Bezpieczeństwo kulturowe w

źródłach prawaRoksana Sokalska

Unia Europejska

Gdybym mógł zacząć jeszcze raz, zacząłbym od kultury.

Jean Monnet- Pierwsze formy współpracy kulturalnej WE podejmują po

podpisaniu Traktatu z Maastricht.- Powodem była dbałość o zachowanie tożsamości kulturowej

państw członkowskich – nie wspólna polityka kulturalna.- Od 1948 roku aspektami kulturalnymi zajmowała się Rada

Europy, która powstała jako rezultat Kongresu Europejskiego – nie było sensu powielać inicjatywy w strukturach przyszłej UE.

Traktaty RzymskieArt. 36

Postanowienia artykułów 30-34 nie stanowią przeszkody w stosowaniu

zakazów lub ograniczeń przywozowych, wywozowych lub

tranzytowych, uzasadnionych względami moralności publicznej,

porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, ochrony zdrowia i

życia ludzi i zwierząt lub ochrony roślin, ochrony narodowych dóbr

kultury o wartości artystycznej, historycznej lub

archeologicznej, bądź ochrony własności przemysłowej

i handlowej. Zakazy te i ograniczenia nie powinny jednak stanowić

środka arbitralnej dyskryminacji ani ukrytych ograniczeń w handlu

między Państwami Członkowskimi.

Bezpieczeństwo kulturowe UE

• Traktat z Maastricht – Polityka kulturalna uzyskuje swoje własne podstawy prawne. Pozostaje jednak na gruncie filozofii, zgodnie z którą główny nurt rozwoju kultury ma charakter narodowy, zaś Wspólnota ma inspirować i uzupełniać działalność państw członkowskich, w takich sprawach, jak:

• podnoszenie poziomu wiedzy o historii narodów europejskich; • zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego

o znaczeniu europejskim, • niekomercyjna wymiana kulturowej i twórczości artystycznej

i literackiej, w tym audiowizualnej.

Bezpieczeństwo kulturowe UE• UE zwraca szczególną uwagę na konieczność

ochrony własnej tożsamości narodowej każdego z państw członkowskich.

• WSPÓLNY CEL: ograniczenie do rozsądnych wymiaru napływu produktów amerykańskiej kultury masowej, niedopuszczenie do macdonaldyzacji Europy.

• ZAGROŻENIA: modernizacja, „amerykańszczyzna”, regionalizm, globalizacja.

Bezpieczeństwo kulturowe w UE

• Artykuł 128 Traktatu z Maastricht (TUE) stanowił podstawę do podjęcia działań mających na celu propagowanie, wspieranie oraz – jeśli to konieczne – uzupełnianie działań państw członkowskich, w poszanowaniu różnorodności narodowej oraz regionalnej, i podkreśla równocześnie znaczenie wspólnego dziedzictwa kulturowego:„Wspólnota przyczynia się do rozkwitu kultur

Państw Członkowskich w poszanowaniu ich różnorodności narodowej i regionalnej, równocześnie podkreślając znaczenie wspólnego dziedzictwa kulturowego”.

Bezpieczeństwo kulturowe UEArt. 151 TWE:

• pogłębianie znajomości oraz upowszechnianie kultury i historii narodów europejskich,

• zachowanie i ochrona wspólnego dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim,

• wymiana kulturalna o charakterze niekomercyjnym oraz twórczość artystyczna i literacka, w tym sektor audiowizualny. • niehandlowa wymiana kulturalna.

• Artykuł przewiduje również podejmowanie działań w oparciu o inne postanowienia Traktatu, Wspólnota ma obowiązek uwzględnienia aspektów kulturowych w tych działaniach.

• Należy też wspierać współpracę z krajami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi aktywnymi w dziedzinie kultury, zwłaszcza z Radą Europy.

Traktat lizboński

• Potwierdza znaczenie kultury;• W preambule można przeczytać zwrot:

inspirowani kulturowym, religijnym i humanistycznym dziedzictwem Europy.

• Art. 3: [Unia] szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy.

Uroczysta Deklaracja Stuttgarcka

• Czerwiec 1983 – podczas szczytu, podpisano Uroczystą Deklarację Stuttgarcką, która wyrażała wolę ściślejszej współpracy na rzecz wspierania świadomości wspólnego dziedzictwa kulturowego jako czynnika tożsamości europejskiej.

System bezpieczeństwa kulturowego RP

• Żaden z aktów prawnych, od konstytucji RP po ustawę o ochronie dóbr kultury, nie mówi o bezpieczeństwie kulturowym.

• Termin ten nie „zadomowił się” w terminologii prawnej RP.• Konstytucja oraz polski ustawodawca mówi jedynie o

„ochronie dóbr kultury i dziedzictwa narodowego”, nie używając terminu „bezpieczeństwo kulturowe”, można uznać, że całościowo wszystkie akty prawne, doktryny i strategia polityczna, układy sojusznicze i współpraca międzynarodowa oraz świadoma polityka kulturalna państwa tworzą ramy systemu.

Konstytucja RP

• Kultura zakorzeniona głęboko w chrześcijaństwie oraz kwestia ochrony dziedzictwa narodowego, wymienione są wśród największych wartości, na jakich opiera się Konstytucja RP, czyniąc państwo (art.5) odpowiedzialnym za tę ochronę.

• Ustawodawca w art. 6 za jedną z naczelnych powinności demokratycznego kraju uznaje stworzenie warunków upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania oraz rozwoju.

• Integralną częścią tej tożsamości mają być związki Polaków mieszkających za granicą z dziedzictwem narodowym.

Konstytucja RP

• Art. 73 i 75 – prawa i wolności do twórczości artystycznej, wolności korzystania z dóbr kultury a także prawa mniejszości narodowych i etnicznych do zachowania i rozwoju własnego języka, obyczajów, tradycji, rozwoju własnej kultury, ochrony tożsamości religijnej.

Bezpieczeństwo kulturowe RP

• Bezpieczeństwo kulturowe wpisane w projekcję strategicznych celów polityki bezpieczeństwa.

• 4 stycznia 2000 – przyjęta zostaje Strategia bezpieczeństwa RP, która w punkcie 1.1 podkreśla: stworzenie jak najlepszych warunków do wszechstronnego i stabilnego rozwoju społecznego i gospodarczego kraju, dobrobytu jego obywateli, a także zachowania dziedzictwa narodowego i rozwoju narodowej tożsamości.

Ochrona dziedzictwa narodowego…• Staje się strategicznym celem polityki bezpieczeństwa

narodowego oraz polityki Sojuszu Północnoatlantyckiego;• Kultura ma służyć umacnianiu oraz konsolidacji państwa, co

znajduje wyraz w Strategii Bezpieczeństwa RP: postępy w dziedzinie edukacji i kultury przyczyniają się do wzrostu zarówno obiektywnego bezpieczeństwa, jak i subiektywnego poczucia bezpieczeństwa (pkt. 3.1.1) Zaś potencjał gospodarczy, militarny, polityczny, demograficzny i kulturowy naszego kraju pozwala na realizację interesów bezpieczeństwa Polski przez działania narodowe lub połączenie działań samodzielnych z działaniami innych podmiotów międzynarodowych (pkt. 3.1.2)

Bezpieczeństwo języka polskiego

• Bardzo ważnym aspektem bezpieczeństwa kulturowego dla Polski jest wprowadzenie zakazu posługiwania się w obrocie prawnym na terytorium RP wyłącznie obcojęzycznymi określeniami – określenia takie dotyczą opisu towarów i usług, natomiast obcojęzyczne oferty i reklamy wprowadzane do obrotu prawnego, muszą mieć polską wersję językową. Za naruszenie przedstawionych postanowień grożą surowe kary i sankcje finansowe.

Inne elementy systemu bezpieczeństwa kulturowego RP

Ustawy i akty prawne niższego rzędu• Ustawa z 15 lutego 1962 o ochronie dóbr

kultury z późniejszymi wielokrotnymi zmianami (najważniejsza z 1990 nowelizacja ogólna oraz z 1996 dotycząca muzeów);

• Ustawa o języku polskim z 7 października 1999 roku – dotycząca ochrony naszego ojczystego języka oraz używania go w działalności publicznej oraz w akcie prawnym na terytorium RP

Inne elementy systemu bezpieczeństwa kulturowego RP

• Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (DzU z 20 stycznia 1997 r.

• Rozporządzenie Rady Ministrów z 23 kwietnia 1963 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków i centralnej ewidencji zabytków;

• Rozporządzenie ministra kultury i sztuki z 10 lipca 1963 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy przejmowaniu zabytków ruchomych na własność państwa;

• Rozporządzenie ministra kultury i sztuki z 30 czerwca 1965 r. w sprawie trybu zgłaszania wniosków oraz wydawania zaświadczeń i zezwoleń na wywóz dóbr kultury za granicę.

Ustawa o ochronie języka polskiego

Art. 3.1 precyzuje, że ochrona języka polskiego polega w szczególności na:

o dbaniu o poprawne używanie języka i doskonaleniu sprawności językowej jego użytkowników oraz na stwarzaniu warunków do właściwego rozwoju języka jako narzędzia międzyludzkiej komunikacji;

o przeciwdziałaniu jego wulgaryzacji;o szerzeniu wiedzy o nim i jego roli w kulturze;o upowszechnianiu szacunku dla regionalizmów i gwar,

a także przeciwdziałaniu ich zanikowi;o promocji języka polskiego w świecie;o wspieraniu nauczania języka polskiego w kraju i za granicą.

Inne dokumenty mówiące o bezpieczeństwie kulturowym

• Deklaracja Praw Człowieka z 1948 roku – jako gwarant ochrony praw człowieka, traktuje w art. 27 o prawie człowieka do uczestnictwa w życiu kulturalnym oraz o ochronie materialnych i moralnych korzyści z działalności artystycznej.

• Karta Praw Podstawowych UE – zbiór fundamentalnych praw człowieka.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

Art.271.Każdy człowiek ma prawo do swobodnego

uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie

nauki i korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw.

2. Każdy człowiek ma prawo do ochrony moralnych i materialnych korzyści wynikających z jakiejkolwiek

jego działalności naukowej, literackiej lub artystycznej.

Karta Praw Podstawowych UE

• Aspekty bezpieczeństwa kulturowego są podkreślone w preambule Karty Praw

Podstawowych UE:

Unia przyczynia się do ochrony i rozwoju tych wspólnych wartości, szanując przy

tym różnorodność kultur i tradycji narodów Europy, jak również tożsamość

narodową Państw Członkowskich.

Literatura

• Czaja R. „Bezpieczeństwo kulturowe Rzeczypospolitej Polskiej”, Warszawa.

• Czaja R. „Kulturowe czynniki bezpieczeństwa”, Warszawa

• Akty prawne: Konstytucja RP, Powszechna Deklaracja Człowieka, Karta Praw Podstawowych UE