ANGELA LIVINGSTONEAngela Livingstone, Cambridge Üniversitesi’nde doktoras›-n› tamamlam›flt›r ve 1966 y›l›ndan beri Essex Üniversite-si’nde edebiyat dersleri vermektedir. As›l ilgi alan› Rus fli-iri, özellikle de yirminci yüzy›l Rus fliiri olan yazar ayn› za-manda Alman edebiyat›yla da ilgilenmifl, Rilke’nin düz ya-z›lar› ve fliirleri üzerine araflt›rmalar yapm›flt›r. Pasternak veTsvetaeva hakk›nda makaleler yay›mlayan ve bu yazarlar›neserlerini ‹ngilizceye çeviren Angela Livingstone, ayr›cabefl kitaba da imza atm›flt›r: Pasternak (1969, Donald Davieile birlikte); Lou Andreas-Salomé (1984); Pasternak on Artand Creativity (1985); Pasternak: Doctor Zhivago (1989);Art in the Light of Conscience: Eight Essays on Poetry byMarina Tsvetaeva (1992). Angela Livingstone halen Rusyazar Andrei Platonov üzerine çal›flmalar yürütmektedir.

Ayr›nt›: 315Lacivert Kitaplar dizisi: 6

SaloméYaflam› ve Yap›tlar›Angela Livingstone

‹ngilizceden çevirenSemra Kunt Akbafl

Yay›ma haz›rlayanSedef Özge

Kitab›n özgün ad›Salomé

Her Life and Work

Moyer Bell Limited • MT. Kisko, New York / 1984bas›m›ndan çevrilmifltir

© Angela Livingstone

Bu kitab›n Türkçe yay›m haklar›Ayr›nt› Yay›nlar›’na aittir.

Kapak illüstrasyonuSevinç Altan

Kapak düzeniDeniz Çeliko¤lu

DüzeltiAyten Koçal

Bask› ve ciltMart Matbaac›l›k Sanatlar› Ltd. fiti. (0 212) 212 03 39-40

Birinci bas›m 2001

Bask› adedi 2000

ISBN 975-539-303-X

AYRINTI YAYINLARIHobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Ca¤alo¤lu - ‹stanbul

Tel.: (0 212) 512 15 00 Faks: (0 212) 512 15 11www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr

Angela Livingstone

SaloméYaflam› ve Yap›tlar›

L A C ‹ V E R T K ‹ T A P L A R D ‹ Z ‹ S ‹

‹fi ‹fiTEN GEÇT‹KTEN SONRA VER‹LEN SÖZLERDarian Leader

SEVG‹N‹N HALLER‹Stephanie Dowrick

ÖPÜfiMEMetafizikten Eroti¤e

Adrianne Blue

KAHKAHA BENDEN YANASören Kierkegaard

AR‹STOSJohn Fowles

SALOMÉYaflam› ve Yap›tlar›Angela Livingstone

BAfiTAN ÇIKARMA ÜZER‹NEJean Baudrillard

H A Z I R L A N A N K ‹ T A P L A R

GECEA. Alvares

ZAMAN TÜNEL‹John Fowles

PETER STERN’E

TEfiEKKÜRÖncelikle ve a¤›rl›kl› olarak Göttingen’den Dr. Ernst Pfeiffer’e teflekkür ediyorum. LouAndreas-Salomé’nin son dostu ve s›rdafl› ve ‘Nachlass’›n›n sad›k koruyucusu olan Dr.Pfeiffer, özel derlemesinde yer alan çok say›da yay›mlanmam›fl malzemeyi okumamaizin verdi ve 1977-1983 y›llar› aras›nda ona yapt›¤›m birkaç ziyarette benimle Lou And-reas-Salomé hakk›nda seve seve konufltu ve bu konuflmalar bana çok yard›mc› oldu. Ay-r›ca, elindeki yay›mlanmam›fl malzemelerden bölümlere gönderme yapmama ve bunlar›kendi sözlerimle ifade ederek kullanmama izin verdi¤i için de kendisine minnettar›m.Bunlardan do¤rudan al›nt› yapmamam› istemesini sayg›yla karfl›l›yorum.

Ayr›ca Leningrad’dan Dr. Konstantin Azadovsky’ye de teflekkür ediyorum. Dr. Aza-dovsky, Rilke hakk›nda ç›kacak yap›tlar›n›n müsveddelerini bana ödünç verdi, çok de-¤erli yeni bir belgenin (kendisinin Leningrad’da buldu¤u, Lou von Salomé’nin Gillot’yayazd›¤› ilk mektubun) kopyas›n› ç›karmama izin verdi, beni yüreklendirdi ve benimle gö-rüfl al›flveriflinde bulundu. Deutches Literaturarchiv’den (Deutsche Schillergesellschaft,Marbach am Neckar) Dr. Joachim Storck’a da teflekkürü borç biliyorum.

Bana yard›mc› olan baz› arkadafllar›ma da teflekkür etmek istiyorum. (Benden bu ki-tab› yazmam› isteyen ve beni sürekli yüreklendiren) Simon Kingston, tamamlanmam›fltaslak üzerinde yorumlarda bulunan Wyllis Bandler, Susan Biver, Frank Cioffi, ‹reneFrowen, Sonia Livingstone ve Elizabeth Rikh ve en çok da çok önemli bir anda daktilo-ya çekilmifl metnin tamam› hakk›nda cömertçe öneriler veren Sarah Symmons-Goubert’eteflekkür ederim.

Çal›flmama 1979 y›l›nda Leverhulme Tröst Fonu’ndan bir Araflt›rma Bursu da yar-d›mc› oldu. Bu ödül sayesinde ders verdi¤im üniversiteden dört ay ücretsiz izin ald›m.Ayr›ca, Alman Akademik De¤iflim Hizmeti’nden ald›¤›m maddi yard›mla 1979 ve1980’de Almanya’ya araflt›rma gezileri yapma olana¤› buldum.

Essex Üniversitesi Edebiyat Bölümü bu kitap üzerinde çal›flmak üzere iki dönemizin vererek ve çal›flmamla iliflkili olarak Leningrad’a gitmem için 1980’de Araflt›rmaBa¤›fl Fonu’ndan para yard›m› yaparak bana destek oldu. Essex Üniversitesi Kütüphane-si’nin Kütüphaneleraras› Kitap Ödünç Verme Bölümü çok say›da kitab› yurt d›fl›ndan k›-sa sürede getirerek önemli bir yard›mda bulundu.

Yazar ve yay›nc›lar, özellikle Lebensrückblick’ten telif malzemesini kullanma izniveren Insel Verlag’a da minnet borçludur.

‹çindekiler

I. G‹R‹fi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

II. ÇOCUKLUK VE GENÇL‹K . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

III. PAUL RÉE VE NIETZSCHE’YLE KARfiILAfiMA . . . . . . . . . . . .49

IV. EVL‹L‹⁄‹ VE YOLCULUKLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95

V. D‹N ÜZER‹NE MAKALELER‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120

VI. IBSEN VE NIETZSCHE ÜZER‹NE K‹TAPLARI . . . . . . . . . . . . .139

VII. RILKE’YLE KARfiILAfiMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157

VIII. RILKE, GÖTTINGEN VE ORTA YAfi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .191

IX. AfiK VE KADIN ÜZER‹NE MAKALELER‹ . . . . . . . . . . . . . . . . .211

X. FREUD’LA KARfiILAfiMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .229

XI. SAVAfi ZAMANI, PS‹KANAL‹Z, RILKE VE FREUD . . . . . . . . .259

XII. PS‹KANAL‹T‹K MAKALELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .283

XIII. SON ÜÇ K‹TABI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .295

XIV. YAfiLANMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .307

— KURGU YAZILARIA. ‹lk kurgular›, 1883-95 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .317B. Kurgu yaz›lar›, 1896-98 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .329C. Kurgu yaz›lar›, 1902-4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .343D. Son kurgular›, 1915-19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .350

— EKLERA. Nietzsche’nin “KOLOMB” fliiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .364B. Rilke’nin Lou’ya mektuplar› ve

bunlar›n di¤er mektuplar›yla karfl›laflt›rmas› . . . . . . . . . . . . . . . .367C. Lou Andreas-Salomé’nin Rilke’nin

çal›flmas› üzerindeki etkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .369D. Lou Andreas-Salomé’nin Hauptmann

üzerindeki etkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .375E. Lou Andreas-Salomé’nin Rusya üzerine yaz›lar› . . . . . . . . . . . . .377F. Lou Andreas-Salomé’nin sanat üzerine yaz›lar› . . . . . . . . . . . . .382G. ‘Yaflam ‹lahisi’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .385

— Bibliyografya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .387

— Dizin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .394

Lou Salomé, 1882’de bir foto¤raf stüdyosunda çekilmifl foto¤raftaRée ve Nietzsche ile. Insel Verlag’›n izniyle ço¤alt›lm›flt›r.

Rainer Maria Rilke, 1924

Sigmund Freud, 1931

Girifl notlar›: Bu kitab›n ana bölümü, Lou Andreas-Salomé’nin yaflam›n-daki önemli olaylar›n ve bafll›ca kurgu d›fl› yap›tlar›n›n betiminden olufl-maktad›r. Kendisi önemli görmedi¤i halde, kiflili¤i ve yaflam› ile çok aç›kde¤ilse bile, ilginç bir iliflki içindeki kurgu yap›tlar›n› ayr› bir bölümde eleald›m. Çünkü bunlar flu anda entelektüel yaz›lar›na k›yasla daha önemsizve ana metinde kronolojik olarak bölünmek yerine bir bütün olarak eleal›nd›klar›nda daha ilgi çekicidirler. Söz konusu bölümde Salomé’nin uzunkurgu yap›tlar›ndan anlat›mlara ve daha k›sa yap›tlar›n derlemelerinden ör-neklere yer verdim.

Rusya, sanat ve benzeri belli konulardaki kurgud›fl› yap›tlar› Ekler’deele ald›m. Çünkü bunlar kendi bafllar›na ilgi çekici olmalar›na karfl›n, bafl-ka yerlerde ifade edilmifl fikirlerin tekrar› niteli¤indeydiler ve ana metneyük olabilirlerdi.

Çeviri üzerine not: Almanca ve Rusça’dan al›nt›lanan malzemenin çevi-risi, afla¤›daki istisnalar d›fl›nda yazara aittir: (1) Freud’un yap›tlar›ndanal›nt›lar, Tüm Eserleri Standart Bask›s›’ndan yap›lm›flt›r; (2) Freud’un Ab-raham ve Jung ile yaz›flmalar› yay›mlanm›fl ‹ngilizce bask›lardan al›nm›fl-t›r. Bunlar d›fl›nda, Nietzsche’nin çal›flmas›ndan parçalar ve di¤er ‹ngiliz-ce uyarlamalarda halihaz›rda mevcut oldu¤u üzere, LAS gibi yap›tlardanparçalar da dahil olmak üzere her fleyin çevrisi yazar taraf›ndan yap›lm›fl-t›r.

‹sim kullan›m› üzerine not: Kitaba konu olan kiflinin ço¤unlukla ön ad›-n› kullan›yorum, bunun nedenleri, ilk olarak kendisinin bu isme çok ba¤l›olmas› ve onu göze çarpar biçimde kullanmas›, ikinci olarak feminist ol-mamas›na karfl›n, çok ba¤›ms›z bir kad›n olmas› ve onu babas›n›n ya dakocas›n›n ismiyle anmay› do¤ru bulmamam ve üçüncü olarak da olas› di-¤er seçeneklerin her birinin ayr› ayr› dezavantajlar› olmas›yd›: “Salomé”uygun olmayan yan anlamlar tafl›yor, “Andreas-Salomé” çok uzun ve do-¤al de¤il ve “Lou A.-S.” de so¤uk bir ifade.

Not referanslar›: Asteriskler, kifliler ve olaylar hakk›nda artalan bilgisiveren dipnotlara gönderme yapmaktad›r. Üst karakter olarak yaz›lm›flsay›lar ise bibliyografya kaynaklar›na gönderimlerdir.

Referanslar: Aksi belirtilmedi¤i sürece, gönderme yap›lan yay›mlanma-m›fl malzemeler Dr. Ernst Pfeiffer’e aittir.

14

I

Girifl

“Almanca konuflulan topraklarda son 150 y›ld›r hiçbir ka-d›n, Petersburg’lu Lou von Salomé kadar güçlü ve dolays›zbir etki yaratmam›flt›r.”1

KURT WOLFF

Lou Andreas-Salomé ismini çevreleyen büyüklü¤ün kayna¤›, ge-nellikle ona efllik eden ve aralar›nda Friedrich Nietzsche, Rainer

Maria Rilke ve Sigmund Freud’un öne ç›kt›¤› di¤er isimlerdir. Ad›yaln›zca ünlü arkadafllar› olan biri olarak duyuldu¤unda, Lou And-reas-Salomé’nin, temel özelli¤i “büyük adamlara kayda de¤er yat-k›nl›¤›”2 olan o dâhi derleyicilerinden biri oldu¤u düflünülür; amabu betim onun hakk›nda neredeyse hiçbir fley söylemez. Lou And-reas-Salomé’nin yaz›flmalar›na bakt›¤›nda, insan yaln›zca, kiflili¤in-de ve yaflam›nda neyin bu flafl›rt›c› karfl›laflmalar dizisine yol açt›¤›-n› de¤il, ayr›ca bu insanlarla iliflkisinde bu kadar h›rstan yoksun ol-

15

1. Kurt Wolff, ‘Lou Andreas-Salomé’, s. 1191 (1963’te).2. Ernest Jones’un Freud biyografisinde kulland›¤› ifade.

mas›n›, bu kadar özgüvenli ve ba¤›ms›z bir kiflilik olarak kalmas›n›sa¤layan›n ne oldu¤unu da sormadan edemez. Kendisinin de zama-n›n›n ünlü bir düflünürü ve yazar› oldu¤unu ö¤renince, akla bir defelsefesinin ne oldu¤u sorusu gelir. Özellikle üzerinde en çok ve eniyi yazd›¤› konularda, din, (sözcü¤ün her iki anlam›nda) cinsellik vepsikanaliz hakk›nda görüflleri nelerdir?

Bu konular, onun biyografisindeki ana temalarla do¤rudan ilifl-kilidir. S›rad›fl› aflk yaflant›s› ve bununla örüntülü olarak ola¤anüstüyo¤unluktaki din yaflant›s›, onun kiflili¤ini her fleyden çok etkilemiflve yaflam›ndaki olaylar› belirlemifltir. Zihni bu iki yaflant›ya yo¤un-laflm›fl olan Lou Andreas-Salomé, bir tür iç özgürleflmeden bir di¤e-rine do¤ru hareket ederek sonunda kurgu d›fl› yaz›lar› ve mektupla-r›nda karfl›lafl›lan güçlü ve s›kça dendi¤i gibi “ba¤›ms›z” insan du-rumuna gelmifltir. Üçüncü konuya gelince, psikanaliz çal›flmas› veuygulamas›, onun meslek yaflam›n›n doru¤u ve kiflisel doyum nede-ni olmufltur.

Nietzsche üzerine yazd›¤› kitap, özel bir öneme sahiptir. Bu,hem kendi bafl›na dikkate de¤er bir yap›tt›r hem de filozofla dostlu-¤unun k›sa süreli olmas›na (sekiz aydan az sürmüfltü) karfl›n, iliflki-nin ne kadar derin oldu¤unu gösterir. Nietzsche, Rilke ve Freudisimleri, bize büyük olas›l›kla ayn› ölçüde önemli isimler gibi gelir,ancak onun için kesinlikle ayn› önemde de¤illerdir. Üstelik LouAndreas-Salomé’nin Dönüp Bakt›¤›mda [Lebensrückblick] adl› an›kitab›n› okursak, orada, hepsi de oldukça seçkin, ama hiçbiri ünekavuflamam›fl ve büyüklerle buluflmalar için yaln›zca gerekli bir ar-talan gibi gelecek olsa da, onun için çok daha derin ve kal›c› önem-de üç erkek görürüz. Bunlar, Papaz Hendrik Gillot, Dr. Paul Rée veProfesör F. C. Andreas’t›r. Üçü de ona tutkuyla âfl›k olan bu erkek-lerle iliflkisi, Lou’nun iç dünyas›nda en önemli olanlard›r. Her biriliflki, bir tür anl›k, karfl› konmaz tan›ma ile bafllam›flt›r ve yine herbiri son derece ayk›r›d›r. Lou Andreas-Salomé, on yedi yafl›nday-ken ö¤retmenine Tanr›’ya tapar gibi tapm›fl, yirmi bir yafl›ndaykenasla âfl›k olmayaca¤› için memnun oldu¤u bir adamla birlikte yafla-maya bafllay›p dört y›l onunla ayn› evi paylaflm›fl; yirmi alt› yafl›n-

16

dayken k›rk befl y›l sürecek ama cinsellikle tamamlanmayacak birevlilik yapm›flt›r.

Gillot, Rée ve Andreas, onun oluflumunun bu denli önemli birerparças› olduklar› için, bu eski karfl›laflmalar üzerinde, Nietzsche,Rilke ve Freud’la olanlar d›fl›nda sonrakilere oranla daha fazla dur-dum. Hatta bu ikinci üçlü, ilkinin yan›nda belli bir ölçüde yal›n ka-labilir. (Lou’nun 1882’de karfl›laflt›¤› ve o s›rada düflüncesinde birdönüm noktas›nda olan) Nietzsche ne de olsa Lou için yaln›zca ken-dinden büyük, zeki bir bilim adam›, ö¤retmen, yard›mc› ve geçicibir arkadaflt›; Lou’nun Nietzsche üzerindeki etkisi çok büyüktü,ama Lou sonralar› Nietzsche’siz bir yaflam› da düflünebilece¤inisöylemiflti.3 (1897 y›l›nda tan›flt›¤› ve o s›rada flairlik yaflam›n›n enbafl›nda olan) Rilke ile gayet normal, kendisi için derin önem tafl›-yan, üç y›l süren ve ard›ndan da yaklafl›k otuz y›ll›k bir dostluk ge-len bir aflk iliflkisi oldu ama, yine dram ve duygu yo¤unlu¤u Rilketaraf›nda a¤›r bas›yordu. (1912’de tan›d›¤› ve art›k temel kuramla-r›n› aç›klam›fl, yenileri üzerinde çal›flmakta olan) Freud’la iliflkisi-nin de yirmi alt› y›ll›k bir dostluktan ve bir ölçüde meslektafll›ktanibaret oldu¤u söylenebilirdi; salt derin bir hoflnutluk dramatik ola-rak kabul edilmezse, iliflkinin her iki taraf›nda da gerçekten dramyoktu; iliflkiyi dikkate de¤er k›lan, yine erke¤in ünüydü. E¤er kita-b›n bölümlerinde Lou’nun bu etkili insanlarla tan›fl›kl›¤› a¤›r bas›-yorsa, bu, bizim onlara duydu¤umuz ilgidendir ve onun yaflam›ndatafl›d›klar› önemle orant›l› de¤ildir.

Orant›l› olmayan bir di¤er unsur da Lou Andreas-Salomé içinbüyük önem tafl›yan en az›ndan bir iliflkinin, Zemek olarak tan›nanDr. Friedrich Pineles ile iliflkisinin göz ard› edilmifl olmas›d›r; bu-nun nedeni, söz konusu iliflki hakk›nda hemen hemen hiçbir fley bi-linmemesidir. Ayr›ca Lou’nun çeflitli yak›nl›k derecelerinde tan›d›-¤› çok say›da baflka yetenekli ve tan›nm›fl kifliye kitapta flöyle birde¤inilmifltir. Lou Andreas-Salomé’nin biyografisinde, ismininçevresinde çok say›da seçkin erke¤in ismi vard›r; hatta bu say› odenli yüksektir ki kimi yorumcular onun herkesi tan›d›¤›n› varsaya-

17

3. Ernst Pfeiffer aktar›yor.

rak arkadafll›klar›na iliflkin, gelifligüzel denebilecek, çok uzun liste-ler yapm›fllard›r: Yorumculardan biri4, onun Kafka’n›n arkadafl› ol-du¤unu söylerken (ki bunda en ufak bir do¤ruluk pay› yoktur), birdi¤eri de5 “onun arkadafllar›” aras›nda Turgenyev, Tolstoy, Strind-berg, Rodin, Rilke ve Schnitzler’i sayar, oysa Lou, Turgenyev ilehiç karfl›laflmam›flt›r, Rodin’i ya da Strindberg’i hemen hemen hiçtan›maz ve Tolstoy ile tan›fl›kl›¤› da çok azd›r. Ne var ki arkadaflla-r›n›n do¤ru bir listesi bu eklemeler yap›lmaks›z›n da kayda de¤erolacakt›r, çünkü Lou Andreas-Salomé, elli y›l boyunca, Berlin, Mü-nih, Viyana, Paris ve Petersburg’da sanat ve bilim çevreleriyle ya-k›nl›k kurmufltur ve bunlar›n eksiksiz bir öyküsü, modern Avrupakültür tarihine yak›n bir fley olacakt›r.

Lou Andreas-Salomé’nin yaflam› boyunca, tan›mlanamayan,ola¤anüstü güçlü bir kiflilik tafl›d›¤› söylenebilir. Bu güçlü bir irade-ye sahip olma konusu olarak görülebilir ve Lou’nun ne istedi¤iniflafl›rt›c› bir kesinlikle bildi¤i ve onu elde etti¤i söylenebilir; alterna-tif olarak büyük bir inanç ve güven konusu olarak da görülebilir veonun tüm yaflam› boyunca denetimi d›fl›ndaki bir fley taraf›ndan yö-netildi¤i öne sürülebilir. Lou Andreas-Salomé yirmi bir yafl›nday-ken flöyle yazm›flt›r: “Hedefler, benim için asla bir seçim olmam›fl-t›r ve seçme duygusunu gerçekten hiç tan›mad›m, ama içimde, do-¤al kuvvetlerin zorunlu iflleyifline çok benzeyen bir fley buldum.”6

Yetmifl befl yafl›nda da bir ziyaretçisine, en aç›k ve en do¤al fleyleriyapt›¤›nda neden sonucun hep felaket oldu¤unu anlayamad›¤›n›söylemifltir7; asl›nda ayn› sözleri, eylemlerinden do¤an faydalar içinde söyleyebilirdi. Bu fley, irade mi, kader mi, kadere ya da kendineinanc› m› her neyse, di¤er insanlar›n her zaman fark ettikleri ve çe-kimine kap›ld›klar› bir fley oldu. Nietzsche onu “Bir aslan kadaryürekli”8 diye betimlemifl; Rilke, ondan “En yak›c› gizemlerin ara-s›nda korkusuzca hareket ediyor ve ona hiçbir fley olmuyor ... yafla-m› bu kadar kendi yan›na çekmifl baflka hiç kimse tan›m›yorum”9 di-

18

4. J.J. Spector, The Aesthetics of Freud, Penguin, 1972, s.16.5. Ernest Jones, Life and Work of Sigmund Freud, Penguin, s. 428.6. 1882, Tautenburg günlü¤ü, Dokumente [Dok.] s.189.7. Gertrud Bäumer taraf›ndan Gestalt und Wandel, s. 470’te aktar›lm›flt›r.8. Peter Gast’a mektup, 13 Temmuz 1882, Dok., s. 159.

ye söz etmifl; arkadafl› Helene Klingenberg “Yaflamaya her zamanhaz›rd›, kendini yaflama aç›k tutmak onun alçakgönüllü ve en cesurtavr›yd›”10 demifl; Anna Freud ölümünden sonra ondan “Onda ola-¤anüstü olan, bir insanda asl›nda son derece ola¤an olmas› gerekenfleylerdi: Dürüstlük, aç›k sözlülük, herhangi bir zaaf› olmamak vebencil olmadan kendini öne sürebilmek”11 diye söz etmiflti. Onu ta-n›mayan yak›n zaman elefltirmenleri, onun arkadafllar›n› cezbedenözelliklerinden dolay› zaman zaman cesaretlerinin k›r›ld›¤›n› hisset-mifllerdir. Örne¤in D. Bassermann, Lou’nun içindeki “kesintisizkuvvetin do¤al gücü”nden12 büyülenmifl ve onu “do¤aüstü bir bi-çimde ilk ça¤lara özgü” ve (Freud’un onun için ölümünden sonrayazd›¤› biyografiden al›nt› yaparak) “kad›ns› zaaflar› ve neredeyseinsani zaaflar› da olmayan biri” diye betimlemifl ve eklemifltir: O“antik ça¤lardan ç›kma bir kiflilik olmak için tek eksi¤i gerçek insa-ni özellikleri olan flirret bir kad›n”d›. Elbette tan›d›¤› herkesin on-dan hoflland›¤› söylenemez (yine de Nietzsche’nin k›z kardefli d›fl›n-da herkes bir biçimde onun çekimine kap›lm›flt›r). Rilke’nin arkada-fl› Loulou Albert-Lasard, onun s›ra d›fl› canl›l›¤› ve güçlü bak›flla-r›ndan söz ederken, ayn› zamanda alayc› bir mizahla, Lou Andreas-Salomé’nin herhangi bir büyük flehre gidece¤i zaman önce oradayaflayan tüm ayd›nlara mektup yazarak, treni buharlar›n› savura sa-vura istasyona girdi¤inde hepsinin platformda s›raya girmesini sa¤-lad›¤›n› da yazm›flt›r.13 Ne var ki pek çok insan üzerinde b›rakt›¤›huzurlu ve duyarl› bir insan izlenimi, hem flirret kad›n fikrini hemde büyük erkekleri demiryolu istasyonunda toplayan kad›n imgesi-ni yalanlar. Freud onun “benzersiz bir anlama yetisine sahip”14 ol-du¤unu söylemifltir; insanlar kendilerinden söz etmek için süreklionun yan›na gitmifllerdir; Lou Andreas-Salomé “öyle zeki bir ö¤-rencidir ki ö¤retmenleri onun yan›nda daha bilgeleflmifl gibi görü-

19

9. Prenses M. von Thurn ve Taxis’e mektup, 19 Temmuz 1913, LRBW, s. 568.10. ‘Lou Andreas-Salomé’ s. 237.11. Pfeiffer’e bir mektupta, burada Bayan Freud ve Dr. Pfeiffer’in izniyleaktar›lm›flt›r.12. ‘Ungedeutetes Geheimnis’, s. 55.13. Wege mit Rilke, s. 55.14. LAS’a mektup, 25 May›s 1916, LFBW, s. 50.

nürler”15: O, sab›rl› ve baflar›l› bir psikanalistti. Pek az kifli, bu ka-dar çok insan taraf›ndan onun kadar sevilebilir, be¤enilebilir, tap›-n›labilir ve onlar› kendine bu kadar ba¤layabilirdi.

Onun yaflamöyküsünü anlat›rken, yapt›¤› betimlemeleri (özellik-le Dönüp Bakt›¤›mda kitab›ndakileri) açarak ve aç›mlayarak, kendianlat›m›na olabildi¤ince sad›k kald›m. Onun süslü etiketler koydu¤uve birkaç konuyu tek ambalajda sundu¤u durumlarda etiketleri de-flifre etmeye ve paketleri açmaya çal›flt›m. Kimi bofl alanlara, isim-leri, tarihleri, yerleri ve kitaplar› yerlefltirdim. Ama genel bak›fl aç›-s› olarak onun kendi hakk›nda söylediklerine sad›k kald›m; o, olay-lar›n böyle geliflti¤ini ve flu biçimlerde önem tafl›d›¤›n› söylüyorduve aksini düflünmek için bir neden yoktu, ne var ki (ölümünden son-ra onu kötüleyenlerin en enerji¤inden söz etmek gerekirse) RudolphBinion, Frau Lou kitab›n›n bafl›ndan sonuna kadar nedenini aç›kla-mad›¤› antipatik bir tav›rla ona kendi hakk›nda yalan söyleyen sin-si bir yalanc› muamelesi yapm›flt›r. Bizim Lou Andreas-Salomé’yibe¤eniyle de¤erlendirmemizi zorlaflt›ran ve bu antipatinin içindekiunsurlardan birini oluflturmufl olabilecek bir fley de, onun tarz›n›n,özellikle an›lar›nda göze çarpan kendine özgü dokunakl›l›¤›d›r. Sözkonusu özelli¤e Jugendstil’in (ya da yeni sanat›n) bir örne¤i den-mifltir ve bununla anlat›lmak istenen, yeni biçimlerin icad›nda, ola-bildi¤ince süslü ve belli bir ölçüde mizahtan uzak afl›r› bir bireysel-cilik ve betimlenemez bir gizeme ve anlafl›lmas› güç bir öneme sa-hip fleylerin ipuçlar›n› verme al›flkanl›¤› olabilir. Lou’nun otobiyog-rafik yaz›s› bu özelliklere bir ölçüde sahiptir; biraz abart›lm›fl, nah-if bir biçimde gösteriflli ve gereksiz ölçüde gizemlidir. Ama bu, gü-venilir kaynaklar›n onun kiflili¤i hakk›nda bildirdiklerinden çokfarkl› oldu¤u için, bunlar›n hiçbiri onun sesi için do¤ru olmayabilirve yaz›m tarz›n›n kal›n perdesinin ard›ndaki daha canl› bir fleye ku-lak verilmesi gerekir diye düflünüyorum. Bir Erkek Çocu¤una ÜçMektup gibi belli yap›tlar›nda ve pek çok günlü¤ünde ve mektubun-da konuflmas›n›n sahip olmas› gerekti¤ine inan›lan ikna edici ak›c›-l›¤›n yank›lar› duyulur. Özellikle Freud Günlü¤ü’nde, insana, ko-

20

15. Stanley Leavy, Freud Günlü¤ü’nün girifli, s. 17.