ISI KANDUNGAN

MUKA SURAT

1.SEKAPUR SIRIH

2.PENGENALAN

3.KAJIAN PENGHASILAN BUNYI VOKAL

4.KAJIAN PENGHASILAN BUNYI

KONSONAN

5.FONEM DAN ALOFON

6.CIRI-CIRI SUPRASEGMENTAL BAHASA

MELAYU

7.KEPENTINGAN SUPRASEGMENTAL

DALAM PENGAJARAN LISAN

8.PENUTUP

9.BIBLIOGRAFI

Sekapur sirih seulas pinang,

Limpahan syukur dipanjatkan ke hadrat Ilahi kerana

dengan rahmat-Nya, dapatlah saya menyiapkan tugasan yang

diamanahkan ini. Ribuan terima kasih juga tidak dilupakan buat

tutor Puan Zaleha Binti Mohd Noor yang banyak membantu

dalam memberi bimbingan dan tunjuk ajar sepanjang saya

menyiapkan tugasan. Segala jasa baik beliau hanya Tuhan

sahaja yang dapat membalasnya.

Ucapan terima kasih juga untuk rakan-rakan yang sama-

sama menyumbangkan idea dan memberi motivasi. Akhirnya

tugasan yang diberi dapat disiapkan dalam masa yang

ditetapkan.

Di harap dengan siapnya tugasan ini dapat memberi

panduan dan infomasi kepada pelajar serta orang ramai untuk

menimba ilmu dalam bidang yang berkaitan.

Sekian, terima kasih.

PENGENALAN

Ilmu fonologi merupakan ilmu yang berkaitan dengan cara-cara

pengguna bahasa Melayu menuturkan atau melahirkan bunyi-bunyi yang

bermakna dalam bahasa.

Fonetik pula ialah bidang yang memperkatakan bagaimana bunyi

bahasa dihasilkan dalam saluran udara. Bidang kajian ini dikenali sebagai

fonetik artikulasi. Sifat fizikal gelombang bunyi bahasa yang dihasilkan

oleh saluran suara dikenali sebagai fonetik akustik dan fonetik auditori

yang berkaitan dengan pendengaran.

Belajar bertutur dalam sesuatu bahasa hanya memerlukan kawalan

beberapa otot yang menggerakkan bibir,rahang,dan lidah. Struktur

anatomi ini paling mudah diperhatikan dalam apa-apa jua keadaan.

Dalam beberapa hal yang penting,aliran udara dari paru-paru semasa

pertuturan berbeza daripada aliran udara semasa pernafasan tenang.

Definisi Ilmu Fonologi

1. Menjelaskan ilmu fonologi ialah suatu bidang yang mengkaji sesuatu

bunyi bahasa iaitu yang berkaitan rumus-rumus @ peraturan yang

menentukan sebutan –Parker(1974:112)

2. Menerangkan fonologi ialah ilmu mengkaji bunyi-bunyi yang

berfungsi dalam sesuatu bahasa itu –Abdullah Hassan(1993:40)

3. Menyatakan bahawa `phonology is concerned with the organization

of speech within specific languages’ –Clark dan Yallop(1995:5)

Berdasarkan definisi-definisi yang diberi oleh beberapa orang

tokoh,fonologi dapat dirumuskan sebagai ilmu linguistik yang mengkaji

bunyi bahasa manusia secara saintifik.

Pembelajaran fonetik dan fonologi penting dalam PNP berkesan.

Pengetahuan guru bahasa Melayu tentang fonem segmental dan supra

segmental dapat memudahkan guru untuk membetulkan kesilapan

sebutan yang dilakukan oleh murid-murid terutama sebutan fonem yang

sukar dihasilkan khususnya oleh mereka yang menuturkannya sebagai

bahasa kedua.

Transkripsi fonemik merupakan satu cara trankripsi yang lebih

menumpukan trankripsi dalam bentuk tulisan.Lambang fonetik ditulis

kurungan // atau [ ].Matlamat akhir fonemik untuk membentuk system

ejaan berdasarkan fonem-fonem yang ada dalam sesuatu bahasa itu

misalnya dalam Bahasa Melayu.:

Contoh : fonem x dieja sebagai “kh”

Fonem ɳ dieja sebagai “ng”

Fonem ɲ dieja sebagai “ny”

Fonem ʃ dieja sebagai “sy”

Fonem θ dieja sebagai “th”

Contoh : khatam = [ xatam ]

Nyamuk = [ ɲamuʔ]

Transkripsi fonetik ialah yang berasaskan lisan atau

pertuturan.Bunyi-bunyi yang berlainan mestilah ditunjukkan oleh

lambang-lambang yang berlainan .

Contoh : bunyi [ ə ] - [ bəli ]

[ gəli ]

[ təpi ]

Organ Yang Menghasilkan Bunyi Bahasa

Untuk mengeluarkan bunyi bahasa,banyak alat yang terlibat. Aliran

udara untuk keperluan pernafasan,namun secara tidak langsung

digunakan untuk mengeluarkan bunyi bahasa . Organ-organ yang terlibat

dalam penghasilan bunyi ini ialah paru-paru,rongga rengkung,epiglotis

dan rongga tekak.

Organ Artikulasi

Organ artikulasi ialah lidah ,gigi ,bibir ,gusi (daerah

sebutan) ,lelangit keras ,lelangit lembut ,rongga hidung dan pita suara.

Kajian Penghasilan Bunyi (vokal)

Deskripsi bunyi vokal bergantung kepada kualiti bunyi tersebut iaitu

tertakluk kepada keadaan rongga mulut . Apa yang berlaku ialah lidah

diturun-naikkan untuk mengawal saiz rongga mulut. Begitu juga rongga

rengkung dapat dikawal menjadi besar atau kecil. Penggabungan ciri-ciri

inilah yang dapat menghasilkan bunyi vokal tersebut.

Gambar kedudukan rahang/bibir,lidah ketika menghasilkan bunyi a u i

Kedudukan lidah menghasilkan vokal

Vokal adalah bunyi oral,tetapi ada yang boleh dinasalkan. Vokal

adalah bunyi bersuara. Bagi menghasilkan vokal,udara keluar melalui

rongga oral tanpa sekatan. Sifat vokal ini ditentukan oleh kedudukan lidah

dan keadaan bibir. Vokal terbahagi kepada 3,iaitu vokal hadapan,vokal

tengah dan vokal belakang.

RAJAH KEDUDUKAN BUNYI VOKAL DALAM BAHASA MELAYU

Hadapan Tengah Belakang

Sempit i u

Separuh sempit e o

ə

Separuh luas ɛ 3

ɔ

Luas a ɒ

a)Vokal hadapan

Jika bahagian yang terlibat itu hujung lidah,maka bunyi vokal yang

dihasilkan itu dipanggil vokal hadapan sebab hujung lidah itu terletak di

bahagian depan mulut. Sebagai contoh,sewaktu kita menyebut bunyi

akhir dalam kata beli,depan lidah dinaikkan tinggi dalam mulut. Huruf

akhir pada perkataan beli,dilambangkan [i] .Lambang ini [i] ialah

lambang fonetik. Manakala bunyi [e] pada perkataan belok,saluran

udaranya lebih luas kerana depan lidah dinaikkan tidak setinggi

kedudukannya sewaktu membunyikan vokal [i].

i-Vokal hadapan sempit [i]

Bagi menghasilkan vokal ini hadapan lidah dinaikkan tinggi tetapi

tidak menyentuh lelangit keras,lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan

untuk menutup rongga hidung. Pita suara dirapatkan supaya udara yang

keluar dapat menggetarkan selaput suara.

Cth: Awal kata Tengah kata Akhir kata

[ibu] [pipi] [jampi]

[ipar] [lipat] [tepi]

[lidi] [perigi]

ii-Vokal hadapan separuh sempit [e]

Ianya terletak di tengah bahagian hadapan mulut. Jika kita cuba

menyebutnya,kita dapati lidah berada di tengah iaitu tidak setinggi

seperti vokal [i] dan tidak serendah seperti vokal [a]. Bagi

menyebutnya ,hadapan lidah dinaikkan ,lelangit lembut dan anak tekak

dinaikkan dan pita suara dirapatkan.

Cth: Awal kata Tengah kata Akhir kata

[etaɁ] [peka] [leher]

[ekor] [selaɁ] [leper]

[peraŋ]

iii-Vokal hadapan separuh luas [ɛ ]

Hadapan lidah dinaikkan separuh luas yang bergerak ke arah

lelangit keras,iaitu hujung lidah mencecah gigi dan gusi sebelah bawah

lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup rongga hidung

dan pita suara bergetar.

Cth: Awal kata Tengah kata

[ɛnau] [sɛkam]

[ɛmas] [bɛkam]

iv-Vokal hadapan luas [a]

Hujung lidah ditarik ke titik yang paling bawah dalam rongga mulut.

Kemudian udara ditekan keluar dari paru-paru. Kedua bibir juga

dileperkan dalam menghasilkan bunyi vokal ini. Bunyi vokal yang

dihasilkan ialah vokal depan luas [a].

Cth: Awal kata Tengah kata Akhir kata

[anak] [pakai] [sapa]

[arnab] [manis] [teka]

[ayam] [rata] [buka]

b)Vokal Belakang

Vokal belakang dihasilkan dengan mengangkat belakang lidah ke

lelangit lembut,iaitu ke titik yang paling tinggi yang boleh. Kemudian

belakang lidah diturunkan 1/3 ke bawah di bahagian belakang lidah

seperti dalam menghasilkan bunyi vokal depan. Bibir dibundarkan dalam

penghasilan bunyi ini . Ada empat bunyi vokal belakang [u][o][ɔ][ɒ]. Cara

mendeskripsi bunyi vokal ini juga serupa dengan cara mendeskripsi bunyi

vokal depan ,iaitu dengan memberi deskripsi mengenai luas buka rongga

mulut di bahagian belakang lidah dan keadaan bibir.

i-Vokal belakang sempit [u]

Bahagian belakang lidah dinaikkan ke arah lelangit lembut untuk

menyempitkan rongga mulut tetapi tidak mencecah lelangit

lembut ,sementara lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan pita

suara bergetar.

Cth: Awal kata Tengah kata Akhir kata

[upih] [hutaŋ] [berudu]

[urat] [budu] [adu]

ii-Vokal belakang separuh sempit [o]

Belakang lidah dinaikkan separuh sempit ke arah lelangit

lembut ,sementara lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk

menutup rongga hidung sementara itu pita suara digetarkan.

Cth: Awal kata Tengah kata Akhir kata

[oleng] [botol] [soto]

[oleh-oleh] [lolong] [moto]

iii-Vokal belakang separuh luas [ɔ ]

Belakang lidah dinaikkan separuh luas ke arah lelangit

lembut ,lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup rongga

hidung dan pita suara digetarkan.

Cth: [ɔraŋ] [bɔraŋ] [belɔt]

[bɔlɔt]

iv-Vokal belakang luas [ɒ]

Belakang lidah diletakkan di titik paling bawah boleh di capai

dengan belakang lidah tersebut . Bibir dibundarkan sedikit. Udara

ditekankan dari paru-paru. Bunyi vokal yang dihasilkan ialah

Cth: [konvoi] [boikot]

c)Vokal Tengah [ ə ]

Apabila lidah dalam keadaan bersahaja ,iaitu terletak di lantai

rongga mulut dalam keadaan sedikit tegang ,maka vokal yang dihasilkan

itu dipanggil vokal tengah . Vokal ini dihasilkan dengan meletakkan

tengah lidah dekat dengan lelangit. Bibir dihamparkan. Lelangit lembut

dan anak tekak dinaikkan untuk menutup rongga hidung. Pita suara

dirapatkan supaya semasa udara keluar melaluinya,pita suara akan

bergetar.

Cth: [əmpat] [pərahu]

[təmpəlaɁ]

Kesemua bunyi vokal yang dideskripsikan diatas,melainkan vokal

tengah ialah bunyi-bunyi vokal yang dicipta dan dipanggil oleh Daniel

Jones(1930)sebagai vokal cardinal. Bunyi-bunyi vokal ini sengaja dibentuk

untuk menjadi ukuran semasa mendeskripsi bunyi-bunyi vokal sebenar

dalam bahasa-bahasa tertentu. Jadi dalam mendeskripsi bunyi-bunyi

vokal mana-mana bahasa pun,kita boleh merujuk kepada vokal-vokal

cardinal ini.

d)Vokal Sengau[~]

Vokal yang dikeluarkan melalui rongga oral dan nasal. Bagi

menghasilkan bunyi-bunyi vokal sengauan,rongga hidung terlibat

sama ,lelangit lembut dan anak tekak tidak dinaikkan cukup tinggi untuk

menutup rongga hidung. Udara keluar melalui kedua-dua rongga iaitu

hidung dan mulut. Kehadirannya dipengaruhi oleh bunyi konsonen di

hadapan.

Cth: [mi˜mp˜i] [ɲar˜iŋ]

[m˜amp˜an] [ɲeny˜ak]

Diftong

RAJAH PERGERAKAN LIDAH UNTUK MEMBUNYIKAN DIFTONG

Hadapan Tengah

Belakang

Sempit i

u

ə

( c )

Separuh sempit e 3

o

Separuh luas ɛ

ɔ (a) [ai]

(b) [au]

Luas a

(c) [oi]

(a)(b)

Untuk diftong [ai] ,pada mulanya bahagian depan lidah berada pada

kedudukan untuk vokal [a],kemudian bergerak kepada kedudukan untuk

vokal [i] tetapi tidak setinggi sebagaimana membunyikan [i].

Cth: [pokai]

Manakala untuk diftong [au] pula,bahagian depan lidah berada pada

kedudukan untuk vokal [a] kemudian bergerak kepada kedudukan untuk

vokal [u] ,pada mulanya bibir dihamparkan,kemudian dibundarkan.

Cth: [halau]

Akhirnya diftong [oi]. Bagi menghasilkan bunyi ini ,lidah berada

pada kedudukan [o] dan kemudian bergerak kepada [i]. Mula-mula bibir

dibundarkan ,kemudian dihamparkan.

Cth: [dodoi]

Kajian Penghasilan Bunyi (Konsonan)

Konsonan terdiri daripada konsonan asli dan konsonan pinjaman

(dz,sy,th,kh).

Konsonan ialah bunyi-bunyi bahasa yang apabila dikeluarkan bunyi-bunyi

ini menerima sekatan ,sempitan dan geseran samaada dibahagian rongga

mulut,tekak atau hidung. Bunyi-bunyi konsonan ada yang bersuara dan

ada yang tidak bersuara.

RAJAH : CARTA KONSONAN BAHASA MELAYU

Daerah

Cara

Bibir Gigi Gusi Lelangit

keras

Lelangit

lembut

Pita

suara

Letupan

tak

bersuara

p t k Ɂ

Letupan

bersuara

b d g

Letusan

tak

bersuara

c

Letusan

bersuara

j

Geseran

tak

bersuara

f s ʃ h

Geseran

bersuara

z

Sengau m n ɲ ɳ

Sisian I

Getaran r

Separuh

vokal

w y

i- Letupan tak bersuara

Konsonan yang terlibat ialah [p] , [t] , [k] dan [Ɂ]. Jika lelangit

lembut dinaikkan dan bibir dirapatkan , kemudian udara tersekat pada

dua bibir dan udara dipaksa keluar. Jika mulut dibuka ddengan

cepat ,maka keluarlah bunyi [p]. Untuk[t]pula udara bukan sahaja boleh

tersekat dengan merapatkan dua bibir ,tetapi juga dengan mengenakan

hujung lidah pada gusi,lelangit lembut dinaikkan dan udara tertahan.

Penghasilan dua konsonan ini dinamakan letupan tak bersuara kerana

pita suara tidak bergetar.

Bagi konsonan [k] bunyi letupan lelangit keras dan lelangit lembut

tak bersuara. Untuk menghasilkan bunyi [k] , belakang lidah dirapatkan ke

lelangit lembut untuk menyekat arus udara. Lelangit lembut dan anak

tekak dirapatkan ke rongga tekak bagi menyekat arus udara ke rongga

hidung.

Bagi hentian [Ɂ] , hentian glotis terhasil dengan cara lelangit lembut

dan anak tekak dinaikkan ke dinding rongga tekak untuk membuat

sekatan udara ke rongga hidung. Pita suara dirapatkan dan arus udara

yang keluar dari paru-paru tersekat di bahagian rapatan pita suara

menyebabkan pita suara tidak bergetar dan hentian glotis akan

dihasilkan.

ii- Letupan bersuara

Merangkumi konsonan [b] , [d] , [g]. Apabila lelangit lembut

dinaikkan dan bibir dirapatkan , kemudian udara tersekat pada dua bibir

dan udara dipaksa keluar. Jika mulut dibuka dengan cepat, maka

keluarlah bunyi [b] . Konsonan ini dinamakan letupan dua bibir bersuara

kerana pita suara bergetar. Begitu juga keadaannya dengan konsonan

[d] . Cuma bezanya,udara tersekat dengan merapatkan dua bibir ,tetapi

mengenakan hujung lidah pada gusi ,lelangit lembut dinaikkan dan udara

tertahan . Apabila proses sekatan ini dilepaskan terbitlah bunyi letupan

gusi bersuara [d] .

Untuk konsonan [g] ,belakang lidah dirapatkan ke lelangit lembut

untuk menyekat arus udara . Pita suara dirapatkan, udara yang keluar

melalui rongga mulut menggetarkan pita suara . Maka terhasillah bunyi

letupan lelangit lembut bersuara [g] .

Fonen [c] dan [j] tergolong dalam kategori letusan lelangit keras.[c]

ialah letusan lelangit keras tidak bersuara manakala [j]letusan lelangit

keras bersuara.

iii- Geseran tak bersuara

Konsonan [f] , [s] ,[ᶴ] dan [h] merupakan bunyi konsonan geseran

tak bersuara . [f] merupakan bunyi yang dihasilkan dengan merapatkan

bibir bawah atas sehingga apabila udara melaluinya terdapat geseran .

Lelangit lembut dinaikkan ,pita suara tidak bergetar ,maka terhasillah

bunyi geseran bibir tidak bersuara [f] . Untuk [s] pula ,lelangit lembut

dinaikkan dan depan lidah dinaikkan ke lelangit keras. Pita suara tidak

bergetar. Maka geseran yang terhasil dinamakan geseran gusi tak

bersuara [s] . Manakala untuk [ᶴ] ,kaedahnya sama sahaja cuma

bezanya ,organ artikulasi yang terlibat ialah lelangit keras . Jadi bunyi

konsonan yang terhasil ialah geseran lelangit keras tak bersuara. Bagi

konsonan [h] ,apabila udara keluar melalui pita suara yang renggang dan

rongga mulut berkeadaan seperti sewaktu mengeluarkan bunyi

vokal ,bunyi [h] dinamakan sebagai bunyi geseran glotis tak bersuara .

iv- Geseran bersuara

Dalam kategori ini hanya satu konsonan yang terlibat iaitu [z] .

Bunyi fonem ini sama seperti menghasilkan [s] . Bezanya ialah proses

membunyikan [s] ,pita suara tidak bergetar tetapi proses membunyikan

[z] pita suara bergetar. Oleh itu ,konsonan yang dihasilkan ini dinamakan

geseran gusi bersuara .

v- Sengau

Melibatkan empat bunyi nasal dalam bahasa Melayu,iaitu [m] , [n] ,

[ɲ ] dan [ ŋ ]. Bagi [m] ,dua bibir dirapatkan . Maka bunyi yang dihasilkan

dinamakan dua bibir bersuara [m]. Seterusnya untuk menghasilkan bunyi

[n] ,hujung lidah dinaikkan ke gusi . Dengan itu bunyi yang terhasil

dinamakan sengauan gusi bersuara [n] . Bagi bunyi nasal [ ɲ ]

pula ,tengah lidah dinaikkan ke lelangit keras . Jadi bunyi yang dihasilkan

dinamakan bunyi sengauan lelangit keras bersuara [ɲ]. Seterusnya untuk

bunyi nasal [ ŋ ] memerlukan belakang lidah dinaikkan ke lelangit lembut

. Oleh itu,bunyi yang dihasilkan dinamakan bunyi sengauan lelangit

lembut bersuara [ ŋ ]

vi- Sisian [ I ]

Untuk bunyi sisian [ I] ,hujung lidah dinaikkan ke gusi dan laluan

udara tersekat. Lelangit lembut dinaikkan dan pita suara bergetar. Udara

keluar melalui bahagian tepi lidah . Maka bunyi yang terhasil melalui

proses ini dinamakan bunyi sisian gusi bersuara .

vii- Getaran

Konsonan yang terlibat hanya satu sahaja iaitu [r] . Bunyi konsona

ini terhasil apabila hujung lidah diletakkan dekat gusi sehingga udara

melalui antara lidah dan gusi. Oleh itu,menyebabkan lidah bergetar .

Lelangit lembut dinaikkan . Maka bunyi yang terhasil dinamakan bunyi

getaran gusi bersuara [r] .

viii- Separuh vokal

Konsonan yang terlibat ialah [w] dan [y] . Bagi fonem konsonan [w] ,

peringkat awal ,keadaan lidah seperti untuk membunyikan [u] ,kemudian

bergerak pada vokal yang lain. Bunyi ini dinamakan separuh vokal dua

bibir bersuara . Manakala bagi fonem konsonan [y] dinamakan separuh

vokal lelangit keras besuara .

ix- Konsonan pinjaman

Terdapat beberapa konsonan yang dimasukkan ke dalam bahasa

Melayu melalui kata-kata asing yang dipinjam. Konsonan dalam kata

pinjaman itu telah digantikan dengan konsonan Melayu seperti bunyi-

bunyi daripada bahasa Arab dalam bunyi :

[th] menjadi [s]

Contoh: [θabit] menjadi [sabit]

[dz] menjadi [z]

Contoh: [Ỗalim] menjadi [zalim]

[gh] menjadi [g]

Contoh: [maɤrib] menjadi [magrib]

Walau bagaimanapun, ada bunyi asalnya terus digunakan dalam

banyak kata dan digunakan sehingga kini. Bunyi-bunyi itu ialah bunyi-

bunyi geseran .

Bagi konsonan pinjaman [f] dan [v] ,bunyi-bunyi ini dihasilkan

dengan merapatkan bibir bawah atas sehingga terhasilnya geseran

apabila udara melaluinya . Lelangit lembut dinaikkan dan pita suara tidak

bergetar untuk membunyikan [f] iaitu bunyi geseran bibir gusi tidak

bersuara . Bagi membunyikan [v] ,pita suara bergetar dan menghasilkan

bunyi geseran bibir gusi bersuara .

Fonem Dan Alofon

Fonem merupakan suatu unit bahasa yang diwujudkan bagi

kemudahan deskripsi sistem bunyi atau fonologi. Walaupun ada bunyi

yang berbeza ,tetapi masih diberi satu lambang. Tiga kaedah

mendeskripsi fonem iaitu analisa deskriptif ,analisa fitur distingtif dan

analisa prosodi. Fon-fon yang mempunyai ciri-ciri fonetik yang sama itu

dapat digolongkan ke dalam fonem yang sama . Fon-fon yang menjadi

anggota dalam satu fonem dipanggil alofon. Dengan kata lain ,sekiranya

pasangan perkataan yang mempunyai perbezaan yang paling minimum

tidak berbeza maknanya. Maka bunyi yang berbeza itu bukanlah dua

fonem yang berlainan tetapi merupakan alofon daripada satu fonem .

Alofon boleh diertikan sebagai variasi atau kelainan bunyi yang

bebas di antara dua fonem .

Contoh: [jawapan] ; [jawaban]

[bilik] ; [biliɁ]

[buah] ; [buwah]

[kuah] ; [kuwah]

Dalam bahasa Melayu,fon [p] sekurang-kurangnya mempunyai dua

cara sebutan yang berbeza. Contohnya sebutan [p] dalam `paya’, `sapa’

dan `atap’.Bunyi [p] dalam [paya] dan [sapa] itu diujarkan dengan

sempurna. Namun bunyi letupan itu tidak disempurnakan letupannya

dalam [atap>], dan ciri ini diberi tanda [>],yakni tidak diletupkan. Jadi ada

dua jenis letupan dua bibir tidak bersuara iaitu [p] dan [p>] . Ciri fonetik

[p] dan [p>] sebenarnya memanglah serupa dan ole itu bolehlah mereka

digolongkan ke dalam satu keluarga atau fonem [p]. Fonem [p] ini

dikatakan mempunyai dua alofon iaitu [p] dan [p>]. [p] dipakai dalam

lingkungannya sendiri, iaitu [paya] dan [sapa] dan [p>] dalam

lingkungannya pula [atap>] lingkungan pemakaian alofon dari satu

fonem ini dikatakan penyebarannya .

Fonem itu ialah penyebaran alofon dari satu fonem itu saling

melengkapi. Apa yang dimaksudkan dengan penyebaran saling

melengkapi ini ialah bahawa [p] berlaku dalam lingkungan awal atau

tengah perkataan dan [p>] dalam lingkungan akhir perkataan . Ini

disebabkan sifat fonetik bunyi yang sentiasa menyesuaikan diri dengan

lingkungan di mana ia dipakai .

Ada dua cara mudah untuk menentukan taraf dua bunyi yang

berlainan itu samaada dua alofon dari fonem atau dua fonem yang

berlainan . Cara ini dijalankan dengan mencari pasangan perkataan

terkecil yang mempunyai bentuk fonetik yang sama di mana dua bunyi itu

dapat di kontraskan . Dua bunyi itu dapat membezakan erti dua

perkataan .

Contoh: [pagi] [bagi]

Dapat dilihat [pagi] dan [bagi] itu sama dalam semua bunyi

melainkan [p] dan [b] . Jadi ertinya berbeza . Maka [p] dan [b] itu

dianggap sebagai dua fonem yang berbeza . Fonem ditulis dalam

kurungan //. Ini dilakukan untuk membezakan dengan fon atau bunyi,

kerana fonem melambangkan satu keluarga bunyi.

Ciri yang dapat membezakan fonem dalam bahasa Melayu dapat

dibahagikan kepada tiga :

1) Keadaan pita suara.

2) Daerah sebutan .

3) Cara sebutan .

Keadaan pita suara

Keadaan pita suara boleh menjadi cirri fonetik yang dapat

menentukan samaada dua bunyi itu sebagai fonem yang berlainan atau

tidak. Pasangan perkataan [ upah ] dan [ ubah ],dapatlah dikatakan sama

dalam semua hal melainkan bagi bunyi [ p ] dan [ b ]. Bunyi [ p ] dan [ b ]

itupun serupa dalam cara dan daerah sebutannya. Kedua-duanya disebut

secara letupan dan di daerah bibir. Apa yangmembezakannya ialah [ p ]

disebut tanpa getaran pita suara manakala [ b ] dengan getaran pita

suara. Oleh sebab [ p ] tidak bersuara dan [ b ] bersuara maka pasangan

terkecil seperti [ upah ] dan [ ubah ] itu berkontras , yakni berbeza ertinya

. Dengan itu [ p ] dan [ b ] menjadi dua fonem yang berlainan.

Daerah sebutan

Daerah sebutan juga dapat membezakan fonem dalam pasangan

terkecil [ padi ], [ tadi ] terdapat [ p ] dan [ t ] sahaja yang berbeza.

Bahagian lain pasangan itu sama. [ t ] dan [ p ] banyak persamaannya.

Kedua-duanya disebutkan dengan cara letupan dan tidak bersuara. Apa

yang membezakannya ialah dari segi daerah sebutannya. [ p ] dihasilkan

di daerah bibir dan [ t ] di daerah gusi. Oleh sebab perbezaan tersebut,

maka pasangan [ padi ] dan [ tadi ] sudah berkontras,kerana makna

setiap satunya berlainan. Dengan itu [ p ] dan [ t ] menjadi dua fonem

yang berlainan.

Cara sebutan

Cara sebutan juga boleh membezakan fonem dalam pasangan

terkecil. Dalam pasangan [ bata ] dan [ mata ], hanya [ b ] dan [ m ] yang

berbeza. Kedua-dua[ b ] dan [ m ] dihasilkan didaerah bibir. Kedua-duanya

bersuara . Yang berbeza hanyalah [ b ] disebut dengan cara letupan.

Manakala [ m ] dangan cara sengauan. Maka / b / dan / m / itu menjadi

dua fonem yang berlainan.

Ciri-ciri Suprasegmental

Suprasegmental atau disebut juga unsur-unsur prosodi . Unsur-

unsur prosodi yang dimaksudkan ialah sebutan, kelancaran,kefasihan dan

gaya pengucapan bahasa semasa melakukan pengajaran .

Unsur-unsur bahasa yang dibincangkan adalah unsur-unsur

segmental kerana setiap bunyi merupakan satu segman atau penggalan

daripada arus tuturan . Penuturan segmen-segmen dengan berbagai –

bagai tingkat tekanan dan nada .

Ada empat lagi unsure-unsur bahasa yang terlibat iaitu tekanan,

nada, jeda, dan panjang pendek (mora). Unsur-unsur inilah yang

dinamakan suprasegmental.

i- Tekanan

Tekanan menunjukkan kelantangan sesuatu suku kata yang

menandakan keras atau lembutnya penyebutan sesuatu sukukata

tersebut. Lambang yang digunakan untuk tekanan ialah [‘]. Lambang

ini diletakkan di atas sukukata yang menerima tekanan itu . Misalnya ,

[budaɁ]. Tekanan di sini tidak menunjukkan makna . Contoh lain :

[ru’mah],[kam’pung]

ii. Nada

Nada merupakan kadar meninggi atau menurun pengucapan

sesuatu suku kata atau perkataan. Nada ditandai oleh nombor-

nombor,1(rendah), 2(biasa), 3(tinggi), 4(tinggi sekali). Ayat penyata

biasanya dimulakan dengan nada 2. Kemudian nada itu menaik apabila

ada tekanan dan turun hingga nada 1.

Contoh: ² Saya hendak³ balik.

Dalam bahasa Melayu dinyatakan juga bahawa nada bukan

fonemik. Maksudnya nada tidak mempunyai sifat-sifat bunyi seperti

penghasilan sesuatu fonem.

iii. Jeda

Jeda adalah unsur senyap dalam sebutan yang memisahkan

perkataan. Unsur hentian yang memisahkan antara unsur-unsur

linguistik, sama ada perkataan, ayat atau rangkai kata. Lambang yang

digunakan untuk jeda ialah . Unsur ini boleh membezakan maksud

ayat.

Contoh: [ # saya makan nasi emaɁ # ] adalah berbeza dengan

ayat:

[ # saya makan nasi # emaɁ ]

iv. Panjang-pendek ( mora) [:]

Ada bunyi yang panjang dan ada yang pendek. Panjang-pendek

adalah kadar panjang atau pendeknya sesuatu bunyi itu diucapkan.

Lambang bagi fonem ini ialah [: ] yang dinamakan mora. Unsur ini tidak

membezakan makna.

v. Intonasi/Tona

Intonasi/tona merupakan unsur lagu yang ada pada sesuatu

perkataan. Intonasi ini mempergunakan unsur lain seperti nada,

kelantangan, tekanan, panjang-pendek bagi menimbulkan pola lagu

dalam perkataan. Kalau digunakan dalam ayat, unsur ini dipanggil

intonasi atau lagu ayat.

Intonasi juga ialah nada suara yang turun naik atau tinggi rendah

sewaktu bercakap dan hendaklah berdasarkan jenis dan bentuk ayat atau

kalimat dalam Bahasa Melayu serta keperihalan keadaan yang berkenaan.

Kepentingan Suprasegmental Dalam Pengajaran Lisan

Suprasegmental ataupun unsur-unsur prosodi ini mempunyai

banyak kepentingan dalam pengajaran lisan. Antaranya:

1. Dapat meningkatkan pemahaman tentang makna dan

pengertian daripada ujaran yang diucapkan terutama sekali dalam

menggunakan pengucapan awam. Sebagai contoh untuk

memahami bahan-bahan sastera yang merangkumi prosa dan puisi.

Puisi ini pula boleh dikategorikan kepada puisi tradisional ( Lagu

kanak-kanak seperti `Anak Itik Tok Wi’, Air Pasang Pagi’,

pantun, syair dan gurindam ) manakala puisi moden

(sajak).Sajak merupakan puisi moden yang dideklamasikan dengan

pelbagai nada bersesuaian dengan tajuk atau tema sesebuah

sajak.Sajak yang bertemakan patriotik akan di deklamasikan

dengan nada bersemangatkan patriotik.Lain pula nada apabila

mendeklamasikan sajak yang bertemakan ketuhanan ataupun ada

unsur-unsur sedih yang hendak disampaikan dalam sajak.Jadi nada

atau iramanya akan menjadi nada melankolik atau mendayu –

dayu.Bagi sajak yang bertemakan cinta pula,nada sajak akan

berubah menjadi nada romantik.

Justeru ,unsur-unsur prosodi ini ( nada) dapat membantu

meningkatkan pemahaman terhadap bahan saatera tadi terutama

sekali untuk puisi moden ( sajak ) namun tidak dinafikan ,unsur-

unsur prosodi ini juga turut memnantu memudahkan khalayak

memahami maksud puisi tradisional ( lagu kanak-

kanak,syair,pantun dan gurindam ).Isi cerita yang disampaikan

dalam bentuk prosa ,mungkin menyukarkan kita untuk

memahaminya.Ini berlaku kerana penyampaiannya dalam bentuk

sterotaip.Namun setelah prosa diubah kepada bentuk puisi sudah

semestinya ada unsur-unsur prosodi di dalamnya.Maka secara tidak

langsung akan menarik minat masyarakat untuk memahami makna

puisi tersebut.Apabila minat telah di tanam dalam diri masyarakat

maka mudahlah bagi mereka untuk memahami makna dalam puisi

samaada yang tersirat mahupun yang tersurat.

2. Melalui unsur-unsur prosodi ini mesej,pengajaran,pendidikan

dan nilai-nilai murni dapat disampaikan.Lagu kanak-kanak

mengandungi banyak nilai murni yang mampu memdidik

masyarakat.Di dalamnya juga terselit makna yang tersurat,tersirat

dan makrifat yang sudah semestinya dapat member pengajaran dan

teladan kepada masyarakat .Contohnya lagu Air Pasang Pagi

mengandungi banyak makna yang tersirat di sebaliknya.

Contoh lirik lagu Air Pasang Pagi

Air pasang pagi surut pukul lima

Nyonya bangun pagi,siram pokok bunga

Pokok bunga Melur,tanam tepi batas

Itik bertelur ,ayam menetas.

Untuk baris pertama

Air pasang pagi surut pukul lima

Daripada ungkapan tersebut, masyarakat dahulu telah pun

mengetahui tentang fenomena alam iaitu berkait dengan sistem

suria.Proses bumi beredar mengelilingi matahari menyebabkan

wujudnya perubahan musim di dunia.Adanya musim sejuk,musim

panas,musim bunga dan musim luruh.Serentak dengan itu juga

wujudnya air pasang pagi dan air pasang dalam.Konsep inilah yang

diselitkan dalam baris pertama tersebut.

Untuk baris kedua

Nyonya bangun pagi, siram pokok bunga.

Ungkapan ini menegaskan tentang perpaduan kaum. Walaupun

puisi Melayu, dimuatkan juga watak kaum lain iaitu kaum Cina. Nilai-nilai

murni tersirat yang lain ialah rajin dan cintakan kehijauan.

Untuk baris ke –tiga

Pokok bunga melur, tanam tepi batas.

Bunga melur melambangkan kesucian. Bunga melur yang

dipersonafikasikan kepada jiwa kanak-kanak yang masih suci, putih dan

bersih daripada sebarang noda.

Untuk baris ke –empat

Itik bertelur, ayam menetas.

Baris ini sekali lagi mengutarakan konsep sains. Ayam merupakan

spesies haiwan yang mengeramkan dan menjaga telurnya sehinggga

menetas.

Di dalam lagu kanak-kanak ini terdapat nada dan iramanya yang

tersendiri. Di samping kita terbuai oleh liuk-lintuk irama lagu itu, makna

yang tersirat di sebalik yang tersurat dapat diterokai.

3. Suprasegmental dapat menyampaikan sesuatu mesej dengan

jelas. Contohnya bahan sejarah yang dijadikan cerita melalui sajak.

Contohnya sajak yang dinukilkan oleh Zurinah Hasan iaitu `Pesanan

Puteri Gunung Ledan’. Melalui sajak tersebut mesej dapat

disampaikan dengan jelas. Masyarakat tidak perlu lagi membaca

buku Sejarah Melayu yang pastinya dimuatkan dengan bahasa-

bahasa klasik yang sukar difahami.

Antara bait-bait sajak `Pesanan Puteri Gunung Ledang’

Sampaikan pesanku kepada sultan

Pinta dipenuhi syarat-syarat ini

Jika aku ingin diperisterikan.

Seterusnya mesej yang disampaikan melalui lirik lagu begitu

berkesan. Daripada irama lagu yang mendayu-dayu dan gaya

pengucapan bahasa yang bersesuaian dengan tema, mesej dapat

disampaikan dengan begitu mudah kepada khalayak. Malah sesetengah

lagu yang `berhantu’ menjadi siulan masyarakat tidak mengira peringkat

umur, daripada baru belajar bercakap hinggalah kepada yang telah

berusia emas.

Contoh: Lirik lagu

……….Begitulah awan nano setia

Melindungi diri tika panas terik mentari

mencuba menggores pipi………

Bahan sastera yang berupa puisi lama iaitu pantun dapat member

makna yang berbeza apabila wujudnya perbezaan lafaz, nada, intonasi,

dan gaya pengucapan .

Contoh: Pantun

1.Pucuk pauh delima batu ,

Anak sembilang di tapak tangan ,

Duduk jauh beribu batu ,

Hilang di mata di hati jangan .

2.Pucuk pauh delima batu ,

Air Sembilan dijirus tangan ,

Duduk jauh di negeri satu ,

Hilang di mata di hati jangan.

Sekali pandang , pantun pertama dan pantun yang kedua tidak ada

bezanya . Namun setelah pantun ini dilafazkan dengan nada , intonasi dan

gaya pengucapan yang bersesuaian dengan temanya, baru terserlah

perbezaan maknanya.

Pantun yang pertama dilafazkan dengan nada yang bersahaja

sesuai dengan temanya iaitu perpisahan antara sahabat handai atau

mungkin juga antara ahli keluarga . Namun perpisahan ini bersifat

sementara , suatu hari nanti mungkin dapat bertemu semula .

Manakala pantun yang kedua dilafazkan dengan nada , intonasi dan

gaya pengucapan yang penuh emosi ,bersesuaian dengan temanya

tentang perpisahan yang tidak akan kembali lagi,berpisah buat

selamanya. Jadi,sudah semestinya pengucapan dibuat dengan penuh

emosi dan kesedihan.

4) Kepentingan supra segmental juga boleh difokuskan kepada pelajar.

Contohnya dalam aspek nada, kadar meninggi atau menurun pengucapan

sesuatu sukukata ataupun perkataan dapay membezakan jenis ayat iaitu

antara ayat penyata,ayat tanya dan ayat seru.

Contoh:

²Aiman makan³ nasi¹ - ayat penyata

¹Aiman makan² nasi³ ? - ayat tanya

Aiman³, makan² nasi¹ ! - ayat seru

Tekanan suara yang diberi atau dikenakan kepada sesuatu

perkataan dalam ayat dapat menentukan samaada ayat tersebut ayat

penyata, ayat tanya, atau ayat seru. Maka memudahkan pelajar untuk

memahami jenis-jenis ayat dan menjadikan pengajaran dan pembelajaran

lisan berkesan.

5) Menyentuh aspek jeda pula ,unsur prosodi ini dapat membantu

pelajar untuk membezakan maksud ayat melalui unsur-unsur jeda yang

digunakan.

Contoh:

[ # saya makan nasi emaɁ # ]

Bermaksud: Saya makan nasi kepunyaan emak.

Berbeza dengan ayat:

[ # saya makan nasi # emaɁ ]

Bermaksud: penulis menyatakan kepada emaknya bahawa beliau

makan nasi.

PENUTUP

Sebagai rumusannya, fonologi merupakan ilmu linguistik yang

mengkaji bunyi bahasa manusia secara saintifik. Bunyi bahasa pula ialah

bunyi bermakna yang dihasilkan oleh alat artikulasi. Bidang fonologi

diklasifikasikan kepada dua iaitu fonetik dan fonemik. Ilmu fonetik ialah

kajian yang berkaitan dengan organ pertuturan,sifat bunyi bahasa

(akustik) , dan pendengaran (auditori). Fonemik pula ialah cara

membunyikannya . Kajian penghasilan bunyi melibatkan bunyi vokal dan

konsonan. Merangkumi juga bunyi diftong ( [ai] , [au] ,dan [oi] )dan

konsonan pinjaman ( [th] , [gh] , [dh] , [dz] , [f] dan [v] ).

Kedudukan bunyi vokal dalam bahasa Melayu terbahagi kepada tiga

iaitu vokal hadapan, tengah dan belakang. Vokal hadapan pula

dipecahkan kepada vokal hadapan sempit [ i ] , vokal hadapan separuh

sempit [ e ] , vokal hadapan separuh luas [ɛ ] dan vokal hadapan luas [a ].

Vokal tengah pula ialah [ə ]. Bagi vokal belakang pula dikategorikan

sebagi vokal belakang sempit [ u ] , vokal belakang separuh sempit [o ],

vokal belakang separuh luas [ɔ ] dan vokal belakang luas [ ɒ ].

Bagi konsonan pula terdapat lapan cara untuk membunyikannya

mengikut daerah-daerah yang tertentu (bibir, gigi, gusi, lelangit keras,

lelangit lembut, dan pita suara). Sebagai contoh letupan bibir tak bersuara

[ p ], letupan gusi tak bersuara [ t ], letupan lelangit keras tak bersuara [ c

], letupan lelangit lembut tak bersuara ] k ] dan hentian glotis [Ɂ ]

Fonem ialah bunyi bahasa yang menunjukkan perbezaan erti .

Contohnya kata pagi dan bagi. Bunyinya hampir sama. Cuma fonem [ p ]

dan [ b ] sahaja yang membezakannya. Maka maknanya juga adalah

berbeza. Manakala alofon pula ialah variasi atau kelainan bunyi yang

bebas di antara dua fonem. Contohnya: / jawapan /:/jawaban/ yang

membawa makna yang sama.

Suprasegmental (unsur-unsur prosodi ) iaitu tekana , nada ,jeda,

mora, dan intonasi penting dalam pengajaran lisan. Antaranya dapat

meningkatkan pemahaman makna dan pengertian terhadap bahan-bahan

sastera. Seterusnya dapat menyampaikan pengajaran dan nilai-nilai murni

serta memberi pendidikan kepada masyarakat. Mesej yang disampaikan

menerusi bahan puisi mudah diterima oleh masyarakat. Dengan adanya

unsur-unsur prosodi dalam pengajaran lisan ,maka dapat memudahkan

pelajar untuk memahami jenis-jenis ayat seperti ayat penyata , ayat tanya

,dan ayat seru. Juga memudahkan pelajar membezakan maksud ayat

melalui unsur-unsur jeda yang digunakan.

Daripada perbincangan yang menyeluruh tentang kajian

penghasilan bunyi vokal dan konsonan, fonem dan alfon, ciri-ciri

suprasegmental dan kepentingannya dalam pengajaran lisan, semoga

bahan ini dapat diguna pakai untuk pelajar-pelajar sekolah,IPG, kolej-kolej

dan institusi-institusi lain yang berkaitan.

RUJUKAN

Abdullah Hassan (1982).Linguistik Am untuk Guru

Bahasa

Malaysia:Kuala Lumpur:Penerbit Fajar Bakti

sdn.bhd.

Ab.Rahman b.Ab Rashid,Yap Kim Fatt,(1997),Bahasa

Komunikasi

1:Selangor:Longman Malaysia Sdn.Bhd.

Adrian Akmajian et.al (Penterjemah,Aishah

Mahdi,Azizah Husain)

(1997),Linguistik Pengantar Bahasa dan

Komunikasi : Kuala Lumpur :

DBP.

Dr.Ali Mahmood,Mashudi Bahari,Lokman Abdul Wahid

(2012),Fonetik

Dan Fonologi Bahasa Melayu : Open Universiti

Malaysia.

Sanford A Shane (Penterjemah,Zaharani

Ahmad,Norhashimah

Jalaludin)(1992),Fonologi Generatif :Kuala

Lumpur :DBP,KPM.