Bölüm 21Maliye Politikası ve Dış Ticaret

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005

PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

Birkaç Anahtar Kavram• Maliye Politikası

– Hükümetin harcamalar (G) ve vergi oranları üzerinde aldığı kararlar

• İstikrar (Stabilisation) Politikaları– Hükümetin, toplam çıktıyı (Y) potansiyel

çıktı düzeyinde tutmak için uyguladığı politikalar

• Bütçe Açığı– Hükümet harcamalarının vergi gelirleri

üzerinde kalan kısmı• Ulusal Borç

– Hükümetin toplam borç stoğu; bütçe açıklarının kümülatif toplamı

2

Gelir-Harcama modelinde hükümet

• Dolaysız Vergiler– Tüketim fonksiyonunun eğimini etkiler– Ve dolayısıyla AD doğrusunun eğimi

de etkilenir.• Hükümet harcamaları (G), AD

doğrusunun konumunu etkiler: – G’deki artış AD doğrusunu yukarı,

azalış aşağıya kaydırır.

3

Hükümet Harcamaları ve Toplam Talep

• AD=C+I+G– Kısa dönemde G sabittir, gelir veya toplam

çıktıyla beraber artıp azalmaz.– Transfer harcamaları (B), toplam talebi C ve I

üzerinden etkiler. Doğrudan bir etkisi yoktur.– Dolayısıyla, toplam talebi oluşturan 3 öğeyi

gelirden bağımsız (otonom) olarak düşünebiliriz.

• Tüketim• Yatırımlar• Hükümet harcamaları

4

Hükümet Harcamaları ve Toplam Talep (2)

• Hükümet, bir yandan dolaysız vergiler (Td) toplarken öte yandan transfer harcamalarında (B) bulunur.

• Net Vergi Yükü (NT): Dolaysız vergiler eksi transfer gelirleri; ulusal gelirle orantılı olduğu varsayılır.

• Dolayısıyla, NT=t*Y• Harcanabilir Gelir: YD=Y-NT

YD=(1-t)*Y

5

Hükümet Harcamaları ve Toplam Talep (3)

• Hane halkının marjinal tüketim eğilimini (c) 0.9, ve bağımsız tüketimi 0 olarak kabul edelim.– C=0.9*YD– C=0.9*(1-t)*Y olacaktır.– Ulusal gelir (Y) 1 birim arttığında, tüketim 0.9*(1-t) kadar

artacaktır.– Vergi olmadığı durumda, 0.9 olan tüketim fonksiyonu

eğimi, vergi ile beraber 0.9*(1-t)’ye düşer.– Dolayısıyla vergi ile beraber toplam talep (AD)

doğrusunun eğimi de düşer.– Vergi sonucu MPC de düşer ve MPC’=MPC*(1-t) olur.

6

Verginin Toplam Talep üzerindeki etkisi

7

Y1 Y0

AD1

AD0

Çıktı, Ulusal Gelir

Top

lam

Tal

ep

Maliye Politikası?

8

Gelir, çıktı

Topl

am T

alep

45o doğrusu

AD0

Y0

Ancak durum bu kadar basit değildir. Hükümet harcamalarının fiyatlar, faiz oranları ve bütçe açığı üzerindeki etkileri de gözönünde bulundurulmalıdır.

AD1

Hükümet, G kadar harcama yaparak AD doğrusunu AD0’dan AD1’e kaydırabilir, bu da toplam çıktıyı arttırır.

Y1

Denge çıktı düzeyi Y0’dan Y1’e çıkar.

G

Bütçe (Budget)

• Bütçe, birey, firma veya hükümetin harcamalar ve gelirlerine ilişkin planlarına verilen isimdir.

• Hükümetin Bütçe Açığı= G-NT• Ekonomi dengedeyken;

S+NT=G+I, bir başka deyişleS-I=G-NT olmalıdır.

9

Türkiye’de Hükümet Harcamaları (2005,2010)

(Milyon TL)

10

Pers

onel H

arc

a...

Sosy

al G

üv.

Kur.

...

Mal v

e H

izm

et

A...

Faiz

Harc

am

ala

rı

Cari

Tra

nsf

erl

er

Serm

aye

Gid

erl

eri

Serm

aye

Tra

nsf

e...

Borç

Verm

e

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

20052010

Genel K

am

u H

izm

etleri

Savu

nm

a H

izm

etleri

Kam

u D

üze

ni v

e G

üve

nlik

Hiz

metleri

Eko

nom

ik İşl

er

ve H

izm

etler

Çevr

e K

oru

ma H

izm

etleri

İska

n v

e T

oplu

m R

efa

hı H

izm

etleri

Sağlık

Hiz

metleri

Din

lenm

e, Kültür

ve D

in H

izm

etleri

Eğitim

Hiz

metleri

Sosy

al G

üve

nlik

ve S

osy

al Y

ard

ım

Hiz

metleri

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Türkiye’de Genel Bütçe Giderlerinin Dağılımı (%)

(2011)

12

13

14

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20110

50000

100000

150000

200000

250000

Kamu SektörüÖzel Sektör

Türkiye’de Kamu ve Özel Kesim Net Dış Borç Stoku

(Milyon dolar) (2002-2011)

15Kaynak: Hazine Müsteşarlığı

16Kaynak: Hazine Müsteşarlığı

Hükümet Bütçesi

17

Yüksek gelir düzeylerinde fazla verir.

O halde bütçe, düşük gelir düzeylerindede açık verirken

Bütçe Açığı, toplam hükümet harcamalarından toplam vergi gelirlerinin düşürülmesiyle bulunur.

Hükümet harcamaları gelirden (Y) bağımsız olabilir

GG

, N

T

Gelir, Çıktı

Denk Bütçe çarpanı, harcamalar ve vergiler eşit düzeyde artsa bile daha yüksek denge çıktı düzeyine ulaşılabilineceğini ifade eder.

Denk Bütçe (BalancedBudget)Ancak net vergi gelirleri, gelirle

doğru orantılı artar ya da azalır

NT

Y

Denk Bütçe Çarpanı(Balanced Budget Multiplier)

• Ekonomi 1000 birim çıktı düzeyinde dengede olsun

• Hükümet 200 birim harcamasını yapmak için, t=0.2 oranında vergi koymuş olsun

• 200 birimlik G artışı Y’yi 200 birim artırırken, harcanabilir gelirdeki azalış tüketimi 0.9*200=180 birim bir düşürür

• Hükümet hiç bütçe açığı vermeden harcamalarını arttırmak suretiyle, ulusal geliri ilk başta 20 birim arttırmış olur.

• Bu artış zayıflayan halkalar biçiminde ekonomiye yayıldığında, yeni denge çıktı miktarı 1071 birim olur

• Bu etki Denk Bütçe Çarpanı olarak adlandırılır.

18

Dış ticaret ve Ulusal Gelir

• İhracat (X) ve ithalatı (Z) genel resime eklediğimizde

• TİCARET DENGESİ (trade balance)– Net ihracata (X-Z) eşittir.

• TİCARET AÇIĞI (Trade deficit)– İthalatın ihracatı aşan kısmı.

• TİCARET FAZLASI (Trade surplus)– İhracatın ithalatı aştığı durumda ortaya çıkar.

• Y = C + I + G + X – Z eşitliği herzaman sağlanır.

19

İhracat, İthalat ve Ticaret Dengesi

20

Yüksek gelir düzeylerinde ise ticaret açığı oluşur.

Ulusal gelir düşük düzeydeyken, ihracat ithalatı geçer– ticaret dengesi fazla verir.

Ulusal gelirX

, Z

İthalat ise gelir arttıkça artıyor olsun

ithalatİhracatın ulusal gelirdenetkilenmediğini varsayalım

ihracat

Ticaretin dengede olduğu bir ulusal gelir düzeyi, Y*, herzamanvardır, ancak bu düzeyin tam istihdam düzeyi olması garanti değildir.

Y*

Dış Ticaret ve Çarpan

• Marjinal İthalat Eğilimi (The marginal propensity to import): MPZ– ülkede yerleşiklerin ellerime geçen her 1

birim fazla gelirin ne kadarını ithalat için kullanacaklarını ölçer.

• Dış ticaret çarpanın büyüklüğünü düşürücü etki yapar.– Marjinal ithalat eğilimi ne kadar fazlaysa

çarpan da o kadar küçüktür.– Açık bir ekonomide, çarpan:– M=1/[1-(MPC’-MPZ)] haline gelir.

21