Araling Panlipunan 8 Notes

7/21/2019 Araling Panlipunan 8 Notes

http://slidepdf.com/reader/full/araling-panlipunan-8-notes 1/23

PAG-USBONG NG BOURGEOISIE

• bourgeoisie - terminong ay iniuugnay sa mga mamamayan ng mga bayan sa

medieval France na binubuo ng mga artisan at mangangalakal. Malaki ang pagkakaiba ng kanilang pamumuhay sa pamumuhay ng

aristokrasya, mga magsasaka, o ng mga pari. Ang daigdig nila ay hindi ang manor o simbahan kundi ang pamilihan

Hindi nakatali ang mga kasapi ng uring ito sa mga panginoong may lupa Ang kanilang yaman ay hindi nanggaling sa lupa kundi sa industriya at

kalakalan Sa huling bahagi ng ika-17 siglo, naging isang makapangyarihang puersa ang

bourgeoisie sa !urope. "inubuo sila ng mga mangangalakal, banker#nagmamay-ari o namamahala ng bangko$, mga shipoer #nagmamay-ari ngmga barko$, mga pangunahing mamumuhunan, at mga negosyante. Hindi nakabilang sa kanila ang mga artisano na sa panahong ito ay maiuuri na sa mgamanggagaa. Ang kapangyarihan ng bourgeoisie ay bunga ng kayamanan atpakikipag-alyansa sa hari laban sa mga landlord. Subalit ang kanilangkapangyarihan sa nasabing panahon ay pang-ekonomiya lamang. Maiuugat

ang !nglish %evolution, American %evolution, at French %evolution sapagnanais ng bourgeoisie na palayain ang sarili mula sa anino ng piyudalismo,sa pakikialam ng monarkiya sa personal na kalayaan, at sa karapatan sakalakalan at pagmamay-ari.

&agkaroon lamang ng politikal na kapangyarihan ang mga bourgeoisie

pagdating ng ika-1' na siglo. &agkamit sila ng karapatang politikal,panrelihiyon, at sibil sa pamamagitan ng pagtataguyod ng liberalismo.

• artisan - mga manggagaang may kasanayan sa paggaa ng mga kagamitang

maaaring may partikular na gamit o pandekorasyon lamang. naninirahan sa mga nabuong pamayanan

Hindi sila nakadepende sa sistemang piyudal at binabayaran sila sa kanilang

paggaa.

MERKANTILISMO

• Ang pag-unlad ng isang bagong doktrinang ito ay nakatulong din sa pagkabuo at

paglakas ng mga nation-state sa !urope.

• &abuo ang prinsipyo upang itaguyod ang kaunlarang pang-ekonomiya at

kapangyarihang politikal ng isang bansa.

• "agama(t kadalasang ikinakategorya bilang patakarang pang-ekonomiya, ito ay

isang sistema na ang pangunahing mga layunin ay politikal) ang magkaroon ngmalaking kitang magbibigay-daan upang ang hari ay makapagpagaa ng mga

barko, mapondohan ang kaniyang hukbo, at magkaroon ng pamahalaangkatatakutan at rerespetuhin ng buong daigdig.

• Ang doktrinang - ay sentral sa teorya ng merkantilismo. Sa ilalim ng doktrinang ito,

ang tagumpay ng isang bansa ay masusukat sa dami ng mahahalagang metal saloob ng hangganan nito. *big sabihin, kung mas maraming ginto at pilak angmakukuha ng isang bansa, mas maraming pera ang malilikom nito bilang buis.

&angangahulugan ito na mas magiging mayaman at makapangyarihan angnaturang bansa.

• Hango ang ideyang ito sa karanasan ng Spain na yumaman at naging

makapangyarihan dahil sa mahahalagang metal na nanggaling sa mga kolonya nitosa South America at +entral America. ayundin, kinailangan nila ng mga kolonyangmagkakaloob ng mga ginto at pilak. Ang isang bansang alang kakayahang makakuha ng ginto at pilak nang

madalian ay dapat na mas paunlarin pa ang kalakalan nito sa iba pang bansa.ung titiyakin lamang ng pamahalaan na mas marami ang iniluluas kaysainaangkat, mas maraming ginto at pilak ang papasok sa bansa. Sa gayongparaan, mapananatili nito ang kalamangan sa balance ng kalakalan.

• nasyonalismong eonomio - *sang elemento ng merkantilismo na nakatulong sapagkabuo at paglakas ng mga nation-state. *big sabihin nito, kayang tustusan ngisang bansa ang sarili nitong pangangailangan. Sa pamamagitan ng pagtataas sadami ng iniluluas na produkto, hindi na aasa ang bansa sa mga produktongdayuhan.

PAGTATATAG NG NATIONAL MONAR!"# Malaki ang naitulong ng pagtatatag nito sa paglakas ng !urope. Matatandaanna sa panahon ng piyudalismo, alang sentralisadong pamahalaan. Mahina angkapangyarihan ng hari. Ang naghahari ay ang mga noble na sila ring mga panginoongmaylupa. Ang hari ay itinuturing lamang na pangunahing panginoong may lupa.

Subalit nabago ang katayuan ng monarkiya sa tulong ng mga bourgeoisie. Anghari na dating mahina ang kapangyarihan ay unti-unting namayagpag sa pamamagitanng pagpapalaak ng teritoryo at pagbubuo ng matatag na sentralisadong pamahalaan.Humirang siya ng mga mamamayang nagpatupad ng batas at nagsagaa ng paglilitis atpagpaparusa sa korte ng palasyo. "ilang resulta, ang katapatan ng mamamayan aylumipat mula sa panginoong maylupa tungo sa pamahalaan na may kakayahangprotektahan sila. Handa silang magbayad ng buis para sa proteksiyong ito.

Sa pamamagitan ng buis, nagkaroon ng pondo ang hari upang magbayad ngmga sundalo. ahil dito, nakalaya ang hari mula sa proteksiyon na dating ibinibigay ngmga knight ng panginoong maylupa. ahil ang katapatan ng mga sundalo ay nasa hari,maaari silang gamitin ng hari laban sa mga knight ng panginoong maylupa kung



kinakailangan. "ukod dito, maaari nang humirang ang hari ng mga edukadongmamamayan bilang kolektor ng buis, hukom, sekretarya, at administrador.

PAG-USBONG NG MGA NATION STATESa pagbabago sa konsepto ng monarkiya. naitatag na rin ang mga batayan ng

mga nation-state sa !urope. Ang nation-state ay tumutukoy sa isang estado napinananahanan ng mga mamamayan na may magkakatulad na ika, kultura, relihiyon,at kasaysayan. ahil sa kanilang pagkakahalintulad na kultural, ang mga mamamayanay isang nagkakaisang lahi. "ukod sa pagiging nasyon, isa rin silang estado sapagkatnananahan sila sa isang tiyak na teritoryo at may o kasarinlan. *sa silang nagkakaisanglahi na may katapatan sa kanilang bansa.

Mahalagang katangian ng nation-state sa panahong ito ang pagkakaroon ngsentralisadong pamahalaan sa ilalim ng isang pambansang monarkiya na maykakayahan at kapangyarihan na magpatupad ng batas sa buong nasasakupan. May mgabagong institusyon na umusbong bunga ng pagiging nation-state. *sa rito ang pagkabuo

ng isang hukbo ng mga propesyunal na sundalo na tapat sa hari./ungkulin ng hukbo na palaigin ang teritoryo at kapangyarihan ng monarkiyakahit mangahulugan ito ng digmaan. &agsimula rin ang institusyon ng burukrasya samga opisyal o kaani na may kasanayan para patakbuhin ang pamahalaan ayon sakautusan ng monarkiya. abilang sa katungkulan ng mga opisya at kaani angpangongolekta ng buis, pagpapatupad ng batas, at pagkakaloob ng hustisya.

ahil sa makapangyarihan ang mga nation-state, nagpakita ng ibayong lakasang !urope. &abuo sa !urope ang mga bagong institusyong pampolitika, panlipunan, atpang-ekonomiya. Ang paglakas ng !urope ay nagbigay-daan din sa pagpapalaak nitong impluensiya. &aganap ito sa panghihimasok at pananakop ng mga !uropeongnation-state sa Asya, America, at nang kinalaunan, sa A0rica.

PAGLAKAS NG SIMBA"AN AT PAPEL NITO SA PAGLAKAS NG EUROPEHabang nababaasan ang katapatan ng ordinaryong mamamayan sa mga

panginoong maylupa, nakikita naman nila ang Simbahan bilang bagong sentro ngdebosyon. Sa loob mismo ng Simbahan ay tinuligsa ang pang-aabuso ng mga hari nanaging dahilan upang lalong lumakas ang kapangyarihan ng apa.

Sa pagsapit ng 1273, naging mas makapangyarihan ang Simbahan nang itakdani apa regory 4** na ang lipunan ay bahagi ng kaayusang banal na napapasailalim sabatas ng iyos. "ilang pinakamataas na lider-espirital at tagapagmana ng Simbahangatoliko mula kay San edro, ang apa ang may pinakamataas na kapangyarihan sapananampalataya at doktrina. augnay nito, ang lahat ng 5bispo ay dapat na

mapasailalim sa kanya, gayundin ang mga hari na ang kapangyarihan ay dapat lamang

diumanong gamitin sa layuning ristiyano. May karapatan ang apa na tanggalin sa hariang karapatang mamuno kung hindi tumupad ang hari sa kanyang obligasyongristiyano.

Ang *nvestiture +ontroversy ay sumasalamin sa tunggalian ng interes ngSimbahan at pamahalaan kaugnay ng mga ideya ni apa regory 4**. Hindi nagustuhanng Haring erman na si Henry *4 ang ideya ni apa regory 4**. ara kay Henry, angrelihiyong panatisismo ni apa regory 4** ay tuirang nakaapekto sa mga kaugalian atusaping politikal sa ermany. ahil dito, humingi ng tulong ss Henry *4 sa mga obispongerman na pababain na sa puesto ang apa. "ilang tugon, idineklara ng apa naekskomulgado si Henry *4 sa Simbahang atoliko. Hiniling ng hari na alisin angekskomulgasyon sa kaniya. &ang hindi ito gain ng apa, tumayo si Henry *4 nangnakayapak sa labas ng palasyo ng +anossa sa hilagang *talya ng tatlong ara noong1277. Hiniling niya na alisin na ang parusang ekskomulgasyon.

"agaman pinataad din kalaunan ng apa si Henry, ang nasabing insidente aylalong nagpatibay sa kapangyarihan ng Simbahan. alaunan, upang malutas angnasabing isyu, nagkaroon ng kompromiso sa pagitan ng Simbahan at ni Henry 4. *to angtinataag na +oncordat o0 6orms noong 11 na kumilala sa dalaang tungkulin ng

5bispo bilang liderespirital ng Simbahan at panginoong maylupa. inilala nito angSimbahan bilang isang nagsasariling institusyon na pinamumunuan ng apa na hindinapapasailalim sa sinumang hari.

Ang simbahan ang pinakamakapangyarihang institusyon sa panahon ng MiddleAges. Malaak ang lupang pag-aari nito. *to ang nagtakda sa !urope ng pamantayan ngpaguugali at moralidad. *to rin ang namahala sa edukasyon. Maging ang mga hari aykaya niyang utusan o pasunurin. ahil sa kapangyarihan ng Simbahan, mahalaga angnaging papel nito sa paglakas ng !urope. Sa pangunguna ng Simbahan, nabuo angimahen ng !urope bilang isang malaak na kabuuang ristiyano 8 ang %epublica+hristiana na pinamumunuan ng mga hari sa patnubay ng apa. Sa kabuuan, ang

!urope sa simula ng ika-11 siglo hanggang sa ika-13 siglo ay lumakas. 9umaki angpopulasyon, nanumbalik ang dating siglang pangkalakalan, umusbong ang mga lungsodat kalaunan ay mga nation-state, at lumakas ang kapangyarihan ng Simbahan. Ang mgasalik na ito ang nagbigay-daan sa paglakas ng !urope at sa kaganapan sa mga susunodna panahon.

PAG-USBONG NG RENAISSAN!ESa pagtatapos ng Middle Ages sa huling bahagi ng ika-1: na siglo, isinilang ang

%enaissance. Ang %enaissance ay nangangahulugang ;muling pagsilang< o rebirth.Maaari itong ilaraan sa dalaang paraan. =na, bilang kilusang kultural o intelektualna nagtangkang ibalik ang kagandahan ng sinaunang kulturang reek at %oman sa

pamamagitan ng pag-aaral sa panitikan at kultura ng mga nasabing sibilisasyon.



*kalaa, bilang panahon ng transisyon mula sa Middle Ages tungo sa Modern eriod oModernong anahon.

ahil sa pag-unlad sa agrikultura bunga ng mga pagbabago sa kagamitan atpamamaraan sa pagtatanim, umunlad ang produksiyon sa !urope noong Middle Ages.Humantong ito sa paglaki ng populasyon at pagdami ng pangangailangan ng mgamamamayan na natugunan naman ng maunlad na kalakalan. Ang mga lungsod-estadosa hilagang *taly ay nakinabang sa kalakalang ito. &oong ika-11 hanggang ika-1 siglo,umunlad ang mga ito bilang sentrong pangkalakalan at pananalapi sa !urope.Monopolisado rin ng hilagang *taly ang kalakalan sa pagitan ng Asya at !urope. *lan samga lungsod-estadong umusbong ay ang Milan, Florence, 4enice, Mantua, Ferrara,adua, "ologna, at enoa. Ang yaman ng mga lungsod-estado na ito ay hindinakasalalay sa lupa kundi sa kalakalan at industriya. Sa katunayan, kungnangangailangan ng pera ang apa, hari, o panginoong maylupa, nanghihiram sila samga mangangalakal at banker ng mga lungsod-estado na ito. Ang mga Medici saFlorence ay halimbaa ng isang pamilya ng mangangalakal at banker.

BAKIT SA ITAL#$

•

*tinuturing na isa sa maraming dahilan kung bakit naging tunay na sinilangan ng%enaissance ang *taly, ay magandang lokasyon nito. ahil dito, nagkaroon ngpagkakataon ang mga lungsod dito na makipagkalakalan sa anlurang Asya at!urope.

• *taly ang pinagmulan ng kadakilaan ng sinaunang %ome at higit na may kaugnayan

ang *talyano sa mga %omano kaysa agtataguyod ng mga maharlikang angkan samga taong mahusay sa sining at masigasig sa pag-aaral.

• Mahalagang papel ang ginampanan ng mga unibersidad sa *taly, naitaguyod at

napanatiling buhay ang kulturang klasikal at ang mga teolohiya at pilosopiyangkaalaman ng kabihasnang riyego at %omano

ANG MGA "UMANISTASa pagtatapos ng Middle Ages, nagkaroon ng bagong kapangyarihan ang mga

hari samantalang ang kapangyarihan naman ng Simbahan ay sinimulang tuligsain. Angmga digmaan, epidemya, at suliraning pang-ekonomiya ay tuluyan nang nagakas.&agbigay-daan ang mga kaganapang ito sa pagsilang ng bagong panana na dulot nginteres sa pag-aaral ng sinaunang reece at %ome, ang humanismo.

Ang humanismo ay isang kilusang intelektual noong %enaissance nananinialang dapat pagtuunan ng pansin ang klasikal na sibilisasyon ng reece at%ome sa pag-aaral dahil naglalaman ito ng lahat ng aral na dapat matutuhan upangmagkaroon ng isang moral at epektibong buhay.

Ang mga iskolar na nanguna sa pagaaral sa klasikal na sibilisasyon ng reeceat %ome ay tinaag na humanist o humanista, mula sa salitang *talian nanangangahulugang ;guro ng humanidades, partikular ng ikang 9atin.< inag-aaralan saHumanities o Humanidades ang ikang 9atin at reek, omposisyon,

%etorika, asaysayan, at ilosopiya, at maging ang Matematika at Musika. Sapag-aaral ng mga ito, napagtanto ng mga humanista na dapat gaing modelo ang mgaklasikal na ideyang matatagpuan sa mga asignaturang ito

MGA AMBAG NG RENAISSAN!E SA IBA%T IBANG LARANGANSa Larangan ng Sining at Panitian1. &ran'es'o Petrar'( #132:-137:$. Ang ;Ama ng Humanismo<. inakamahalagang

sinulat niya sa *talyano ang ;Songbook,< isang koleksiyon ng mga sonata ng pagibigsa pinakakamahal niyang si 9aura.

. Goi)anni Bo''a'io #1313-137>$. Matalik na kaibigan ni etrarch. Ang kaniyangpinakamahusay na panitikang piyesa ay ang ;ecameron<, isang tanyag nakoleksyon na nagtataglay ng isandaang #122$ nakatataang salaysay

3. *illiam S(aes+eare #1>?:-1?1?$ Ang ;Makata ng mga Makata.< &aging tanyag namanunulat sa inintuang anahon ng !ngland sa pamumuno ni %eyna !li@abeth *.*lan sa mga sinulat niya ang mga alang kamatayang dula gaya ng Bulius +aesar,%omeo at Buliet, Hamlet, Anthony at +leopatra at Scarlet.

:. ,esierious Erasmus #c.1:??-1>3?$. ;rinsipe ng mga Humanista.< May-akda ng;*n raise o0 Folly< kung saan t inuligsa niya ang hindi mabuting gaa ng mga pari atmga karaniang tao.

>. Ni'ollo Ma'(ie)elli #1:?'-1>7$. *sang diplomatikong manunulat na taga Florence,*talia. May-akda ng ;/he rince.< &apapaloob sa aklat na ito ang dalaangprinsipyo ;Ang layunin ay nagbibigay matuid sa pamamaraan.< ;6asto ang nilikhang lakas.<

?. Miguel e !er)antes #1>:7-1?1?$. Sa larangan ng panitikan, isinulat niya angnobelang ;on CuiDote de la Mancha,< aklat na kumukutya at ginagaang kataa-taa sa kasaysayan ang kabayanihan ng mga kabalyero noong Medieval eriod.

Sa Larangan ng Pinta at PintorSining1. Mi'(elangelo Bounarotti #1:7>-1>?:$. Ang pinakasikat na iskultor ng

%enaissance, ang una niyang obra maestra ay ang estata ni avid. Sapaanyaya ni apa Bulius ** ipininta niya sa Sistine +hapel ng atedral ng"atikano ang kuento sa "anal na asulatan tungkol sa pinagmulan ngsandaigdaigan hanggang sa pagbaha. inakamaganda at pinakabantog niyanglikha ang 9a ieta, isang estata ni risto pagkatapos ng aniyangrusipiksyon.



. Leonaro a .in'i #1:>-1>1'$. Ang hindi makakalimutang obra maestraniyang ;Huling Hapunan< #/he 9ast Supper$, na nagpakita ng huling hapunan niristo kasama ang aniyang labindalaang disipulo. *sang henyong maramingnalalaman sa iba(t ibang larangan. Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ringarkitekto, iskultor, inhinyero, imbentor, siyentista, musikero at pilosoper.

3. Ra+(ael Santi #1:E3-1>2$. ;anap na intor<, ;erpektong intor<.inakamahusay na pintor ng %enaissance. ilala sa pagkakatugma at balanseo proporsiyon ng kanyang mga likha. *lan sa kaniyang tanyag na gaa ang5bra Maestrang ;Sistine Madonna<, ;Madonna and the +hild< at ;AlbaMadonna.<

Ag(am sa Pana(on ng Renaissan'e1. Ni'olas !o+erni'us #1:73-1>:3$. *nilahad ni &icolas ang /eoryang

Heliocentric) ;Sa pag-ikot ng daigdig sa aksis nito, kasabay ng ibang planeta,umiikot ito sa paligid ng ara.< inasungalingan ng teoryang ito ang tradisyonalna pag-iisip na ang mundo ang sentro ng sansinukob, na matagal dingtinangkilik ng simbahan.

. Galileo Galilei #1>?:-1?:$. *sang astronomo at matematiko, noong 1?12.Malaki ang naitulong ng kaniyang na imbentong teleskopyo paramapatotohanan ang /eoryang +opernican.

3. Sir Isaa' Ne/ton #1?:-177$. Ang higante ng siyentipikong %enaissance.Sang-ayon sa kaniyang ;"atas ng =niversal ravitation,< ang baat planeta aymay kaniya-kaniyang lakas ng grabitasyon at siyang dahilan kung bakit nasa astong lugar ang kanilang paginog. *pinalianag niya na ang grabitasyong itoang dahilan kung bakit bumabalik sa lupa ang isang bagay na inihagis pataas./inatayang ang pag-usbong ng %enaissance ay hindi natatapos sa panahon nakung saan nakilala ang mga nabanggit na siyentipiko bagkus ito aynagpapatuloy magpakailanman hangga(t ang tao ay naghahanap atnaghahangad ng kasagutan sa kaniyang mga tanong.

Ang ika-1: hanggang ika-1? na siglo ang sinasabing panahon na kung saan kakikitaanng mga pagbabago mula sa madilim na anino ng kalagitnaang panahon patungo saModernong anahon. Ang mga pangyayaring naganap sa panahon ng %enaissance aynagbigay daan sa pagyaman ng kabihasnan ng daigdig dulot ng malaak at maunlad namga pag-aaral, pagmamasid at pananaliksik. Ang transisyong ito ay nagbigay daan rinsa pag-usbong ng %ebolusyong *ntelektual at malaak na kaalaman sa daigdig bunsodng malayang pag-iisip at pagpapahayag ng baat indibidal. Ang pagbabagong dulot ngyugtong ito ay nakatulong sa pagsulong at pagbubuklod- buklod ng mga bansa sakatotohanang ang pagpapahalaga sa kalayaan at kabutihan ay nauukol sa

sangkatauhan.

ANG KABABAI"AN SA RENAISSAN!ESa panahon ng %enaissance, iilang kababaihan lamang ang tinanggap sa mga

unibersidad o pinayagang magsanay ng kanilang propesyon sa *taly. ayunpaman, hindiito naging hadlang upang makilala ang ilang kababaihan at ang kanilang ambag sa%enaissance. Halimbaa ay si *sotta &ogarola ng 4erona na may akda ng ialogue on

Adam and !ve #1:>1$ at 5ration on the 9i0e o0 St. Berome #1:>3$ na kakikitaan ngkaniyang kahusayan sa pag-unaa sa mga isyungteolohikal. &ariyan din si 9aura +ereta mula sa "rescia na bago mamatay sa gulang na32 ay isinulong ang isang makabuluhang pagtatanggol sa pag-aaral na humanistiko parasa kababaihan.

Sa pagsulat ng tula, mahahalagang personalidad ng %enaissance sina 4eronicaFranco mula sa 4enice at si 4ittoria +olonna mula sa %ome. Sa larangan ng pagpipinta,nariyan sina So0onisba Anguissola mula +remona na may likha ng Sel0-ortrait #1>>:$ atsi Artemisia entileschi, anak ni 5ra@io, na nagpinta ng Budith and Her Maidservant iththe Head o0 Holo0erness #1?>$ at Sel0-ortrait as the Allegory o0 ainting #1?32$.

Ang Re+ormasyonAng kataagan sa mga kaganapan na yumanig sa kakristyanuhan mula ika-1:hanggang ika-17 na dantaon na humantong sa pagkakahati ng simbahang ristiyano.ito nagsimula ang paghihialay ng mga rotestante sa simbahang atoliko %omano,gayunpaman hindi nagpabaya ang mga atoliko %omano, sinimulan nila ang pagbabagosa sariling relihiyon nang hindi binabago ang kanilang doktrina.

Martin Lut(er0 Ama ng Protestanteng Pag(i(imagsi*pinanganak si 9uther noong &obyembre 12, 1:E3, sa !isleben ermany. Ang

kaniyang ama, si Hans 9uther ay isang magsasaka na naging minero ng tanso,samantalang ang ina niyang si Margareth 9inderman ay mula sa isang pamilyang

kabilang sa gitnang uri.*sang mongheng Augustinian at naging ropesor ng /eolohiya sa =nibersidadng 6ittenberg ang nabagabag at nagsimulang magduda nang mabasa niya angkaibahan ng katuruan ng simbahan sa katuruan ng "ibliya tungkol sa kaligtasan.< Angpagpapaalang sala ng iyos sa mga tao ay nagsisimula sa pananampalataya, atnaging ganap sa pamamagitan ng pananampalataya< #%oman 117$.

Ang pag-aalinlangan at pagdududa ni Martin 9uther sa bisa at kapangyarihanng mga relikya ay kaniyang napatunayan sa pagdala niya sa %ome noong 1>71.&agpasiklab ng galit ni 9uther ang kasuklam-suklam na gaain ng simbahan, angpagbenta ng indulhensiya, kapirasong papel na nagsasaad at nagpalabas na ang grasyang iyos na maaaring ipagbili at bilhin para sa kapataaran at kaligtasan ng tao.



Ang hindi pagsang-ayon ni 9uther sa patakaran ng simbahan tungkol sapagkamit ng indulhensiya, ang nagtulak sa kaniya para ipaskil sa pintuan ng simbahan,noong ika-31 ng 5ktubre, 1>17 ang kaniyang ;Siyamnapu(t limang roposisyon< #&inety-0ive theses$. umalat sa iba(t ibang bayan ng Alemanya ang kapangyarihan ni 9uther.&oong taong 1>', nagbigay ang mga sumusuportang estado at bayang Aleman ngisang ;protestasyon<- ang pinagmulan ng salitang ;rotestante< #ang mga sumasalungatsa mga mamamayang atoliko$ sa emperador ng "anal na *mperyong %omano nanananaagan sa pagaakas sa paghihimagsik ng simbahan. agkatapos ng ilangtaong alitan ng rotestante at atoliko %omano na hanggang humantong sa digmaan,tinapos ni +harles 4 ang panrelihiyong digmaan sa pamamagitan ng paglagda sa;apayapaang Augsburg< noong 1>>>. &asasaad sa kasunduan na kilalanin angkapangyarihan ng mga hari o namumuno na malayang pumili ng relihiyon ang kanilangnasasakupan.

KONTRA-REPORMAS#ON"ago nagsimula ang %epormasyong rotestante, nagsikap ang mga pinunong

atoliko na maituid ang mga maling pamamaraan ng Simbahan. Si apa regory 4**

#1237-12E>$, lalong kilala sa una niyang pangalang Hilderbrand, ang nagpasimuno ngtatlong pagbabago sa Simbahan.1. agbabaal sa mga pari na magasaa upang malayo sa suliranin ng

pamilya at nang mailaan ang sarili sa buong paglilingkod sa iyos.. ag-aalis ng simony.3. agbabaal sa mga tauhan na tumanggap ng pagtatalaga sa anumang

tungkulin sa Simbahan sa kamay ng isang hari o pinuno.=pang harapin ang hamon ng rotestantismo, isang malakas na kilusan ang

sinimulan ng mga tapat na atoliko upang paunlarin ang Simbahang atoliko. /inaagang kilusang ito na +atholic %e0ormation o +ounter-%e0ormation. *sinagaa ito ngonseho ng /rent, *nGuisition at ng mga Samahan ng mga Hesita #Society o0 Besus$.

&agtagumpay ang mga Hesita sa pagbai sa "ohemia, Hungary, oland attimog ermany para sa Simbahang atoliko. Sila ang naging makapangyarihang lakasng atolisismo sa kanlurang !urope. &agtatag sila ng mga paaralan at naging dalubhasabilang mga guro. inilit din nilang magkaroon ng malaking kaugnayan sa politika ng!urope. &aging tagapayo sila at katapatang-loob ng mga hari at reyna ng mga kahariangatoliko. &agtamo sila ng matataas na karangalan sa pamamagitan ng kanilang nagaabilang mga iskolar at mga siyentista. Sa panahon nina Haring Ferdinand at %eyna*sabella ipinatupad ang *nGuisition laban sa mga erehe at Hudyo at nakidigma sa mgaMuslim ng ranada. Maging ang Simbahan ay sumailalim sa trono ng hari at reyna.

E+eto at Ka(alaga(an ng Re+ormasyon

Malaki ang pagbabagong naganap sa Simbahang atoliko noong ika-1:hanggang 17 dantaon, kung saan maraming mga gai at turo ng simbahan ang tinuligsang mga repormista partikular sa imoralidad at pagmamalabis ng simbahan. &agingtanyag ang pangalang Martin 9uther bilang ;Ama ng Himagsikang rotestante< na siyangnamuno sa paglaban sa mga depekto ng simbahan. Ang kanilang layunin ay hindi upangsirain ang Simbahang atoliko kundi upang maging bukas ang simbahan sa mgapagbabago o reporma. Hindi nagustuhan ng apa at ng mga kaani ng simbahan angpagtatagumpay ni 9uther kaya(t tinapatan nila ito ng +ouncil o0 /rent, *nGuisition, atSociety o0 Besus na naglalayong pagbutihin ang pananampalatayang atoliko.

Ang alang tigil na iringan sa pagitan ng Simbahang atoliko at rotestante, atpatuloy na pagpapalaganap ng paniniala at adhikain ay nagdulot ng sumusunod naepekto

• nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon sa !urope kung saan ang hilaga ay naging

mga rotestante samantalang ang timog naman ay nanatiling atoliko)

• sa kadahilanang maraming mga turo ng Simbahang atoliko na iba sa aral ni risto,

at iba pang pagmamalabis ng mga pari, marami ang humialay sa Simbahangatoliko at nagtatag ng mga sekta ng rotestante tulad ng +alvinism, 9utheranism,

Methodist, Anglican, resbyterian at iba.• gumaa ng aksiyon ang Simbahang atoliko hinggil sa mga suliraning

pangrelibhiyon na kanilang hinarap upang muling mapanumbalik ang dating tialang mga tagasunod nito at pagbutihin ang pananampalatayang atoliko. Ang ilan samga repormang kanilang mga ginaa ay ang pagpapaalang bisa ng seremonya natumutukoy sa pagbenta at pagbili ng mga opisyo ng simbahan) at ang pagbabaalsapagtatalaga ng mga hari o karaniang pinuno sa simbahan)

• ang talias na ideya ng dalaang malaking relihiyon sa !urope #atoliko at

rotestante$ ay nagbunga sa mahabang panahon ng digmaang panrelihiyon.

• at ang panghuli ay ang pagpapanumbalik na espirital sa ristiyanismo, ang

pagpapalaganap ng "ibliya at ang doktrina ng kaligtasan ng "ibliya. Ang kaligtasan

ay makakamit hindi sa pagsapi sa simbahan kundi ang pagtanggap at pagtitialakay risto.

UNANG #UGTO NG IMPER#ALISMONG KANLURANIN&agsimula noong ika-1> siglo ang dakilang panahon ng eksplorasyon o

paghahanap ng mga lugar na hindi pa nararating ng mga !uropeo. Ang eksplorasyon aynagbigay-daan sa kolonyalismo o ang pagsakop ng isang makapangyarihang bansa saisang mahinang bansa. /atlong bagay ang itinuturing na motibo para sa kolonyalismongdulot ng eksplorasyon #1$ paghahanap ng kayamanan) #$ pagpapalaganap ngristiyanismo) #3$ paghahangad ng katanyagan at karangalan.



Ang ika-1> hanggang ika-17 siglo ang unang yugto ng *mperyalismonganluranin. Ang imperyalismo ay ang panghihimasok, pag-impluensiya, o pagkontrolng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Maaariitong tuiran o di-tuirang pananakop.

Hindi sana maisasakatuparan ang paglalakbay ng mga !uropeo sa malalaakna karagatan noong ika-1> siglo kung hindi dahil sa ilang salik tulad ng pagiging mausisana dulot ng %enaissance, pagsuporta ng mga monarkiya sa mga manlalakbay, atpagkatuklas at pagpapaunlad sa mga instrumentong pangnabigasyon at sasakyangpandagat. Sa kanilang paglalakbay, maraming pagsubok ang kanilang kinaharap.ayunpaman, ang nasabing eksplorasyon aynagkaroon ng matinding epekto sa naging takbo ng kasaysayan ng daigdig.

Sa kabuuan, ang panahon ng eksplorasyon ay naging dahilan upang ang mgakaragatan ay maging daan tungo sa pagpapalaak ng mga imperyong !uropeo.

MGA MOTIBO AT SALIK SA EKSPLORAS#ONAng Asya ay isa nang kaakit-akit na lugar para sa mga !uropeo. "agama(t ang

kanilang kaalaman tungkol sa Asya ay limitado lamang at hango lamang sa mga tala ng

mga manlalakbay tulad nina Marco olo at *bn "attuta, napuka ang kanilangpaghahangad na marating ito dahil sa mga paglalaraan dito bilang mayayamang lugar.Mahalaga ang aklat na /he /ravels o0 Marco olo #circa 1'E$ sapagkat ipinabatid nitosa mga !uropeo ang yaman at kaunlarang taglay ng +hina. Hinikayat nito ang mga!uropeo na marating ang +hina. Samantala, itinala ng Muslim na manlalakbay na si *bn"attuta ang kanyang paglalakbay sa Asya at A0rica. &akadagdag ang mga tala ninaMarco olo at *bn "attuta sa hangarin ng mga !uropeo na maghanap ng mga bagongruta patungo sa kayamanan ng Asya, lalo pa at ang rutang dinaraanan sa anlurangAsya sa panahong ito ay kontrolado ng mga Musim.

Sumang-ayon ang panahon sa mga manlalakbay at mangangalakal na ito nangmatuklasan ang compass at astrolabe. apa malaki ang tulong ng dalaang

instrumentong ito sa mga manlalayag. Ang compass ang nagbibigay ng tamangdireksiyon habang naglalakbay samantalang gamit naman ang astrolabe upang sukatinang taas ng bituin. alaang bansa sa !urope ang nagpasimula ng paglalayag atpagtuklas ng mga bagong lupain - ang ortugal at Spain. &anguna ang ortugal sa mgabansang !uropeo dahil kay rinsipe Henry the &avigator na naging inspirasyon ng mgamanlalayag sa kaniyang panahon. Siya ang naganyaya sa mga dalubhasangmandaragat na magturo ng tamang paraan ng paglalayag sa mga tao. Sukdulan angkaniyang pangarap, ang makatuklas ng mga bagong lupain para sa karangalan ng iyosat ng ortugal.

9imitado lamang sa Spain at ortugal ang paglalayag ng mga !uropeo noongika-1? na siglo. *to ang panahon kung saan naitatag ang unang pinakamalaking imperyo

ng mga !uropeo. Ang mga imperyong ito ang nagpasimula ng mga dakilang pagtuklas

ng mga lupain. Sa panig ng mga !spaol, nagsimula ito noong 1:?' nang magpakasal si*sabella kay Ferdinand ng Aragon. Sila ang sumuporta sa pagpapanatili ngkapangyarihan ng mga dugong bugha sa +astille. Sa kanilang paghahari rin nasupilang mga Muslim sa ranada at nagakas ang %econGuista.

Sa ika-17 siglo, naitatag ang mga bagong imperyo sa hilagang !urope, reat"ritain, France at &etherlands. Ang mga ito ang nagbigay-lakas sa mga !uropeo upangpalakihin ang pakikipagkalakalan at pagpapalaganap ng mga produktong galing saSilangan.

Ang Pag(a(ana+ ng S+i'esMula noong ika-13 siglo ay naging depende na ang !urope sa spices na

matatagpuan sa Asya lalong lalo na sa *ndia Ang ilan sa mga spices na may malakingdemand para sa mga !uropeo ay ang paminta, cinnamon, at nutmeg.

Ang spices ay ginagamit nila bilang pampalasa sa kanilang mga pagkain atupang mapreserba ang mga karne. inagamit din nila ito para sa kanilang mgapabango, kosmetiks at medisina.

Ang kalakalan ng spices sa !urope at Asya ay kontrolado ng mga Muslim at ng

mga taga-4enice, *taly. Ang mga mangangalakal na /sino at *ndian ay nagbibili ng spicessa mga mangangalakal na Arabe na siyang nagdadala ng mga panindang ito sa mgamangangalakal na taga-4enice. Malaking kita ang inaakyat ng ganitong uri ng kalakalansa mga mangangalakal na Arabe at 4enetian. ahil sa pagmomonopolyo sa kalakalangito ay naghangad ang mga !uropeong mangangalakal na direktong magkaroon ngkalakalan sa Asya sa mga spices na kailangan nila. Ang panlupang kalakalan ay di nagarantisadong protektado dahil sa mga pananambang na ginagaa ng mga Mongol kayamas minabuti ng mga !uropeo na gamitin ang katubigan.

Hindi lamang ang kita sa kalakalan ang naglunsad sa kanilang mgaeksplorasyon kundi ang pagkokonberto rin ng mga katutubo sa relihiyong atolisismo.&apag-alaman nila na ang relihiyong *slam ay patuloy na lumalaganap sa Asya kaya

kailangan na ito(y hadlangan. Ang eksplorasyon ay bunga ng mga malikhaing kaisipanna naikintal ng %enaissance sa mga !uropeo na lumabas sa kanilang mga lugar attumuklas ng iba pang mga lugar. Ang mga eksplorasyon na ito ay nagbigay akas din saisolasyon ng !urope at naging preparasyon sa paghahangad ng ibang lupain paramaging bahagi ng kanilang mga teritoryo.

Pinanguna(an ng Portugal ang PaggagalugaAng ortugal ang kauna-unahang bansang !uropeo na nagkaroon ng interes

sa panggagalugad sa aragatan ng Atlantic upang makahanap ng mga spices at ginto.Sa pagitan ng mga taong 1:2 hanggang 1>E, ay nakapaglayag ang mga mandaragatna ortuges hanggang sa anlurang bahagi ng A0rica upang hanapin ang rutang

katubigan patungo sa Asya.



&oong Agosto 1:EE natagpuan ni "artholomeu ias ang pinakatimog na bahaging A0rica na naging kilala sa kataagang +ape o0 ood Hope. Ang paglalakbay ni iasay nagpakilala na maaaring makarating sa Silangang Asya sa pamamagitan ng pag-ikotsa A0rica.

Samantalang noong 1:'7 ay apat #:$ na sasakyang pandagat ang naglakbayna pinamumunuan ni 4asco da ama mula ortugal hanggang sa *ndia. Ang nasabingekspedisyon ay umikot sa +ape o0 ood Hope, tumigil sa ilang mga trade post sa A0ricaupang makipagkalakalan at nakarating matapos ang 12 buan sa +alicut, *ndia. itonatagpuan ni a ama ang mga Hindu at Muslim na nakikipagkalakalan ng mahuhusayna seda, porselana at panlasa na pangunahing kailangan ng mga ortuges sa kanilangbansa. Hinimok niya ang mga Asyanong mangangalakal na magkaroon ng direktangpakikipagkalakalan sa kanila nguni(t di siya gaanong nagtagumpay dito. Sa bansangortugal ay kinilala siyang isang bayani at dahil sa kaniya ay nalaman ng mga ortugesang yaman na mayroon sa Silangan at ganoon din ang maunlad na kalakalan.

Ang Pag(a(anga ng Es+anya ng ayamanan mula sa SilanganAng pagpapakasal nina Haring Ferdinand 4 ng Aragon at %eyna *sabella * ng

+astille noong 1:?' ay naging daan upang ang !spanya ay maghangad din ng mgakayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian ay nagingdahilan sa pagpapadala nila ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una aypinamunuan ni +hristopher +olumbus, isang *talyanong manlalayag. &oong 1:' aytinulungan siya ni %eyna *sabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na angkaniyang adhikain ay makarating sa *ndia na ang gagamiting daanan ay ang pakanluranng Atlantiko. Ang kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng alang kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilangpaglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. &guni(t naabotniya ang mga isla ng "ahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang *ndia dahil angkulay ng mga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-*ndia kaya tinaag niya ang mga

tao dito na *ndians. /atlong buan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggangmaabot nila ang Hispaniola #sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at ominican%epublic$ at ang +uba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sapangangailangan ng !spanya nguni(t sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na naratingang mga kilalang sibilisasyon sa Asya.

agbalik niya sa !spanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyangekspedisyon at binigyan ng titulong Admiral o0 the 5cean Sea, 4iceroy at obernador ngmga islang kaniyang natagpuan sa *ndies. /atlong ekspedisyon pa ang kanyangpinamunuan bago siya mamatay noong 1>2? at narating niya ang mga isla sa +arribeanat sa South America nguni(t di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong rutapatungo sa Silangan.

Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagonggamit para sa gagaing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. &oong 1>27,isang *talyanong nabigador, si Amerigo 4espucci ang nagpalianag na si +olumbus aynakatagpo ng "agong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalanniya kaya nakilala 32> ito bilang America at naitala sa mapa ng !urope kasama ang ibapang mga bagong diskubre na mga isla.

Si rinsipe Henry, anak ng Haring Buan ng ortugal, ang naging pangunahingtagapagtaguyod ng mga paglalayag sa pamamagitan ng pagaanyaya ng mgamandaragat, tagagaa ng mapa, matematisyan at astrologo na mag-aaral ng siyensiyang nabigasyon sa bansa. Siya ang naging patron ng mga manlalakbay kaya ikinabit sakaniyang pangalan ang kataagang Ang &abigador. Sa kaniyang mga itinaguyod napaglalakbay ay nakarating ito sa A@ores, isla ng Madeira at sa mga isla ng +ape 4erde.

Ang Pag(a(anga ng Es+anya ng ayamanan mula sa SilanganAng pagpapakasal nina Haring Ferdinand 4 ng Aragon at %eyna *sabella * ng

+astille noong 1:?' ay naging daan upang ang !spanya ay maghangad din ng mgakayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian ay naging

dahilan sa pagpapadala nila ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una aypinamunuan ni +hristopher +olumbus, isang *talyanong manlalayag. &oong 1:' aytinulungan siya ni %eyna *sabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na angkaniyang adhikain ay makarating sa *ndia na ang gagamiting daanan ay ang pakanluranng Atlantiko. Ang kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng alang kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilangpaglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. &guni(t naabotniya ang mga isla ng "ahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang *ndia dahil angkulay ng mga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-*ndia kaya tinaag niya ang mgatao dito na *ndians. /atlong buan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggangmaabot nila ang Hispaniola #sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at ominican

%epublic$ at ang Si rinsipe Henry, anak ng Haring Buan ng ortugal, ang nagingpangunahing tagapagtaguyod ng mga paglalayag sa pamamagitan ng pagaanyaya ngmga mandaragat, tagagaa ng mapa, matematisyan at astrologo na mag-aaral ngsiyensiya ng nabigasyon sa bansa. Siya ang naging patron ng mga manlalakbay kayaikinabit sa kaniyang pangalan ang kataagang Ang &abigador. Sa kaniyang mgaitinaguyod na paglalakbay ay nakarating ito sa A@ores, isla ng Madeira at sa mga isla ngama+uba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sapangangailangan ng !spanya nguni(t sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na naratingang mga kilalang sibilisasyon sa Asya.

agbalik niya sa !spanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyangekspedisyon at binigyan ng titulong Admiral o0 the 5cean Sea, 4iceroy at obernador ng

mga islang kaniyang natagpuan sa *ndies. /atlong ekspedisyon pa ang kanyang



pinamunuan bago siya mamatay noong 1>2? at narating niya ang mga isla sa +arribeanat sa South America nguni(t di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong rutapatungo sa Silangan.

Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagonggamit para sa gagaing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. &oong 1>27,isang *talyanong nabigador, si Amerigo 4espucci ang nagpalianag na si +olumbus aynakatagpo ng "agong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalanniya kaya nakilala ito bilang America at naitala sa mapa ng !urope kasama ang iba pangmga bagong diskubre na mga isla.

Pag(a(ati ng Munoahil sa lumalalang paligsahan ng pagpapadala ng mga ekspedisyon ng

ortugal at Spain ay humingi sila ng tulong sa apa sa %ome upang mamagitan sakanilang mga paglalabanan. &oong 1:'3 ay gumuhit ng line o0 demarcation ang apa,isang di nakikitang linya mula sa gitna ng Atlantiko tungo sa Hilagang ola hanggang sa/imugang ola. *pinalilianag nito na lahat ng mga matatagpuang kalupaan at katubigansa anlurang bahagi ng linya ay para sa Spain at sa Silangang bahagi ng linya ay para

naman sa ortugal.Si ope AleDander 4* ang naglabas ng papal bull na naghahati sa lupaingmaaaring tuklasin ng ortugal

at Spain &agduda ang mga ortuguese sa naging kinalabasan ng kanilangpagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta sakanila at sa Spain. &akikita nila na baka lumaak ang paggagalugad ng Spain sakanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sapamamagitan ng asunduan sa /ordesillas noong 1:': ay nagkasundo sila na ang lineo0 demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. *pinakikita dito na noong panahong iyonay pinaghatian ng lubusan ng ortugal at Spain ang bahagi ng mundo na di panararating ng mga taga-!urope.

Ang mga ,ut'(Sa pagpasok ng ika-17 siglo, napalitan ng mga utch ang mga ortuguese

bilang pangunahing bansang kolonyal sa Asya. *naga nila ang Moluccas mula saortugal at nagtatag ng bagong sistemang plantasyon kung saan ang mga lupain aypinatamnan ng mga tanim na mabili sa pamilihan. Ang naging epekto nito ay sapilitangpaggaa na naging patakaran din ng mga !spaol sa ilipinas.

&agkaroon din ng mga kolonya ang mga utch sa &orth America.inangunahan ito ng !nglish na manlalayag na si Henry Hudson na naglakbay para samga mangangalakal na utch. &apasok niya ang &e Iork "ay noong 1?2' atpinangalanan itong &e &etherland. &oong 1?:, isang trade outpost o himpilang

pangkalakalan ang itinatag sa rehiyon na pinangalanang &e Amsterdam. *to ngayon aykilala bilang &e Iork +ity.

ung ihahambing sa pananakop ng mga utch sa America, mas nagtagal angkanilang kapangyarihan sa Asya dahil sa pagkakatatag ng utch !ast *ndia +ompany o4ereenigde 5ostindische +ompagnie #45+$ noong 1?2. Ang mga daungan nito angnagbigay ng proteksiyon sa monopolyo ng mga utch sa paminta at iba pang rekado.

Si Henry Hudson, sa kaniya ipinangalan ang *log ng Hudson sa Manhattan,=SA &agtatag din ng pamayanan sa A0rica ang mga utch sa pamamagitan ng mga"oers) mga magsasakang nanirahan sa may +ape o0 ood Hope. &guni(t nang ika-17siglo, humina ang kapangyarihang pangkomersiyo ng mga utch at ito(y pinalitan ng*nglatera bilang pinakamalakas na imperyong pangkatubigan ng !urope

Ka(alaga(an ng mga Paglalayag at Pagtulas ng mga Lu+ain&agbunga ng pagbabago ng mga ruta sa kalakalan ang pagtuklas at paglalayag

noong ika-1> at ika-1? na siglo. &aala sa dating kinalalagyan ang *taly sa kalakalan nakaniyang pinamunuan sa Medieval eriod. &aging sentro ng kalakalan ang mga

pantalan sa baybay-dagat ng Atlantic mula sa Spain, ortugal, France, Flanders,&etherlands at !ngland. Sa pagkakatuklas ng mga lupain, higit na dumagsa ang mgakalakal at spices na nagmula sa Asia. Sa &orth America, kape, ginto at pilak) sa SouthAmerica, asukal at molasses) at sa anlurang *ndies, indigo.

Ang mga produktong ito ang nagpalaak sa paglaganap ng mga salaping gintoat pilak na galing sa MeDico, eru at +hile. *to ang nagpasimula ng pagtatatag ng mgabangko. Sa dami ng mga salapi ng mga mangangalakal, kinailangan nilang maypaglagyan ng kanilang salaping barya. aya ang salaping papel ang kanilang ginamit atipinakilala sa mga mangangalakal. Ang salapi ring ito ang nagbigay-daan sa pagtatatagng kapitalismo, ang sistema kung saan mamumuhunan ng kaniyang salapi ang isang taoupang magkaroon ng tubo o interes.

Sa Medieval eriod, hindi alam ng mga tao ang pag-iipon ng salapi.&asisiyahan na sila kung sapat ang kanilang kita sa kanilang pangangailangan. &gunitsa pag-unlad ng kalakalan, dumami ang kanilang salaping naipon. Hindi nila ito itinago."agkus, ginamit nilang puhunan para higit na lumago ang kanilang salapi.

E+eto ng Unang #ugto ng KolonisasyonMaraming mahahalagang epekto ang unang yugto ng kolonisasyon.

1. Ang mga eksplorasyon na pinangunahan ng mga !spaol at ortuguese angnagbigay-daan sa malaakang pagkakatuklas sa mga lupaing hindi pa nagagalugadat mga sibilisasyong hindi pa natutuklasan. *to rin ang nagpalakas ng ugnayan ngSilangan at anluran.



. &akapuka rin ng interes sa mga bagong pamamaraan at teknolohiya saheograpiya at paglalayag ang mga eksplorasyon.

:. Sumigla ang paglaganap ng sibilisasyong anluranin sa Silangan dahil sakolonisasyon.

>. &agdulot ng maraming suliranin ang kolonisasyon sa mga bansang sakop tulad ngpagkaala ng kasarinlan, paninikil ng mananakop atpagsasamantala sa likas nayaman ng mga bansang ito.

?. &agkaroon ng pagbabago sa ecosystem sa daigdig na nagresulta sa pagpapalitanng hayop halaman, sakit sa pagitan ng 5ld 6orld at &e 6orld.

Ang Rebolusyong Siyenti+ioHindi naimbento ang agham sa panahon lamang ng %ebolusyong Siyentipiko.

Sa halip, malaon na itong ginagamit ng mga reek bilang scientia na nangangahulugang;kaalaman<. Subalit ala pang konsepto ng agham bilang isang disiplina at hindi pa nilatinataag ang sarili bilang siyentista.

&oong ika-1> siglo, ang pag-unaa ng mga !uropeo tungkol sa mundo atsansinukob ay batay sa aral ng mga ristiyano at pilosopiya ni Aristotle. Masasabing

napakaliit na grupo lamang ang nagtatanong sa tradisyunal na kahiagaan ngsansinukob.Ang ika-1? at ika-17 siglo ang hudyat sa pagpasok ng %ebolusyong Siyentipiko.

*to ang simula ng panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimento bunga ngkanilang pagmamasid sa sansinukob.

Ang bagong ideyang siyentipiko ay instrumento sa pagkakaroon ng panibagongpanana sa kaalaman at paniniala ng mga !uropeo. Ang dating impluensiya ngSimbahan sa pamumuhay at kaisipan ng mga tao ay nabaasan at humina dahil sa mgapaglalathala ng mga bagong tuklas na kaalaman na pinatunayan ng ;bagong siyensiya<.&aging tulong ang panahon ng katuiran #age o0 reason$ upang magkaroon ng bagonglianag ang mga tradisyunal na ideya at bigyan ng bagong paglalaraan at redepinisyon

ng lipunan.

Ang olish na si Ni'olaus !o+erni'us ay nagpasimula ng kaniyang propesyongsiyentipiko sa amantasan ng rako, oland noong 1:'. aalinsabay nito angpanahon ng pagkakatuklas ni +hristopher +olumbus sa Amerika. Sa panahong ito aynagpasimula na si +opernicus ng mga pagtatanong tungkol sa pangunahing paninialaat tradisyon ng mga tao. "atay sa kaniyang mga ginaang pananaliksik nalaman niya naang mga ideyang itinuturo at pinaninialaan ng mga tao noong panahon na iyon ukol saSansinukuban ay may mga pagkakamali. "inigyang diin niya na ang mundo ay bilogtalias sa naunang paniniala na ito ay patag at kapag narating ng isang manlalakbayang dulo nito ay posible siyang mahulog. *sa pa sa kaniyang inilahad ay ukol sa pag-ikot

ng mundo sa sarili nitong aksis habang ito(y umiikot sa ara. *dinagdag pa niya na ang

ara ang nasa sentro ng Sansinukuban na talias sa itinuturo ng Simbahan na angmundo ang sentro ng Sansinukuban. Ang teoryang ito ay nakilala sa kataagang/eoryang Heliocentric.Ang Teoryang "elio'entri'Ang kaisipang ito ni +opernicus ay di niya kaagad inilathala sa dahilang posibleng itoang maging daan sa mga puna mula sa Simbahan at nangangahulugan ngpersekyusiyon, ekskomunikasyon o pagsunog ng buhay sa pamamagitan ng *nGuisition.

Mga Bagong Teorya Uol sa Sansinuuban 1Uni)erse2Si Bohannes epler, isang Aleman na astronomer, natural scientist at mahusay namatematisyan ang nagbuo ng isang pormula sa pamamagitan ng matematika tungkol saposibleng pag-ikot sa isang paribilog ng mga planeta sa ara na di gumagala sa gitnang kalaakan. *to( y tinaag niyang ellipse. inagdag pa niya na ang mga planeta ay dipare-pareho sa bilis sa kanilang paggala nguni(t mabilis ang kanilang paggala kungpapalapit sa ara at mabagal kung ito(y palayo.&agkaroon ng mga pagtatanong si epler sa mga pinuno sa academics at Simbahan ngpanahon na iyon. Hindi siya nagkaroon ng pag-aalinlangan sa kaniyang mga hinuha at

pagsusuri at maging sa pagtatanong sa Simbahan dahil siya(y kabilang sa ilusangnagprotesta tungkol sa Simbahan sa panahong iyon. &guni(t ang kaniyangkontemporaryo na si alileo alilei na isang *talyano at atoliko ay nagkaroon ngmalaking oposisyon sa Simbahan/aong 1?2' nang nabuo ni alileo ang kaniyang imbensiyong nteleskopyo at nagingdahilan ng kaniyang pagdidiskubre sa kalaakan. Ang kaniyang pagtanggap sa teoryangitinuro ni +opernicus ay ginamit na dahilan upang siya(y mapailalim sa isangimbestigasyon ng mga pinuno ng Simbahan. Ang pagdidiing ito sa kaniya ng Simbahanay naging daan upang baiin niya ang ibang resulta ng kaniyang ginaang mga pag-aaral at di maging daan ng pagtitialag sa kaniya ng Simbahan. Matapos angretraksiyon ay nagpatuloy pa rin siya sa mga siyentipikong pagtuklas na naging basehan

ng pagbubuo ng mga unibersal na batas sa pisika.

Ang Pana(on ng Enlig(tenment*sa sa bunga ng pamamaraang makaagham ang epekto ng rebolusyon sa iba(t

ibang aspeto ng buhay. Marami ang nagmungkahi na gamitin ang pamamaraan upangmapaunlad ang buhay ng tao sa larangan ng pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon,at maging sa edukasyon. /inaag itong anahon ng alianagan #!nlightenment$.&agsimula ito sa batayang kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo.

"agama(t ang !nlightenment ay tumutukoy sa pilosopiyang umunlad sa !uropenoong ika-1E siglo, maaari ring sabihing ito ay isang kilusang intelektual. Ang!nlightenment ay binubuo ng mga iskolar na nagtangkang iahon ang mga !uropeo mula



sa mahabang panahon ng kaalan ng katuiran at pamamayani ng pamahiin at bulagnapaniniala noong Middle Ages.

Ang ambag ng mga intelektual na ito ang nagsilbing pundasyon ng mgamodernong ideyang may kinalaman sa pamahalaan, edukasyon, demokrasya, at magingsa sining. Ang mga intelektual na ito ay nakilala bilang mga philosopher o pangkat ngmga intelektual na humikayat sa paggamit ng katuiran, kaalaman, at edukasyon sapagsugpo sa pamahiin at kamangmangan. Sinuri nila ang kapangyarihan ng relihiyon attinuligsa ang kaalan ng katarungan sa lipunan.

Ang Maabagong Ieyang Pam+olitia &aging daan ang mga pagbabago sa siyensya upang mapag-iisipan ng mga

pilosopo at marurunong na kung ang mga sistematikong batas ay maaaring magingkasagutan sa paglikha ng sansinukob #universe$ at kapaligiran, maaari ring maginggabay ang mga ito sa mga ugnayang political, pangkabuhayan at panlipunan. *naakalanilang maipalilianag ang mga bagay-bagay sa tulong ng analitikong pangangatiran./unay na malaki ang impluensya ng siyentipikong pag-iisip sa teoryang pampulitika.

Ang Pag+a+ali/anag ni "obbes tuol sa Pama(alaaninamit ni /homas Hobbes ang ideya ng natural la upang isulong ang paniniala naang absolutong monarkiya ang pinakamahusay na uri ng pamahalaan. inaninialaanniya na ang pagkakaroon ng kaguluhan ay likas sa tao kaya dahil dito ay kailangan ngisang absolutong pinuno upang supilin ang ganitong mga pangyayari. Sa kaniyangpagpapalimbag ng isinulat niyang aklat na 9eviathan noong 1?>1 ay inilaraan niya angisang lipunan na alang pinuno at ang posibleng maging direksiyon nito tungo samagulong lipunan.

"inigyan niya ng pagdidiin na ang tao ay kinakailangang pumasok sa isangkasunduan sa pamahalaan na kailangang ianan niya ang lahat ng kaniyang kalayaan

at maging masunurin sa puno ng pamahalaan. ahil sa kasunduang ito,pangangalagaan at poprotektahan ng pinuno ang kanyang nasasakupan. i na bibigyanpa ng karapatang magrebelde ang mga tao, kahit pa hindi makatiran angpamamalakad.

Pag+a+a(ayag ng Bagong Panana/ ni Lo'e*sa pa sa kinilalang pilosopo sa !ngland ay si Bohn 9ocke na may parehong

paniniala gaya ni Hobbes na kinakailangang magkaroon ng kasunduan sa pagitan ngmga tao at ng kanilang pinuno. &guni(t naiiba siya sa paniniala na ang tao sa kaniyangnatural na kalikasan ay may karapatang mangatuiran, may mataas na moral atmayroong mga natural na karapatan ukol sa buhay, kalayaan at pag-aari.

Sinasabi niya na ang tao ay maaaring sumira sa kaniyang kasunduan sa pinunokung ang pamahalaan ay di na kayang pangalagaan at ibigay ang kaniyang mga naturalna karapatan. "inigyang-diin din niya na kung ang tao ay gumamit ng pangangatuiranay makararating siya sa pagbubuo ng isang pamahalaang mabisang makikipag-ugnayanat tutulong sa kaniya.

Ang kaniyang mga ideya ay isinulat niya noong 1?E' sa pamamagitan nglathalaing /o /reatises o0 overnment. Ang kaniyang sulatin ay naging popular atnakaimpluensiya sa kabuuan ng !urope at maging sa kolonya ng !ngland, angolonyang Amerikano. Ang ideya niya ang naging basehan ng mga Amerikano nalumaya sa pamumuno ng reat "ritain. Ang eklarasyon ng alayaan na sinulat ni/homas Be00erson ay naging mahalagang sulatin sa paglaya ng Amerika sa mga *nglesay hala sa mga ideya ni 9ocke ukol sa kasunduan sa pagitan ng mga tao at ngpamahalaan.

*sa pa sa kinilalang pilosopo sa larangan ng politika ay ang ranses na si "aronde MontesGuieu na naniniala sa ideya ng paghahati ng kapangyarihan sa isangpamahalaan. Hinati niya sa tatlong sangay ang pamahalaan ang lehislatura napangunahing gaain ay ang pagbubuo ng mga batas) ang ehekutibo na nagpapatupadng batas at ang hukuman na tumatayong tagahatol. Si 4oltaire o Francois Marie Arouet,sa tunay na buhay at isa ring ranses ay nagsulat ng ilang mga lathalain laban saSimbahan at orteng %oyal ng France. *to ang naging dahilan ng kaniyang dalaangbeses na pagkakabilanggo at nang lumaon siya ay napatapon sa *nglatera. inagpatuloyniya ang pagsusulat dito at patuloy niyang binigyan ng pagpapahalaga ang pilosopiya niFrancis "acon at siyensiya ni *saac &eton.

ANG REBOLUS#ONG IN,USTRI#AL/aong 1722 at 1E22 nang nagkaroon ng malaking pagbabago sa aspektong

agrikultura at industriya sa mga bansa sa !urope at sa =nited States. Angtranspormasyon na ito ay nakilala sa kataagang %ebolusyong *ndustriyal dahil pinalitannito ang gaaing manal sa mga kabukiran ng mga bagong imbentong makinarya.&agbigay ito ng malaking produksiyon sa mga bansa, karagdagang kita at pamilihan ngkanilang mga yaring produkto. Maraming mga naninirahan sa mga kabukiran ang lumipatng tirahan sa mga siyudad at namasukan sa mga industriya upang kumita nang malaki3

Ang Bagong Uri ng RebolusyonAng tunog ng ingay ng mga tumatakbong makinarya sa isang pabrika ay bahagi

ng tinataag na %ebolusyong *ndustriyal. *to ang panahon na kung saan ang mga tao aynagpasimula nang gumamit ng mga makabagong kagamitan gaya ng makinarya sakanilang produksiyon. &agkaroon ng malaking pagbabago sa pamumuhay ng mga tao



sa dahilang naging mabilis ang kanilang produksiyon at ito(y lumaki. &aging daan itoupang sila(y magkaroon ng malaking kita at napaunlad ang kanilang pamumuhay.&agsimula ito noong 17?2 na kung kailan nagkaroon ng mga bagong imbensiyon sapansakahan ang nabuo at pinasimulan ang rebolusyon sa agrikultura

ANG PAGSISIMULA NG REBOLUS#ONG IN,USTRI#ALAng reat "ritain ang nagpasimula dahil sa pagkakaroon nito ng maraming

uling at iron na naging pangunahing gamit sa pagpapatakbo ng mga makinarya atpabrika. 9umaganap ang kaniyang pakikipagkalakalan at ito ay naging dahilan ngpagiging matatag ng kaniyang kalakalan. Sinuportahang mabuti ng pamahalaan angkalakalang ito sa pamamagitan ng pagtatatag ng malakas na hukbong pandagat upangprotektahan ang kanilang imperyo ng kalakal.

&oong taong 17?2 ay pinasimulan ang pagbabago sa pagprodyus ng tela sareat "ritain. ati sa ilalim ng sistemang domestiko #domestic system$ ang trabaho sapagproprodyus ng tela ay ginagaa sa mga tahanan. Ang namumuhunangmangangalakal ay hinahati-hati ang trabaho sa mga pamilya sa kanilang lugar hanggangsa makabuo ng isang tapos na produkto na kaniya namang pinagbibili at pinatutubuan.&guni(t ang halaga ng tela ay mahal dahil sa ganitong sistema nga ng pagbubuo namatagal. Ang mayayaman lamang ang may oportunidad na magkaroon ng maramingdamit at ang paggamit ng kurtina at ilan pang gamit sa tahanan na gaa sa tela ayitinuturing na luho lamang ng panahong iyon.

ahil sa pag-iimbento ng maraming makinarya ay naging madali angpagprodyus ng mga tela at mura na itong bilhin ng mga tao. Halimbaa ang makinangspinning Jenny ay nagpabilis sa paglalagay ng mga sinulid sa bukilya nang mabilis at samaraming sisidlan. Ang dating ginagaa ng along manggagaa ay maaari nang gainng isang manggagaa sa tulong ng nabanggit na makinarya.

/aong 17'3 nang maimbento ng isang Amerikanong nagngangalang !li6hitney ang cotton gin. *to ay nakatulong para maging madali ang paghihialay ng butoat iba pang mga materyal sa bulak na dati ay halos ginagaa ng >2 manggagaa bagomaimbento ang cotton gin. ahil dito naging mabilis na ang nasabing proseso atnakatulong ito sa malaking produksiyon para sa paggaa ng tela sa =nited States.

Ang Paglago at Paglai ng Rebolusyong InustriyalAng pagkakaimbento sa steam engine ay naging daan para maragdagan ang

suplay ng enerhiya na magpapatakbo sa mga pabrika. aya mas marami pang mgasumunod na imbensiyon na ginaa ang tao na karaniang gaa sa bakal gaya ng mgamakinarya sa bukid, baril, sasakyang dumaraan sa mga riles. &akatulong ito sa mabilisna pagdadala ng mga produkto sa iba(t ibang lugar at ugnayan sa pamamagitan ngmakabagong telekomunikasyon.

&aging kilala ang pangalan nina AleDander raham "ell bilang imbentor ngunang telepono at ni /homas Alva !dison na nagpakilala ng lakas ng elektrisidad upangnang lumaon ay makatulong para ang isang buong komunidad ay malianagan nito atpatakbuhin pa ang mga makabago nilang kasangkapan. Si Samuel ". Morse naman aypinakilala ang telegrapo na nakatulong para makapagpadala ng mga mensahe sa mgakakilala, kaibigan at kamag-anakan sa ibang lugar.

Ang &ecomen steam engine at 6att steam engine na naimbento noong 172>at 17?2 na nakatulong sa pag-pump ng tubig na ginamit para makapagsuplay ng tubigna magbibigay ng enerhiyang hydoelectric na nagpatakbo ng mga makinarya sa mgapabrika.

Ang %ebolusyong *ndustriyal ay nakatulong din sa pagbibigay ng maramingoportunidad sa paghahanapbuhay sa mga tao.

Maraming nagkaroon ng malaking puhunan at nagbago sa pamumuhay ng mgatao hanggang mabuo ang panggitnang uri ng mga tao sa lipunan.

EPEKTO NG IN,USTRI#ALISMO&agpabago sa pamumuhay ng tao ang industr iyalismo. umagsa sa lungsod

ang mga taong taga-probinsya. &agdulot ito ng pagdami ng tao sa lungsod at nagingsGuatter. Sa kaalan ng hanapbuhay marami ang naging palaboy. Maging ang mga bataay napilitang magtrabaho. *sa ito sa naging napakabigat na suliraning panlipunan atpangekonomiya. &agdulot din ito ng hidaang pampolitika. ayundin ang pagkakaroonng tinataag na gitnang uri ng lipunan o middle class society. &agbunga ito ngpagtatatag ng mga unyon ng mga manggagaa hanggang noong kalagitnaan ng ika-1'na siglo.

Sa pag-unlad ng industriyalisasyon, higit pang nagsikap ang mga anluranin sapananakop ng mga kolonya. *to ay dahil sa pangangailangan nila ng mga hila nasangkap na maibibigay ng mga kolonya. *to rin ang mga nagsisilbing pamilihan ngkanilang mga produkto.

IKALA*ANG #UGTO NG IMPER#ALISMONG KANLURANIN

Ang Pananao+ sa Maabagong Pana(on&agsimula ang pananakop ng mga anluraning bansa sa ibang lupain nang

pumalaot ang mga barkong !uropeo. *sa-isang nanakop ng lupain ang ortugal, Spain,&etherlands, France at "ritain at nagtayo ng mga kolonya sa Asia at America. &gunitlahat ng mga imperyong ito ay bumagsak bago nagsimula ang ika-1' na siglo. &aalanng kolonya sa &orth America ang &etherlands at France. Matagumpay na nakapagalsalaban sa pamahalaan ang 13 kolonya ng "ritain sa America, ang /imog +anada at angpinakamagandang kolonya ng Spain at ortugal.



&abuo ang mga makabagong imperyo noong ika-1' na siglo at sa unangbahagi ng ika-2 siglo, samantalang nagaganap ang ikalaang %ebolusyong *ndustriyal.Ang panahon mula noong 1E71 hanggang sa nagsimula ang =nang igmaangandaigdig noong 1'1: ay panahon nang mabilis na paglaak ng pagkakanluranin o6esterni@ation ng ibang lupain.

,a(ilan0 Uri at La/a ng Pananao+*ba-iba ang dahilan ng pananakop. Ang ilan ay binibigyang katuiran ang

pananakop sa paggamit ng mani0est destiny at hite man(s burden. Ayon sa doktrinangmani0est destiny may karapatang ibigay ng iyos ang =nited States na magpalaak atangkinin ang buong kontinente ng Hilagang America. aniniala naman sa hite man(sburden na tungkulin ng mga !uropeo at ng kanilang mga inapo na panaigin ang kanilangmaunlad na kabihasnan sa mga katutubo ng mga kolonyang kanilang sinakop.

Ang dahilan ng iba ay upang sanayin ang sarili sa pamamahala at marami pangpagbabalat-kayo. *ba-iba rin ang uri ng kolonyang itinatag batay sa katayuan ngmamamayan. May nagtayo ng kolonya, protectorate, concession o sphere o0 in0luence.Sa mga mananakop, pinakamalaak ang imperyo ng "ritain.

Ang protectorate ay pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa paglusob ngibang bansa. +oncession ay ang pagbibigay ng espesyal na karapatang pangnegosyo.Samantalang ang sphere o0 in0luence ay isang lugar o maliit na bahagi ng bansa kungsaan kontrolado ang pamahalaan at pulitika ng makapangyarihang bansa. Angprotectorate ay pagbibigay sa kolonya ng proteksiyon laban sa paglusob ng ibang bansa.+oncession ay ang pagbibigay ng espesyal na karapatang pangnegosyo. Samantalangang sphere o0 in0luence ay isang lugar o maliit na bahagi ng bansa kung saan kontroladoang pamahalaan at pulitika ng makapangyarihang bansa.

Paggaluga at Pag-aaga/an sa Gitnang A4ri'a Hindi gaanong kilala ng mga !uropeo ang A0rica sapagkat mahirap marating

ang kaloob-looban nito. Hindi maaasahan ang mga ilog dahil marami sa mga ito angmalalakas ang agos at lubhang mapanganib. Madilim ang gubat dito at maraming hayopna naglipana. &agkaroon lamang ng kaalaman dito nang marating ito ng isangmisyonerong *ngles, si avid 9ivingstone.

&oong 1E>:, ginalugad ni 9ivingstone ang *log Kambesi. Siya ang unangdayuhan na nakamasid sa magandang talon ng 4ictoria na ipinangalan sa reyna ng!ngland. &akita rin niya ang laa ng &yasa at /anganyika. ito siya namatay dahil sasakit.

&oong panahon ng katanyagan ng pananakop, ang paglaganap ng relihiyon,ang pambansang ambisyon at mga pangkabuhayang pangangailangan ang nagbunsodupang pag-agaan ang gitnang A0rica. Sa loob ng 32 taon, ang dating hindi kilalang mgapook ay naangkin lahat ng mga anluraning bansa. &akuha ng "elgium noong 1EE> ang

pinakamalaking bahagi ng +ongo basin sa pamumuno ng pinakatusong mangangalakalng !urope, si Haring 9eopoldo *. inaghatian ng France, "ritain, ermany, ortugal at*taly ang ibang bahagi.Ang Pag-aaga/an sa A4ri'a ng mga Bansa ng Euro+e

&ahahati sa tatlong rehiyon ang kontinente ng A0rica - ang hilagang bahagi nanakaharap sa agat Mediterranean, ang pinakagitnang bahagi ng tropiko o mainit nabahagi at ang malamig na bahagi sa may tiimog.

Madaling marating mula sa !urope ang unang rehiyon sa pamamagitan ngagat Mediterranean. &gunit matapos bumagsak ang imperyo ng %ome, nahialay itosa !urope hindi lamang sa pamahalaan kundi maging sa relihiyon man. *slam angnaging malaganap sa hilagang A0rica at naging mahigpit na kalaban ng ristiyanismo sa!urope. Iumaman ang mga lungsod sa bahaging ito tulad ng /unis at Algiers dahil sapangungulimbat sa mga sasakyangdagat ng mga !uropeo.

Sa simula, interesado lamang ang mga !uropeo sa kalakalan ng alipin. &gunitsagana sa likas na yaman ang mga pook na ito tulad ng mga taniman ng ubas, mgapunong citrus, butyl at pastulan ng hayop at magagandang panirahan ng mga !uropeo.inaninialaang may mina ng bakal ang bundok ng Atlas sa Morocco. ahina-hinayangna palagpasin ang ganitong mga pagkakataon at kayamanan para sa mga !uropeo.

Im+eryalismong Ingles sa Timog Asia Sa mga mananakop, hindi natinag ang imperyo ng reat "ritain. Sa halip, lalo

pang lumaak ito. "agaman lumaya ang 13 kolonya sa America sa %ebolusyongAmerikano, nadagdagan naman ito sa ibang dako. Ang "ritish !ast *ndia +ompany angnaging lubhang makapangyarihan sa pamahalaan at dinala ang mga kaisipan, kaugalian,edukasyon at teknolohiya sa bansa. Hindi naglaon, inilipat ang kontrol ng kompanya sapamahalaan ng imperyo noong huling bahagi ng 1E22. /inaag na ;pinakamaningningna hiyas< ng imperyo ang *ndia. Sa asunduan sa aris noong 17?3 na nagakas saitong /aong igmaan ng France at "ritain, naalan ng teritoryo sa *ndia ang France.

Ang Unite States sa Paligsa(an ng mga Bansang Mananao+Hindi nagpahuli ang =nited States sa mga bansang industriyalisado. "agaman

marami sa A0rica ang hindi sang-ayon sa pananakop ngmga teritoryo, napasali ito nangnakipagdigmaan ang =nited States laban sa Spain noong 1E'E. Ang tagumpay ngAmerica laban sa Spain ay nagdulot ng pagsakop sa uam, uerto %ico at ilipinas.Ayon kay angulong 6illiam Mckinley, pinag-isipan pa niya kung ano ang nararapatgain sa ilipinas.

&akuha ng =nited States ang ilipinas at iba pang dating mga sakop ng Spaintulad ng uam na naging himpilang-dagat patungo sa Silangan at ang uerto %icobilang himpilang-dagat sa +arribean. Matapos ang =nang igmaang andaigdig,nakuha rin nila ang dalaang teritoryo - ang Samoa na naging mahalagang himpilang-



dagat at ang Haaii kung saan makikita ang earl Harbor, pinakatampok na basengpandagat ng =nited States sa aci0ic.

Ang Prote'torate at Iba +ang Uri ng Kolonya Mahihina ang 6est *ndies, Australia, &e Kealand at mga bansa sa +entral

America at alang pagkakaisa ang mga ito upang maipagtanggol ang kanilang bansa.Ang hukbo ng America ang nagsilbing tagapangalaga sa mga pook na ito upangmapanatiling bukas ang pamilihan, makakuha ng hila na sangkap at mapangalagaanang kanilang ekonomikong interes. Ang malalaking samahan sa negosyo ng America aynakakuha ng malalaking bahagi ng lakas-pangkabuhayan sa pag-aari ng mga minahan,mga balon ng langis, mga taniman, mga daangbakal at samahan ng mga sasakyangdagat.

*sa pang pook na nakaligtas sa pagkakaroon ng hidaan ng mga bansangmananakop ang Australia at ang kalapit na &e Kealand dahil matibay itong haak ngreat "ritain. ito ipinadala ng "ritain ang mga bilanggo matapos ang himagsikan saAmerica. &ang makatuklas ng ginto sa Australia, maraming *ngles ang lumipat dito at itoang simula ng pagtatatag ng mga kolonya sa Australia at &e Kealand. *to ang isanghalimbaa kung paanong ang sakop na lupain ay magagamit na tirahan ng dumaramingtao.

E+eto Ng Iala/ang #ugto Ng Kolonisasyon sa mga Bansang Nanao+Maraming aspeto ng buhay na naaapektuhan ng pananakop. Ang mga gaaing

pampolitika, pang-ekonomiya, panlipunan at espirital at pangkultura ay ginamit ng mgamananakop upang ganyakin ang mga bansang sakop na sumunod sa kanilangipinagagaa tulad ng pagtatrabaho sa pataniman, pagaaan ng barko at pagsisilbi sahukbo.E+eto ng Kolonisasyon sa mga Lu+ang Sao+

Maraming pagbabago ang ibinunga ng kolonisasyon sa lupaing sakop. Maypagbabagong pampolitika, pang-ekonomiya, panlipunan at pangkultura.

E+eto ng Im+eryalismoAng imperyalismo sa A0rica at sa Asya ay naging daan upang makaranas ng

pagsasamantala ang katutubong populasyon mula sa mga mapaniil na patakaran ngmga dayuhan. inagsamantalahan ng mga anluranin ang kanilang likas na yaman atlakaspaggaa. &aging sanhi rin ito ng pagkasira ng kulturang katutubo sa ilang bahaging kolonya dahil sa pananaig ng impluensiyang anluranin. Sa usapin ng hangganangpambansa, ang pamana ng mga anluranin ay ang hidaan sa teritoryo na namamayanipa rin ngayon sa ilang bahagi ng A0rica at Asya bunga nang hindi makatuirangpagtatakda ng mga hangganan.

REBOLUS#ONG PANGKAISIPAN/umutukoy ang rebolusyon sa mabilisang pagbabago ng isang institusyon o

lipunan. Madalas na nagdudulot ito ng pansamantalang kaguluhan lalo(t higit sa mgataong nasanay sa isang tahimik at konserbatibong pamumuhay.

*sa sa mga bunga ng pamamaraang makaagham ang pagbabagong ginaanito sa iba(t ibang aspeto ng buhay ng tao. Marami ang nagmungkahi na gamitin angpamamaraang ito upang mapaunlad ang buhay ng tao sa larangang pangkabuhayan,pampolitika, panrelihiyon at maging sa edukasyon. /inaag itong anahon ngalianagan #!nlightenment$. &akasentro ang ideyang ito sa paggamit ng Lreason okatuiran( sa pagsagot sa suliraning panlipunan, pampulitikal at pang-ekonomiya.&agsimula ito sa batayang kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo.

Kaisi+ang Politial=munlad ang !nlightenment o %ebolusyong angkaisipan sa ika-1E siglo

#1722(s$. *sa sa kinilalang pilosopo sa panahong ito si "aron de MontesGuieu #M5& tehskyoo$ dahil sa kaniyang tahasang pagtuligsa sa absolutong monarkiyang nararanasan saFrance ng panahong iyon.

Sa kaniyang aklat na pinamagatang /he Spirit o0 the 9as #17:E$, tinalakayniya ang iba(t ibang pamahalaang namayani sa !uropa. Hinangaan niya ang mga "ritishdahil sa pagbuo nito ng isang uri ng pamahalaang monarkiya na ang kapangyarihan aynililimitahan ng parliament.

&gunit mas kinilala ang kaniyang kaisipang balance o0 poer na tumutukoy sapaghahati ng kapangyarihan ng pamahalaan sa tatlong sangay

P(iloso+(esSa kalagitnaang bahagi ng ika-1E siglo, isang pangkat ng mga taong tinataag

na philosophes #F*H9-uh-SAHFS$ ang nakilala sa ransya. inaninialaan ng pangkatna ito na ang reason o katuiran ay magagamit sa lahat ng aspeto ng buhay, tulad ni*saac &eton na ginamit ang katuiran sa agham.

Limang ma(a(alagang aisi+an ang bumubuo sa anilang +iloso+iya31. &aniniala ang mga philosophes na ang katotohanan #truth$ ay maaaring malaman

gamit ang katiran. ara sa kanila, ang katiran ay ang kaalan ng pagkiling atkakikitaan ng pagunaa sa mga bagay-bagay.

. May paggalang ang philosophes sa kalikasan #nature$ ng isang bagay. Ayon sakanila, ang likas o natural ay mabuti. &aniniala din sila na may likas na batas#natural la$ ang lahat ng bagay. /ulad ng pisika na may likas na batas nasinusunod, ang ekonomiya at politika ay gayon din.

3. Ang kaligayahan para sa mga philosophes ay matatagpuan ng mga taongsumusunod sa batas ng kalikasan. &aniniala sila na ang maginhaang buhay aymaaaring maranasan sa mundo. /alias ito sa paninialang medieval na kailangang



tanggapin ang kahirapan habang nabubuhay upang matamasa ang kaginhaaan sakabilang buhay.

:. Ang mga philosophes ang unang !uropeong naniala na maaaring umunlad kunggagamit ng ;makaagham na paraan<.

>. &agnanais ng kalayaan ang mga philosophes. /ulad ng mga "ritish, ninais nilangmaranasan ang kalayaan sa pagpapahayag, pagpili ng relihiyon, pakikipagkalakalanat maging sa paglalakbay. Mangyayari lamang ito kung gagamitin ang reason.

*sa sa itinuturing na maimpluensyang philosophes si Francois Marie Arouet namas kilala sa taag na 4oltaire. Siya ay nakapagsulat ng higit sa 72 aklat na maytemang kasaysayan, pilosopiya, politika at maging drama.

Madalas gumamit ng satiriko si 4oltaire laban sa kaniyang mga katunggali tuladng mga pari, aristocrats at maging ang pamahalaan. ahil sa tahasang pagtuligsa samga ito, beses siyang nakulong. Matapos nito(y ipinatapon siya sa !ngland ng dalaangtaon at kaniyang nasaksihan at hinangaan ang pamahalaang *ngles.

&ang makabalik ng aris, ipinagpatuloy niya ang pambabatikos sa batas atkaugalian ng ranses at maging sa relihiyong ristiyanismo. &agkaroon man siya ngmaraming kaaay dahil sa kanyang opinyon, hindi siya huminto sa pakikipaglabanupang matamasa ang katuiran, kalayaan sa pamamahayag at pagpili ng relihiyon, attolerance.

"ukod sa magkatalias na ideya ni /homas Hobbes at Bohn 9ocke tungkol sakatangian ng pamahalaang nararapat na mamuno sa mga mamamayan, isa pangphilosophe ang tumalakay sa pamamahala at siya ay si Bean BacGues %ousseau #roo-S5H$.

&agmula sa isang mahirap na pamilya, si %ousseau ay kinilala dahil sakahusayan sa pagsulat ng mga sanaysay na tumatalakay sa kahalagahan ng kalayaangpang-indibidal #individual 0reedom$.

/alias sa nakararaming philosophe na nagnanais ng kaunlaran, siya aynaniniala na ang pag-unlad ng lipunan o sibilisasyon ang siyang nagnaka saLkabutihan( ng tao.

Ayon sa kaniya, Llikas na mabuti ang tao(. &agiging masama lamang ang taodahil sa impluensya ng lipunang kaniyang kinabibilangan. Mauugat ito nang umusbongang sibilisasyon at sinira ang kalayaan at pagkakapantay-pantay na siya namangkatangian ng sinaunang lipunan. "inigyang-diin niya na ang kasamaan ng lipunan #evilso0 the society$ ay mauugat sa hindi pantay na distribusyon ng yaman at labis nakagustuhan sa pagkamal nito.

*nihain niya ang paniniala tungkol sa mabuting pamahalaan sa kaniyang aklatna /he Social +ontract. &aniniala siya na magkakaroon lamang ng maayos na

pamahalaan kung ito ay nilikha ayon sa Lpangkalahatang kagustuhan( #general ill$.Samakatuid, isinusuko ng tao ang kaniyang ill o kagustuhan sa pamahalaan.

Ang Social +ontract niya ang naging saligan ng mga batas ng rebolusyon saFrance.

Pag+a+alagana+ ng Ieyang Liberalinalaganap ni enis iderot #dee %5H$ ang ideya ng mga philosophe sa

pamamagitan ng pagsulat at pagtipon ng E-volume na !ncyclopedia na tumatalakay saiba(t ibang paksa. &aglayon siyang baguhin ang paraan ng pag-iisip ng mga tao sapamamagitan ng pagbibigay ng mga bagong kaisipan sa mga usaping pamamahala,pilosopiya at relihiyon.

"inatikos nila ang kaisipang ivine %ight at ang tradisyunal na relihiyon. "ilangtugon, pinigil ng pamahalaan at Simbahan ang pagkalat ng !ncyclopedia at binantaanang mga atolikong bibili at babasa nito.

Sa kabila ng mga pagpigil na ito, humigit-kumulang na 2,222 kopya angnaimprenta sa mga taong 17>1-17E'. &ang ito ay maisalin sa ibang ika, naipalaganapang mga ideya ng !nlightenment o %ebolusyong angkaisipan hindi lamang sa kabuuanng !uropa kundi maging sa Amerika at kalaunan ay sa Asya at A0rica.

Mga Kababai(an sa Pana(on ng Enlig(tenmentAng islogang Lkalayaan at pagkakapantay( ay tinitignan ng mga philosophes na

hindi akma sa mga kababaihan. &aniniala sila na limitado lamang ang karapatan ngkababaihan kung ihahambing sa kalalakihan.

=nti-unting nabago ang panana na ito sa kalagitnaan ng ika-1E siglo #1722(s$nang magprotesta ang ilang kababaihan sa ganitong uri ng pagtingin. inuestiyon nilaang paninialang mas mababa ang uring kababaihan kaysa kalalakihan.

inangunahan nina +atherine Macaulay at Mary 6allstonecra0t ang laban ngkababaihan. Sa kaniyang akdang A 4indication o0 the %ights o0 the 6oman, hiningi niyana bigyang pagkakataon ang kababaihang makapag-aral sapagkat ito ang paraan upangmagkaroon ng pagkakapantay ang kalalakihan at kababaihan.

Mahabang panahon bago binigyang-pansin ang ideyang ito. &gunit isa angmalina naisatinig sa anahong !nlightenment ang diskriminasyon laban sakababaihan.

Kaisi+ang Pang-eonomiya Maging ang kaisipang pang-ekonomiya ay nagkaroon ng pagbabago sa

panahong ito. inuestiyon ang merkantilismo na matagal na namayani sa !uropa atkinilala ang polisiyang laisse@ 0aire. "inibigyang-diin sa kaisipang ito ang malayang daloyng ekonomiya na hindi nararapat na pakialaman ang pamahalaan. /alias ito sanakagisnang merkantilismo na pinagbabatayan ng yaman ang dami ng ginto at pilak.



/inanggap ang ideyang ang lupa ang tanging pinagmumulan ng yaman onakatutulong sa pagpapayaman. /inaag na hysiocrats ang mga naniala atnagpalaganap nito ng ganitong kaisipan.

Si Francois Cuesnay ay isa sa naniniala sa doktrina ng malayang ekonomiya.atulad ni Cuesnay, naniniala si Adam Smith na kailangan ang produksiyon upangkumita ang tao. *sa siyang ekonomistang "ritish na nagpanukala na ang market opamilihan ay maaaring dumaloy nang maayos nang hindi pinakikialaman ngpamahalaan.

angunahin umanong tungkulin ng pamahalaan ang pagbibigayproteksiyon ngmga mamamayan, panatilihin ang kaayusan ng lipunan, at pamahalaan ang mgapangangailangang pampubliko tulad ng pagpapatayo ng mga ospital at pagpapagaa ngmga tulay at kalsada.

ung maisasagaa ang mga ito(y higit na madaling magkakaroon nginteraksiyong pang-ekonomiko sa baat indibidal na siya namang magpapaangat ngekonomiya at pamumuhay ng mga mamamayan.

Sa pulitika, ipinakilala niya ang bagong patakaran sa samahan ng isangmakatarungang pamahalaan. *to ang pagkakaroon ng tatlong sangay ng pamahalaan-tagapangasia, tagapagbatas at hukuman- na nagtutulungan at nagsusuri ng kanilangmga gaain. Ang prinsipyong ito ang ginamit ng mga Amerikanong mambabatas tuladnina /homas Be00erson at Bohn Cuincy Adams bilang batayan sa paggaa ng kanilangSaligang "atas.

Samantala, ipinahayag ni eorge "erkeley na alang laman ang utak ng taokundi mga ideya at naaayon ang katotohanan sa kung ano ang tunay sa pag-iisip ng tao.

Ang Rebolusyong Pangaisi+an ay mabilis na lumaganap sa !uropa at iba(tibang bahagi ng daigdig. Marami sa mga may pinagaralang !uropeo ang nagnais nabasahin ang !ncyclopedia ni iderot at iba pang babasahin na tumatalakay sa malingpaniniala at kaugalian.

&agkaroon ng mga salon na naging lugar ng talakayan ng mga pilosopo,manunulat, artists at iba pang katulad nito. &agmula sa aris ang salons noong 1?22(stuing nagkakaroon ng pagbasa ng tula ang kababaihan. Sa pagsapit ng 1722(s, angkababaihang mula sa gitnang-uri ay nagkaroon ng kani-kanilang pagtitipon.

alaunan ay naging lugar ito ng pagkikita ng mga middle-class at noble na maypagkakaunaaang pantay sila lalo(t higit sa pagtalakay ng mga ideyang liberal.

Im+lu/ensiya ng Pagamulat ng Pangaisi+an&agbigay ang Lpagkamulat-pangkaisipan( ng ideya at ika na siyang ginamit ng

mga ranses at Amerikano sa kanilang rebolusyon. &aging epektibo ang impluensiya

ng pagkamulat sa pagkakaroon ng mga tao ng karapatang makapili ng sarilingpilosopiya.

Higit ngang naging mapanuri ang tao at iba(t ibang panana ang kanilangnatutuhan sa panahong ito. Marami ang natutong magtanong sa mga kaugalian attradisyong matagal na sinunod.

&aging mapangahas ang ilan sa pagtuligsa sa estruktura ng lipuansamantalang ang iba ay nagnais na baguhin ang estrukturang ito. &agbibigay daan ito saisa pang uri ng rebolusyon Ang %ebolusyong olitikal.

Sa huling bahagi ng ika-1E siglo, ibang uri ng himagsikan ang lumaganap sabahagi ng Atlantiko. *to ay naimpluensiyahan ng mga ideyang pinalaganap noonganahon ng !nlightenment. *nilatag nito ang mga pagtatanong tungkol sa absolutongmonarkiya at sa dominasyon ng Simbahan sa mga panlipunan at pampolitikang gala ngmga tao. Ang ganitong kaisipan ay naging daan upang patalsikin ang tradisyunal narehimen sa America at France.

&agsimula ang digmaan noong 177> sa pagitan ng 13 kolonya sa /imogAmerica at reat "ritain. *to ang unang himagsikan na naghangad ng kalayaan atpagbabago sa lipunan. &aging daan din ito sa paglaak ng mga prinsipyongrebolusyonaryo sa France at sa isang madugong himagsikan noong 17E'.

*tinuturing na mas malaki ang naiang epekto ng Himagsikan sa France sakabuuan ng !uropa at iba pang panig ng mundo sa dahilang inian nito ang tatlongmahahalagang prinsipyo ng pagbubuo ng isang nasyon-estado ang kalayaan,pagkakapantay-pantay at ang kapatiran.

REBOLUS#ONG AMERIKANO5 SAN"I0 KARANASAN AT IMPLIKAS#ONAng digmaan para sa kalayaan sa America ay lalong kilala sa kataagang

%ebolusyong Amerikano. &agsimula ang himagsikan nang ang mga *ngles na nagingmga migrante sa /imog Amerika ay nagrebelde sa labis na pagbubuis na ipinata sakanila ng arliamentong *ngles dahil ala silang kinataan sa arliamento upangsabihin ang kanilang mga hinaing.

&agdeklara sila ng paglaya sa mga *ngles noong 177?. agkatapos ay nagbuosila ng isang malakas na hukbo na magiging tagapagtanggol sa "ritish. Ang igmaanpara sa kalayaan ang naging dahilan ng pagbubuo ng =nited States o0 America.

Ang Labintatlong Kolonya Ang malaking bilang ng mga *ngles ay nagsimulang lumipat at manirahan sa

Hilagang Amerika noong ika-17 siglo. aramihan sa kanila ay nakaranas ng persecutiondahil sa kanilang bagong pananamplataya na resulta ng %epormasyon at !nlightenmentsa !uropa. Sa kalagitnaan ng ika-1E siglo ay nakabuo na sila ng 13 magkakahialay na





na umatras sa labanan. Ang hukbo ng mga "ritish ay napakalaki na halos bumubuo sa32,222 mga sundalo samantalang ang hukbo na pinangungunahan ni 6ashington aynasa 3,222 sundalo lamang ang bilang.

&agkaroon ng pag-aaral at pagpaplano si 6ashington kaya noong ika-> ngisyembre,177? ay naglunsad siya at ang kanyang hukbo ng isang sopresang pag-atakelaban sa mga "ritish. inamit ng hukbo ni 6ashington ang *log elaare upangmaisakatuparan ang kaniyang balak. *to ang naging dahilan kung bakit nila napagagian

ang igmaan sa /renton at rinceton nguni(t sila(y di nagtagumpay sa pagkuha sa &eIork.

Paglusob mula sa !anaa Simula noong 1777 ay sinimulan ng mga "ritish ang pagatake sa Amerika mula

sa +anada, ngunit sa baa(t pagtatangka nila sila ay napipigil ng mga hukbongAmerikano. Ang +ontinental Army ay lumaki na sa bilang at umaabot na sa halos 2,222sundalo ang bumubuo nito.

&oong 5ktubre sa taon ding iyon ay nanalo sa 9abanan sa Saratoga ang mgaAmerikano at ito ang naging dahilan sa pagaakas ng mga pag-atake ng mga "ritishmula sa +anada. Ang pagsuko ng hukbong "ritish ay mula sa pamumuno ni HeneralBohn "urgoyne laban sa hukbong pinamumunuan ni Heneral Horacio "ates.

Pagtulong ng mga Pranses sa LabananAng bansang France ay tradisyunal na kalaban ng "ritish at ang mga French ay

naging lihim na taga-suporta ng mga rebeldeng Amerikano simula pa lamang nglabanan. &oon pang 177E ay nagsimula nang bigyan ng pagkilala ng pamahalaangranses ang =nited States o0 America bilang isang malayang bansa. &agpadala sila ngmga bapor pandigma upang matulungan ang mga Amerikano sa kanilang pakikipaglabansa mga "ritish.

aya dahil sa lumalakas na puersa ng mga rebelde ay minabuti ng "ritanya

na sakupin ang timugang bahagi ng kolonya isa-isa. &oong isyembre, 177E ay nakuhang mga "ritish ang daungan ng Savannah at nakontrol ng buo ang eorgia. ahil dito aynaging mahirap sa mga Amerikano upang muling makuha ang Savannah kahit maytulong na nagmumula sa mga ranses. inubkob naman ng mga "ritish ang +ontinentalArmy sa daungan ng +harleston at pinuersa itong sumuko sa pamahalaan ng "ritish.

Ang Labanan sa #orto/nSa pamumuno ng "ritish commander na si Heneral +harles +ornallis ay

tinangkang sakupin ng "ritanya ang /imog +arolina. &gunit sa pamamagitan ngmagkasamang puersa ng mga Amerikano at ranses ay natalo ang mga "ritish sa

09abanan sa ing(s Mountain noong huling bahagi ng 17E2 at sa 9abanan sa +opensng mga unang bahagi ng 17E1.

&ag-ipon ng lakas sa kaniyang hukbo si Heneral +ornallis kayapansamantalang humimpil muna sila sa Iorkton. May karagdagan pang hukbo ng mgasundalong ranses ang dumating sa Amerika na bumibilang sa ?,222 kayanapagpasyahan ni 6ashington na talunin nang lubusan ang mga "ritish. aya noong5ktubre 1',17E1 ay minabuti nang sumuko ni Heneral +ornallis at dito ay tuluyan ng

nakamit ng mga Amerikano ang kanilang kalayaan.aghahangad ng apayapaanAng pagkapanalo ng mga Amerikano sa digmaan ay malaking pagkamangha sa

mga "ritish sa mundo. Ang "ritain ay itinuturing ng panahong iyon bilang isang malakasna kapangyarihan na mayroong mahuhusay na sinanay na mga sundalo subalit tinalo ngmga Amerikanong sundalo na di nagkaroon ng mga pagsasanay sa pakikipaglaban.

Sa isang kumperensiya sa aris noong 17E3 ay pormal na tinanggap ng"ritanya ang kalayaan ng kanilang dating kolonya, ang Amerika. Samantalang ang mganasa Amerika na nagnanais pa ring pamahalaan ng hari ng !ngland ay lumipat sa+anada na nanatiling kolonya ng "ritanya.

Ang igmaan para sa alayaan ng Amerika ay nagbago sa mukha ngkasaysayan ng mundo sa dahilang ito ang naging dahilan ng pagbuo ng isang bagongnasyon na umunlad at naging isang makapangyarihang bansa sa hinaharap.

Ang mga ideyang inian ng digmaan para sa kalayaan ay naging simbolo atinspirasyon sa maraming mga kolonya na nais lumaya sa kanilang mga mananakop atlalo na sa mga rebolusyonaryong ranses.

Ang mga rebolusyonaryong ranses na ito ang naglunsad ng pagpapabagsaksa rehimen ng absolutong monarkiya sa France noong 17E' at nagbuo ng isangrepublika nang lumaon.

REBOLUS#ONG PRANSES5 Ang Pamumuno ng Karani/ang Uri

Mga Sali sa Pagsilab ng Rebolusyong PransesAno ang mga salik na nagbigay-daan sa %ebolusyong ransesN *lan sa mga ito

ang kaalan ng katarungan ng rehimen, oposisyon ng mga intelektual sanamamayaning kalagayan, alang hangganang kapangyarihan ng hari, personal nakahinaan nina Haring 9ouis O4 at Haring 9ouis O4* bilang mga pinuno, at krisis sapananalapi na kinaharap ng pamahalaan.

Ang Kalagayan ng Li+unang Pranses noong 6789Simula ng taong 17E' ang France ay pinaghaharian ni Haring 9ouis O4*, isang

"ourbon na ang pamumuno ay absoluto. Ang absolutong hari ay itinuturing namakapangyarihang pinuno ng isang nasyon sapagkat ang kanilang ginagamit na



basehan sa kanilang pamumuno ay ang divine right theory. *to ay ang paniniala na angkapangyarihan ng isang hari ay nagmula sa kanilang mga diyos para pamunuan angbansa.

Ang lipunang ranses naman ay nahahati sa tatlong pangkat na tinataag naestates. Ang unang estate ay binubuo ng mga obispo, pari at ilan pang may katungkulansa Simbahan. Ang ikalaang estate ay binubuo ng mga maharlikangranses.Samantalang ang ikatlong estate ay binubuo ng nakararaming bilang ng mga ranses

gaya ng mga magsasaka, may-ari ng mga tindahan, mga utusan, guro, manananggol,doktor, at mga manggagaa.

agdating noong 17E2 ay kinailangan ng pamahalaang France ng malakinghalaga para itaguyod ang pangangailangan ng lipunan. Ang bumuo ng una at ikalaangestate sa ilalim ng kautusan ng hari ay di ibinibilang sa mga nagbubuis at ang ikatlongestate lamang ang nagbabayad. *dagdag pa rito ang magarbo at maluhong pamumuhayng hari at ng kaniyang pamilya kaya patuloy ang paghihirap ng mga bumubuo sa ikatlongestate. ayundin, ang maraming digmaan na sinalihan ng France kabilang na dito angtagumpay na igmaan para sa kalayaan ng mga Amerikano ay umubos ng pera paragamitin sa pangangailangan ng mga pangkaraniang ranses.

Ang Pambansang Asemblea =pang mabigyang lunas ang kakulangan sa salapi na kailangan ng France

nang panahong iyon ay minabuti ni Haring 9ouis na magdaos ng isang pagpupulong nglahat ng kinataan ng tatlong estate noong 17E' sa 4ersailles.

Hindi nabigyang lunas ang suliranin ukol sa pananalapi dahil hindi nagkasundoang mga delegado sa paraan ng pagboto. ati, nagpupulong nang hialay ang tatlongestate. Matapos nito(y saka pa lamang sila boboto. "aat estate ay may isang boto.aranian na magkatulad ang boto ng una at ikalaang estate laban sa ikatlong estatekaya naman laging talo ang huli.

ahil dito humiling ang ikatlong estate na malaking bilang ay mga bourgeoisiena ang baat delegado ng asemblea ay magkaroon ng tig-iisang boto. Sapagkathumigit-kumulang kalahati ng 1,22 delegado ay mula sa ikatlong estate, malaki angkanilang pagkakataong maisakatuparan ang nais na mga reporma.

Mula sa panukala ni Abbe Sieyes isang pari, idineklara ng ikatlong estate angkanilang sarili bilang ambansang Assembly noong Hunyo 17, 17E'. *nimbitahan niladito ang una at ikalaang estate .

ahil na rin sa panunuyo ng ikalaang estate, itinuloy pa rin ni Haring 9ouis O4*ang magkahialay na pagpupulong. *sinara ang lugar na dapat sana(y pagpupulunganng ikatlong estate kung kaya(t sila ay nagtungo sa tennis court ng palasyo.

Maraming mga pari at ilang noble ang sumama sa kanila at hiniling sa hari nabumuo ng isang konstitusyon at nanindigang hindi aalis hangga(t hindi naisakatutuparanang kanilang layunin.

Matapos ang isang linggo(y ibinigay ng hari ang hiling ng ikatlong estate nangkanyang ipag-utos na sumama ang una at ikalaang estate sa pambansang asemblea.

Maituturing ang pangyayaring ito ng unang pagaagi ng ikatlong estate.

Ang Pagbagsa ng Bastille&agkaroon ng malaki at popular na suporta sa aris ang "agong Asembliya.

&oong Hunyo sa pamamagitan ng payo ni %eyna Marie Antoinette, nagpadala ng mgasundalo sa aris at 4ersailles ang hari upang payapain ang lumalaganap na kaguluhan.

Ang desisyong ito ay lalong nagpaigting sa paglaganap ng rebelyon. *sangmalaking kaguluhan ang nangyari noong Hulyo 1:, 17E' nang sugurin ng mga galit namamamayan ang "astille. *to ay isang kulungan ng mga napagbintangan at kalaban ngkasalukuyang monarko sa kanyang pamamahala. inakaalan ang mga nakakulongdito. Ang pagbagsak ng "astille ay palatandaan na ang mga tao ay naghahangad ngpagbabago sa pamahalaan.

9umaganap ang kaguluhan sa iba(t ibang panig ng France at tinaag na mgarebolusyonaryo ang mga sumama sa pakikipaglaban. Sila(y binubuo ng mga sundalongsinanay at handang ipagtanggol ang Asemblea.

aranian silang nakasuot ng mga badges na pula, puti at bugha na nagingkulay ng rebolusyon. Hanggang sa kasalukuyan ang mga kulay na ito ay matatagpuanpa rin sa ataat ng bansang France.

Kalayaan0 Paga+antay-+antay at Ka+atiran/aong 17E' nang ang +onstituent Assembly, ang bagong kataagan sa

Asembleyang &asyonal ay nakapagpalabas ng isang bagong saligang-batas. Angpambungad na pananalita ng saligang-batas ay tungkol sa eklarasyon ng mgaarapatang antao at Mamamayan. "inigyang-diin nito na ang lipunang ranses nakinakailangang nababatay sa mga ideya ng kalayaan, pagkapantay-pantay at kapatiran.

Makalipas ang dalaang taon, Setyembre 17'1, ay lubusang napapayag si9ouis O4* na pamahalaan ang ransiya sa pamamagitan ng bagong saligang-batas. Angkapangyarihan ng mga nasa Simbahan at ng mga maharlika ay nabaasan din at anghalalan para sa Asembleang bubuo ng mga batas ay idinaos.

PRIMAR#ANG BATIS NG KASA#SA#ANAgosto 7, 17E' nang isinulat ng mga ranses ang eclaration o0 the %ights o0

Man. *lan sa mga prinsipyong nakapaloob dito ay makikita sa apat na kahon. =naainang mga kaisipang nakapaloob sa baat kahon at sagutin ang mga tanong tungkol dito.

Ang Pagsilab ng RebolusyonMaraming mga monarko sa !uropa ang labis na naapektuhan sa pagsiklab ng

French %evolution. &atakot silang ang ganoong uri ng rebolusyon ay lumaganap sa



kanilang mga kaharian at pinangangasiaan. &oong taong 17' ay nagpadala angAustria at russia ng mga sundalong tutulong upang talunin ang mga rebolusyonaryongranses. Sa mahabang panahon ng pakikipaglaban ay tinalo ng mga rebolusyonaryoang mga sundalong tumulong upang sila(y patigilin.

Ang rebolusyon ay lalong naging malakas at malaki sa pamamagitan ngpamumuno ng isang abogadong nagngangalang eorges anton.

inagsususpetsahan ng mga rebolusyonaryo na posibleng ang mga noble ng

France ay bumubuo ng alyansa sa iba pang mga bansa sa !uropa upang muling ibalikang kapangyarihan ng hari at tapusin ang rebolusyong pinasimulan. ahil dito ay hinulinila ang hari at ang mga sumusuporta sa kanya ay pinatay sa pamamagitan ng paggamitng guillotine.

/inaag ang pangyayaring ito sa ransiya bilang September Massacres.&oong !nero 17'3 ay napugutan naman ng ulo ang haring si 9ouis O4*. Sa taong dingiyon ay sinunod naman nila si %eyna Marie Antoinette. ahil sa mga sunod-sunod nitongpangyayari ay idineklarang isang %epublika ang ransiya.

Ang Reign o4 TerrorMarami sa mga bansa sa !uropa kabilang na ang "ritanya ay sumama na sa

digmaan laban sa ransiya. Malaking bilang ng mga nakababatang kalalakihan angpinuersang sumama sa hukbong sandatahan upang idipensa ang bagong republika.&oong Abril 17': ay binuo ng mga rebolusyonaryo ang isang pansamantalangpamahalaan sa ilalim ng +ommittee o0 ublic Sa0ety. Ang pinakamabisa at aktibongmiyembro rito ay ang isang manananggol na si MaDimilien %obespierre, isang masidhingrepublikano.

Ang manananggol na si MaDimilien %obespierre *sa sa naging pangunahinniyang gaain upang maipagpatuloy ang rebolusyon ay ang pagpapadala ng maramingmga sundalo na uubos sa mga kaaay ng %epublika. Ang mga kaaay na ito ay paangpinatay sa pamamagitan ng guillotine at tinaag ang panahong ito bilang %eign o0/error.=mabot sa 17,222 katao ang pinatay sa pagitan ng 17'3 hanggang 17': at may2,222 naman ang mga namatay sa mga kulungan.

Ang &ran'e sa ilalim ng ,ire'tory/aong 17': nang humina ang kapangyarihan ng mga rebolusyonaryo at nakuha

ng mga moderates ang pamamahala. abilang sa mga pinunong eDtremists ng%ebolusyon gaya nina anton at %obespierre ay pinatay rin sa pamamagitan ngguillotine. &apagagian naman ng France ang kaniyang pakikidigma sa mga bansang!uropa kaya ang mga ito ay lumagda ng kasunduan sa kaniya maliban sa "ritain./aong17'> nang ang %epublika ng ransiya ay gumamit ng bagong saligang-batas na anglayunin ay magtatag ng isang irektoryo na pinamumunuan ng limang tao na tauntaonay ihahalal.

&guni(t ang pamahalaang ito(y di nagtagumpay. *to(y sa dahilang angpamahalaan ay naubusan ng pera. Samantala, iba(t ibang pangkating pampolitika angnagnais na haakan ang pamamahala at maraming tao ang nais na bumalik samonarkiya.

Ang Pagiging Po+ular ni Na+oleonailangan ng France ng isang malakas na lider matapos ang rebolusyon, kaya

noong 17'' ang pinakapopular at matagumpay na heneral, si &apoleon "onaparte aynahirang na pinuno. Sa panahon ng kaniyang pamumuno ay nasakop niya ang malakingbahagi ng !uropa at kinilalang !mperor &apoleon * noong 1E2:. Ang kaniyang hukbo sakanilang pananakop ay naging mga disipulo ng mga ideya ng %ebolusyong ranses, angkalayaan, pagkapantay-pantay at kapatiran.

Ang mga ideya na ito ng rebolusyon ay lumaganap sa !uropa. Ang mgaideyang ito ang nagsilang sa iba pang mga ideyang pampoltika gaya ng republikanismoat ng mga praktikal na ideya gaya ng paggamit ng sistemang metriko sa pagsukat.&aging susi ito upang maghangad ng mga pagbabago sa pamumuno ang mga tao atmagtatag ng isang %epublikang pamahalaan.

ANG NAPOLEONI! *ARSAng &apoleonic 6ars ay isinunod sa pangalan ni &apoleon "onaparte na

naging pinuno ng France noong 17'' at nagtangkang ipakilala ang kaniyang ideya ngpamahalaan sa buong !uropa. Ang &apoleonic 6ars ay serye ng mga digmaangpinangunahan ni &apoleon "onaparte. Ang digmaan ay nagakas nang si &apoleon aynatalo sa igmaan sa 6aterloo noong 1E1>.

Mga Panguna(ing ,a(ilan ng ,igmaanAng digmaang &apoleonic ay nagsimula sa panahon ng %ebolusyong ranses.

&agtagumpay ang mga rebolusyonaryo na mapaalis at mapahina ang kapangyarihan nghari sa France at maitatag ang isang %epublika. ahil sa pangyayaring ito ay nagkaroonng takot ang iba pang mga monarko sa napipintong paglaganap ng rebolusyon naposibleng magpabagsak sa kanilang mga pamumuno.

&oong 17' ay nagpadala ang mga pinuno ng Austria at russia ng hukbongsandatahan upang lusubin ang France. &atalo sila ng mga rebolusyonaryong ranseskaya sa panana nila ang mabuting paraan para madepensa ang rebolusyon aypalaganapin ito sa karatig- bansa. &oong 17'3 ay nagsimulang lusubin ng mgarebolusyonaryong ranses ang &etherlands. =pang mapigil ang papalakas na puersang mga ranses ay minabuti ng "ritanya, !spanya, ortugal, at %ussia na sumali sadigmaan.

Ang Pagilala sa Kaaya(an ni Na+oleon



Sa mga ilang taon ng digmaan sa !uropa ay nanatili ang lakas ng Francesapakikihamok sa kalupaan at ang mga "ritish naman ay sa katubigan. &agbago lang angsitasyon ng naging kilala ang kakayahan bilang pinunong heneral ni &apoleon"onaparte. Ang tagumpay ng mga digmaang inilunsad ni &apoleon sa !uropa aynaipapanalo niya sa mga labanan sa katubigan at di sa kalupaan. &oong1E2> aynasakop niya ang Hilagang *talya, Sit@erland at ang /imog ermany.

/inalo niya ang mga Austrians sa "attle o0 =lm at ang pinagsanib na puersa

ng mga Austrians at %ussians sa "attle o0 Austerlit@. /aong 1E2? nang durugin ngpuersa ni &apoleon ang hukbo ng mga russian sa "attle o0 Bena at sa kabuuan aykaniyang nasakop ang itnang ermany na nakilala bilang %hine +on0ederation.

atuloy niyang sinakop ang iba pang bahagi ng *talya. &oong 1E27 ay tinaloniya ang puersa ng mga %uso sa "attle o0 Friedland. &akontrol din niya nang lumaonang oland. &apilitan ang mga %uso na makipagkasundo sa France. Sinunod namanniya ang pagsakop sa !spanya at ortugal.

Halos sa huling bahagi ng 1E27 ay nakapagtayo at napalaak na ni &apoleonang *mperyong ranses sa anlurang !uropa. /anging ang "ritanya na lamang angnakikipagdigma sa France. ahil sa lakas ng kapangyarihan ni &apoleon ay nagtatagsiya ng mga bagong pamahalaan at pinuno. aramihan ay miyembro ng kanyang

pamilya. *sa sa kanyang mga kapatid na lalaki, si Boseph, ay itinalagang hari sa &aplesnoong 1E2? at nang lumaon bilang hari ng !spanya. Ang isa pa niyang kapatid na si9ouis, ay naging hari sa Holland.

Ang mga bagong pinuno na ito ay nagpakilala ng mga reporma upang baguhinat gaing modernisado ang mga kaharian

Peninsula *ar 168:82/aong 1E2E ay nagkaroon ng mga pag-aalsa laban sa pamamahala ng mga

ranses sa !spanya at ortugal. &agpadala ng tulong na mga sundalo ang "ritanya samga rebelde ngunit tinalo sila ng mga ranses sa !spanya kaya minabuti ng mga "ritishna magkonsentreyt na lang sa ortugal. Ang bahagi na ito ng &apoleonic 6ars aynaging kilala bilang eninsular 6ar sa dahilang ang !spanya at ortugal ay nasa bahaging !uropa na *berian eninsula.

Ang Paglusob sa Russia #1E1$&apagdesisyunan ni &apoleon na lusubin ang %ussia sa dahilang kapag ito(y

kaniyang masakop ay madali na niyang mapapasok ang "ritain. &oong 1E1 aynagpadala si &apoleon ng ?22,222 mga sundalo na binubuo ng olish, erman, *talyanoat mga ranses upang lumaban sa "attle o0 "orodino

Marami sa mga sundalong ipinadala ni &apoleon ang namatay sa labanan atkinulang ang bilang ng mga sundalo na magpapatuloy ng paglaban. &akaabot anghukbo ni &apoleon hanggang sa Mosco ngunit laking gulat nila dahil ala silang

naabutang tao dito nang sila(y dumating. &ang gabi ng Setyembre 1: ay nagkaroon ngmalaking sunog sa Mosco. Ang mga gamit at tinitirhan ng mga sundalo ni &apoleon aynadamay sa sunog kaya naalan sila ng pananggalang sa malamig na klima.

Ang Pagatalo ng &ran'e&apilitan si &apoleon na pabalikin ang kaniyang hukbo sa France dahil sa

nakamamatay na lamig sa %ussia. aramihan sa natirang mga sundalo na kaniyangnakasama sa "attle o0 "orodino ay namatay naman sa kanilang paglalakbay pagbalik saFrance. Sila ay namatay dahil sa gutom, sa lamig ng klima o napatay ng mga %ussians.Mga 2,222 sundalong ranses na lamang ang nakabalik nang malualhati sa France.

Habang abala sa pakikipaglaban si &apoleon sa %ussia ay sinamantala namanng mga "ritish ang !spanya at nanalo sila ng maraming beses sa kanilangpakikipaglaban. &oong 1E13 ay nasakop ng mga "ritish ang /imog France at angpinagsanib na puersa ng mga %uso at Austrian ang sumakop naman saHilagangFrance. &apulbos ang hukbo ng mga ranses sa igmaan sa 9eip@ig atuntiunting bumagsak ang imperyong itinayo ni &apoleon.

Pagtata+os ng mga Labanan

Ang Pagtaas ni Na+oleon/aong 1E13 nang talunin ng pinagsamang puersa ng "ritanya, Austria,

russia at %ussia ang emperador na ranses na si &apoleon "onaparte. Ang imperyongbinuo at itinatag ni &apoleon ay biglang bumagsak at siya ay sumuko sa kaniyangnagbubunying kalaban. Si 9ouis O4***, ang kapatid ni 9ouis O4* #ang haring pinapataynang panahon ng %ebolusyong ranses$ ang naging hari ng France noong 1E1: at si&apoleon ay ipinatapon sa isla ng !lba, malapit sa kanlurang baybayin ng *talya.

Ang uke ng 6ellington, si Arthur 6ellesly #kalia$ ng puersang "ritish at siebhard von "lucher #kanan$ ng puersang russia ay ang mga naging pangunahingaktor sa pagpapahina ngpuersa ni &apoleon "onaparte.

Pagamatay ni Na+oleon Bona+arte&akatakas noong ebrero 1E1> si &apoleon sa !lba at nakabalik sa France.

&ang ipahayag ang kanyang pagbabalik ay dali-dali siyang sinalubong ng dati niyangmga sundalo. "umuo na muli siya ng isang hukbo at nagmartsa patungong aris upangagain ang trono sa haring si 9ouis O4***.

Muling nagkaisa ang alyansang unang tumalo kay "onaparte at naglunsad ngdigmaan laban sa kaniya. &angyari ang labanan sa 6aterloo na matatagpuan sa&etherlands.

ahil sa pinagsamang puersang militar ng "ritain at russia, madaling natalosi "onaparte. Hunyo nang sumuko si &apoleon sa mga "ritish. &atapos na rin ang



kanyang L*sang aang Ara(. Siya ay ipinatapon sa isla ng St. Helena. *to ang lugar nakaniyang kinamatayan noong 1E1 na batay sa mga bagong pagsusuri ay dahil saarsenic poisoning.

Si Haring 9ouis O4*** ang naluklok na emperador ng ransiya pagkatapos namaipatapon si &apoleon sa St. Helena.

Bunga ng Rebolusyon

9ubhang mahalaga ang naging bunga ng rebolusyon sa kasaysayan ng daigdig.Sang-ayon sa mananalaysay na si Bohn " Harrison, L/ulad ito ng kahon ni

andora na nang mabuksan ay nagpakaala ng mga kaisipang nakagimbal atnakaimpluensiya sa halos ahat ng sulok ng daigdig.( Ang simulain ng kalayaan,pagkakapantay-pantay at pagkakapatiran, bagaman iba-iba ang nagingpagpapakahulugan ang naging tangla ng maraming mga kilusang panlipunan, politikalat pangkabuhayan.

PAGSIBOL NG NAS#ONALISMO SA IBA%T IBANG BA"AGI NG ,AIG,IG

Pag+a+a(alaga sa Nasyonalismo sa iba%t ibang ba(agi ng aigig*sang proseso ang paglinang at pag-unlad ng nasyonalismo, hindi maaaring

biglaan. ailangan itong madama, paghirapan ng mga tao upang mahalin nila angkanilang bansa. Sa iba, ang kahulugan nito ay damdamin ng pagiging matapat atmapagmahal sa bansa. Sa iba, kailangang isakripisyo pati ang buhay.

akambal ng nasyonalismo ang kaalan ng kasiyahan ng mamamayan.Hangad ng mga tao na may ipagmalaki sila bilang isang bansa. Habang tumitindi angkanilang paghahangad, higit nilang nararamdaman ang pagiging makabayan.

umaraan ang lahat ng bansa sa iba(t-ibang pamamaraan kung paano nadamang mga tao ang pagiging makabayan. Habang ipinaglalaban nila ang kanilang bansa,may mga pangyayari na kung minsan ay nagpapasidhi ng kanilang damdamin nahumahantong sa digmaan.

Pag-unla ng Nasyonalismo sa So)iet UnionAng Soviet =nion o %ussia ang pinakamalaking bansa sa daigdig. *sa itong

malaak na lupain na sumasakop sa dalaang lupalop ng Asia at !urope. Halos dobleang laki nito sa !stados =nidos.

&oong 'EE, ipinalaganap ni 4ladimir * sa %ussia ang ristiyanismong riyego#5rthodoD$ kaya tinaag siyang 4ladimir the Saint.

*ka-13 siglo, dumating ang mga /artar o Mongol mula sa Asia at sinakop angmga mamamayan ng %ussia nang mahigit sa 22 taon. &ag-ian ng mga bakas sapananalita, pananamit at kaugalian ng %uso ang nasabing panahon ng pananakop.&aging tagapagligtas ng %ussia si *van the reat, tumalo at nakapagbagsak sa mga/artar sa labanan ng 5ka.

"imagsiang Ruso*sa sa mga himagsikang nakagimbal sa daigdig ang rebolusyon ng mga %uso

na naganap noong unang bahagi ng ika-2 siglo."ago nagkaroon ng himagsikan, ang %ussia ang pinakamalaking burukrasya sa

mundo. ontrolado ito ng mga maharlika at pulisya. Magsasakang nakatali sa lupa angapat sa baat limang %uso, alang karapatan at laging nakabaon sa utang. Maging ang

mga industriya ay nasa ilalim ng pamamahala ng c@ar.&akahikayat sa mga manggagaa ang pagtatayo ng mga pagaaan upang

pumunta sa mga bayan at lungsod. ito sila nagkaroon ng pagkakataong makapag-aral.ahil sa paghihigpit ng pulisya, lumikas ang mga intelektal na %uso patungo sakanlurang !urope at doon nila nakatagpo ang mga disipulo ni arl MarD at Friedrich!ngels. &agtatag ang mga ito ng dalaang partido.

&agkaroon ng alitan ang pinakamasugid na tauhan- sina Bose0 Stalin at 9eon/rotsky-tungkol sa kahalili ni 9enin at kung aling alituntunin ang dapat sundin ng %ussia.Si /rotsky ang may paninialang dapat ikalat agad ang komunismo sa pamamagitan ngrebolusyong pandaigdig.

Samantala, ayon naman kay Stalin, hindi ito napapanahon dahil mahina pa ang

%ussia. &agtagumpay si Stalin at napilitang tumakas si /rotsky. &anirahan siya saMeDico at doon namatay noong 1':2.

inasimulan ang 5ctober %evolution ng mga komunistang Soviet. Sa unangpagkakataon, nagkaisa ang mga %uso, nagapi ang mga c@ar at nagakas angaristokrasya sa bansa. &apalitan ito ng diktadurya ng artido omunista. &oong =nangigmaang andaigdig, sumanib ang bansa sa Alyado. &oong 1'3, naging Soviet =nionang pangalan ng bansa. &amatay si 9enin at naghari si Stalin.

Pagaaiba ng La(i Bilang Sali ng NasyonalismoHalos lahing !uropeo ang populasyon ng mga bansa sa 9atin America tulad ng

Argentina, =ruguay, +osta %ica at +hile. Ang populasyon ng iba- !cuador, eru, "olivia

at araguay ay halos American *ndians. Sa ominican %epublic, itinuturing ang ibanglahi na mababang uri. Ang populasyon ng "ra@il ay lahing Aprikano, *ndian at mgananggaling sa ortugal, France, Spain, ermany at *taly. Maraming !uropeo angnaninrahan sa ibang bansang 9atin America ngunit s sa "ra@il lamang nagkaroon ngpag-aasaahan ang iba(t-ibang lahi at nasyonalidad.

Ang mga !reole/inataag na +reole ang mga ipinanganak sa "agong aigdig na may lahing

!uropeo. Minamaliit ang mga bansang 9atin America na creole ang populasyon, tulad ngArgentina na may populasyong *ndian at iba(tibang lahi. Sa magkahalong populasyon,



kasama ang mga mesti@o #!spanyol at *ndian$, @ambo #*ndian at ibang lahi$ at mulatto#puti at ibang lahi$.

Ang pagkakaiba sa ika ang nagbigay ng kakaibang katangian sa mgabansang 9atin America. Halos lahat ng 9atin Amerikano ay nagsasalita ng !spanyol.&gunit ang mga taga-"ra@il ay nagsasalita ng ortuges. Ang mga taga-Haiti aynagsasalita ng ranses at maraming *ndian ang nagsasalita ng kanilang katutubong ika.

Hindi tulad ng 13 kolonya sa !stados =nidos, nag-alsa ang mga kolonya ngmga !spanyol sa iba(t ibang panahon at sa ilalim ng iba(t ibang pinuno. &ais ng mgabagong republika na mabigyang 8halaga ang kanilang naiambag gayundin ang kanilangmga bayani. Sa 9atin America gumamit ang mga rebolusyonaryo ng dahas sa mgakatialian ng monarkiya laban sa republika. &agbigay-diin ito sa mga pagkakaiba ngmga 9atin Amerikanong bansa. Maraming himagsikan ang nagpasiklab sa kanilangpambansang pagkamuhi.

Mga Sagabal sa NasyonalismoMaraming naging sagabal sa pag-unlad ng nasyonalismo sa 9atin America.

&aging pansarili ito kaya maraming mahihirap at mangmang ang hindi nakikilahok sa

mga makabayang pag-aalsa noong nagsimula ang ika-1' na siglo. inaghati-hati ng mgaharing !spanyol sa kanilang mga paborito ang malalaking lupain at nagsisilbi lamang samga estado ng mga maharlikang !spanyol. Marami ang nakabaon sa utang kaya sila(ynanatiling nakatali sa lupa at sa pagkakaalipin. &akilalang peones ang mga taong ito. *toang uri ng piyudalismong umunlad sa 9atin America at nakasagabal sa kanilangnasyonalismo.

Sa mga bansang 9atin Amerikano, napabayaan ang nasyonalismo sapagkatmatagal na panahon bago nagkaroon ng panggitnang uri ng lipunan. *tinuturing namababang uri ng gaain ang pangangalakal o iba pang gaain. Higit na mahalaga sakanila ang pag-aari ng lupa, kaya marami sa kanila ang mahihirap.

umunta ang mga !spanyol sa "agong aigdig hindi upang magtayo ng

tahanan o magparami ng pamilya kundi upang magkamit ng kayamanan. Maraming mga*ndian ang pinilit na maghanap ng ginto sa mga minahan ng MeDico at eru. Angkatutubong tao sa eru, !cuador at "olivia ang tumira sa bundok upang malayo sapamamahala ng banyaga.

Si Boli)ar- ang Taga+ag+alaya *sang creole na nagngangalang Simon "olivar ang nagnais na palayain ang

/imog Amerika laban sa mga mananakop. Siya ay si Simon "olivar. Ang pagnanais naito ay pagpapatuloy lamang sa mga nasimulan ni Francisco de Miranda, isang4ene@uelan. Ang huli ay nag-alsa laban sa mga !spanyol noong 1E11 ngunit hindi siyanagtagumpay na matamo ang kalayaan ng 4ene@uela mula sa Spain.

&oong 1E1?, namatay na may sama ng loob si Miranda sa isang bartolina ngmga !spanyol. Matapos nito(y pinamunuan ni "olivar ang kilusan para sa kalayaan sahilagang bahagi ng /imog Amerika.

&oong 1E1', pagkatapos na mapalaya ang 4ene@uela, ginulat niya ang mga!spanyol nang magdaan sa Andes ang kaniyang hukbo. Ang tagumpay niya ayhumantong sa pagtatatag ng reat +olombia #ang buong hilagang pampang ng SouthAmerica$. /inaag siyang tagapagpalaya o liberator at pagkatapos, naging pangulo.

9imang taon ang nakalipas, tinalo ng kaniyang heneral, si Antonio Bose de Sucre, angmga !spanyol sa labanan ng Ayacucho sa eruvian Andes.

ung si "olivar ang naging bayani sa South America, si Bose de San Martin#177E-1E>2$ naman ang sumunod sa pagtataboy sa mga !spanyol sa Argentina. atuladdin ni "olivar, namuno si San Martin sa kaniyang grupo sa Andes. /umulong ito saliberasyon ng +hile, gayundin sa eru. Mayroon din siyang heneral na tulad ni "ernardo(Higgins, isang +hileno.

Ang ,emorasya at Nasyonalismo sa Latin Ameri'a Maraming pinuno ang 9atin America na gumaa ng mga hakbang sa

pagpapaunlad ng demokrasya na sinalungat naman ng mga diktador. Halimbaa, si

&ivadavia, isang pinuno sa Argentina mula noong 1E2 hanggang 1E7, ang nagtaguyodng edukasyon, nagsikap na matamo ang karapatang bumoto para sa lahat at gumaang paraan upang magkaroon ng makatarungang sistemang legal.

&aalan ng saysay ang mga ito dahil sa pananakot, pagpapahirap, katialianat mga pagpatay na isinagaa ni Buan Manuel de %osas, ang sumunod na namahala saArgentina hanggang 1E>.

Pag-unla ng Nasyonalismo sa A4ri'a Ang Sahara ang naghihialay sa "lack at +aucasoid A0rica. Ang mga

kayumangging "ushman ng alahari at ang mga ygmy ang sinasabing unang tao saA0rica. &aitaboy sila ng mga higit na maunlad na mga lahing *tim sa kanluran at mga

"antu sa silangan. Hindi naglaon, nakipamuhay sila sa mga "ushman at ygmy."inuo ang mga lahing uti ng mga mangangalakal na Arab, mga Asyano at mga

!uropeo. 9umikha ang pakikisalamuha ng kulturang masalimuot. Samantalang anguting minorya #dalaang bahagdan ng populasyon$ ay nagtatamasa sa kayamanan ngA0rica, ang nakararaming lahing *tim #'E bahagdan ng populasyon$ ay naghihirap.inaghati-hatian ang kontinente at binalangkas ang ekonomiya ayon sa kanilang sarilingkapakanan. &agtayo sila ng mga daang bakal at industriya upang mapangalagaan angkanilang kapangyarihan. Ang pagkakaiba-iba ng mga kultura ng mananakop ang nagingdahilan ng magkakaibang pag-unlad.

"ago nagsimula ang 1'1:, tatlo lamang ang malayang bansa sa A0rica-!thiopia, 9iberia at %epublika ng South A0rica. Sinasabing nagsimula ang una sa



pamamahala ni Haring Solomon at ng %eyna ng Sheba. *t inatag ang ikalaa noong 1E12sa tulong ng America at ipinangalan kay angulong Bames Monroe ng !stados =nidosang kabisera na Monrovia. &aging kasapi ng "ritish +ommonealth o0 &ations ang ikatlonoong 1'12.

9umaganap ang nasyonalismo pagkaraan ng *kalaang igmaang andaigdig.Maraming bansa ang naging malaya nang alang karahasan. May mga bansangdumanak ng dugo bago nakamtan ang kalayaan tulad ng +ongo #Kaire$ at Algeria. Ang

%hodesia at &yasaland ang naging Kimbabe at Malai. 9umaya ang Angola,Mo@ambiGue at uinea "issau noong 1'7>.

Kaugnayan ng Rebolusyong Inteletu/al sa Paglinang ng Nasyonalismo

Ang nasyonalismo, bagaman masalimuot na damdamin, ay nag-uugat sapagkamulat sa mga kaisipang pinalalaganap ng pilosopo at namulat sa katotohanan naang baat tao ay isinilang na may karapatang mabuhay, lumaya at maging maligaya.Ang pagkakaroon ng kamalayang sila pala ay nasisikil ang nagbubunga ng pagnanais na akasan ang pang-aapi ng mga mananakop.

May mga bansang nakamtan ang kalayaan sa pamamagitan ng mapayapangparaan subalit maraming nagbuis ng buhay upang lumaya tulad ng mga ilipino,

Amerikano, Hindu at iba pa. Ang pagnanais na makamtan ang kalayaan angpinakamatibay na taling bumibigkis sa mamamayan upang magkaisa sa pagkakamit nglayunin. &akahanda silang magbuis ng buhay upang mapangalagaan ang prinsipyongipinaglalaban.

Documents

Araling Panlipunan 8 Notes