Ë å ê ö 6¹

Íèéñëýëèéí íîãîîí á¿ñèéí áàéãàëèéí àÿëàë æóóë÷ëàë

Àãóóëãà

1. Àÿëàë æóóë÷ëàëûí òºðºë àíãèëàë 2. Íèéñëýëèéí íîãîîí á¿ñèéí òóõàé 3. Íèéñëýëèéí íîãîîí á¿ñèéí àÿëàë

æóóë÷ëàëûí á¿ñ¿¿ä 4. Íèéñëýëèéí íîãîîí á¿ñèéí àÿëàë

æóóë÷ëàëûí õºãæèë 5. Íèéñëýëèéí çàõèðàã÷èéí àëáàíû äýðãýäýõ

Àÿëàë æóóë÷ëàëûí õýëòýñ 6. Óëààíáààòàð õîòûí ò¿¿õýýñ

1. Àÿëàë æóóë÷ëàëûí òºðºë àíãèëàë

2. Ñïîðò àãíóóðûí

Æóóë÷ëàëûí àíãèëàë

8. Çóãàà öýíãýýíèé

7. Àäàë ÿâäàë

6. Àæèë õýðãèéí

5. Ò¿¿õ ñî¸ëûí

1. Áàéãàëèéí

4. Ýðäýì øèíæèëãýýíèé

3. ͺõºí ñýðãýýõ

Áàéãàëèéí àÿëàë

Áàéãàëü ñîíèðõîõ: - áàéãàëèéí ãîîç¿éã ìýäðýõ, - áàéãàëèéí óíàãàí òºðõèéã ìýäðýõ ãýõ ìýò Áàéãàëü àøèãëàõ: - øóâóó ñîíèðõîõ, - öýöýã ñîíèðõîõ, - ýðâýýõýé ñîíèðõîõ, - æèìñ ñàìàð ò¿¿õ ãýõ ìýò

Ñïîðò àãíóóðûí àÿëàë

Ñïîðòûí: - òýìöýýí óðàëäààí, - ÿâãàí àÿëàë, - ìîðèí àÿëàë, - öàíûí àÿëàë, - óñàí àÿëàë ãýõ ìýò Ñïîðò àãíóóðûí: - àãíóóðûí, - ìýðãýæëèéí, - ñîíèðõîã÷èéí ãýõ ìýò

ͺõºí ñýðãýýõ àÿëàë

Àìðàëòûí Ñóâèëàëûí: - äàëàéí, - ðàøààí, - øàâàð, - öàã àãààð, - àðäûí, - ýëñíèé, - õ¿íñíèé ãýõ ìýò

Ýðäýì øèíæèëãýýíèé àÿëàë

Íèéãìèéí Øèíæëýõ Óõààíû: - ñýòãýëç¿éí, - ñîöèîëîãè, - ìàðêåòèíã ãýõ ìýò Áàéãàëèéí Øèíæëýõ Óõààíû: - ãàçàðç¿é, - ïàëåîíòîëîãè, - àðõåîëîãè ãýõ ìýò

Ò¿¿õ ñî¸ëûí àÿëàë

Ò¿¿õèéí: - ýðòíèé ñóäëàë, - ò¿¿õèéí äóðñãàëò ãàçðóóä ãýõ ìýò Ñî¸ëûí: - øàøíû, - óãñààòíû, - óðàí áàðèëãûí, - óðëàãèéí ãýõ ìýò

Àæèë õýðãèéí àÿëàë

Áîëîâñðîëûí: - ñóðàëöàõ, - áàãøëàõ, - äàäëàãà õèéõ ãýõ ìýò Óëñ òºðèéí: - àëáàí ¸ñíû, - àëáàí ¸ñíû áóñ ãýõ ìýò Áèçíåñèéí: - ãýðýý õýëýëöýýð, - õóäàëäàà íàéìàà ãýõ ìýò Îëîí íèéòèéí: - õóðàë çºâëºãººí, Õàìòûí àæèëëàãàà ãýõ ìýò

Àäàë ÿâäëûí àÿëàë

Ýð çîðèãèéí, Àäàë ÿâäëûí, Àëìàñ ñóäëàë, Àãóéí àäàë ÿâäàë ãýõ ìýò

Çóãàà öýíãýýíèé àÿëàë

̺ðèéòýé òîãëîîì, ¯çâýð ¿éë÷èëãýý, Øîïèíã, Ñåêñ àÿëàë ãýõ ìýò

Æóóë÷ëàëûã çîõèîí áàéãóóëàëòûí õýëáýðýýð íü:

1. Çîõèîí áàéãóóëàëòòàé: ýíý æóóë÷ëàë íü á¿õ íèéòèéã õàìàðñàí ìàññ æóóë÷ëàë áàéõ áà èõýâ÷ëýí òóð îïåðàòîð, æóóë÷íû àãåíòëàãóóä õèéäýã áºãººä îðîí áàéð, õîîë óíä, íü çàõèàëãààð ÿâàãääàã, îëîí òîîíû õ¿íèéã õàìàðäàã ó÷ðààñ õºíãºëºëò ýäýëäýã.

2. Çîõèîí áàéãóóëàëòã¿é: ýíý æóóë÷ëàëààð àÿëàã÷èä óðüäààñ òºëºâëºñºí ìàðøðóòûí äàãóó áóñ àÿëàëàà ººðñ人 çîõèîäîã áàéíà.

̺í æóóë÷ëàëûã - òýýâðèéí õýðýãñýëýýð íü, - ¿éë÷èëæ áóé îðîí áàéðààð íü, - àÿëàæ áóé öàã õóãàöààãààð íü, - íèéãìèéí áàéäëààð íü Ãýõ ìýòýýð àíãèëæ áîëíî.

2. Íèéñëýëèéí íîãîîí á¿ñèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí òóõàé

Ñ¿¿ëèéí ¿åä óëñ îðíû õºãæëèéí àíõààðàë òàòñàí îëîí àñóóäëûí íàã áîë Ìîíãîë îðíû áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò ãàçàðò ò¿øèãëýí áàéãàëèéí àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæ¿¿ëýõ ÿâäàë þì. Çàñãèéí ãàçðààñ áîëîâñðóóëñàí Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí áàéðûã ºðãºòãºõºä ÷èãëýãäñýí òºñºë õºòºëáºðèéí òýðã¿¿í àæèëä àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõýä òóñãàæýý. Ýíý çîðèëòûã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëýõýä õîò îð÷ìûí íîãîîí á¿ñ îíöãîé à÷ õîëáîãäîëòîé.

Ýíýõ¿¿ á¿ñ íü Ìîíãîëûí çàõ çýýëä øèëæèæ îðñîí ¿åýñ çàõ çýýëèéí òîì çàíãèëàà áîëñîí. Ýíý äàãóó íèéñëýë õîò îð÷íû á¿ñýä õ¿ì¿¿ñ îëíîîð àìüäðàõ áîëæ 2005 îíû ñóäàëãààãààð 965.3 ìÿíãàí õ¿í àìüäàð÷ áàéãàà íü Ìîíãîë óëñûí íèéò õ¿í àìûí 37.7 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.

Óëààíáààòàðûí á¿ñèéí ºðõ, õ¿í àì, ä¿¿ðãýýð,2005 îíû ýöñèéí áàéäëààð

100.0952410121ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ10.

0.437762Áàãàõàíãàé9.

2.7252614Áàãàíóóð8.

2.8265296Íàëàéõ7.

9.28791214Õàí-Óóë6.

12.311723316Ñ¿õáààòàð5.

13.713050118×èíãýëòýé4.

16.816047920Áàÿíãîë3.

20.619613220Áàÿíç¿ðõ2.

21.520458721Ñîíãèíîõàéðõàí1.

Ýçëýõ õóâüÕ¿í àìûí òîîÕîðîîíû òîîÄ¿¿ðãèéí íýð¹

Õ¿í àì õýò èõ òºâëºðñíººñ áîëæ ýäèéí çàñãèéí õ¿íäðýë áýðõøýýë ¿¿ñ÷ òýýâðèéí õýðýãñýë îëøðîí óòàà òîîñ õîã õàÿãäàë èõñýí õîòûí ýêîëîãèéí íºõöºë ìóóäñààð áàéíà. Ýíý ¿ç¿¿ëýëòýíä õ¿íèé èäýâõòýé õºäºë㺺íòýé ¿éë àæèëëàãààã óëàì á¿ð õÿçãààðëàõ áàéäàëä îðóóëæ áàéíà. Ýíý á¿õýí õ¿í àìûí ÷ºëººò öàãèéã íýìýãä¿¿ëæ àìðàëòàà ¿ð àøèãòàé ºíãºð¿¿ëýõèéã øààðäàõ áîëñîí.

Èéìä íèéñëýë õîòûí íîãîîí á¿ñèéã õàìãààëàõ çîõèñòîé àøèãëàõàä áàéãàëèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûã ò¿ëõ¿¿ õºãæ¿¿ëýõ ÿâäàë íü èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé.

Íèéñëýëèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí õºãæèë íü 1954 îíîîñ ýõëýñýí ãýæ ¿çýõ áºãººä àíõ Àëòàé çî÷èä áóóäàëä ãàäààäûí çî÷äûã àâ÷ ýõëýñýí áàéíà.

Îäîîãèéí áàéäëààð íèéñëýëä 10.000 ãàðóé îðòîé 50 òîìîîõîí çî÷èä áóóäàë áàéãàà áºãººä ýíý íü æèë èðýõ òóñàì íýìýãäñýýð áàéíà. ̺í íèéñëýë õîòûí íîãîîí á¿ñýä 62 àìðàëò, æóóë÷íû áààç, õ¿¿õäèéí çóñëàí áàéãààãààñ 21 íü àìðàëòûí ãàçàð, õ¿¿õäèéí çóñëàí 15, æóóë÷íû áààç 25, õýýðèéí ñóðãàëò äàäëàãûí áààç 1 òóñ òóñ àæèëëàæ áàéíà. Ýäãýýð àìðàëò, æóóë÷íû áààçóóäûí 26 íü 1992 îíîîñ õîéø áàéãóóëàãäñàí áàéíà.

Èéìä çàõ çýýëèéí íºõöºëòýé óÿëäóóëàí õîò îð÷ìûí íîãîîí á¿ñýä àìðàëò æóóë÷íû áààç îëøèðñîí òºäèéã¿é ãèé÷äèéí òîî íýìýãäñýýð áàéãàà òóõàé á¿ñ ìóæèéí äààöàíä øóóä íºëººëíº.

Õîòûí íîãîîí á¿ñýä 21 àìðàëòûí ãàçàð áàéãààãààñ 15 íü ¿éë àæèëãààãàà èäýâõòýé ÿâóóëäàã. ¯¿íýýñ

- áàéíãûí 10, - óëèðëûí ÷àíàðòàé 5 áàéíà. Áàéíãûí àæèëëàãààòàé àìðàëòûí ãàçàðò - Õàíäãàéòûí Öýðãèéí àìðàëò, - Òîëãîéòûí Áàÿíñóâðàãà, - Áýëõèéí Ñýëáý, Õàéðõàí, - Ãîðõè-Òýðýëæèéí Áàéãàëèéí Öîãöîëáîðò Ãàçðûí

Òýðýëæ, Ãîðõè, - Ãà÷óóðòûí Ðàøààíò, - Òóóëûí õºíäèéí Ñîíãèíûí àìðàëò, - Áîãäõàí óóëûí Õ¿ðýãòîãîîò, Ä¿íæèíãàðàâ ãýõ ìýò àìðàëòûí ãàçàð îðæ áàéíà.

Ýäãýýð àìðàëòûí ãàçðûí õ¿÷èí ÷àäàë íü õàðèëöàí àäèëã¿é äóíäæààð 32 – 108 îðòîé áàéíà .

Ýäãýýð íü æèëä äóíäæààð 2000 – 3000 àìðàã÷ õ¿ëýýí àâäàã áºãººä õàìãèéí äýýä òàë íü Áàÿíñóâðàãà , Öýðãèéí àìðàëò çýðýã àìðàëòûí ãàçàð íü 11000-19000 àìðàã÷ õ¿ëýýí àâäàã.

1990 îíîîñ õîéø 7-14 õîíîãèéí õóãàöààòàé àìðàõ áàéíãûí àìðàã÷äûí òîî ýðñ öººð÷, çºâõºí áàÿð ¸ñëîë, áàéãóóëëàãûí òýìäýãëýëò îé, áîëîí àìðàëòûí ºäð¿¿äýä 1-2 õîíîã àìðàõ àìðàã÷èä äèéëýíõ õóâèéã ýçëýõ áîëñîí.

Õîòûí íîãîîí á¿ñýä îðøèõ àìðàëòûí ãàçðóóäûí èõýíõ íü äýä á¿òýö ñàéí õºãæñºí. Òóõàéëáàë: 2-3 äàâõàð ºâëèéí 1 äàâõàð çóíû ñóóöòàé, òºâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåì, ÀÒÑ-ä õîëáîãäñîí, óóðûí çóóõ, ã¿íèé õóäàãòàé áàéäàã. Áàéðëàëûí õóâüä õîòîîñ õàìãèéí îéð íü 19 êì, õîë íü 74 êì çàéòàé îðøäîã.

Õîòûí íîãîîí á¿ñýä æóóë÷íû 25 áààç á¿ðòãýãäñíýýñ - 14 íü Ãîðõè-Òýðýëæèéí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò

ãàçàðò, - 10 íü Áîãäõàí óóëûí Äàðõàí Öààçàò ãàçàðò, - 1 íü ÿíòèéí àìàíä áàéðëàäàã. Æóóë÷íû áààçóóäààñ Í¿õò, ÓÁ-2, Õàí Õýíòèé,

Òýðýëæ-Æóóë÷èí áàéíãûí àæèëëàãààòàé áóñàä íü çóíû óëèðàëä àæèëëàõ ãýð á¿õèé áààçóóä þì

Ìîíãîë îðîíä èðæ áóé ãàäààäûí æóóë÷èä íü õîòûí íîãîîí á¿ñ äýõü æóóë÷íû áààçóóäàä 1-2 õîíîãëîõäîî òóõàéí ãàçðûí áàéãàëü õ¿í àðëûí àìüäðàëòàé òàíèëöàæ ìîðü óíàæ àìðàõ äóðòàé áàéäàã.

Ãîðõè Òýðýëæèéí á¿ñýä æèëä äóíäàæààð 52 ìÿíãà ãàðóé æóóë÷èä èðäýã áà ýäãýýðèéí 7000 ãàðóé íü ãàäààäûí æóóë÷èä áàéäàã. ̺í Ìîíãîëä èðæ áàéãàà íèéò æóóë÷äûí 76 õóâü íü çî÷èëäîã.

Õîòûí íîãîîí á¿ñýä àìðàëò, àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿ñ òîãòîîõîä äàðààõ øàëãóóðóóäûã õàðãàëçàíà.

ëàíäøàôòûí õîñëîë, áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò ãàçàð àìðàëò, æóóë÷íû áààçûí áàéðøèë òºâëºðºë àÿëàë æóóë÷ëàëûí çîðèóëàëòààð àøèãëàõàä

òîõèðîìæòîé ãàçàð íóòãèéí õýìæýý áàéãàëèéí óíàãàí òºðõºº õàäãàëñàí áàéäàë òýýâðèéí áîëîìæ àÿëàëûí ìàðøðóò àæ àõóé ¿éë àæèëëàãààíû íºëººíä àâòààã¿é

áàéäàë ò¿¿õ ñî¸ëûí äóðñãàëò áîëîí óëàìæëàëò çàí ¿éëèéí

õîëáîãäîëòîé ãàçðóóä

3. Íèéñëýëèéí íîãîîí á¿ñèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿ñ¿¿ä

Äýýðõ 8 ¿ç¿¿ëýëòèéã õàðãàëçàí õîòûí íîãîîí á¿ñýä Ãîðõè òýðýëæ, Áîãä Õàí óóë, Áàÿíç¿ðõ Ãà÷óóðòûí ,Ñýëáý Òîëãîéòûí ãýñýí àÿëÿë æóóë÷ëàëûí 4 á¿ñèéã òîãòîîñîí.

Íîãîîí á¿ñèéí 45% áóþó 220.6 ìÿí.ãà ãàçðûã àÿëàë æóóë÷ëàëûí 259.4 ìÿí.ãà ãàçðûã õºäºº àæ àõóéí çîðèóëàëòààð àøèãëàæ áàéíà.

Ãîðõè-Òýðýëæèéí á¿ñ

Ýíý á¿ñ íü Ãîðõè Òýðýëæèéí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçðûã õàìðàõ áºãººä íèéò òàëáàé íü 201600 ãà ãàçàð áóþó íèéñëýëèéí íîãîîí á¿ñèéí 21 õóâèéã ýçýëäýã.

Ýíý á¿ñýä îäîîãèéí áàéäëààð - 6 àìðàëòûí ãàçàð, - 14 æóóë÷íû áààç, - 4 õ¿¿õäèéí çóñëàí áàéõ áºãººä íîãîîí á¿ñ äýõ

àìðàëò æóóë÷íû ãàçðóóäûí 40 õóâèéã ýçýëäýã. Ãîðõè Òýðýëæèéí á¿ñ íü äýä á¿òöèéí õóâüä õàìãèéí ñàéíä òîîöîãääîã.

̺í ýíý á¿ñ íü ºâºðìºö ñîíèí òîãòîöòîé áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò ãàçàð òóë æóóë÷íû áààçóóä ýíä òºâëºð÷ õîòûí íîãîîí á¿ñ òºäèéã¿é Ìîíãîë îðíû àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãîë á¿ñèéí íýã áîëäîãîîðîî îíöëîã þì.

¯¿íèéã äàãààä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ÿëàíãóÿà õ¿í àìûí ãàçàð àøèãëàëò èõýññýíýýñ õºðñ óðãàìàë òàëõëàãäàí ýêî ñèñòåìä èõýýõýí ººð÷ëºëò îðîõ áîëñîí.

Èéìä òóñ á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä ëàíäøàôòûí äààö áàãòààìæèéã íàðèéâ÷ëàí ¿íýëýí ò¿¿íä òóëãóóðëàñàí àÿëàë æóóë÷ëàëûã õýðýãëýõ íü ç¿éòýé.

Áîãäõàí óóëûí á¿ñ

Ýíý íü 40400 ãà òàëáàé áºãººä íîãîîí á¿ñèéí 8.4 õóâèéã ýçýëäýã.

Ýíý á¿ñýä äàðõàí öààçààò ãàçàð Áîãä õàí óóëûí íóòàã äýâñãýð õàìðàãääàã.

Õýäèéãýýð ýíý á¿ñ íü õàðüöàíãóé ñàéí õàìãààëàëòòàé áîëîâ÷ íèéñëýë õîòûí äýðãýä õàìãèéí îéð òºäèéã¿é áàéãàëèéí äàãàëò áàÿëàã ýëáýãòýé òóë çóíû öàãò àÿëàã÷äûí óðñãàë òàñàðäàãã¿é ãàçàð þì.

Áîãäõàí óóëàíä: - 3000 æèëèéí òýðòýý çóðñàí õàäíû çîñ, ñ¿ã çóðàã, - Áîãä õààäûí òàõèëãàò Öýöýý ã¿í îðãèë, - 1750 îíä áàéãóóëàãäñàí Ìàíçóøèðûí õèéäèéí

òóóðü, - Õ¿íí¿ áóëø, - Ìîíãîë çºâëºëòèéí äàé÷äûí õºøºº çýðýã ò¿¿õò 11,

ñî¸ëûí äóðñãàëò 11, àðõåîëîãèéí 3, áàéãàëèéí äóðñãàëò 4 ç¿éë áèé.

Ýäãýýð ò¿¿õ ñî¸ëûí ç¿éëèéã ¿çýæ ñîíèðõîõ áàéãàëèéí ñàéõàíä àÿëàõ

* Çàéñàí-Öýöýý ã¿í- Ìàíçóøèð * Òºðõóðõ-Öýöýý ã¿í-Ìàíçóøèð ãýñýí áàòëàãäñàí àÿëàëûí çàìíàëòàé.

Îäîîãèéí áàéäëààð Øàæèíõóðàõ, Òºðõóðàõ, Áóìáàò, ×óëóóò, Çàéñàí, Õ¿ðõðýý, Çàëààò, Í¿õò, Æàðãàëàíò, Çóóíìîä, Ò¿ðãýíèé àìóóäàä àìðàëò æóóë÷íû áààçóóä áàéðëàæ ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà. Áîãä õàí óóëûí á¿ñýä á¿õ íèéòèéã õàìàðñàí áóñ õÿçãààðëàãäìàë àÿëàë æóóë÷ëàëûã áàòëàãäñàí çàìíàëûí äàãóó ÿâóóëàõ áîëîìæòîé.

Áîãä óóëûí á¿ñýä ÿâàãääàã àÿëàë æóóë÷ëàëûí õýëáýð¿¿ä

Ãîðîî ìºðãºë : õàâàð ßâãàí àÿëàë: æèëèéí òóðø Ñïîðò àÿëàë: æèëèéí òóðø Ìîðèí àÿëàë: çóí

Áàÿíç¿ðõ-Ãà÷óóðòûí á¿ñ Òóñ á¿ñ íü 58200 ãà òàëáàéã ýçëýõ áºãººä íîãîîí

á¿ñèéí 12 õóâèéã ýçýëíý. Ýíý á¿ñýä íèéñëýë õîòûí õàìãààëàëòàíä îðñîí

Áàÿíç¿ðõ óóë, áîëîí Ãà÷óóðò ãîëûí ñàâ ãàçàð õàìãàðäàõ áºãººä Ãîðõè òýðýëæèéí á¿ñòýé õèë íèéëíý.

Àìðàëòûí ãàçàð 2, õ¿¿õäèéí çóñëàí 1 áàéãàà áºãººä öààøèä áààç áàéãóóëæ áîëîõóéö õýä õýäýí ãàçàð áèé.

Íîãîîí á¿ñèéí ýíý õýñýãò áàòëàãäñàí àÿëàëûí çàìíàë áàéõã¿é áîëîâ÷, Ãà÷óóðò ãîëûã ºãñºí Äàâààòûí äàâààãààð äàâæ Òýðýëæèéí ñàâä îðîõ áîëîí á¿ñ äîòðîî áàéãàëèéí äàãàëò áàÿëàã àøèãëàõ, àÿëæ çóãààëàõ æèæèã çàìíàëóóä áàéæ áîëíî.

Ñýëáý –Òîëãîéòûí á¿ñ

Ýíý á¿ñýä Øàðãà ìîðüòîîñ õîéø Ñýëáèéí ýõ õ¿ðòýë íóòàã, Òîëãîéòûí áàðóóí ç¿¿í ñàëààíû ýõ îð÷ìûí 20400 ãà òàëáàé õàìðàãäàíà. Íîãîîí á¿ñèéí 4.4 õóâèéã ýçýëíý. Òóñ á¿ñýä 9 àìðàëòûí ãàçàð, 6 õ¿¿õäèéí çóñëàí áàéðëàäàã áà õîòûí íîãîîí á¿ñèéí àìðàëòûí ãîë á¿ñ íü þì. Ýíý á¿ñèéã Õàíäãàéòààñ Ãàçðûí ºðõ, Àìðàëò õàéðõàí õ¿ðýõ àÿëàëûí çàìíàë äàéðàí ãàðíà.

4. Íèéñëýëèéí íîãîîí á¿ñèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí õºãæèë

Ìîíãîë Óëñàä ãàäààäûí æóóë÷èä îðæ, ãàðàõ ãîë òºâ íü Óëààíáààòàðûí á¿ñ þì. ¯¿íèé çýðýãöýý ýíä àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõýä íýí ò¿ð¿¿íä øààðäëàãàòàé áàéäàã çàì òýýâýð, ýð÷èì õ¿÷íèé äýä á¿òýö, çî÷èä áóóäàë, ¿çâýð ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä, äýëõèéí áóñàä îðíóóäòàé õîëáîãäñîí áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýý, ºíäºð õóðäíû õîëáîî ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýý áóñàä á¿ñ¿¿äòýé õàðüöóóëáàë èë¿¿ õºãæñºí, ãàäààä, äîòîîäûí æóóë÷äûí ñîíèðõëûã òàòàõ ò¿¿õ, ñî¸ëûí äóðñãàëò ãàçðóóä îëîí áàéäàã.

¯¿íä: Áîãäõàí óóë, Ãîðõè, Òýðýëæ, Àð, ªâºð Æàí÷èâëàí çýðýã áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò

ãàçðóóä, Èõ òýíãýðèéí àìíû ñ¿ã çóðàã, Áýëõèéí àìíû Õ¿íí¿ãèéí ¿åèéí áóëøíóóä, Ñîíãèíî óóëûí îëîí áóëø, Ãà÷óóðòûí àìíû çîîñîí çóðàã á¿õèé õàä, Í¿õòèéí àìíû áè÷èãò õàä, Õýðýýäèéí Òîîðèë õàíû îðäíû òóóðü, Áîãä õààíû îðäîí ìóçåé, ×îéæèí ëàìûí ñ¿ì,

Ãýñýð ñ¿ì, Äàìáàäàðæàà õèéä, ìýãæèä Æàíðàéñýã äàöàí, Ãàíäàíòýã÷èíëýí õèéä, ×èí âàí Õàíääîðæèéí ºð㺺, Ìîíãîëûí ¯íäýñíèé ò¿¿õèéí ìóçåé, Áàéãàëèéí ìóçåé, Çàíàáàçàðûí óðëàãèéí ìóçåé, Öýðãèéí ìóçåé, Ä¿ðñëýõ óðëàãèéí ìóçåé, Óëñûí òºâ íîìûí ñàí çýðýã ãàäààä, äîòîîäûí æóóë÷äûí

ñîíèðõëûã òàòñàí ò¿¿õ, ñî¸ëûí äóðñãàëò ãàçðóóä îëîí áàéäàã.

Èéìä áàéãàà íººö áîëîìæèéã îíîâ÷òîé àøèãëàõ çàìààð àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëæ, óëìààð äýëõèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí çàõ çýýëä ºðñºëäºõ ÷àäàâõè á¿õèé òýðã¿¿ëýõ ñàëáàðûí íýã áîëãîõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

(2006-2010 îí):Òýðã¿¿ëýõ çîðèëò 1

Á¿ñèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûí ÄÍÁ-èé æèëèéí äóíäàæ ºñºëòèéã 15.0 õóâüä õ¿ðãýæ, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñ¿ëæýýã îíîâ÷òîé ºðãºòãºíº.

Õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë: à Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìàðøðóòûí äàãóóõü çàðèì àâòî çàìûã

ñàéæðóóëàõ çîðèëòûã äýä á¿òöèéí ñàëáàðóóäûí õºãæëèéí õºòºëáºð, ìàñòåð òºëºâëºãººòýé íÿãò óÿëäóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõ;

õ Õîòûí íîãîîí á¿ñ äýõ àÿëàë æóóë÷ëàëûí òºëºâëºëòèéã ñàéæðóóëæ, îëîí óëñûí ò¿âøèíä íèéöñýí àÿëàë æóóë÷ëàëûí öîãöîëáîðóóä áèé áîëãîõûãäýìæèõ;

ö Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìàðøðóòûí äàãóóõü ò¿¿õ, ñî¸ëûí ¿íýò ç¿éëñèéã ñýðãýýí çàñâàðëàõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëýõ;

ç Óëààíáààòàð õîòîä îëîí óëñûí öàíûí áààçûã áàéãóóëæ, ºâëèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëýõ;

º Àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿ñ íóòàãò çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçàð çýðýã ¿éë÷èëãýýíèéãàçðóóäûã øèíýýð áàéãóóëàõ;

þ Õîòûí ºí㺠òºðõ, òîõèæèëò, öýöýðëýãæèëòýä îíöãîé àíõààð÷, ñàéæðóóëàõ;

à Ãîðõè-Òýðýëæ-Íàëàéõ-Òîíüþêóêèéí õºøºº-Çóóíìîä-Ìàíçóøèðèéí õèéä ãýñýí ìàðøðóòûí äàãóó áàéãàëèéí áîëîí ò¿¿õ, ñî¸ëûí àÿëàë æóóë÷ëàëûã îäîî áàéãàà ìàòåðèàëëàã áààçûã ò¿øèãëýí ºðãºòãºí õºãæ¿¿ëýõ;

á Èõ òýíãýðèéí àì, Áýëõèéí àì, Ãàöóóðòûí àì, Í¿õòèéí àìíû ÷èãëýëýýð àÿëàë æóóë÷ëàëûã ýð÷èìòýé õºãæ¿¿ëýõ;

÷ Áàÿíç¿ðõ ä¿¿ðãèéí Ãà÷óóðò îð÷ìûí á¿ñèéã àÿëàë æóóë÷ëàë, àìðàëò ñóâèëëûí á¿ñ íóòàã áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ;

æ Íàëàéõ ä¿¿ðãèéí Òýðýëæ, Àð, ªâºð Æàí÷èâëàíã àìðàëò, àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿ñ íóòàã áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ;

þ Áàãàíóóð, Íàëàéõ ä¿¿ðãèéã àÿëàë æóóë÷ëàëûí òîìîîõîí òºâ áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ;

á Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðýãò ìîðèí ñïîðò, ñóðãàëò, àÿëàë æóóë÷ëàëûí òºâ, Çàéñàí òîëãîéä ñî¸ë àìðàëòûí òºâèéã áàéãóóëàõ;

á Ìîíãîëûí ò¿¿õýíä òîäîðõîé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí õ¿ì¿¿ñ, òîìîîõîí ¿éë ÿâäëûã èëýðõèéëñýí äóðñãàëûí öîãöîëáîðóóäûã áàðüæ áàéãóóëàõ;

á Í¿¿äýë÷èí àðä ò¿ìíèé àìüäðàë, ñî¸ë, óëàìæëàë, îëîí ÿñòíû îíöëîãèéã ºâºðìºö áàéäëààð õàðóóëñàí í¿¿äýë÷íèé õîòõîí áàéãóóëàõ;

á Æóóë÷äûí îëíîîð õ¿ðýëöýí î÷äîã, ÷ºëººò öàãàà ºíãºð¿¿ëäýã ãàçðóóäàä ìýäýýëëèéí ñàìáàð, òýìäýã, òýìäýãëýãýýã àíãëè õýë äýýð õèéæ áàéðëóóëàõ;

õ Òàñãàíû îâîîíä Ìîíãîëûí ò¿¿õèéí ¿çìýð áîëîí øàøíû ¿éë÷èëãýýíèé òºâ öîãöîëáîð áàéãóóëàõ;

¿ Óëààíáààòàð õîòûã Ìîíãîë Óëñûí õîò ñóóðèí ãàçðûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí òîìîîõîí òºâ áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ.

Ãàðàõ ¿ð ä¿í: Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàð ýð÷èìòýé õºãæèõ ¿íäýñ ñóóðü òàâèãäàæ, ýäèéí çàñàãò àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûí ýçëýõ áàéð ñóóðü ºññºí áàéíà.

(2006-2010 îí):Òýðã¿¿ëýõ çîðèëò 2

Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûí ìåíåæìåíòèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ, ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã íü ñàéæðóóëíà.

Õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë:

à Óëààíáààòàðûí á¿ñèéí òàëààðõè ìýäýýëýë àãóóëñàí “Ãàçàð÷èí” ìýäýýëëèéí ñàí, àÿëëûã çîõèîí áàéãóóëàõ çîðèëãîòîé “Òºëºâëºëò áîëîí çàõèàëãà” ìýäýýëëèéí ñàí, õîòîä áîëæ áàéãàà àðãà õýìæýý, ¿çâýð ¿éë÷èëãýýíèé áîëîí áóñàä àðãà õýìæýýí¿¿äèéã òóñãàñàí “Óëààíáààòàð ºíººäºð” ìýäýýëëèéí ñàí á¿ðä¿¿ëæ èíòåðíåòýä ÂÝÁ õóóäàñ íýýí àæèëëóóëàõ;

à Óëààíáààòàð õîòòîé õàìòûí àæèëëàãàà á¿õèé áóñàä óëñûí õîòóóäòàé àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð íÿãò õàìòðàí àæèëëàõ;

í Á¿ñèéí õýìæýýíä àÿëàë æóóë÷ëàëûí, àìðàëò-ñóâèëãààíû çýðýã ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà àæ àõóéí íýãæ, èðãýäèéí îðîëöîîã äýìæèõ;

í Àÿëàë æóóë÷ëàëûí îòîã, áààçóóäûí ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð òýäãýýðèéí àæèëòíóóäûã òºðºëæñºí ñóðãàëòàä õàìðóóëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéõ;

þ Àÿëàë æóóë÷ëàë ýðõýëæ áàéãàà àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéã òàòâàð, çýýëèéí áîäëîãîîð îíîâ÷òîé äýìæèõ;

ò Ò¿¿õ, ñî¸ëûí óëàìæëàëò àõóé àìüäðàë, ñî¸ë óðëàãèéí ÷èãëýëèéí öýíãýýíýýñ ýõëýí áèçíåñèéí àðãà õýìæýý, õóðàë öóãëààí, óóëçàëò çºâëºë㺺í çýðýã àÿëàë

æóóë÷ëàëûí õîëáîãäîëòîé á¿õ õýëáýðèéí ¿éë àæèëëàãààã èäýâõèæ¿¿ëýõ;

è Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èíä àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººëëèéã áàãàñãàæ, àÿëàë æóóë÷ëàëûã áàéãàëü õàìãààëàõ íýã àðãà õýðýãñýë áîëãîõ;

õ Çî÷èä áóóäëûí àíãèëëûí òºðë¿¿ä áîëîõ ìîòåë, ãýñò õàóñ, äýí áóóäëûí ¿éë÷èëãýýíä ìºðäºõ ñòàíäàðò, ýðõ ç¿éí áóñàä áàðèìò áè÷ãèéã ãàðãàæ, àæèë,

¿éë÷èëãýýíä ìºðä¿¿ëýõ.

Ãàðàõ ¿ð ä¿í: Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûí ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð ñàéæèðñàí

áàéíà.

(2011-2015 îí):Òýðã¿¿ëýõ çîðèëò 1.

Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûí ÄÍÁ-èé æèëèéí äóíäàæ ºñºëòèéã 18.0 õóâèàñ äîîøã¿éãýýð òîãòâîðòîé ºñãºæ, á¿ñèéí ýäèéí çàñãèéí òýðã¿¿ëýõ ñàëáàðûí íýã áîëãîæ, îëîí óëñûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí çàõ çýýëä ºðñºëäºõ õýìæýýíä õ¿ðãýíý.

Õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë:

÷ Àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿õ áààç, òºâ¿¿äèéã äýëõèéí ò¿âøèíä õ¿ðñýí ÷àíàðòàé ¿éë÷èëãýýòýé áîëãîõ;

õ Ýäèéí çàñãèéí õºø¿¿ðã¿¿ä õýðýãëýõ çàìààð àÿëàë æóóë÷ëàëûí öºì á¿ñ íóòãóóäàä ºíäºð çýðýãëýëèéí òîõèëîã çî÷èä áóóäëóóä áàðèõûã äýìæèõ;

ç Àçè, Åâðîïûí îðíóóäàä ñóðòàë÷ëàõ çàìààð Óëààíáààòàðûí á¿ñ íóòãèéã îëîí óëñûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñ¿ëæýýíä õàìðóóëàõ;

õ Óëààíáààòàðûí á¿ñèéí îëîí ÿñòíû ñî¸ë óðëàã, àðäûí ºâ óëàìæëàëûã õàðãàëçàí ä¿¿ðã¿¿äýä ñî¸ë óðëàãèéí áîëîí ñïîðòûí òºâ, öîãöîëáîð áàéãóóëàìæóóäûã áàðèõ;

ñ Óëààíáààòàðûí á¿ñèéã áóñàä á¿ñ¿¿äèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí òºâ¿¿äòýé îíîâ÷òîé õîëáîãäñîí ¿íäýñíèé õýìæýýíèé àÿëàë æóóë÷ëàëûí òîìîîõîí òºâ áîëãîõ.

Ãàðàõ ¿ð ä¿í: Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàð ýð÷èìòýé õºãæèæ, á¿ñèéí ýäèéí çàñãèéí òýðã¿¿ëýõ ñàëáàðûí íýã áîëíî.

5. Íèéñëýëèéí çàõèðàã÷èéí àëáàíû äýðãýäýõ Àÿëàë æóóë÷ëàëûí õýëòýñ

Аялал жуучлалын үйлчилгээг хөгжүүлэх, олон улсын стандартад нийцэхүйц, жуулчдын эрхийг хангасан үйлчилгээ үзүүлэх бодлого, түүнийг хэрэгжүүлэх механизм, жуучлалын болон үйлчилгээний байгууллагыг бүртгэх, хянах, тэдгээрт хийх эрх зүйн зохицуулалт, чанарын тогтолцоо, мэдээлэл, судалгаа, Монгол улсын болон Улаанбаатар хотыг таниулах сурталчилгаа, нийслэлд олон улсын хурал, зөвлөлгөөн зохион байгуулахад оролцох, түүнчлэн аялал жуучлалын чиглэлийн байгууллага, аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг дэмжих, хамтран ажиллах, тэдэнд мэргэжлийн зөвлөгөө өгөх, магадлан итгэмжлэх, хяналт тавьж ажиллах vvрэгтэй Захирагчийн ажлын албаны vндсэн нэгж юм.

Íèéñëýëèéí çàõèðàã÷èéí àëáàíû äýðãýäýõ Àÿëàë æóóë÷ëàëûí õýëòýñ

Монгол улсын засгийн газрын 2003 оны 1-р сарын 15-ны єдрийн 09 тоот тогтоол, Нийслэлийн засаг даргын 2003 оны 1-р сарын 16-ны єдрийн 26 тоот захирамжаар Улаанбаатар хотын захирагчийн ажлын албаны бvтцэд Аялал жуулчлалын хэлтсийг шинээр байгуулсан.Тус хэлтэс нь Хэлтсийн дарга, Бодлого тєлєвлєлт хариуцсан ахлах мэргэжилтэн, Сурталчилгаа, маркетингийн асуудал хариуцсан мэргэжилтэн, Байгууллага vйлчилгээний газруудыг хариуцсан мэргэжилтэн гэсэн бvтэцтэйгээр ажиллаж байна.

Үйл ажиллагааны чиглэл Улаанбаатар хот, түүний ногоон бүсийн аялал

жуучлалын асуудал, тухайн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдийг дэмжих, Олон улсын байгууллагын дэмжлэгийг авах замаар Улаанбаатар хотод аялал жуучлал хөгжүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлэх, хотын аялал жуучлалын бүтээгдэхүүнийг бий болгох, жуулчлалын аж ахуй, материаллаг баазыг хөгжүүлэх, Засгийн газар, Зам тээвэр, аялал жуучлалын яам болон бусад холбогдох газруудтай хамтарч ажиллах, тэднээс тусламж дэмжлэг авч Улаанбаатар хотод аялал жуучлалыг хөгжүүлэх, гадаадын жуулчдын сонирхлыг татах орчинг бий болгож ажиллах, жуулчлалын аж ахуйтай холбоотой мэргэжилтнүүдийн мэдлэг чадварыг дээшлүүлэх сургалт, давтан сургалтыг явуулах, дэлхийн жуучлалын чиг хандлагыг тооцоолсон жуулчлалыг хөгжүүлэх шинжлэх ухааны ололтуудыг ашиглах

Хамрах хүрээ Улаанбаатар хот, түүний ногоон бүсийн аялал жуучлалын

асуудал Тухайн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа байгууллага,

аж ахуйн нэгж, иргэдийг дэмжих, Олон улсын байгууллагын дэмжлэгийг авах замаар Улаанбаатар хотод аялал жуучлал хөгжүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлэх

Улаанбаатар хотын аялал жуучлалын бүтээгдэхүүнийг бий болгох, жуулчлалын аж ахуй, материаллаг баазыг хөгжүүлэх

Засгийн газар, Зам тээвэр, аялал жуучлалын яам болон бусад холбогдох газруудтай хамтарч ажиллах, тэднээс тусламж дэмжлэг авч Улаанбаатар хотод аялал жуучлалыг хөгжүүлэх, гадаадын жуулчдын сонирхлыг татах орчинг бий болгож ажиллах

Жуулчлалын аж ахуйтай холбоотой мэргэжилтнүүдийн мэдлэг чадварыг дээшлүүлэх сургалт, давтан сургалтыг явуулах

Дэлхийн жуучлалын чиг хандлагыг тооцоолсон жуулчлалыг хөгжүүлэх шинжлэх ухааны ололтуудыг ашиглах

Улаанбаатар хотын аялал жуулчлалын єнєєгийн байдал Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрийн хойд хэсэг нь бvх

тєрлийн амралт сувилал, аялал жуулчлал хєгжvvлэх мужид, ємнєд буюу нийт нутаг дэвсгэрийн гуравны нэг орчим хувь нь амралт сувилал, аялал жуулчлал хязгаарлагдмал хєгжvvлэх мужид хамрагддаг. Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэр нь амралт сувилал, аялал жуулчлал хєгжvvлэх нєєц, байгалийн євєрмєц vзэсгэлэнт дvр тєрхєєр болон тvvх соёл, архитектурын дурсгалт зvйлсийн нєєцєєр баялаг. Аялал жуулчлалын гол бvтээгдэхvvн болох соёлын євийн Нийслэл Улаанбаатар хотын онцлогууд гэвэл: Нэгдvгээрт: Тvvхэндээ хамгийн олон удаа нvvдэллэж байсан хот бєгєєд энэ нь “нvvдэлчин Монголчууд” хэмээх имижийг хадгалж буй vзvvлэлт юм, Хоёрдугаарт: Монгол улсын тvvхэнд 1900 оноос хойш болсон томоохон vйл явдлуудыг илэрхийлэх тvvх, соёлын дурсгалт зvйл, тvvхт газраар элбэг хот, Гуравдугаарт: нvvдлийн соёл иргэншлээс суурьшмал соёл иргэншилд шилжих шилжилтийн vйл явцыг бодитоор харуулж буй єєрєєр хэлбэл нvvдлийн болон суурьшмал соёл иргэншлийг хамтад нь агуулж буй хот юм,

6. Óëààíáààòàð õîòûí ò¿¿õýýñ

Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотын түүх бол монголчуудын эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэл, тусгаар тогтносон орны улс төр, эдийн засаг, шашин, соёлын төвийн түүх, монголчуудын бэлгэдэл юм. Нийслэл хотынхоо үүсгэн байгуулагдсан түүхийг 1841 онд “Эрдэнэнийн эрх” хэмээх түүхэнд тэмдэглэжээ. Улаанбаатар хотын үүсэл нь XVII зууны үеийн монгол орны улс төрийн байдалтай нягт холбоотой. Их хүрээ 1640-1855 оны хооронд нийтдээ 28 удаа нүүж байсан гэдэг эрдэмтэдийн судалгаа байдаг. Улаанбаатар хотын үүсэл хөгжлийг дараахь шатанд хувааж үзэж болох юм.

Нүүдлийн өргөө /1639-1778/ 1639 онд одоогийн Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын нутагт

Цагаан нуур буюу Ширээт нуур гэдэг газар шашны тэргүүнээр Занабазарыг өргөмжлөхдөө түүнд зориулж Орд-Өргөөг байгуулж өгчээ. Энэ өргөө нь өнөөгийн Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотын үүсэл болсон гэж үздэг. 1640-1778 оны хооронд Өргөө хот өргөжин тэлж Их хүрээ болсон байна. Өргөө нь: - Монголын шарын шашны төв - Халх Монголын улс төрийн төв - Гадаад дотоодын худалдааны чухал зангилаа голомт болж байсан байна. Өөрөөр хэлбэл, Өргөө нь жинхэнэ хот болон хувирах хөгжлийн шинэ үедээ орсон байна.

Их хүрээ /1778-1910/ Энэ үеийн гол онцлог нь Их хүрээ суурьшиж хот болон хөгжиж

эхэлсэн явдал юм. Их хүрээ 1778 онд одоогийн Улаанбаатар хотын төв хэсэг байгаа Сэлбийн голын хөндийд бууснаас хойш суурьшиж эхэлсэн гэдэг. Монголын урчууд сүм дуганыг барьж байгуулахдаа үндэснийхээ барилга ялангуяа гэрийн уламжлалыг чадамгай ашиглан хөгжүүлсний зэрэгцээ Хятад, Төвд уран барилгын уламжлалаас хэрэглэж байжээ. XIX зууны үед Их хүрээ зөвхөн шашны төв төдийгүй Монгол орны улс төр, засаг захиргаа, соёлын чухал төв, худалдаа харилцааны том зангилаа болж жинхэнэ хот болон хувирсан. Энэ үед Их хүрээний нийт хүн ам 15-20 мянга орчим байсан болов уу гэж үздэг. Их хүрээ хотод Гандан, Зүүн хүрээ, Баруун дамнуурчин, Маймаа хот, Консул сайдын яам, Дамбадаржаа зэрэг газрууд хамаарагдаж байсан байна. Их хүрээ нь XIX зууны эцэс гэхэд монгол орны шашин, улс төр, худалдаа, үндэсний болон нийгмийн зөрчил тэмцлийн гол зангилаа төв болж чадсан юм.

Нийслэл хүрээ /1911-1921/ Сэргээн байгуулагдсан Монгол улсын

нийслэл болсон үе. Нийслэл хүрээ улс орны амьдралд онцгой үүрэг гүйцэтгэх болсон.

Улаанбаатар хот /1921 оноос одоо хүртэл/

1924 оны 10 дугаар сарын 29-ний өдрийн 14 дүгээр хуралдаанаар нийслэл хотыг улсын нийслэл хот гэдгийг давтан хуульчилж хотын нэрийг Улаанбаатар хот хэмээн өөрчлөхөөр болсон. 1954 онд анх удаа Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх 20 жилийн хэтийн ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулж хэрэгжүүлж эхэлсэн. 1990-ээд оны зун монголд анх удаа олон намын оролцоотой ардчилсан сонгууль явагдсан. Энэ сонгуулийн үр дүнд монголд анхны байнгын ажиллагаатай, олон намын бүрэлдэхүүнтэй парламент Улсын бага хурал байгуулагдсан. 1992 онд Монгол улсын шинэ үндсэн хууль (4 дэх) батлагдсан. Монгол улсын Үндсэн хуулинд “Монгол улсын нийслэл нь Улаанбаатар хот мөн” гэж заасан юм.

Хотын дарга нар - Моононгийн Баяр 1924-1926 он - Санжийн Батсүх 1926-1927 он - Дуламжавын Гомбожав 1927-1929,

1930-1931, 1936-1939 он - Ламжавын Мижиддорж 1929-1930 он - Бадамын Цэдэндамба 1931-1932 он - Өлзийн Равдан 1932.07.04-08.27 - Дансранбилэгийн Догсом 1932-1933

он - Дамдингийн Чимэддаваа 1933-1936

он - Лодойн Тавхай 1939.05-11 - Өлзийцогтын Мажиг 1940-1941 он - Ломбодонойн Дамдин 1941. 07-08 - Эрэндоогийн Лувсаннаваан 1941.

09-11 он - Содномын Шагдар 1942-1944 он

- Гүндийн Багаа 1944-1956 он - Бадрахын Ламзав 1956 он - Будын Батжаргал 1956-1959 он - Санжийн Батаа 1959-1962 он - Мангалжавын Лувсанчоймбол

1962-1965 он - Догсомын Цэдэв 1965-1971 он - Сономын Лувсангомбо 1971-1972 он - Сүрэнжавын Балбар 1972-1976 он - Очирын Цэнд 1976-1978 он - Самбуугийн Мөнхжаргал 1978-1990

он - Лхамсүрэнгийн Энэбиш 1990-1992 он - Цэрэндэмбэрэлийн Баасанжав

1992-1996 он - Жанлавын Наранцацралт 1996-1998

он - Миеэгомбын Энхболд 1999 он-2005

он

Õàâñðàëò çóðàãíóóä

Àíõààðàë òàâüñàí òà á¿õýíä áàÿðëàëàà.