ARALING PANLIPUNAN BAITANG 8, YUNIT 7 Kabihasnang …

Copyright © 2018 Quipper Limited

1

ARALING PANLIPUNAN

BAITANG 8, YUNIT 7

Kabihasnang Klasiko ng Roma TALAAN NG NILALAMAN

Introduksyon 3

Aralin 1: Sinaunang Roma 4

Layunin Natin 4

Subukan Natin 5

Alamin Natin 6

Pag-aralan Natin 6

Suriin Natin 10

Sagutin Natin 11

Pag-isipan Natin 11

Gawin Natin 11

Aralin 2: Republikang Romano 13

Layunin Natin 13

Subukan Natin 14

Alamin Natin 15

Pag-aralan Natin 15

Suriin Natin 21

Sagutin Natin 22

Pag-isipan Natin 23

Gawin Natin 23

Aralin 3: Imperyong Romano 25

Layunin Natin 25

Subukan Natin 26

Alamin Natin 27

Pag-aralan Natin 27


2

Suriin Natin 32

Sagutin Natin 33

Pag-isipan Natin 33

Gawin Natin 33

Aralin 4: Kontribusyon ng Klasikong Kabihasnan ng Roma sa Daigdig 35

Layunin Natin 35

Subukan Natin 36

Alamin Natin 37

Pag-aralan Natin 37

Suriin Natin 40

Sagutin Natin 41

Pag-isipan Natin 41

Gawin Natin 41

Karagdagang Kaalaman 43

Pagyamanin Natin 44

Paglalagom 46

Dapat Tandaan 47

Dagdag Sanggunian 47

Gabay sa Pagwawasto 48

Sanggunian 51


3

BAITANG 8 | ARALING PANLIPUNAN

YUNIT 7

Kabihasnang Klasiko ng Roma

Bukod sa Kabihasnang Griyego, ang Kabihasnang Romano ay naging mahalaga rin

sa paghubog ng kultura ng Europa hanggang sa kasalukuyan. Itinuturing ng marami na

tagapagmana ng Gresya ang Roma dahil katulad ng mga Griyego, itinaguyod rin ng

mga Romano ang mga sining, agham, at iba pang larangang pinayabong ng Gresya.

• Paano nabuo at nagsimula ang Sinaunang Roma?

• Bakit naging mahalaga sa kasaysayan ng daigdig ang Kabihasnan ng Roma?

• Paano maipakikita ang pagpapahalaga sa mga ambag ng Kabihasnang Romano sa

mundo?

Sinasaklaw ng yunit na ito ang mahahalagang kaalaman at impormasyon tungkol sa

Sinaunang Roma, Republikang Romano, Imperyong Romano, at kontribusyon ng Klasikong

Kabihasnan ng Roma sa daigdig.

Pindutin ang Home button para bumalik sa Talaan ng Nilalaman

Mapa ng Malawak na Imperyong Romano


4

Aralin 1

Sinaunang Roma

Nakikita sa mapa ang Lungsod ng

Roma. Nasa gitna ito ng Italya.

Ang Italya ay isang bansang

tangway o nakausli sa Timog

Europa. Estratehiko ang lokasyon

ng Roma dahil dumadaloy rito ang

Ilog Tiber. Biniyayaan din ito ng

kapatagan kaya maunlad ang

agrikultura nito na kayang tustusan

ang pangangailangan ng mga

mamamayan. Sa pamamagitan ng

Ilog Tiber, madali lamang ang

pakikipagkalakalan dahil nakaugnay

ito sa rutang pandagat.

• Ano ang kinalaman ng

heograpiya nito sa pag-

usbong ng Kabihasnang

Romano?

• Ano ang kasaysayan sa

pagbuo ng sinaunang

pamayanan nito?

• Paano hinarap ng mga

namuno sa Roma ang mga

suliraning may kaugnayan sa pagpapatakbo ng monarkiya?

Layunin Natin

Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang naipaliliwanag kung

paano nabuo at nagsimula ang Sinaunang Roma.

Lokasyon ng Roma sa Italya


5

May pamosong alamat tungkol sa pagkakatatag ng Roma. May ideya ka ba tungkol

dito? Isulat mo ang kuwento sa patlang. Kung wala naman, maaaring bumuo ng

iyong sariling kuwento o pananaw batay sa larawan.

_______________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________

Subukan Natin


6

Ang Roma ay matatagpuan sa kapatagan ng

Latium sa gitnang-kanlurang bahagi ng Italya,

isang tangway na hugis bota sa gitna ng Dagat

Mediterraneo. Ang pamayanan ng Roma ay

umusbong malapit sa Ilog Tiber, at ang lupain

sa rehiyong ito ay kaaya-aya para sa

pagsasaka. Ang lokasyon ng Roma ay malapit

din sa karagatan, ngunit sapat pa rin ang

layo nito sa baybayin upang maging ligtas

mula sa pamiminsala ng mga pirata. Daanan

din ang Roma ng mga manlalakbay na

nanggagaling sa Hilaga at Timog Italya.

Alamat ng Pagkakatatag ng Roma Hindi kumpleto ang pag-aaral ng kasaysayan

ng Roma kung hindi babanggitin ang alamat ng

pagkakatatag nito. Bamaga’t ito ay isang mito

lamang, may ilan pa ring naniniwala rito.

Ayon sa alamat, matapos matalo ang Troy

sa Digmaang Trojan laban sa mga

Mycenaean, ang bayani ng Troy na si

Aeneas ay tumakas at nagtatag ng

pamayanan sa Italya. Si Aeneas ang

pinaniniwalaang ninuno ng mga nagtatag

ng Roma. Ang nagtatag ng Roma ay ang

kambal na sina Romulus at Remus, mga

anak ni Rhea Silvia at ni Mars, ang diyos ng

digmaan. Para mamatay, ipinatapon ang

kambal sa Ilog Tiber, ngunit sila ay

natagpuan ng isang babaeng lobo na

siyang nag-alaga sa kanila. Natagpuan sila

ng pastol na si Faustulus.

Pag-aralan Natin

Alamin Natin

Tandaan at gawing gabay ang

kahulugan ng sumusunod na

salita:

• napadpad – napunta;

napadako

• kalaunan– katagalan; sa

paglipas ng mahabang

panahon

• dantaon – siglo, 100 taon

• monarkiya – uri ng gobyerno

na pinamumunuan ng hari o

reyna

• census – senso; pagbilang ng

populasyon ng isang lugar o

bansa

Sina Romulus at Remus sa

Pangangalaga ng Lobo


7

Pinatalsik nina Romulus at Remus ang haring si Amulius, at itinatag nila ang Roma

sa pamayanan kung saan sila nailigtas. Dahil sa isang pagtatalo, pinatay ni Romulus si

Remus, at siya ang naging unang hari ng Roma. Humanap si Romulus ng mga taong nais

manirahan sa kaniyang pamayanan, ngunit ang karamihan ng sumama sa kaniya ay

kalalakihan. Kaya naman, ninakaw niya ang kababaihang Sabine upang dumami ang

populasyon ng Roma.

Kasaysayan ng Pagkakatayo ng Unang Pamayanan sa Roma Sa pagsisimula ng ika-11 siglo BCE, ang ilang grupo mula sa Gitnang Europa ay lumipat ng

tirahan at napadpad sa Italya. Sila ay kabilang sa mga tribong Italic. Isa sa mga tribong

Italic ay Latin. Ayon sa kasaysayan, itinatag ng mga Latin ang unang pamayanan sa Roma

sa kalagitnaan ng ika-8 siglo BCE. Ang lugar kung saan naitatag ang unang pamayanan ay

ang Palatine, isa sa pitong burol na malapit sa Ilog Tiber. Ang Roma, nang maitatag, ay isa

lamang sa mga lungsod-estado ng Italya. Ang mga Latin, na kalaunan ay nakilala sa tawag

na Romano, ay hindi mahilig sa digmaan; sa halip, sila ay masisipag na mamamayan ng

kanilang lugar.

Noong ikapitong daantaon

BCE, ang mga Romano ay

pinatalsik ng mga Etruscan,

isang tribo mula sa hilaga

ng Roma. Nang masakop,

ipinakilala at ipinatupad ng

mga Etruscan sa Roma ang

kanilang kaugalian sa

larangan ng pulitika. Isang

halimbawa nito ay ang

senado o lupon ng

tagapayo ng hari ng

pamamahalang monarkiya.

Ang senado ay binubuo ng

mga patrician o

mayayaman at mahahalagang tao sa lipunan. Samantala, ang nakararaming mamamayan

ay mga plebeian, mga pangkaraniwang tao tulad ng magsasaka, manggagawa, at

mangangalakal.

Sinakop ng mga Etruscan ang Roma.


8

Pag-usbong ng Kabihasnang Romano Ang pag-usbong ng Kabihasnang Romano mula sa isang payak na pamayanan ay bunsod

ng iba’t ibang salik. Pag-aralan natin ang mga salik na ito.

Impluwensiya ng Ibang Kabihasnan

Ang Roma ay naging bukas sa impluwensiya ng ibang kabihasnan at mga pamayanang

nasa Italya. Mula sa mga Etruscan sa hilaga, natuto ang mga Romano ng arkitektura,

paggawa ng sistema ng irigasyon at drainage, at realistikong estilo ng paggawa ng sining.

Mula sa mga Griyego sa Timog Italya, nakuha nila ang paniniwala sa mga diyos at diyosa ng

Griyego at mga kuwento mula sa literatura ng kabihasnang Gresya. Nagmula naman sa

mga Latin ang kanilang wika. Mula sa mga Sabine, natutuhan ng mga Romano ang disiplina

at pakikipaglaban.

Monarkiya ng Sinaunang Roma

Itinatag ang Roma noong 753 BCE. Ayon sa mga tala, monarkiya ang uri ng pamahalaan

na gumabay sa Roma. Ang monarkiya ng Roma ay nagtagal nang mahigit 200 taon at

pinamunuan ng anim na hari (hindi kasama si Romulus na bunga lamang ng isang alamat

o mito). Ang hari ang namahala sa estado at mga pag-aari nito, gumawa ng batas, namuno

sa hukuman, at kumontrol sa hukbo. Ang mga hari at ang kanilang pangunahing mga

ambag ay ang sumusunod:

Hari Mga Nagawa

1 Numa Pompilius

(715-673 BCE)

• Nagpakilala ng mga seremonya at ritwal ng relihiyon

sa Roma

• Binago ang kalendaryong Romano; idinagdag ang

mga buwan ng Enero at Pebrero

• Nagtatag ng guild system o asosasyon ng mga

artisano at mangangalakal na nagsilbing paraan

upang mapaunlad ang kakayahan ng mga artisan

• Nag-ayos ng pagpepresyo at kalidad ng mga kalakal


9

2 Tullus Hostilius

(673-642 BCE)

• Nakidigma sa mga karatig na lungsod-estado at

sinakop ang ilang kabisera

• Ipinatayo ang senate house, ang Curia Hostilia

3 Ancus Marcius

(641-617 BCE)

• Ipinagpatuloy ang pagsakop sa iba pang karatig-

siyudad

• Nagtatag ng siyudad ng Ostia

4

Lucius Tarquinius

Priscus

(616-579 BCE)

• Unang haring Etruscan

• Dinoble ang dami ng mga senador sa senado

• Ipinatayo ang Circus Maximus, isang stadium para sa

karera ng mga chariot

5 Servius Tullius

(578-534 BCE)

• Ginawa ang unang census ng Roma na nagsilbing

paraan upang malaman kung ilang sundalo ang

kailangang ipadala ng bawat rehiyon

6 Tarquinius Superbus

(534-509 BCE)

• Huling hari ng Roma na kilala dahil sa kaniyang

kalupitan

Ang tatlong huling hari ng Roma ay mga Etruscan. Dahil sa kalupitan ni Tarquinius

Superbus, pinatalsik siya ng mga Romano. Sinubukan ni Tarquinius na ibalik ang trono sa

kaniyang pamilya sa pamamagitan ng paghingi ng tulong militar mula sa mga kalahi,

ngunit sila ay pinigilan ng mga Romano. Nabigo si Tarquinius, at tinapos ng mga Romano

ang monarkiya. Matapos ito ay nagtayo sila ng bagong sistema ng pamamahala—ang

republika.


10

A. Isulat sa patlang kung TAMA o MALI ang bawat pangungusap o pahayag.

____________________ 1. Matitibay ang ebidensiya na si Romulus ang nagtatag at naging hari

ng Roma.

____________________ 2. Ang mga nagtatag ng unang lungsod-estado ng Roma ay mga taal o

katutubong Italyano.

____________________ 3. Pinamunuan ng mga Etruscan ang mga Romano sa mahabang

panahon.

____________________ 4. Ang Sinaunang Roma ay pinatnubayan ng monarkiya sa pamumuno

ng hari.

____________________ 5. Nang mapatalsik ng mga Romano ang mga Etruscan sa Roma,

napalitan ang uri ng pamahalaan.

B. Isa-isahin ang hinihinging sagot.

Magbigay ng limang naging hari ng Sinaunang Roma:

1. ________________________________

2. ________________________________

3. ________________________________

4. ________________________________

5. ________________________________

Suriin Natin


11

Sagutin ang sumusunod na tanong:

1. Batay sa mapagkakatiwalaang datos, sino ang nagtatag ng Roma?

2. Bakit hindi ganap na napamunuan ng mga Sinaunang Romano ang sariling lungsod-

estado? Sino ang namuno sa kanila sa mahabang panahon?

3. Paano pinamunuan ang Sinaunang Roma?

Anong praktikal na aplikasyon sa buhay ang maaari nating matutuhan mula sa kasaysayan

ng Sinaunang Roma, partikular sa sumusunod:

• Pagbuo ng unang pamayanan?

• Pagbagsak sa kamay ng mga Etruscan?

• Pagtugon sa pamahalaang monarkiya?

Magsaliksik tungkol sa kambal na sina Remus at Romulus simula nang ipanganak ang mga

ito hanggang sa maitatag ni Romulus ang Roma. Patunayan na ang kuwentong ito ay

walang katotohanan, at ito ay isang alamat o mito lamang. Maglatag ng mga patunay o

ebidensiya. Ipasa sa guro ang output ayon sa kaniyang kahingian (requirements).

Sagutin Natin

Pag-isipan Natin

Gawin Natin


12

Gamitin ang sumusunod na rubrik bilang gabay:

Pamantayan [25%]

Mas Mababa

kaysa Inaasahan

[50%]

Kailangan pa ng

Pagsasanay

[75%]

Magaling

[100%]

Napakahusay Marka

Nilalaman Hindi nagsikap

na maglatag ng

mga patunay; tila

hindi

naiintindihan ang

paksa at walang

kusang palo para

manaliksik;

walang

napatunayan at

napagtibay

Nagsikap na

maglatag ng mga

patunay, subalit

kinulang ng ilang

detalye dahil

hindi gaanong

nanaliksik; hindi

rin napagtibay na

ang kuwento ay

totoo

Malinaw ang mga

inilatag na

patunay at

bahagyang

napagtibay na na

ang kuwento ay

alamat lamang;

ang resulta ng

gawain ay bunga

ng pananaliksik

Napakalinaw ng

mga inilatag na

patunay at

napagtibay na ang

istorya ay talagang

alamat lamang;

ang

makabuluhang

resulta ng gawain

ay bunga ng

masidhing

pananaliksik

Kaayusan

at Kalinisan

Walang kaayusan

at napakadumi

ng output;

napakaraming

nakitang bura,

dumi o

pagkakamali

Kailangang

matutong

maging maayos

at malinis sa

paggawa;

maraming

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Maayos at

malinis ang

output; may ilang

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Napakaayos at

napakalinis ng

ipinasang output;

walang nakitang

bura, dumi, o

pagkakamali

Panahon ng

Paggawa

Nakapagpasa ng

output sa loob ng

ilang minuto/

oras/araw/linggo

matapos ang

itinakdang

panahon ng

pagpapasa dahil

ipinaalala ng

guro

Nakapagpasa ng

output sa loob ng

ilang

minuto/oras/

araw/ linggo

matapos ang

itinakdang

panahon ng

pagpapasa

Nakapagpasa ng

output sa

itinakdang

minuto/oras/

araw/linggo ng

pagpapasa

Nakapagpasa ng

output bago pa

ang itinakdang

minuto/oras/

araw/linggo ng

pagpapasa

KABUUAN


13

Aralin 2

Republikang Romano

Tungkulin ng dalawang Romanong konsul na pamunuan ang pamahalaang republika.

Lumaban ang mga Romano sa mga dayuhang Etruscan. Nang magtagumpay, kapagdaka

ay nagtatag sila ng isang pamahalaang kakaiba sa monarkiya—ang pamahalaang republika

kung saan ang mga taumbayan ang humihirang ng mga kinatawan sa pamahalaan. Ibig

sabihin, nawala ang posisyon ng hari sa itinatag na republika.

• Paano pinamahalaan ang pamahalaang republika ng mga Romano? Kahalintulad

kaya ito ng republika sa kasalukuyan?

• Bakit nagkaroon ng hindi pagkakaunawaan ang mga patrician at plebeian? Ano ang

pangunahing isyung ipinaglalaban ng mga pleb?

• Paano naging makapangyarihan ang mga Romano sa rehiyong Mediterraneo?

Layunin Natin

Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang nailalarawan ang

pamahalaan ng Republika ng Roma at nasusuri ang mga hakbang ng pakikipaglaban

ng mga plebeian sa pagkakaroon ng karapatan.


14

Ang Pilipinas ay may pamahalaang republika. Mula sa mga titik ng salitang

REPUBLIKA, bumuo ng mga katangian o karanasan ng taumbayan na

nagpapaliwanag o naglalarawan ng uri ng pamahalaang ito.

R -

E -

P -

U -

B -

L -

I -

K -

A -

Subukan Natin


15

Matapos mapatalsik ang huling hari ng mga

Etruscan noong 509 BCE, itinatag ng mga

Romano ng isang pamahalaang wala nang hari

at sa halip ay pinamunuan ng Senado at ng

mga mamamayan ng Roma—ang republika.

Kung ang mga Griyego ay may mga lungsod-

estado o polis, ang mga Romano ay mayroon

namang republika. Ito ay kumakatawan sa

mamamayang Romano at naging matibay at

malakas na pundasyon sa pagpapalawak at

pagpapalakas ng kanilang kapangyarihan

bilang isang imperyo.

Administrasyon ng Republikang Romano Ang dalawang pangunahing sangay

ng Republikang Romano ay ang

Senado at ang Popular na

Asambleya. Ang Senado o Council

of Elders na binubuo ng 300 na

lalaking patrician ay nagsisilbi

habambuhay. Ang Senado ay

nagbibigay ng payo sa mga

mahistrado. Samantala, ang

Asambleya ay nagsisilbing sangay

para sa paggawa ng mga batas.

Ang administrasyon ng estado sa

ilalim ng Republika ay binubuo ng

mga opisyal na inihalal ng Senado

at ng Asambleya upang mamuno

sa loob ng maiksing termino.

Ang dalawa sa mahahalagang posisyon sa administrasyon ng estado ay ang consul

at praetor.

Pag-aralan Natin

Alamin Natin


kahulugan ng sumusunod na

salita:

• administrasyon – pamamahala

• monarkiya – pinamumunuan

ng hari

• napagtanto – napag-isip-isip;

nawari

• kaalyado – kakampi; kasangga

Mga Kasapi ng Senado


16

Ang mga consul ang nagsilbing punong tagapamahala. May dalawang consul na

inihahalal ng Senado. Sila ay humahawak ng isang taong termino. Ang mga consul ang

pangunahing namamahala ng pamahalaan at nagpapadala ng hukbo sa mga labanan.

Kapag ang isang consul ay nasa labanan, ang isa pa ay nananatili sa estado upang

mamuno.

Ang posisyon ng praetor ay itinatag noong 366 BCE. Ang praetor ang namamahala sa Roma

kapag ang dalawang consul ay wala sa estado. Maaari ding mamuno sa mga hukbo ang

praetor kung kinakailangan. Siya ang nagssisilbing hukom at tagapagtaguyod ng hustisya.

Lipunan ng Republikang Romano Ang lipunan ng Republikang Romano ay binubuo ng dalawang grupo: ang mga patrician o

mayayaman na nagmula sa mga pamilya ng mga senador noong panahon ng monarkiya,

at ang plebeian o mga malaya at karaniwang mamamayan. Magkaiba ang mga karapatan

ng mga plebeian at mga patrician. Ang mga plebeian ay maaaring bumoto, ngunit ang mga

patrician lamang ang maaaring humawak ng posisyon sa lipunan. Hindi rin maaaring ikasal

ang isang plebeian sa isang patrician.

Isang Romanong Praetor


17

Noong ika-5 siglo, ang mga plebeian

ay nagsimulang humingi ng pulitikal

at panlipunang hustisya o

pagkakapantay-pantay.

Napagtanto ng mga patrician na

hindi nila maipagtatanggol ang

estado nang walang tulong ng mga

plebeian, kaya naman noong 471

BCE, itinatag nila ang Konseho ng

Plebeian na nagbigay ng

oportunidad sa mga plebeian na

gumawa ng batas. Noong 445 BCE,

nagkaroon ng batas na

nagpahintulot na ikasal ang mga

plebeian sa mga patrician.

Nagkaroon din ng reporma na

nagbukas ng posisyon ng consul

para sa mga plebeian. Bagama’t nagkaroon ng mga batas na nagbigay ng pantay na

karapatan sa mga plebeian at patrician, iilang pamilyang patrician at plebeian lamang ang

namuno sa pamahalaan.

Pananakop at Pakikidigma ng Republikang Romano Upang higit na mapalakas at mapalawak ang kanilang kapangyarihan, naging abala ang

Republikang Romano sa pakikidigma sa mga karatig-lugar o estado. Ito ay para sa layuning

masakop at maging bahagi ang mga ito ng kanilang Republika.

Ang Pananakop sa buong Italya

Noong itinatag ang Republika, ang Roma ay napalibutan ng mga kaaway, kung kaya naman

ito ay patuloy na nakidigma sa loob ng mahigit 100 taon, hanggang ang lungsod-estado ng

Roma ang naging pinuno ng buong tangway ng Italya. Unti-unting nasakop ng Roma ang

mga Latin sa kapatagan ng Latium, ang mga Samnite na nakatira sa Timog at Silangang

Italya, mga Griyego, at mga Etruscan sa hilaga. Natapos nila ang pananakop sa Italya nang

matalo ang mga Etruscan noong 264 BCE. Ang mga nasakop ay pinagkalooban ng Roma ng

pagkamamamayan o citizenship kapalit ng kanilang katapatan at tulong sa oras ng

digmaan. Ang ibang grupo naman ay naging kaalyado ng Roma.

Patrician (kaliwa) at Plebeian (kanan)


18

Mga Digmaang Punic

Matapos masakop ng mga Romano ang

Italya, nakatapat nila ang Carthage, isang

lungsod-estado ng mga Phoenician sa

Dagat Mediterraneo na may malakas na

pamamahala, ekonomiya, at hukbo.

Dahil sa malakas na hinala ng dalawang

lungsod-estado sa isa’t isa, nagkaroon ng

mahabang digmaan sa pagitan ng

dalawang estado. Tinawag ang digmaang

ito na Digmaang Punic, mula sa punicus,

ang Latin na salita para sa “Phoenician.”

Ang Unang Digmaang Punic (264-241

BCE) ay nagsimula nang ipadala ng Roma

ang kanilang hukbo sa Sicily upang doon

ay mamagitan. Itinuturing ng mga

Phoenician ang Sicily na kabilang sa mga

lugar na nasa ilalim ng kanilang

impluwensiya. Kaya naman, sila ay

nagdeklara ng digmaan laban sa mga

Romano. Natalo ng Roma ang Carthage,

at kinailangang ipagkaloob nito ang Sicily.

Matapos ang unang digmaan, muling lumakas ang Carthage at napalawak nito ang

kaniyang teritoryo hanggang sa Espanya. Ang Ikalawang Digmaang Punic (218-201 BCE) ay

naganap nang hinikayat ng Roma na magrebelde ang ilan sa kaalyansa ng Carthage

laban sa Espanya. Gumanti si Hannibal, ang pinakamahusay sa mga heneral ng Carthage,

at dinala niya ang labanan sa Roma. Naging matagumpay ang kaniyang pagsakop sa Italya

sa pamamagitan ng Labanan ng Cannae kung saan mahigit 40,000 Romano ang namatay.

Gumanti ang mga Romano sa pamamagitan ng paglusob sa Espanya.

Noong 204 BCE, dinala naman ng mga Romano ang digmaan sa Carthage upang

mapabalik si Hannibal mula sa Italya. Noong 202 BCE, sa Labanan ng Zama, natalo ang

Carthage. Umalis sa Carthage si Hannibal at tinulungan ang Kahariang Seleucid sa kanilang

pag-aalsa laban sa Roma. Gayunpaman, nakipagbati ang mga Seleucid sa mga Romano.

Noong 201 BCE, pumirma ng kasunduan ng kapayapaan ang Carthage at Roma.

Bagaman natalo na ang Carthage sa Ikalawang Digmaang Punic, ginusto ng ibang

Paglalarawan sa Digmaang Punic


19

Romano na sirain nang tuluyan ang Carthage. Sa Ikatlong Digmaang Punic (149-146 BCE),

tuluyan nang sinira ng Roma ang Carthage at tinawag ang teritoryong nasakop bilang

“Aprika.” Pagkatapos ng pagkatalo ng Carthage, sumunod naman ang pakikidigma ng

Roma sa silangan, sa mga Kahariang Hellenistic.

Ang Pagbagsak ng Republikang Romano Ang pananakop at pakikidigma ay nagdulot ng paglawak ng teritoryo at kapangyarihan ng

Roma, ngunit ito ay nagdulot din ng mga problema sa lipunang Romano. Ang mga

magsasakang nagsilbi bilang sundalo sa digmaan ay bumalik sa kanilang lupain, ngunit

ang mga lupain ay nasira na ng digmaan o kinamkam na ng mayayaman habang sila ay

nagsisilbi. Nawalan ng trabaho ang mga magsasaka at lumipat sila sa mga siyudad.

Nagkaroon din ng alitan sa mga namamahala sa estado. Nagkaroon ng dalawang

uri ng grupo ng aristokrata—mga optimate na nais mapanatili ang kanilang benepisyo

bilang aristokrata, at mga populares na nais magsagawa ng mga reporma para sa mga

mamamayan. Ang dalawang populares na nais magsagawa ng reporma ay ang magkapatid

na sina Tiberius at Gaius. Naniwala si Tiberius na ang mga problema sa lipunan ng Roma

ay dulot ng kawalan ng trabaho ng mga magsasaka. Sinuportahan niya ang

Labanan sa Zama sa Ikalawang Digmaang Punic


20

pagpasa ng isang batas na nagbibigay ng lupa sa mga ito. Ipinapatay si Tiberius, ngunit

itinuloy ni Gaius ang kaniyang mga reporma. Sa bandang huli, si Gaius ay ipinapatay rin.

Nagkaroon ng ilang pagkatalo ang Roma sa digmaan, at marami ang nagalit sa Senado.

Tumakbo bilang consul si Marius na nagwagi sa ilang labanan sa Aprika. Nagsagawa siya ng

reporma sa militar bilang consul. Pinahintulutan niyang maging sundalo ang mahihirap na

kinabibilangan ng mga magsasakang nawalan ng trabaho. Pinangakuan niya rin ng lupain

ang mga sundalo. Dahil sa ginawa niyang reporma, ang mga sundalo ay naging matapat sa

mga heneral. Sinamantala ni Lucius Cornelius Sulla ang pagkakataong ito sa pamamagitan

ng paggamit ng lakas ng hukbo upang makuha ang titulong diktador.

Naging halimbawa si Lucius Cornelius Sulla ng mga heneral na nagnais makakuha ng

kapangyarihan upang mamuno sa Roma. Tuluyang nanghina ang Republika nang lumakas

ang mga heneral na naging diktador at tumindi ang mga alitan sa loob ng Senado.

Pataksil na Pagpatay kay Tiberius


21

A. Hanapin sa Hanay B ang hinihingi o inilalarawan ng Hanay A.

Hanay A

Hanay B

1. Pamahalaang pinamumunuan ng

mga kinatawang inihalal ng

taumbayan

A. patrician

2. Mayayamang nagmula sa pamilya

ng mga senador B. republika

3. Mga malaya at karaniwang

mamamayan C. plebeian

4. Nagsisilbing punong tagapamahala

ng estado

D. populares

5. Grupong nais mapanatili ang

kanilang benepisyo bilang

aristokrata

E. praetor

F. konsul

G. optimate

Suriin Natin


22

B. Isa-isahin ang hinihinging sagot.

Dalawang pangunahing sangay ng Republikang Romano:

1. ________________________________

2. ________________________________

C. Gamit ang mga bilang 1-3, ihanay ang sumusunod na pangyayari ayon sa

pagkakasunod-sunod.

__________ Natalo ng Roma ang Carthage, at kinailangang ipagkaloob ng huli ang

Sicily.

__________ Naging matagumpay ang pagsakop ng Carthage sa Italya sa

pamamagitan ng Labanan ng Cannae kung saan mahigit 40,000

Romano ang namatay.

__________ Nakidigma ang Roma sa silangan sa mga Kahariang Hellenistic.


1. Ano ang kinakatawan ng Republikang Romano?

2. Bakit humingi ng hustisya ang mga plebeian sa pamahalaang Romano?

3. Paano napasakamay ng isang diktador ang dating matatag na Republika ng Roma?

Sagutin Natin


23

Bakit mahalagang pag-aralan ang pagsikat at pagbagsak ng isang republika? Ano ang

maaaring matutuhan ng mga Pilipino sa kasaysayan ng Republikang Romano?

Punan ang tsart upang malinaw na makita ang paghahambing ng mga karapatang

tinamasa ng mga patrician at plebeian. Ipinapayo ang ibayong pananaliksik. Pagkatapos,

sumulat ng aplikasyon o pag-uugnay sa kasalukuyang kalagayan ng mga karapatang

pantao ng mga Pilipino.

Patrician Plebeian

Bago humingi ng reporma

Pagkatapos humingi ng

reporma

Aplikasyon o Paglalapat sa

Kasalukuyan:

Pag-isipan Natin

Gawin Natin


24


Pamantayan

[25%]

Mas Mababa

kaysa Inaasahan

[50%]

Kailangan pa ng

Pagsasanay

[75%]

Magaling

[100%]

Napakahusay Marka

Nilalaman Sinubukang

magsagawa ng

paghahambing

at aplikasyon sa

kasalukuyan,

maraming mali;

hindi nag-isip;

tila walang

natutunan sa

aralin at hindi

nanaliksik

Sinubukang

magsagawa ng

paghahambing at

paglalapat sa

kasalukuyan, may

ilang mali; nag-

isip nang

bahagya; may

kaunting

natutunan sa

aralin at sa

ginawang

pananaliksik

Mahusay at

malinaw ang

paghahambing

at aplikasyon sa

kasalukuyan;

pinag-isipan

ang kasagutan;

halatang natuto

sa aralin at sa

ginawang

pananaliksik

Napakahusay at

napakalinaw ng

paghahambing

at paglalapat sa

kasalukuyan;

pinag-isipang

mabuti ang

kasagutan; tiyak

na tiyak na

natuto sa aralin

at sa ginawang

pananaliksik

Kaayusan at

Kalinisan

Walang

kaayusan at

napakadumi ng

output;

napakaraming

nakitang bura,

dumi o

pagkakamali

Kailangang

matutong maging

maayos at malinis

sa paggawa;

maraming

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Maayos at

malinis ang

output; may

ilang nakitang

bura, dumi, o

pagkakamali

Napakaayos at

napakalinis ng

ipinasang output;

walang nakitang

bura, dumi, o

pagkakamali

Panahon ng

Paggawa

Nakapagpasa ng

output sa loob

ng ilang

minuto/oras/

araw/linggo

matapos ang

itinakdang

panahon ng

pagpapasa dahil

ipinaalala ng

guro

Nakapagpasa ng

output sa loob ng

ilang

minuto/oras/

araw/ linggo

matapos ang

itinakdang

panahon ng

pagpapasa

Nakapagpasa

ng output sa

itinakdang

minuto/oras/

araw/linggo ng

pagpapasa

Nakapagpasa ng

output bago pa

ang itinakdang

minuto/oras/

araw/linggo ng

pagpapasa

KABUUAN

Aralin 3


25

Imperyong Romano

Ang Kabihasnang Romano ay tumagal nang humigit-kumulang 700 taon. Simula 250 BCE

hanggang 450 CE, namayani ang mga Romano sa halos buong Europa at sa rehiyon ng

Mediterraneo. Ang kanilang imperyo ay lumawig pa mula sa Italya hanggang Inglatera at

mula sa Espanya hanggang sa Syria. Kahit saan mamuno ang mga Romano, ipinakilala nila

ang kanilang wika, sistema ng pamahalaan, mga batas, relihiyon, at kasanayan sa paggawa

ng mga kalsada at daungan. Lahat nang ito ay nagdulot sa Europa ng pagkakaisa sa

panahon ng Imperyong Romano.

Layunin Natin

Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang:

• naipaliliwanag ang mga pagbabagong dulot ng paglawak ng kapangyarihan

ng Roma; at

• naipaliliwanag kung paano napagbuklod ang imperyong Romano sa

panahon ng Pax Romana.

Ang Lawak ng Imperyong Romano sa Panahon ng Kasikatan


26

Kilalanin ang sumusunod na tanyag na Romano sa kasaysayan.

Subukan Natin


27

Unti-unti nang humina ang kapangyarihan ng

Republikang Romano bunga na rin ng

kaguluhan sa Roma. Upang mailigtas ang

Roma mula sa tuluyang pagkasira, hinati ang

Roma at mga lupaing nasakop nito sa tatlong

bahagi. Nagtalaga rin ng tatlong pinuno na

magtutulungang mamamahala sa mga ito. Sila

ang tinawag na triumvirate.

Ang Unang Triumvirate Sina Julius Caesar, Marcus Licinius Crassus, at

Gnaeus Pompey ang bumuo ng Unang

Triumvirate. Ang pinagsamang impluwensiya,

kayamanan, at lakas nilang tatlo ay tumulong

sa kanila na mangibabaw sa pulitika.

Dahil alam ni Caesar na mahalaga ang militar sa pangingibabaw sa pulitika, ginamit

niya ang kaniyang hukbo sa Espanya upang sakupin ang Gaul (Pransiya sa kasalukuyan), at

ginawa niya itong isang probinsiya ng Roma. Habang patuloy ang pagtatagumpay ni

Caesar sa mga labanan, ang Unang Triumvirate ay unti-unting nalansag.

Pag-aralan Natin

Alamin Natin


kahulugan ng sumusunod na mga

salita:

• nalansag – nabuwag

• aristokrata –mayaman at

makapangyarihan

• nasadlak – nalagay

• digmaang sibil – panloob na

digmaan ng estado

• tugatog – pinakamataas na

katayuan; rurok


28

Noong 59 BCE, namatay si Crassus dahil sa pakikipaglaban sa mga Parthian sa

silangan. Si Pompey naman ay kumuha ng suporta sa Senado upang utusan na bumaba

bilang pinuno ng hukbo si Caesar; hindi pumayag si Caesar. Nagpasiya siya na magmartsa

kasama ng kaniyang hukbo pabalik ng Roma at tumawid sa Ilog Rubicon papasok sa Italya.

Napilitang tanggapin ng Senado ang pagkapanalo ni Caesar. Dahil dito, idineklara siya

bilang diktador.

Bilang isa diktador, binigyan ni Caesar ng pagkamamamayan o citizenship ang ilang tao sa

ilang probinsya sa Italya. Upang tulungan naman ang mahihirap, nagsagawa siya ng mga

serbisyo-publiko. Inilipat niya ang ilang dating sundalo at mahihirap sa probinsiya, at

binigyan niya ng lupain ang mga ito. Dahil nakita ni Caesar na kinakailangan ng malakas na

pamumuno upang matapos na ang labanang sibil sa Roma, idineklara siyang “diktador

panghabambuhay.” Noong 44 BCE, dahil sa inggit ng ilang aristokrata sa kaniyang

impluwensiya at lakas, ipinapatay nila si Julius Caesar.

Ang Ikalawang Triumvirate Pagkamatay ni Caesar, ang ampong anak ni Caesar na si Octavian, kasama

ang pinagkakatiwalaang tenyente ni Julius Caesar na sina Mark Antony at Marcus

Aemilius Lepidus ay bumuo ng Ikalawang Triumvirate.

Tinalo ng Ikalawang Triumvirate sina Brutus at Cassius—mga nagpapatay kay

Caesar—at hinati nila ang teritoryong nasa ilalim ng Roma. Ang mga teritoryo sa silangan

at ang Ehipto ay napunta kay Mark Antony. Ang Italya at ang mga teritoryo sa kanluran ay

napunta kay Octavian. Ang Aprika ay napunta kay Lepidus.


29

Hindi nagtagal, nabuwag din ang Ikalawang Triumvirate. Nawalan ng impluwensiya

si Lepidus dahil sa akusasyon na pinipilit niyang mang-agaw ng kapangyarihan. Noong 32

BCE, nagkaroon naman ng digmaan sa pagitan nina Octavian at Antony. Noong 31 BCE, sa

Labanan ng Actium, natalo ni Octavian ang mga hukbo ni Antony at ni Cleopatra ng Ehipto.

Nagpakamatay si Antony kasama si Cleopatra sa Ehipto matapos ang kanilang pagkatalo.

Si Octavian ang naging pinakamalakas sa buong Roma, at pagkatapos ng apat na taon, siya

ang naging unang emperador dito.

Ang Pagtatatag ng Imperyong Romano Upang hindi siya ituring bilang diktador, ipinangako ni Octavian na bababa siya sa

kaniyang posisyon dahil alam niya na ang Senado (na tinanggalan niya ng oposisyon) ay

magpupumilit na ituloy ang kaniyang pamumuno. Imbes na tawagin ang sarili bilang

diktador, tinawag niya ang sarili bilang princeps na nangangahulugang “unang

mamamayan.” Binigyan naman siya ng titulo na Augustus ng Senado na nangangahulugang

“dakila.”

Maraming repormang isinagawa si Octavian bilang Augustus. Nagtatag siya ng

konstitusyonal na monarkiya. Inireporma niya ang mga hukbo at binigyan niya ang mga

sundalo ng mga benepisyo at lupa. Nagsagawa rin siya ng mas maraming serbisyong

pampubliko, katulad ng pagpapagawa ng mga daan, paagusan ng tubig papunta sa mga

tahanan, pagtatatag ng grupo ng bumbero, pagbibigay ng libreng pananim sa mahihirap,

at pagtanggal ng korupsyon.

Ang pinakamahalaga niyang

ambag ay ang Pax Romana

(31 BCE - 180 CE), ang yugto ng

kapayapaan, pagkakaisa, at

pagyabong ng literatura at sining

sa Imperyong Romano.

Ang teritoryo ng Roma ay naging

mapayapa at nagkakaisa sa

ilalim ng iisang pinuno.

Nagtagal ang yugtong ito kahit

nagtapos na ang pamumuno ni

Augustus.

Pax Romana


30

Mga Sumunod na Dinastiya Ang mga sumunod na dinastiya ay hindi kasinghusay ng pamumuno ni Augustus,

gayunpaman ay napanatili pa rin ang kaayusan. Ang Dinastiyang Julio-Claudian

(14-68 CE) ay binuo ng unang apat na emperador na sumunod kay Augustus. Ang isa sa

mga pinakakilalang emperador sa dinastiyang ito ay si Emperador Nero na naging malupit

at mapang-abuso, kung kaya nawala ang pagtitiwala ng mga tao, ng Senado, at ng hukbo

sa kaniya. Nang namatay si Nero, nasadlak ang Roma sa isang madugong digmaang sibil

kung saan ang mga heneral ay nag-away-away para makuha ang trono.

Noong 69 CE, nakuha ni Vespasian ang posisyong princeps, at nagsimula ang Dinastiyang

Flavian. Noong panahon niya, ipinatayo ang Colosseum ng Roma. Naging matagumpay

siya sa pagpigil ng mga rebelyon sa Gaul at Judea. Sinundan si Vespasian ng mga anak

niyang sina Titus at Domitian. Noong panahon ni Titus, sumabog ang Mount Vesuvius na

naging dahilan ng pagkasira ng Pompeii. Ipinapatay naman si Domitian dahil sa

pagpapapatay niya sa mga prominenteng

Romano matapos ang isang rebelyon. Natapos

ang Dinastiyang Flavian sa pagkamatay ni

Domitian noong 96 CE.

Pagkatapos ng Dinastiyang Flavian, naghalal ang

Senado ng isang princep, at ang mga sumunod

na namuno ay naging kilala bilang “Limang

Huling Mabubuting Emperador” ng Roma.

Ang huli sa mga ito ay si Marcus Aurelius, isang

pilosopo. Noong panahon niya, nagkaroon ng

digmaan sa Silangan laban sa Kaharian ng

Parthia. Naging matagumpay ang Roma, ngunit

nagbalik dito ang epidemya na nakabawas sa

populasyon. Pinili ni Marcus Aurelius ang anak

niyang si Commodus bilang kahalili, ngunit

inabuso nito ang kaniyang kapangyarihan.

Nagtapos ang Pax Romana sa ilalim ng kaniyang

pamumuno.

Marcus Aurelius


31

Pagbagsak ng Imperyong Romano Halos lahat ng nasakop na teritoryo ng Roma ay tumanggap sa awtoridad nito, ngunit

hindi nagtagal, ang ilang teritoryong katulad ng Ehipto, Gaul, at Judea ay nag-alsa laban sa

Roma. Bukod sa mga pag-aalsa, nagkaroon din ng ilang pulitikal, ekonomikal, at

panlipunang problema ang Roma.

Noong panahon ng Pax Romana, naging kilala ang hukbo para sa kanilang disiplina at

katapatan, ngunit noong 235 CE hanggang 285 CE, nagkaroon ng labanan sa pagitan ng

mga hukbo upang magkaroon ng impluwensiya at kapangyarihan.

Dahil din sa patuloy na pakikidigma, maraming siyudad at taniman ang nasira. Naging

mahirap ding mangalakal dahil sa pagkawala ng seguridad. Dahil dito, bumagsak ang

ekonomiya ng Roma.

Ang Pamumuno ni Diocletian at Constantine

Sinubukang itigil ng mga emperador na sina Diocletian at Constantine ang pagbagsak ng

Roma. Sinubukan nila na muling ibalik ang tugatog ng imperyo at ayusin ang mga

problema ng hukbo. Upang matiyak na walang mang-aagaw ng kapangyarihan sa ibang

bahagi ng imperyo, hinati ni Diocletian ang buong teritoryong Romano sa dalawa—ang

silangan at kanluran. Si Diocletian ang namuno sa silangan, at inilagay niya ang matapat

niyang heneral na si Maximilian bilang emperador ng kanluran.

Sinubukan naman ni Constantine na pagkaisahin ang imperyo. Nagpatayo rin siya ng

bagong kabisera sa Byzantium na tinawag niyang Constantinople bilang simbolo ng

bagong Roma. Pagkamatay ni Constantine, nahati muli ang imperyo.

Tuluyang Bumagsak ang Imperyong Romano

Ang imperyo sa silangan ay nanatili sa ilalim ng emperador ng Roma sa Constantinople,

ngunit ang kanlurang bahagi ng imperyo ay nahulog sa mga mananakop na Hun at

Germanic. Noong ika-4 na siglo, nahati ang kanlurang bahagi ng imperyong Romano sa

ilang kahariang Germanic sa ilalim ng mga Visigoth, Ostrogoth, Frank, at Vandal.

Constantine


32

Isa-isahin ang hinihingi.

A. Ilista ang tatlong kasapi ng Unang Triumvirate

1. ______________________________

2. ______________________________

3. ______________________________

B. Ilista ang tatlong kasapi ng Ikalawang Triumvirate

1. ______________________________

2. ______________________________

3. ______________________________

C. Bigyan ng kahulugan ang sumusunod na salita.

1. Pax Romana :

2. Imperyong Romano :

3. Princeps :

4. Dinastiyang Julio-

Claudian

:

Suriin Natin


33

Sagutin ang sumusunod na mga tanong:

1. Ano ang ibig sabihin ng salitang triumvirate?

2. Sino ang nagpapatay kay Julius Caesar?

3. Sa pumumuno nino nagtapos ang Pax Romana?

Noong 400 CE, hindi alam ng mga Romano na bumabagsak na ang kanilang sibilisasyon.

Ayon sa mga eksperto, ang kasalukuyang sibilisasyon ay nasa proseso na ng “pagbagsak.”

Batay sa mga nasaksihan o naranasan ng mga Romano sa kanilang imperyo, ano ang mga

senayales o palatandaan ng “pagbagsak” ng sibilisasyon? Pangatuwiranan.

Maghanap ng sampung halimbawa ng estrukturang ipinatayo noong Imperyong

Romano. Ilarawan ang mga ito gamit ang tsat sa ibaba.

Estruktura Paglalarawan

Sagutin Natin

Pag-isipan Natin

Gawin Natin


34


Pamantayan

[25%]

Mas Mababa

kaysa Inaasahan

[50%]

Kailangan pa ng

Pagsasanay

[75%]

Magaling

[100%]

Napakahusay Marka

Nilalaman Nakapaglista ng

isa-tatlong

estruktura

lamang; wala o

kulang ang

kasanayan sa

pananaliksik at

pagpapaliwanag

Nakapagbigay ng

apat-anim na

estruktura;

kailangang

masanay sa

pananaliksik at

pagpapaliwanag

Malinaw na

nakapagtala ng

pito-siyam na

estruktura;

naipakita ang

kakayahan sa

pananaliksik at

pagpapaliwanag

Kumpleto,

napakalinaw, at

tama ang

nilalaman ng

talahanayan;

naipakita ang

husay sa

pananaliksik at

pagpapaliwanag

Kaayusan

at Kalinisan

Walang

kaayusan at

napakadumi ng

output;

napakaraming

nakitang bura,

dumi o

pagkakamali

Kailangang

matutong

maging maayos

at malinis sa

paggawa;

maraming

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Maayos at

malinis ang

output; may ilang

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Napakaayos at

napakalinis ng

ipinasang output;

walang nakitang

bura, dumi, o

pagkakamali

Panahon ng

Paggawa

Nakapagpasa ng

output sa loob ng

ilang minuto/

oras/araw/linggo

matapos ang

itinakdang

panahon ng

pagpapasa dahil

ipinaalala ng

guro

Nakapagpasa ng

output sa loob ng

ilang minuto/

oras/araw/linggo

matapos ang

itinakdang

panahon ng

pagpapasa

Nakapagpasa ng

output sa

itinakdang

minuto/oras/

araw/linggo ng

pagpapasa

Nakapagpasa ng

output bago pa

ang itinakdang

minuto/oras/

araw/linggo ng

pagpapasa

KABUUAN


35

Aralin 4

Kontribusyon ng Klasikong Kabihasnan

ng Roma sa Daigdig

Nang sakupin ng mga Romano ang mga lungsod-estado ng Gresya, maraming Griyego ang

pumunta sa Italya. Dinala rin ng mga Romanong heneral ang mga gawang sining at aklat

ng mga Griyego nang bumalik sila sa Roma. Kumalat ang kaalamang Gresya sa Roma at

maraming Romano ang tumungo sa Athens upang mag-aral. Lumalabas na

naimpluwensiyahan ng Gresya ang Kabihasnang Romano. Gayunpaman, may sariling

katangian ang Kabihasnan ng Roma.

• Ano ang mga pamana o ambag ng mga Romano sa daigdig?

• Paano maipakikita ang pagpapahalaga sa mga kontribusyon ng Klasikong

Kabihasnan ng Roma sa pag-unlad ng pandaigdigang kamalayan?

Layunin Natin

Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang napahahalagahan ang

mga kontribusyon ng klasikong kabihasnan ng Roma sa pag-unlad ng pandaigdigang

kamalayan.

Colosseum


36

Tukuyin at ilagay sa tamang kahon ang sumusunod na mahalagang kontribusyon:

Twelve Tables Odyssey Arch

Colosseum Labanan ng mga gladiator Parthenon

Doric Stoicism Pythagorean theorem

Griyego Romano

Subukan Natin


37

Katulad ng kabihasnan sa Gresya, ang mga

konstribusyon ng Klasikong Kabihasnan ng

Roma ay sumasaklaw sa iba’t ibang larangan,

katulad ng kasaysayan, literatura, arkitektura

at sining, agham, batas, pilosopiya, at mga

libangan.

Mga Ambag sa Larangan ng

Kasaysayan at Literatura Marami sa ambag ng mga Romano ay may impluwensiya ng kabihasnang Gresya.

Ang isang halimbawa ay si Plautus, isang manunulat ng mga dula, na humango ng mga

katangian mula sa mga komedya ng Gresya. Ang makata na si Horace ay nagsulat ng mga

tula na naghahayag ng mga Griyegong ideyal. Katulad ng Gresya, mayroon ding sariling

gawang epiko ang kabihasnang Romano. Isinulat ni Virgil ang epikong Aeneid na

nagpapahayag ng pagmamahal sa Roma, dedikasyon sa pamilya at sa estado, at halaga ng

relihiyon.

Ang isa sa mga kilalang historyador ng

kabihasnang Romano ay si Livy na sumulat ng

History of Rome. Sa kaniyang gawa, pinuri ni Livy

ang pamumuno ni Augustus dahil sa kaniyang

pababalik ng moralidad ng Roma. Si Tacitus, isa

pang historyador, ay naging kritiko sa mga

emperador ng Roma sa kaniyang mga akda na

Histories at Annals.

Mga Ambag sa Larangan ng Agham

Ang pinakakilalang siyentista noong panahon ng

mga Romano ay si Ptolemy na nag-ambag sa iba’t

ibang larangan ng agham, katulad ng matematika,

heograpiya, at astronomiya. Ang kaniyang gawa na

Almagest ang naging batayan ng kaalaman sa

Pag-aralan Natin

Alamin Natin


kahulugan ng sumusunod na mga

salita:

• kritiko – mapanuri

• gumagana – napakikinabangan;

tumatakbo

Ptolemy


38

astronomiya noon. Ayon kay Ptolemy, nasa gitna ng sistemang solar ang daigdig,

at ito ay pinalilibutan ay iniikutan ng araw, buwan, at ng mga planeta. Bagama’t natiyak

nang mali ang kaalamang ito, ang paliwanag ni Ptolemy ang pinaniwalaan hanggang sa

ika-16 na siglo.

Nag-ambag naman sa larangan ng medisina ang siyentistang si Galen. Sa pamamagitan ng

pag-aaral ng mga patay at buhay na hayop, inimbestigahan ni Galen ang paraan kung

paano gumagana ang mga bahagi ng katawan.

Mga Ambag sa Larangan ng Arkitektura at Sining Ang mga Romano ay humiram ng estilo ng sining sa

iba’t ibang kabihasnan, partikular sa mga Griyego.

Ipinagpatuloy ng mga Romano ang estilong realistiko

sa paglilok ng mga rebulto tao. Ang mga eskultura

din ay ginamit upang maipakita ang kadakilaan ng

Imperyong Romano.

Sa kabilang banda, ang arkitekturang Romano ay

nagbigay-halaga sa panloob at panlabas na hitsura

ng kanilang arkitekto. Madalas na gumamit ng mga

arko, kupola, at simboryo ang mga estruktura ng

mga Romano. Ang isa sa kanilang pinakakilalang

gawang arkitektura ng mga ay ang Pantheon na

ipinatayo sa ilalim na pamumuno ng emperador na

si Hadrian. Nagpatayo rin ang mga Romano ng mga

aqueduct, ampitheater, pampublikong paliguan, at

mahuhusay na daan at tulay.

Mga Ambag sa Larangan ng Batas May dalawang klase ng batas sa Roma: ang jus civile (civil law) at jus gentium (law of nations).

Ang jus civile ay nabuo sa panahon ng salungatan sa pagitan ng mga patrician at plebeian.

Ito ay binuo ng The Twelve Tables o mga batas kriminal sa estadong Romano, mga batas na

ginawa ng asambleya, mga desisyon ng mga hukom, mga panuntunan ng mga emperador,

at mga komentaryo ng mga dalubhasa sa batas. Ang jus gentium naman ay nabuo nang

simulan ang pagpapalawak ng teritoryo ng Roma sa kanilang pananakop ng ibang

kabihasnan. Ito ay binuo ng mga batas ng mga Romano at mga prinsipyo na nagmula sa

Interior of the Pantheon, iginuhit ni

Giovanni Paolo Panini, c. 1734


39

mga batas ng ibang kabihasnan. Naniwala ang mga Romanong dalubhasa na dapat

naaayon ang jus gentium sa natural na batas o natural law na nagbubuklod sa lahat ng tao

na nagmumula sa iba’t ibang kultura at kabihasnan. Ang mga batas na nabuo ng mga

Romano ang naging batayan ng mga teritoryong napasailalim dito. Ginamit pa rin ang mga

ito pagkatapos bumagsak ng Imperyong Romano.

Mga Ambag sa Larangan ng Pilosopiya Ang stoicism ay ang pangunahing pilosopiya noong panahon ng Pax Romana. Naniwala

ang mga Stoic na ang uniberso ay naaayon sa katuwiran, at mahalaga ang kakayahang

intelektuwal ng tao. Ayon sa kanila, ang moralidad ay nagmumumula sa katuwiran, at ang

mga tao ay nakadepende sa kanilang pag-iisip upang maging mabubuting indibiduwal.

Naniwala rin sila na makakamit ang pinakamataas na kabutihan sa mundo. Dumaan sa

pagbabago ang paniniwala ng mga Stoic tungkol sa Diyos. Noong simula, naniwala ang

mga Stoic na kinakailangan ang Diyos upang maintindihan ang pagkakaayos ng uniberso.

Ang mga sumunod na Stoic ay naniwala naman na ang Diyos ay mahalaga rin upang

makapamuhay nang may moralidad ang mga tao. Ang ilan sa kilalang Stoic sa Kabihasnang

Romano ay sina Epictetus, Emperador Marcus Aurelius, at Seneca.

Mga Ambag sa Larangan ng Libangan Ang mga Romano ay nahilig sa mga

libangan na maituturing na barbaro,

katulad ng mga labanan hanggang

kamatayan sa pagitan ng mga

gladiator at mga hayop. Ang

mgagladiator ay madalas na mga

alipin o mga bilanggong sinasanay

upang makipaglaban hanggang

kamatayan laban sa iba pang mga

gladiator o mga hayop, katulad ng

toro at elepante. Ang iba pang

libangan sa Roma ay ang mga karera

ng chariot at mga palabas ng

mababangis na hayop. Bagama’t

naging isa sa mga paboritong aliwan ng mga Romano ang paglalaban ng mga gladiator,

hindi lahat ng tao ay sumuporta rito. Halimbawa nito ay ang Stoic na si Seneca.

Labanan ng mga gladiator


40

Isa-isahin ang hinihingi.

A. Maglista ng limang kontribusyon ng Klasikong Kabihasnan ng Roma sa daigdig.

1. _____________________________________________________________

2. _____________________________________________________________

3. _____________________________________________________________

4. _____________________________________________________________

5. _____________________________________________________________

B. Maglista ng limang tanyag o mahalagang tao na nakapag-ambag ng kanilang

kaalaman at kasanayan sa klasikong kabihasnan ng Roma.

1. _____________________________________________________________

2. _____________________________________________________________

3. _____________________________________________________________

4. _____________________________________________________________

5. _____________________________________________________________

Suriin Natin


41


1. Sino si Ptolomy? no ang kaniyang dakilang ambag sa agham?

2. Ano ang stoicism?

3. Bakit kakaiba at itinuring na barbaro ang libangan ng mga Romano?

Paano dapat itaguyod ng mga tao ang mahahalagang ambag ng kabihasnang Romano?

Bakit mahalagang magkaroon ng isang malakas at matalinong lider na may higit na

kasanayan sa larangan ng pakikidigma?

Punan ang tsart.

1. Piliin at itala ang tatlong pinakamahalagang kontribusyon ng Kabihasnang Romano.

2. Ipaliwanag kung bakit ito ang napili.

3. Suriin ang mga itinalang pinakamahahalagang pamana at ang isinulat na paliwanag.

Pumili ng isang pinakanamumukod-tangi at pinakanakaimpluwensiya sa buong

mundo.

4. Ipaliwanag kung bakit ito ang napili.

Romano

1. Pinakamahalaga

2. Paliwanag

3. Pinaka namumukod-tangi

4. Paliwanag

Sagutin Natin

Pag-isipan Natin

Gawin Natin


42


Pamantayan

[25%]

Mas Mababa

kaysa

Inaasahan

[50%]

Kailangan pa ng

Pagsasanay

[75%]

Magaling

[100%]

Napakahusay Marka

Nilalaman Malabo at

magulo ang

talahanayan,

kulang ng

maraming

detalye; wala o

kulang ang

kasanayan sa

pagsusuri at

pagpapaliwanag

Medyo malinaw

ang

talahanayan,

kulang ng

maraming

detalye;

kailangang

masanay sa

pagsusuri at

pagpapaliwanag

Kumpleto at

malinaw ang

talahanayan,

kulang ng ilang

detalye;

naipakita ang

kakayahan sa

pagsusuri at

pagpapaliwanag

Kumpleto,

napakalinaw, at

tama ang

nilalaman ng

talahanayan;

naipakita ang

husay sa

pagsusuri at

pagpapaliwanag

Kaayusan at

Kalinisan

Walang

kaayusan at

napakadumi ng

output;

napakaraming

nakitang bura,

dumi o

pagkakamali

Kailangang

matutong

maging maayos

at malinis sa

paggawa;

maraming

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Maayos at

malinis ang

output; may ilang

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Napakaayos at

napakalinis ng

ipinasang output;

walang nakitang

bura, dumi, o

pagkakamali

Panahon ng

Paggawa

Nakapagpasa ng

output sa loob

ng ilang minuto/

oras/araw/linggo

matapos ang

itinakdang

panahon ng

pagpapasa dahil

ipinaalala ng

guro

Nakapagpasa ng

output sa loob

ng ilang minuto/

oras/araw/linggo

matapos ang

itinakdang

panahon ng

pagpapasa

Nakapagpasa ng

output sa

itinakdang

minuto/oras/

araw/linggo ng

pagpapasa

Nakapagpasa ng

output bago pa

ang itinakdang

minuto/oras/

araw/linggo ng

pagpapasa

KABUUAN


43

Hindi naging madali ang pamamahala sa napakalawak na Imperyong Romano. Napilitang

ipamahagi ng mga pinunong Romano ang kanilang kapangyarihan sa mga heneral at

gobernador sa malalayong teritoryo. Sa kabila nito, ang pamahalaang Romano ay naging

patas sa kabuuan ng imperyo. Napanatili nitong nagkakaisa ang Europa sa mahabang

panahon. Gayunpaman, ang pagkakabuklod ay sinabayan ng pagpapatupad ng

kapangyarihan ng mga sundalong Romano. Namuno ang mga Romano at pinagsilbihan

sila ng mga tao. Naniwala ang mga Romano na bagaman maliit o kakaunti lamang ang

karapatan ng mga tao, masuwerte pa rin sila dahil bahagi at protektado sila ng mataas na

kabihasnan laban sa sa mga barbaro.

Karagdagang Kaalaman

Larawan ng Pagbagsak ng Imperyong Romano


44

Dahil ang imperyo ay napakalawak at napakaraming suliranin sa Roma, dahan-

dahang gumuho ang kapangyarihan nito. Patuloy na sinasalakay ng mga tribong barbaro

ang mga teritoryo ng imperyo. Mga bandang 450 CE, napakahina na ng imperyong

Romano, halos hindi na nila maitaboy ang mga barbaro. Kinailangang ipadala ang mga

sundalong Romano sa malalayong lalawigan para bantayan ang Italya, maging ang Roma.

Subalit, lubhang malakas na ang puwersa ng mga barbaro at ang dakilang lakas ng

imperyong Romano ay natapos na. Nang bumagsak ang Roma, nagkahiwa-hiwalay na rin

ang buong imperyo. Laganap na ang mga barbaro at hindi na ligtas maglakbay sa mga

lansangan. Hindi na rin kayang ipagatuloy ang kalakalan. Marami ang umalis sa lungsod

dahil palagi itong sinasalakay, ninanakawan, at sinusunog ng mga barbaro.

Sa tiyempong wala na ang mga batas ng mga Romano at wala na ring mga sundalong

tumutulong sa mga tao, ang buong Europa ay pumasok sa tinatawag sa kasaysayan na

Mga Gitnang Panahon o Middle Ages. Sa panahong ito, lumiit o halos nawala ang mga

siyudad. Nasira ang mga lansangan. Nawala ang mga negosyo. Ang edukasyon ay halos

hindi pinahahalagahan maliban sa simbahan. Ang malawak na imperyong Romano ay

napalitan ng maliliit at hiwa-hiwalay na kaharian.

Bumuo ng apat na pangkat sa klase. Ipasuri ang sumusunod at magdaos ng

makabuluhang talakayan. Pangunahing layunin ng talakayan na mabigyan ng

malinaw na kasagutan ang sumusunod na tanong o suliranin.

1. Sang-ayon ba kayo sa pahayag na ito: “Hindi bumagsak ang imperyong Romano,

pinalawig lamang ito.”

2. Sino ang mas mabubuti o mahuhusay na mamamayan – ang mga Griyego o

Romano? Pangatuwiranan. Paano magiging mas mabubuti o mahuhusay na

mamamayan ng mundo ang mga Pilipino?

3. Sa anong sentido maaaring sabihin na ang mga suliranin ng Roma ay sanhi ng

paglakas o pagdami ng mga karapatang demokratiko ng mga plebeian o

pangkaraniwang tao? Suportahan ang sagot.

4. Ano ang larawan o sitwasyon ng kasalukuyang kabihasnan kung lumawig pa ng

50-100 taon ang imperyong Romano?

Pagyamanin Natin


45


Pamantayan

[25%]

Mas Mababa

kaysa

Inaasahan

[50%]

Kailangan pa

ng Pagsasanay

[75%]

Magaling

[100%]

Napakahusay Marka

Pagtatanghal Napakagulo ng

ipinamalas

talakayan;

nakaaantok

panoorin;

walang malinaw

na tunguhin at

hindi

napalutang ang

pangunahing

layunin; hindi

nasagot ang

tanong

Medyo magulo

ang ipinakitang

pagsusuri at

talakayan;

medyo walang

ganang

panoorin; hindi

nakamit ang

pangunahing

layunin at hindi

rin nalutas ang

suliranin

Nairaos nang

maayos ang

talakayan;

bahagyang

nakahihikayat;

natamo ang

pangunahing

layunin at

nasagot ang

tanong

Napakaayos,

napakahusay,

at napakalinaw

ng pagsusuri at

talakayan;

tunay na

nakahihikayat;

natamo ang

pangunahing

layunin at

nalutas ang

suliranin

Pagpapahalaga Nangailangan

ng paggabay

kahit sa

simpleng

gawain;

madaling

umayaw;

umaasa sa iba

Nakayang

gawin ang

madadaling

bahagi,

nangailangan

ng paggabay;

ginawa muna

ang mahihirap

na bahagi,

maaaring

umayaw kung

walang

paggabay

Nakayang

gawin ang

mahihirap na

bahagi,

nangailangan

ng paggabay;

ginawa muna

ang mahihirap

na bahagi, kaya

pa ring

magpatuloy

kahit walang

paggabay

Pinaghirapan at

pinaghandaang

mabuti ang

gawain, hindi

na

nangailangan

ng paggabay;

madaling

nakaugnay at

natapos sa oras

ang gawain


46

Pakikilahok

ng Bawat

Indibiduwal

Hindi nakilahok

at walang

interes sa

paghahanda at pagsasakatuparan

ng gawain

May

naipakitang

kaunting

interes at

pakikilahok sa


ng gawain

Nagpakita ng

interes subalit

hindi gaanong

nakilahok sa


ng gawain

Nagpakita ng

masidhing

interes at

aktibong

pakikilahok sa

buong


ng gawain

KABUUAN

Ka

bih

asn

an

g K

lasi

ko

ng

Ro

ma

Sinaunang Roma

Republikang Romano

Imperyong Romano

Mga Ambag

Paglalagom


47

Ang sumusunod na link ay maaaring tingnan para sa karagdagang impormasyon o mas

malalim na pagtalakay:

• Ancient Rome in 20 Minutes ni Arzamas

(https://www.youtube.com/watch?v=46ZXl-V4qwY)

• The Roman Republic ng Great Military Battles

(https://www.youtube.com/watch?v=1eAM_FHyWvQ)

• The Roman Empire ng AgeOfAntiquity

(https://www.youtube.com/watch?v=cZx7Rr3iVvc)

• More Clues in the Legend (or Is It Fact?) of Romulus

(https://www.nytimes.com/2007/06/12/science/12rome.html)

DAPAT TANDAAN

• Ang Roma ay matatagpuan sa kapatagan ng Latium sa gitnang kanlurang

bahagi ng Italya.

• Itinatag ang Roma noong 753 BCE. Ayon sa mga tala, ang sinaunang Roma

ay pinamahalaan ng monarkiya.

• Matapos mapatalsik ang huling hari ng mga Etruscan noong 509 BCE,

itinatag ng mga Romano ang republika na pinamunuan ng dalawang konsul.

• Ang lipunan ng Republikang Romano ay binuo ng mga patrician at mga

plebeian.

• Ang Imperyong Romano ay itinatag sa ilalim ng pamumuno ni Octavian

o Augustus na nagpasimula ng tugatog ng kabihasnang Romano na tinawag

na Pax Romana.

• Ang mga konstribusyon ng Klasikong Kabihasnan ng Roma ay

sumasaklaw sa larangan ng kasaysayan, literatura, arkitektura at sining,

agham, batas, pilosopiya, at mga libangan.

Dagdag Sanggunian

https://www.youtube.com/watch?v=46ZXl-V4qwY

https://www.youtube.com/watch?v=1eAM_FHyWvQ)

https://www.youtube.com/watch?v=cZx7Rr3iVvc

https://www.nytimes.com/2007/06/12/science/12rome.html


48

Aralin 1: Sinaunang Roma

Subukan Natin

Ayon sa alamat, matapos matalo ang Troy sa Digmaang Trojan laban sa mga Mycenaean,

ang bayani ng Troy na si Aeneas ay tumakas at nagtatag ng pamayanan sa Italya. Si Aeneas

ang pinaniniwalaang ninuno ng mga nagtatag ng Roma. Ang nagtatag ng Roma ay ang

kambal na sina Romulus at Remus, mga anak ni Rhea Silvia at ni Mars, ang diyos ng

digmaan. Para mamatay, ipinatapon ang kambal sa Ilog Tiber, ngunit sila ay natagpuan ng

isang babaeng lobo na siyang nag-alaga sa kanila. Natagpuan sila ng pastol na si Faustulus.

Pinatalsik nina Romulus at Remus ang haring si Amulius, at itinatag nila ang Roma sa

pamayanan kung saan sila nailigtas. Dahil sa isang pagtatalo, pinatay ni Romulus si Remus,

at siya ang naging unang hari ng Roma. Humanap si Romulus ng mga taong nais

manirahan sa kaniyang pamayanan, ngunit ang karamihan ng sumama sa kaniya ay

kalalakihan. Kaya naman, ninakaw niya ang kababaihang Sabine upang dumami ang

populasyon ng Roma.

Suriin Natin

A.

1. Mali

2. Mali

3. Tama

4. Tama

5. Tama

B.

Alinman sa sumusunod:

1. Numa Pompilius

2. Tullus Hostilius

3. Ancus Marcius

4. Lucius Tarquinius

5. Priscus Servius Tullius

6. Tarquinius Superbus

Gabay sa Pagwawasto


49

Aralin 2: Republikang Romano

Subukan Natin

Malaya ang mga mag-aaral na ipahayag ang kanilang pananaw o sagot.

Suriin Natin

A.

1. B

2. A

3. C

4. F

5. G

B.

Anuman ang pagkakasunod-sunod:

1. Senado

2. Popular na Asambleya

C.

1 – 2 – 3

Aralin 3: Imperyong Romano

Subukan Natin

• Crassus, Pompey, Ceasar

• Octavian, Antony, Lepidus

Suriin Natin

A.

1. Crassus

2. Pompey

3. Ceasar


50

B.

4. Octavian

5. Antony

6. Lepidus

C.

1) Panahon ng kapayapaan sa Roma

2) Napagbuklod ang buong Europa; lumaganap sa Europa, Kanlurang Asya, at

Hilagang Aprika

3) Titulong nangangahulugang “unang mamamayan”

4) Ang Dinastiyang Julio-Claudian (14-68 CE) ay binuo ng unang apat na emperador na

sumunod kay Augustus.

Aralin 4: Kontribusyon ng Klasikong Kabihasnan ng Roma sa Daigdig

Subukan Natin

Griyego Romano

• Odyssey

• Parthenon

• Doric

• Pythagorean Theorem

• Twelve tables

• Arch

• Colosseum

• Labanan ng mga gladiator

• Stoicism

Suriin Natin

A. Alinman sa sumusunod:

1. Almagest

2. Estruktutang arko, kupola, at simboryo

3. Twelve tables

4. Stoicism

5. Labanan ng mga gladiator

6. Karera ng mga chariot


51

B. Alinman a sumusunod:

1. Epictetus

2. Emperador Marcus Aurelius

3. Seneca

4. Galen

5. Ptolomy

6. Virgil

7. Tacitus

8. Livy

"Romulus and Remus." Encyclopaedia Britannica. Nakuha mula sa https://www.brita

nnica.com/biography/Romulus-and-Remus.

"The Beginnings of Rome: Rome Under the Monarchy." Penfield Central School

District. Nakuha mula sa http://www.penfield.edu/webpages/jgiotto/online

textbook.cfm?subpage=1660456.

"The Seven Kings of Rome: History & Summary." Study.com. Nakuha mula sa

http://study.com/academy/lesson/the-seven-kings-of-rome-history-lesson.html.

"The Seven Kings." University of Dallas. Nakuha mula sa http://dante.udallas.edu/

hutchison/Seven_kings/seven_kings_index.htm.

Perry, Marvin. Western Civilization: A Brief History, 10th Ed. USA: Wadsworth, Cengage

Learning, 2013.

Spielvogel, Jackson. Western Civilization, 9th Ed. USA: Cengage Learning, 2015.

Sanggunian

http://www.penfield.edu/webpages/jgiotto/onlinetextbook.cfm?subpage=1660456

http://www.penfield.edu/webpages/jgiotto/onlinetextbook.cfm?subpage=1660456

http://study.com/academy/lesson/the-seven-kings-of-rome-history-lesson.html

http://dante.udallas.edu/hutchison/Seven_kings/seven_kings_index.htm

http://dante.udallas.edu/hutchison/Seven_kings/seven_kings_index.htm

Documents

ARALING PANLIPUNAN BAITANG 8, YUNIT 7 Kabihasnang …