wydatkowanie dotyczy działalności operacyjnej lub inwestycyjnej.

Wyznaczania przepływu środków pieniężnych na całym świecie dokonuje się za pomocą

jednej z dwóch metod: pośredniej lub bezpośredniej. Zgodnie z ustawą

54 Z. Leszczyński, A. Skowronek – Mielczarek, Analiza ekonomiczno – finansowa firmy, Difin, Warszawa 2000, s.80; aktualizacja według Ustawy o rachunkowości art. 64.

o rachunkowości przepływy z działalności operacyjnej można wyznaczać dowolną metodą,

natomiast konstrukcja obu metod w przypadku przepływów z działalności inwestycyjnej i

finansowej niczym się nie różni.

Metoda bezpośrednia polega na wykazaniu podstawowych tytułów wpływów

i wydatków działalności operacyjnej jako odrębnych pozycji rachunku. Natomiast

w metodzie pośredniej wynik finansowy netto koryguje się o pozycje niepowodujące zmiany stanu

środków pieniężnych lub ich ekwiwalentów, jak również o wyniki innych działalności niż operacyjna

oraz elementy pieniężne wyniku, które zalicza się do działalności inwestycyjnej lub finansowej55.

Celem opracowania analizy sprawozdań z przepływu środków pieniężnych jest pełniejsza

charakterystyka sytuacji finansowej, a szczególnie zyskowności i zdolności płatniczej. Bilans

oraz rachunek zysków i strat nie zawsze odzwierciedlają realne przepływy gotówki, natomiast

rachunek przepływów środków pieniężnych pokazuje efekty funkcjonowania

przedsiębiorstwa właśnie bazujące na krążeniu pieniądza w firmie, na zmianach zasobów

gotówkowych będących w jej dyspozycji.

Układ sprawozdania z przepływu środków pieniężnych przedstawiono poniżej56.

Rachunek przepływów pieniężnych

(metoda pośrednia)

A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej

I. Zysk (strata) netto

II. Korekty razem

1. Amortyzacja

2. Zyski (straty) z tytułu różnic kursowych

3. Odsetki i udziały w zyskach (dywidendy)

4. Zysk (strata) z działalności inwestycyjnej

5. Zmiana stanu rezerw

55 Wędzki Dariusz, Analiza wskaźnikowa sprawozdania finansowego. Tom 1. Sprawozdanie finansowe, Oficyna a Wolters Kluwer business, Kraków, 2009, s. 268-271.

56 Ustawa o rachunkowości, załącznik numer 1.

6. Zmiana stanu zapasów

7. Zmiana stanu należności

8. Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych, z wyjątkiem pożyczek i kredytów

9. Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych

10. Inne korekty

III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I±II)

(metoda bezpośrednia)

A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej

I. Wpływy

1. Sprzedaż

2. Inne wpływy z działalności operacyjnej

II. Wydatki

1. Dostawy i usługi

2. Wynagrodzenia netto

3. Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz inne świadczenia

4. Podatki i opłaty o charakterze publicznoprawnym

5. Inne wydatki operacyjne

III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I-II)

(metoda pośrednia/bezpośrednia)

B. Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej

I. Wpływy

1. Zbycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych

2. Zbycie inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne

3. Z aktywów finansowych, w tym:

a) w jednostkach powiązanych

b) w pozostałych jednostkach

- zbycie aktywów finansowych,

- dywidendy i udziały w zyskach

- spłata udzielonych pożyczek długoterminowych

- odsetki

- inne wpływy z aktywów finansowych

4. Inne wpływy inwestycyjne

II. Wydatki

1. Nabycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych

2. Inwestycje w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne

3. Na aktywa finansowe, w tym:

a) w jednostkach powiązanych

b) w pozostałych jednostkach

- nabycie aktywów finansowych

- udzielone pożyczki długoterminowe

4. Inne wydatki inwestycyjne

III. Przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (I-II)

C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej

I. Wpływy

1. Wpływy netto z wydania udziałów (emisji akcji) i innych instrumentów kapitałowych oraz dopłat do kapitału

2. Kredyty i pożyczki

3. Emisja dłużnych papierów wartościowych

4. Inne wpływy finansowe

II. Wydatki

1. Nabycie udziałów (akcji) własnych

2. Dywidendy i inne wypłaty na rzecz właścicieli

3. Inne, niż wypłaty na rzecz właścicieli, wydatki z tytułu podziału zysku

4. Spłaty kredytów i pożyczek

5. Wykup dłużnych papierów wartościowych

6. Z tytułu innych zobowiązań finansowych

7. Płatności zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego

8. Odsetki

9. Inne wydatki finansowe

III. Przepływy pieniężne netto z działalności finansowej (I-II)

D. Przepływy pieniężne netto, razem (A.III±B.III±C.III)

E. Bilansowa zmiana stanu środków pieniężnych, w tym:

- zmiana stanu środków pieniężnych z tytułu różnic kursowych

F. Środki pieniężne na początek okresu

G. Środki pieniężne na koniec okresu (F±D), w tym:

- o ograniczonej możliwości dysponowania