©The McGraw-Hill Companies, 2005

Bölüm 26Enflasyon, Beklentiler

ve İnandırıcılık

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill Education, 2005

PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

2©The McGraw-Hill Companies, 2005

Bu bölümde

• Enflasyonu,• Paranın miktar teorisini,• Nominal faiz oranının enflasyonu ne biçimde

etkilediğini,• Senyoraj, enflasyon vergisi ve hiperenflasyonu,• Phillips eğrisini,• Enflasyonun maliyetlerini ve• Enflasyonu kontrol altında tutmak için ne tür

kurumsal düzenlemeler yapılmaktadır, bunları göreceğiz

3©The McGraw-Hill Companies, 2005

Enflasyon...• Fiyatlar genel düzeyindeki ARTIŞtır.• Enflasyon oranı nasıl bulunur?

– Öncelikle ortalama tüketicinin bir ayda tüketebileceği ürünler miktarlarıyla beraber belirlenir.

– Herhangi bir yıl baz olarak seçilir, tüketim sepetinin değeri bulunur. 100’e eşitlenir.

– Sepet aynı kalmak koşuluyla her yıl, sepetin değeri ölçülür. Elde ettiğimiz endeks TÜFE’dir.

– Enflasyon ise, TÜFE’deki yıllık yüzde değişimdir.

4©The McGraw-Hill Companies, 2005

Enflasyona ilişkin sorular

• Enflasyonun nedenleri nelerdir?

• Etkileri ve dolayısıyla maliyeti nedir?

• Ne yapılabilir?

5©The McGraw-Hill Companies, 2005

İngiletere’de Enflasyon 1950-2003

0

5

10

15

20

25

30

1950

1960

1970

1980

1990

2000

% p

.a.

Source: Economic Trends Annual Supplement, Labour Market Trends

6©The McGraw-Hill Companies, 2005

Miktar Teorisi (1)

• Paranın miktar teorisi:

• “Nominal para arzındaki artış eşit bir şekilde fiyat düzeyine ve maaşlara yansır, ulusal gelir ve istihdam üzerinde herhangi bir etki yaratmaz”

• Dolayısıyla, paranın miktar teorisi enflasyonun arkasında yatan sebebi para arzı artışı olarak görür.

7©The McGraw-Hill Companies, 2005

Miktar teorisi (2)• Matematiksel olarak şöyle ifade edebiliriz:

– MV = PY– burada V = paranın dolaşım hızı

Y = potansiyel reel çıktıP = fiyat düzeyiM = nominal para arzı

– dolaşım hızı ve gelir sabitken, – nominal para arzındaki artış fiyatlar genel

düzeyinde eşit bir artışa sebep olur.

8©The McGraw-Hill Companies, 2005

Para, Fiyatlar ve Enflasyon (1)• Milton Friedman

“Enflasyonun her zaman ve her yerde parasal bir olgu olduğu” iddiasında bulunmuştur.– Enflasyonun nedeni, para arzının ulusal gelirden

daha hızlı artmasıdır.

• Ancak, miktar teorisi denklemi bize fiyatlar genel düzeyinin mi para arzını, yoksa para arzının mı fiyatlar genel düzeyini etkilediğine dair bir bilgi vermez.

9©The McGraw-Hill Companies, 2005

Para, Fiyatlar ve Neden-Sonuç İlişkisi (a)

• Para piyasası dengedeyken, gerçek para miktarı (M/P), talep edilen miktara (Y/V) eşittir.– M/P = Y/V

• Para talebi sabitse, M/P de sabittir.• Para politikası M’nin düzeyini

değiştirebilir, dolayısıyla M P

10©The McGraw-Hill Companies, 2005

Para, Fiyatlar ve Neden-Sonuç İlişkisi (b)

• YA DA para politikası zaman içinde fiyatlar genel düzeyini etkileyebilir, bu durumda P M

• Bu bahsettiğimiz duruma enflasyon hedeflemesi adı verilir.

• Burada MB, para arzını değiştirerek enflasyonu kontrol altına almak yerine enflasyon hedefine uygun olarak para arzını belirler.

11©The McGraw-Hill Companies, 2005

Para, Fiyatlar ve Enflasyon (2)

• Uzun vadede her şart altında, reel para arzı – M/P= L(Y,r)– Y: gerçek ulusal gelir (pozitif)– r: reel faiz oranı (negatif), tarafından belirlenir.

• Kısa dönemde, dolayısıyla fiyatlar sabitken, nominal para arzı arttığında, reel para arzı da artar. Bu faizlerin düşmesine ve toplam talebin artmasına yol açacaktır. Ancak, uzun dönemde fiyatlar ve ücretler artmaya başlayacak, toplam talep de eski konumuna geri gelecektir. Ancak fiyatlar genel düzeyi yükselmiş bulunmaktadır.

12©The McGraw-Hill Companies, 2005

Enflasyon ve Faiz Oranı• FISHER HİPOTEZİ

– Enflasyondaki 1%’lik bir artış faiz oranını %1 arttırır.• Reel Faiz Oranı=Nominal Faiz Oranı – Enflasyon Oranı

• REEL FAİZ ORANI:– Nominal faiz oranı eksi enflasyon oranına eşittir.– Fisher hipotezi reel faiz oranının sıklıkla

değişmeyeceğini söyler.– Ancak nominal faiz oranı parayı elde tutmanın fırsat

maliyeti olduğundan dolayı– Nominal faiz oranında meydana gelen bir değişiklik

reel (gerçek) para talebini etkiler.

13©The McGraw-Hill Companies, 2005

Hiperenflasyon• Hiperenflasyon fiyatların anormal ölçülerde

arttığı dönemlere verilen addır.• Bu dönemlerde insanlar ellerinde nakit

tutmaktan olabildiğince kaçınırlar.– Bu dönemler Almanya’da 1922-23, Macaristan’da

1945-46, Brezilya’da 1980 lerin sonunda yaşanmıştır.

• Bu dönemler aynı zamanda hükümetlerin büyük bütçe açıkları verdiği dönemlerdir.– Düşmemekte inat eden enflasyon oranlarının

arkasında para arzında devam eden artış yatar.

14©The McGraw-Hill Companies, 2005

Alman Hiperenflasyonu, 1922-23

(Ocak 1922=1)Tarih Para

ArzıFiyatlar Reel Para Aylık (%)

Enflasyon

Ocak 1922 1 1 1.00 5

Ocak 1923 16 75 0.21 189

Temmuz 1923

354 2021 0.18 386

Eylül 1923 227777 645946 0.35 2532

Ekim 1923 20201256

191891890

0.11 29720

15©The McGraw-Hill Companies, 2005

Senyoraj ve Enflasyon Vergisi

• Senyoraj: Para otoritesinin para basma yetkisi sonucu elde ettiği reel gelir miktarıdır.

• Enflasyon Vergisi: Para otoritesinin yarattığı enflasyon sayesinde ulusal borcun reel miktarını düşürmekle elde ettiği reel gelir miktarıdır.

16©The McGraw-Hill Companies, 2005

• 1958 yılında Prof. A. W. Phillips İngiltere’de yıllık enflasyonla işsizlik arasında negatif bir ilişki olduğunu gösterdi.

• Düşük işsizlik ancak yüksek enflasyonla mümkündür, ya da düşük enflasyonun maliyeti işsizliğin yükselmesidir.

Phillips Eğrisi (1)

17©The McGraw-Hill Companies, 2005

Phillips Eğrisi

Enf

lasy

on o

ranı

(%

)

Phillips eğrisi (PC)

İşsizlik oranı (%)

U*

18©The McGraw-Hill Companies, 2005

Uzun Dönem Phillips Eğrisi (1)

• Uzun dönem Phillips eğrisi dikeydir, dolayısıyla ekonominin er ya da geç U* ya geleceğini iddia eder, bu gelir düzeyine, düşük ya da yüksek, herhangi bir enflasyon oranında ulaşılabilir.

• Kısa dönem Phillips eğrisinin pozisyonu ise beklenen enflasyon oranına bağlıdır.– Beklenen enflasyon yüksekse PC sağa

kayar.

19©The McGraw-Hill Companies, 2005

Uzun Dönem Phillips Eğrisi (2)

• Uzun ve kısa dönem eğrileri gerçekleşen ve beklenen enflasyonun birbirine eşit olduğu noktada kesişirler.

• Uzun dönem Phillips eğrisi, uzun dönemde işsizlikle enflasyon arasında bir ilişkinin olmadığını gösterir.

20©The McGraw-Hill Companies, 2005

Uzun dönem Phillips eğrisi ve Toplam Talepteki artış (1)

…kısa dönemde bu şekilde ortaya çıkan etki uzun dönemde nasıl bir hal alır?

işsizlik

enf

lasy

on

PC1U*

Ekonominin başlangıçta E noktasında, işsizliğin doğal oranı olan U*’da, ve enflasyonun 1’de olduğunu varsayalım.

E1

Para basarak finanse edilen hükümet harcamaları artışı ekonomiyi A noktasına taşır. Bu nokta daha düşükişsizlik ve daha yüksek enflasyona karşılık gelir.

A2

U1

21©The McGraw-Hill Companies, 2005

Para arzındaki artış aynı şekilde devam ederse, ekonomi sonunda PC2 eğrisi üzerinde B noktasına gelir.B noktasında, beklenen enflasyonla gerçekleşen enflasyon eşit olduğundan ve maaşlar tekrar müzakere edilip yükseldiğinden, reel ücretler ve dolayısıyla istihdam parasal genişlemeden önceki konumlarına geri dönerler,Bundan dolayıdır ki, uzun vadede işsizlikle enflasyon arasında bir ilişki yoktur.

LRPC

işsizlik

Enf

lasy

on

PC1U*

1

A

E

2

U1PC2

B

Uzun dönem Phillips eğrisi ve Toplam Talepteki artış (2)

22©The McGraw-Hill Companies, 2005

işsizlik

enfla

syon

PC1U*

1

A

E

2

U1PC2

Uzun dönem Phillips eğrisi ekonomi herzaman U* noktasına dönme eğilimi gösterdiğinden dikeydir.Kısa dönem Phillips eğrisi sadece kısa vadedegörülennegatif ilişkiye işaret eder.Pozisyonu, beklenen enflasyon oranına bağlıdır.

B

Uzun dönem Phillips eğrisi ve Toplam Talepteki artış (3)

LRPC

23©The McGraw-Hill Companies, 2005

Beklentiler ve İnandırıcılık (Credibility)

işsizlik

enf

lasy

on

PC1

1

U*

İşsizlik U1 seviyesine çıkar

U1

Ekonominin düşük enflasyon sözü vermiş yeni hükümet yönetiminde E noktasında olduğunu varsayalım

E

LRPC

Para arzı artışı 2’ye düşürülsün.

2

Kısa dönemde ekonomi kısa dönem Phillips eğrisi boyunca A noktasına doğru hareket eder.

A

PC2

Beklentiler değiştirildiğinde, kısa dönem Phillips eğrisi PC2’ye kayar ve F noktasında ekonomi U*’ya dönerek dengeye gelir.

F

24©The McGraw-Hill Companies, 2005

İngiltere’de işsizlik ve enflasyon 1978-2003

0

5

10

15

20

3 5 7 9 11 13

İşsizlik

En

flas

yon

1978

1980

1986

1990

2000

1993

25©The McGraw-Hill Companies, 2005

Enflasyon Yanılsaması

• İnsanlar nominal ve reel değişimi birbirine karıştırdığında enflasyon yanılsaması yaşarlar.

• Refah (Welfare) reel değişkenlere bağlıdır, nominal değişkenlere değil.

• Tüm nominal değişkenler (fiyatlar ve gelirler) aynı miktarda artıyorsa gerçek (reel) gelir değişmiyor demektir.

26©The McGraw-Hill Companies, 2005

Enflasyonun Maliyetleri (1)

• Tam olarak beklenen enflasyon:• Kurumlar yaşanan enflasyona göre adapte

ederler kendilerini:– Nominal faiz oranını– Vergi oranlarını– Ve transfer ödemelerini

• Burada herhangi bir enflasyon yanılgısı yoktur.

• Ancak şu maliyetler halen devam eder:– Kösele (shoe-leather) Maliyeti

• Enflasyondan korunmak için bankaya yatırılan parayı ihtiyaçlar için sık sık çekmek gerekir, bu da ayakkabının altını aşındırır.

– Menu Maliyetleri• Sık sık değişen fiyatlar dolayısıyla firmalar her seferinde

yeni menu ve listeler basmak zorunda kalırlar.

27©The McGraw-Hill Companies, 2005

Enflasyonun Maliyetleri (2)

• Enflasyon tam olarak beklendiği gibi çıkmış olsa da, ekonomi kendini bu duruma hemen adapte edememiş olabilir– Faiz oranları enflasyonu tam

yansıtmıyor olabilir; negatif reel faiz– Vergiler enflasyon dolayısıyla

hakkaniyetten uzaklaşabilir; vergi dilimleri ayarlaması

28©The McGraw-Hill Companies, 2005

Beklenmeyen Enflasyonun Maliyetleri

• Gelir Dağılımında istenmeyen değişikliğe yolaçar.– Borç veren zararlı, borç alan karlı çıkar.– Kaynaklar özel sektörden kamu sektörüne kayar.– Yaşlılardan gençlere kaynak transferine sebep

olur.

• Belirsizliğe yolaçar.– Firmalar yatırımları zorlaştıracağından

enflasyonist ortamlarda daha zor planlama yaparlar.

– Bu, enflasyonun sebep olduğu en büyük maliyettir.

29©The McGraw-Hill Companies, 2005

Enflasyonu Yenmek

• Uzun dönemde para miktarındaki artış sınırlı ise enflasyon oranı da düşük olacaktır.

• Yüksek enflasyondan düşük enflasyona gidilen süreç beklentiler yavaş değişiyorsa zor bir hal alır ve maliyeti arttırır.

• Politikaların inandırıcı olması (policy credibility) bu süreci hızlandırır.

30©The McGraw-Hill Companies, 2005

Para Politikası Kurulu• Merkez Bankası bağımsızlığı anti-

enflasyonist politikaların inandırıcılığını, güvenilirliğini arttırır.

• 1997’den beri para politikasını İngiliz Merkez Bankası’nın Para Politikası Kurulu belirler.– Enflasyonun belirlenen hedefe ulaşması ile

yükümlüdür.

– Bu hedefe faiz oranlarını kullanarak ulaşmaya çalışır.

– Faiz oranlarını da gelecekteki enflasyon oranlarına göre belirler.

31©The McGraw-Hill Companies, 2005

Neden Enflasyon Hedeflemesi?

• Reel para talebinde ortaya çıkan tahmin edilemeyen değişiklikler, nominal para hedefinin uygulanabilirliğini zayıflatır.

• Enflasyon hedefinin belirlenmesi, gelecekte enflasyon oranının alabileceği değeri tahmin etmeyi gerektirir, geleceğe dönük bir yaklaşımı vardır, geçmişe değil.