I

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE ve DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI

BİG BANG TEORİSİ’NİN TEİSTİK DELİLLER AÇISINDAN DEĞERİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN HAZIRLAYAN

Prof. Dr. Recep KILIÇ Yunus KALKAN

A.Ü. İlahiyat Fakültesi A.Ü. Sosyal Bilimler

Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Enstitüsü

Başkanı 02912613

ANKARA-2005

II

T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN FELSEFESİ)

ANABİLİM DALI

BİG BANG TEORİSİ’NİN TEİSTİK DELİLLER AÇISINDAN DEĞERİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Tez Danışmanı:

Prof. Dr. Recep KILIÇ

Tez Jürisi Üyeleri:

Prof. Dr. Recep KILIÇ Prof. Dr. Kazım SARIKAVAK Doç. Dr. Sait REÇBER

Tez Sınav Tarihi: 30 / 09 / 2005

III

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ------------------------------------------------------------------------------------------------------VI

KISALTMALAR----------------------------------------------------------------------------------------------X

GİRİŞ------------------------------------------------------------------------------------------------------------1

BİG BANG ÖNCESİ EVREN TASAVVURU----------------------------------------------------------1

A. BİG BANG ÖNCESİ FELSEFE ve İNANÇ DÜNYASINDA EVREN TASAVVURU--4

1. Ateizm ve Materyalizmde Evren----------------------------------------------------------4

2. Tanrı ve Evrene Bilinemezci Yaklaşım--------------------------------------------------6

3. Tanrı Tanıyan Felsefe Sistemlerinde Evren---------------------------------------------7

a) Tanrı’nın Varlığını kabul Etmekle Birlikte maddenin Ezeli Olduğunu Kabul

Eden Görüş-----------------------------------------------------------------------------7

b) Tanrı ile Evreni Bir kabul Eden Görüş---------------------------------------------9

c) Tanrı’nın Varlığını ve Evrenin Tanrı Tarafından Yaratıldığını Kabul Eden

Görüş-----------------------------------------------------------------------------------13

B. BİG BANG ÖNCESİ BİLİM DÜNYASINDA EVREN TASAVVURU------------------14

1. Dünya merkezli Evren Anlayışı---------------------------------------------------------15

2. Güneş Merkezli Evren Anlayışı---------------------------------------------------------17

a) Nicholas Kopernikus----------------------------------------------------------------17

b) Johannes Kepler----------------------------------------------------------------------18

c) Galileo Galile-------------------------------------------------------------------------19

d) Isaac Newton--------------------------------------------------------------------------21

IV

I. BÖLÜM

BİG BANG’İN DOĞUŞU---------------------------------------------------------------------------------24

A. BİG BANG’İN BİLİMSEL AÇIDAN TEMELLENDİRİLMESİ---------------------------26

1. Newton ve Einstein’in Teorileri---------------------------------------------------------26

2. Genişleyen Evren Teorileri---------------------------------------------------------------28

a) Alexander Friedmann ve Georges Lemaitre-----------------------------------28

b) Hubble Kanunu--------------------------------------------------------------------31

3. Big Bang’ten Artakalan Kozmik Fon Radyasyonu-----------------------------------34

4. Termodinamiğin İkinci Yasası-----------------------------------------------------------36

5. İlk Üç Dakika-------------------------------------------------------------------------------37

B. BİG BANG ve DİĞER EVREN TEORİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI-------------42

1. Sabit Durum Modeli ----------------------------------------------------------------------42

2. Sonsuz Evrenler Teorisi ve Boşluk Dalgalanmaları Modeli ------------------------45

3. Açılır Kapanır /Döngüsel/ Dalgalanan Evren Modeli -------------------------------46

4. Kuantum Yerçekimi Modeli -------------------------------------------------------------48

II. BÖLÜM

BİG BANG’İN FELSEFİ SONUÇLARI---------------------------------------------------------------51

A. KOZMOLOJİK DELİLİN BİLİMSEL MUHTEVA KAZANMASI------------------------51

1. Teizmin Yoktan Yaratıcı Tanrı’sı ve Big Bang----------------------------------------54

a) Yaratılışın Anlamı------------------------------------------------------------------54

b) İmkan Delili ve İlk Neden----------------------------------------------------------57

V

c) Evrenin Genişlemesi ve İlk Neden-----------------------------------------------62

d) Etropi ve İlk Neden-----------------------------------------------------------------63

e) Olber Paradoksu ve Sonsuz Evren------------------------------------------------69

f) Hudüs Delili ve Big Bang----------------------------------------------------------70

2. Teizmde Evrenin Ezeliliği ----------------------------------------------------------------84

B. GAYE ve NİZAM DELİLİ AÇISINDAN BİG BANG----------------------------------------91

1. Patlamanın Nizamı-------------------------------------------------------------------------93

a) Patlamadaki Denge----------------------------------------------------------------93

b) Evrenin Genişlemesi ve Big Bang’teki Tasarım------------------------------97

2. Tabiat Kanunlarındaki Tasarım---------------------------------------------------------102

a) Elementlerdeki Tasarım----------------------------------------------------------103

b) Entropi ve Tasarım----------------------------------------------------------------107

SONUÇ------------------------------------------------------------------------------------------------------110

KAYNAKÇA-----------------------------------------------------------------------------------------------116

VI

ÖNSÖZ

Big Bang Teorisi teizmin kozmolojik öngörüsünü bilimsel açıdan temellendirmesiyle

kozmoloji bilimine yeni bir boyut ve anlayış kazandırmıştır. Bu teori 20. yüzyılın en büyük

kozmolojik olayı olmuştur. Big Bang’in ortaya koyduğu bu öngörü, teologların ve din

adamlarının yüzyıllardır kutsal metinlere dayanarak savundukları bir inançtı: Evrenin bir

yaratıcısı vardır, dolayısıyla evren başlangıçsız değildir. İşte bilimsel olarak asırlardır bir

muamma olarak kalan evrenin kökeni meselesi, özellikle son elli yıldır fizik bilimindeki çok

önemli gelişmeler sonucunda giz perdesini bir nebze olsun aralamıştır. 20. yüzyılın ilk

çeyreğinde büyük oranda modern fiziğin temelini oluşturan çok önemli iki teori öne sürüldü:

İzafiyet Teorisi ve Kuantum Teorisi. İzafiyet Teorisiyle zaman ve mekanın mutlak olmadığı,

aksine birbirine bağlı iki ayrı olgu olduğu tespit edildi. Kuantum fiziğiyle de maddeyi oluşturan

atomların en temel parçacıkları açıklanır hale geldi. Bu nedenle günümüz modern fiziğinin temel

yapıtaşını, kuantum fiziğinin oluşturduğunu söyleyebiliriz.

Bütün bunların yanı sıra kozmik evrenin araştırılması ve belli bir neticeye ulaşılması

sadece fizik biliminin yapacağı iş değildi. Bunun için birçok disiplinin ortak çalışması

gerekmekteydi. Bilim dünyasının açıklığa kavuşturulması en zor ve karışık meselesi sayılan

evrenin kökeni meselesi için gökyüzünü araştıran astronomlar, uzayın temel yapısına ilişkin

teoriler geliştiren matematikçiler, atomu oluşturan temel parçacıkların en temel yapısını ortaya

çıkarmak üzere kuantum düzeyinde deneyler tasarlayan fizikçiler, elementlerin kimyasal yapısını

inceleyen kimyagerler, hücrelerin yapısını inceleyen biyologlar, en sonunda bütün bu pozitif

bilimin sonuçlarından faydalanarak evren hakkında sorulması gereken en son soruları ve

cevapları araştıran bilim ve doğa felsefecileri bulunur. Bizim bu çalışmamız, ne bilimi yeniden

keşfetmeyi, ne de “tamam işte budur” dediğimiz evren hakkında son sözü söylemeyi amaçlıyor.

VII

Bu çalışma, bilimsel teşebbüslerle dinin öğretileri arasındaki ilişkiye dair görüşlerin, bir arada

değerlendirildiği bir çalışmadır. Çalışmamızdaki ilk amacımız bugünün bilimsel verileriyle elde

edilebilir kozmolojik gerçeğe ulaşabilmektir. İkincisi, elde edilen bilimsel verilerin felsefenin

teistik delilleri için ne değer kattığını ortaya koymaktır. Konu evren (kozmos=düzen) ve

evrenbilim (kozmoloji) olunca öncelikli olarak Big Bang Teorisi’nin teizmin Kozmolojik

Delili’ne ne gibi bilimsel ve felsefi katkıda bulunduğunu ortaya koymaya çalışacağız.

Çalışmamızda özellikle Big Bang Teorisi’nin oluşumunda en önemli bilimsel delil olan “evrenin

genişlemesi”, “evrensel kozmik arka alan fon radyasyonu” ve “termodinamiğin ikinci yasası”

üzerinde duracağız. Bunun yanında evrenin varolan düzeninden yola çıkarak Big Bang’in “Gaye

ve Nizam Delili” açısından ortaya çıkardığı felsefi sonuçları değerlendirmeye çalışacağız.

Evren ve onun doğası ilkçağlardan beri insanların daima ilgisini çekmiştir. Evren

nereden çıktı, nasıl meydana geldi, her zaman var mıydı, bir sonu olacak mı şeklinde birtakım

gizem dolu sorular insanların zihnini hep meşgul etmiştir. Bu nedenle her çağda yeni düşünceler,

farklı inanışlar ortaya çıkmıştır. Ancak Big Bang Teorisi’nin temellerini oluşturan Newton’un

yerçekimi yasası, Einstein’in İzafiyet Teorisi ve genel anlamda kuantum fiziğinin gelişimiyle

birlikte bu sorulara bilimsel boyut getirilmiştir. Mesela maddeyi oluşturan atomların en temel

yapısı nedir, atomlar nelerden müteşekkildir, atomu oluşturan parçacıklar nerden gelmiştir?

şeklinde evreni meydana getiren atom parçacıklarının ilk hali sorgulanmaya başlanmıştır. Ya da

cisimleri yeryüzünde ayakta tutan yerçekiminin nedeninin, canlılara hayat kaynağı olan güneş

ışığının düzeninin nereden geldiği şeklindeki sorular, temelde ilkçağlardan bu yana evren nasıl

başlamıştır ve nasıl oluşmuştur, onun ilk nedeni nedir gibi sorularla bağlantılıdır. Çünkü ilk

soruların cevabı yeni soruları beraberinde getirir ve nihayetinde bir ilk neden sorusuna dayanır.

Bu ilk neden ise herhangi bir bilimsel disiplinle açıklanamadığı için hep metafizik alandaki “İlk

Neden”de (Tanrı) kendini bulmuştur.

VIII

Çalışmamızın giriş bölümünde Big Bang öncesindeki evren anlayışını ele aldık. Girişin

birinci kısmında Big Bang öncesi felsefe ve inanç dünyasındaki evren anlayışını ortaya koymaya

çalıştık. Böylece filozofların felsefi inanç ve anlayışlarının evren hakkındaki düşüncelerini nasıl

etkilediğini, Big Bang’le birlikte oluşan evren tasavvuruyla ne gibi farklılıkların ve benzerliklerin

olduğunu görme fırsatı yakalamayı amaçladık. İkinci kısımda ise, Big Bang öncesi bilim

dünyasının evren hakkında ileri sürülen görüşlerine yer verdik. Bu sayede ise, Big Bang öncesi

oluşan bilimsel gelişmelerin Big Bang Teorisinin oluşum sürecine ne gibi katkıda bulunduğunu

görmeye çalıştık.

Birinci bölümde Big Bang Teorisi’nin ortaya çıkışına neden olan keşifler, gözlemler,

deneyler ve fizik yasaları gibi bilimsel bulguları, teker teker ele almaya çalışacağız. Böylece

bilimsel alandaki bu gelişmelerin Big Bang Teorisi’nin doğruluğu hakkında birer delil niteliği

taşıyıp taşımadığını ortaya koyacağız. Bölümün ikinci kısmında ise, evrenin başlangıcı hakkında

oluşturulan diğer evren teorilerini ele alıp, Big Bang Teorisi’nin bilimsel temeli olan deliller

çerçevesinde değerlendireceğiz.

İkinci bölüm çalışmamızın esas konusunu oluşturmaktadır. İkinci Bölümün ilk kısmında

evrenin başlangıcı hakkında ileri sürülen bilimsel verilerle Kozmolojik Delilin Tanrı’nın

varlığına ilişkin ortaya koyduğu mantıksal çıkarımı bir arada değerlendirmeye çalışacağız.

Delilin anahtar önermesi olan “evrenin bir başlangıcı vardır” önermesini Big Bang’in felsefi

sonuçlarıyla değerlendirmeye çalışacağız. Başlangıcın bilimsel olarak ispatı, şüphesiz ki

kozmolojik delilin inandırıcılığını ve geçerliliğini artıracaktır. Bu nedenle Big Bang’in delile

kattığı değer oldukça önemli olacaktır. Bölümün ikinci kısmında ise Big Bang’i Gaye ve Nizam

delili açısından değerlendirmeye çalışacağız. Evrende varolan olağanüstü düzenlilikten hareketle

Big Bang’le gelen düzenin nasıl oluştuğunu ele almaya çalışacağız.

IX

Sonuçta bütün bir evreni açıklamak için Tanrı’nın varlığının neden gerekli olduğunu

teistik deliller çerçevesinde bilimsel ve felsefi açıdan ortaya koymaya çalışacağız.

Son olarak bende gerçekten heyecan uyandıran böyle bir konu üzerinde çalışma fırsatı

veren, her durumda yardım ve desteğini esirgemeyen saygıdeğer hocam Prof. Dr. Recep Kılıç’a

sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

X

KISALTMALAR

A.Ü.İ.F. : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

a.g.e. : Adı geçen eser

a.g.m. : Adı geçen makale

Bkz. : Bakınız

çev. : Çeviren

ed. : Editör

İ.İ.F.V. : İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı

M.E.B : Milli Eğitim Bakanlığı

M.Ü.İ.F.V. : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı

s. : Sayfa

T.D.V. : Türkiye Diyanet Vakfı

vd. : Ve devamı

vs. : Ve saire

yay. : Yayınları

1

GİRİŞ

BİG BANG ÖNCESİ EVREN TASAVVURU

Felsefe tarihi boyunca tartışılan ve üzerinde büyük çekişmelerin meydana geldiği

en önemli meselelerden biri de, Tanrı’nın varlığı meselesidir. Felsefenin yanında bilim, bu

konuda neler söylemektedir? Big Bang gerçekten bu konuya çözüm olabilmiş midir? Big

Bang teizm ve ateizm açısından ne değer ifade etmektedir? Big Bang’i kabul etmek, aynı

zamanda Tanrı’nın varlığını ve yoktan yaratıcılığını kabul etmek midir? Yoksa Stephen

Hawking’in dediği gibi Bing Bang’i kabul etmek, Tanrı’nın evreni bir anda yarattığı1

anlamı taşımaz mı? Evren yoktan yaratıldıysa, evren yaratılmadan önce zaman var mıydı?

Zaman evrenin yaratılışıyla beraber mi başladı? Bu ve buna benzer sorulabilecek soruları

felsefi bakış açımızla ve bilimsel veriler ışığında ele almaya ve cevap aramaya çalışarak

evren hakkında zihnimizdeki bazı soru işaretlerini en aza indirmiş olacağımıza inanıyorum.

Big Bang Teorisinin üzerinde çalışarak ortaya koyacağımız tez, aslında evrenin

başlangıcının tespitinin bize Tanrı’nın varlığıyla ilgili kozmolojik bir delil sunup

sunmayacağının da bir cevabı olacaktır. Gerçekten bilimsel anlamda evrenin ve zamanın

bir başlangıcının kesin olarak ortaya konması ve bunun matematik kesinlik gibi bilim

dünyasında yerini alması oldukça zor görünmektedir. Evrenin başlangıcını belirleyen en

kabule şayan teori olarak gözüken Big Bang teorisine bile bir çok bilim adamı karşı

çıkmıştır. Yüzyıllar boyunca evren hakkında çok şey söylenmiş, araştırmalar, incelemeler

yapılmıştır. Evrenin başlangıcı hakkında ileri sürülen görüşlerin üç ana çerçevede

toplandığını görüyoruz:

1) Felsefi görüş

2) Dini görüş

1 Stephen Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, (çev: Sabit Say, Murat Uraz), Milliyet yay., 1989, s.218.

2

3) Bilimsel görüş

Bilimsel delillere dayanmayan, tamamen düşünürlerin kendi metafizik anlayışları

çerçevesinde ileri sürülen görüşler, birinci guruba dahil edilebilir. Sadece felsefi

anlayışlarıyla ortaya konulan düşünceler, Bing Bang’in aleyhinde olduğu gibi onu

destekleyen görüşler de vardır. Bunun en güzel örneğini ünlü astronom ve düşünür Arthur

Eddington’un “evrenin birdenbire başladığı düşüncesi bana felsefi olarak itici

gelmektedir”2 sözünde görmekteyiz. Materyalist düşüncenin temsilcileri ve savunucuları

ellerinde ciddi bir delil olmadığı için genelde bu yolu seçmişler ve bunu bilimin bir

gerçeğiymiş gibi sunmaya çalışmışlardır. Aslında bu kişiler tamamen materyalist

felsefelerinin bir neticesi olarak bu görüşü savunmaya çalışmışlardır. Ateist felsefenin

temelinde Tanrı’nın asla varolmadığı düşüncesi olduğu için kendi felsefelerinin aleyhinde

gelişen bütün bilimsel delilleri reddetmişlerdir.

Evrenin yaratılışı hususunda dini akidelerin etkin olduğu görüşte ise, asıl olan

Tanrı’nın kendilerine bildirilen buyruğudur. Özellikle metafizik konularında asıl ve gerçek

olan dinin getirdiği öğretilerdir. Tek tanrılı dinlerde yaratıcının varlığı mutlaktır. Evreni

yoktan yaratan ‘En Yetkin Varlık’ inancı tek tanrılı dinlerin en temel inancıdır. Bu aslında

teizm için tamamen bir iman meselesi sayılabilir. Bu temel inanç fideizmi3 çağrıştırıyor

gibi görünse de, elde edilen bilimsel deliller ve akli muhakeme de teizm için oldukça

önemlidir. Tabi ki burada katı fideist anlayışı içerisinde olanları ayırmak gerekir. Katı

fideistlere göre, bilimin görüşü ne olursa olsun, iman bu verilerin dışında tutulmalıdır. Bu

anlayışa göre, hiçbir bilimsel araştırmaya ihtiyaç duyulmaksızın iman edilmesi gereken

konulara iman etmek zorunludur. Bu yüzden kendi görüşlerinin lehine de olsa böyle bir

2 S. Jaki, Cosmos and Creator, Regnery Gateway, Chicago, 1980, s.54. 3 Fideizm (İmancılık): Bilgiyi imana, ilahi vahye olan inanca dayandıran felsefi tutum. Buna göre akıl bize eşyanın hakiki mahiyetini öğretemez; onun yapacağı ancak zahiri görünüşleri taksim ve tasniften ibarettir. Bu anlayış aklın rolünü sınırladığı için rasyonalizmin zıddı olmaktadır. ( Bkz. Süleyman Hayri Bolay, Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlüğü, Akçağ yay., Ankara, 1996, s.190-191).

3

araştırma gereksizdir. Onlara göre metafizik konularında asıl olan imandır. Bunun yanı sıra

çok tanrılı dinlerde ve bazı batıl inanışlarda evrenin yaratılmış olduğu fikri yok sayılır.4

Onlar da kendi inanışları gereği maddenin ezeli olduğu fikrini benimsemişler ve bunu

dinlerinin kendilerine sunduğu bir gerçek olarak kabul etmişlerdir.

Evren hakkında son görüş ise bilim dünyasının görüşüdür. Özellikle 19. yüzyıldan

itibaren bilimde elde edilen ilerlemeler, evrenin yapısı hakkında daha belirgin bilimsel

görüşlerin oluşmasını sağlıyordu. Yapılan araştırmalar ve incelemeler sonucu elde edilen

bilimsel bulgular, bilim dünyasının bu konudaki görüşünün ne olduğu hususunu da,

ihtilaflar olmasına rağmen, bir noktada toplamaya başlamıştı. Bilim dünyasının yaptığı

gözlemler, bu konuda felsefi ve dini görüşleri olan düşünürleri de etkilemiştir.

4 Bkz. Günay Tümer, Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, Ocak yay., Ankara 1997, s. 75, 100, 108, 191.

4

A. BİG BANG ÖNCESİ FELSEFE ve İNANÇ DÜNYASINDA EVREN

TASAVVURU

Big Bang’ten önce Tanrı’nın varlığı göz önüne alınarak evren hakkındaki görüşleri üç

ana gruba ayırabiliriz:

1) Ateizm ve Materyalizmde Evren: Tanrı’nın varlığını inkar eden ve maddenin,

dolayısıyla da evrenin ezeliliğini kabul eden görüş

2) Tanrı’nın varlığı ve evrenin yapısı hakkında bilinemezci tavır içinde

olanların görüşü: Agnostisizm

3) Tanrı Tanıyan Felsefe sistemlerinde Evren: Tanrı tanıyan felsefe sistemlerini de

üç ana grupta inceleyebiliriz

a) Tanrı’nın varlığını kabul eden, ancak Tanrıyla birlikte maddenin ezeliliğini de

kabul eden görüş

b) Tanrı ile evreni bir kabul eden görüş

c) Tanrı’nın varlığını ve evrenin Tanrı tarafından yaratılmış olduğunu kabul eden

görüş

1) Ateizm ve Materyalizmde Evren (Tanrı’nın varlığını inkar eden ve maddenin

ezeliliğini kabul eden felsefi düşünce):

Materyalist felsefenin temelini, sadece maddenin gerçek olduğu ve onun dışında

hiçbir şeyin gerçek olmadığı fikri oluşturmaktadır. Materyalizme göre madde

yaratılmamıştır. O kendinden varlığını sürdürmektedir. Evrenin tek yapı taşı da maddedir.

Bu nedenle evren de yaratılmamıştır ve ezelden ebede sonsuzluk içindedir. Maddenin

ezeliliği fikri esasen kozmolojik delilin geçersizliğini göstermek için ortaya atılmıştır.5

Tanrı fikrini ortadan kaldırmaya çalışmak, evrenin varoluşunda Tanrı diye bir varlığın

5 Mehmet S. Aydın, Din Felsefesi, İzmir İ. F. V. Yay., İzmir 2001, s.217.

5

etkinliğinin olmadığını ortaya koymak, materyalizmin ve ateizmin temel amacını teşkil

etmiştir.

Kozmolojik açıdan Tanrı’nın var olmadığını ve evrenin yapı taşı olan maddenin

ezelden beri var olduğunu iddia eden Materyalist felsefenin temsilcileri bilimi kutsama

yoluna girmişlerdir. Ancak bilimin onların aleyhlerine işlemesi ise, kutsadıkları bilimle

karşı karşıya gelmelerine neden olmuştur. Bu süreç ise Big Bang’in ortaya çıkmasıyla

başlamıştır. Tanrı’yı yok sayan materyalistlerin sonsuz evren fikrini, onların kutsadıkları

bilimle, bilimin evren hakkında elde ettiği verilerle değerlendirmeye çalışacağız.

Genel olarak materyalistlerin ve ateistlerin kozmolojik açıdan Tanrı’yı inkar

etmelerini iki şekilde değerlendirebiliriz. Birincisi, ateistler, kendi felsefelerini

temellendirmek için veya bir dayanak olarak tutunmak için materyalizme

yönelmektedirler. Yani evrenin ezelden beri varolduğu ve dolayısıyla da bir yaratıcının

olmadığı fikrini bilimsel bir temele oturtmak istemektedirler. Dolayısıyla da Mehmet

Aydın’ın dediği gibi “kozmolojik delilin ve belli bir yere kadar da teleolojik delilin

geçersizliğini göstermeye çalışarak”6 teizmin sunduğu delilleri çürütmeyi amaçlamışlardır.

İkincisi ise, materyalistler baştan itibaren maddenin ezeli olduğunu kabul edip, evrenin de

bu maddelerin devinimleri sonucu ve mekanik yasalara uygun olarak meydana geldiğini

iddia etmektedirler. Bu nedenle evreni de sonsuz kabul etmişlerdir. Materyalistlerin bu

inançlarından çıkarttıkları sonuca göre Tanrı yoktur. Sonuç olarak birincisinde kozmolojik

açıdan Tanrı’yı inkar eden ateistler, evrenin ezelden beri varolduğunu kabul ederek zorunlu

bir şekilde ateizmle birlikte materyalist felsefenin de savunucusu olmuşlardır. Maddenin ve

evrenin ezeliliği fikri ateizm için vazgeçilmez bir tezdir. Çünkü evrenin bir başlangıcı

olması, onun bir yaratıcı tarafından yaratılması anlamını taşımaktadır. İkincisinde ise

6 Aydın, a.g.e., s.217.

6

materyalistler, katı materyalizmin vardığı mantıksal çıkarım sonucu bir yaratıcının

varlığını reddederek ateizme kaymışlardır.

2) Tanrı ve Evren hakkındaki agnostik tavır:

Agnostisizm (Bilinemezcilik), “İlk sebep”, “sonsuz”, “eşya ve olayların son gayesi”

gibi metafizik problemleri insan zihninin hiçbir zaman bilip çözemeyeceğini, kısaca

metafiziğe bilinemez diyenlerin görüşüdür.7

Agnostizm, kesin ve mutlak bilginin imkansızlığını savunan felsefi bir düşünce

sistemidir. Bu anlayışa göre evrenin ezeli olup olamayacağı ve Tanrı’nın varolup olmadığı

konusunda hiçbir şey söylenemez. Agnostikliğin kökeni Eski Yunan’a dayanır. Kesin ve

mutlak bilginin imkansızlığını savunan Protagoras (M.Ö. 482-411) ve Gorgias (M.Ö.

yaklaşık olarak 483-375), bilinemezciliği felsefi olarak ilk savunan sofist filozoflar

arasındadır. Ortaçağ felsefesinde de “olumsuzlamacı tanrıbilim” ile kendini gösteren

bilinemezciliğin bir terim olarak tarihi ise, oldukça yenidir(1869). İlk kez Yeni İngiliz

felsefesinin önde gelen düşünürü Thomas Henry Huxley tarafından felsefe literatürüne

katılan bilinemezcilik, “sonsuz, ilk sebepler, cevher, eşya ve olayların son gayesi gibi

metafizik hakikatleri insan zihninin asla bilemeyeceğini ileri süren ve böylece metafiziğe

bilinemez diyen sistemlerin adıdır. Bu anlayış görünüşler aleminin ilk ve son sebeplerinin

akıl için daima meçhul kalacağını iddia eder. Böyle olunca da agnostisizm objektif bir

bilginin ve metafiziğin imkansızlığını kabul etmiş olur.”8

Big Bang, ortaya atılan kozmik bilinemezciliği bilimsel deliller ışığıyla bilinir hale

getirmede 20. yüzyılda en büyük atağını yapmıştır. Bizim de yapmak istediğimiz şey,

evren ve Tanrı’nın varlığı hususunda varolan bilinemezciliği, özellikle 20. yüzyılın ikinci

7 Taylan, a.g.e., s.145. 8 Süleyman Hayri Bolay, Felsefi Doktrinler Sözlüğü, Akçağ yay., Ankara, 19996, s.45-46.

7

yarısında bilimin insanlığa sunduğu evren bilgisi sayesinde nasıl bilinebilir hale

getirildiğini göstermeye çalışmaktır.

Ateizmin Tanrı tanımaz evren görüşü ve materyalizmin sonsuz evren fikriyle beraber

kozmik agnostizmin bilinemezci evren ve Tanrı fikrini de, objektif bilimin verileriyle ve

Big Bang’in ışığında ele alacağız. Şunu biliyoruz ki, bazı şeylerin şu anda kesin olarak

bilinmeyişi asla bilinemeyeceği veya bilinemeyen şeyin yok olduğu anlamını taşımaz.

3) Tanrı Tanıyan Felsefe Sistemlerinde Evren

a) Tanrı’nın varlığını kabul etmekle birlikte maddenin ezeli olduğunu kabul

eden görüş:

Materyalist felsefenin diğer bir yönünü oluşturan bu düşüncede, ne maddenin

ezeliliğinden vazgeçilmiş ve ne de Tanrı’nın varlığı inkar edilmiştir.

Evrenin ezeliliği fikrini öncelikle Aristo’da belirgin olduğunu görmekteyiz. Ona

göre, evrenin en dışında, sonsuz ve mutlak hareketleriyle Tanrı’ya en çok yaklaşan sabit

yıldızlar göğü vardır. İlk Gök’ün (Sabit yıldızlar küresi) ezeli ve ebedi olması zorunludur.9

Yıldızlar evrenin tanrıları olarak nitelendirilmiştir.10 Aristo’ya göre varolan, form kazanmış

maddedir. Maddenin form kazanmamış hali ise ‘salt madde’ ( prote hyle) dir. Bu

maddenin ilk halidir. “Nesnelerin düzeni, maddenin en aşağı biçimlerinden en yüksek

formlarına kadar aralıksız yükselen bir dizidir. Form daha yüksek bir form karşısında

maddedir, bu daha yüksek form da kendisinden daha yükseği karşısında yine maddedir; bu

da böylece sonsuza kadar gider.”11 Aristo’ya göre ilk madde ezelidir. O bütün formların

başlangıcıdır. Ancak bu başlangıç kendi kendine olamayacağı için, “kendisi salt form olan,

kendisi artık hareket etmeyen ama bütün hareketlerin ilk nedeni olan bir ilkeyi kabul etmek 9 Aristoteles, Metafizik, (çev: Ahmet Arslan), Sosyal yay., İstanbul, 1996, s.503./ XII. Kitap, 7. Bölüm, 1072a, 20-25. 10 Hüsamettin Erdem, a.g.e., s.264. 11 Gökberk, a.g.e., s.75.

8

gerekir. Bu ilkeye de Aristoteles ‘ilk hareket ettirici’ demektedir.12 Aristo’nun evren

anlayışı da ezeli ‘salt madde’ ve ‘İlk Hareket Ettirici’ fikrine dayanmaktadır. Dolayısıyla

ilk yapı taşı ‘salt madde’ olan evren de ezelidir. Kısacası ona göre Tanrı yoktan yaratıcı

değil, formsuz maddeyi heyuladan form kazanmış bir varlık haline getirendir. Bu düşünce

onun kesin bir şekilde Tanrı’nın varlığına ve aynı zamanda evrenin ezeli olduğuna

inandığını göstermektedir. Klasik teizmin aksine Tanrı’nın yoktan yaratıcılığını reddeden

bu düşünce, daha sonraları bir çok filozof ve bilim adamı tarafından da savunulmuştur.

Aristo felsefesinden etkilenen Farabi ve İbn-i Sina gibi İslam filozofları da evrenin

yaratılışı hakkında başlangıç tanımayan kozmik düşünce sistemi oluşturmuşlardır. Farabi,

İbn-i Sina, Muhammed İkbal gibi İslam filozofları teist olmalarına karşılık, onların klasik

teizmin aksine bir anlayış benimseyebilmişlerdir. Ancak onların bu fikirleri, tamamen

Aristo felsefesinin kopyası değildir. İbn-i Sina bu konuda “iman ile felsefeyi birleştirme

çabası içerisindedir.”13 Farabi ve İbm-i Sina yoktan yaratma ile ezeliliği birleştirmeye

çalışarak14 farklı bir Tanrı-evren ilişkisini ortaya koymuşlardır. İbn-i Sina sisteminde,

alem, ilk sebep ve sebeplerin sebebi olan Allah’tan yayılır. Onun sudur teorisine göre her

şey Allah’tan çıkar. Bu yönüyle İbn Sina alemin sonradan yaratıldığını söylerken, diğer

yönden Allah için bir değişiklik ve yenilik olamayacağını ifade ederek evrenin ezeli

olduğunu kabul eder. İbn Sina alemin ezeliliğini imkanın ezeliliğiyle açıklamaktadır. Ona

göre “her yaratılmış mümkün olarak ele alındığı zaman, varolma imkanı varoluştan önce

gelir.”15 Buna göre alem de varlığından önce mümkün durumda olduğundan, imkanın

ezeliliği onu da ezeli kılmaktadır. Dolaysıyla onun anlayışında alem Allah’la beraber

daima vardı. O bir yandan alemin Allah’tan önce varolamayacağını, diğer yönden Allah’ın

alemden önce var olamayacağını kabul etmektedir. İlk bakışta açık bir çelişki gibi görünen 12 Aristoteles, Metafizik, s.506./ XII, 7, 1072b, 10. 13 Hayrani Altıntaş, İbn Sina Metafiziği, A.Ü. İ.F. yay., Ankara, 1992, s.106. 14 Atay, Farabi ve İbn-i Sina’ya göre Yaratma, s.153. 15 Altıntaş, a.g.e., s.82.

9

bu durumu İbn Sina şu şekilde açıklamaktadır: “ Allah alemden zaman itibariyle değil,

fakat, tıpkı sebebin sonucundan önce olduğu gibi, öz ve sıra önceliği itibariyle öncedir.”16

b) Tanrı ile evreni bir kabul eden görüş:

Alemin ve Tanrı’nın ezeli olduğu fikri, panteizm (tüm tanrıcılık) felsefesinde farklı

şekilde kendini göstermektedir. Panteizmde Tanrı ve evren ayrı varlıklar değildir. Tanrı

aşkın bir varlık değil, aksine alemle bir olan içkin bir varlıktır. “Tanrı evrenin kendisidir.

Tanrı her şeydedir, her şeydir.”17 Buna göre Tanrı ezeli olduğu için, Tanrı’dan ayrı bir

varlık olmayan evren de ezelidir. “Tanrı her şeydir ve her şey Tanrı’dır” ilkesiyle, Tanrı-

alem birliğini savunan John Scottus (ö. 877) ve “iki sonsuz olamaz” düşüncesiyle, Tanrı-

alem özdeşliğini savunan Giordana Bruno (ö. 1600) ve panteizm felsefesiyle özdeşleşmiş

olan 17. yüzyılın ünlü filozofu Spinoza (1632-1677) panteizmin önemli

savunucularındandır. 18

İlkçağ filozofların çoğunun evreni ve ilk maddeyi açıklarken panteist bir evren

anlayışı içerisinde olmuşlardır. Her şeyin ondan meydana geldiği ilk nedeni veya ilkesel

nedeni ortaya koyarken, bunu indirgemeci bir anlayış içerisinde maddi varlıklarla

açıklamaya çalıştıklarını görüyoruz. Maddi olan şeye (su, toprak, hava, ateş gibi) tanrısal

nitelik kazandırmışlardır. Tanrısal olan ana ilkedir. Ana ilke ise, ana madde ile açıklandığı

için maddeye canlılık ve yaratıcılık izafe edilmiştir. Aristoteles’e göre “ilk filozofların

çoğu, her şeyin ilkeleri olarak yalnızca maddi yapıdaki ilkeleri göz önüne almaktaydılar.

Onlara göre her şeyin kendisinden meydan geldiği, kendisinden doğup yine kendisine

döndüğü bir şey vardır.”19

Aristoteles’in belirttiğine göre, Batı felsefesinin babası sayılan, Yunanlılar arasında

çok yönlü bir bilim adamı olarak tanınan, ilk Matematikçi, İlk Astronom, İlk Fizikçi olarak 16 Altıntaş, a.g.e., s.82. 17 Taylan, a.g.e., s.272. 18 Taylan, a.g.e., s.274. 19 Aristoteles, Metafizik, s.90/ I, 3, 983b, 5.

10

gösterilen Thales (M.Ö. 625-545),. her şeyin menşeinin, ana maddesinin ve nedeninin

(ilkenin) “Su” olduğunu söylemektedir20 ve her şeyin sudan meydana gelip, yine suya

döneceğini, her şeyin terkibinde bu ilkenin bulunduğunu, diğer cisimlerin bu suyun şekil

değiştirmesinden meydana geldiğinin belirtir.

Thales, kendisi meydana gelmemiş ve yok olmayacak olan bir şeyi, her şeyin ilk

sebebi, ilkesi, arkhesi kabul etmekle, o şeyin aynı zamanda, kendi kendisiyle aynı kalan,

baki, ebedi bir varlık olduğunu da kabul etmektedir. Ancak bu ilke maddi karakterli olan

‘Su’dur. Her şey bu sudan meydana geldiği için de ondan kurulmuştur.21

Anaximandros, fiziksel bir evrenin, sadece gözlem ve akılcı bir düşünceye

dayanarak meydana geliş hikayesini ilk tasarlayan, dünyamızın planlı bir şekilde bir yasaya

göre düzenlenmiş bir bütün olduğunu ilk kez fark edendir.

Anaximandros’a göre, her şeyin başlangıcında her zaman genç, diri, canlı, ezeli ve

ebedi olarak hareketli, bitip tükenmek bilmeyen hudutsuz bir şey (Apeiron) bulunur. Her

şeyin kendisinden çıktığı asli madde, hiçbir zaman muşahhas ve muayyen bir şey

sayılmamalıdır. Onun temel özelliği Sonsuzluk ve snırsızlıktır.22 Ona göre, ana maddenin

sınırsız olması gerekir. Çünkü her belli ve belirli olan şey, aynı zamanda sonlu ve sınırlı

olan şey demektir. Sonlu ve sınırlı olan şey ise sonradandır; yani yaratılmıştır. Halbuki

Aperion’un kendisi yaratıcıdır.23

Anaximandros’un burada üzerinde düşünmemiz gereken asıl önemi, bütün olup

bitenleri, evreni ve orada hakim olan süreci ilk defa evrensel bir kanunla ele alıp o kanun

doğrultusunda insan düşüncesine konu etmesinde ortaya çıkar.24

20 Aristoteles, a.g.e., s.91./ I, 3, 983b, 20. 21 Erdem, a.g.e., s.80 22 Aristoteles, Metafizik, s.93./ I, 3, 984a, 15. 23 Erdem, a.g.e., s.83. 24 Erdem, a.g.e., s.85.

11

Anaximenes, Thaes ve Anaximandros’un düşüncelerini toplayıp uzlaştırarak fizik

ağırlıklı bir varlık açıklaması yapmaya çalışmıştır. O, havayı suyun önüne yerleştirmekte

ve onun basit cisimler içinde en ilkel olduğunu söylemektedir.25 Anaximenes’e göre Hava,

yoğunlaşma ve gevşemesi ile çeşitli nesnelere dönüşür; genişlemesi ve gevşemesiyle ateş

olur, yoğunlaşmasıyla rüzgarlar, bulutlar meydana gelir; bulutlardan su, sudan toprak ve

yüksek bir yoğunlaşma derecesinde de taşlar meydana gelir. Bütün varolanlar ana madde

olan Hava’dan kurulmuşlardır ve her şey, ana maddenin değişime uğramasıyla

oluşmuştur.26

Heraklitos’a göre evrenin ana maddesi ateştir. Ateş bütün varolanların ilk gerçek

temelidir. Heraklitos diğer miletli filozoflar gibi evrenin temelini bir maddeye bağlamıştır.

Heraklitos’u diğer Miletli filozoflardan ayıran yönü ise ana maddenin özelliğinde yatar.

Kendisinden önceki tabiat filozofları ana maddeyi kalıcı, kendi kendisiyle özdeş bir şey,

doğanın değişmeyen tözü saymışlardır. Onlar için bu kalıcı töz, doğada en temelli, en

önemli olandır. Bu değişmeyip kalan özdür. Buna karşılık Herakleitos, evrenin boyuna

akan bir süreç olduğu belirtir. Ona göre evren başı sonu olmayan bir değişmedir. Hiç

durmayan bu değişme içinde kalan, sürüp giden hiçbir şey yoktur.27

Genel olarak antikçağda evrene dair ileri sürülen görüşlerin ortak özelliği, ilk

madde (arkhe)’nin ne olduğu üzerinedir. Evrene dair görüşler, yine evrende varolan yaşam

kaynaklarıyla açıklanmaya çalışılmıştır. Doğayı tanrısallaştıran bu görüşlerde panteizmin

ilk adımını oluşturmaktadır. Diğer taraftan Antikçağ yunan filozoflarının evrene ve

Tanrı’ya bakışlarının genelde dini anlayıştan uzak olduklarını söyleyebiliriz.

Evrene dair sistematik açıklamaların ancak Platon ve Aristo dönemiyle başladığını

görüyoruz. Ancak bu dönemde de yapılan kozmolojik açıklamalar, bilimsel bulgular ve

25 Aristoteles, Metafizik, s.92./ I, 3, 984a, 5. 26 Gökberk, a.g.e., s.23; Erdem, a.g.e., s.88; Russell, a.g.e., s.149. 27 Gökberk, a.g.e., s.24.

12

deneylerden neredeyse tamamen uzaktır. Evrenle ilgili deneysel ve gözlemsel süreç, ancak

16. yüzyılda Kepler’le başladı, Galile ve Newton’la devam etti.

Tanrı-Evren ilişkisine farklı bir bakış açısını Pan-enteizmde görmekteyiz. Bu görüşte

teizmin aşkın Tanrı’sı ile Panteizmin içkin Tanrısı bir aradadır.

Pan-enteizmin temel kavramlarının süreç ve çift kutupluluk28 kavramları ile Teizmin

temel kavramlarının bir toplamından ibaret olduğunu söyleyebiliriz.29 Pan-enteizm, Tanrı

ile alemi birleştirmeden veya özdeşleştirmeden, Tanrı’nın aşkınlığını da içkinliğini de

kabul eden bir anlayıştır. Bu görüş Panteizmde olduğu gibi alemle Tanrı’yı aynı

görmemekle birlikte, ilahi cevher alemi ihata etmiş ve alem o cevherde içkindir. Yani her

şey Tanrı’da mevcuttur ama bu, alemin tümü uluhiyeti oluşturuyor demek değildir.30 Bu

anlayışa göre, Tanrı ve alem ayrı varlıklar olmakla birlikte, alem Tanrıyla birlikte ezeli

olarak vardı. Süreç felsefesinin en güçlü savunucularından olan Alfred North Whitehead

(1861-1947), Tanrı-alem ilişkisinde pan-enteist düşüncenin kendisinde belirgin olarak

gördüğümüz düşünürdür. Whitehead’a göre Tanrı yaratıcı bir Tanrı değildir. Yaratma onun

felsefesinde yoktur. Ona göre Tanrı evrenden önce değil, evrenle beraberdir. “Tanrı bütün

yaratmadan önce değil, bütün yaratma iledir.”31 Evreni Tanrıyla birlikte varolduğunu

savunan bu anlayış da klasik teizmin Tanrı-alem ilişkisindeki görüşe karşı olan bir

anlayıştır.

Tezimizin ana konusu olan ve daha sonraki bölümlerde geniş bir şekilde ele

alacağımız Big Bang teorisinin bize sunduğu bilimsel deliller ışığında Big Bang’in Tanrı-

evren ilişkisine nasıl baktığının ve Big Bang’in ve diğer felsefe sistemlerinin bu konuda

vardığı sonuçları inceleyerek teizm açısından felsefi bir değerlendirmesini yapacağız.

28 Çift kutupluluk: Tanrı’nın bir yönüyle içkin, diğer yönüyle de aşkın olma durumu. 29 Taylan, a.g.e., s.281. 30 Taylan, a.g.e., s.284. 31 Mevlüt Albayrak, Tanrı ve Süreç, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2001, s.112.

13

c) Tanrı’nın varlığını ve evrenin Tanrı tarafından yoktan yaratıldığını kabul

eden görüş:

Tanrı evreni belli bir anda yoktan yaratmıştır. Evren ezeli ve ebedi değildir. Ezeli

ve ebedi olan sadece Tanrı’dır. O evreni belli bir amaca göre yaratmış ve tasarlamıştır. Bu

görüşler klasik teizmin yani ilahi vahye dayalı tek tanrılı dinlerin ortak görüşleridir.

Müslümanlık, Hıristiyanlık ve Yahudiliğin ortak inançları olan bu görüşlerin kaynağı ise

kutsal kitaplarıdır.

Tanrı’nın varlığıyla ilgili olarak ortaya konulan kozmolojik delil, teizm açısından

oldukça önemli yer tutar. Evrenin yapısından yola çıkarak ortaya konulan kozmolojik

delilin son yüzyıldaki en güçlü versiyonu, bilimin delilleriyle desteklenen Big Bang

kozmolojisi olmuştur. İleriki bölümlerde Big Bang’le beraber kozmolojik delili geniş bir

şekilde ele alacağımız için burada teizmin bu konudaki görüşlerine yer vermeyeceğiz. Big

Bang zaten bize evrenin yapısını ve yaratılışını ortaya koyarken, kozmolojik delilin farklı

bir versiyonunu sunacaktır. Günümüzde kozmolojik delilin önde gelen savunucularından

William Lane Craig’e göre de, standart Big Bag kozmolojisinin teistik yorumu, yoktan

yaratıcılığın klasik doktrinidir.32

32 Craig, Theism and Big Bang Cosmology, Craig and Smith, Theism, Atheism, and Big Bang Cosmology içinde, s.218

14

B. BİG BANG ÖNCESİ BİLİM DÜNYASINDA EVREN TASAVVURU

Evrenin yapısı hakkında öne sürülen görüşlerin tarihi seyri, bu konuda oldukça

farklı yaklaşımların olduğunu göstermektedir. Evren nasıl oluştu? Onu meydana getiren

unsurlar nelerdir? Evrendeki yıldızların, gezegenlerin, galaksilerin konumları nedir?

Uzayda bulunan yıldızlar ve gezegenler durağan mıdır, yoksa devinim içerisinde midir?

Dünyamızın bu evren içerisindeki konumu nedir? Bu ve buna benzer sorulara tarih

boyunca cevap aranmaya çalışılmış ve insanları araştırmaya sevk eden bu düşünce, bilimin

hızlı bir şekilde ilerleme sürecine girmesine neden olmuştur.

Tarih boyu insanoğlu evrenin ve dünyanın kökeni hakkında, dönemlerinin

bilimsel ve kültürel potansiyeli çerçevesinde fikir ileri sürmüşlerdir. Fakat bunların bir

çoğu geleneksel inanç ve kültürlerinden kaynaklanan fikirlerdi. Eski uygarlıklarda

insanların bilme arzusunu efsaneler ve mitolojiler karşılıyordu. Çünkü o dönemlerde

bilimsel anlamda öğrenme ve bilme imkanından söz etmek biraz zor görünmektedir.

Dünyanın bir kaplumbağa sırtında bir tepsi gibi durduğu inancı33 veya bir hayvan boynuzu

üstünde durduğu şeklindeki mitolojik inanç, bunun açık örneklerindendir. İlkçağ

insanlarının Tanrı’nın dünyayı elinde bir devin bedeni veya o türden hiçbir şey olmadan

yoktan nasıl var ettiğine dair anlatacak ilginç öyküleri vardır. Yunanlıların Zeus, Apollo ve

diğer tanrılar hakkında bir masal antolojisi vardı. bu tanrıları; Olimpos Dağı’nın zirvesinde

yaşayan insanlar şeklinde resimlendiriyorlardı.34

M.Ö. 3000 yıllarında Sümerlerin ve daha sonraları gelen Babillerin matematik ve

astronomiye olan ilgileri neticesinde güneş, gökyüzü, dünya ile ilgili kendi görüş açılarıyla

fikirler ileri sürmüşlerdir. Babilliler astrolojiyle de ilgilenmişler ve gelecek ile ilgili

33 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.15. 34 Angus Armitage, Kopernik, (çev: Emel Bayar), İzdüşüm yay., İstanbul 2004, s.38.

15

işaretler aramaya çalışmışlardır. Babilliler evrenin nasıl bir şey olduğunu göstrebilmek için

resimler çizmeye çalıştılar. Dünyayı; merkezinin yüksek bir dağa karşı durduğu ve

etrafının denizlerle çevrili olduğu bir yuvarlak oda gibi düşündüler.35 Ayrıca Mısırlılar da

(M.Ö. yaklaşık 1000) matematik ve geometri alanında çalışmalarda bulunmuşlardır.36

Mısırlılar, Babillilere gökbilimci olarak benzeyen bir topluluktu. Fakat onların astronomi

konusundaki başarıları çok daha az önemlidir. Onlar yıldızları, takımyıldızlar olarak

gruplandırırlar ve gezegenleri birbirinden ayırt ettiler. Fakat evren resimleri derme çatma

bir resimdi. Onlar gökyüzünü, ayaklarını dünyaya dayamış bir inek ya da elleri ve ayakları

üzerinde dengede durmaya çalışan bir kadına benzettiler. Onlar içi güneş, gökyüzü

okyanusunda yüzen ve geceleri dünyadan aşağıya ona riayet eden ölüleri ziyaret etmeye

giden bir tanrıydı.37

1) Dünya Merkezli Evren Anlayışı

M.Ö. 6. yy’da yaşamış olan Pisagor, gökcisimlerinin karmaşık hareketlerinin

hepsinin bir araya gelerek dairesel bir hareket noktası oluşturdukları düşüncesini

başlatmıştır. O dünyanın kesinlikle uzay boşluğunda dönen bir küre olduğunu insanlara

öğreten ilk kişiydi.38 Bu düşünce 16.yüzyılın erken dönemlerine kadar kabul görmese de,

16. yüzyılda Macellan gemisiyle dünyanın çevresinde bir tur atıp, Pisagor’un haklı

olduğunu ispat edince çoğunluk tarafından kabul edildi.

Platon Pisagor’un astronomiksel konularını devam ettirerek evreni, merkezinde

etrafındaki güneş, ay ve gezegenler ile ortak merkezli dairesel olarak dönen küresel

dünyayı bulunduran muazzam bir alan olarak çizmiştir.

35 Armitage, a.g.e., s.27. 36 Robert Osserman, Evrenin Şiiri, Çev: İsmet Birkan, Tübitak yay., Ankara, 2000, s.2-3. 37 Armitage, a.g.e., s.27-28. 38 Armitage, a.g.e., s. 38-39.

16

Platon’un öğrencisi Aristo’ya göre ise gök (evren), merkezinde dünyanın

bulunduğu kabul edilen mükemmel küredir.39 Varolan her şey bu kürenin içindedir ve onun

dış tarafında çok fazla şey olmamakla birlikte tamamıyla da boş olmayan bir alan

mevcuttur.40 Bu kürenin içinde gerek harekete gerek hareketsizliğe tabi olan her şey tabiatı

oluşturur. Aristo, dünyanın durağan olduğunu; güneşin, ayın, gezegenlerin ve yıldızların da

onun etrafında dairesel devinimlerde bulunduğuna inanıyordu.41 Aristo’ya göre evren

ezelden beri vardır. çünkü O, yıldızların ezeli bir yakıtla yakıldığına inanıyordu. Yıldızlar

hem ezeli, hem ebediydi.42 Aristo’nun durağan evren anlayışı, kendisinden sonra gelen

bilim ve inanç dünyasını da etki altına almıştır.

Aristo, dünyanın evrenin merkezinde bulunduğuna ve en yetkin devinimin de

dairesel olduğuna, bazı gizemli nedenlerden dolayı inandığı için bu sonuca varmıştı. Bu

düşünce M.S. 2.yüzyılda Ptolemy (Batlamyus) tarafından geliştirilerek kapsamlı bir

evrenbilimsel model içine oturtuldu. Merkezde duran dünyamız , ayı, güneşi, yıldızları ve

o zaman bilinen beş gezegeni, yani Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn’ü taşıyan seki

tane iç içe küre tarafından çevrelenmekteydi.43 Birbirini çevreleyen bu kürelerin son

halkası ezelden beri varolan sabit yıldızlar kümesiydi. Durağan yıldızlar kümesinin

ötesinde cennet ve cehenneme yeterince ye bıraktığından, bu görüş o zaman kilise

tarafından kutsal kitaba uygun evren görüşü olarak benimsenmiştir.44

39 Weber, a.g.e., s.76. 40 Armitage, a.g.e., s. 45-46. 41 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.17. 42 Aristoteles, Metafizik, s.503./ XII. Kitap, 7. Bölüm, 1072a, 20-25. ; Aristoteles, Gökyüzü Üzerine, (çev: Saffet Babür), Dost Kitabevi yay., Ankara, 1997, s.79., 280a, 25-30. 43 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.17. 44 Hawking, a.g.e., s.18.

17

2) Güneş Merkezli Evren Anlayışı

a) Nicholas Copernicus (1473-1543)

1514 yılında Polonyalı Papaz Nicholas Copernicus, dünya merkezli bir evren

modeli yerine güneş merkezli bir model öne sürdü. Ona göre güneş merkezde durağan

olmak üzere, dünya ve gezegenler onun çevresinde dairesel yörüngelerde

dönmekteydiler45 Kopernik bunu uzun yıllar gizli tutmuştu. Bu konuda yazdığı kitabı 30

yıl boyunca yayımlamadı. Bunun sebebi ortaya koyduğu fikirlere karşı farklı

kesimlerden alacağını düşündüğü şiddetli eleştirilerden korkmasıydı. Bu eleştiriler iki

gruptan gelecekti. Birincisi, Aristo’nun söylediği gibi dünyanın evrenin merkezinde

sabit bir şekilde durduğuna inanan filozoflardı. Diğeri, Kopernik’i İncil’in aksini iddia

etmekle suçlayabilecek kilise adamları vardı. Çünkü dönemin kilise adamları İncil’in

dünyanın kendi ekseninde sabit durduğu yönünde açıklamaları olduğunu ileri

sürüyorlardı.46 Bunu da iman meselesi sayıyorlardı. Aristo’nun ve Batlamyus’un dünya

merkezli evren anlayışı bir bakıma Hristiyanlığın resmi görüşü olarak kabul edilmişti.

Yani Aristo Kilise’nin resmi filozofu haline gelmişti.47 O’nun bütün görüşleri Kilise

tarafından aynen kabul ediliyordu. Katolik Kilisesi de Tanrı’nın yeryüzündeki temsilcisi

olarak kabul edildiği için, Kilise’nin bu konudaki kararına karşı gelmek, Tanrı’ya karşı

gelmek olarak değerlendiriliyordu. Bu nedenle Kopernik Kilise’den kafir damgası

yememek için dünyanın ve diğer gezegenlerin güneş çevresinde döndüğüne dair

düşüncesini gizli tutmuştur.

Kopernik yaptığı gözlemler sonucu, gökcisimlerinin hareketini tespit etmeye

çalışmıştır. O dünyanın hareketini de önce bazı gözlemlerle çıkarma yoluna gitmiştir.

Ona göre bu harekete en açık örnek, güneşin, ayın, gezegenlerin ve yıldızların doğuş ve

45 Hawking, a.g.e, s. 18. 46 Armitage, a.g.e., s.146. 47 Armitage, a.g.e., s.192.

18

batışlarını sağlayan, gökyüzünün doğudan batıya doğru yapmış olduğu günlük

devrimidir. Kopernik bu hareketle gökcisimlerinin hiçbir payının olmadığını, ancak

dünyanın doğudan batıya doğru dönmesinin bir sonucu olduğuna inanmamızı

istemektedir.48

Kopernik’in Güneş merkezli evren anlayışı ancak yüz yıl sonra Galileo’nun daha

yeni bulunmuş teleskopla gökyüzünü incelediğinde kabul görmeye başladı.

b) Johannes Kepler (1571-1630)

Kepler, Tanrı’nın dünyayı basit bir modele göre yarattığını ve insanların bunu

keşfedebileceğini düşünüyordu. O gezegenlerin güneş etrafında ve kendi yörüngelerinde

nasıl döndüğünü açıklayan fiziksel fikirlerini ortaya koydu.49 Ancak Kepler göre bu

yörüngenin daire şeklinde olamayacağını Mars’ın gözlemlenmiş hareketiyle ortaya

çıkardı. Ona göre bu yörünge oval şeklinde olması gerekiyordu. Sonuçta en basit oval

şekil olan “elips” şeklinde olduğunu ispatladı. Kepler daha sonra bu kuralın dünya dahil

olmak üzere tüm diğer gezegenlerin yörüngeleri için geçerli olduğunu gösterdi. 50

Böylece yapılan hesaplar sonunda gözlemlerle uyuşur duruma gelmiştir.51 Bu keşif,

Kepler’in gezegensel hareketler hakkında bilinen İlk Kanunu oldu. Ayrıca bir gezegenin

kendi yörüngesinde sürekli aynı hızda hareket etmediğini, daha karmaşık hareketleri

olduğunu ve bunun da ikinci bir kanunla açıklanması gerektiğini savundu.52

Kepler bu ikinci kanunla ve keşfettiği dairesel hareketleri 1609 yılında “Yeni

Astronomi” kitabında topladı. Bu kitap tüm astronomi tarihinde en önemli kitap olma

özelliğinin yanı sıra okunması da en güç olandı. Birkaç yıl sonra gezegensel hareketin

üçüncü kanunu keşfetti. Bu kural tüm hayatı boyunca araştırdığı, bir gezegenin

48 Armitage, a.g.e., s.151-152. 49 Armitage, a.g.e., s.189. 50 Armitage, a.g.e., s.190. 51 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.19. 52 Armitage, a.g.e., s.190.

19

yörüngesinin ölçüsü ve gezegenin etrafında bir defa dönme süresini içeren basit bir

kuraldı. Son olarak Kepler Tycho Brahe’nin (1546-1601) gözlemlerinden ve kendi üç

kanunundan yola çıkarak 1627 yılında yayımlanan muhteşem bir gezegensel tablolar

dizisi kurmayı başardı.53

c) Galileo Galilei (1564-1642)

1610 yılında Galileo’nun astronomik amaçla kullandığı teleskopla gökyüzünü

inceleyene kadar evren hakkındaki bilgimiz, bilimsellikten uzaktı. O zamana kadar hala

Aristo’nun durağan dünya merkezli evren anlayışı hakimdi.54 1610 yılında

Aristocu/Batlamyuscu durağan dünya merkezli evren anlayışını temelinden sarsacak

gözlem yapıldı. Evrenle ilgili eski düşüncelerin aşılmasına ve Kopernik Teorisi’ni daha

kabul edilebilir bir şekilde gösterilmesine yardım edecek bazı gerçekler ortaya çıktı.

Örneğin gökcisimlerinin daima düzensizlik veya şekilsizlikten uzak mükemmel küreler

olduğuna inanılıyordu. Ancak Galileo sadece Ay’a bakarak, onun çok dağlık ve geniş

vadilerden oluşan dünyanın yüzeyinden daha engebeli olduğunu gördü. Daha sonra

Galileo teleskopuyla Venüs üzerinde gözlem yaptığında iki şeyi ortaya çıkardı.

Birincisi, Venüs’ün dünyanın etrafında değil güneşin etrafında (Kopernik ve Tycho

Brahe’nin öngördüğü gibi) döndüğünü ispatladı. Venüs’ün güneş gibi kendi ışınları

tarafından aydınlanmadığı, ışığını güneşten alan dünya gibi karanlık bir gövdesi

olduğunu ortaya koymuştur. Galileo’ya göre eğer Venüs güneşin etrafında dönüyorsa,

neden dünya da böyle yapıyor olamazdı.55

Galileo’nun teleskopuyla yaptığı gözlemlerin en ilginç olanı Jüpiterin de

uydularının olduğuydu. Galileo, teleskopla gökyüzüne bakarken Jüpiter gezegeninin

53 Armitage, a.g.e., s. 190. 54 Xavier Fustero and Enric Verdaguer, Standard Big Bang Cosmology: What Do We Know About The Universe?, ed. Meyerstein, a.g.e. içinde, s.53. 55 Armitage, a.g.e., s.196.

20

çevresinde dönen birkaç uydunun ona eşlik ettiğini gördü.56 Bu ise Batlamyus’un

düşündüğünün tersine her şeyin dünya çevresinde dönmesinin gerekli olmadığı

anlamına geliyordu.57 Galileo Jüpiterin etrafında dönen dört küçük uyduyu fark etti58

(Bu uyduların sayısı daha sonraki gözlemlerle 12’ye çıkartılmıştır). Bütün bunlarda ayrı

olarak bu minyatür güneş sistemi Kopernik Teorisi’nin gelişimine katkıda bulunmuştur.

Çünkü dünyanın sadece hareketin merkezi olmadığını gösterdi. Dahası cisimler

Jüpiter’in etrafında dönüyordu ve eğer Jüpiter’in etrafında dönüyorsa neden güneşin

etrafında dönmüyordu. Böylece teleskopun gösterdikleri Kopernik Teorisi’nin

doğruluğunu güçlü bir şekilde destekledi.59 O bu buluşuyla Aristo’nun ortaya koyduğu

ve kilisenin de desteklediği; dünyanın, evrenin merkezi olduğu yargısının yanlış

olduğunu ispat etti. Tıpkı Jüpiter’in etrafında dönen uydular gibi Dünyamızın da Güneş

etrafında hareket edebileceğini ortaya koydu. Galileo Kopernik’in, dünyanın hareketli

olması gerektiği hakkındaki fikirlerini benimsemişti. O da dünyanın hareketli olduğunu

savunan Kopernik gibi bu düşüncesini uzun yıllar sakladı. Çünkü Kilise bu düşüncenin

tamamen karşısındaydı.

1633 yılında yaşının ilerlemesini dikkate alan Galileo, bu düşüncelerini küçük bir

kitapçıkta yayımlamaya karar verdi. Bunun üzerine Kilise Kopernik ve Kepler’e

gösterdiği müsamahayı Galileo’ya göstermemiş, derhal Engizisyon Mahkemesi

kurulmuş ve Galileo ‘dünya dönüyor’ dediği için yargılanmıştır. Galileo hayatını

kurtarmak için dünyanın hareket ettiği ve güneşin, evrenin merkezi olduğu fikirlerinden

vazgeçmek zorunda kaldı:

56 Galileo Galile, Teleskoptan İlk Bakış, Edmund Blair Bolles, Galileo’nun Buyruğu (Bilim Yazılarından Bir Derleme) içinde, (çev: Nermin Arık) Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Ankara 2003, s.115. 57 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.19. 58 Galile, Teleskoptan İlk Bakış, s.116. 59 Armitage, a.g.e., s.196-197.

21

“Güneşin merkez ve hareketsiz olduğu yanlış fikrini tamamen bırakıyor ve Kutsal

Büro (Kilise) tarafından herhangi bir biçimde adı geçen doktrini tutmak, savunmak ya

da öğretmekten yasaklanmış olduğum için zikredilen hataları ve batıl fikirleri ve genel

olarak Kutsal Kilise’ye karşı olan bütün hataları ve sapık mezhepleri yeminle inkar

ediyor, lanetliyor ve nefret ediyorum.”60

d) Newton (1642-1726)

Bugünkü anlamda bir evren anlayışı Kopernik ile başlamış, Kepler, Brahe ve

Galileo ile devam etmiştir. Bu süreç içerisinde devamlı geliştirilerek ortaya konulan

Güneş merkezli evren modeli, evrenin daha iyi anlaşılmasını sağlıyordu. Ancak bu

sistemin nasıl ayakta durduğu, gezegenleri neyin yörüngede tuttuğu,61 dünyanın

altındakilerin neden düşmediği gibi sorular cevapsızdı. İşte tüm bu soruların cevapları

ancak Newton’un yerçekimi yasasını matematiksel denklemlerle ortaya koyduğunda

verilebildi.

Newton, evrendeki bir cismin, öteki her cisimce, cisimlerin kütleleri ve

yakınlıklarıyla orantılı bir kuvvetle çekildiğine ilişkin evrensel bir çekim yasası öne

sürmekteydi. Newton, Kepler’in yörünge hesaplarını kullanarak, gezegenlerin sabit

hızla doğrusal hareket için doğal bir eğilimleri varsa ve eğer Güneş, gezegenleri,

Güneş’le gezegenin arasındaki uzaklığın karesiyle ters orantılı bir kuvvetle çekiyorsa,

gezegenlerin hareketlerinin açıklanabileceğini göstermiştir. Bu, yerçekiminin ünlü ters

kare kanunudur.62 Cisimlerin de yere düşmesine neden olan da işte bu kuvvetti. Newton

kendi yasasından yola çıkarak, kütlesel çekimin, ayın dünyanın çevresinde, dünyanın ve

gezegenlerin de güneşin çevresinde eliptik yörüngelerde dönmelerine neden olduğunu

60 Paul Davies, Tanrı ve Yeni Fizik, çev: Murat Temelli, İm yay., İstanbul, 1994, s.33. 61 Armitage, a.g.e., s.209. 62 Micheal White, John Gribin, Einstein, (çev: Yelda Türedi), İnkılap yay., İstanbul, 2005, s.28-29.

22

gösterdi.63 Bu her şeye uygulanabilir, evrensel bir kanundur.64 Newton’un bu

gezegensel teorisi Kopernik’in merkezdeki güneş ve evren ile ilgili düzeni üzerine

kurulmuştur. Newton bulduğu kanuna göre, dünyadan uzaklaştıkça yerçekimi gücü de

azalıyordu. Ay’ı etkileyen yerçekimi kuvvetinin Ay’ı yörüngesinde tutmak için gerekli

olan güç ile eşit olduğunu hesapladı. Aslında yerçekimi ihtiyaç duyulan bir şey değil,

bir güçtü.65

Daha sonraları Newton dünyanın düşen elma ya da düşen Ay üzerindeki çekimin

tüm gökcisimlerinin bir diğerine uyguladığı güç ile benzer şekilde düşünmeye başladı.

Buna göre evrende bulunan her zerrecik diğer zerrecikleri çekmekteydi. Yerçekiminin

bu evrensel ilkesinden başlayarak Newton gökcisimlerinin hareketleriyle yaptıkları

sınırsı ölçüde gerçeğin mekaniksel açıklamasını verebilirdi.66 Bu, fiziksel dünyayı

tamamen kapsayan bir teori olmasından dolayı evrenbilim tarihi için bir dönüm noktası,

Big Bang Teorisi’nin ortaya çıkış sürecinin başlangıç noktası olmuştur.

Newton, yerçekimi yasası uyarınca yıldızların birbirlerini çekmeleri gerektiğini,

bu yüzden temelde devinimsiz olamayacaklarını anlamıştı. Ancak yıldızların hepsinin

bir araya toplanmaktan alıkoyan şey neydi?67 Bu sorunun cevabı, sonsuz genişlikte,

statik bir evren modelinin imkansızlığını ortaya koymuştu.68

Big Bang Teorisi’nin ortaya çıkışı Newton’un çekim yasasıyla başlamıştır

diyebiliriz. Ancak Big Bang Teorisi’nin gelişimi ve evrenin başlangıcının bilimsel

olarak anlamlandırılması 20. yüzyılın dehası olarak kabul edilen Einstei’in Genel

Görelilik teorisiyle gerçekleşmiştir. Big Bang Teorisi’nin nihai halini alması ise elli

sene sürecek birbirini destekleyen bilimsel keşif ve gözlemlerin ardı sıra ortaya

63 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.20. 64 White, Gribin,a.g.e., s.29. 65 Armitage, a.g.e., s.209. 66 Armitage, a.g.e., s.211. 67 Hawking, a.g.e., s.20. 68 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.21.

23

çıkmasıyla mümkün olmuştur. Bu nedenle Big Bang herhangi bir bilim adamının ortaya

attığı bir tez olarak değil bilimsel keşif ve gözlemler dizisi sonucu bugünkü önemini

kazanmıştır. Big Bang, Friedman ve Lemaitre’nin Görelilik teorisi üzerinde yaptığı

çalışmalar, Hubble’ın evrenin sürekli olarak genişlediğini ispatlayan gözlemleri, Arno

Penzias ve Robert Wilson’un evrenin her tarafından eşit oranda gelen ‘kozmik arka alan

radyasyonunu’ keşfetmeleri gibi bütün bilim adamlarının kabul ettiği bu delillerle bilim

dünyasında en iddialı bir evrenbilimsel teori olarak yerini almıştır. Bunu 1. ve 2.

bölümlerde bütün bilimsel veriler ışığında değerlendireceğiz.

24

BİRİNCİ BÖLÜM

BİG BANG’İN DOĞUŞU

İnsanlar bulutsuz bir gecede gökyüzüne bakıp yıldızları seyrettiğinde evren hakkında

heyecan verici düşüncelere dalabilir. Çünkü akıl almaz bir düzeni gökyüzünde bakıp görebilir.

Ancak bunun nasıl varolduğu konusunda tatmin edici nihai bir bilimsel açıklama bulmak güçtür.

Tanrı’nın varlığına inanan insan yaratıcının sonsuz kudretini düşündüğünde ancak mutmain olur.

İnsanın evren hakkında nazari olarak son sözü söylemesi mümkün görülmemektedir. Bunun

yanında evren tamamen anlaşılmaz da değildir. Bilim adamları evreni öncelikle en basit fizik

formüllerinden yola çıkarak açıklamaya çalışmışlardır (E = mc²)69. Einstein’in ifadesiyle “evren

hakkında en anlaşılmaz olan şey, evrenin anlaşılabilir olmasıdır”.70 Fiziksel dünyanın pek çok

yönü basit fizik yasalarının veya açık ve kısa matematik formülleri ile açıklanabildiği halde,

bilemediğimiz husus bunun neden böyle olması gerektiğidir. Çünkü insan aklının keşfettiği fizik

ve matematik yasaları evren hakkında bir şeyler söylemeye fırsat vermeye başladı. İleri sürülen

hipotezler fizik yasalarıyla açıklanır hale gelmiş ve Swinburne’e göre “aynı doğa yasaları,

yeryüzünü olduğu gibi teleskoplarla gözlenebilen en uzak galaksileri de yönettiği” ortaya

çıkmıştır.71 Buradan yola çıkarak birtakım fiziksel yasaların bilinmesiyle içinde bulunduğumuz

evren hakkında bir şeyler söyleyebilme hakkını elde etmiş oluyoruz. Einstein’in anlaşılabilir

evrenin anlaşılmaz olduğunu söylemekle ne kadar haklı olduğunu açıkça görebilmekteyiz.

Anlaşılabilir ama onun milyon kere ötesinde anlayamadığımız, daha doğrusu bildiğimiz şey

karşısında aklın sınırlarını aşan bilemediğimiz ne kadar çok şeyin olduğunu dahi

bilememekteyiz. Ancak insan aklını meşgul eden temel soru karşısında kat edilen ilerleme bize

69 Enerjinin (E) cismin kütlesi ile (m) ışık hızının (c) karesinin çarpımına eşit olduğunu öne süren Einstein’in evrenin işleyişine dair meşhur formülü. ( L. Landau – Y. Roumer, İzafiyet Teorisi Nedir?, çev: S. Gemici, Say yay., İstanbul, 1996, s.15. 70 Robert Osserman, a.g.e., s.171. 71 Richard Swinburne, Tanrı Var mı?, (çev: Muhsin Akbaş), Arasta yay., Bursa, 2001, s.43.

25

ışık tutacak kadar hızlı gerçekleşmektedir. Bu soru ise evren ezelden beri var mıydı, yoksa

sonradan Tanrı tarafından belli bir zamanda sonradan mı yaratıldı sorusudur. Bu esasen teizmin

doktriniyle, ateizmin dayanak olarak ileri sürdüğü iddianın karşılıklı çatışmasıdır. Bizim

yapacağımız iş ise teizm çerçevesinde bunu bilimsel alanda tartışmaktır. Evrenin yapısı

hakkında edindiğimiz çok sınırlı bilgilerle onun hakkında çok az şey söyleyebilmekteyiz.

Yapılan çeşitli araştırmalar, incelemeler ve gözlemler sonucu evrenin nasıl varolmaya başladığı

hakkında çeşitli teoriler öne sürülmüştür. Son zamanlarda bunlar arasında en çok kabul gören

Big Bang teorisi gelmektedir. Şimdi Big Bang’i kabule şayan yapan bilimsel delilleri sırasıyla

ortaya koymaya çalışacağız.

26

A. BİG BANG’İN BİLİMSEL AÇIDAN TEMELLENDİRİLMESİ

Big Bang Teorisi, evrenin belirli bir zamanda (yaklaşık 15 milyar yıl önce), tek

bir noktadan, sıfır büyüklükten ve sonsuz yoğunluktan müthiş bir enerjiyle patlamasıyla

oluşmaya başladığını öne süren,72 bilimsel temelleri en fazla olan teoridir. Teizme göre Big

Bang, evrenin yaratılmış olduğuna dair teistik yorumun bilimsel bir kanıtıdır. Evrenin bu

oluşum teorisini, hazırlanış evresinden başlayarak, son olarak elde edilen bilimsel delilleri ortaya

koymaya çalışacağım.

1. NEWTON VE EİNSTEİN’İN TEORİLERİ

Newton 1666 yılında yerçekimi ve uzaydaki çekim gücü kuramını geliştirdi. Newton,

hem bir cismi yere düşüren hem de ayı dünya etrafında döndüren güçlerin aynı güç olduğunu ilk

düşünen insan olmuştur.73 Başta Newton’un çekim gücü yasası evrenin sonsuz ve durağan bir

yapıda olduğu görüşünü ortaya koymaktaydı. O dönemde evrenin sonsuz ve aynı zamanda

durağan olması genel kabul gören görüştü. Ne var ki Newton’un çekim gücü yasası uyarınca

durağan durumdaki evren, zamanla maddelerin birbirini çekmesiyle tek bir bileşene dönüşmesi

gerekiyordu.74 Stephen Hawking, Newton’un çekim kuramına göre, evrenin statik olması

halinde zamanla büzüleceği gerçeğini Newton’un ve diğer fizikçilerin görememelerine

şaşırmıştır.75 Ancak o dönemde evren statik olduğuna dair inanç o denli güçlüydü ki, bilimi etkisi

altına almış ve 20. yüzyıla kadar etkisini sürdürmeyi başarmıştır. Evreni sonsuz genişlikte kabul

etmek, bu çekim yasasının ortaya koyduğu gerçekle, evrenin tek bir bileşene dönüşümünü

engelleyemezdi. Eğer her nesne, diğer nesne üzerinde bir çekim kuvvetine sahipse, evrendeki

nesneler bu zamana kadar neden ayrı kalmışlardır? Çekim kuvveti beraberinde elde edilen yeni

bilimsel bulgular, evren hakkında daha tutarlı açıklamaların oluşmasına neden olmuştur. Yeni

72 Craig, Finitude of the Past and God’s Existence, s.43. 73 Yalçın İnan, Kozmos’tan Kuantum’a 1, Doruk yay., İstanbul 2003, s.16. 74 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.62. 75 Hawking, a.g.e., s.62.

27

bilimsel deliller birbiri ardına ortaya çıktıkça, evrenin başlangıcı olması gerektiğini ortaya koyan

Big Bang’in teorik yapısı oluşmaya başlamıştır.

Newton’un çekim gücü egemenliğindeki sonsuz durağan evren inancı, daha sonraki bilim

adamlarını o kadar çok etkisi altına almıştı ki, kendi formüllerini bu inançla uyumlu hale

getirmeye çalışmışlardır. Einstein başta durağan ve sonsuz evren modelini ortaya koymuştu.76

Ancak daha sonra evrenin çekim gücü etkisiyle tek bileşene dönüşeceğini gördü. Einstein’in

genel görelilik kuramına (izafiyet teorisi)77 göre evren sürekli genişliyordu.78 Buna rağmen

“Einstein 1915’te genel görelilik kuramı üzerinde çalışırken evrenin statik olduğundan o kadar

emindi ki, bunu ortaya koymak için denklemlerine ‘evrenbilimsel sabite’ denen bir sayı katarak

kuramında değişiklikler yaptı. Einstein karşıçekim (kozmik itme) kuvveti diye diğer kuvvetlere

benzemeyen, belli bir kaynaktan çıkmayan, ama uzay-zaman dokusu içerisinde yapay olarak

yerleştirilmiş bir kuvvet ortaya attı. Uzay-zamanın yapısından gelme bir genişleme eğilimi

olduğunu, bunun da evrendeki maddenin birbirini çekmesini tam olarak karşılayarak evrenin

statik olmasına yol açtığını savunuyordu.”79 Einstein’in ve diğer bazı fizikçilerin, genel görelilik

kuramının evrenin statik olamayacağı sonucunu çıkarmasını görmezlikten gelmelerinin tek

nedeni, o dönemde evrenin statik olduğuna dair besledikleri inançtı diyebiliriz. İlerleyen yıllarda

Einstein, bu fikrini hayatının en büyük hatası olarak değerlendirmiş, statik ve sonsuz evren

76 Albert Einstein, İzafiyet Teorisi, çev: Gülen Aktaş, Say yay., İstanbul 2002, s.93.

77 Görelilik: Mutlağın tam karşılığı olarak, sınırları olanı, şartlara bağlı olanı, belli bir yere, belli bir döneme yada belli bir şeye göre olanı, yani göreli olan bütün her şeyin özyapısını anlatan felsefe kavramı. Görelilik (İzafiyet, Relativite, Nisbilik) kuramı: Einstein’in 1905’te temellendirmeye başladığı fizik kuramı. Einstein’in görelilik kuramı, nesnelerin mutlak zaman ile mutlak uzayda düşünülemeyeceğini ortaya koymaktadır. (W.Lane Craig, Time and Eternity, A Division of Good News Publishers, U.S.A., 2001, s.32-33). İzafiyet Teorisi Evrendeki her şeyin nisbi olduğunu yani mutlak olmadığını ortaya koyan makrokozmik bir teoridir. Genel göreliliğin esas düşüncesine göre kütle çekim, uzay zaman sürekliliğinin eğriliğinin bir etkisidir. (Steven Weinberg, İlk Üç Dakika, “çev: Zekeriya Aydın, Zeki Aslan, Tübitak yay., Ankara, 2001, s.148.) Ayrıca Görelilik teorisi zamanın mutlak olmadığını, hıza ve çekim gücüne bağlı olarak değiştiğini gösterir. Uzay-zamanın yapısı, cisimlerin hareketini ve kuvvetlerinin işleyişini etkiler, uzay-zaman da kütle-çekimden etkilenir. Böylece evrende birbirine bağlı uzay-zaman ve kütle çekim işeyişi hakimdir. (Ayrıntılı bilgi için bkz. Einstein, İzafiyet Teorisi, s.57 vd.) 78 L.Landau-Y.Roumer, İzafiyet Teorisi Nedir?,. s.25; Craig, The Kalam Cosmological Argumant, The Macmillan Press, London, 2000, s.111

79 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.63.

28

fikrinin yanlışlığını da kabul etmiştir.80 Bunun üzerine daha önce denklemlerine soktuğu kozmik

terimleri ve ilave sayıları sessizce geri çekmiştir. Çünkü onlarsız kurduğu eşitlikler tamamen

doğru idi. Bu terimler eklenmeyince evrenin sonlu olduğu ve sabit olmadığı kanıtlanıyordu.81

2. GENİŞLEYEN EVREN TEORİSİ

a) Alexander Friedmann ve Georges Lemaitre

Big Bang’in ortaya çıkışı, esasen evrenin sürekli genişliyor oluşunun bilimsel

bulgularının tespitiyle gerçekleşmiştir. Albert Einstein’in (M.S. 1879-1955) izafiyet teorisi

aslında bu gerçeği ortaya çıkarmıştı. Ancak Einstein’in ve diğer fizikçilerin o dönemde evrenin

sonsuz ve durağan olduğuna dair inançları, bu gerçeği görmelerine engel olmuştur. O

dönemlerde sadece bir kişi izafiyet teorisini değerlendirmiş ve evrenin genişlemekte olduğunu

tesbit etmiştir. İzafiyet teorisi üzerinde çalışarak bu gerçeği ortaya koyan kişi ise, Rus fizikçi ve

matematikçi Alexander Friedmann’dır (M.S.1888-1925). 82 Bu kurama göre, uzaydaki herhangi

bir noktada, kütle çekimi ile hızlanma hareketinin etkileri eşdeğerdir ve birbirinden ayırt

edilmez.83 Einstein bir cismin kütlesi ile enerjisinin eşdeğerli olduğunu ve bu enerjinin (E)

cismin kütlesi (m) ile ışık hızının (c) karesinin çarpımına (E=mc²) eşit olduğunu belirtiyordu.84

Einstein’in formülleri maddeyi, uzayı ve zamanı birbirine bağladı. Daha önceleri ‘mutlak uzay’

ve mutlak zaman görüşü egemendi. Uzayın ve zamanın birbirinden bağımsız olarak sonsuzdan

beri varolduğu sanılıyordu. Einstein kütlesi olan bir cismin yaptığı devinimle zamanı ve uzayı

etkilediğini ortaya koyuyordu.85 Einstein’in izafiyet teorisiyle birlikte uzay ve zamanın ayrı birer

80 Paul Copan and William Lane Craig, Creation out of Nothing, Apollos: Baker Academic Publishing, Newyork 2004, s.221 81 Ali Demirsoy, Evrenin Çocukları, Meteksan yay., Ankara 2002, s.39. 82 Weinberg, İlk Üç Dakika, s.34; Copan and Craig, Creation out of Nothing, s.221-222. 83 Landau, Roumer, a.g.e., s.17. 84 Landau, Roumer,a.g.e., s.15. 85 Landau, Roumer,a.g.e., s.24-25.

29

mutlak varlıklar olduğu fikri yerine, birbirine bağımlı mutlak olmayan, devamlı değişen bir

yapıda olduğu gösterilmiş oldu.86 Uzay- zamanın yapısı, cisimlerin hareketini ve kuvvetlerinin

işleyişini etkiler, ayrıca uzay-zaman da evrende olup bitenlerden etkilenir. Dolayısıyla uzay ve

zamanın olmadığı yerde cismin olamayacağı gibi, uzay ve zaman da maddeden bağımsız mutlak

varlıklar değillerdir. Zaman, Newton’un devinim yasaları uyarınca cisimlerin devinimiyle

açıklanmıştır. Buradan hareketle denebilir ki, zaman maddenin, dolayısıyla evrenin

yaratılmasıyla birlikte başlamıştır. Teizmin klasik anlayışında da zamanın evrenin yaratılışıyla

başladığı ve evrenin başlangıcından önce zaman olgusundan söz edilemeyeceği görüşünü

savunan düşünürlerin sayısı çoktur. Bu konuya ilk olarak Aziz Augustine işaret etmiştir.

Augustine, Tanrı evreni yaratmadan önce ne yapıyordu diye soranlara, “ kendilerini aşan gizleri

araştıranlar için cehennemi hazırlıyordu” 87 şeklinde ilginç bir cevap vermişti.

“Newton’un devinim yasaları uzayda mutlak konum düşüncesine son verdi. Einstein’in

Görelilik Kuramı ise mutlak zamanı çöpe attı.”88 Newton dünyanın Tanrı tarafından yaratıldığına

inanmasına rağmen, kainatın bilinebilirliği kadarıyla sonsuz olduğunu kendi fizik anlayışıyla

açıklamaya çalışmıştır.89 Newton’un mutlak uzay anlayışı, daha çok onun mutlak Tanrı

anlayışıyla alakalıdır. Çünkü dönemin din adamları ve ilahiyatçılar sonsuz güçlü Tanrı’nın,

sonsuz bir evren yaratabileceği inancındaydılar. Bu nedenle “Newton mutlak konumun, ya da o

zamanlar anıldığı gibi mutlak uzayın yokluğundan pek kaygılanmıştı, çünkü mutlak bir Tanrı

düşüncesiyle bağdaşmıyordu. Gerçekten de Newton, kendi yasalarından çıkan mutlak uzayın

yokluğu düşüncesini reddetti.”90

Big Bang’in ortaya çıkışına zemin hazırlayan izafiyet teorisinin fiziksel sonucu olarak

zamanın evrenle birlikte var olması gerektiği iddia edilebilir. İzafiyet teorisinin en önemli

86 Copan and Craig, a.g.e., s.221. 87 Saint Augustinus, İtiraflar, Kaknüs yay., çev: Dominik Pamir, İstanbul, 1999, s.274; Joseph Silk, Evrenin Kısa Tarihi, çev.: Murat Alev, Tübitak yay., Ankara 1997, s.6. 88 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.54. 89 Copan and Craig, Creation out of Nothing, s.220. 90 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.36.

30

sonuçlarından birisi, uzay ve zaman anlayışını kökten değiştirmesidir. Newton kuramında, bir

ışık darbesi bir yerden bir yere gönderildiğinde, değişik gözlemciler (zaman mutlak olduğundan)

bu yolculuğun süresinde birleşirler, ama (uzay mutlak olmadığından) ışığın ne kadar yol

aldığında ayrılabilirler. Işığın hızı, aldığı yolun süreye bölümüne eşit olduğu ışık hızı için değişik

gözlemciler farklı sayılar bulacaklardır. Öte yandan görelilik kuramında, tüm gözlemciler ışık

hızını aynı ölçmek zorundadır. Ama ışığın gittiği uzaklık üzerinde anlaşamadıkları için şimdi ne

kadar süre aldığında da ayrılacaklardır. Bir başka deyişle görelilik kuramı mutlak zaman

kavramını ortadan kaldırmış oluyor.91

Zamanın mutlak olmadığı, bugünün teknik imkanlarıyla yapılan deneylerle daha kolay

ve anlaşılır bir şekilde ispatlanmaktadır: “Biri yeryüzünde diğeri gökyüzünde olmak üzere iki

uçağa aynı anda çok hassas saat kuruldu Yapılan ölçümlerde iki saatin arasında saniyenin

55.000.000.000’da bir fark olduğu tespit edildi. Bunun nedeni çekim gücü farklılığıydı.

Gökyüzündeki saat yerdeki saate oranla daha az çekim gücünden etkilenmektedir.”92 Teorik

formüller ve deneysel gözlemlerle zamanın maddeden bağımsız olamayacağı bilim adamlarınca

ortaya konmuştur.

20. yy’a kadar insanların çoğunun statik ve değişmeyen bir evrene inandıkları dönemde,

evrenin bir başlangıcının olup olmadığı sorusu daha çok fizikötesi ve din bilimi kapsamına

giriyordu.93 Ancak 20. yüzyılın başlarında yapılan çalışmalar ve astronomi ilminin elde ettiği

deneysel ve gözlemsel bulgular, evrenin başlangıcı konusunun bilim alanına girmesine neden

olmuştur. Bu konunun bilim alanına girmesiyle bilim ve din arasında esasen varolan ilişki daha

da yoğunlaşmış, daha anlaşılır hale gelmiştir.

Friedman’ın çözümünün önemini ilk fark eden kişi ise Belçikalı astronom Georges

Lemaitre olmuştur. Lemaitre 1927 yılında evrenin genişlediğini yeniden keşfetti. O, galaksilerin

91 Hawking, a.g.e., s. 40. 92 Taslaman, a.g.e., s.36. 93 Hawking, a.g.e., s.24.

31

gösterdiği kırmızıya kaymanın, evrenin genişlemekte olduğunun kanıtları olduğunu iddia etti.

Ancak durağan evren modeline fazlaca güvenen kozmoloji uzmanları tarafından kabul görülmek

istenmedi. Ta ki, 1929’da ‘Edwin Hubble’ın galaksilerin uzaklıklarını gözlemsel destek

kullanarak ampirik bir biçimde uzaklık-kırmızıya kayma yasasını’94 (Doppler Yasası) ortaya

koyana kadar. Lemaitre, Einstein’in formüllerindeki yanlışlığı gören Friedman’ın çözümlerine

dayanarak evrenin bir başlangıcı olduğunu ve bu başlangıçtan itibaren sürekli genişlediğini

öngördü.

Görüldüğü gibi evrenin ‘kozmik yumurta’ adındaki küçük bir hacmin patlamasıyla

oluştuğunu ilk öne süren 1927 yılında Belçikalı Lemaitre olmuştur.95 Lemaitre, Freidmann gibi

Einstein’in formüllerini incelemiş ve evrenin sürekli genişliyor olduğu sonucuna varmıştı.96

Genişleyen evren modeline göre genişleme, çekim gücünü dengelemekte, böylece evren tek bir

bileşene dönüşmekten kurtulmaktadır; evrenin her anı bir öncekinden daha büyük genişliktedir.

Lemaitre’nin bulduğu sonuca göre, evren devamlı genişlemekteydi. Geriye doğru gidildiğinde

evren daha da küçük ve sonunda tek bir nokta halinde olduğu sonuna varılabilir. Lemaitre

ulaşmış olduğu bu sonuçla evrenin tek bir noktadan büyük bir patlamayla oluştuğunu öne

sürmüştür.

b) Hubble Kanunu

Evren hakkındaki bugünkü tasavvururmuz, Amerikalı astronom Edwin Hubble’ın yıldız

kümemizin evrendeki tek galaksi olmadığını gösterdiği 1924 yılında biçimlenmeye başladı.

Gerçektende aralarında uçsuz bucaksız boşluklar bulunan çok sayıda başka yıldız kümeleri

vardır. Hubble bunu kanıtlamak için, bizden çok uzak olan ve bu yüzden yakın yıldızlardan farklı

94 Silk,a.g.e., s.62. 95 İnan, a.g.e., s.23. 96 Craig, Finitude of the Past and God’s Existence, s.37.

32

biçimde, durağanmış gibi görünen bu kümelerin uzaklıklarını ölçmeye çalışmıştır. Yıldız

kümelerinin durağanmış gibi görünmesi Hubble’ı ölçüm için dolaylı yöntemler kullanmaya

zorladı. Şöyle ki, bir yıldızın görünen parlaklığı iki öğeye dayanır; ne kadar ışık yaydığı ve

bizden ne kadar uzak olduğu. Yakın yıldızların görünen parlaklığını ve uzaklığını ölçerek

ışıltısını hesaplayabiliriz. Tersinden giderek, diğer kümelerdeki yıldızların ışıltısını biliyorsak,

görünen parlaklığını ölçerek uzaklığını çıkartabiliriz.97

1929 yılına gelindiğinde yapılan gözlemsel bir araştırma bilim dünyasına evrenin yapısı

hakkında yeni anlayış getiriyordu. Hubble, Friedman ve Lemaitre tarafından Einstein’in Genel

Görelilik kuramından hareketle önceden teorik olarak ortaya koydukları evrenin izotropik

genişlemesini gözlemsel olarak ispat etti.98 O yıl California Mount Wilson gözlemevinde,

Amerikalı astronom Edwin Hubble astronomi tarihinin en büyük keşiflerinden birini yaptı. Bu

keşif bilim tarihine ‘Hubble Kanunu’99 olarak geçmiştir. Hubble kullandığı dev teleskopla

gökyüzünü incelerken, yıldızların uzaklıklarına bağlı olarak kızıl renge doğru kayan bir ışık

yaydıklarını saptadı.100 Bu buluş o zamana kadar kabul gören evren anlayışını temelden

sarsıyordu. Bu keşif karşısında bilim dünyası yeni bir seyir çizerken, evrenin yaratılmış olduğunu

savunanlar için bir zafer havası oluşturmuştur.

Hubble’ın yaptığı gözlem sonucu ortaya çıkan genişleme teorisi, bilinen fizik kurallarıyla

da paralellik arz ediyordu. Bilinen fizik kurallarına göre (Doppler etkisi)101, gözlemin yapıldığı

noktaya doğru hareket eden ışıkların tayfı mor yöne doğru, gözlemin yapıldığı noktadan

uzaklaşan ışıkların tayfı da kızıl yöne doğru kayar.102 Aslında frekans ile hız arasındaki bu ilişki

ile her gün karşı karşıya gelmekteyiz. Yoldan geçen bir arabayı dinlediğimizde; araba

97 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi., s.58. 98 Copan and Craig, Creation out of Nothing, s.222. 99 Remi Hakim, The Specıal Status of Cosmology in Science, ed. Meyerstein, a.g.e. içinde, s.108. 100 Xavier Fustero and Enric Verdaguer, Standard Big Bang Cosmology, ed. Meyerstein, a.g.e. içinde, s.55. 101 Weinberg, İlk Üç Dakika, s. 9-12 ; Bkz. Bilim ve Teknik Dergisi, Sayı: 433-435. ; Silk, a.g.e., s.32. ; Hakim, The Specıal Status of Cosmology in Science, s.109. 102 Craig, The Kalam Cosmological Argument, s.111-112.

33

yaklaşırken motorun sesi daha tiz gelir, bizi geçip uzaklaştıkça da motorun sesi kalınlaşır.

Hubble’ın gözlemi ise, bu kanuna göre, gök cisimlerinin bizden uzaklaşmakta olduklarını

gösteriyordu. Hubble daha sonra çok önemli bir şeyi daha buldu; yıldızlar ve galaksiler sadece

bizden değil aynı zamanda birbirlerinden de uzaklaşıyorlardı. Her şeyin birbirinden uzaklaştığı

bir evren karşısında varılabilecek tek sonuç ise, evrenin genişlemekte olduğuydu.103 Weinberg’e

göre, genişleme nedeninin herhangi bir kozmik itme olduğuna inanılmamaktadır; tersine bu

genişleme sanki geçmiş bir patlamadan artakalan hızların etkisiyle olmaktadır. Bu hızlar kütle

çekiminin etkisiyle giderek yavaşlamakta; bu yavaşlamanın ise epeyce küçük olduğu

anlaşılmaktadır. Bu, evrenin madde yoğunluğunun düşük olduğunu gösterir. Dolayısıyla

maddenin kütle çekim alanı, ya evreni uzaysal olarak sonlu yapmaya ya da sonunda genişlemeyi

tersine çevirmeye yetmeyecek kadar zayıf demektir. Ona göre yaptığı hesaplar, evrenin

genişlemesini zamanda geriye doğru götürülmesine imkan sağlamakta ve genişlemenin bundan

10 milyar yıl ile 20 milyar yıl arasında bir zaman önce başlamış olması gerektiğini ortaya

koymaktadır.104

Hubble’ın ortaya koyduğu evrenin genişlediği gerçeği, kısa bir süre sonra yeni bir evren

tasavvurunu ortaya çıkardı. Evren genişlediğine göre, basit bir mantıkla şunu diyebiliriz:

Zamanda geriye doğru gidildiğinde çok daha küçük bir evren, daha da geriye gittiğimizde tek bir

noktanın ortaya çıktığı belirtiliyordu. Bu nokta sıfır noktası yani yokluk anlamını taşıyan bir

noktaydı. Sıfır nokta hiçlik ise, bu hiçlikten milyarlarca galaksinin meydana gelmesi, maddenin

kendine yeterliğiyle açıklanabilmesi oldukça zor görünmektedir.

Ateizmin evren düşüncesinin dayanağı, sonsuz ve durağan evren fikridir. Onlara göre

evren sonsuzdan beri vardı ve sonsuza dek varolacaktır. Onların sonsuz evren fikrini

benimsemeleri ateist düşüncelerinin bir gereğiydi. Az önce kısaca açıkladığımız evrenin

103 Silk, a.g.e., s.62. 104 Weinberg, İlk Üç Dakika., s. 41-43.

34

genişlediğine dair deliller, ateizmin evrenin sonsuz ve durağan olduğu, dolayısıyla sonradan

yaratılmadığı şeklindeki iddialarına karşı, bilimsel cevap niteliği taşımaktadır. Evrenin genişliyor

olması sonsuz durağan evren fikrinin fiziksel problemlerini ortadan kaldırıyordu. Çünkü

genişleme çekim gücünü dengelemekteydi. Eğer böyle bir genişleme söz konusu olmasaydı,

Hawking’in çok daha önceden ortaya konulmuş olması gerektiğini söylediği, evren çekim gücü

etkisiyle tek bileşene dönmekten kurtulamazdı.105 Sonuç olarak evrenin durağan olduğunu

savunanların iddiaları, evrenin sürekli genişlediğine dair deliller karşısında geçerliliğini yitirmiş

görünmektedir.

Yapılan hesaplamalar, evrenin tüm maddesini içinde barındıran tek noktanın korkunç

çekim gücü nedeniyle ‘sıfır hacme’ sahip olacağını göstermiştir. Evren, sıfır hacme sahip bu

noktanın patlamasıyla oluştuğu şeklinde bir teori ortaya atıldı. Bu teori evrenin sınırlı bir zaman

önce son derece yoğun bir durumdan kaynaklandığını gösteriyordu. 1950 yılında bir radyo

programında, durağan evren modelinin savunucularından Fred Hoyle rakip olarak gördüğü

genişleyen evren teorisinden alaycı bir biçimde ‘büyük patlama’ (Big Bang) olarak söz etti. Bu

deyim bir anda tuttu ve bu teori ‘Big Bang’ (Büyük Patlama) ismiyle anılmaya başlandı.106

3. BİG BANG’TEN ARTAKALAN RADYASYON

Evrenbilim tarihi açısından bir dönüm noktası olan Big Bang teorisine göre eğer evren

sonsuz yoğunluktaki bir noktadan bir anda büyük bir patlamayla yaratılmışsa, bu patlamadan

artakalan bir radyasyonun olması gerekiyordu. Durağan evren modelini savunan Fred Hoyle,

evrenin oluşumunun Big Bang dışında bir formülle açıklanması gerektiğini düşünüyordu. Bu

nedenle patlamadan arta kalan bir radyasyonun olması gerektiğini ortaya koyarak Big Bang’in

geçersizliğini ispatlamaya çalışmıştır. Çok geçmeden bu konuda da bilimsel ilerleme kaydedilme

105 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.63. 106 Copan and Craig, Creation out of Nothing, 223.

35

başlandı. 1948 yılında ilk olarak George Gamow böyle bir radyosyonun varlığını teorik bazda

ortaya koymaya çalıştı.107

1965 yılında Arno Penzias ve Robert Wilson haberleşme uydularından sinyal almak

üzere tasarlanmış çok duyarlı radyo teleskop üzerinde çalışıyorlardı. Bu sırada beklemedikleri bir

parazitle karşılaştılar. Bu parazit yer ötesi kaynaklıydı ve Güneş’in ve Samanyolu’nun

konumlarından bağımsız olmakla kalmıyor, her yönden eşit olarak geliyordu.108 Penzias ve

Wilson’un tamamen şans eseri keşfettiği bu radyasyon evrensel nitelikteydi.109 Bu radyasyon

belli bir merkezden gelmediği ve evrenin her tarafında eşit derecede görüldüğü için artık bunun

büyük patlama sonucu yayılan enerjinin kalıntıları olduğu savunuldu. Daha sonra R. Dick, P.

Peebles, P. Roll ve D. Wilkinson’un aynı anda yaptıkları çalışmalar bu radyasyonun varlığını

tamamen ortaya çıkarmıştır.110 1961 ve 1963 yılında yapılan araştırmalar da bu radyasyonun

varlığını artık kesinleştiriyordu.111 Craig’e göre, Big Bang teorisinin en büyük zaferi, Penzias ve

Wilson tarafından 1965 yılında bütün evreni kaplayan ‘mikrodalga arka plan radyasyonunun’

(‘microwave backround raditaon’) keşfedilmesi sayılabilir.112 Big Bang sonrası varolması

gereken radyasyon son yıllarda üstün tekniklerle donanımlı uydu tarafından da araştırılmıştır.

1989 yılının Kasım ayında fırlatılan Kozmik Fon Kaşifi (COBE) uydusunun, keşfedilen kozmik

fon radyasyonunu çok kısa bir sürede saptadığı iddia edildi. Bu keşif eğer doğruysa, evrenbilim

tarihinde bir dönüm noktası olduğuı kadar teizm için de çok fazla önem taşımaktadır. Big

Bang’ten artakalan radyasyon evrenin başladığına delil olabilir mi? Bu soruya Penzias ve

Wilson’un araştırmaları ve COBE uydusunun çok kısa sürede saptadığı bu keşfin sonuçlarıyla

karşılık verebiliriz. Radyo dalgalarına gelen bu parazitler evrenin her tarafından eşit olarak

107 Craig, The Kalam Cosmological Argument, s.115; Bkz. George Gamow, 1-2-3 Sonsuz, çev: C. Kapkın, Evrim yay., İstanbul, 1995, s.301; Silk, Evrenin Kısa Tarihi, s.66. ; 108 William Lane Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s. 114-115; Silk, a.g.e., s.63. 109 Hakim, The Special Status of Cosmology in Science, s.111. 110 Hakim, The Special Status of Cosmology in Science, s.111-112. 111 Silk, a.g.e., s.64. ; Ayrıca bkz. Bilim ve Teknik Dergisi, Sayı: 434-436. 112 Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s.113.

36

gelmekteydi. Bu ise patlamanın bölgesel olmadığının deliliydi. Patlama evren oluştuktan sonra

ve evrenin herhangi bir yerinde meydana gelmemiştir. Penzias ve Wilson’a göre bu evreni

oluşturan ilk patlamadır. Böylece ateist felsefenin temsilcilerinden Fred Hoyle’un ileri sürdüğü

düşünceye bilimsel bir cevap sayılmıştı. Çünkü o, evrenin büyük patlamayla yoktan yaratıldığını

ileri süren bilim adamlarına ‘evren şayet böyle bir patlamayla başladıysa, bu patlamadan

artakalan radyasyonun olması gerekir’ sözüyle karşı çıkmıştı.

Hoyle’un yaptığı itirazlar sonucu ortaya çıkan bu gerçek evrenin başlangıcına dair

varolan bilimsel muammayı ortadan kaldırmaya yetiyor muydu? Şayet bu keşif evrenin

başlangıcına delil teşkil ediyorsa, bu evrenin bir yaratıcı Tanrı tarafından yoktan yaratıldığını

ispatlayabilir mi? Aslında fizik alanındaki bu keşifler metafizik alan olan Tanrı’nın varlığı

hakkında ne derece sağlıklı bilgi verebilir? Ancak bütün bu keşifler evrenin bir başlangıcı

olduğuna dair kesin deliller veriyorsa cevaplanması gereken şu soruyu sorabiliriz: İnsan idrakini

aşan bir boyuta ve özelliğe sahip evrenin sıfır hacimden yani yokluktan bir anda kendi kendine

varolma şansı var mıdır? Dolayısıyla harikulade evrenin başlangıcı için bir yaratıcı zorunlu değil

midir?

20.yüzyılın başlarından itibaren yapılan araştırma ve gözlemler evrene dair daha bilimsel

ve gerçekçi oluşum teorileri hazırladı. İnsanlara evren hakkında yepyeni ufuklar kazandırdı.

Bilimin vardığı sonuçlar ve ispatlar felsefe ve inanç dünyasını da etkilemiştir.

4. TERMODİNAMİĞİN İKİNCİ YASASI ( ENTROPİ YASASI )

Herhangi bir cisimde, toplam ısının sıcaklığa oranına entropi adı verilir. Entropi bu

oranın eşitlenme süreci bakımından önemlidir. Termodinamiğin ikinci yasasına göre, mutlak sıfır

(-273.16) sıcaklıkta bütün enerji ısıya dönüşür. Bu entropinin esasıdır.113 Diğer anlamda entropi

evrende bulunan enerjinin devamlı olarak ısıya dönüşmesi ve ısı akışı meydana gelmesidir. Bu

113 İnan, a.g.e., s.195.

37

enerji ve ısı dengeleninceye kadar devam eder. Entropi arttıkça enerji dağılımı da

eşitlenmektedir. Bu termodinamik denge halidir.114

Termodinamiğin ikinci yasasına göre hiçbir işlem, kapalı bir sistemdeki düzensizlik ve

entropinin toplam miktarını azaltamaz. Neticede, toplam düzensizliğin dengelenmesi ve

maksimum entropiye ulaşarak sistemin tamamı eşit enerjiye sahip olur.115 Bu anda ısıl ölüm

gerçekleşir ve sistem yok olur.116 Bu hale gelmiş hiçbir sistem tekrar canlanamaz.117 Evrenin de

gerçekleşen entropi sonucunda ısı ölümünü yaşayacağı varsayılmaktadır. Big Bang bize evrenin

başlangıcı hakkında bilgi verirken entropi yasası da evrenin her an sona doğru yaklaştığı

varsayımı hakkında önemli bir delil sunmaktadır. Big Bang ve termodinamiğin ikinci yasası

teizm için inancın rasyonel ve bilimsel temeli olarak kabul edilebilir.

Entropi yasası, ısının tek yönlü, geri çevrilemez akışının olduğunu öne süren fizik

kuralıdır. Evrenin bir sonunun olduğunu ortaya çıkaran entropi yasasının sonuçları, bizi bazı

felsefi sonuçlara da götürecektir..

5. İLK ÜÇ DAKİKA

Big Bang teorisinin ortaya çıkardığı evrenin oluşum evrelerini bilim dünyasının genelde

kabul ettiği şekilde sıralamak, Bing Bang’i daha iyi kavramamıza neden olabilir. Bunun

neticesinde kozmolojik delile bilimsel bir boyut katmış olabiliriz. Şunu hemen belirtelim ki biz

burada bilim dünyasında genel kabul görmüş teori, gözlem ve deneylerin sonuçlarıyla hareket

edeceğiz. Big Bang’in verilerini kozmolojik argüman çerçevesinde değerlendirmeye çalışacağız.

Ele aldığımız konu hem fizik hem de metafizik alanı kapsadığından ve bilimin her an

yeni keşiflerle ve bulgularla değişebileceğini göz önüne alırsak varacağımız sonucun

matematiksel kesinlik taşımayacağı muhakkaktır. Bizim esas olarak yapacağımız şey ise,

matematiksel ve fiziksel kesinlik arz eden kanunlardan hareketle evren hakkında önce bilimsel 114 Craig, The Kalam Cosmological Argument, s.132. 115 Copan and Craig, Creation out of Nothing, s.244. 116 Craig, The Kalam Cosmological Argument, s.134. 117 İnan, a.g.e., s.196.

38

verileri sunmak ve sonrasında bizim tezimizin asıl özünü teşkil eden bu veriler ışığında evrenin

oluşumu hakkında felsefi ve teistik bir yargıya varmaktır.

Evren şu anki duruma gelinceye kadar elbette bir çok evrelerden geçmiştir. Bilim

adamları Big Bang’in ilk zamanından (Plank zamanı: 10¯�³ saniye) itibaren ilk üç dakika

içerisindeki oluşumu evreler halinde ortaya koymuşlardır.118 Steven Weinberg “İlk Üç Dakika”

adlı eserinde bu konuyu geniş olarak ele almıştır. Bu ilk üç dakika içerisinde oluşan ve evrendeki

varlıkların hayat kaynağı olan elementlerin Big Bang’e ve dolayısıyla da yaratılış gerçeğine ışık

tutması, kozmolojik argüman için güvenilir, geçerli bilimsel önerme oluşturmasını sağlamıştır.

Şimdi kısaca evrenin ilk dakikalardaki durumu ile ilgili verileri özetlemek istiyorum.

Evrenin sıcaklığı plank döneminde 10³² derecedir. Bu anda madde henüz şekillenmeye

başlanmamıştır. 10¯³�nci saniyede sıcaklık 10²⁹ derecedir. Bu aşamada atomlar henüz

yaratılmış değildir. Evrenin plank zamanı dediğimiz en küçük zamanı 10¯�³ saniye olarak tespit

edilmiştir. Bundan daha küçük zaman aralığı evrende bulunamamıştır. Newton ve Einstein’in

formüllerindeki madde, uzay ve zamanın birbirine olan bağımlılığı evrenin t = 0 anında

varolmaya başladığının bir delili olabilir. Buna bağlı olarak diyebiliriz ki; t = 0 anından önce

hiçbir şey, zaman, madde, enerji, uzay mevcut değildi.119 Bilim adamları evrenin oluşumunu

Plank zamanından itibaren dönemler halinde açıklamışlardır. Steven Weinberg evrenin oluşum

evrelerini altı değişik film karesi şeklinde anlatmaya çalışmıştır.

1.dönem: Bu dönemde evrenin ısısı yüz milyar derecedir. Zaman 10¯²’nci

saniyededir. Evrenin ilk maddesi şekillenmeye başlamıştır. Aşırı sıcaklıktan dolayı henüz proton

ve nötron gibi ağır parçacıklar yoktur.120 Evren olabilecek en basit ve betimlemesi en kolay

118 Weinberg, İlk Üç Dakika, s.97; Paul Davies, Son Üç Dakika, s. 31; Ted Burge, Günümüzde Yaratılış Öyküsü, Russell Stannard, Yeni Bin Yılda Tanrı içinde, (çev: Atalay Atabek), Gelenek yay., İstanbul, 2002, s. 15; Hubert Reeves, İlk Saniye, (çev: Esra Özdağan), Yapı Kredi yay., İstanbul, 2001, s.79; Taşkın Tuna Uzayın Sırları, s.185. ; İnan, a.g.e, s.24. 119 İnan, a.g.e, s.24-25. 120 İnan, a.g.e., s.25.

39

durumdadır. Madde ışınımdan oluşmuş ayrılamaz bir çorba gibidir; bu çorba içindeki her bir

parçacık diğer parçacılarla çok hızlı bir şekilde çarpışır. Böylece, hızla genişlemesine karşın,

evren neredeyse tam bir ısısal denge durumundadır.121 Birinci dönemde evren hızla genişlemekte

ve soğumaktadır. Atomlar, patlamayla birlikte meydana gelen sıcaklığın soğuması sonucu

oluşmuştur. Hubble 1929 yılında yaptığı gözlemle evrenin sürekli genişlediğini ortaya koymuştu.

Evren genişledikçe soğumaya da başlıyordu. Genişleme hızı birinci dönemde oldukça fazladır.

Bu dönemde evrenin sıcaklığı oldukça fazla olduğundan çok az sayıda çekirdek parçacığına

sahiptir.

2.dönem: bu dönemde evren 30 milyar derecededir. Birinci dönemden beri 0.11 saniye

geçmiştir. Nitel olarak hiçbir şey değişmemiştir. Evrenin içeriğine hala elektronlar, pozitronlar,

nötrinolar, karşınötrinolor ve fotonlar egemendir. Evrenin genişleme zamanı uzayıp 0.2 saniye

olmuştur.122 Buradan hareketle diyebiliriz ki evrenin genişleme hızı patlamadaki ilk ana göre

devamlı yavaşlamaktadır. Bu dönemde sadece nötron ve protonlar belirmeye başlamıştır.123

Çekirdek parçacıklarının dengesi, %38 nötron ve % 62 proton şeklinde bir kayma göstermiştir.124

3.dönem: Evrenin sıcaklığı 10 milyar dereceye kadar düşmüştür. Meydana gelen

soğumayla beraber elektronlar ve fotonların ısısal dengesi ortadan kalkmıştır. Elektronlar ve

fotonlar özgür parçacıklar gibi davranmaya başlamışlardır.125 Evren yeterli derecede düşük

sıcaklığa ulaşamadığından nötron ve protonların bir araya gelip atomları oluşturmaları henüz

gerçekleşmemiştir.126

4.dönem: Evrenin sıcaklığı 3 milyar derecedir. Bu döneme kadar 13,82 saniye geçmiştir

ve evren korkunç bir hızla genişlemektedir. Bununla beraber sıcaklık aynı şekilde düşmektedir.

Artık elektron ve pozitronlar eşik sıcaklığının altındadır. Dolayısıyla evrenin çoğunlukta olan

121 Weinberg, İlk Üç Dakika, s.97-98. 122 Weinberg, İlk Üç Dakika, s.101. 123 İnan, a.g.e., s.25. 124 Weinberg, a.g.e., s.101. 125 Weinberg, a.g.e., , s.101. 126 İnan, a.g.e., s.25.

40

yapı taşları konumundaki elektronlar ve pozitronlar hızla yok olmaya başlamışlardır. Onların yok

olmasıyla salınan enerji, evrenin soğuma hızını yavaşlatmıştır. Elektronlar ve pozitronlar hızla

yok olurken, evren, artık helyum (He�) gibi çeşitli kararlı çekirdeklerin oluşmasına yetecek

kadar soğuktur; fakat bu hemen gerçekleşmez. Çünkü evren öylesine hızla genişlemektedir ki,

çekirdekler ancak bir dizi hızlı iki parçacık tepkimeleri sonunda oluşabilirler. Bu dönemde

nötronların protonlara dönüşmesi devam etmektedir; denge %17 nötron ve %83 protondur.127

5. dönem: Evrenin sıcaklığı 1 milyar derecedir. Yani güneşin merkezinden 70 kat daha

sıcak... Patlama anından itibaren üç dakika ve iki saniye geçmiştir. Elektronlar ve pozitronların

çoğu yok olmuştur. Artık evrenin yapı taşları fotonlar, nötrinolar ve karşınötrinolardır. Evrenin

bu anında nötron-proton dengesi, %14 nötrona karşılık %86 protondur.128

6. dönem: evren yaklaşık üç yüz milyon derece sıcaklıktadır. İlk dönemden bu yana 34

dakika 40 saniye geçmiştir. Elektronlar ve pozitronlar birbirlerini tümden yok etmişlerdir.

Çekirdek parçacıkları artık çoğunlukla helyum çekirdekleri halinde bağlıdırlar, ya da özgür

proton (hidrojen çekirdeği) halindedirler. Bu dönemde evren hala o kadar çok sıcaktır ki henüz

kararlı atomlar oluşamamaktadır.129

Yapılan bilimsel araştırmalar ve maddenin oluşması için gerekli şartların hesaplanması

sonucunda ilk evren maddesi olan atomaltı parçacıkların bu dönemden sonra oluştuğu öne

sürülmüştür. Artık madde şekillenmiş ve yüksek sıcaklık altında atomların karşılıklı ve uyumlu

etkileşimleri başlamıştır. Atomların oluşumu moleküllerin oluşmasına yardımcı olmuştur.

Moleküllerin birleşmesinden oluşan çok sayıda madde tüm uzayı doldurarak gökcisimleri

meydana gelmiştir. Peşinden galaksiler, güneş ve yıldızlar, gezegenler oluşmuştur.130

127 Weinberg, İlk Üç Dakika, s.102-103. 128 Weinberg, a.g.e., s. 103-104. 129 Weinberg, a.g.e., s.106. 130 İnan, a.g.e., s.26.

41

Buraya kadar kısaca açıkladığımız Big Bang’in bilimsel delilleri aslında işin hem çok

yalın, hem de çok küçük bölümünü oluşturmaktadır. Bizim için önemli olan, bu teorinin teizmin

kozmolojik delili için taşıdığı değeri incelemektir. Bu teori ile, materyalistlerin ve ateistlerin

durağan evren teorileri ve dolayısıyla tanrıtanımaz felsefeleri de çürütülmüş olmaktadır. Onların

ateist felsefelerinin bir sonucu olarak ortaya çıkan sonsuz durağan evren modeli, özellikle

Hubble’ın 1929 yılında evrenin genişlediğini yaptığı gözlemle keşfetmesiyle ve patlamadan arta

kalan radyasyonların keşfiyle artık geçerliliğini yitirmiş görünmektedir. Bunu durağan evren

modelinin savunucusu Antony Flew şöyle açıklamaktadır: “ Hep söylendiği üzere, itiraf ruhu

arındırır. Bu yüzden yazıma şunu itiraf ederek başlamak istiyorum; ateistler çağdaş kozmolojik

uzlaşılar karşısında utanmalıdırlar. Çünkü öyle gözüküyor ki kozmologlar St. Thomas

Aquinas’ın felsefi olarak ispat edilemeyeceğini iddia ettiği şeye, yani evrenin bir başlangıcı

olduğuna dair bilimsel kanıt sunmaktadırlar. Şu ana kadar evrenin sadece sonsuz değil ama

ayrıca başlangıçsız olduğu düşüncesi rahatlıkla savunulabilirdi. Ben bunlara hala inanıyor olsam

da, Big bang hikayesi karşısında bu duruşu korumanın artık rahat yada kolay olmadığı çok

açık.”131

131 Anthony Flew, “Lewis’e Cevap”, Henry Margenau, Roy Abraham Varghese, Cosmos, Bios, Teos içinde, Çev: Ahmet Ergenç, Gelenek yay., İstanbul, 2002., s.224.

42

B. BİG BANG ve DİĞER EVREN TEORİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

1. Sabit Durum Modeli (The Steady State Model)

Sabit durum teorisi, kozmolojinin bugün artık pek inanılmayan teorisidir. Bu teoriye

göre, evren genişleyip gökadalar birbirinden uzaklaştıkça, uzaydaki boşluğu dolduracak bir

maddenin bulunmaması sorunu ortaya çıkar. Bu boşluk daha sonra yoğunlaşarak yeni yıldız ve

gökadaları meydana getirir. Yeni gökadalar eski ve ölmekte olanların yerini alırlar. Bu nedenle

evren daima aynı görünür ve bu nedenle de sabittir.132

Durağan evren teorisi, Big Bang teorisinin aksine evrenin bir başlangıcının olmadığı ve

sonunun da olmayacağı iddiasındadır. Bu teori Herman Bondi, Thomas Gold ve Fred Hoyle’a

atfedilir. Fred Hoyle 1948 yılında Herman Bondi ve Thomas Gold ile birlikte, durağan evren

modelinden söz ettiler.133 Bu teorinin bütün yorumlamalarında evren, zaman içinde sonsuzdur.

Bu teoriye göre, Einstein’in İzafiyet Teorisi’nde belirttiği gibi evren izotropik134 kozmik

genişleme halindedir. Teori’ye göre galaksiler birbirinden uzaklaştıkça yani evren genişledikçe,

boşlukları doldurmak ve genel bir sabit yoğunluğu korumak için sürekli yeni madde meydana

gelir.135 Big Bang teorisine göre ise, evren genişledikçe madde yoğunluğu azalmaktadır. Şayet

evren ezeli olsaydı, azalan madde miktarı yüzünden hiçbir yıldız hiçbir gezegen oluşamazdı.

Fred Hoyle, bu sorunu giderebilmek için sürekli oluşum tezini ortaya attı. Bu teorinin temel

özelliği, evrenin bir bütün olarak değişmemesi yani sonsuz olması, maddenin kendi kendini

sürekli yenilemesidir: Doğum, evrim, ölüm. Ama tükenmeksizin takviye edilen yeni oluşmuş

maddeden, sürekli yeni gökadalar oluşmaktadır.136 Maddenin devamlı kendi kendini meydana

132 Davies, Tanrı ve Yeni Fizik, s.436. 133 Copan and Craig, Creation out of Nothing, s.225. 134 COBE (Cosmic Background Explorer) uydusunun keşfettiği evrenin her tarafından eşit olarak gelen Kozmik fon ışımasının en belirgin özelliği, bu ışımanın uzayın belli bir yerinden değil; her yönünden ve uzak yakın demeden aynı şiddetle gelmesinden kaynaklanır. Bu ışıma sadece bizim bulunduğumuz Güneş Sistemi’nden, sadece bizim Samanyolu Galaksisi’nden yayılmamaktadır. Uzayın her tarafı, her köşesi hiçbir uzaklığa bağlı olmaksızın hep aynı değerdeki ışıma ile dopdoludur. Bu özelliğe “izotropi” adı verilir. Evrenimiz de izotropik bir özelliğe sahiptir. (Taşkın Tuna, Uzayın Ötesi, Boğaziçi yay., İstanbul, 2000, s.25-26.) 135 Copan and Craig, Creation out of Nothing, s.225. 136 Davies, Son Üç Dakika, s.154.

43

getirmesi, evrenin ezelden beri kendini sürekli yenilemesi, panteizmin bir çeşidi gibi

görünmektedir.137 Modelin sürekli oluşum fikri, bir yönüyle evrene yaratma kabiliyeti

yükleyerek panteist bir yaklaşım sergiler gibi gözükmektedir. Her ne kadar durağan evren

modelinin ana fikrinden bu sonucu çıkarabilirsek de, teorinin tamamen ateist evren anlayışların

yansıması olarak ortaya çıktını da söyleyebiliriz.

Durağan evren modeli, evrenin başlangıçta hiçlikten nasıl varolduğunu açıklama

zorunluluğunu ortadan kaldırır ve evrimsel değişim aracılığıyla oluşan ilgi çekici çeşitliliği,

kozmik ölümsüzlükle birleştirilir. Bunun ötesinde, ebedi kozmik gençlik sunar, çünkü bireysel

gökadalar teker teker ölseler de bir bütün olarak evren asla yaşlanmaz. Çünkü bu teoriye göre,

eski gökadanın yakıtı tükendiğinde, sakinleri daha genç bir gökadaya taşınırlar. Bu durum

sonsuza dek aynı dinçlik, çeşitlilik ve faaliyet düzeni korunarak ebediyen sürebilir.138

Fred Hoyle ve arkadaşlarının ileri sürdükleri durağan evren modeli, fiziğin en temel

yasalarından biri olan enerjinin ve maddenin korunumu yasasına uymamaktadır. Bu yasaya göre

madde ve enerji yoktan varolamaz. Einstein’in formüle ettiği E= mc²’ye göre, madde enerjinin

bir formudur. Madde enerjiye, enerji de maddeye dönüşebilir. Ancak Fred Hoyle’un ileri

sürdüğü sürekli oluşum düşüncesinde, maddenin veya enerjinin nereden ve nasıl geldiği

açıklanmamıştır. Diğer taraftan madde, çeşitli atomların yeterli oranında bir araya gelmesiyle

oluştuğuna göre, bu oranın yeter derecede kendiliğinden meydana gelmesi de durağan evren

modeli açısından çözülmesi güç bir problem olarak karşımıza çıkar. Belli bir zaman sonra kendi

kendine ölen gezegenlerin yeniden oluşması için gerekli oranda madde nasıl kendi kendine

ortayaçıktığı sorusu da modelin geçersizliğinin ispatı açısından önem arzeder.

1960 yılından itibaren, durağan evren modeline karşı, gözlemsel deliller de artmaya

başlamıştır. Bunlardan en önemlisi, 1965 yılında kozmik arka alan ısı ışınımının (Big Bang

137 Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s.121. 138 Davies, Son Üç Dakika, s.154-155.

44

sonrası ortaya çıktığı ileri sürülen, başka bir deyişle Big Bang’in fosili olarak nitelendirilen

kozmik fon radyasyonu) keşfedilmesidir.139 Neredeyse bütün kozmologlar, bu kozmik arka alan

radyasyonunun, kesin bir şekilde durağan evren modelinin inandırıcılığını ortadan kaldırdığını

ileri sürmüşlerdir.140 Bu evrenin ezeli olmadığını, bir başlangıcın olması gerektiğini ortaya koyan

Big Bang’in kalıntısı olarak yorumlanmıştır. Ayrıca termodinamiğin ikinci yasası da evrenin bir

başlangıcının ve sonunun olması gerektiğini ortaya koyuyordu. Zaten ileriki yıllarda Hoyle ve

çalışma arkadaşları da durağan hal kuramının felsefi ve bilimsel problemlerinden dolayı bu

klasik versiyonundan vazgeçtiler.141

Fred Hoyle ile birlikte uzun bir süre durağan evren modelini savunan Dennis Sciama, Big

Bang’i destekleyen deliller, bilim adamları tarafından kozmolojik neticeleri ortaya konulunca şu

açıklamayı yapmıştır: “Sabit durum teorisini savunanlarla onu test eden ve onu çürütmeyi uman

gözlemciler arasında, bir dönem çok sert çekişme vardı. Bu dönem içinde ben de bir rol

üstlenmiştim. Çünkü gerçekliğine inandığım için değil, gerçek olmasını istediğim için sabit

durum teorisini savunuyordum. Teorinin geçersizliğini savunan deliller ortaya çıkmaya

başladıkça Fred Hoyle bu delilleri karşılamada lider rol üstlenmişti. Ben de yanında yer almış, bu

düşmanca delillere nasıl cevap verebileceği konusunda fikir yürütüyordum. Ama deliller

biriktikçe artık oyunun bittiği ve sabit durum teorisinin bir kenara bırakılması gerektiği ortaya

çıkıyordu.”142

139 Craig, The Kalam Cosmological Argument, s.118. 140 Copan and Craig, Creation out of Nothing, s.226. 141 Craig, a.g.e., s.119. 142 Hawking, Evreni Kucaklayan Karınca, Alkım yay., İstanbul, 1993, s.62-63.

45

2.Sonsuz Evrenler Teorisi ve Boşluk Dalgalanmaları Modeli143

(Vacuum Fluctuation Model)

Sonsuz Evrenler Teorisi, Edward Tyron’un 1973 yılında ortaya attığı modeldir.144

Tyron’a göre, bizim evrenimiz ve diğer bir çok evren kuantum dalgalanmaları sonucunda

oluşmuştur. Bu modele göre tüm evrenleri doğuran uzay adeta bir sabun okyanusu gibidir. Her

evren bu süper uzaydan çıkan bir baloncuktur. Bizim evrenimiz de bu sonsuz baloncuklardan

birisidir. Sonsuz zamanda sonsuz uzaydan devamlı mini evrenler oluşur.145

Evrenin başlangıcına dair ortaya atılan Boşluk Dalgalanmaları teorisi, evrenin şişmesine

dair savunulan genişleme görüşleriyle birlikte Big Bang’i en başta varolan bir boşlukta

gerçekleşen kuantum (atomaltı)146 dalgalanmalarının nihai ürünü olarak tarif eder. Bu teoriye

göre evren, birtakım kanunlar uyarınca yokluktan varolmaya başladığı ileri sürülür. Ancak bu

yokluk mutlak yokluk anlamında değil, somut objelerin bulunmadığı bir yokluktur. Yani evren

ve madde kuantum düzeyinde ezelden beri vardır. Evren varolmadan önce, atomaltı parçacıklar

ve bu parçacıkların mekanik hareketleri vardır. Bu durum kuantum boşluğu (quantum-

mechanical vacuum) anlamına gelir.147 Teoriyi ortaya atanlar, mutlak yokluğun varolmadığını

belirterek “sonsuz evrenler” modelini oluşturmuşlardır.

Bu modele göre, evrenimiz başka kuantum dalgalanmaları tarafından meydana getirilen

kabarcık evrenler denizinde sadece bir kabarcıktan ibarettir. Harvard Üniversitesi

143 Evrende, sürekli olarak, evrenin ilksel bir durumdan (Big Bang’te olduğu gibi) gittikçe genişlediği periyotlarla, tekrar bu duruma doğru büzüldüğü periyotlar yaşandığı teorisi. ( Stacy Kniffen, “Sözlük”, Margenau, Varghese, Kozmos, Bios, Teos içinde, s.264. 144 Copan and Craig, Creation out of Nothing., s.230. 145 Copan and Craig, a.g.e., s.231. 146 Kuantum, atomun içindeki parçacıklardır. Kuantum teorisi de, atom ve atomaltı parçacıklarının davranışlarını inceler. Atomun içindeki parçacıklar hiçbir kurala ve formüle sığmayan davranışlarda bulunurlar. Daha doğrusu bunların hareketleri henüz formüle edilememiştir. Kuantum, Latince’de ‘paketler halinde’ anlamını taşır. Kuantum mekaniği bu parçacıkların kütle, elektrik yükü, enerji ve ve momentumları ile ilgilidir. Isı, ışık ve bütün diğer radyasyonlar küçük paketler halinde yayılır ve bu paketlere kuanta adı verilir.(Yalçın İnan, a.g.e., s.153 ; ayrıca bkz: Steven Weinberg, Atomaltı Parçacıklar, çev: Zekeriya Aydın, Tübitak yay., Ankara, 2002) 147 Quetin Smith, “The Wave Function of a Godless Universe”, Craig and Smith, Theism, Atheism, and Big Bang Cosmology içinde, s.301.

46

Profesörlerinden Sidney Coleman çeşitli evrenlerin kuantum solucan delikleri denilen uzay-

zaman alanında birbirlerine salınımlar aracılığıyla bağlı olduklarını düşünmektedir.148

Christopher İsham bu modelin problemlerini ortaya koymuştur. İsham’a göre, bu modelin

iddia ettiği gibi, sonsuz zaman geriye gidersek, bu baloncuk evrenler her yere saçılacak ve bu

evrenler genişledikçe birbirine geçecek ve çarpışacaktır. İsham’a göre içerdiği büyük

problemlerden dolayı bu model yirmi yıl önce terkedilmiştir149

3.Açılır-Kapanır Evren modeli (Oscillating Model of the Universe)

(Döngüsel / Dalgalanan Evren Modeli)

Dalgalanan evren modeline göre, evrenin genişlemesi gelecekte bir noktada duracak ve

evren büzülerek ilk haline dönecektir. Bu büzülmeyi başka bir patlama takip edecektir, daha

sonra yine bir büzülme, daha sonra yine bir patlama ve böyle sonsuz ya da başlangıçsız bir

şekilde sürüp gidecektir.150

Dalgalanan ya da açılır-kapanır evren modelinde evren azami bir boyuta dek genişler,

daha sonra büyük bir büzülüşe dek daralır, ama kendini tamamen yok etmek yerine bir şekilde

geri sıçrar ve yeni bir genişleme ve büzülme döngüsüne girer.151 Evren böylece birbirinin

peşisıra şişirilen ve boşaltılan, balon gibi, düşük yoğunluk durumları çökmüş ‘çatırtı-patlamalar’

arasında salınan ve şişirilen evrenler dizisi döngüsel bir tarzda sonsuza dek sürüp gider.152 Bu

durumda evrenin gerçek bir başlangıcı ya da sonu yoktur, ama her bireysel döngünün belli bir

başı ya da sonu olacaktır. Bu özellikle, doğum ve ölüm, yaratılış ve yok oluş döngülerinin önemli

yere sahip olduğu Hindu ve Budist mitolojilerinden etkilenmiş kişilere çekici gelen bir

148 Varghese, “Giriş”, Margenau, Varghese, a.g.e. içinde, s.32. 149 Copan and Craig, Creation out of Nothing, s.231. 150 Varghese, Giriş, s.29. 151 Davies, Son Üç Dakika, s.145. 152 Davies, Tanrı ve Yeni Fizik, s.328.

47

kuramdır.153 Bu modelde her evren bir öncekinin ateşler içindeki ölümünden doğar. Bu ilk

durumdan yeni sistemler, yapılar geliştirir ve bir sonraki büyük büzülüşte her şey sil baştan

olmadan önce kendi zengin yeniliğini keşfeder. Teoriye göre, evren Big Bang’ten önce sonsuz

kez patlayıp büzülmüştür. Şu anda içinde yaşadığımız evren bir önceki evrenin içine

çökmesinden sonra oluşmuştur.

Paul Davies’ e göre kuramın ciddi fiziksel sorunları vardır. Bu sorunlardan biri, çöken

evrenin bir büyük büzülüşte kendini yok etmek yerine çok yüksek bir yoğunlukta sıçramasına

izin verecek, akla yakın bir süreç saptamaktır. Patlamanın momentumunu tersine çevirmek ve

kütle çekiminin ezici gücüne karşı çıkmak için, çöküşün ileri aşamalarında bir tür çok büyük

karşı-kütleçekimsel kuvvet olmalıdır. Şu anda böyle bir kuvvet bilinmiyor.154 Craig’e göre de,

açılır-kapanır evren modeli uyarınca evren kendi içine çökecek olsa bile, bilinen hiçbir fizik

kanununun böyle bir çökmeyi geri çevirmesi ve evreni yeni bir patlama ile yeniden oluşturması

mümkün görülmemektedir.155

Teorinin fizik yasalarına aykırılığını gösteren önemli bir yasa da entropi

(Termodinamiğin İkinci Yasası) yasasıdır. Buna göre eğer evren gerçekten sürekli kapanıp-

açılıyorsa bile, bu döngü sonsuza kadar gidemez. Evrenin sonsuz olduğuna dair ortaya atılan

teorilerin entropi yasasının ortaya çıkardığı bir takım fiziksel gerçeklerle uyuşmaması, bu

teorilerin geçerliliğinin sorgulanması açısından önemlidir.156 Yapılan hesaplamalar, döngüsel

evrenlerin birbirlerine entropi aktaracaklarını göstermektedir. Yani enerji her evrende biraz daha

yararsız hale gelecek ve her yeni açılan evren biraz daha yavaş açılıp biraz daha geniş çapa sahip

olacaktır. Bu ise zamanda geriye doğru gidildiğinde daha küçük evrenler olmasını gerektirecek

153 Davies, Son Üç Dakika, s.145. 154 Davies, Son Üç Dakika, s.146. 155 Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s.137. 156 Craig, a.g.e., s.136.

48

ve yine ilk evrende kilitlenecektir. Buna göre, eğer sürekli açılıp-kapanan evrenler olsa bile,

bunların ilk başta yine yokluktan varolmaları gerekecektir.157

Robert Jastrow158 ortaya çıkan delillerin dalgalanan evren hipotezine karşı olduğunu

belirtmiştir. Ona göre, elde edilen son bilgiler, Evren içerisinde, genişlemeyi duraksatıp, evreni

tekrar eski haline döndürmek için yeterince madde olmadığını göstermektedir. Ayrıca bu modele

göre, evren her çöküşünde varolan dünyayı tamamen yok edecektir. Eğer dünya bu yıkıntıdan

tekrar ortaya çıkarsa bu yeni bir dünya olacaktır. Bu bizim dini ve bilimsel deneyimlerimizin

ötesine geçen bir şeydir. Varghese’ye göre, dalgalanan evren hipotezi, dalgalanma eğilimi

gösteren bir evrenin nasıl ortaya çıktığını ya da varolmaya nasıl devam edebildiğini

açıklayamamaktadır.159

4.Kuantum Yerçekimi Modeli (Quantum Gravitiy Model)

Kuantum yerçekimi modeli, kuantum (atomaltı) fiziğinde yapılan bir gözleme dayanarak

oluşturulan bir evren modelidir. Bu teoriye göre, atom altı parçacıklar, boşluk içinde kendi

kendine varolur ve yok olurlar. Buna göre, herhangi bir sebep olmaksızın madde, kuantum

düzeyinde yoktan varolabilmektedir. “Parçacıklar, kesin bir neden olmaksızın hiçten ortaya

çıkabilirler. Kuantum teorisi çekime bağlandığı zaman, uzay zamanın kendi davranışını içine

alır.”160

Stephen Hawking Big Bang’i kuantum yer çekimi teorisine göre açıklayarak evrenin

başlangıcında bir özel durum161 olması yönündeki görüşü kabul etmemiştir. Bu teori, makro

düzeyde (Genel Görecelik) bir bilim ile mikro düzeyde (kuantum fiziği) bir bilimi birleştirme

çabasıdır. Genel görecelik kuramı kütlesel çekim kuvvetini ve evrenin büyük ölçekteki yapısını –

yani birkaç kilometre kadar alandan başlayıp evrenin gözlemlenebilir sınırı olan milyon kere

157 Craig, a.g.e., s.138. 158 Goddard Uzay Araştırmaları Enstitüsü Başkanı ve Dartmouth Üniversitesi Yeryüzü Bilimleri Profesörü 159 Varghese, Giriş, s.29 160 Davies, Tanrı ve Yeni Fizik, s.408 161 Özel Durum: Bütün evrenin sonsuz bir yoğunluğa sahip bir kütlede toplandığı nokta ( Big Bang Singularity). Matematikte bir fonksiyonunun sonsuz değerlikte olduğu nokta.

49

milyon kilometre kadar büyüklüğe uzanan yapısını anlatır. Kuantum fiziği ise bir santimetrenin

bin milyarda biri kadar küçük ölçekteki olaylarla uğraşır.162

Hawking, ortaya attığı kuantum yerçekimi modelinin geçerliliği kabul edilse bile bunun

fiziksel açıdan evrenin başlangıcı sorununu çözmeyeceğini ifade etmektedir. Ona göre, böyle tek

bir birleşik kuram mümkün olsa bile, bu kural ve denklem takımlarından başka bir şey değildir.

Hawking bu sorunu sorduğu birtakım sorularla ortaya koymaktadır: Bu denklemlere yaşam veren

ateşi üfleyen ve onlara tanımlamaları için bir evren sunan şey nedir? Hawking’e göre bilimin

matematiksel modeller kuran genel yaklaşımı, modelin tanımlaması için neden bir evren olması

gerektiğine ilişkin sorulara cevap veremez. Evren niçin kalkıp da varolma rahatsızlığına

katlanıyor?163

Kuantum evren modelinde, atomaltı parçacıklar, boşluk içinde kendi kendine

oluşmaktadır. Buna göre madde, dolayısıyla evren sebepsiz ve kendiliğinden bir şekilde hiçlikten

meydana gelmştir. Varghese’ye göre, mutlak hiçlik bilimsel araştırmanın konusu olamaz.164 Paul

Davies ortaya atılan kuantum evren modeli için şu yorumu getirmektedir: Burada açıklanan

yöntemler, maddenin yokluktan kendiliğinden varolduğunu değil ama önceden varolan enerjinin

cismani forma dönüşmesini tasvir ederler.165 Ancak enerjinin nereden geldiğini izah

edememekteyiz. Kuantum fiziğinde varolması gereken enerjinin izahı, köken sorununa bir

çözüm getirebilir.166 Craig de benzer bir düşünceyle bir kuantum modelinde ortaya çıkan

parçacıkların etraflarında bulunan enerjiyle form kazandıkları kanaatindedir. Craig, kuantum

yerçekimi modelinin, aslında standart Big Bang modelle167 olan benzerliğini ortaya koymaktadır.

162 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.28-29 163 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.219. 164 Varghese, Kozmos, Bios, Teos, giriş, s.43-44. 165 Davies, Tanrı ve Yeni Fizik, s.83. 166 Varghese, giriş, s.44. 167 Burada “standart Big Bang” dememizin nedeni, Kuantum evren modelini ortaya atan Hawking’in Big Bang’e yeni bir anlayış getirme isteği dolayısıyladır. Hawking, evrenin genişlediğini ve Big Bang’i kabul etmesine rağmen, standart Big Bang modelinin teistik yormunun aksine bunun tanrısal bir güç tarafından başlatılmadığına inanmaktadır. Ona göre madde ve dolayısıyla evren, kendisinin açıklayamadığı denklemler dizisiyle, kuantum düzeyinde kendi kendini yaratmıştır.

50

Hem standart Big Bang modelinde, hem de Kuantum evren modelinde yokluktan varolma olayı

vardır. Ancak kuantum evren modelini savunanlar bir yaratıcıya gereksinim duymadan bunu

maddenin kendi özelliği olarak nitelerken, standart Big Bang Teorisinin savunucusu olan Craig,

enerjinin kendi kendine yoktan varolamayacağı ilkesinden hareketle bunu nihai bir tanrısal güce

dayandırmaktadır.168

Kuantum evren modeli, köken sorununu fiziksel olarak temellendirmeye çalışmıştır.

Ancak görülüyor ki, bu model de evreninin anını, yani esas köken sorusunu cevapsız

bırakmaktadır. Bilim evrenin başlangıcını fiziksel nedenlerle açıklayabilse bile, neden bir

evrenin varolduğunu ortaya koyamaz.

168 Copan and Craig, Creation out of Nothing, s.235-236.

51

İKİNCİ BÖLÜM

BİG BANG’İN FELSEFİ SONUÇLARI

A. KOZMOLOJİK DELİLİN BİLİMSEL MUHTEVA KAZANMASI

Kozmolojik delil, kozmostan yani evrenden Tanrı’nın varlığını ispata götüren

delillerdendir. İçinde yaşadığımız evrene ait gözlemlerimiz ve bilgilerimiz evrene dair

düşüncelerimizi belirler. Evrene bakış açımız Tanrısal bir sonuç üzerinde yoğunlaşıyorsa

çalışmalarımız ve değerlendirmelerimiz bu doğrultuda olacaktır. Tanrı’nın varlığına ilişkin

olarak öne sürülen kozmolojik delilin bilimsel muhteva kazanmasına geçmeden önce bu

delilin genel mahiyeti hakkında bilgi vermek istiyorum.

Kozmolojik delilin mahiyeti hakkında yapılan çalışmalara göz attığımızda evrenin

farklı yapıları ve özellikleri göz önüne alınarak farklı delil şekilleri oluştuğunu görmekteyiz.

Bu farklı oluşumları Big Bang’in kozmolojik delile olan katkısını ele alırken inceleyeceğiz.

Kozmolojik delil içindeki farklı yapılar esasen Mehmet S. Aydın’ın ifadesiyle “kozmolojik

deliller ailesi”169 olarak ele alınması daha uygundur.

Kozmolojik delil genel anlamda evrenin yapısından ve ilişkisinden hareketle

evrenin oluşturan nedenin ne olduğuna dair açıklama arayışlarının tümüne denir. Yani

evrenden –özellikle başlangıcından- yola çıkarak Tanrı’nın varlığını ispata çalışan delildir.

Kozmolojik delilin meşhur iki çeşidi vardır: Hudüs delili ve imkan delili.

Hudüs delili, evrenin sonradan varolduğu, dolaysıyla bir sebebe muhtaç olduğu

biçiminde iki temel önermeden oluşmaktadır. Bu delile göre evren Tanrı’dan başka hiçbir

varlığın bulunmadığı bir anda (mutlak yokluk anında) sonradan varolmaya başlamıştır.170

Sonradan varolanın varlık sebebi kendinden olamaz. Bu nedenle mümkün varlıklar varlığını

169 Aydın, Din Felsefesi, s.41. 170 Richard Swinburne, The Existence of God, Clarendon Press, Oxford, 2004, s.133.

52

başka bir varlığa borçludurlar. Hudüs delili bize, varlığı yokluğa tercih eden ve varlığı

kendinden olan (ezeli) bir varlığın (Tanrı) olması gerektiğini telkin eder.171

Kozmolojik delilin bir versiyonu olan hudüs delili, genel olarak varolmaya başlayan

her şeyin bir sebebinin olması gerektiğini vurgular. Delil, hadisler silsilesinin geriye doğru

sonsuz gidişin imkansızlığını temel alarak, evrenin başlangıcı olması gerektiğini, başlangıç

için ise kadim varlığın zorunluluğunu ortaya koyar.172 Delilin mantıki çatısı şöyledir:

1. Varolmaya başlayan her şeyin varlığının bir sebebi vardır.

2. Evren varolmaya başlamıştır.

3. O halde evrenin varlığının bir sebebi vardır.173

Delilin anahtar önermesi evrenin başlangıcını vurgulayan ikinci önermedir.174

Burada kozmolojik delilin geçerliliğinin ispatı ikinci önermenin ispatına bağlı gibi

görünmektedir. Bu nedenle önermenin ispatı için hem felsefi, hem de deneysel argümanlar

ileri sürülmüştür.

Kozmolojinin doğa felsefesinin dalı olmasının yanı sıra metafiziğin de ilgi alanına

girmesinden dolayı kozmolojik alanda yapılan her türlü araştırmanın ve düşünmelerin

metafiziksel açılımı olmalıdır. Bilim adamları ve filozoflar kozmolojik çalışmalarda

kendilerine evrenle ilgili olarak farklı hareket noktaları belirlemişlerdir. “Bazıları sonlu

varlıklar kavramını, bir kısmı hareket ve değişme kavramını, bazıları imkan, cevaz ve

zorunluluk kavramlarını akıl yürütmenin merkezine koyarak”175 delile farklı şekillerde açılım

getirmişlerdir.

Kozmolojik delilin en önemli açılım kapısı, “İlk Neden” arayışı gibi

gözükmektedir. Kozmolojik delilin klasik versiyonu öncelikle mantıksal olarak zorunlu

171 Taylan, a.g.e, s.52. 172 Craig, The Kalam Cosmological Argument, s.63. 173 Craig, a.g.e., s.63. 174 Craig, a.g.e., s.65. 175 Aydın, a.g.e., s.41.

53

olandan başlıyor. Bu zorunlu olan ise, sonradan varolan her şeyin varlığının yeter bir nedeni

olması gerektiğidir. Sonradan varolan her varlık, varlığı için bir nedene ihtiyacı vardır.

Evrenin de varolması için bir başka varlığa ihtiyaç vardır. Önermenin bu bölümünde

sorulması ve cevabının verilmesi gereken daha temel bir soru vardır. Evrenin bir başlangıcı

var mıdır, yoksa varlığı ezeli midir? Evrenin sonradan varolduğuna dair getirilecek bilimsel

ve mantıksal deliller, delilin geçerli olmasının şartıdır. Evrenin sonradan varolduğu, birtakım

mantıksal çıkarımlarla ve evrene ait yapılan bilimsel çalışmalar ve gözlemlerle elde edilen

verilerin sonuçlarına dayanarak iddia edilebilir. 20. yüzyılda bilimsel gelişmelerin hız

kazanmasıyla birlikte evrenin başlangıcıyla ilgili öznel olan görüşler daha nesnel bir hal

alamaya başlamıştır. Bu gelişmeler evrenin başlangıcı hakkında daha objektif ve geçerliği

daha yüksek bir değerlendirme yapma fırsatı vermiştir.

Kozmolojik delilin nihai noktası Tanrı’nın varlığını ispattır. Ancak delilin “Alem

hadistir” sözü Zorunlu Varlık’ı ortaya koymak için bir basamak ise, bu sözün ontolojik

anlamdaki ön kabulü kozmolojik delilin en önemli problemidir. Bu açıdan Big Bang

teorisinin kozmolojik delil açısından taşıdığı en önemli değer, bu kabulün bilimsel muhteva

kazanmasıdır.

Platon’daki kozmosu yöneten Ruh,176 Aristo’daki İlk Muharrik,177 Farabi ve İbn-i

Sina’daki Vacibu’l Vücud ve İlk Sebep,178 Leibniz’deki Yeter Sebep,179 Gazali’deki

“Muhdis-i Kadim”180 gibi kavramlar, bir başlangıç için zorunlu olan ezeli ve ebedi varlığa

işaret eder. Bu, kozmolojik delilin mantıksal çıkarımının sonucudur. Burada bizce önemli

olan konu, bir başlangıcın olduğunu bilimsel olarak ispatlamaya çalışan Big Bang’in, fiziksel

176 Platon, Timaios, s.32. / 37a 177 Aristoteles, Metafizik, s.497. 178 İbn-i Sina, Kitabu’ş-Şifa, Metafizik/İlahiyat I, (çev: Ekrem Demirli-Ömer Türker), Litera yay., İstanbul, 2004, s.41. / 94; Farabi, Medinetu’l Fazıla, s.34. 179 G.W. Leibniz, On The Ultimate Origination of Things, Philosophical Writings içinde, London, 1934, s.32. 180 Gazali, İhyau Ulumi’d-din, çev: Ahmet Serdaroğlu, Huzur yay., İstanbul 1992, I. cilt, s.271.

54

nedenlerin bittiği yerde, felsefedeki mantıksal kuramın neticesi olan ve başlangıca neden

olduğu ileri sürülen İlksel Neden’in varlığına işaret etmesidir.

1. Teizmin Yoktan Yaratıcı Tanrı’sı ve Big Bang

a) Yaratılışın Anlamı

Bilimde yaratılış farklı anlamlara çekilebilecek esneklikte kullanılmaktadır. Ne

zaman diğer parçacıkların etkileşimi ya da boşluğun polarizasyonu (boşluk salınımı) sonucu

yeni bir parçacık ortaya çıksa, yaratılıştan bahsediliyor. Ancak biz burada felsefi bakış

açısıyla yaradılış kelimesini çok daha dar ve özel bir anlamda kullanmak istiyoruz. Burada

kastettiğimiz felsefi anlamda yaratılış, ‘creatio ex nihilo’, yani mutlak hiçlikten yaratılıştır.

Bilimin ilgilendiği ve ortaya koyduğu teoriler bazında tanımlayıp, izah edebildiği yaratılış,

yoktan yaratılış değildir. Bu daha çok hali hazırda varolan maddelerin ya da fiziksel anlamda

ulaşılabilecek nitelikte olan olguların niteliksel olarak farklı olan yenilerine

dönüştürülmesidir. Örneğin bir foton ‘çift yaratımı’ aracılığıyla elektron ve pozitrona

dönüşmektedir.181 Pozitron ve elektron, varlığı zaruri olan olgular değildir. Bunlar tabiatları

gereği varolmak zorunda değiller, kendi içlerinde kendi varoluşlarını izah edemezler.

Bunların varlığı, başka bir şeye bağlıdır. Bu durumda ise fotonun bağlı olduğu raslantısal

zincirle birlikte, yaratıldıkları fotona bağlıdır. Bütün fiziksel olgu ve nesnelerin zaruri

olmayıp şartlara bağlı oldukları çok açıktır. Hiçbir fiziksel olgu kendisini ya da kendi

varoluşunu izah edemez. Her birinin izi bir öncekilere ya da daha temel olanlara doğru

sürülebilir. Fiziksel açıklamadan yoksun olarak bu sonsuza dek sürüp gider. Böyle bir şey,

yani fiziksel olguların asıl nedenden yoksun olarak nedenler zinciriyle sonsuza dek sürüp

gitmesi mümkün olamayacağı için mantıksal ya da zamansal bir noktada yokluğun bir şeye

dönüşmesini bir şekilde açıklamak durumundayız. Eğer evren ezeli ve ebedi dersek,

181 William Stoger, Bilimde ve Dinde Evrenin Başlangıcı, Margenau, Varghese, a.g.e. içinde, s.240.

55

evrendeki her öğe kendi varoluşları için diğerlerine bağlı olduğu ve zaruri bir mevcudiyete

sahip olmadıkları için belirsizlik taşıyacaklar ve evren de, özel bir ortaya çıkış anından

yoksun olacaktır. Bu belirsizliği belirgin kılan tek anlayış ise nedensel bir başlangıcın

varlığını kabul etmektir.

Nedensel bir başlangıcı kabul ettiğimizde mutlak yokluktan söz edebiliriz. Yoktan

yaratılış, mutlak yokluktan maddesel ilk nedenin yaratılmasıdır. Yoktan yaratılıştaki yokluk

kavramı, sadece fiziksel boşluk anlamında değil, tamamen mutlak yokluğa işaret eder; zaruri

bir varlık, ilksel bir neden dışında, madde, enerji, yasa, kavram, zihin, zaman ve uzayın,

hiçbir kuantum salınımının, hiçbir olasılık yasasının, hiçbir mantık ya da düzen bağlamının,

yani hiçbir şeyin olmadığı bir durumdur bu. Yani zaruri bir varlığın mevcudiyeti dışında

hiçbir şey, hiçbir belirsiz bağımlı varlık mevcut değildir. Zaruri bir varlığın olmadığı bir

durumda mutlak yokluk sonsuza dek mutlak yokluk olarak kalacaktır. Bu yokluğun herhangi

bir şey ortaya çıkarması mümkün değildir. Zaruri bir varlığın olduğu durumda ise, zaruri

varlık tarafından ortaya çıkarılan zaruri olmayan bir şeylerden söz etmek mümkündür. O

halde diyebiliriz ki, şu anda varolmamız, bir şeylerin varolması, bu mevcudiyeti bahşedecek,

bunca olanlara can verecek zaruri bir varlığa, ilksel bir nedene işaret ettiğini söyleyebiliriz.182

Teizmin yoktan yaratıcı Tanrı anlayışında da, mutlak yokluktan evreni yaratan, bunca şeyin

varolabilmesi için varlığı zorunlu olan ilksel bir neden vardır. Teizmin yoktan yaratıcı Tanrı

görüşünün, evrenin başlangıcına dair bilimsel teorilerle uyumluluk içerisinde olduğunu

görüyoruz.

Yoktan yaratılış (creatio ex nihilo), fizik ve kozmolojinin bilimsel tavırdaki bir ön

kabulü ispatlayarak ulaştığı şeyi tamamlar. Yaratılış konusu, evrenin kökeni meselesiyle

birebir ilgilidir. Acaba evrenin kökeniyle ilgili bilim bize neler söylemektedir. Evrenin Big

Bang adı verilen büyük bir patlamayla başladığına dair bir teori ortaya çıktığında, bilim

182 Stoger, Bilimde ve Dinde Evrenin Başlangıcı, s.243.

56

dünyasındaki tartışma felsefi boyut kazanarak gerçekten bir yaratmanın varolduğu üzerinde

yoğunlaşmıştır.183 Çünkü Big Bang Teorisi, patlamaya neden olan şeyin ne olduğunu

açıklamaz. Bu nedenle bilim adamları yaratıcı bir Tanrı’nın varolması gerektiği gerçeğiyle

karşı karşıya kalırlar.184 Bilim bir başlangıcın olması gerektiğini ortaya koyarken, biz buna

felsefi bakış açımızla yoktan yaratılış diyoruz. Bu nedenle Big Bang, yoktan yaratılış

kavramının bilimsel öncülüğünü yapmaktadır. Yoktan yaratıcılık anlayışını geçerli kılan,

kozmolojinin ve evrende varolan her türlü olgunun kendi kendine yeterli olamayışıdır. Eğer

kozmoloji kendi kendini gerçeklikte zaruri ve kendi kendine yeterli bir şey olarak var

kılabilen, tek başına “denklemlere can veren ve bu denklemlerin tanıklaması için bir evren

yaratan”185 bir her şeyi kapsayan teoriye ulaşabilirse ancak o zaman yoktan yaratıcı

anlayışıyla çelişkiye düşer. Bu da mümkün görünmemektedir.

Klasik teizmin temel kabullerinden biri evrenin sonradan Tanrı tarafından yoktan

yaratıldığı inancıdır. Big Bang teorisi de bu inancın rasyonel ve bilimsel olarak

temellendirilmesine katkı sağlaması açısından önem arz etmektedir. Kimya profesörü olan

Jay Roth evrenin yapısı, başlangıcı ve işleyişiyle Tanrı’nın varlığını ilişkilendirerek şunları

söylüyor: “Evrenin fiziksel özellikleri beni, oyumu bütün bunları planlayan bir varlık ya da

yaratıcıdan yana kullanmaya sevkediyor.”186 Aynı şekilde evrenin kendi kendine yeterliliğini

savunan ünlü fizik profesörü Stephen Hawking de, evrende varolan ve evrenin varlığı için

zorunlu olan fizik formüllerini düzenleyen, “denklemlere can veren ateşi üfleyen ve onlara

betimleyecekleri evreni sağlayan asıl şeyin ne olduğunu sormaktan da kendini alamıyor.

Hawking’e göre, “bilimin matematiksel model oluşturma ilmi, kendi yaklaşımıyla, modelin

tanımlamayacağı bir evrenin neden var olması gerektiğine ilişkin sorulara cevap veremez.

183 Davies, Tanrı ve Yeni Fizik, s.48. 184 Muhammed A. Asadi, Birliğin Teorisi (The Unifying Theory of Everything), (çev: Kerem Genç), Gelenek yay., İstanbul, 2003, s.56. 185 Stephen Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.219. 186 Joy Roth, İkincil Sebeplere Dayanarak Tanrı’nın Varlığına İnanıyorum, Margenau, Varghese, a.g.e. içinde, s.183.

57

Evren niye kalkıp da varolma zahmetine katlansın ki? Evrenin bir yaratıcıya gereksinimi var

mı? Öyleyse o yaratıcının evren üzerinde başka etkisi var mı?”187 Eğer evren tabiatı gereği

kendi varlığını zaruri kılıyor ya da izah ediyor olsaydı, o zaman bu soruyla dile getirilen

hususlar bulanık ihtimaller perdesi altında gizlenmiş değil, bütün açıklığıyla gözlerimizin

önüne serilmiş olurdu.188 Big Bang’in ortaya çıkardığı bir takım gerçekler, bilim dünyasıyla

teolojiyi yan yana getirmesine neden olmuştur. Bir çok bilim adamı bu gerçeklerden ya da

olgulardan hareketle bilimi metafizik alana taşımışlar. Yahut din adamları, filozoflar ve

ilahiyatçılar öne sürdükleri savları bilimin verileriyle birleştirmişlerdir. Sonuçta ortaya

bilimle inancın birleştiği modern bir anlayış ortaya çıkmıştır. Big Bang teorisi de bu anlamda

kozmolojik delile yepyeni boyut kazandırmıştır. William Lane Craig’e göre standart Big

Bang kozmolojisinin teistik yorumu, yoktan yaratılışın klasik doktrinidir.189 Bu doktrinin

fiziki analizi, Big Bang teorisi etrafında birleşen kozmik delillerin ve keşiflerin ulaştığı

verilerle yapılmaya çalışmıştır. Kabul etmek gerekir ki, metafizikle bilimin birbirine en fazla

yaklaşması, Big Bang’le kozmolojik delilin bilimsel muhteva kazanması 20. yüzyılın

ortalarında gerçekleşmiştir. Teizmin klasik anlayışında evreni yoktan yaratan Tanrı vardır.

Dolayısıyla evren ezeli değildir. Onu yoktan var eden bir İlk Neden vardır.

b) İmkan Delili ve İlk Neden

Evrenin bir başlangıcı olduğuna dair kuvvetli bilimsel sav, ilk nedenin

zorunluluğunu ortaya koymaktadır. Her şeyin bir nedeni olduğu bir evrende ilk neden

aramanın makul olduğu muhakkaktır. Şayet evrenin bir başlangıcı olduğu kabul edilirse ilk

nedenin zorunlu olduğu söylenebilir. Bu sebeple Big Bang’in kozmolojik sonuçlarıyla, imkan

delili arasında mantıksal ilişkinin olduğunu söyleyebiliriz. İlk nedenin zorunluluğu teselsülün

sonsuza gidemeyeceği zorunluluğundan doğar. Kozmolojik delilin bir versiyonu olan İmkan

187 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi., s.219 188 Stoger, Bilimde ve Dinde Evrenin Başlangıcı s.241. 189 Craig, Theism and Big Bang Cosmology, s.218.

58

Delili sonsuza dek gidecek teselsülün imkansızlığından yola çıkarak ilk nedenin

zorunluluğunu ispatlamaya çalışır. Bu delilin mantıksal yapısı şöyledir:

-“Çevremize baktığımız zaman varlıkları mümkün olan bir çok şeyler

görmekteyiz.

-Varlık alanında mümkün olan şey, ya kendi kendisinin sebebidir, yahut onu var

kılan başka sebepler vardır.

-Eğer o, kendi kendisinin sebebi olsaydı, varolmada kendisi yine kendisinden

önce olacaktı ki, bu saçmadır.

-O halde, varlığı mümkün olan şey, varolmak için başka bir şeye, yani başka bir

sebebe ihtiyaç gösterir.

-Herhangi bir mümkün şeye sebep olan varlık, ya bizatihi mümkündür, yahut o,

zorunlu bir varlıktır.

-Eğer sebep olan varlık da mümkünse onun da başka sebeplere ihtiyacı olur ki, bu

zincir, sonsuza değin sürüp gider. Teselsül denen bu sürüp gitme mümkün değildir.

-O halde varlık veren sebebin zorunlu bir varlık olması gerekir.”190

Delilin mantıksal yapısı incelendiğinde bir problem görünmemektedir. Ancak

delilin mantıksal çatısını oluşturan önermelerin bilimsel verilerle paralellik arzetmesi delile

nesnellikle birlikte yeni bir değer ve anlam da katacaktır.

William Stoeger kozmolojik argümanı modern bilimin verilerine uyacak şekilde

ortaya koyarken yoktan yaratmanın ilkesel içeriğini şu şekilde ifade etmektedir: “Bir şeyin

mevcudiyeti, bu ister enerji, ister maddenin en küçük birimi ya da mevcut yasalar olsun,

kendi kendine varolan, ya da kendi kendine varolan bir sebebe yaslanan bir sebebi (kendi

mevcudiyetini izah etmek için başka bir sebebe ihtiyaç duymayan, nedensel zincirinin ilk

halkası) gerekli kılar. Kendi mevcudiyetlerini izah edemeyen ve kendi mevcudiyetini izah

190 Aydın, Din Felsefesi, s.52-53.

59

eden bir varlığa ya da bir sebebe bağlı olmayan, geriye doğru uzayıp giden, ucu açık bir

varlıklar zinciri tahayyül etmek imkansızdır. Ya da başka türlü söyleyecek olursak, bir

varlığın dayanağı olan sebepleri daha temel olan ve söz konusu varlığın mevcudiyetini tek

başlarına izah edemedikleri için kendileri de başka varlıklara, sebeplere ve süreçlere bağlı

olan varlıklarda ve süreçlerde aradığımızda, bu arayış kendi kendini izah eden ve kendi

kendinin sebebi olan bir varlık ya da süreçte son bulmadığı sürece bir sonuca ulaşamayız.

Arayışı sona erdirecek bu varlığın mevcudiyeti zaruridir. Eğer bu araştırma, bu anlamda

zaruri olmayan bir varlıkta son buluyor, son buluyormuş gibi gözüküyorsa, ‘kozmik

yumurta’nın dayanacağı bir ilksel sebep arayışına girmeden ellerimizi havaya kaldırıp bu

“varlık mevcut işte” diyoruz ve gayet keyfi bir şekilde bütün zincirin idrak edilebilir olması

için giriştiğimiz araştırmayı bir kenara bırakıyoruz. Burada kozmik yumurta Big Bang’ten

hemen önce evrenin durumunu tasvir eden bir geometri şekli ve simetri grubudur.” 191 Eğer

burada ilksel sebep bu kozmik yumurtaya atfedilirse, varlığı zaruri olmayan bu geometri

şeklinin varlığı nereden gelmektedir? Burada soruya verilecek cevap fiziksel anlamda yoktur.

Stoeger’in işaret ettiği şey, ilksel sebebin kendi kendine varolan, kendi mevcudiyetini izah

etmek için başka bir sebebe ihtiyaç duymayan zorunlu bir varlık olması gerektiğidir.

Big Bang’in sunmuş olduğu bilimsel verilerin metafizik alana intibakıyla teizmin

kozmolojik delili, alemin bir başlangıcı olması ve sebepler zincirinin sonsuza dek

gidemeyeceği noktasında yerini daha da sağlamlaştırmıştır. Big Bang’in yoktan yaratıcı bir

anlayışa sahip olan teizmin klasik yorumu şöyledir: Başlangıçtaki evrenin durumu hiçbir

imkansal sebebe dayanamayacağı için zorunlu bir sebebe ihtiyaç vardır. Ayrıca bu

zorunluluk, imkansal sebeplerin sonsuza dek gitme ihtimalinin olmayışından

kaynaklanmaktadır. Evrenin başlangıcındaki sıfır noktayı hiçbir akıl idrak edemez. Ancak

aklın keşfettiği bazı gerçeklerden yola çıkarak doğru bir izahata gidebilir. Bilim evrenin

191 Stoeger, Bilimde ve Dinde Evrenin Başlangıcı, s. 240-241,

60

başlangıcı konusunda evrenin ilk halinin fiziksel açıklamasından da yoksundur. Zaten böyle

bir açıklamayı yapmak ne fiziğin ne de herhangi bir bilim dalının işidir. İmkan dünyasından

olan fiziğin her şeyi açıklayamadan sınırlarına erişmesi, fizikötesindeki bir varlığı zorunlu

kılmaktadır. Bundan sonra yapılacak tek iş, mümkünler dünyasından olan fizik yasalarını bir

kenara koyup, zorunlu ilksel sebebe dayanmaktır.

İmkanlar dünyasının nihai açıklaması, ilksel sebep olan zorunlu varlığa

dayanmasının zorunluluğu bilimin vardığı matematiksel sonuç değildir. Bilim bu anlamda

sadece araçtır. Delilin öncül hükümleri bilimin konusu olabilir. Ancak varılan sonuç

önermesi bilimin verileriyle hareket eden aklın ürünüdür. Bilimin ulaştığı sonuçların evrenin

başlangıcıyla ilgili savları destekler mahiyette olmasına karşın bazı itirazlar da yapılmıştır.

Ancak Fizikçi Steven Weinberg’in de ifade ettiği gibi “başlangıcın olması en azından

mantıksal açıdan mümkündür. Bu andan önce ise zamanın da herhangi bir anlamı yoktur”.192

İmkan deliline göre zorunlu varlık, imkanların dünyasındaki varlıkların izahatı için

gereklidir. mümkün varlığın varolmasının izahatı için gereklidir. Çünkü sonradan varolan,

varlığı bizatihi zorunlu olmayan mümkünler dünyasının nedensel bir başlangıcı olmalıdır.

Başlangıcı olanın varlığı için bir nedene ihtiyaç vardır. Bu neden ise mümkünler dünyasından

olamaz. Bu nedenin zorunlu ve tek olması gerekir. Farabi ve İbn-i Sina’nın Vacibu’l Vucud

anlayışına göre de zorunlu varlık birden fazla olamaz. O’nun realitesi varolmaktır.193 İlk

nedenin zorunlu oluşu evrenin yoktan yaratıldığını da zorunlu kılıyor. Yoktan yaratılış

(creatio ex nihilo194) varlığı hiçbir fiziksel nedene dayanmayan tamamen hiçlikten var

kılınmasıdır. Big Bang teorisini destekleyen evrenin sürekli genişlediğine dair Hubble’ın

keşfi, Big Bang’ten arta kalan radyoaktif dalgaların bulunması, termodinamiğin ikinci yasası

olarak bilinen entropi yasasının evrene yaşatacağı ısı kaybı gibi ispat edilmiş deliller, evrenin

192 Silk, a.g.e., s.3. 193 İbn-i Sina, Kitabu’ş-Şifa, Metafizik/İlahiyat I, s.41. / 94; Farabi,, Medinetu’l Fazıla, s.34. 194 Stoeger, Bilimde ve Dinde Evrenin Başlangıcı s.240

61

başlangıcının olması gerektiğini ortaya koymuştu. Evrenin bir başlangıcı varsayımı başlangıç

öncesi yokluğu ifade etmektedir.

Bütün bunlara karşılık şöyle bir itiraz da yapılabilir. Big Bang öncesi zorunlu varlık

haricinde hiçbir şeyin olmadığını yani yokluğun varlığını hangi bilim dalı nasıl tespit

edebilir? Elbette bunu hiçbir bilim tespit edemez. Kozmoloji ve fizik, Big Bang öncesi varlık

durumuna dair bir bilgi kapasitesine sahip değildir. ‘Yani yokluğu gösterebilecek hiçbir

bilimsel disiplin yoktur.’195 Ama bilimde sağlanan ilerlemeleri gözardı ederek bilimsel

başlangıcın (Big Bang anı) mutlak başlangıç olabileceği imkanını tamamen devre dışı

bırakamayız. Eğer teizmin temel inancı olan ‘Yoktan yaratıcılık’ anlayışına göre evvelinde

Tanrı’dan başka hiçbirşeyin varolmadığı bir başlangıç varsa, yahut zamanın başlangıcı diye

bir şey varsa şu anda bunu karşılayabilecek tek bilimsel teori Big Bang’tir diyebiliriz. “Bu

yüzden Big Bang’i evrenin başlangıcı ve yoktan yaratıcılığın bir sembolü olarak

görebiliriz.”196 Big Bang’in başlangıcıyla olsun veya olmasın bilim bize evren hakkında

önemli ipucu vermektedir; o da bilimsel anlamda bir başlangıcının olması gerektiği

ihtimalinin yüksek olmasıdır. En azından entropi yasasına göre ısı kaybının evrende meydana

getireceği ölümcül tahribatın şu ana kadar gerçekleşmemesi, evrenin ezeli olamayacağı

hakkında bir kanaat kazandırabilir. Şu ana kadar Big Bang’i destekleyen delilleri ve bilimin

bu konudaki evrenbilimsel savına dikkat etmekten ve önemsemekten başka yapacağımız bir

şey yoksa ( şayet olaya nesnellik açısından bakmak istiyorsak ), şu anda şunu rahatlıkla

söyleyebiliriz: Evet bilim Big Bang’in lehine işliyor. Big Bang’in teistik yorumu ise

yaratılışın zorunluluğu tezini destekliyor. Yani teizmin bu konudaki temel inancı bilimsel bir

dayanak kazanıyor. Ancak bilimsel alandaki bu gelişmelerin teistik yorumunu yapmak,

kozmolojik delilin öne sürdüğü önermelere nesnel bir içerik kazandıracağı muhakkaktır.

195 Stoeger, a.g.m., s.249. 196 Stoeger, Bilimde ve Dinde Evrenin Başlangıcı, s.249.

62

Burada Tanrı’nın varlığına iman noktasındaki bir nesnelliği değil, Tanrı’nın varlığına götüren

bilgi açısından nesnelliği kastediyoruz.

Big Bang Teorisi’nin dinin yaratılış inancını doğruladığını ileri süren bazı bilim

adamları, teologların ve din adamlarının büyük bir kısmı, yaratılışın kaçınılmaz olduğunu

ileri sürmüşlerdir. Bilim tarihçisi ve matematiksel fizikçi E.T. Whitaker 1942 yılında şöyle

diyordu: “Madde evreninin gelişimini saf bilimsel yöntemlerle zaman içinde geriye doğru

izlediğimizde şu anda bildiğimiz biçimleriyle doğa yasalarının olamayacağı kritik bir duruma

ulaşırız; bu yaratılışın kendisidir. Fizik ve astronomi bizi her şeyin başlangıcına giden yolda

yönlendirebilir ve bir yaratılışın olması gerektiğini gösterebilir.”197

c) Evrenin Genişlemesi ve İlk Neden

Modern kozmolojinin oluşumuna neden olan genişleme delili,198 Big Bang

teorisinin oluşumunun ilk basamaklarındandır. Evrenin genişlediğine dair bilimsel delilin çok

basit mantıksal çıkarımını şu şekilde yapabiliriz: Eğer evren sürekli genişliyorsa evrenin bir

önceki hali bir sonrakinden daha küçük olacaktır. Geriye doğru giden bu küçülme sonunda

sıfır noktada birleşecektir.199 İngiliz fizikçi P.W. Davies’in açıkladığı gibi: “Eğer Big Bangin

olağanüstü öngörüsünü tahmin edebilirsek, geçmişe doğru evrenin sınırlarının sıfır noktaya

doğru küçüldüğü sonucuna ulaşabiliriz. Başlangıç anlamındaki kozmolojik tekillik (sıfır

nokta), evrenin geçmişteki fiziksel uç noktasını tasvir eder.200 Sıfır nokta evrenin yokluğudur.

İşte evrenin sıfır noktadan bir anda genişlemeye başlaması ‘İlk Neden’in varlığını zorunlu

hale getirmektedir.201 Kozmolojik delil ailesinden olan imkan delilinin yapısına

197 Silk,a.g.e., s.2. 198 Silk, a.g.e., s.32. 199 Craig, The Kalam Cosological Argumant, s.113. 200 Craig, God, Time, and Eternity, s.256. 201 Big Bang’in evrenin sürekli genişlediğine ilişkin en temel ispatına ilişkin Kur’an-ı Kerim’in “Evreni kuvvetimizle kurduk. Muhakkak onu genişletmekteyiz” (Zariyet suresi, 47. ayet) ayeti, Müslümanlar için, evrenin başlangıcını genişleme deliliyle ortaya koyan Big Bang’in teistik yorumuna en kuvvetli delil olarak gösterilebilir.

63

baktığımızda, genişlemenin mantıksal çıkarımıyla paralellik göstermektedir. İmkan

delilindeki teselsülün imkansızlığı sonucu, ‘İlk Neden’in zorunluluğu ortaya konmuştu. Bu

evrenin bir başlangıcı olduğunun ve başlangıç için de ilk nedene ihtiyacın zorunluluğunun

delili olarak gösterilmiştir. Bilim dünyasındaki genişleme delili de bir başlangıcın olduğunu

daha doğrusu evrenin tek noktadan varolmaya başladığını ileri sürüyordu. Bilim

dünyasındaki genişleme delilinin bilimsel yorumuyla imkan delilindeki mantıksal çıkarım,

evrenin başlangıcı hakkında aynı noktada birleşmektedir. Bu paralellik bilim ile felsefe ve

din arasındaki pozitivizmden kaynaklanan duvarı da ortadan kaldırmıştır. Sonuç olarak

teizmin yoktan yaratıcı Tanrı’sının bilimin güçlü delilleriyle öne sürdüğü başlangıç savı ve

onun felsefi yorumu olan İlk Neden’le buluşması, teolojinin kozmolojiyle olan bütünlüğünü

göstermesi açısından önemlidir. Çünkü varolan bir olgudan bağımsız teoloji oluşturmak,

hakikatin ispatı açısından çeşitli problemleri beraberinde getirebilir. Yahut her şeye pozitivist

anlayışla yaklaşmak, bilimi her türlü felsefi ve teolojik yorumlardan uzak tutmak da bilim

açısından problemlidir ve anlaşılmazdır.

d) Entropi (Termodinamiğin İkinci Yasası) ve İlk Neden

Evrenin başlangıcına dair delillerin ortaya çıkması kadar bir sonunun olacağına dair

delillerin ortaya çıkması da önemlidir. Evrenin bir sonunun olduğuna dair bilimsel teşebbüs,

başlangıcın varlığı için bilimsel anlamda değer taşıyabilir. Bu nedenle bir son buluşun

formülü olarak gösterilen termodinamiğin ikinci yasasının bir sonucu olan ‘termodinamik

denge’202 ve ‘entropi engeli’203 bir başlangıcın sonucunu doğurabilir. ‘Big Bang’ ve

‘Termodinamiğin İkinci Yasası’ arasındaki kozmolojik ilişki bu açıdan önemlidir.204

Evrendeki düzen ve ahengin devamı için fizik yasaları vardır. Bu yasalar nedenler

zincirini oluşturan halkalardandır. Evrendeki varlıkların varoluş serüveni birbiriyle kesintisiz

202 Davies, Son Üç Dakika, s.23. 203 Ilya Prigogine-Isabelle Stengers, Kaostan Düzene, çev: Senai Demirci, İz yay., İstanbul 1998, s.326. 204 David Jou and Diego Pavon, “Termodynamics and Cosmology”, ed. Meyerstein, a.g.e. içinde, s.156 vd.

64

ilişkilidir. En basitinden örnek verecek olursak Newton’un keşfettiği çekim yasasının etkisi

olmasaydı, evren bu hale gelmeden dağılıp gidecekti. Bunun gibi tek tek her varlığın varlığı

evrene hayat veren yasalarla bağlantılıdır. Birinin varlığı ötekinin varlığı için zaruridir. Yeni

bilimsel araştırma, evrenin ince ayarlandığı gerçeğine dikkat çekmektedir.205 Evrenin

varlığını devam ettiren fizik yasalarının bu kadar kusursuz bir şekilde işlemesi bir yana, bu

yasaların bir başlangıcının olup olmadığı konusu da evrenin başlangıcıyla doğrudan

ilişkilidir. Keşfedilen yasalar evrenin şu andaki konumunun ve işleyişinin bilimsel

görünümüdür. Teist bu yasaları meydana getirmek için bir yasa koyucunun (Tanrı) zorunlu

olduğunu söyler. Acaba evrensel yasaların bir yasa koyucu olmadan kendi başlarına varolup

böyle bir düzeni oluşturdukları söylenebilir mi? Bunun ihtimal hesapları yapılırsa herhalde

telaffuz edemeyeceğimiz rakamlar oraya çıkar. Yahut evrenin ezelden beri varolduğunu iddia

edenlerin iddiaları doğruysa bu yasaların da evren ile birlikte ezeli olması gerekir. Çünkü bu

yasaların varlığı evrenin varoluşunun formülüdür.

Entropi Yasası, bir çok kozmik teorinin temelini anlatmaktadır. İkinci yasanın

kozmolojik sonuçlarını ilk kez 1854’te Benjamin Thompson açığa çıkardı. Thompson’a göre

Entropi Yasası şunları ortaya koymaktadır:

“ Sınırlı bir geçmiş zaman periyodunda yeryüzü yaratılmış olmalıdır ve sınırlı bir

zaman periyodunda yeniden yaratılması gerekmektedir; maddi dünyada halihazırdaki malum

işlemlerin kendisine tabi olduğu kanunlara göre imkansız olan işlemler yaratılmadıkça yahut

hazırlanmadıkça mevcut insani alışkanlıklar için dünya elverişli olmayacaktır.”206

Entropi ısı enerjisinin sıcaklık derecesine bölümü olarak tanımlanabilir.207 Başka bir

deyişle herhangi bir cisimde, toplam ısının sıcaklığa oranına entropi adı verilir. Entropi bu

oranın eşitlenme süreci bakımından önemlidir. Entropi, düzenin karşıtı veya enerji biçimine 205 Swinburne, Tanrı Var mı?, s.55. 206 Philip P. Weiner, ed., Dictionary of the History of İdeas, Scribner’s, Newyork, 1973, s. 113, Aktaran Jeremy Rifkin, Ted Howard, Entropi, (çev: Hakan Okay), İz yay., İstanbul, 2003, s.50-51. 207 Davies, a.g.e., s.22.

65

giren düzensizlik miktarıdır. Entropi aynı zamanda enerji dağılımındaki düzgünlüğü ifade

eder.208

Termodinamiğin ikinci yasasına göre, mutlak sıfır (-273.16) sıcaklıkta bütün enerji

ısıya dönüşür. Bu entropinin esasıdır. Entropi ne kadar düşük olursa enerji dağılımı da o

kadar farklıdır. Entropi arttıkça enerji dağılımı da eşitlenmektedir.209

Termodinamiğin ikinci yasasına göre hiçbir işlem, kapalı bir sistemdeki düzensizlik

ve entropinin toplam miktarını azaltamaz. Neticede, toplam düzensizliğin dengelenmesi ve

maksimum entropiye ulaşarak sistemin tamamı eşit enerjiye sahip olur.210 Bu anda ısıl ölüm

ile sistem yok olur. Bu hale gelmiş bir sistem bir daha canlanamaz. Karadeliklerin211 de evren

gibi, bir entropiye sahip oldukları düşünülebilir.212

Farklı enerji dağılımından eşit enerji dağılımına geçiş konusuna da ‘termodinamiğin

ikinci yasası’ adı verilir. Entropinin zamanla arttığı da termodinamiğin ikinci yasasına

dahildir. Buna göre entropi daima artmaktadır. Yani enerji yoğunluğundaki farklar giderek

ortadan kalkmaktadır.213

Dünyadaki olguların tersine çevrilemeyeceği herkes tarafından bilinen bir

gerçektir. Yani bir şeyler olur ve bunlar bir daha ters yönde gelişmezler.214 Bu gerçeği

termodinamiğin ikinci yasasıyla değerlendirdiğimizde büyük bir kozmolojik gerçekle karşı

karşıya kalıyoruz: “Evrenin ısı ölümü”215

Termodinamiğin ikinci yasası, en basit anlatımıyla ısının sıcaktan soğuğa doğru

aktığını belirtir.216 Bu akış, tek yönlü ve geri çevrilmesi mümkün olmayan bir akıştır.217

208 İnan, a.g.e., s.195. 209 İnan, a.g.e., s.195. 210 Rifkin, Howard, a.g.e., s.45. 211 Karadelikler: uzay ve zaman içindeki girdaplardır. Karadelikler ışığı oluşturan fotonlardan dev yıldızlara kadar, karşılaştığı her şeyi yutan kozmik vakum temizleyicileridir.(İnan, a.g.e., s.63.) 212 İnan, a.g.e., s. 195-196. 213 İnan, a.g.e., s.196. 214 Richard Feynman, Fizik Yasaları Üzerine, çev: Nermin Arık, Tübitak yay., Ankara, 2000, s.124. 215 Rifkin, Howard, a.g.e., s.51. 216 Davies, a.g.e., s.21.

66

Yemek pişirdiğimizde ya da sıcak bir fincan kahveyi soğumaya bıraktığımızda bu yasanın

işleyişini görürüz: Isı yüksek sıcaklıktaki bölgeden düşük sıcaklıktaki bölgeye akar. Isı

maddede kendini moleküler hareketlilik şeklinde gösterir. Cisim ne denli sıcaksa, moleküler

hareketlilik o denli enerjik olacaktır. Farklı sıcaklıktaki iki cisim yan yana getirildiğinde,

sıcak cisimdeki daha şiddetli moleküler hareketlilik kısa sürede daha soğuk cismin

moleküllerine yayılır.218 Yani soğuk cismin moleküllerine yayılan fincandaki ısı tekrar geri

dönerek fincandaki kahveyi ısıtamaz. Kapalı bir sistemdeki ısı akışı tek yönlüdür ve

termodinamik dengeye ulaşıncaya kadar enerji akışı devam eder. İkinci yasaya göre, tersine

çevrilmesi mümkün olmayan bu enerji akımı sonucu evrenin de tıpkı insanlarda olduğu gibi,

geri dönüşü olmayan bir yaşlanma sürecine girecektir.

Isı akışı tek yönlü olduğundan, süreç zaman içinde bir tarafa meyilli olur. Isıyı

kendiliğinden soğuktan sıcağa akar gibi gösteren film, bir ırmağın tepeye doğru akması ya da

yağmurun bulutlara doğru yükselmesi kadar saçma görünecektir. Dolayısıyla, ısı akışında

temel bir yönsellik belirleyebiliriz. Bu geçmişten geleceğe giden bir okla temsil edilir. Bu

zaman oku termodinamik süreçlerin tersine çevrilemezliğini gösterir.219 (Entropi engeli)

Sıcak bir kütlenin soğuk bir kütleyle temas ettiği basit örnekte entropi, ısı

enerjisinin sıcaklık derecesine bölümü olarak tanımlanabilir. Az miktarda bir ısının sıcak

kütleden soğuk kütleye aktığı düşünüldüğünde, sıcak kütle bir miktar entropi yitirecek ve

soğuk kütle bir miktar entropi kazanacaktır. Isı enerjisi aynı kaldığı ama sıcaklık dereceleri

değiştiği için, soğuk kütlenin kazandığı entropi, sıcak kütlenin yitirdiği entropiden yüksek

olacaktır. Dolayısıyla, tüm sisitemin -sıcak kütle artı soğuk kütle- toplam entropisi yükselir.

Bu durumda, termodinamiğin ikinci yasasının bir ifadesi, böylesi bir sistem entropisinin asla

217 Rifkin, Howard, a.g.e., s.53. 218 Davies, Son Üç Dakika, s.21. 219 Davies, a.g.e., s.22.

67

azalmaması gerektiğidir; çünkü entropinin azalması, bir miktar ısının kendiliğinden soğuktan

sıcağa akmış olması anlamına gelecektir.220

Evrenin dışında bir şey olmadığı temel alınarak, bir bütün olarak evren kapalı bir

sistem şeklinde düşünülebilirse, termodinamiğin ikinci yasası önemli bir öngörüde bulunur.

Evrenin toplam entropisi asla azalmaz. Aslında hiç durmadan yükselir.221 Hemen kozmik

eşiğimizde bir çok örnek bulabiliriz. Uzayın soğuk derinliklerine sürekli ısı akıtan güneş. Isı

evrene yayılır ve asla geri dönmez; bu tersine çevrilmez bir süreçtir.222

Burada karşımıza şu soru çıkıyor: Evrenin entropisi sürekli sonsuza dek yükselebilir

mi? Sıcak bir kütleyle soğuk bir kütlenin ısı geçirmeyen bir kapta temasa geçtiğini

düşünelim. Isı enerjisi sıcaktan soğuğa akar ve entropi yükselir, ama sonunda soğuk kütle

ısınır, sıcak kütle soğur ve aynı sıcaklığa erişirler. Bu duruma ulaşıldığında artık ısı aktarımı

olmayacaktır. Yani sistem maksimum entropiye yükselmiş olacaktır.223 Kabın içerisindeki

sistem tek bir sıcaklık derecesine ulaşır ve termodinamik denge olarak adlandırılan, sabit bir

azami entropi hali hüküm sürer.

Termodinamiğin ikinci yasasının evrensel sonuçları nedir? Bilim adamlarına göre

güneşin ve diğer yıldızların ısısının evrene yayılışı milyarlarca yıl sürebilir, ama ‘bitmez

tükenmez değildir. Yıldızların yakıtı sonunda tükenecek ve başka olaylar görülmedikçe,

etrafındaki boşlukla aynı sıcaklığa erişene dek soğuyacaktır.’ 224 Bu durumda evrendeki tüm

enerji her noktada tamamen denk hale geldiğinde entropi maksimuma ulaşacak ve ondan

sonra artık hiçbir olay olmayacak ve bir ısıl ölüm yaşanacaktır. Bu evrenin sonu demektir.225

220 Davies, a.g.e., s.23. 221 Willem B. Dreos, Beyond the Big Bang, Open Court Publushing La Salle, Illinors: Open Court, 1990, s.226. 222 Davies, Son Üç Dakika, s.23; Ayrca bkz. Feynman, a.g.e., s.125. 223 Copan and Craig, Creation out of Nothing, s.244. 224 Davies, Son Üç Dakika, s.24. 225 İnan, a.g.e., s.196.

68

Fizikçiler dengeye doğru bu tek yönlü kaymaya ‘evrenin ısı ölümü’ dediler. Evren

içindeki bireysel sistemler dışarının etkisiyle ısı ölümünden kurtulabilir. Davies’e göre,

evrenin dışarısı olmadığı için her şeyi kapsayan bu ısı ölümünü hiçbir şey engelleyemez. 226

Temodinamiğin ikinci yasası ya da diğer adıyla Entropi Yasası, doğruluğu teorik

ve deneysel olarak kesin biçimde ispatlanmış bir yasadır. Yüzyılımızın en büyük bilim adamı

olarak kabul edilen Albert Einstein, termodinamiğin ikinci yasasıyla ilgili şunları söylemiştir:

“Bir teori, önerileri daha yalın, ilişkin olduğu sahalar daha değişik ve uygulanma

alanları daha genişletilmişse daha etkilidir. Bu, klasik termodinamiğin üzerimde bu kadar

derin bir etki yapış sebebidir. Bu, evrensel içeriğinin temel kavramlarının uygulanabilirlik

çerçevesinin asla yıkılmayacağına ikna olduğum tek fiziksel teoridir”227

Entropi Yasası, evrenin varolan düzeninden düzensizliğe doğru gidişini, sonunda

yok oluşunu ortaya koymaktadır. Bu evrenin düşük entropili bir durumdan başladığını

gösterir. Beatrice M. Tinsley’e göre, eğer evren düşük entropili bir duruma sahipse, onun

ölümü evrenin ısı kaybına uğramasıyla yani termodinamik dengeye ulaşmasıyla

gerçekleşecektir.228 Burada esas konumuzla ilgili olarak şunları söyleyebiliriz: Nihai bir

evrensel ısı ölümü öngörüsü, evrenin geleceğine dair bir şey söylemekten öte, geçmişi

konusunda önemli bir şeyi sorguluyor: Evren geri dönülemez şekilde tükeniyorsa, ezelden

beri varolması mümkün müdür? Bilim adamlarınca varlığı doğrulanan bu yasa uyarınca, eğer

evren sonsuz yaşta olsaydı, şu ana kadar yok olmuş olmaz mıydı? Bu soruların cevabı aynı

zamanda bir başlangıcın felsefi cevabı olacaktır. Bunu şu şekilde ortaya koyabiliriz.

Entropi Yasası uyarınca evren materyalistlerin ve ateistlerin iddia ettiği gibi

ezelden beri varolamaz. Eğer öyle olsaydı, Entropi Yasası, şimdiye kadar evrendeki entropiyi

226 Davies, Son Üç Dakika, s.24. 227 Rifkin, Howard, a.g.e., s.50. 228 Craig, The Kalam Cosmological Argument, s.134.

69

maksimum düzeye çıkarmış olurdu229 ve evren, hiçbir düzene sahip olmayan tekdüze bir

madde yığını haline gelir, yani ölürdü. 230

Davies’e göre, “Sonlu bir hızla tükenen bir şey elbette ezelden beri var olmuş

olamaz. Yani evren sonlu bir zaman önce ortaya çıkmış olmalıdır”231

Bu sonuç 19. yy’daki astronomik gözlemlerin ortaya çıkmasıyla daha da önem

kazanmıştır. Aslında çok daha önceleri sadece termodinamiğin ikinci yasasına dayanarak, bir

başlangıcın olduğu bilimsel anlamda savunulmuştu. Ancak 19. yüzyılda kabul gören görüş

sonsuz ve statik evren modeliydi. Entropi yasasının bir sonucu olan bu bilimsel çıkarsama

yapılamadığından evrenin yapısı ve başlangıcı hakkında ortaya çıkan kozmolojik paradoks

19. yy gökbilimcilerin kafasını karıştırmıştır. Olbers paradoksu olarak bilinen bu paradoks,

evrenin başlangıcına dair bir cevap teşkil edecek şu önemli soruyu doğuruyor: “Gökyüzü

geceleri neden karanlıktır?”232

e) Olber Paradoksu ve Sonsuz Evren

Newton’un ileri sürdüğü gibi evrenin sonsuz büyüklükte ve yıldızlarla dolu olması,

her anının gündüz gibi aydınlık olmasını gerektirir. Evrenin sınırı yoksa, Yerküre’ye gelen

toplam ışık miktarının da sınırı olmadığı anlaşılır. “Sonsuz bir evrende yerküreye ulaşan ışık

akışı da sonsuz olacaktır.”233 Gökyüzü gece karanlık olmak bir yana, sonsuz parlaklıkta

olmalıdır. Sonsuz evren fikrine sahip olanlar, bu gerçeğin doğuracağı paradoksu

çözümlemeye çalışmışlardır. Olber, kendi paradoksunu çözümlemek için bir öneri sundu;

“evrende büyük miktarda toz olduğuna dikkat çekerek, bu maddenin yıldız ışığının büyük

bölümünü emeceğini ve gökyüzünü karartacağını öne sürdü. Daha sonra anlaşıldı ki, bu toz

229 Craig, a.g.e., s.132. 230 Davies, Son Üç Dakika, s.25. 231 Davies,.Son Üç Daika, s.25. 232 Davies, a.g.e., s.25. 233 Davies, a.g.e., s.26.

70

da sonunda ısınacaktı ve emdiği ışınımla aynı yoğunlukta parlayacaktı.”234 Big Bang’le

evrenin başlangıcı hakkında bilimsel deliller ortaya çıkınca bu paradoks da ortadan kalkmış

görünüyor. Yani yıldızlar sonsuzdan beri yoksa ve evren genişliyorsa böyle bir paradoks da

ortadan kalkmaktadır.

Pozitif bilimin bize sunduğu veriler, teizmin yoktan yaratıcı Tanrı anlayışına

bilimsel boyut kazandırmıştır. En azından yoktan yaratıcı Tanrı anlayışıyla, standart Big

Bang teorisinin bir başlangıcın olması gerektiği konusunda birleştiklerini görüyorouz. Her

ikisinde de evrenin dışında evrenin varlığına sebep olan üstün bir varlığın zorunluluğuna

işaret edilmektedir.

f) Hudus Delili ve Big Bang

Kozmolojik delil ailesinden olan hudus delili, hadis olandan yola çıkarak, yani

evrenden hareketle ezeli ve ebedi olan bir varlığı ispata çalışır. Delilin klasik şeklinde

evrenin hadis olduğu mantıksal önermenin ilk kabulüdür. Bu bir anlamda zorunluluk olarak

görülmüştür. Aksi halde böyle bir delilin çatısı oluşamaz. Hudüs delilinin bilimsel versiyonu

ise, son yıllardaki bilimsel çalışmalar ve gözlemler sonucu elde edilen bilimsel bulguları

metafizik boyuta taşıyarak, delili daha objektif bir delil haline getirmiştir.

Bu delilin temel çatısı, evrenin ve evrendeki bütün varlıkların başlangıcının

olduğuna dair inançtır. “Buna göre evren mutlak yokluktan kendiliğinden meydana

gelmemiştir. Bunların bir başlangıcı vardır. Şüpheye mahal bırakmayacak bir mantıkla,

hiçbir maddi şeyin kendi kendini yaratamayacağı”235 fikri delilin temel mantıksal

önermesidir. Bu fikirden hareketle kesin bir mantıksal sonuca ulaşılmaktadır; her başlangıcın

bir başlatıcısı bulunduğuna göre kainatın bir yaratıcısı vardır ki o da Tanrı’dır. Argümanı bu

şekilde kabul ettiğimiz takdirde, aksi bir argümanın geçersizliğini şu şekilde savunabiliriz:

234 Davies, a.g.e., s.28. 235 Bekir Topaloğlu, İslam Kelamcılarına ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.,Ankara, 2001, s.172.

71

Evrenin ezeli olduğunu kabul ettiğimiz takdirde evrenin kendi kendini yarattığını söylemeye

mecburuz. Bu bizim bir Tanrı kabul ettiğimizi gösterir. “Fakat hem maddi hem de ruhi bir

Tanrı. Böyle bir Tanrı’ya inanmaktansa, maddi olmayan bir Tanrı’ya inanmak elbette daha

makuldür.”236 Evrenin hadis olduğuna dair ön kabul, kozmolojik delilin yapısının ontolojik

delile dayandığı şeklinde eleştirilere neden oluştur. Bu anlamda Hume da evrenin zorunlu bir

mahiyette olmadığının ispatlanamayacağını iddia etmiştir.237 Ancak 20. yüzyılın özellikle

ikinci yarısında elde edilen bilimsel bulgular, evrenin zorunlu olmadığına ilişkin ışık tutucu

önemli ipuçları vermiştir. Bunun ispatlanabilirliği, ateizmin iddiasını temelden sarsacak

niteliktedir. Aslında ateizmin ileri sürmüş olduğu sonsuz evren fikrinin tecrübi ve bilimsel

alanda ispatlanabilirliği mümkün gözükmemektedir. Bu yüzden Big Bang’in felsefi sonuçları

yüzyılın en büyük düşünsel devrimlerden birisidir.

Hudüs delilini benimseyenler, sonsuzluğun imkansızlığından yola çıkarak bir

başlangıcın olması gerektiğini savunmuşlardır. Evrenin bir başlangıcı olduğu fikri, gerçek

anlamda bir sonsuzluğun imkansızlığı üzerine temellendirilir.238 Bu felsefi argümanı Craig şu

şekilde ortaya koyar:

1. Gerçek sonsuzluk varolamaz

2. Maddesel olarak olayların geriye doğru giden sonsuzluğu, gerçek sonsuzluktur.

3. Şu halde, maddesel olarak geriye doğru giden sonsuzluk varolamaz.239

Argüman, gerçek sonsuzluğun varlığının imkansızlığını ve birbirini izleyen sebepler

zincirinin imkansızlığını ortaya koymaktadır.240 Craig’e göre gerçek sonsuzluk varolamaz.

Gerçek sonsuzluk ise, hadisler silsilesinin geriye doğru sonsuzca götürülmesidir. Bu çıkarım,

236 Topaloğlu, a.g.e., s.172. 237 Aydın, Din Felsefesi, s.59. 238 Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s.65. 239 Craig, a.g.e., s.69. 240 Craig, Finitude of the Past and God’s Existence, s.4.

72

birçok insanı evrenin başlangıcı olduğuna ikna etmesi açısından yeterlidir. Çünkü evren

hadislerin (sonradan varolan her şey) maddesel zincirinden farklı bir şey değildir.241

Gerçek sonsuzluk, hem potansiyel sonsuzluktan hem de George Contor (1845-

1918) gibi düşünürlerin sözünü ettikleri matematik sonsuzluktan başka bir şeydir.242 19.

yüzyılın önde gelen matematikçilerinden Bernard Balzano (1781-1848), Reachard Dedekind

(1831-1916), George Cantor matematiksel sonsuzluğun mümkün olamayacağını, ancak

sonsuzluğu düşünülen mümkünler arasında sayılabileceğini ileri sürmüştür.243 İbn-i Sina da

benzer düşünceyle alemin ezeliliğini imkanın ezeliliğiyle açıklamaya çalışmıştır. “İbn-i

Sina’ya göre ezeli olan, alemin varoluşunun imkanıdır; her yaratılmış, mümkün olarak ele

alındığı zaman, varolma imkanı varoluştan önce gelir.” 244

Hudüs delilinin klasik anlayışında, evrenin sonsuzdan beri varolduğu reddedilirken,

bu red aklın bir gereği olarak gösterilmiştir. Delilin mantıksal çıkarımındaki başlangıcın

kabulü, bir köken sorununu beraberinde getirmiştir. Evrenin başlangıcı hakkındaki felsefi ve

bilimsel muamma, delilin başta gelen problemidir. Çünkü bu delilin mantıksal çatısı, evrenin

hadis olduğuna dair ön kabuldür. Önce delilin klasik şeklini analiz edip, daha sonra yeni

bilimsel veriler ve felsefi yorumlarla modern versiyonunu ortaya koymaya çalışacağız.

Delilin en eski şeklini Gazali’ de görmekteyiz. Gazali’deki şekliyle delilin

mantıksal çatısı şöyledir:

1. Her hadis ( sonradan olan her şey )’in hudus bulması için bir sebebe muhtaç

olduğu aklen meydandadır.

2. Alem ise sonradan varolmuştur.

241 Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s.99. 242 Aydın, a.g.e., s.49-50. 243 Craig, Finitude of the Past and God’s Existence, s.4-5. 244 Altıntaş, a.g.e., s.82.

73

3. O halde alemin var olması için bir sebebe muhtaçtır.245

Gazali, eserinde her önermeyi teker teker ele alarak doğruluğunu mantıksal yolla

ispata çalışır. Burada bizim için önem arz eden delilin ikinci önermesidir. Delilin ifade ediliş

şekliyle, birinci ve sonuç önermesi hiçbir şüpheye mahal bırakmayacak şekilde doğruluğu

açıktır.

“Her hadisin hudus bulması için bir sebebe muhtaçtır” sözü Gazali’ye göre çok

açıktır. Ona göre, sonradan ve belirli bir zamanda meydana gelen varlıkların, daha evvel

olması veya daha sonraya kalmaları aklen mümkündür. Şu halde o muayyen zamanda

olmasını tercih eden bir sebebe ihtiyacı zaruridir.246 Hadis olan şeylerin olması ya muhaldir

veya mümkündür. Muhal olamaz , çünkü bir kere varolmuştur. Muhal olan asla varolamaz.

Hadisin varolma keyfiyeti kendi öz yapısından kaynaklanamayacağı için onun varlığı

mümkündür. Mümkün de kendi başına varolamaz. O halde mümkün olan varlıkların,

varlığını yokluğa, belirli bir zamanda varolmaya tercih edecek bir varlık olmadan hadisin

varoluşunu açıklayamayız.247

“Alem hadistir” sözünü doğrulamak için Gazali, hareket ve sükunun durumundan

yola çıkar. Ona göre alemin her parçası ya durur veya hareket eder. Hareket ve sükunun her

ikisi de hadistir. Dolayısıyla hadis olan hareket ve sükundan kurtulamayan alem de hadistir.

Gazali bu önermeyi üç aşamada inceler:

“1- “Cisimler hareket ve sükundan hali değildir.” Gazali’ye göre bunun böyle

olduğu tefekkür ve düşünmeye lüzum göstermeden zaruri ve açıkça görülen bir hakikattir.

Çünkü hareketi ve sükunu olmaksızın bir cismin varlığı düşünülemez.

245 Gazali, el- İktisad fi’l-itikad, Ankara, 1962, s.25; İhya, s.270; Craig, Finitude of the Past and God’s Existence, s.4. 246 Craig, The Kalam Cosmological Argument, s.48. 247 Craig, a.g.e., s.44.

74

2- “Hareket ve sükun hadistir.” Hareketin sükunu, sükunun hareketi takip etmesi ve

birinden sonra diğerinin bulunmasıdır ki, görülen ve görülmeyen bütün cisimlerde bu

böyledir.

3- “Hadis olanlardan uzak kalamayan bir şeyin de hadis olması gerekir.”248

Eğer böyle olmasaydı, her hadisten önce, öncesi olmayan bir çok hadislerin

bulunması gerekir ve eğer o hadisler sona ermeseydi, yeni hadislerin varlığına sıra gelmezdi.

Çünkü yeni hadisin varlığı eskisinin sona ermesine bağlıdır. Halbuki sonsuz olanın sona

ermesi muhaldir. Gazali’ye göre içinde değişmelerin yaşandığı bir alemin başlangıçsız

olduğunu kabul etmek, değişmelerin de başlangıçsız olduğunu kabul etmek demektir.

Dolayısıyla her hadisin başlangıcı olmayan hadislere dayanması gerekir ki, bu aklen

muhaldir.249 Eğer evrenin şu andaki durumu, sonsuz sebepler zincirinin parçasıysa biz bu

ana nasıl gelebildik?250 Evrende varolan her şey sonsuz ise, yeni şeylerin meydana gelmesi

imkansızdır. Her an değişimin ve yeni oluşumların yaşandığı bir evrende gerçek

sonsuzluktan bahsetmek mümkün gözükmemektedir. Gazali, alemdeki değişmelere rağmen

evrenin başlangıcını düşünmeyen felsefecileri hem felsefi hem de dini açıdan hatalı olarak

görür. Ona göre içindeki değişmelere rağmen evrenin bir başlangıcı yoksa, o takdirde

değişmeler için de başlangıç düşünmemek gerekir.251

Gazali’de olduğu gibi Thomas Aquinas da (1225-1274) evrendeki birtakım

hareketlerden yola çıkararak kozmolojik delil oluşturmuştur. Ona göre evrende hareket

halindeki bir takım şeyler mevcuttur. Evrende her ne hareket ederse etsin başka bir hareket

ettirici tarafından hareket ettirilir. Hiçbir şey kendi kendine hareket etme yetisine sahip

değildir. Ancak hareket ettirici sebepler zincirinin sonsuza dek gitmesi mümkün olmadığı

248 Gazali, İhya, s.270. 249 Gazali, İhya, 270. 250 Craig, The Kalam Cosmological Argümant, s.105. 251 Gazali, Tahafüt el-Felasife (Filozofların Tutarsızlığı), (çev: Bekir Sadak), Ahsen yay., İstanbul, 2002, s.39-40.

75

için kendisi bir başka hareket ettirici tarafından hareket ettirilmeyen bir ilk hareket ettiricinin

olması gerekir.252 Aquinas’taki hareket delilinin mantıksal çatısını şöyle özetleyebiliriz:

1. Hareket içerisindeki olan her şey, başka şeyler tarafından hareket ettirilir.

2. Hareket ettirici sebepler zincirinin sonsuza dek geriye doğru gitmesi mümkün

değildir.

3. O halde ilk hareket ettirici olmalı253

William Lane Craig, Gazali’de olduğu gibi hadislerin sonsuzluğunun reddini ve

buna bağlı olarak evrenin bir başlangıcı olması gerektiğini şu şekilde ifadelendiriyor:

1- Evren ya sonradan varolmaya başlamıştır veya tamamen durağan bir evren

anlayışı içerisinde hadisler silsilesi geriye doğru sonsuza dek gider.

2- Tamamen durağan bir evren anlayışı içerisinde fiziksel anlamda hadisler

silsilesinin (buna sebepler zinciri de diyebiliriz) sonsuza dek geriye doğru gitmesi mümkün

değildir.

3- O halde evren sonradan varolmaya başlamıştır.254 (Alem hadistir.)

Görüyoruz ki kozmolojik delilin hemen hemen bütün versiyonlarında sebepler

zinicirinin sonsuzluğunun rededilmesi vardır. Bu argümanda anahtar önerme, hadislerin

ezelden beri varolamayacağı önermesidir. Hadislerle dolu olan evrenin de hadis olmasını

kabul etmek aklın bir gereği olarak düşünülebilir. Çünkü bütün olan bir şey parçadan

bağımsız değildir. Bunun yanı sıra evrenin ezeli olduğunu kabul etmek, evrende varolan

bütün olayların, hareketlerin ve değişmelerin ezeli olduğunu kabul etmeyi gerektirir ki, bu

durumda evrenin şu andaki duruma nasıl geldiğini ve bu duruma gelinceye kadar evrende

252 Stephen T. Davis, God, Reason, and Theistic Proofs, Edinburgh University Press, Edinburgh, 1997. s. 60-61. 253 Davis, a.g.e., s.61. 254 Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s.99.

76

meydana gelen değişiklikleri açıklayamayız.255 Gazali’nin Tanrı’nın varlığını ispatta köken

sorununa getirdiği mantıksal çıkarımı Craig şu şekilde özetlemektedir:

1. Dünyada bir takım zamansal varlıklar (temporal phenomena) mevcuttur.

2. Her zamansal varlık ise bir diğerinin sebebidir.

3. Bu zamansal varlıklar silsilesi sonsuza kadar geriye götürülemez. (ezeli olamaz)

4. O halde bu silsile bir sonda durmak zorundadır.256

Evrenin yapısından hareketle Tanrı’nın varlığını ispata götüren kozmolojik delilin

bu versiyonu, maddenin sonsuzluğunun imkansızlığı fikrine dayanmaktadır. Maddenin

sonsuzluğunun imkansızlığını mantıksal çıkarımlarla ispatlamaya çalışan bu delilin hem

felsefi hem de bilimsel alanda modern gelişmelerin kabulünü de kapsayan şeklini ele almaya

çalışacağız. Birinci bölümde ele aldığımız son bilimsel gelişmeler, delilin mantıksal ön

kabulünün temellendirilmesi açısından oldukça önemlidir. Big Bang’in verilerinin, teizmin

yoktan yaratıcı Tanrı anlayışına bilimsel boyut kazandırdığı açıktır.

Craig, hudüs delilin klasik yapısını da kullanarak evrenin bir başlangıcının

olduğunu ve bu başlangıcın da ilksel nedene dayanması gerektiğini şu şekilde ortaya

koymaktadır:

1) Sonradan varolmaya başlayan her şeyin bir sebebi vardır.

2) Evren varolmaya başlamıştır.

3) O halde evrenin varoluşunun bir sebebi vardır.257

Hudüs delilinin anahtar önermesi “evren varolmaya başlamıştır” yahut “alem

hadistir” önermesidir.258 Gazali bu önermeyi hareket ve sükun delilleriyle felsefi olarak

desteklemiştir. Aynı şekilde daha sonra da önerme felsefi olarak desteklenmiş, doğruluğu

teyid edilmeye çalışılmıştır. Ancak doğruluğunun teyidi için asıl önemli olan bilimsel 255 Craig, The Kalam Cosmological Argument s.105. 256 Craig, a.g.e., s.45. 257 Craig, Hawking on God and Creation, Craig and Smith, Theism, Atheism, and Big Bang Cosmology içinde s.284. 258 Craig, Finutude of the Past and God’s Existence, s.4.

77

ilerlemelerin önermeye kattığı değerdir. Big Bang bu anlamda 2. önermenin en güçlü

bilimsel temelidir.

Big Bang’in bir başlangıç tekilliğine işaret ettiğini kabul edersek, delili yeniden şu

şekilde formüle edebiliriz:

1) Evren Big Bang’le sonradan varolmaya başlamıştır.

2) Big Bang’in oluşumunun iki şekli olabilir: Big Bang ya tamamen sebepsiz

olarak kendi kendine meydana gelmiştir. Ya da onun da başlangıcının bir sebebi vardır.

3) Sonradan varolan her şeyin bir sebebi vardır.

4) O halde Big Bang’in oluşumu mutlak bir sebebe dayanmaktadır.

Big Bang, bir çok bilim adamlarınca evrenin varoluş sürecinin başlangıcıdır.

Yapılan bilimsel araştırmalar Big Bang’in varlığına işaret ediyor olsa da, John Gribbin’e

göre, teorinin evrenin başlangıcı hakkındaki en büyük problemi ‘Big Bang’ten önce ne

vardı?’259 sorusunun bilimsel açıdan muamma olarak kalmasıdır. Çünkü bu insan idrakini

aşan bir muammadır. Ancak bir çok bilim adamlarınca yapılan felsefi yorumlarda, evrenin

başlangıç tekilliğinden önce hiçbir şeyin varolmadığı, yani evrenin mutlak yokluktan

yaratıldığı anlayışı vardır. Bu problemin çözümünde bilimsel olarak kabul edebileceğimiz en

yeterli delil belki de evrenin sürekli genişlemesidir. Sürekli genişleyen, dolayısıyla geriye

doğru sürekli küçülen evrenin sıfır noktada birleşmesi,260 mantıken kabul edilebilecek en

mümkün sonuçtur. ‘Big Bang öncesinde ne vardı’ sorusu mutlak başlangıç problemini

beraberinde getirmektedir. Big Bang, “mutlak bir başlangıç”261 olmadığını öne sürenlere

verilebilecek bilimsel bir cevap olarak yeterli olmayabilir. Çünkü bilim ve genel olarak da

insanın bilgi kapasitesi, mutlak hiçliğin belli bir anda hüküm sürdüğünü, ya da bu durumun

zamandan önce olduğunu açığa çıkarmaya elverişli değildir. Bu yüzden kozmoloji, ilk

259 Craig, The Kalam Cosmological Argument, s.122. 260 Craig, God, Time and Eternity, s.256. 261 Mutlak başlangıç: Daha önce ilksel nedenden başka hiçbir şeyin olmadığı an.

78

yaratım anını veya başlangıç anını idrak edemez. Ama bu kadar önemli bilimsel gelişmelere

sırtımızı çevirip bu bilimsel başlangıcın mutlak başlangıç olabileceği imkanını tamamen

devre dışı bırakamayız. Mutlak başlangıç varsa da fizik ve kozmoloji bunun böyle olduğunu

matematik kesinlik gibi veya tecrübi olarak ortaya koyamaz. Mutlak başlangıcın tecrübi

olarak ispat edilememesi, evrenin geçmişte sonsuzdan beri varolduğunu gerektirmez. Bu

durumu şöyle izah edebiliriz: Evrenin başlangıcındaki sıfır noktayı (yokluğu) hiçbir akıl

idrak edemez. Ancak aklın keşfettiği bazı gerçeklerden yola çıkarak doğru bir izahata

gidebilir. Bilim evrenin başlangıcı hakkında göz ardı edilemeyecek kadar önemli ipuçları

vermiştir. Bunun yanında evrenin ilk halinin fiziksel açıklamasından da yoksundur. Zaten

böyle bir açıklamayı yapmak ne fiziğin ne de herhangi bir bilim dalının işidir. İmkan

dünyasından olan fiziğin her şeyi açıklayamadan sınırlarına erişmesi, fizikötesindeki bir

varlığı zorunlu kılmaktadır. Bundan sonra yapılacak tek iş, mümkünler dünyasından olan

fizik yasalarını bir kenara koyup, zorunlu ilksel sebebe dayanmaktır. William Stoger’e göre,

eğer daha öncesinde Tanrı’dan başka hiçbir şeyin varolmadığı böyle bir başlangıç varsa yada

zamanın başlangıcı diye bir şey varsa, o zaman bu kesinlikle yoktan yaratılışa (creatio ex

nihilo) işaret edecektir. Şu an için bu tip başlangıcı karşılayabilecek tek şey Big Bang’tir. Bu

yüzden Big Bang’i evrenin başlangıcı ve yoktan yaratılışın sembolü olarak görebiliriz. Ancak

bu tamamen yaratılışla veya zamanın başlangıcıyla özdeşleştirilemez.262 Evrenin

başlangıcının bilimsel bir sembolü haline gelen Big Bang’in kabulünün ardından şu soruya

verilebilecek cevap, kozmolojik delilin nihai önermesinin doğrulanması açısından önemlidir.

“Big Bang’i harekete geçiren şey neydi? Hiçbir şey yokluktan kendi kendine varolamayacağı

için verilebilecek en makul cevap şudur: Bugün birçok bilim adamı, Big Bang teorisini çok

sayıda verinin desteklediği, en güvenilir teori olarak görmektedir. Ama Big Bang’e neyin

sebep olduğu bilinmemektedir. Standart Big Bang teorisi, Big Bang’e neden olan şeyin ne

262 Stoeger, Bilimde ve Dinde Evrenin Başlangıcı, s.249.

79

olduğunu bilimsel olarak açıklamaz. Çünkü bu insan idrakini ve bilimi aşan bir konudur. Bu

yüzden bir çok bilim adamı Big Bang’in nedenini evren dışı, aşkın bir ilk nedende

görmüşlerdir; evren gerçekten Big Bang’le yoktan varolmaya başladıysa, bunun yegane

sebebi, varlığı başka varlığa bağlı olmayan, kendi kendine yeter, sonsuz bir varlığın

tercihidir. Buna göre Tanrı olmadan Big Bang teorisi ihtimal dışıdır.

Uzay ve zaman evrenden bağımsız mutlak varlıklar olmadığı, Newton ve

Einstein’in teorileriyle ortaya konmuştu. Newton’un devinim yasaları uzayda mutlak konum

düşüncesine son verirken, Einstein’in görelilik kuramı mutlak zaman anlayışını ortadan

kaldırmıştır.263 Craig’e göre, uzay ve zaman Big Bang’le varolmaya başladı.264 İngiliz fizikçi

Paul W. Davies ise Big Bang’in ve uzay-zamanın durumunu şu şekilde özetlemektedir: “Eğer

Big Bang’in olağanüstü öngörüsünü tahmin edebilirsek, geçmişe doğru evrenin sınırlarının

sıfır noktaya doğru küçüldüğü sonucuna ulaşabiliriz. Başlangıcı sembolize eden kozmolojik

tekillik, evrenin geçmişteki fiziksel uç noktasını resmeder. Bir uçtan bir uca uzay-zaman

fikrinin fiziksel sebeplerini sıralayamayız. Bu sebeple bir çok kozmologlar evrenin

başlangıcına işaret eden, geçmişte sonlu bir ( başlangıç ) tekilliğini kabul ederler. Bu görüş

çerçevesinde Big Bang yoktan yaratıcılığı sembolize eder. Bu sadece maddenin ve enerjinin

yaratılışını değil, aynı zamanda uzay-zamanın evrenle birlikte kendi kendine başladığını

gösterir.”265 Davies elde edilen bilimsel gelişmeler ve felsefi çıkarımlardan hareketle evrenin

ezelden beri varolmadığını, aksine sonlu bir zaman önce varolduğu sonucuna ulaşmıştır.266

Uzay ve zamanın evrenle birlikte varolup varolmadığı hususunu ‘ilk neden’in zorunluluğu

çerçevesinde ele aldığımız zaman bir başlangıcın olması gerektiği iddia edilebilir. Ancak

bizim burada vurgulamak istediğimiz şey, uzay ve zamanın evrenle birlikte varlığının anlamlı

263 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.54. 264 Craig, God, Time, and Eternity, s.256. 265 Davies, “Spicetime Singularities in Cosmology and Black Hole Evaporations,” ed. J. T. Fraser and D. Park, The Study of Time III içinde, Springer Verlag, Berlin, 1978, s.78-79., aktaran Craig, God, Time, and Eternity, Kluwer Academic Publishers, Netherlands, 2001. s. 256. 266 Copan and Craig, Creation out of Nothing, s.244.

80

olduğu ve bunun fiziksel gerekliliğidir. “Uzay ve zaman kavramları olmadan evrendeki

olaylardan söz edemiyorsak evrenin sınırları dışında bir uzay ve zamandan söz etmek

anlamsızdır”.267

Günümüzde kabul edilen kozmolojik teoriye göre, evren Big Bang’le varolmaya

başladı. Ancak bu, evrenin ezelden beri varolan boş uzayın bir noktasında başladığı anlamını

taşımaz. Uzay ve zaman tamamen yokluktan yaratılan evrenle beraber kendi kendilerine

varolmaya başladı. Barrow ve Tipler’e göre, uzay ve zaman bu tekillik anında oluştu; bu

tekillik anından önce tam olarak hiçbir şey yoktu. Dolayısıyla eğer evren bir tekillik anında

başladıysa, biz yoktan yaratılışı doğrulayabiliriz.268 Bilim adamlarının genel çoğunluğu bir

başlangıç varsa, bir yaratıcının olmasının zorunluluğunu kabul etmektedirler. Big Bang

teorisinin en önemli özelliği de, teizmin iddia ettiği yoktan yaratıcılık anlayışını

desteklemesi, ateizmin sonsuz evren, dolayısıyla Tanrısız evren iddiasını güç duruma

sokmasıdır.

Sonsuz evren fikri ateizm için vazgeçilmez bir tezdir. Çünkü evrenin bir başlangıcı

olması, onun Tanrı tarafından yaratılması anlamını taşımaktadır. Bazı materyalistler de hiçbir

bilimsel açıklaması olmadığı halde sırf ateist düşüncelerinin gereği olarak tanrısız bir evren

modelini ortaya koyabilmek için sonsuz evren fikrini savunmuşlardır. Bunlardan birisi de

materyalist ve marksist bir felsefeci olan Georges Politzerdir. Politzer, ‘sonsuz evren’

modeliyle hareket ederek yaratılışa şöyle karşı çıkmıştır:

‘Evren yaratılmış bir şey değildir. Eğer yaratılmış olsaydı, o takdirde, evrenin Tanrı

tarafından belli bir anda yaratılmış olması ve evrenin yoktan var edilmiş olması gerekirdi.

Yaratılışı kabul edebilmek için, her şeyden önce, evrenin var olmadığı bir anın varlığını,

sonra da, hiçlikten bir şeyin çıkmış olduğunu kabul etmek gerekir. Bu ise bilimin kabul

267 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.55. 268 Craig, God, Time, and Eternity, s. 256.

81

edemeyeceği bir şeydir.’269 Politzer yaptığı açıklamada bir yaratılışa inanmamakla beraber,

şu gerçeğe de dikkat çekmiştir: Eğer evrenin varolmadığı bir an varsa ve evren böyle bir

mutlak yokluktan varolduysa, bunun için bir yaratılıştan söz edebiliriz.

Politzer’in de bu açıklamasına göre, evrenin bir başlangıcının ispatı aynı zamanda

Tanrı’nın varlığını da ortaya koymaktadır. Bu nedenle kozmolojik bir delili ifade eden Big

Bang teorisinin önemi de ortaya çıkmaktadır. “Standart Big Bang modelinin bir özelliği de,

bilhassa ateist düşünceye yatkın olan felsefeci kozmologları şaşırtıcı bir şekilde ortaya

çıkmasıdır. Örneğin Rus astrofizikçi Andrei Linde standart Big Bang modelinin duruşunun

kendisi için oluşturduğu problemi oldukça samimi bir şekilde kabul eder. Bu problemin en

zor tarafı başlangıç tekilliğinin kendi kendine varolmayacağıdır. Fakat bu konuda asıl

sorulacak soru, başlangıç tekilliğinden önce ne vardı sorusudur. Bu problem fizik ve

metafizik arasında muamma olarak kalıyor.”270

Hudüs delili, evrenin başlangıcının gerekliliğini mantıki önermelerle ortaya

koyarken herhangi bir sebebe ulaşmayı değil, evreni mutlak yokluktan yaratan ve devam

ettiren bir sebebe ulaşmayı gaye edinmektedir. Evrenin bir yaratıcıya ihtiyaç duymaksızın

kendi kendine varolamayacağını savunarak, Tanrı’nın varlığının zorunlu olduğunu izahata

çalışmıştır. Teizmin evren anlayışında Tanrı olmadan evrenin varlığını izah etmek mümkün

değildir. Bu izahatın imkansızlığının sebebi, bilimsel olarak maddenin kendi kendine yeterli

olmadığı görüşünde yatmaktadır. Bu nedenle kendi kendine varolmaya muktedir olmayan

mümkün varlıklara hayat veren, kendi kendine yeter bir varlığı kabul etmemiz gerektiğinde,

Tanrı’nın varlığının gerekliliğini açıkça ortaya koymuş oluyoruz. Evrenin bir yaratıcısının

olması gerektiğini “evreni kim yarattı? Ya da evren nasıl varolmaya başladı” sorularıyla

temellendirmeye çalışırız. Ancak ateist düşünce bağlamında “Tanrı’yı kim yarattı?”, “Tanrı

269 George Politzer, Felsefenin Başlangıç İlkeleri, Sosyal yay., İstanbul, 1989, s.84. 270 Craig, God, Time, and Eternity, s. 256.

82

nereden geldi?” sorularıyla karşı karşıya gelebiliriz. Varghese’ye göre bu tür sorular ancak

Tanrı kavramını yanlış anlamanın sonucunda ortaya çıkabilir. “’Daire neden yuvarlaktır?’

sorusu ne kadar saçmaysa, kendi kendini izah eder nitelikteki bir varlığın mevcudiyeti için

bir izahat istemek de o kadar saçmadır.”271

Bir çok bilim adamının ve filozofun evrenin yahut maddenin kendi içerisinde

varlığına sebep arama girişimleri sonuçsuz kalınca, varoluşun sebebini bu sonlu evrenin

ötesine taşımak durumunda kalmışlardır. Bu durumda geriye belki de tek seçenek kalıyor:

Varlığın oluş sebebi, ilk neden olan, sonsuz ve aşkın bir varlığın zorunluluğu. Teist, evrenin

varoluşunun anlamını izah için Tanrı’nın varlığını zorunlu görür. Çünkü teiste göre, insan

idrakini aşan evrenin kökeni, hiçbir bilim açıklayamaz. Bunun yanında evreninin neden

varolduğunun izahı Tanrısız bir evren anlayışıyla imkansızdır. Aşkın ve sonsuz bir Tanrı’nın

varlığı bu anlamda düşünüldüğünde, teist için söylenecek son söz, O’nun evreni ve dünyayı

bu şekilde yaratmasının bir tercihin sonucu olduğudur. “Tanrı’yı kim yarattı?” şeklinde

yapılan karşı çıkışı rasyonel bir teist rahatlıkla karşılayabilir. Eğer Tanrı varsa, Tanrı’nın

varlığı başka bir varlığınkine bağlı olmaz. Dolayısıyla Tanrı dediğimizde her türlü

noksanlıktan uzak mükemmel bir varlığı kastetmek durumundayız. Böyle bir tanımdan uzak

olan varlık, asla Tanrı olamaz. “Eğer evreni Tanrı yarattıysa, Tanrı’yı kim yarattı?”

şeklindeki bir soru salt mantık açısından saçmadır. Çünkü Tanrı’yı yaratan bir diğer üst ve

yüce varlık olsaydı, bu kez ona Tanrı der ve aynı soruyu bu yeni varlık için sorardık. Tanrı’yı

yaratan başka bir tanrı, onu yaratan bir diğer yaratıcı, sonsuz sayıda tanrı ailesinin fertlerini

oluşturacaktı. Teistin evrenin neden varolduğuna dair makul açıklaması her zaman olabilir;

onun için mükemmel bir varlığın evreni ve dünyayı dilediği şekilde tasarlayıp var etmesi ise,

özgür tercihin neticesi olsa gerektir.

271 Varghese, (Giriş), Kozmos, Bios, Teos, s.39.

83

Big Bang ve felsefi sonuçlar dizisine baktığımızda bilimden teolojiye doğru atılan

adımı rahatlıkla görebilmekteyiz. Çünkü Big Bang, bir başlangıcın olması gerektiğini ortaya

koyarken, başlangıç ise ilk nedenin zorunluluğunu doğurmaktadır; sonuçta ilk nedenin adına

Tanrı dediğimizde, Big Bang’in bilimsel verileri teolojik boyut kazanmış oluyor.

Hudüs delilindeki “alem hadistir” önermesinin mantıksal ve bilimsel ispatı, evrende

kendi kendine varolmanın ve tesadüflüğün imkansızlığını da ortaya koymaktadır. Bilim

dünyasında inandırıcılığı ve geçerliliği giderek artan Big Bang’le ortaya çıkan mucizevi

düzenin ve ahengin felsefi sonuçlarını Patlamanın Nizamı bölümünde daha geniş bir şekilde

ele alacağız. Ancak şimdi kısaca böylesine bir düzeni oluşturan doğa yasalarının metafiziksel

sonuçlarına ve bu yasaların kozmolojik delil açısından ne anlam ifade ettiğine değinmek

istiyorum.

Aşkın bir yaratıcının zorunluluğunun en başta gelen mantıksal temeli belki de,

evrende varolan mucizevi düzen ve ahenktir: Hiçbir aklın tesadüfle açıklayamadığı düzen

içerisindeki bir evren. Evrenin ve hayatın başlangıcı için en akla uygun izahatın, kozmosun

ötesindeki bir Yaratıcının varolması olduğunu söyleyebiliriz. Bu görüşü desteklemek için

İngiliz Astronom Fred Hoyle’un, ilk hücrenin şans eseri ortaya çıktığına inanmanın, eski

uçak parçalarıyla dolu bir depoda esen bir hortumun bir Boing 747 meydana getirebileceğine

inanmak gibi bir şey olduğuna dair bir demecinden söz edilmektedir.272 Tanrı sadece fiziksel

evreni yaratmakla kalmamış, aynı zamanda bu evrenin uyacağı yasaları yaratmıştır ki, doğa

yasalarının varlığı mucizelerin en büyüğüdür. Henry Margenau’ya273 göre doğa yasaları

Tanrı tarafından yaratılmıştır. Tanrı her şeyi bilen ve her şeye gücü yetendir. Bilim kendi

kökenlerini ve muvaffakiyetlerini izah edebilmek için bir dine ihtiyaç duyar. Margenau 1932

yılında Princeton Üniversitesi’nde Üst Düzey Çalışma Enstitüsünde araştırma yaparken

272 Henry Margenau, Doğa Yasaları Tanrı Tarafından Yaratılmıştır, Margenau, Varghese, a.g.e. içinde, s.85. 273 Yale Üniversitesi’nde Eugene Higgins Fizik ve Doğa Felsefesi profesörüdür.

84

Einstein’la tartıştığını ve Einstein’in şöyle bir yorumda bulunduğunu bildiriyor: “Temel

ispatlanmış bir doğa yasasının keşfi Tanrı’ya yönelik bir ilhamdır.”274 Bilim adamlarının

keşfettiği doğa yasalarının ortaya çıkışı, tesadüfle açıklanamayacağı için yasa koyucunun

varlığını gerekli kılmaktadır. Buna göre evrende hakim olan akıl almaz düzenlilik ve

mucizevi işleyiş karşısında, bu düzeni sağlayan ve devam ettiren bir Yasa Koyucu’nun

varlığı bir kenara bırakıldığında böylesine bir düzenin kazara meydana geldiğini ve şans eseri

devam ettiğini söylemek durumunda kalırız ki, bu durum izahat problemini beraberinde

getirir.

2. Teizmde Evrenin Ezeliliği

Hudüs delilinde, evrenin başlangıcı anahtar kavramı oluşturmaktadır. Ancak hem

evrenin ezeliliğini hem de Tanrı’nın varlığını kabul eden bir çok bilim adamı ve filozof da

vardır. Evrenin ezeliliğini kabul etmek, Tanrı’nın varlığını zorunlu olarak reddetmek

anlamını taşımadığı görülmektedir. Tanrı’ya inanan ancak evrenin ezeliliğini kabul eden

filozofların sonsuzluk konusundaki yaptıkları ayrım ise oldukça önemlidir. Evrenin

sonsuzluğu tartışılırken genelde potansiyel sonsuzluktan söz edilmektedir.275 Gerçek

sonsuzluğun mümkün olamayacağını, ancak imkansal anlamda sonsuzluktan söz

edilebileceği belirtilmektedir. Filozofların bir kısmı evrenin sonsuzluğunu imkansal

sonsuzlukla, bir kısmı da bunu tamamen Tanrı’nın mükemmelliğiyle temellendirmeye

çalışmışlardır.

Yeniçağ filozoflarından Immanual Kant, evrenin sonsuz büyük olduğunu ve

değişmez olduğunu ‘Evrensel Doğa Tarihi ve Gökler Kuramı’ adlı eserinde ortaya koydu.

Ona göre evreni Tanrı yarattığına göre onun sonsuz olması gerekir. 276 Kant evrenin zaman

274 Margenau, Doğa Yasaları Tanrı Tarafından Yaratılmıştır, s.84. 275 Craig, Finitude of the Past and God’s Existence, s.5. 276 Immanual Kant, Evrensel Doğa Tarihi ve Gökler Kuramı, (çev: Seçkin Selvi), Sarmal yay., İstanbul, s.109.

85

ve uzayda bir başlangıcı olduğunu kabul etmekle beraber277 uzay ve zamanın sonsuz

büyüklükte olduğunu yani sınırının olmadığını öne sürer.278 O evrenin deneyüstü bir tanrının

yaratmasıyla oluştuğuna inanırdı.279 Kant evrenin sonsuz büyüklükte olduğunu ileri sürürken

bunu tamamen Tanrı’nın sonsuzluğuyla ya da mükemmelliğiyle açıklamaya çalışmıştır. Ona

göre, evren Sonsuz Varlık’ın gücüyle orantılı olarak düşünüldüğünde hiçbir sınırı

olmayacağı ortadadır. Tanrı’yı, gücünün son derece ufak bir bölümünü harekete

geçiriyormuş gibi ve sonsuz gücünü kullanmıyormuş, bu güç saklı tutuluyormuş gibi

göstermek anlamsız olur. Sonsuzluk, uzayın sonsuzluğu ile birleşmedikçe, Yüce Varlık’ın

kendini gösterme biçimlerini kapsamaya yeterli değildir.280

Görülmektedir ki, Kant’ın evrenin sonsuz büyüklükte olduğunu kabul etmesi,

tamamen Tanrı’nın sonsuz gücünü göstermesi gerektiği düşüncesinden kaynaklanmaktadır.

Çünkü Kant böyle bir görüşü temellendiren hiçbir pozitif delil veya yorum ileri sürmüyor.

Kant Tanrı’nın sonsuz gücünden yola çıkarak sonsuz bir evren anlayışında olsa da,

evrenin başlangıcı hakkında aklın evren konusunda hem sonlu evreni ve hem de sonsuz

evreni savunabileceğini ileri sürer. Hem tez hem de karşıt tezin bir arada bulunabildiği bu

duruma Kant antinomi (çatışkı) demektedir. Ona göre akıl, tecrübeyi aşarak hiçbir koşula

bağlı olmayan bir bütüne, birliğe ulaşmak istediği an (bu istek saf aklın doğası gereğidir)

yanılsamaya düşer.281 Onun bu düşüncesini kozmolojik delile yaptığı itirazlarda ve

transendental idealizminde görmekteyiz. Kant’ın evrenin başlangıcı hakkındaki kozmik

bilinemezciliğini ele aldığı birinci antinomide görmekteyiz.

Kant’ın antinomilerini Newton’un mutlak zaman kavramına göre düzenlediği

görülmektedir. Mutlak zaman kavramına göre, evrende bağımsız bir şekilde akan zaman

277 Kant, a.g.e., s.115. 278 Kant, a.g.e., s.115. 279 Kant, a.g.e., s.112. 280 Kant, a.g.e., s.111. 281 Tuğcu, Immanual Kant ve Transendental İdealizm, s.61.

86

vardır ve evren mutlak zaman içinde var olur. Ancak Einstein’in formülleriyle mutlak zaman

kavramı bilim dünyasında geçerliliğini yitirmiştir. Einstein’in otaya koyduğu izafi zamana

göre, zaman, hız ve çekim gücü gibi evrensel değişkenlerden etkilenmektedir; uzay, zaman

ve madde hepsi birbirine bağımlıdır, birinin yokluğunda diğerinden söz edilemez.

Kant evrenin başlangıcı hakkında “Evrensel Doğa Tarihi ve Gökler Kuramı” adlı

eserinde Tanrı’nın evreni sonsuz zaman içinde yarattığını ileri sürmektedir.282 Craig, Kant’ın

karşı tezinin evrenin başlangıcı olmadığını ispat etmek yerine, evrenin sebebi hakkında

aydınlatıcı bilgi verdiğini söyler.283 Craig bu noktada Gazali’nin açıklamalarına göndermeler

yapar. Buna göre iki tane durum olası ise, bunlardan birinin gerçekleşmesi, bunu

gerçekleştiren hür seçimi olan Mutlak Varlığa işaret eder. Mutlak zaman açısından ya da

Kant’ın 1. antinomisinde ele aldığı antitezine göre evrenin yaratılışını ele alırsak, Tanrı

evreni ne zaman yaratacağına ezeli zamanda karar vermiş olur. İzafi zaman açısından konuya

yaklaştığımızda, Tanrı zamansız olarak zamanın ve evrenin başlangıcını beraber yaratır.

Teizme göre evrenin başlangıcının neden bu anda olduğu, hür iradesi olan Tanrı’nın

varlığını gerekli kılar. Buna göre diyebiliriz ki, “evren neden daha önce değil de o anda

varoldu?” Sorusu ancak teizm açısından Tanrı ile temellendirilebilir. Çünkü teizme göre

Tanrı, her şeyi istediği an, istediği şekilde yaratabilir. “Evren neden o anda başladı?”

sorusuna karşılık fiziksel sebepler tespit edilemiyorsa, teist için en makul sebep Tanrı’nın hür

iradesi olacaktır. Fiziksel sebepler tespit edilse dahi, teizm açısından o sebeplerin ortaya

çıkışı yine Tanrı’nın iradesi ve gücü sayesindedir.

Evrenin başlangıcı konusu Kant’ta Tanrı’nın varlığını delillendirmek açısından hiç

önemli değildir. Çünkü ona göre hiçbir metafizik hükmün ispatı mümkün olmadığına göre,

Tanrı’nın varlığının deneysel olarak ispatı da mümkün değildir. Burada şunu belirtelim ki,

282 Kant, Evrensel Doğa Tarihi ve Gökler Kuramı, s.109 vd. 283 Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s.190.

87

Kant, evrenin başlangıcı antinomisinin çözülebileceğini ileri sürmüştür. Kant, 1. ve 2.

antinomilerinde ele aldığı “evrenin başlangıcı ve sınırı” ile “maddenin yapısı” sorunlarındaki

antinomileri çözme denemesinde, “boyu sıra gideceğimiz nedenler dizisi numenler olsaydı,

bu antinomileri çözemezdik” diyor. Oysa bunlar uzay ve zaman içinde bulunan

fenomenlerdir; dolayısıyla da bunlar, bilme olanaklarımız içine girerler.284 O halde bilimsel

delillerini açıklamaya çalıştığımız Big Bang, evrenin başlangıcı hakkında bize önemli

ipuçları veriyorsa, bunu hudüs delili içerisinde değerlendirip, delili bilimsel ve modern

yapıya sokmak hem inandırıcılık hem de nesnellik açısından önemlidir. Kant’ın birinci

antinomisinde ileri sürdüğü evrenin sonsuzluğunu iddia eden karşı tez hakkında bilimsel

herhangi bir delil bulunamazken, bir başlangıcın olduğunu savunan yaklaşımı destekleyen bir

çok bilimsel delil bulunmaktadır.

Hawking evreni kendine yeterli görmekte ve Big Bang için bir yaratıcıya gerek

olmadığını açıklamaktadır.285 Hawking kuantum evren modeline dayanarak maddenin boşluk

içinde aniden oluştukları ve yok olduklarını savunmuştur. Kuantum fiziğinde maddenin

vakum (boşluk) içinde yoktan varolduğu tezi, William Craig’e göre mümkün değildir. Ona

göre içinde parçacıkların dalgalandığı (bir belirip bir yok olduğu) mekanik kuantum vakumu,

aslında gerçek bir vakum yani yokluk kavramından çok uzaktır. Bir kuantum modelinde

sürekli olarak oluşup yok olan parçacıklar, varoldukları kısa süre için etraflarında bulunan

enerjiden çalarlar. Bu yokluk değildir ve dolayısıyla madde parçacıkları da yoktan var hale

gelmemektedirler.286

Hawking’e göre Aristo ve diğer Yunan filozoflarının çoğu, işe Tanrı’yı gereğinden

fazla karıştırdıkları için yaratılış düşüncesinden hoşlanmıyorlardı. Onların inancına göre

284 Gökberk, Felsefe Tarihi, s.358. 285 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.182. 286 Necat Kutlu, Big Bang Teorisi ve Evrenin Yaratılışı, Düşünce yay., İstanbul, 2004., s.20.

88

insan soyu ve çevresindeki dünya sonsuzdan beri vardı ve sonsuza değin varolacaktı.287

Aristo’ya göre, İlk Gök’ün (Sabit yıldızlar kümesi) ezeli ve ebedi olması zorunludur. Onu

hareket ettiren bir şey vardır ve bu hareket ettiricinin ezeli ebedi bir varlık olduğunu kabul

etmemiz gerekir.288 Batı ve Doğu felsefecileri bir döneme kadar Aristo felsefesinin etkisinde

kaldığı için evrenin ezelden beri varolduğu görüşündeydiler. Çünkü felsefeciler Aristo’yu en

büyük üstat (muallim-i evvel) olarak kabul ediyorlardı. İslam dinine göre de, Allah kainatı

yoktan yaratmıştır. Bu durumda yaratılış yoktan varlığa geçiştir. Aristo’dan etkilenen İbn-i

Sina da, bu iki öğretiyi birleştirmeye çalıştırmıştır.289

İbn-i Sina bir yönden alemin ezeli olduğunu söylerken, diğer yönden onun mümkün

olduğunu kabul eder. Onun anlayışına göre alem Allah’la birlikte daima vardı. Bir yönden

Allah’ın alemden önce olmayacağı, diğer yönden de O’nun alemden önce olduğu

kanaatindedir. Böylece ilk bakışta onun bu görüşlerinde bir çelişki görünmektedir. Eğer alem

Allah’la birlikte varsa, ezeli, Allah aleme oranla bir önceliğe sahipse mümkün ve hadistir.

İbn-i Sina bu çelişkiyi şöyle ortadan kaldırmak ister: Ona göre alem Allah’tan zaman

itibariyle değil, tıpkı sebebin sonucundan önce olduğu gibi, öz ve sıra önceliği itibariyle

öncedir. Allah’da bir değişiklik veya yenilik olmasını mümkün görmeyen İbn-i Sina, alemin

yaratılmış olmasını uygun görmez. Alemin yaratılmış olduğunu savunanlara, Allah’ın onu

yarattığı andan daha önceki bir zamanda niçin yaratmadığını şu sorularla ifade eder: Allah’ın

belirli bir zamanda alemi yaratma konusunda güçsüz olduğu varsayılabilir mi? O’nun en

olgun olma halini bir başka anda kazandığını ve böylece alemi yarattığı kabul edilebilir mi?

İbn-i Sina ezeliliği, alemin varoluşunun imkanıyla açıklamaya çalışmıştır. Ona göre her

yaratılmış, mümkün olarak ele alındığı zaman, varolma imkanı varoluştan önce gelir. 290 Bu

meseleyi kelami tartışmaya götürürsek, Tanrı’nın aklında olanlar ezeli olduğuna göre evren 287 Hawking, a.g.e., s.23. 288 Aristoteles, Metafizik, s.503-504. 289 Atay, Farabi ve İbn-i Sina’ya göre Yaratma, s.153. 290 Altıntaş, a.g.e., s.82.

89

de ezelidir, diyebilir miyiz? Bu anlamda meseleyi belki İbn-i Sina’nın imkansal ezeliliğiyle

açıklayabiliriz. Ancak bizim burada üzerinde durduğumuz asıl konu, evrenin maddesel

başlangıcının olup olmadığı meselesidir. Bunun hakkında ortaya atılan üç temel görüş vardır:

1- Evrenin bir başlangıcı vardır. 2- Evren ezelden beri vardır 3- Evrenin başlangıcı hakkında

hiçbir şey söyleyemeyiz.

Evrenin bir başlangıcının olduğunu iddia etmek, hele bunu Big Bang’le ve diğer

bilimsel bulgularla desteklemek, bir yaratıcının varlığının bilimsel olarak ispatına götürür.

Bu görüş klasik teizmin kozmolojik delilidir. ‘Evren ezelden beri vardır’ diyen ateistler, bunu

Tanrı tanımaz fikirlerinin bir gereği olarak görmüşlerdir. Ancak evrenin ezelden beri var

olduğunu kabul eden teistlerin durumu farklıdır. Onlar evrenin ezeliliğini Tanrı’nın

ezeliliğiyle açıklamaya çalışmışlardır.291 Evren hakkındaki bilinemezci (agnostik) tavırda ise,

ne o ne o anlayışı vardır. Yani evren sonlu da olabilir, sonsuz da olabilir. Agnostisizm’e göre

bu konuda kesin yargıya varmak, aklın sınırlarının ötesinde bir şey söylemek anlamına gelir

ki, bu imkansızdır.292

Sonuç olarak evrenin başlangıcı hakkında, gerek bilinemezci görüşlerin gerekse

evrenin ezeli olduğunu ileri süren teist ve ateist düşüncenin karşısında Big Bang’i ve onu

destekleyen birçok bilimsel delilin vardığı sonuçları ele alıp değerlendirmek, evrenin kozmik

yapısının anlaşılmasına ve dolayısıyla kozmolojik delilin bilimsel muhteva kazanmasına

neden olacaktır. Big Bang, evren hakkında zihinde oluşan karışık düşünceyi silerek, ortaya

atılan felsefi iddiaların objektif bilim karşısında doğruluğunu değerlendirme imkanı

verecektir. Oluşan kozmik düşünce, teolojik alandaki inanç boyutuna taşınacaktır.

Bilim adamı fiziksel alanda bir araştırma yaparken, başta bunun metafizik boyutunu

veya felsefi sonuçlarının olabileceğini düşünmeyebilir. O anda sadece bilimin fiziksel

291 Atay, a.g.e., s.153. 292 Lightman Bernard, The Origins of Agnosticism, London, 1987, s.15.

90

sonuçlarıyla ilgilidir. Ancak, sonuçta fiziğin elde ettiği bulgular fizikötesi bir gerçeğe işaret

ediyorsa, bunu yadsımayarak değerlendirmeye alması oldukça önemlidir. Çünkü bilimsel bir

yaklaşımın, dini yaklaşımdan ayrılmış olarak tek başına her şeyin kökenini izah etmesi

mümkün değildir. Bazı fizikçilerin Big Bang’in öncesine bakıp, evrenin başlangıcını, örneğin

salınım olarak izah etmeye çalıştıklarını görmekteyiz. Ancak bu sefer şu soru ortaya

çıkacaktır: Salınım nedir ve nasıl ortaya çıkmıştır? Köken sorunu sadece bilimsel açıdan

bakarak çözülemez. Dolayısıyla yapılacak izahat, bilimsel verileri değerlendirerek ancak dini

ya da metafiziksel bir izahat olabilir. Bilim adamlarının sadece pozitivist bir yaklaşımla her

şeyi fiziğin kurallarına göre açıklamaya çalışması ne kadar yetersiz ise, teologların katı

fideizmin yansıması olarak bilimin gerçeklerinden uzak bir şekilde düşüncelerini

oluşturmaları da o kadar yanlış olacaktır. Kimya profesörü Herbert Uhlig din ve bilim

arasındaki ilişkiyi şu şekilde tanımlar: “İkisi de gerçeği yansıtır. İnsanlar için dine nazaran

daha yeni olan bilim, daha önceden dini kaynaklar aracılığıyla ulaşılmış olan aynı sonuçlara

doğru, farklı bir rotayı takip ederek, yavaş yavaş ilerlemektedir.”293 Astronom Robert

Jastrow, kozmoloji uzmanlarının ikilemini şu sözlerle izah eder: “Sanki bilim, yaratılışın

üzerindeki giz perdesini kaldırmayı hiçbir zaman başaramayacakmış gibi görünüyor.

Mantığın gücüne inanan bilim adamları için öykü kötü bir rüya gibi bitiyor. Bilim adamı

cehalet dağlarına tırmanıyor; tam en yüksek tepeyi fethetmek üzere yolunun üzerindeki son

kayayı aştığı sırada yüzyıllardır orada oturan teologlar ve din adamları tarafından

karşılanmıştır.”294 Jastrow, Big Bang teorisini kastederek, bilimin ulaştığı son noktayla dinin

temel inancının aynı olduğunu vurgulamak istemiştir. Ona göre bilim adamları ve teologlar

aynı zirveye doğru tırmanıyorlar.295

293 Herbert Uhlig, Evrenin Başlangıcı Bilimsel Anlamda Ancak Bir Mucize Olarak Tanımlanabilir, Margenau, Varghese, a.g.e. içinde, s.141. 294 Silk, a.g.e., s.2. 295 Dreos, a.g.e., s.18.

91

B. GAYE ve NİZAM DELİLİ AÇISINDAN BİG BANG

Kozmos “düzen içinde bir evren” anlamında kullanılan ve bir bakıma kargaşa

anlamına gelen “kaos”un karşıtıdır.296 Evreni oluşturan tüm canlı ve cansız varlıkların

birbirleriyle derinden uyumlu bağların gizlerini içerir ve bu karmaşık ama gizemli bir

incelikle işlenmiş bağlara karşı hayranlık ifade eden bir sözcüktür.

Big Bang teorisinin kozmolojik delille olan ilişkisini ve delile kattığı değeri daha

önce ele almıştık. Şimdi Big Bang’in Gaye ve Nizam delili açısından değerlendirmeye ve Big

Bang ile Gaye ve Nizam delilinin birbiriyle olan ilişkisini ele almaya çalışacağız. Big

Bang’in ilk anından itibaren aşama aşama evrenin düzene doğru gidişi ve yaşanabilir bir

dünya meydana gelmesi, tesadüflerle açıklanabilirliği mümkün görülmemektedir. Evrende

insan idrakini aşan bir nizam vardır. Gaye ve Nizam delili, evrenin meydana gelişinin

yanında, evrendeki olağanüstü düzenlilik ve yaşanabilir bir dünyanın nasıl oluştuğu

meselesini de ele alarak Tanrı’nın varlığına ulaşır. Evrende neden bir düzenlilik hakimdir?

Tanrı olmadan evrendeki ahenk ve nizamı izah edebilir miyiz? Bu düzen nasıl oluşmuştur?

Eğer bunu fizik kurallarıyla açıklayabilsek bile fizik kuralları nereden gelmektedir? Bu fizik

kurallarına ve denklemlere can veren şey nedir? Evrene hayat veren elementler nasıl

varolmuşlardır? vs. gibi sorulara verilebilecek felsefi cevaplar Gaye ve Nizam delilinin temel

argümanını oluşturur.

Tasarıdan gelen ispatlama, teolojinin kavramıyla birleştirilerek evrenin, son

hedefine doğru geliştirmeye programlanmış olduğunu ortaya koyar. William Paley (1743-

1805) Doğal Teoloji adlı kitabında bu tasarımı şu şekilde açıklar:

“Bir çalılığı geçerken, ayağımı bir taşın üzerine attığımı varsayın, taşın oraya nasıl

geldiği sorulsun; aksine bir şeyler bilmeme rağmen muhtemelen, o taşın daima orada olduğu

296 Carl Sagan, Kozmos: Evrenin Yaşamın Sırları, (çev: Reşit Aşçıoğlu), Altın Kitaplar yay., İstanbul, 1997, s.14.

92

şeklinde cevap verebilirim. Belki de bu cevabın saçmalığını göstermek çok kolay

olmayacaktır. Fakat yerde bir saat bulduğumu varsayın ve bu yerdeki saatin ortaya çıkışının

nasıl olduğu sorulduğunda önceden vermiş olduğum cevabı vermek için düşünecektim.

Ancak bir şey bilmediğim için saat daima orada olmuş olacaktı. Yine de bu cevap niçin bir

taş için olduğu kadar saat için de iş görmeyecektir? Niçin birincide olduğu gibi ikinci

durumda da kabul edilemez? Bunun tek nedeni şudur: Saati incelemeye başladığımızda (taşta

anlayamadığımız şeyi), onun birkaç parçasının düzenlendiğini ve bir amaç için bir araya

getirildiğini anlarız. Örneğin, onların hareket meydana getirmek için biçimlendirildiğini ve

ayarlandığını, hareketin günün saatine işaret edecek biçimde düzenlendiğini gözlemleriz.

Eğer ayrı parçalar olduklarından değişik biçimde ve boyutta biçimlendirilmiş olsaydı veya

başka türlü yerleştirilseydi veya olduklarından başka bir düzende yerleştirilseydi, makinede

ya hiç hareket olmazdı veya kendisiyle şu an elde edilen yararın hiçbiri ortaya çıkmazdı.

Gerçekten cevap olarak bulduğumuz amaçtan dolayı, saate biçim veren, onun yapımından

anlayan ve kullanımı tasarlayan bir sanatkar veya sanatkarların, saatin bir yapımcısının

olması gerektiği sonucunun kaçınılmaz olduğunu düşünürüz.”297

Paley, burada saat ve bir taş parçasını örnek gösterip ikisi arasındaki farkı ortaya

koyduktan sonra Tanrı’nın varlığını ispatlamaya çalışmıştır. Paley’e göre evren tıpkı bir saat

gibi bir çok parçadan dikkatle bir araya getirilmiş, bir düzen içinde ve amaca uygun olarak

tertip edilmiştir. Bu nedenle evrenin irade ve akıl sahibi bir varlık tarafından meydana

getirilip amaçlı olarak düzenlendiğini kabul etmek gerekir.298

Teleolojik Delil, evrendeki mekanik düzenden yola çıkarak Tanrı’nın varlığını

ispata çalışmıştır. Bilim, doğal olayların bu tür bir nizam içinde devamlılık arzettiğini

göstermektedir. Bilimsel yasalarda bir evrensellik, nizam ve devamlılık hep

297 William Paley, Naturel Teology, (The Works of William Paley), Oxford: Clarendon Press, 1938, s.1, aktaran Davies, Tanrı ve Yeni Fizik, s.315; Swinburne, Tanrı Var mı?, s.51-52. 298 Taylan, a.g.e., s.79.

93

vurgulanmaktadır. Ancak bilim, son noktada bütün evreni kuşatamayacağı için, kainattaki

nizam hakkında bilimsel bir izah yetkisini kendisinde bulamadığı gibi, evrendeki

kanunluluğun ve devamlılığın sebebini de açıklayamaz. Bu evrensel bir nizamı tertipleyen,

kainata kanunları koyup devamlılık kazandıran bir mutlak kudret ve bilgi sahibi Tanrı’nın

devamlı yaratma fiilinin bir postüla olarak konması gerekir. Sonuçta, bilimin belirleyip, fakat

niçin olduğunu bilimsel olarak temelllendiremediği evrendeki nizam ve ahengin açıklanması

için bir Tanrı fikrine gerek vardır.299

Evrenin Big Bang Teorisi doğruysa, bir patlamanın nasıl mucizevi düzen

oluşturduğunu bilimsel delillerle açıklayarak nizam ve gaye delilinin bilimsel temelini de

oluşturabiliriz.

1) Patlamanın Nizamı

a) Patlamadaki Denge

Evrende milyarlarca galaksi vardır. Bir galaksi gazdan, tozdan, yıldızlardan oluşur,

milyarlarca yıldızdan. Yüz milyar kadar galaksi, her birinde de ortalama olarak yüz milyar

yıldız var. Bütün galaksilerde yıldız kadar gezegen de bulunması söz konusudur. Aklın

sınırları aşan evrenin bu harikulade duruşu bilinçli bir iradenin dışında başka bir şeyle

açıklamak mümkün müdür? Böyle bir evren acaba bir patlamayla etrafa rasgele saçılarak

meydana gelme olasılığı ihtimallerle açıklanabilir mi? Rasgele saçılan madde yığınları nasıl

bu kadar düzenli galaksiler oluşturabilir? Neden madde belirli noktalarda sıkışıp toplanarak

yıldızları meydana getirmiştir? Akla gelen bu ve buna benzer sorular evrenin oluşumunun

tesadüflerle açıklanamayacağını göstererek bizi Big Bang’in ardından evrenin nasıl

şekillendiği sorusuna götürür.

Big Bang teorisi, evrenin kökeniyle ilgili yalnızca evrenin genişlemesine ilişkin

delillere dayansaydı, pek çok evrenbilimci bu teoriyi reddedebilirdi. Ancak 1965 yılında,

299 Swinburne, The Existence of God, s.167 vd.

94

evrenin ısı ışınımıyla dolu olduğunun keşfedilmesiyle birlikte, önemli yeni deliller bulundu.

Aslında George Gamow 1946 yılında Big Bang’ten artakalan bir radyasyonun olduğunu

teorik olarak ortaya koymuştu.300 Bir radyasyonun varlığını, evreni oluşturan bir patlamanın

meydana geldiğini Arno A. Penzias ve Robert W. Wilson adındaki iki radyo astronomu

keşfettikleri kozmik mikrodalga arka alan ışınımıyla ortaya koydular . Penzias ve Wilson

1964’ün ilk baharında, herhangi bir yönden bağımsız olarak hatırı sayılır mikrodalga

gürültüsü almakta olduklarını gördüler.301 Bu parazit evrenin her tarafından eşit olarak

gelmekteydi. Bu radyasyon belli bir merkezden gelmediği ve evrenin her tarafında eşit

derecede görüldüğü için artık bunun büyük patlama sonucu yayılan enerjinin kalıntıları

olduğu savunuldu. Daha sonra Robert Dick, P. Peebles, P. Roll ve D. Wilkinson’un aynı anda

yaptıkları çalışmalar bu radyasyonun varlığını tamamen ortaya çıkarmıştır.302 Bu da

patlamanın evrenin herhangi bir yerinde meydana gelen patlamadan arta kalan radyosyon

değil evreni oluşturan evrensel nitelikli patlamaya işaret emekteydi. William Lane Craig’e

göre, Big Bang teorisinin en büyük zaferi, Penzias ve Wilson tarafından 1965 yılında bütün

evreni kaplayan ‘mikrodalga arka plan radyasyonunun’ (‘microwave backround raditaon’)

keşfedilmesi sayılabilir.303 Big Bang sonrası varolması gereken radyasyon son yıllarda üstün

tekniklerle donanımlı uydu tarafından da araştırılmıştır. 1991 yılında fırlatılan COBE

(Cosmic Background Explorer- Kozmik Arka Alan Kaşifi) adlı bir NASA uydusu, keşfedilen

kozmik fon radyasyonunu çok kısa bir sürede saptadı. COBE uydusu tarafından yapılan

ölçümler, uzayın derinliklerindeki radyasyonun özelliklerinin, Büyük Patlama hipotezine

dayanarak yapılan tahminlerin tamamen aynısı olduğunu göstermiştir.304 1992’de de yine

COBE uydusu, ışınımın tam olarak pürüzsüz olmadığını, gökyüzünde bir yerden diğerine

300 Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s.113-114. 301 Weinberg, İlk Üç Dakika, s.46. 302 Hakim, The Special Status of Cosmology in Science, s.111-112. 303 Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s.113. 304 Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi, Bilim ve Yaratılışçılık, (çev: Reşit Akçakaya, Işık Bökesoy ve diğerleri), Ulusal Akademi yay., Washington, D.C. 1999, s.4.

95

belirgin dalgalanmalar ya da yoğunluk farklılıklarını içerdiğini ortaya koydu.305 Bu keşif

evrenbilim tarihinde bir dönüm noktası olduğu kadar teizm için de çok fazla önem

taşımaktadır.

Big Bang teorisine uzun yıllar karşı çıkan, ancak sonunda teorinin kuvvetli delilleri

karşısında “süpervarlığı”306 açıkça savunmaya başlayan307 Fred Hoyle şöyle demiştir:

“Big Bang teorisi evrenin tek ve büyük bir patlama ile başladığını kabul eder. Ama

bildiğimiz gibi patlamalar maddeyi dağıtır ve düzensizleştirirler. Ancak Big Bang çok

gizemli bir şekilde bunun tam aksi bir etki meydana getirmiştir; maddeyi birbiriyle birleşecek

ve galaksileri oluşturacak hale getirmiştir.”308

Büyük patlamanın hemen ardından ortaya çıkan ısı ve enerji ilk atomların

oluşmasını sağlamıştır. Big Bang’in ilk anındaki milyarlarca derecedeki sıcaklık bazı

atomların oluşmaları için gerekliydi. Evren genişledikçe soğumaya başlamış ve genişlemeyle

birlikte azalan ısı değişik atomların ve elementlerin oluşmasına imkan sağlamıştır. Evrenin

oluşumundaki bu ısısal dengeyi tesadüflerle açıklamak mümkün değildir. Evren şu anki

duruma gelinceye kadar elbette bir çok evrelerden geçmiştir. Bilim adamları Big Bang’in ilk

zamanından (Plank zamanı: 10¯�³ saniye) itibaren ilk üç dakika içerisindeki oluşumu evreler

halinde ortaya koymuşlardır. Steven Weinberg “İlk Üç Dakika” adlı eserinde bu konuyu

geniş olarak ele almıştır. Bu ilk üç dakika içerisinde oluşan ve evrendeki varlıkların hayat

kaynağı olan elementlerin Big Bang’e ve dolayısıyla da evrenin başlangıcına ışık tutması,

kozmolojik argüman için güvenilir, geçerli bilimsel önerme oluşturmasını sağlamıştır. İlk üç

dakika içerisinde patlamayla birlikte oluşan ısı ile atomların meydana gelmesi arasında

varlıksal bir bağ vardır. Çünkü evreni oluşturan atomların meydana gelmesi, milyarlarca

305 Davies, Son Üç Dakika, s.37. 306 Belirlenmiş fizik yasalarının sınırları içinde çalışan bir tanrı fikri. 307 Davies, Son Üç Dakika, s.157. 308 Fred Hoyle, The Intelligent Universe, London, 1984, s.184-185.

96

derece ısıyı gerekli kılmaktadır. Yapılan araştırmalarda Big Bang’ten sonraki ilk aşamalarda

ısının düşmesine paralel olarak değişik parçacıklar oluşmaya başlamıştır. Bu dönemleri 1.

bölümde ele almıştık. Ancak kısaca hatırlayacak olursak, evreni meydana getiren Big

Bang’in ilk anının, Gaye ve Nizam delili açısından taşıdığı değeri daha iyi anlayabiliriz.

Çünkü genişlemeyle soğumaya başlayan evren atomların oluşmasını sağlamıştır. Big bang

Teorisi’ne göre evrendeki bu ince ayar o kadar dengeli bir şekilde oluşturulmuş ki, her

parçacığın meydana gelmesi için gerekli olan ısı Big Bang sayesinde ortaya çıkmıştır.

Big Bang sonraki ilk devrede evrenin sıcaklığı 100 milyar derecedir. Evren

olabilecek en basit ve betimlemesi en kolay durumdadır. Bu dönemde sıcaklık çok yüksek

olduğu için proton ve nötronlar oluşmamıştır. Elektronlar oluşmaya başlamıştır.

İkinci dönemde sıcaklık 30 milyar derecedir. Nötron ve protonlar belirmeye

başlamıştır.309

Üçüncü dönemde sıcaklık 10 milyar derecedir. Nötron ve protonların bir araya gelip

helyum atomunu oluşturmaları, yeterli soğukluk olmadığından bu dönemde de olmamıştır.

Üçüncü dakikadan önce evren, proton ve nötronların bir çekirdekte birleşmesine

izin vermeyecek kadar sıcaktı. Bir proton ve nötron eğer ilk üç dakikadan önce bir araya

gelseydi, zemin radyasyonundan gelen fotonlarla veya öteki parçacıklarla çarpışmalar onları

birbirlerinden uzaklaştıracaktı.310

Dördüncü dönemde sıcaklık 3 milyar derecedir. Proton ve nötronlar birleşerek

helyum çekirdekleri gibi kararlı atom çekirdekleri oluşmaya başlamıştır.311

Beşinci dönemde sıcaklık 1 milyar derecedir. Birinci dönemden itibaren 3 dakika 2

saniye geçmiştir. Fotonlar ve nötrinolar egemen durumdadır.

309 Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s.114. 310 İnan, Kozmos’tan Kuantum’a, s.27. 311 Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s.114.

97

Altıncı dönemde sıcaklık 300 milyon derecedir. Birinci dönemden bu yana 34

dakika 40 saniye geçmiştir. İlk evren maddesi olan atomaltı parçacıklar oluşmuştur.

Bundan sonra artık madde şekillenmiş ve yüksek sıcaklık altında atomların

karşılıklı ve uyumlu etkileşimleri başlamıştır. Atomların oluşumu moleküllerin oluşmasına

yardımcı olmuş, moleküllerin birleşmesinden oluşan çok sayıda madde tüm uzayı doldurarak

gök cisimleri meydana gelmiştir. Galaksiler, yıldızlar ve gezegenler artık oluşmuştur.312

Evren genişledikçe evrendeki madde kendi çevresinde dönen bulutlar halinde

yoğunlaşarak galaksilerin oluşumunu başlattı. Aralarında Samanyolu galaksimiz de olmak

üzere, galaksilerin içinde de basınç değişiklikleri, gaz ve tozların bulutlar oluşturmalarına

neden oldu. Kütlesi yeteri kadar büyük olan bulutlar kütle çekimi ile yoğunlaştı. Yoğunluk

yeteri kadar arttığı zaman çekirdek tepkimeleri ( nükleer reaksiyonlar ) başladı ve bir yıldız

oluştu.

Kozmologların belirttiğine göre, evrenin oluşumu üstün bir programın kare kare

işleyişiyle gerçekleşmiştir. İlk patlama anından itibaren olaylar olağanüstü denge ve tasarıyla

birbirini takip etmiştir. Big Bang’in ilk saniyelerinde ısı dengesi akıl almaz bir şekilde

tasarlanmış ve evreni oluşturan atom parçacıkları yaratılmıştır. Parçacıklar birleşerek

atomları, atomlar molekülleri, daha sonra da maddeleri oluşturmuştur. Bu atomların ve

maddelerin oluşumunu sadece fiziksel denklemlerle açıklamaya kalkışmak, bu

denklemlerdeki tasarımı da görmezlikten gelmektir.

2) Evrenin Genişlemesi ve Big Bang’teki Tasarım

Big Bang’le birlikte evrende varolan düzenlemenin bir boyutu da, patlamanın

hızıdır. Big Bang’ le birlikte var olan madde, etrafa korkunç bir hızla yayılmaya

başlamıştır.313 Evrenin hızla genişlemesinin yanında şiddetli bir çekim gücü de vardı.

312 İnan, a.g.e., s.25-26; Weinberg, İlk Üç Dakika, s. 97-114. 313 Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s.112.

98

Patlamanın ilk anında birbirine zıt iki güç vardı. Bu iki güç arasındaki denge o kadar düzenli

bir şekilde ayarlanmıştı ki, ne madde düzensiz bir şekilde dağılıp gitti, ne de çekim gücü

etkisiyle madde evreni oluşturmadan tek bir bileşene döndü. Bu olağanüstü denge sayesinde

evren oluştu. Şayet patlamanın ilk anında çekim gücü genişleme hızına baskın çıksaydı, o

zaman evren genişleyemeden yani evren oluşmadan tekrar içine çökerdi. Eğer genişleme hızı

daha fazla olsaydı, bu kez de madde birbiriyle birleşemeden, dolayısıyla evren oluşmadan

dağılıp giderdi.

Bu konuda bilim adamlarının çoğu, böyle bir dengeden bahsetmekte ve güçlerden

herhangi birinin daha zayıf veya daha güçlü olması durumunda evrenin oluşamayacağını ileri

sürmüşlerdir. Paul Davies’e göre Big Bang’in ardından genişleme hızı milyar kere milyarda

bir oranda (1/10⁶⁰) bile farklı olsaydı, evren oluşmazdı. Davies bu konuda şunları

söylemektedir: “ Hesaplamalar, evrenin genişleme hızının çok kritik bir noktada seyrettiğini

gösteriyor. Eğer evren çık daha düşük hızla genişlese çekim gücü nedeniyle içine çökecek,

biraz daha hızlı genişlese kozmik materyal tamamen dağılıp gidecekti. Bu iki felaket

arasındaki dengenin ne kadar iyi hesaplanmış olduğu sorusunun cevabı çok ilginçtir. Eğer

patlama hızının sadece 1/10⁶⁰ kadar bile farklı olsaydı, evren bugünkü anladığımız biçimiyle

olmayacaktı.314 Dolayısıyla evrenin patlama hızı inanılmayacak kadar hassas bir kesinlikle

belirlenmiştir. Bu nedenle Big Bang herhangi bir patlama değil, her yönüyle çok iyi

hesaplanmış ve düzenlenmiş bir oluşumdur.”315

Big Bang sonrasında düzenlenen olağanüstü dengenin diğer bir yönü de evrendeki

madde yoğunluğuyla ilgilidir. Eğer evrenin madde yoğunluğu, biraz daha fazla olsaydı, atom

parçacıkların birbirini çekme kuvveti artacak ve evren genişleyemeden tekrar tek bir noktada

314 Michael Poole, Büyük ve Yaşlı, Koyu ve Soğuk, Stannard, a.g.e. içinde, s.26. 315 Paul Davies, Superforce: The Search for a Grand Unified Theory of Nature, Newyork: Simon and Schuster, 1984, s.184.

99

birleşecekti. Şayet evrenin madde yoğunluğu biraz daha az olsaydı, bu seferde evren son

hızla genişleyecek ve atom parçacıkların yıldızları, gezegenleri oluşturmak için birleşmeleri

mümkün olmayacaktır. Madde yoğunluğu, genişleme hızı ve çekim gücü arasındaki denge

evrenin oluşumu için zorunlu bir sebepti. Her yönden böylesine bir dengenin oluşumunu,

sonsuz güç sahibi bilinçli bir varlık dışındaki bir sebepte aramak, olmayan bir şeyi ispat

etmek gibi imkansızdır.

Big Bang’in varlığını kabul eden, ancak bunu yaratıcı bir sebebe değil de, fizik

kanunlarıyla açıklamaya çalışan Stephen Hawking evrenin genişlemesindeki harikulade

dengeyi şu sözleriyle ifade etmiştir:

“Evrenin genişlemekte olduğunun ortaya çıkarılışı, 20. yüzyılın en büyük düşünsel

devrimlerden biridir. Bugünden geçmişe bakıldığında, kimsenin onu neden daha önce akıl

etmediğine şaşmamak elde değildir. Newton ve diğerleri statik bir evrenin kütlesel çekim

etkisiyle zamanla büzülmeye başlayacağını kestirmeliydiler. Şimdi evrenin durağan olmayıp,

genişlemekte olduğunu varsayalım. Genişleme oldukça yavaş ise, çekim kuvveti sonunda

genişlemenin durmasına ve evrenin büzülmeye başlamasına neden olurdu. Ama evrenin

genişlemesi belli bir hızın üstünde ise, çekim hiçbir zaman onu durdurmaya yetecek kadar

kuvvetli olamaz ve evren sonsuza değin genişlerdi. Bu biraz yeryüzünden uzaya bir roket

fırlatılmasına benzer. Eğer roketin hızı düşükse yerçekimi sonunda onu durdurup, dünyaya

geri düşmesine neden olur. Öte yandan, eğer roketin hızı belli bir niceliğin (yaklaşık saniyede

11 kilometre) üstündeyse yerçekimi onu geri çekecek kadar kuvvetli olmayacak ve roket

dünyadan sonsuza dek uzaklaşacaktır. Evrenin bu davranış biçimi, Newton’un çekim

kuramından on dokuzuncu, on sekizinci, hatta on yedinci yüzyılda çıkartılabilmeliydi.”316

Swinburne’e göre yeni bilimsel araştırma evrenin ince ayarlandığına (fine tuned)

dikkat çekmektedir. Big Bang zamanındaki madde-enerji, hayatı meydana getirecek belirli

316 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.6 2-63.

100

bir yoğunluğa ve genişleme hızına sahip olmak zorundaydı. Evrenin genişleme hızı o kadar

kritik bir noktadadır ki, Big Bang’ten sonraki birinci saniyede bu oran eğer yüz bin milyon

kere milyonda bir daha küçük olsaydı evren şimdiki durumuna gelmeden içine çökerdi.317

Görülüyor ki, evrenin meydan gelebilmesi için çok hassas dengelerin oluşturulması

zorunludur. Evrenin oluşumunda sayısal olarak trilyonda bir değişikliğin bile çok önemli

olduğunu göz önüne alırsak, evrenin sonsuz güç sahibi, bilinçli üstün bir varlık tarafından

yaratıldığına karşı çıkmak, ya da bunu birtakım fiziksel denklemlerin tesadüflüğüyle ve kendi

kendine yeterliliğiyle açıklamaya kalkışmak oldukça zordur. Swinburne’e göre bu konuda

nihai bir bilimsel açıklama varsa o, bu başlangıç durumundaki çok küçük bir değişikliğin

herhangi bir yerde hiçbir hayatın evrimleşmemesine neden olacağı göz önüne alınırsa,

evrenin böyle bir başladığını ve evrimleşen hayatın olabilmesi için böyle doğa yasalarına

sahip olduğunu, özdeksel temel bir gerçek olarak kabul etmek zorunda olacaktır.318

Evrende olağanüstü bir tasarım ve dengenin olduğunu söyleyen Jean Guitton’a319

göre “evren düzenli bir maddenin, sonra yaşamın, en sonunda da bilincin ortaya çıkmasını

sağlamak için titizlikle ayarlanmış gibi görünüyor. Evrensel değişmezlerin biri başlangıçta en

ufak bir değişime uğrasaydı, evrenin canlı ve zeki varlıkları barındırmak için hiçbir şansı

bulunmaz, hatta belki de evrenin kendisi de ortaya çıkmazdı”320. Guitton böyle inanılmaz

denge ve ahengin, şaşırtıcı bir incelikteki ayarlamanın rastlantı sonucu oluşamayacağını,

bunun evren ötesi bir düzenleyici tarafından oluşturulmuş olması gerektiğini özellikle

vurgulamaktadır.

Evrendeki bu akıl almaz denge ve gayelilik, milyarlarca galaksinin oluşumu

maddenin kendi kendine yeterliliğiyle nasıl açıklanabilir ki? Materyalizmin rastlantı olarak

317 Swinburne, Tanrı Var mı?, s.55; Asadi, a.g.e., s.58; Hawking, a.g.e., s.63; Poole, Büyük ve Yaşlı, Koyu ve Soğuk, s.26. 318 Swinburne, Tanrı Var mı?, s.55. 319 Fransız Bilim Akademisi üyesi 320 Jean Guitton, Tanrı ve Bilim, (çev: Yaşar Avunç), Simavi yay., İstanbul, 1993, s.47.

101

açıkladığı bu durum mümkün müdür? Zaten evrende bir şeylerin varolmuş olması

olağanüstülüktür. Ancak bu varlıkların oluşumu bir rastlantıyla açıklanamaz. Çünkü evrende

insan zihninin ötesinde sayılamayacak kadar çok varlık vardır. Her birinin inanılmaz şekilde

bir düzeni vardır. Swinburne’e göre şans belki bir tek elektrona neden olabilirdi. Ancak pek

çok partikül var!321 Evren bu nizam içerisinde şans eseri oluşunun ihtimali acaba kaç tirilyar

kere birdir? Bu ihtimali ünlü İngiliz matematikçi ve Hawking’in çalışma arkadaşı Roger

Penrose hesaplamıştır. Penrose tüm fiziksel değişkenleri hesaba katmış ve içinde yaşamın

varolabileceği bir evrenin tesadüfler sonucu oluşma ihtimalinin 10¹º¹²³ de bir olduğunu

hesaplamıştır.322 Oysa matematikte 10�º de 1’ den daha küçük olasılıklar sıfır ihtimal

sayılır. Penrose, akıl sınırlarını aşan bu sayı hakkında haklı olarak şu yorumu yapar:

“ Bu sayı, yani 10¹º¹²³ de bir ihtimal, Yaratıcı’nın amacının ne kadar keskin ve

belirgin olduğunu bize göstermektedir. Bu gerçekten olağanüstü bir sayıdır. Bir kimse bunu

doğal sayılar şeklinde bile yazmayı başaramaz. Çünkü 1 rakamının yanına 10¹²³ tane sıfır

koyması gerekecektir. Eğer evrendeki tüm protonların ve tüm nötronların üzerine birer tane

sıfır yazsa bile, yine de bu sayıyı yazmaktan çok çok geride kalacaktır.”323

Bu ihtimal hesabına göre, evrenin bilinçli bir varlığın (Tanrı) müdahalesi olmadan

tesadüfen varolması imkansızın da ötesindedir. Şans ile düzen arasında taban tabana bir

karşıtlık olduğunu görüyoruz. Çünkü gözle görebildiğimiz bu küçücük dünyamızda en küçük

bir mekanizmanın şans eseri oluştuğuna şahit miyiz ki insan aklının alamadığı bir boyuttaki

evrenin şans eseri oluştuğunu iddia edebilelim. Ayrıca bir şeylerin şans eseri oluştuğunu

söyleyebilmek için yine başlangıçta bir şeylerin olması gerekir. Hiçbir şey yokken herhangi

bir şeyin şansından bahsedilebilir mi?

321 Swinburne, Tanrı Var mı?, s.43. 322 Michael Denton, Nature’s Destiny, Newyork: The Free Press, 1998, s.9. 323 Denton, a.g.e., s.9.

102

3) Tabiat Kanunlarındaki Tasarım

Evrende pek çok sayıda varlığın bulunduğu, daha da önemlisi, onların hepsinin aynı

doğa yasalarıyla hareket ettiği bir gerçektir. Eğer bunun bir nedeni olmasa bu, akılcı insanlar

için inanılması son derece zor olağanüstü bir rastlantı olurdu. Ancak bilim, her nesnenin

niçin aynı güç ve eğilimlere sahip olduğunu açıklayamaz. Bilim, bir nesnenin niçin daha

büyük bir güç nedeniyle bir güce sahip olduğunu açıklayabilir. Yani bu sınırlı dağa yasasının

niçin işlemekte olan daha genel bir doğa yasası nedeniyle açıklayabilme imkanına sahiptir.324

Evrendeki bütün olaylar hep fizik ve doğa kanunlarıyla açıklanmıştır. Bilim

adamları Big Bang’in 10¯�� saniyesinden itibaren varolan gelişmeleri kısmen

açıklayabilmektedirler. Evrenin ilk üç dakikadan sonraki durumunu ve sonraki gelişmeleri

daha net ortaya koyabilmektedirler. Big Bang’le birlikte ortaya çıkan, Newton’un

denklemleştirdiği evrensel çekim gücü yasası ve Hubble’ın gözleme dayalı genişleme delili

evrenin oluşumundaki temel kanunlardır. Her şey bu iki güç dengesinin bir arada

bulunmasıyla başlamıştır. Newton’un çekim gücü yasası uyarınca evren dağılmadan

kurtulmuş, genişlemenin hızıyla da evrenin oluşmadan tekrar içine çökmesi engellenmiştir.

Newton’un evrensel çekim gücü yasası ve Einstein’in izafiyet teorisi, uzay ve zamanın

birbirinden bağımsız mutlak olgu olmadığını ortaya koyarak, makro düzeyde yeni bir evren

anlayışını oluşturmuştur. Bu temel yasalar evrenin genel yapısı ve oluşumu hakkında bilgi

vermektedir. Bilim adamları evreni bu kanunlara bağlı olarak açıklayabilmektedir.

Günümüz Türk fizikçilerinden Taşkın Tuna her şeyin belli kanunlarla kusursuz bir

şekilde işlediğini şu sözlerle vurguluyor: “Çevremizde gördüğümüz en küçük bir hücredeki

atomdan; evrende mevcut olduğu bilinen 200 milyar galaksinin içindeki milyarlar ve

milyarlarla ifade edilen güneşler, yıldızlar ve dünyalara kadar tüm sistem, mükemmel ölçüde

ve ölçekte sağlam fiziksel prensip ve kanunlarına, matematik denklemlere, astronomik

324 Swinburne, Tanrı Var mı?, s.43-44.

103

yasalara, kozmolojik kuramlara bağlı olarak hiç şaşmadan ahenkle ve düzenle

işlemektedir.”325Evrende bilimsel kanunların olduğu ve evrenin bu kanunlara göre işlediği

muhakkaktır. Ancak neden evrende bir kaos hali yok da bir düzeni oluşturan bilimsel

kanunlar vardır? Bilim, kendi kanunlarının neden varolduğunu açıklayamaz. Evrendeki bu

inanılmaz ahenk, olağanüstü düzenlilik niye var? Bunu tesadüflerle açıklayamıyorsak, bu

kanunlar nasıl ve neden oluşmuştur? Evrende kanunsuz hiçbir oluşum ve işleyiş yoktur.

Şayet bir kanunsuzluk olsaydı, evrendeki milyarlarca galaksinin, her galaksi içerisinde

varolan milyarlarca yıldızın, gezegenin, uydunun vs. birbirinin işleyişine hiçbir müdahalede

bulunmadan bir nizam içinde milyarlarca yıl durabilir miydi? İnsan idrakini aşan bir

genişlikteki evrende neden kaos yoktur? Eğer evrende kaos olsaydı, ne çekim gücü yasası, ne

hareket yasası, ne de termodinamik yasa olacaktı. Bilim diye bir şey, kanun diye bir şey

olmayacaktı. Kanunlar olmasaydı evren diye bir şey de olmayacaktı.

Evrendeki muazzam bir ahenk ve düzenin bilinçli bir iradenin, sonsuz gücüyle

meydana geldiğini söylüyorsak izahat problemimiz büyük oranda ortadan kalkar. Ancak

Tanrı’nın varlığının reddi noktasından hareketle bu kanunların nedenini ortaya koymak

imkansızdır.

a) Elementlerdeki Tasarım

Evrenin genişlemesi, evrensel arka alan ışınımı (Kozmik radyasyon) ve kimyasal

elementlerin görece miktarları birlikte ele alındığında, büyük patlama kuramını destekleyen

güçlü deliller oluştururlar.

Evrenin ilk anı atom parçacıklarından ve bu parçacıkların kombinasyonuyla

meydana gelen atomlardan müteşekkildi. İlk dönemde evren proton, nötron ve elektron gibi

temel parçacıkları içeren bir çorbayı oluşturuyordu. Ancak çorba soğudukça nükleer

tepkimeler gerçekleşebildi. Özellikle de nötronlar ve protonlar çiftler halinde birleşmekte

325 Taşkın Tuna, Son Basamak: Kozmostan Kıyamete, Şule yay., İstanbul, 2003, s.91.

104

serbestti. Bu çiftler de birleşerek helyum elementinin çekirdeğini oluşturdular. Hesaplamalar

bu tepkimelerin üç dakika sürdüğünü ve bu zaman içinde madde kütlesinin yaklaşık dörtte

birinin sentez edilerek helyuma dönüştüğünü gösteriyor.326 Geriye kalan birleşmemiş

protonlar ise hidrojen çekirdeği olacaktı. Bütün bu olup bitenler az rastlanan bir kaza mıdır?

Yoksa inanılmaz derecede şaşırtıcı bir planın sonucu mudur? Evrendeki bugün varolan

elementler ayrıntılı olarak incelendiğinde üstün bir aklın devrede olduğunda şüphe yoktur.327

İlk evren maddesinin hidrojen ve helyum bakımından zengin olduğunu gösteren teorik

hesaplamalar, gözlemle elde edilen bugünkü sonuçlara tam uygunluk gösteriyor. Evrenin ilk

maddesi %75 oranında hidrojen ve %25 oranında helyum atomlarından oluşmuştu. Güneş

sistemini meydana getiren elementlerin şimdiki nisbi dağılımları da %99 oranına eşittir.328

Bu rakamlar, bu elementlerin günümüzdeki evrensel miktarlarına dair ölçümlerle

uyuşuyor.329 Böylesine yüksek ısıyla oluşan parçacıklar ve elementler, helyum ve hidrojen

atomların miktarındaki oran Big Bang’le açıklanmıştır. Big Bang’in varlığı ise, bilinçli bir

iradenin müdahalesini gerekli kılmaktadır.

Evrendeki hayatın oluşabilmesi için yapılan ince ayarı Tanrı’nın varlığına bir delil

olarak gösteren birçok felsefeci ve din adamı mevcuttur. İnsan Merkezli evren anlayışına

göre, atom ve moleküllerin doğası, temel kuvvetlerin şiddeti, yıldızların ve gökadalarının

özellikleri, tüm bunlar sanki insan için yaratılmış. Yıllar boyu gökbilimciler ve fizikçiler,

yaşamın evrimleşebileceği bir ince ayar geçirmiş göründüğünü savunagelmişlerdir. Bu tez,

antropik (insancıl) ilke olarak adlandırılmıştır. Buna kozmik ince ayar diyebiliriz. Bu

argüman, fiziksel evreni yöneten parametrelerin değerleri üzerinde odaklanıyor. Tezin ana

fikri şudur: Bu parametrelerin değerleri çok az farklı olsaydı bile, gökadalar, yıldızlar ve

326 Bkz. Weinberg, İlk Üç Dakika, s.97 vd. 327 Owen Gingerich, Hayatın İçinde Ne Var?, Stannard, a.g.e. içinde, s.28. 328 Tuna, Sonsuz Uzaylar, Boğaziçi yay., İstanbul, 2003, s.99. 329 Davies, Son Üç Dakika, s.38.

105

gezegenler oluşamazdı. Hatta bazılarına göre atom ve moleküller bile olamazdı. Böyle

olunca da hayat diye bir şey olmayacaktı.330 Bunu evrenin hayat kaynağı olan elementlerin

çok ince ayarla oluştuğunu ortaya koyarak şöyle örneklendirebiliriz:

Bilim adamlarına göre, evrenin en temel ve en basit elementlerinden olan hidrojen

ve helyum, büyük patlamanın ilk birkaç dakikasında büyük patlama sırasında oluştu. Oluşan

atomlar inanılmaz derecede fazlaydı. Ancak evren öylesine hızlı genişledi ki, atomların bir

araya gelip karbon ya da oksijen gibi daha ağır elementler oluşturması mümkün olamadı.

Oksijen olmadan su; karbon olmadan organik kimya olmazdı. Dolayısıyla böyle bir hayat

olmazdı. Peki bu elementler nasıl oluştu? Bu ağır elementlerin yıldızların tepkimesinden

meydana geldiği anlaşıldı.331 Fred Hoyle 1953 yılında yıldız içinde karbon oluşumunu

sağlayan titreşimin varlığını tahmin etmiş, nükleer fizikçi Willy Fowler de yaptığı deneylerin

sonucunda gerçek oranın Hoyle’un öngördüğü orana ne kadar yakın olduğunu

gözlemlemişti.332 Bilim adamlarınca bu oran yüzde dört daha az olsaydı, yeryüzünde hayatın

oluşması için gereken karbon miktarı olmayacaktı. Benzer şekilde, oksijendeki titreşim oranı

olması gerekenden yüzde yarım daha fazla olsaydı, bu seferde bütün karbonlar oksijene

dönüşmüş olacaktı. Kısacası hayat diye bir şey olmayacaktı.333 Oksijen ve karbon

atomlarının nükleer yapısının çok hassas ayarlanmış bir biçimde yıldızların içinde meydana

gelen tepkimeler sonucu oluşumu bir tesadüften mi ibarettir? Yoksa işin arkasında bilinçli bir

iradenin olduğuna dair delil mi vardır? Fred Hoyle yaptığı keşfin etkisiyle şunları

söylemiştir: “İnsan dönüp kendisine karbon atomunun taşıdığı özellikleri kusursuz işleyen bir

zeka belirlemiş olmalıdır; yoksa bu atomun sadece tabiattaki tesadüflerle oluştuğunu

söylemek olup biteni hafifsemektir demez mi? Olguları bir araya getirip yorumladığımda

330 Raşit Gürdilek, İnsancı İlkenin Sürpriz Dönüşü, Bilim ve Teknik Dergisi içinde, Tübitak yay., Sayı: 436, Mart, 2004, s.40. 331 Weinberg, İlk Üç Dakika, s.107-108. 332 Weinberg, İlk Üç Dakika, s.107. 333 Gingerich, Hayatın içinde Ne Var?, s.28-29.

106

üstün bir zekanın bizimle oynadığı hissine kapılıyorum. Ortadaki rakamlar öylesine şaşırtıcı

ki, bu sonuca varmamak imkansız gibi görünüyor bana.”334

Daha önce konular arasında da değindiğimiz evrendeki kozmolojik ince ayarlardan

bazılarını, tasarımı bir bütün olarak görebilmek için şöyle sıralayabiliriz:

Kütleçekiminin gücü: Kütleçekimi bilinenden biraz daha büyük olsaydı, evren

hayatın ortaya çıkma imkanı bulmasından çok önce kendi üzerine çökerdi. Yalnızca biraz

daha zayıf olsaydı, bu kez de madde yıldız ve gökadalarını oluşturamadan dağılıp giderdi.335

Büyük Patlama’nın Düzgünlüğü: Big Bang anındaki madde-enerji, hayatı

meydan getirecek belirli bir yoğunluğa ve gerileme hızına sahip olmak zorundaydı. Bu

konularda bir milyonda bir artma veya azalma, evrenin evrimleşen hayat olmaması etkisine

sahip olurdu.336

Atomaltı Parçaların Kütleleri: Hidrojen, varlığını nötronun protondan azıcık daha

ağır olmasına borçlu. Eğer protonlar daha ağır olsalardı kendiliklerinden nötrona

dönüşeceklerinden, hidrojen atomları ve dolayısıyla yıldızlar oluşamazdı.337

Şiddetli Çekirdek Kuvvetinin Büyüklüğü: Bu temel doğa kuvveti biraz daha

zayıf olsaydı, evrende yalnızca hidrojen bulunur ve yıldızlara enerjilerini sağlayan nükleer

tepkimeler gerçekleşemezdi. Daha büyük olması halindeyse, protonlar hemen çiftler halinde

bir araya geleceklerinden sıradan hidrojen oluşamazdı ve dolayısıyla yıldızlar ortaya

çıkamazdı.338

Maddeleri oluşturan şey, atomların kararlı birleşmeleridir. Ancak ortaya çıkan ilk

parçacık olan elektronun ve diğer parçacıkların oluşması için çok yüksek derecede ısı ve

enerji gerekliydi. Daha sonra parçacıkların birleşmesiyle atomlar, atomların

334 Gingerich, a.g.m., s.29. 335 Denton, a.g.e., s.13. 336 Swinburne, Tanrı Var mı?, s.55. 337 Weinberg, İlk Üç Dakika, s.4. 338 Gürdilek, İnsancı İlkenin Sürpriz Dönüşü, Bilim ve Teknik dergisi içinde, s.40-41.

107

kombinasyonuyla madde ve sonunda yıldızlar galaksiler vs. oluşmuştur. Bunun içinse

evrenin genişlemesiyle birlikte ısının düşmesi gerekiyordu. Bütün bunlar, denklemlerle

açıklanan belli kanunlarla varolmuştur. Peki bu denklemlere hayat veren şey nedir? Teizm

için evrendeki bu inanılmaz ahenk ve çok ince hesaplanmış düzen, evreni oluşturan

denklemlere ve tabiat kanunlarına hayat veren üstün akıl sahibi Tanrı’nın varlığına

kozmolojik bir delil teşkil eder.

b) Entropi ve Tasarım

Eğer Big Bang sadece bir rastlantıdan ibaretse, kozmik malzemenin çıkışının sıfır

düzenle maksimum entropi de termodinamik dengede olacağı karşı konulmaz gibi

görünüyor.339

Evrende entropi sürekli artmaktadır. Bu ise evrendeki başlangıç anında çok düşük

entropili bir başlangıcın olması gerektiği anlamını taşır. Bu olasılığın tesadüfen

gerçekleşmesi imkansızdır. Roger penrose düşük entropili bir başlangıcın gerçekleşme

ihtimalini 10°¹²³’te 1 olarak hesaplamıştır. Evrenin düşük entropi durumuna nasıl

geldiğine dair sır, ancak bir ilahi seçimin varlığıyla açıklanabilmektedir.

Entropi, fizikte bir sistemin içerdiği düzensiziliğin ölçüsüdür. Bir sistemdeki

düzensizlik ne kadar fazlaysa, o sistemin entropisi de o kadar yüksek demektir.

Termodinamiğin ikinci yasasına göre, evrende entropi giderek artmaktadır.340 Bu tespit, hem

evrenin ezelden beri varolamayacağını, hem de evrenin başlangıcında çok düşük entropinin

varolması gerektiğini ortaya koymuştur.

Big Bang teorisi, evrenin oldukça yoğun bir enerji kaynağının patlamasıyla

oluştuğunu söyler. Bu yoğun enerji dışa yayıldıkça galaksileri, yıldızları ve gezegenleri

oluşturarak durulmaya başlar. Enerji, yayılımını sürdürdükçe daha da dağıldığından düzenini

339 Davies, Tanrı ve Yeni Fizik, s.321. 340 Rifkin, Howard, a.g.e., s.38.

108

yitirmeye başlar ve zamanla maksimum entropi noktasına ya da ısı ölümünün denklik haline

varır. Big Bang teorsi, birinci ve ikinci yasalara mutabıktır. Evrenin mükemmel bir düzenle

başladığını ve giderek düzensiz hale dönüştüğünü anlatır.341 Bu durum, evrenin ezelden beri

varolmadığı tezini desteklediği gibi, hiçbir şeyin tesadüflerle açıklanamayacağının bir

delilidir.

Evrenin oluşum süreçlerine baktığımızda düzensizlikten düzene doğru artan bir

birikimi sergiler gibi gözükmektedir. Galaksilerin, yıldızların, gezegenlerin ve hayatın

oluşumu bir süreç dahilinde oluşmuştur. Dünyadaki yaşamın oluşması milyarlarca yıl sonra

gerçekleşmiştir. Bu durumda düzensizlikten düzene doğru bir akışın gerçekleştiği iddia

edilebilir mi? Böyle bir iddia, termodinamiğin ikinci yasasını bir kenara koymak ya da onu

yok saymak anlamına gelmez mi? Entropi Yasası, doğadaki her şeyin sadece kullanılabilir

olandan kullanılamayan dönüştürülebileceğini belirtirken, John Locke aksini savunmuştur.

Locke ve diğer mekanik paradigma mimarları, dünyanın gerçekte kaostan düzene doğru

ilerlediğini öne sürdü. 342

Evrenin başlangıcındaki düşük entropi durumu, bir düzenliliği ifade eder. Evrenin

ilk anı, onu meydana getirecek şartları taşımaktaydı. İlk andaki olağanüstü ısı ve enerji,

maddeyi oluşturan atomların varolması için gerekliydi. Evrenin enerji kaybıyla birlikte

maddenin, gezegenlerin, yıldızların oluşması, entropi yasasının geçersiz olduğunu göstermez.

Çünkü az önce de ifade ettiğimiz gibi, entropi yasası, kullanılabilir olandan kullanılamayana

doğru bir akışı formüle eder. Atomların, maddelerin, gezegenlerin, yıldızların vs. oluşumu,

düşük entropiyi yani mükemmel bir düzenliliği gerektirir.

Modern dünyada, evrenin tarihini mükemmel düzende başlayıp, kaosa doğru giden

bir süreç olarak görme eğiliminde olan bilim adamlarının, bütünüyle aykırı olarak, kaos

341 Rifkin, a.g.e., s.51. 342 John Locke, Tabiat Kanunu Üzerine Denemeler, (çev: İsmail Çetin), Paradigma yay., İstanbul, 1999, s.50.

109

halinden gelişerek daha düzenli dünyaya ilerleyen bir tarih görüşünün sürdürülüşü garip bir

tezat oluşturmaktadır. Bilincimiz sürekli olarak çevremizdeki dünyada entropi değişimini

kaydediyor. Etrafımızdaki insanların yaşlanışını ve ölümüne şahit olmaktayız. Ateşin

karşısına geçtiğimizde sıcak közlerin yavaşça soğuyarak beyaz küle dönüştüğünü izliyoruz.

Çevremizde sürekli değişen bir dünyada yaşıyoruz. Bu tecrübe entropi yasasının

belirginleşmesidir. Bu, dünyada enerjinin tersine çevrilemeyecek biçimde tükeniş sürecidir.

Dünyada herhangi bir olayın olduğu anda enerji harcanmakta ve entropi artışı

gerçekleşmektedir. Böylece dünyanın vaktini tükettiğini söylemek, dünyanın elde edilebilen

enerjiyi tükettiği anlamındadır. Arthur Eddington, bunu “Entropi, zamanın okudur” diye

ifade eder.343 Bu geri dönülmez, akıp giden “zaman oku” sürekli harcanan enerjiyi ifade eder.

Dolayısıyla sürekli azalan enerjiyle birlikte evrenin entropisi de doğru orantıda artmaktadır.

Bu demektir ki, evren beklenen sona doğru ilerliyor.

Eğer termodinamiğin ikinci yasası doğruysa ve evren bu yasayla işliyorsa onu

tesadüflerle açıklamak imkansızdır. Çünkü evreni oluşturan kullanılabilir enerjinin açığa

çıkması ancak çok düşük entropili bir başlangıçla mümkündür. Bu nedenle çok düşük

entropili bir evrenin tabiatüstü, ilahi bir iradenin tasarımıyla yaratıldığını kabul etmek yerine,

herhangi bir ispatlanmış bilimsel delile dayanmadan rasgele bir oluşumu kabul etmek, en

hafifinden bilimsel verilerin ulaştığı sonuçları ve evrensel yasaları gözardı etmekten başka

bir şey değildir.

Gaye ve Nizam deliline göre, evrendeki bu inanılmaz düzenliliğin bir de amacı

olmalıdır. Eğer evrenin bir amacı varsa ve bu amaca ulaşılırsa, evrenin sona ermesi gerekir.

Bu durumda varlığını sürdürmesi gereksiz ve anlamsız olacaktır. Ancak evren sonsuza dek

varlığını sürdürecekse, evrende nihai bir amaç bulmak güçtür.344

343 Rifkin, Howard, a.g.e., s.54. 344 Davies, Son Üç Dakika, s.158.

110

SONUÇ

Yaptığımız çalışma bir yönüyle bilimsel olmakla birlikte, diğer taraftan evrene dair

elde edilen bilimsel verilerin Tanrı’nın varlığına ilişkin bir delil oluşturması açısından dinidir.

19. yüzyıla gelinceye kadar evrenin bir başlangıcının olup olmadığı sorusu daha çok fizikötesi ve

din bilimi kapsamına giriyordu. Bu nedenle son yüzyıla kadar evrenin başlangıcından yola

çıkarak oluşturulan kozmolojik delil, mantıksal çıkarımların ötesine geçmemiştir. Bunun bir

başka sebebi de, o zamana kadar evrenin başlangıcıyla ilgili bilimsel keşiflerin ve bulguların

olmamasıdır.

Doğuş süreci 20. yüzyılın ilk yarısında başlayan Big Bang teorisi, kozmolojik delilin

evrenin başlangıcına dair anahtar önermesine bilimsel zemin oluşturmuştur. Evrenbilim tarihinde

bir dönüm noktası olan bu teori tek ayaklı bir teori değildir. Teorinin oluşumu birbiri ardına

gelen bilimsel keşifler ve deneysel bulguların belli süreç içerisinde evrensel bir anlam

kazanmasıyla gerçekleşmiştir; Newton’un çekim yasası, Einstein’in izafiyet teorisi, Hubble’ın

genişleme delili, George Gamow’un teorik olarak ortaya koyduğu ve daha sonraları Arno

Penzias ve Robert Wilson’un gözlemsel olarak ispat ettiği Kozmik Fon Radyasyonu’nun keşfi,

Kuantum fiziğinde yapılan hesaplamalar, termodinamiğin ikinci yasası gibi evrenbilimin seyrini

ve anlayışını değiştiren bilimsel bulgular ve deliller, bilimin bir asırdır gelişen Tanrı’yı keşif

serüvenini oluşturmaktadır. Bu serüvenin adı ise, bilim tarihine Big Bang (Büyük Patlama)

olarak geçmiştir. Evrenbilimdeki bu önemli gelişmeler, kozmolojik delilin anahtar önermesi

olan “Evren sonradan varolmuştur yani bir başlangıcı vardır” önermesinin bilimsel dayanağı olan

temel delillerdir. Sonuçta bir başlangıcın olduğunu öngören kozmolojik delile bilimsel temel

111

olan “Big Bang Teorisi’ne göre, evren yaklaşık 15 milyar yıl önce sonsuz yoğunluktaki bir

durumdan büyük bir patlamayla varolmaya başlamıştır.”345

Bilimin sorduğu “evrenin bir başlangıcı var mıdır?” sorusuna cevap niteliğinde olan

bu deliller, bir başlangıcın olması gerektiğini ortaya koymuştur. Bu sonuç kozmolojik delilin

felsefi olarak iddia ettiği şeyi; bir başlangıcın olduğunu ve dolayısıyla bir yaratıcının varlığını

doğruluyor gözükmektedir. Big Bang Teorisi’nin kozmolojik delil açısından taşıdığı en önemli

değer belki de, delilin iddia ettiği ve bilim dünyasında muamma olarak kalan evrenin

başlangıcına dair bilimsel deliller getirmesidir. Çünkü bir başlangıcın ispatı, başlangıç için bir

yaratıcıyı da mantıken zorunlu kılmaktadır. Bu durumda evrenin başlangıcı meselesine teolojik

olarak baktığımızda deriz ki; evrenin bir başlangıcı varsa ve bunu da bilim ispatlıyorsa, o halde

evreni yaratan bir Tanrı vardır.346 Ancak bu sonucu her şeyi bilimle açıklama adına, katı

pozitivist anlayış içerisinde ele alırsak başladığımız yere geri dönmek durumunda kalırız.

Hawking’in ifadesiyle “evrenin kuramsal açıklaması olsa bile, bu kural ve denklem

takımlarından başka bir şey değildir. Peki bu denklemlere hayat veren ateşi üfleyen ve onlara bu

evreni sağlayan asıl şey nedir?”347 sorusuna “bilimsel anlamda” verilebilecek cevap yoktur.

Çünkü hiçbir bilimsel disiplin, evrenin sıfır noktasını ya da ilk maddenin yoktan nasıl

varolduğunu açıklayamaz. Bilim ve insanın bilgi kapasitesi, mutlak yokluğun belli bir anda

hüküm sürdüğünü ve bu yokluk anını takip ederek maddenin nasıl meydana geldiğini açığa

çıkarmaya elverişli değildir. Aynı zamanda bilim varolan bir şeyin neden düzenli olduğunu

açıkça ortaya koyamamaktadır. Varlığın ve düzenliliğin nihai kaynaklarına bilimsel teknik ve

metotlarla ulaşmak mümkün değildir.

Evrenin başlangıcı meselesi, varoluşumuz ve etrafımızdaki dünyaya nihai bir anlam

kazandırmaya çalışan din ve teolojinin öncelikli ilgilendiği şey olmuştur. Bilim ise, son

345 Craig, Finitude of the Past and God’s Existence, s.43. 346 Craig, a.g.m., s.44. 347 Hawking, Zamanın Kısa Tarihi, s.219.

112

zamanlara kadar köken meselesiyle fazla ilgilenmemiştir. Ancak insanların böyle bir meseleye

bilimsel cevap bulma arzusu kozmolojik delile yepyeni soluk getirmiştir. Bilim adamının ilahiyat

anlayışı, fizik alanındaki çalışmalarının boyutuna yön vermiş olabilir. Ama bunun tamamen

böyle olduğunu söylemek de doğru olmaz. Sadece evrensel fizik yasalarının ortaya çıkardığı

birtakım sonuçların teolojik yorumu, bilimin teoloji sahasına yaptığı etkiye bir nedendir

diyebiliriz.

1856 yılında Alman fizikçi Hermann von Helmholtz bilim tarihinde ilk kez

termodinamiğin ikinci yasasının ölümcül kozmolojik sonuçlarını ortaya koydu. Helmholtz,

evrenin yavaş yavaş söndüğünü, zamanla elde edilebilen enerjinin görülemeyeceğini, maksimum

entropi veya ısı ölümü noktasına ulaşacağını belirtmektedir.348 Nihai bir evrensel ısı ölümü

öngörüsü, evrenin geleceği hakkında kıyamet haberini verirken, başlangıcı hakkında önemli bir

anlam taşımaktaydı. Davies’e göre, eğer evren sonlu bir hızla geri dönülmez bir şekilde

tükeniyorsa, evrenin ezelden beri varolmasının da mümkün olmayacağı kesindir.349 Bu öngörü

aslında Edwin Hubble’ın gözlemsel verileriyle ortaya konmuştu.

Hubble’ın 1929 yılında evrenbilim tarihinde bir noktası olan evrenin genişlediğine

dair gözlemi, evrenin başlangıcı sorusunu en sonunda bilimin alanına soktu. Bu tarihten itibaren

köken meselesi, daha çok bilimin verileri doğrultusunda tartışılır oldu. “Bilim Tanrı’nın varlığını

ispatlıyor mu?” sorusu hep gündemde kaldı. Çünkü bu delil evrenin sonradan varolduğunu

ortaya koyuyordu.350 Böylece evrenin yoktan yaratıldığı fikri, bilim dünyasında yaygınlaştı.

1965 yılında Arno Penzias’ın ve Robert Wilson’un evrensel kozmik fon

radyasyonunu keşfetmesiyle Big Bang Teorisi’nin başlangıç tezi daha da önem kazandı. Craig’e

göre de, Big Bang’in en büyük zaferi, bütün evreni kaplayan ‘ kozmik mikrodalga arka plan

348 Rifkin, a.g.e., s.51. 349 Davies, Son Üç Dakika, s.25. 350 Craig,The Kalam Cosmological Argument, s.116.

113

radyasyonunun’ (‘cosmic microwave backround raditaon’) keşfedilmesi sayılabilir.351 Bu

radyasyonu keşfederek bilim dünyasında büyük yankı uyandıran Arno Penzias, elde edilen

bilimsel verilerin teolojik yorumunu şöyle yapmaktadır:

“Astronomiyle ilgili elde edilen son gelişmeler bizi benzersiz bir olaya ulaştırır;

yokluktan yaratılmış olan, hayatın oluşabilmesi için sağlanması gereken koşullara uygun, hassas

bir dengeye ve kendisine temel oluşturan bir plana sahip olan bir evren. Bu yüzden, modern

bilimin gözlemleri yüzyıllar öncesinin sezgileriyle (Evrenin başlangıcının ve yaratıcısının

olduğuna dair) aynı sonuca ulaşmış gözüküyor.”352

Evrenin genişlemesi, evrensel arka alan ısı ışınımı, termodinamiğin ikinci yasası ve

kimyasal elementlerin görece miktarları birlikte ele alındığında, Big Bang Teorisi’ni destekleyen

güçlü deliller oluştururlar. Çalışmamızda, genel olarak bu dört temel delil çerçevesinde evrenin

kökeni meselesini bilimsel ve felsefi açıdan incelemeye çalıştık. Acaba teizmin yüzyıllardır iddia

ettiği evrenin bir başlangıcını bilimsel olarak ispat etmek mümkün müydü? Bunu evrenin ilk anı

olarak düşündüğümüzde bilimin bu konuda bir şey söylemesi zordur. Ancak en azından yapılan

araştırmalar ve gözlemler, bilim adamlarına ve felsefecilere evrenin başlangıcı hakkındaki

iddialarını rahatlıkla savunabilme şansı tanımıştır. Çünkü ortada herkesin kabul edebileceği

bilimsel bir olgu vardır. Yahut bu gözlemler, mantıksal olarak evrenin başlangıcı olduğuna dair

iddiayı, kozmolojik delilin istidlalini kuvvetlendirmiştir.

Elde edilen bilimsel verilerin kozmolojik sonucu bir başlangıcın olduğunu

doğruluyorsa; bu onun yokluktan, ani olarak ortaya çıktığını kabul etme anlamına gelir.353 Bir

başlangıcın yokluktan oluşması da üstün bir yaratıcının varlığını mantıksal olarak zorunlu

kılıyor. Big Bang Teorisi’nin ortaya koyduğu kozmik bir takım sonuçları dikkate alan günümüz

astronom, fizikçi ve kozmologların önemli bir kısmı, özellikle kozmolojik delilin üzerinde 351 Craig, The Kalam Cosmological Argumant, s.113. 352 Arno Penzias, Şu Ana Kadar Elde Edilen Bütün Bilgiler Yaratılışı Desteklemektedir, Margenau, Varghese, a.g.e. içinde, s.105. 353 Davies, Tanrı ve Yeni Fizik, s.48.

114

durduğu evrenin başlangıcı için bir yaratıcıya olan gereksinimin kaçınılmaz olduğunu kabul

etmektedir. Mesela NASA’nın Goddard Uzay Araştırmaları Enstitüsü Direktörü Robert

Jastrow’a göre bilim, Big Bang Teorisiyle dünyanın ezeli olması gereken bir gücün eseri olarak

meydana geldiğini ispatladı.354 Craig’e göre de standart Big Bang Teorisi’nin teistik yorumu

yoktan yaratılışın klasik doktrinidir. Bunun yanında Davies, kainatın varlığı için kainattan ayrı

olan üstün bir yaratıcı olmaksızın gerçekleşemeyeceğini ifade etmiştir.355

Bilim dünyasının ekseriyeti Big Bang Teorisi’nin doğruluğunu teyit ederken Big Bang’in

nasıl başladığı sorusuna cevap verememektedir. Bilim bu soruyu açıklığa kavuşturabilecekmiş

gibi gözükmüyor. Vera Kistiakowsky’a356 göre, fiziksel dünyaya dair bilimsel kavrayışımızın

ortaya çıkardığı zarif düzen Kutsalın varlığını gerektiriyor.357

Big Bang Teorisi’nin kozmolojik delil açısından değerlendirirken ele aldığımız bir diğer

husus ise, her ikisinde de varolan ilk neden arayışıdır. Kozmolojik delil, nedenler zincirinin geriye

doğru sonsuz gidişin imkansızlığını temel alarak, kadim varlığın zorunluluğunu ortaya

koymuştur.358 Big Bang Teorisi de evrenin başlangıcı olması gerektiğini delillendirerek köken

meselesini bilimsel alana taşımıştır. Big Bang’in bu bilimsel öngörüsü, kozmolojik delili, alemin

bir başlangıcı olması ve sebepler zincirinin sonsuza dek gidemeyeceği noktasında yerini daha da

sağlamlaştırmıştır. Kozmolojik delile göre, evrenin yokluktan yaratılışa geçtiği ilk anın hiçbir

imkansal sebebe dayanamayacağı için zorunlu bir sebebe ihtiyaç vardır. Bu zorunluluk,

kozmolojik delildeki imkansal sebeplerin sonsuza dek gitme ihtimalinin olmayışından

kaynaklanmaktadır. Bilim evrenin ilk halinin fiziksel açıklamasından yoksunsa, (insanın bilgi

kapasitesi nedeniyle bunu hiçbir bilimsel disiplin yapamadığına göre) imkan dünyasından olan

fiziğin her şeyi açıklayamadan sınırlarına erişmesi, fizikötesindeki bir varlığı zorunlu kılmaktadır.

354 Bouguneya, a.g.e., s.136. 355 Bouguenaya, a.g.e., s.136. 356 Massachuetts Teknoloji Enstitüsü’nde fizik profesörüdür. 357 Vera Kistiakowsky, Fiziksel Dünyanın Zarif Düzeni Kutsalın Varlığını Gerektiriyor, Margeneu, Varghese, a.g.e., s.75. 358 Craig, The Kalam Cosmological Argument, s.63.

115

Teist için köken meselesi Tanrı’nın varlığıyla rahatlıkla çözülebilir. Bu durumda teist için

yapılacak tek iş, mümkünler dünyasından olan fizik yasalarını bir kenara koyup, aşkın bir ilk

sebebe dayanmaktır.

Bütün bu bilimsel deliller elimizdeyken yine de kendi kendimize sormamız gereken

birkaç soru olmalı: Standart Big Bang modeline gerçekten güvenebilir miyiz? Yeni bulgular bu

modeli ortadan kaldırabilir mi? Veya şimdiki standart Big Bang modelin yerini evrenin

yaratılışını ortaya koyan bir başka teori mi alacak? Bu sorulara verilebilecek cevaplar hep

bulanık ihtimaller arasında kalacak, hep belki diyeceğiz. Çünkü evrenin ilk anını bilimsel olarak

resmetmek, Big Bang’e hangi güçlerin sebep olduğunu bilimsel metotlarla cevaplamak oldukça

zor görünmektedir. Evren bir milyon yaşındayken onun nasıl olduğuna dair bilim dünyasında

önemli deliller vardır. Hatta üç dakikalık halinde iken bile evrenin nasıl olduğuna dair bilimin

verileri mevcuttur. Fakat bundan önce evrende neler olduğuna dair kesin veriler

bulunmamaktadır. Evren ilk 10¯�� saniyelikken neler olduğuna dair bilim adamlarının elinde

bilimsel veri yoktur. Bu yüzden doğrudan yada dolaylı olarak gözlemin yapılamadığı bir alan

üzerinde felsefi, dini ya da bilimsel sorulara cevap vermek, spekülatif bir değerlendirme

olacaktır. Bu durum Big Bang Teorisiyle Kozmolojik Delil oluşturmada önemli problem olarak

görülmektedir. Big Bang Teorisi’nin problemlerini kabul etmekle birlikte şunu da rahatlıkla

söyleyebiliriz: “Eğer bir gün standart Big Bang modelinin yerini daha iyi bir kuram alırsa, bunun

tek bir nedeni, belki de, güdüsünü ve temelini Big Bang’ten alan gözlemler ya da hesaplar

olacaktır.”359

359 Weinberg, İlk Üç Daika, s.6.

116

KAYNAKÇA

ALBAYRAK, Mevlüt, Tanrı ve Süreç, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2001.

ALTINTAŞ, Hayrani, İbn-i Sina Metafiziği, A.Ü. İ.F. yay., Ankara, 1992.

ARİSTOTELES, Metafizik (çev: Ahmet Arslan), Sosyal yay., İstanbul, 1996.

-------------------, Gökyüzü Üzerine, (çev: Saffet Babür), Dost Kitabevi yay., Ankara, 1997

-------------------,Fizik, (çev: Saffet Babür), Yapı Kredi yay., İstanbul, 2001.

ARMİTAGE, Angus, Kopernik, (çev: Emel Bayar), İzdüşüm yay., İstanbul 2004.

ASADİ, Muhammed A., Birliğin Teorisi (The Unifying Theory of Everything), (çev: Kerem

Genç), Gelenek yay., İstanbul, 2003.

ATAY, Hüseyin, Farabi ve İbn-i Sina’ya Göre Yaratma, A.Ü. İ. F. yay., Ankara, 1974.

---------, İbn-i Sina’da Varlık Nazariyesi, Ankara, 1983.

AUGUSTİNUS, Saint, İtiraflar, Kaknüs yay., (çev: Dominik Pamir), İstanbul, 1999.

AYDIN, Mehmet S., Din Felsefesi, İ. İ. F. V. Yay., İzmir 2001.

BAYRAKTAR, Mehmet, İslam Felsefesine Giriş, T.D.V.Y., Ankara 1999.

BERNARD,Lightman, The Origins of Agnosticism, London, 1987.

BOLAY, Süleyman Hayri, Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlüğü, Akçağ yay., Ankara, 1996.

----------, Aristo Metafiziği ile Gazali Metafiziğinin Karşılaştırılması, M.E.B. yay., İstanbul,

1993.

BOLLES, Edmund Blair, Galileo’nun Buyruğu, (Bilim Yazılarından Bir Derleme), (çev: Nermin

Arık), Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Ankara 2003.

BOYA, Ben, The Beauty of Lights, Newyork, 1988.

BOUGUENAYA, Yamina, KARABAŞOĞLU, Metin, DEMİRCİ, Senai, Bilimin Öteki Yüzü,

Karakalem yay., İstanbul, 1997.

CEVİZCİ, Ahmet , İlkçağ Felsefesi Tarihi, Asa yay., Bursa, 2001.

117

COPAN, Paul, CRAİG, William Lane, Creation out of Nothing, Apollos: Baker Academic

Publishing, Newyork, 2004.

CRAİG, William.Lane, Time and Eternity, A Division of Good News Publishers, U.S.A., 2001.

----------,The Kalam Cosmological Argumant, The Macmillan Press, London, 2000.

----------, God, Time, and Eternity, Kluwer Academic Publishers, Netherlands, 2001.

CRAİG, William Lane, SMİTH, Quentin, Theism, Atheism and Big Bang Cosmology, Oxford:

Clarendon Pres, 1993.

DAVİES, Paul, Tanrı ve Yeni Fizik, (çev: Murat Temelli), İm yay., İstanbul, 1994.

-----------,Superforce, Newyork: Simon and Schuster, 1984

-----------, Son Üç Dakika, (çev: Sinem Gül), Varlık yay., İstanbul, 1996.

DAVİS, Stephen T., God, Reoson and Theistic Proofs, Edinburgh University Press, Edinburgh,

1997.

DAWKİNS, Richard, Kör Saatçi, (çev: Feryal Halatçı), Tübitak yay., Ankara, 2003.

DEMİRSOY, Ali, Evrenin Çocukları, Meteksan yay., Ankara 2002.

DENTON, Michael, Nature’s Destiny, Newyork: The Free Press, 1998.

DREOS, Willem B., Beyond the Big Bang, Open Court Publushing La Salle, Illinors: Open

Court, 1990.

EİNSTEİN, Albert, İzafiyet Teorisi, (çev: Gülen Aktaş), Say yay., İstanbul 2002.

ERDEM, Hüsamettin, İlkçağ Felsefesi Tarihi, Hü-Er yay., Konya, 2000.

FARABİ, İdeal Devlet (Medinetü’l Fazıla), (çev: Ahmet Arslan), Vadi yay., Ankara, 2004.

FEYNMAN, Richard, Fizik Yasaları Üzerine, çev: Nermin Arık, Tübitak yay., Ankara, 2000.

GAMOV, George, 1-2-3 Sonsuz, (çev: C. Kapkın), Evrim yay., İstanbul, 1995.

GASKİN, J.C.A., Varieties of Unbelief, Newyork, 1989.

GAZALİ, İhyau Ulumi’d-din, (çev: Ahmet Serdaroğlu), Huzur yay., İstanbul, 1992.

-----------, el- İktisad fi’l-itikad, Ankara, 1962.

118

-----------,Tahafüt el-Felasife (Filozofların Tutarsızlığı), (çev: Bekir Sadak), Ahsen yay.,

İstanbul, 2002

GİLSON, Etienne, Tanrı ve Felsefe, (çev: Mehmet S. Aydın), Birleşik yay., İstanbul, 1999.

GÖKBERK, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000.

GUİTTON, Jean, Tanrı ve Bilim, (çev: Yaşar Avunç), Simavi yay., İstanbul, 1993.

HACK, R. Kenneth, God in Grek Philosophy to the Time of Socrates, Prin-University Press,

1931.

HAWKİNG, Stephen, Zamanın Kısa Tarihi, (çev: Sabit Say, Murat Uraz), Milliyet yay.,

İstanbul, 1989.

---------------, Evreni Kucaklayan Karınca, Alkım yay., İstanbul, 1993

HOOFT, Gerard’t, Maddenin Son Yapıtaşları, (çev: Mehmet Koca, Nazife Özdeş Koca), Tübitak

yay., Ankara, 2002.

HOYLE, Fred, The Intelligent Universe, London, 1984.

İBN-İ SİNA, Kitabu’ş-Şifa, Metafizik/İlahiyat, (çev: Ekrem Demirli-Ömer Türker), Litera yay.,

İstanbul, 2004.

İNAN, Yalçın, Kozmos’tan Kuantum’a 1, Doruk yay., İstanbul 2003.

JONAS, Ann Rae, Sıfırdan Sonsuza, (çev: Özlem Çelik), Timaş yay., İstanbul, 2000.

JAKİ, S., Cosmos and Creator, Regnery Gateway, Chicago, 1980.

KANT, Immanual, Arı Usun Eleştirisi, (çev: Aziz Yardımlı), İstanbul, 1993.

--------, Evrensel Doğa Tarihi ve Gökler Kuramı, (çev: Seçkin Selvi), Sarmal yay., İstanbul,

2003.

KHATOON, İkbal’in Felsefe Sisteminde Tanrı, İnsan ve Kainat, (çev: Celal Türer), Üniversite

Kitabevi yay., İstanbul.

KILIÇ, Recep, Ahlakın Dini Temeli, T.D.V. yay., Ankara, 1996.

119

KRANZ, Walter, Antik Felsefe (Metinler ve Açıklamalar), (çev: Suad Y. Baydur), Sosyal yay.,

İstanbul 1994.

KUTLU, Necat, Big Bang Teorisi ve Evrenin Yaratılışı, Düşünce yay., İstanbul, 2004.

KÜNG, Hans, Does God Exist?, London,1991.

LANDAU, L, ROUMER, Y, İzafiyet Teorisi Nedir?, çev: S. Gemici, Say yay., İstanbul, 1996.

LEİBNİZ, G.W., Philosophical Writings, London, 1934.

LOCKE, John, Tabiat Kanunu Üzerine Denemeler, (çev: İsmail Çetin), Paradigma yay., İstanbul,

1999.

MARGENAU, Henry, VARGHESE, Roy Abraham, Cosmos, Bios, Teos, (çev: Ahmet Ergenç),

Gelenek yay., İstanbul, 2002.

MEYERSTEİN, F.Walter (ed.), Foundation of Big Bang Cosmology, World Scientific,

Barcelona, Spain, 1987.

OSSERMAN, Robert, Evrenin Şiiri, (çev: İsmet Birkan), Tübitak yay., Ankara, 2000.

ÖZCAN, Hanifi, Epistemolojik Açıdan İman, M.Ü.İ.F.V. yay., İstanbul, 2002.

PALEY, William, Naturel Teology, (The Works of William Paley), Oxford: Clarendon Press,

1938.

PLATON, Timaios (TIMAIO∑), (çev: Erol Güney, Lütfi Ay), Sosyal yay., İstanbul 2001.

POLİTZER, George, Felsefenin Başlangıç İlkeleri, Sosyal yay., İstanbul, 1989.

PRIGOGINE, Ilya, STENGERS, Isabelle, Kaostan Düzene, (çev: Senai Demirci), İz yay.,

İstanbul 1998.

REEVES, Hubert, İlk Saniye, (çev: Esra Özdağan), Yapı Kredi yay., İstanbul, 2001.

RİFKİN, Jeremy, HOWARD, Ted, Entropi, (çev: Hakan Okay), İz yay., İstanbul, 2003

RUSSELL, Bertrand, Batı Felsefesi Tarihi, (çev.: Muammer Sencer), Say yay., İstanbul, 2002.

SAGAN, Carl, Kozmos, (çev: Reşit Aşçıoğlu), Altın Kitaplar yay., İstanbul, 1997.

SİLK, Joseph, Evrenin Kısa Tarihi, çev.: Murat Alev, Tübitak yay., Ankara 1997.

120

STANNARD, Russell, Yeni Bin Yılda Tanrı, (çev: Atalay Atabek), Gelenek yay., İstanbul, 2002.

SWİNBURNE, Richard, Tanrı Var mı?, (çev: Muhsin Akbaş), Arasta yay., Bursa, 2001.,

------------------, The Existence of God, Clarendon Press, Oxford, 2004.

TASLAMAN, Caner, Big Bang ve Tanrı, İstanbul yay., İstanbul, 2003.

TAYLAN, Necip, Düşünce Tarihinde Tanrı Sorunu, Şehir yay., İstanbul, 2000

TOPALOĞLU, Bekir, İslam Kelamcılarına ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı, Diyanet

İşleri Başkanlığı Yay.,Ankara, 2001.

TOPALOĞLU, Aydın, Teizm ya da Ateizm, Kaknüs yay., İstanbul, 2001.

TUĞCU, Tuncer, Immanual Kant ve Transendental İdealizm, Alesta yay., Ankara, 2001.

TUNA, Taşkın, Uzayın Sırları, Boğaziçi yay., İstanbul, 2005.

---------, Son Basamak: Kozmostan Kıyamete, Şule yay., İstanbul, 2003, s.91.

---------, Uzayın Ötesi, Boğaziçi yay., İstanbul, 2000.

---------, Sonsuz Uzaylar, Boğaziçi yay., İstanbul, 2003.

TÜMER, Günay, KÜÇÜK, Abdurrahman, Dinler Tarihi, Ocak yay., Ankara 1997.

ULUTAN, Burhan, İbn- Sina Felsefesi, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı yay., İstanbul, 2000.

------------, Farabi Felsefesi, T.D.A.V. yay., İstanbul, 2000.

WEBER, Alfred, Felsefe Tarihi, (çev: H.Vehbi Eralp), Sosyal yay., İstanbul, 1998.

WEİNBERG, Steven, İlk Üç Dakika, (çev: Zekeriya Aydın, Zeki Aslan), Tübitak yay., Ankara,

2001.

---------------, Atomaltı Parçacıklar, çev: Zekeriya Aydın, Tübitak yay., Ankara, 2002.

WEINER, Philip P.(Editör), Dictionary of the History of İdeas, Scribner’s, Newyork, 1973..

WHİTE, Micheal, GRİBİN, John, Einstein, (çev: Yelda Türedi), İnkılap yay., İstanbul, 2005.

ZELLER, Eduard, Grek Felsefesi Tarihi, (çev: Ahmet Aydoğan), İz yay., İstanbul 2001

121

MAKALELER ve ARAŞTIRMALAR

.

BURGE, Ted, “Günümüzde Yaratılış Öyküsü”, Russell Stannard, Yeni Bin Yılda Tanrı içinde,

(çev: Atalay Atabek), Gelenek yay., İstanbul, 2002.

CRAİG, W. Lane, “Finitude of the Past and God’s Existence”, William Lane Craig and Quentin

Smith, Theism, Atheism and Big Bang Cosmology içinde, Oxford: Clarendon Pres, 1993.

---------, “Theism and Big Bang Cosmology”, Craig and Smith, Theism, Atheism, and Big Bang

Cosmology içinde.

---------, “Hawking on God and Creation”, Craig and Smith, Theism, Atheism, and Big Bang

Cosmology içinde.

DAVİES, Paul “Spicetime Singularities in Cosmology and Black Hole Evaporations,” ed. J. T.

Fraser and D. Park, The Study of Time III içinde, Springer Verlag, Berlin, 1978.

FLEW, Anthony, “Lewis’e Cevap”, Henry Margenau, Roy Abraham Varghese, Kosmos, Bios,

Teos içinde, (çev: Ahmet Ergenç), Gelenek yay., İstanbul, 2002.

FUSTERO, Xavier, VERDAGUER, Enric, “Standard Big Bang Cosmology: What Do We Know

About The Universe?”,F.Walter Meyerstein (ed.), Foundation of Big Bang Cosmology içinde,

World Scientific, Barcelona, Spain, 1987.

GALİLE, Galileo, “Teleskoptan İlk Bakış”, Edmund Blair Bolles, Galileo’nun Buyruğu (Bilim

Yazılarından Bir Derleme) içinde, (çev: Nermin Arık) Tübitak yay., Ankara 2003.

GİNGERİCH, Owen, “Hayatın İçinde Ne Var?”, Russell Stannard, Yeni 1000 Yılda Tanrı

içinde, Gelenek yay., İstanbul, 2002.

GÜRDİLEK, Raşit, “Evrenin Bebeklik Resmi”, Bilim ve Teknik Dergisi içinde, Tübitak yay.,

Sayı: 436, Mart, 2004.

122

---------------,”İnsancı İlkenin Sürpriz Dönüşü”, Bilim ve Teknik Dergisi içinde, Tübitak yay.,

Sayı: 436, Mart 2004.

HAKİM, Remi, “The Specıal Status of Cosmology in Science”, Foundation of Big Bang

Cosmology içinde, World Scientific, Barcelona, 1987

JOU, David and PAVON, Diego, “Termodynamics and Cosmology”, Foundation of Big Bang

Cosmology içinde, World Scientific, Barcelona, 1987

MONTSERRAT-TORRENTS, Josep, “Epistemological Notes on Greek Cosmologies”,

Foundation of Big Bang Cosmology içinde, World Scientific, Barcelona, 1987.

MARGENAU, Henry, “Doğa Yasaları Tanrı Tarafından Yaratılmıştır”, Kosmos, Bios, Teos

içinde, Gelenek yay., İstanbul, 2002.

ROTH, Joy, “İkincil Sebeplere Dayanarak Tanrı’nın Varlığına İnanıyorum”, Kosmos, Bios,

Teos içinde, Gelenek yay., İstanbul, 2002.

SMİTH, Quetin, “The Wave Function of a Godless Universe”, Craig and Smith, Theism,

Atheism, and Big Bang Cosmology içinde, Oxford: Clarendon Press, 1993.

STOGER, William, “Bilimde ve Dinde Evrenin Başlangıcı”, Kosmos, Bios, Teos içinde, Gelenek

yay., İstanbul, 2002.

UHLİG, Herbert, “Evrenin Başlangıcı Bilimsel Anlamda Ancak Bir Mucize Olarak

Tanımlanabilir” , Kozmos, Bios, Teos içinde, Gelenek yay., İstanbul, 2002.