Slide 1
Mga Uri ng Anyong LupaAralin Panlipunan 9 1KontinenteAng daigdig
ay binubo ng 149,000,000 kilometro kuwadradong bahagdan ng lupa na
hinati sa pitong kontinente, ang Asya, Aprika, Hilagang Amerika,
Timog Amerika, Antartiko, Europa at Australya.
Mga Teorya sa Pagkabuo ng Mga Kontinente
1. Continental Drift Theory ni Alfred WegenerTaon:
1912Panukala:Ang mga kontinente ay lupa na umuusad mula noon
hanggang ngayon Ang mga kontinente ay namula sa isang
supercontinent na tinawag na Pangaea at pinalilibutan ng nag-iisang
karagatan, ang Panthalassa.Tinatayang 200 milyong taon na ang
nakalilipas nang ang Pangaea ay nagkahiwalay at naging Laurasia (na
naging Asya, Europa, at Hilagang Amerika) at Gondwanaland (na
naging Aprika, Antartika, Australya, at Timog Amerika.
2. Teorya ni Alexander Von HumboldtPanukala: Ang mga
kontinenteng nakapaligid sa Karagatang Atlantiko ay minsan nang
magkarugtong.3. Plate Tectonics Theory ni Alfred WegenerTaon:
1960Panukala:Ang mga kontinente ay nakatuntong sa plates o
malalaking tipak ng lupa na may kapal na 30 hanggang 60 milya na
lumulutang sa magma.
b) Sa pag-alsa ng magma mula sa mantle, naitulak nito ang mga
tipak ng lupa na maaaring napunta sa tatlong direksyon. Ang unang
direksyon ay ang pagbabanggaan ng dalawang platesna maaaring
magdulot ng pagkakalikha ng kabundukan. Maaaring papalubog ang
pag-uumpugan ng dalawang plates na lumikha ng trenches tulad ng mga
nasa karagatan.Sa ikalawang direksyon ay kikilos palayo ang
dalawang plates ang pagkilos na ito ay magdudulot ng malaking
puwang sa lupa o dagat na bubuo ng lambak o kaya naman ay
kapatagan. Sa ganitong pagkilos ay nabuo ang mga anyong lupa at
anyong tubig ng mundo.
PuloAng mga pulo o isla ay mga lupa na mas maliit kaysa
kontinente, napaliligiran ito ng tubig. Matatagpuan sa daigdig ang
libo-libong pulo. Karamihan sa mga ito ay nasa may kanang Pasipiko.
Ang mga pulo ay maaaring nabuo sa pamamagitan ng pagputok ng bulkan
tulad ng ilang pulo sa Hawaii at Japan.Ang Pilipinas ay isang
archipelago na binubuo ng libo-libong mga pulo. Ilan lamang sa mga
kilalang pulo sa Pilipinas ay ang Boracay sa Aklan, Panglao sa
Bohol, at Hundred Islands sa Pangasinan. Dinarayo ang mga ito dahil
sa magagandang tanawin at mga buhangin sa dalampasigan.
Pulo
PeninsulaAng peninsula ay isang malaking bahagi ng lupa na
napaliligiran ng tubig. Tinatawag din itong tangway, dahil ang
isang bahagi nito ay nakarugtong sa isang kontinente o sa isang
malaking masa ng lupa. Ang mga halimbawa nito ay Florida sa Estados
Unidos, Hilaga at Timog Korea, at Italya.Peninsula
IsthmusAng isthmus ay isang maliit na bahagi ng lupa na
nagdurugtong sa dalawang malaking masa ng lupa. Ang halimbawa nito
ay ang Bosporus sa Turkey na nagdurugtong sa Asya at Europa at ang
Isthmus ng Panama na nagdurugtong naman sa Hilaga at Timog
Amerika.Isthmus
BundokAng pinakamataas na anyong lupa ay ang bundok. Karaniwang
nagtataglay ito ng taas na 2,000 talampakan o 600 metro mula sa
ibabaw ng dagat. Ang Himalayas sa Asya ang pinakamataas na sa buong
mundo na may taas na 29,020 na talampakan. May mga 850 na aktibong
bulkan sa daigdig at 75% nito ay matatagpuan sa Ring of Fire. Ang
Ring of Fire ay isang sonang nagmumula sa kanlurang baybayin ng
Amerika (mula Chile hanggang Alaska) patungo sa silangang baybayin
ng Asya (mula Siberia hanggang New Zealand). Dalawampung posiyento
ng bulkan na matatagpuan sa Pacific Ring of Fire ay nasa Indonesia.
Ang iba naman ay matatagpuan sa apan, Aleutan Islands, at Gitnang
Amerika.Ang Pilipinas ay bahagi ng Pacific Ring of Fire. Sa
katunayan tinatayang 22 sa mahigit na 200 bulkan sa bansa ang
aktibo.
Bundok
BurolAng burol ay maliit kumpara sa bundok. Ito ay mga umbook ng
lupa na karaniwang matatagpuan sa mababang bahagi ng
kabundukan.Burol
KapataganAng malawak na anyong lupa ay tinawag na kapatagan. Sa
Pilipinas, ang ganitong anyong lupa ay ginagamit bilang taniman at
tirahan ng mga tao.Kapatagan
LambakAng patag na lupain sa pagitan ng dalawa o higit pang
bundok ay tinawag na lambak. Kilala ang mga lambak ng Indus sa
India, lambak ng Ehipto, at sa Pilipinas ay lambak ng
Cagayan.Lambak
TalampasAng talampas ay mataas na lupa na patag ang ibabaw.
Dahil mataas, nagtataglay ng malamig na temperatura. Kaya naman
mainam itong taniman at pastulan dahil sa kaaya-aya nitong klima.
Talampas
DisyertoAng disyerto ay isang malawak na tuyo at mabuhanging
lupa. Napakainit kung araw at napakalamig naman kapag gabi.
Karaniwang matatagpuan ang mga disyerto sa Gitnang Australya,
Gitnang Asya, Hilagang Aprika, at Kanluran ng Estados Unido.
Disyerto
Anyong TubigAralin panlipunan 9KaragatanAng karagatan ang
pinakamalawak ang saklaw sa lahat na anyong tubig. May apat na
karagatang nakapaligid sa mundo: ang Karagatang Pasipiko,
Karagatang Atlantiko, Karagatang Indian, at Karagatang Artiko. Sa
lahat ng karagatan ang Karagatang Pasipiko ang tinaguriang Hari ng
Karagatan dahil ito ang pinakamalaki sa lahat.Karagatan
DagatAng dagat ay isang malawak na anyong tubig na katulad ng
karagatan ngunit higit na mas maliit at mababaw. Dito karaniwang
naglalayag ang mga bangka at iba pang maliliit na sasakyang
pandagat.Dagat
LawaAng lawa ay malawag na anyong tubig na napaliligiran ng
lupa. Ito ay nabubuo kung ang lebel ng malawak na lupa ay mas
mababa sa nakapaligid rito. Mainam itong pangisdaan at napagkukunan
ng iba pang yamang dagat. Dinadaluyan ito ng tubig na nagmumula sa
ilog o sapa.Lawa
LookAng anyong tubig na nasa baybayin ng isang kalupaan na
karugtong ng karagatan o dagat ay tinatawag na look, halimbawa nito
ay ang Look ng Maynila na kilala bilang mainam na daungan ng mga
barko.Look
GolpoKung paghahambingin higit na mas Malaki ang golpo kaysa
look kahit na mas napaliligiran ang golpo ng lupain. Sa Pilipinas,
isa sa pinakatanyag na golpo ay ang makasaysayang Golpo ng
Lingayen.Golpo
IlogAng ilog ay isang bahagi ng tubig na dumadaloy mula sa
mataas tungo sa higit na mababang level tulad ng lawa. Ang ilan sa
malalaking ilog sa daigdig ay nagsisimula sa malalaking hanay ng
kabundukan at nagwawakas sa mga karagatan sa dagat. Naging
makasaysayan ang ilang mga ilog sapagkat dito nagsimula ang
sibilisasyon.Ilog
TOPOGRAPIYAAy ang salitang naglalarawan sa mga pag aaral sa
ibabaw ng lupa.Binubuo ito ng mga lambak at maging sa mga katangian
ng mga ilog at mga daan.KLIMAAng klima ay ang pangkalahatang
kalagayan ng panahon sa isang lugar ng maraming taon.Ang lokasyon
ng lugar o bansa batay sa latitud at ang layo nito sa ekwador ang
dahilan ng pag iba iba ng klima. Ang temperatura ng hangin at ang
presipitasyon ang dalawang pinakamahalagang salik na nagtatakda sa
klima.Nakakaapekto rin sa klima ang direksyon ng hangin, agos ng
karagatan (ocean current), at taas ng isang lugar mula sa dagat
(elevation).Ang mga tao ay namumuhay sa isang malawak na
biome.BIOMESaekolohiya, angbiyomaobioma(Ingles:biome) ay
inilalarawangpangklimaatpangheograpiyabilang parehong mga
kondisyongpangklimasa daigdig gaya ng pamayanan ng mga halaman,
hayop at mga organismo sa lupaat kadalasang tinutukoy bilang
mgaekosistema.Klasipikasyon ng
KlimaKatangianHalimbawaTropikalMainit at mahalumigmig ang klima sa
lugar na ito. Nagtataglay din ito ng mataas na antas ng pag-ulan sa
buong taon.PilipinasKlasipikasyon ng
KlimaKatangianHalimbawaTuyo(Arid at Semi-arid)Nakararanas ng
lubhang kainitan sa buong taon at kakaunti lamang ang
pag-ulan.IranKlasipikasyon ng KlimaKatangianHalimbawaKatamtaman at
mahalumigmig(Temperate)Nakararanas ang isang lugar ng pantay na
panahon ng tag-araw at tag-init. Ang ulan sa mga lugar na ito ay
mula katamtaman hanggang sa malakas na pag-ulan.TurkeyKlasipikasyon
ng KlimaKatangianHalimbawaSnowy Forest(Continental)Nagtataglay ng
mahabang taglamig at maiksing tag-araw.Hilagang EuropaKlasipikasyon
ng KlimaKatangianHalimbawaPolarNakararanas ng lubhang kalamigan sa
buong taon.Mga lupain na malapit sa polo at tulad ng
AntartikaKlasipikasyon ng KlimaKatangianHalimbawaTundraNakararanas
ng madilim at mahangin na taglamig. Ang araw ay nananatiling
abot-tanaw, ngunit di sumisinag sa lupain.Hilaga at Timog PoloMGA
YAMANG LIKASAralin panlipunan 9
BioticNakukuha sa biosphere tulad ng gubat, hayop, at mga bagay
na maaring makuha sa kanila: fossilna panggatong, uling, at
petroleum ay kabilang din.AbioticNagmula sa mga walang buhay na
materyal tulad ng lupa, tubig, hangin, at mabibigat na matel gaya
ng ginto, pilak, at tanso.RenewableIto ay likas na yaman na
organiko na maaaring palitan sa pagdaan ng panahon.Non -
renewableMga likas na yaman na mula sa lupa at may limitadong
suplay. Hindi rin ito maaaring palitan.Mga Gamit ng Likas na
YamanMga Gamit ng Likas na YamanHangin kailangan ng lahat ng may
buhay para sa paghinga. Pinagmumulan ng enerhiya. (wind energy)Mga
halaman at hayop ginagamit ang mga ito bilang tagatustos ng
pagkain, pananamit, silungan, at gamot. Lupa gamit bilang
pangunahing pinagmumulan ng nutrisyon ng mga halaman.Solar
nagbibigay ilaw, enerhiya, at tulong sa mga halaman na magagawa ng
kanilang pagkain.Punongkahoy - gamit bilang materyal sa
konstruksyon. Gamit sa paggawa ng mga kasangkapan, muwebles, at mga
kagamitang pang sports.Heograpiyang PantaoAralin panlipunan
9Heograpiyang PantaoAy isa sa mga sangay ng heograpiya na tinawag
din na kultura na heograpiya. Ang sangay na ito ay tumutukoy sa mga
pag aaral sa mga aspetong kultural na matatagpuan sa daigdig; ang
paraan ng interaksyon ng tao sa kanyang kapaligiran; kung paano
niya ito binabago at kung paano rin siya nagbabago o naaapektuhan
ng kalikasan.
