Bosna i Hercegovina – Spremnost poljoprivrednih proizvođača za IPARD Jedan od ciljeva tokom izrade ovog dokumenta bio je da se utvrdi trenutna spremnost poljoprivrednih proizvođača u Bosni i Hercegovini za IPARD, oslanjajući se na kriterijume IPARD-a koji su na snazi u Hrvatskoj. U prethodnim dijelovima ovog dokumenta je nekoliko puta pominjano da su IPARD kriterijumi veoma zahtjevni. Za potrebe istraživanja i analize, kao bazni kriteriji podobnosti za učestvovanje farmera u IPARD programu uzeti su relevantni kriteriji Mjere 101 „Ulaganja u poljoprivredna gazdinstva u svrhu restruktuiranja i dostizanja standarda EU“ Hrvatskog IPARD-a. Korišteni kriteriji se mogu klasifikovati u dvije veće grupe koje obuhvataju: a) opšte i specifične kriterije podobnosti za učestvovanje u IPARD programu i b) sektorske kriterije za određene vrste poljoprivredne proizvodnje. Prikupljanje podataka potrebnih za analizu ovog dijela istraživačkog projekta vršeno je putem anketiranja poljoprivrednih proizvođača u oba entiteta Bosne i Hercegovine i distriktu Brčko. Projektni tim je izabrao određene opštine u kojima je vršeno anketiranje. Prilikom izbora opština vodilo se računa da budu zastupljene opštine iz oba entiteta te da izabrane opštine pripadaju geografskim područjima sa raznovrsnim proizvodnim karakteristikama. Anketiranje je vršeno u 22 opštine i to u 11 opština Republike Srpske, 10 opština Federacije Bosne i Hercegovine te u Brčko distriktu. Izbor ispitanika je vršen slučajnim uzorkom u unaprijed odabranim opštinama sa jedinim kriterijem da ispitanik živi u ruralnoj sredini i da se aktivno bavi poljoprivrednom proizvodnjom. Ukupan broj anketiranih proizvođača je 365. Pregled broja ispitanika po opštinama i entitetima data je u Tabeli 20.

Tabela 20. Pregled anketnog uzorka – poljoprivrednih proizvođača, po opštinama i entitetima

Republika Srpska Federacija BiH Distrikt Brčko Opština Broj ispitanika Opština Broj ispitanika Broj ispitanika Banja Luka 6 Bosanska Krupa 22 17 Derventa 7 Goražde 1 Gradiška 43 Fojnica 1 Kozarska Dubica 2 Ilijaš 9 Krupa na Uni 28 Kakanj 4 Laktaši 5 Mostar 100 Lukavac 1 Novi Travnik 15 Novi Grad 20 Sarajevo 21 Prijedor 2 Travnik 1 Šipovo 49 Vogošća 7 Trnovo 4 UKUPNO RS 167 UKUPNO FBIH 181 17

Upitnik na osnovu koga je vršeno anketiranje se sastoji iz dva dijela i to opšteg dijela u vezi podobnosti za IPARD i sektorskog dijela koji je vezan za kriterije u odnosu na određenu vrstu poljoprivredne proizvodnje. Opšti dio ima pet sekcija: I) Lična karta domaćinstva, II) Opšti kriteriji podobnosti za IPARD program, III) Specifični kriterijumi podobnosti za IPARD – stručna osposobljenost, IV) Specifični kriterijumi podobnosti za IPARD program – poljoprivredna djelatnost i V) IPARD – ostali kriterijumi. Sektorski dio ima sedam sekcija: A) Sektor mljekarstva, B) Sektor govedarstva, C) Sektor svinjogojstva, D) Sektor peradarstva, E) Sektor proizvodnje jaja, F) Sektor voća i povrća i E) Sektor žitarica i uljarica. Ukupan broj pitanja u prvom dijelu je 28, a u drugom dijelu 37. Svi ispitanici su trebali da odgovore na sva pitanja u prvom dijelu, a u drugom dijelu upitnika su odgovarali samo na pitanja koja su relevantna za njihovu pretežnu vrstu poljoprivredne proizvodnje na gazdinstvu.

Analiza spremnosti poljoprivrednih proizvođača za IPARD – opšti kriterijumi Prvi dio upitnika odnosio se na generalne informacije o anketiranim poljoprivrednim proizvođačima. Analizom odgovora na pitanja u upitniku, utvrđeno je sljedeće:

- Od ukupnog broja anketiranih poljoprivrednih proizvođača, 344 su muškarci a 21 anketirani proizvođač (6% cjelokupnog uzorka) je osoba ženskog pola.

- Samo 5 nosioca poljoprivrednih gazdinstava su mlađi od 30 godina. Najveći broj proizvođača – nosioca gazdinstava, njih 189, spada u starosnu kategoriju od 30 do 50 godina. 115 ispitanika je u dobi od 50 do 60 godina, a 56 anketiranih proizvođača su stariji od 60 godina (Tabela 21.).

- Prosječan broj članova poljoprivrednog gazdinstva je 4,6 člana. - 185 ispitanika (51%) je locirano u ravničarskom području, 180 u brdsko-planinskom

području, a niti jedan ispitanik nije lociran na planinskom području.

Tabela 21. Starosna struktura nosioca anketiranih gazdinstava

Starosna grupa % anketiranih nosioca gazdinstava <30 1%

30-50 52% 50-60 32% 60+ 15%

Na pitanje da li su upoznati sa programima podrške za razvoj poljoprivrede i sela koji se primjenjuju od strane entitetskih ministarstava poljoprivrede i odjela za poljoprivredu Distrikta Brčko, 32% ispitanika se izjasnilo da je upoznato, 22% se izjasnilo da je upoznato ali ne dovoljno dobro dok je preostalih 46% ispitanika odgovorilo da uopšte nije upoznato sa programima podrške. Ako se analizira upoznatost ispitanika sa domaćim programima podrška shodno entitetu u kojem su locirani, najbolje su upoznati poljoprivrednici iz Brčko Distrikta gdje se 100% ispitanika izjasnilo upoznatim. Posmatrajući dalje nivo spoznaje domaćih programa, na drugom mjestu je Republika Srpska u kojoj je 37% ispitanika upoznato, 41% ispitanika je upoznato ali ne dovoljno, dok je 22% ispitanika izjavilo da nije upoznato sa programima podrške za poljoprivredu i selo. Najnepovoljnija struktura po pitanju svjesnosti o domaćim programima podrške je uočena u Federaciji Bosne i Hercegovine odakle je 25% ispitanika istaklo da je upoznato, tek 6% ispitanika da je upoznato ali ne dovoljno, a čak 69% ispitanika da nije upoznato sa entitetskim programima podrške za razvoj poljoprivrede i sela.

Grafik 2. Upoznatost nosioca anketiranih gazdinstava sa domaćim programima podrške za poljoprivredu i selo.

Upoznatost anketiranih poljoprivrednih proizvoodnosu na upoznatost sa domaćim programima podrške usmjerenimNaime, 8% ispitanika je izjavilo da je upoznato sa IPARD23% da uopšte nije upoznato sa ovim predpripadnosti ispitanika entitetima odnosno Distriktu BrBrčko ponovo najbolje upoznati, upoznato a 29% nije upoznato. Za razliku od Hercegovine su ovoga puta ispred ispitanika iz Republike Srpske po upoznatosti sa IPARD12% ispitanika iz tog entiteta izjavilo da je upoznato sa IPARDčak 69% ispitanika nije uopšte upoznato sa ovim predSrpske su se po ovom pitanju izjasnili na sljedečak 72% nije upoznato sa IPARD-om.

Grafik 3. Upoznatost nosioca anketiranih gazdinstava sa IPARD programom

Poljoprivredni proizvođači koji su upoznati, ili površno upoznati sa IPARD programom, dobili su informacije o IPARD-u na različite nainterneta (35%), zatim preko sredstava javnog informisanja (24%), od strane savjetodavne službe (14%) te od entitetskih ministarstava poljoprivrede/odjela za poljoprivredu BrPreostalih 14% ispitanika upoznalo se sa IPARD

Upoznato

BiH 32%

RS 37%

FBiH 25%

BD 100%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

Upoznato

BiH 8%

RS 2%

FBiH 12%

BD 18%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Upoznatost anketiranih poljoprivrednih proizvođača sa IPARD programom je bila očekićim programima podrške usmjerenim na poljoprivredu i ruralni razvoj.

Naime, 8% ispitanika je izjavilo da je upoznato sa IPARD-om, čak 69% da je površno upoznatsa ovim pred-pristupnim programom. Analizirajući ovo pitanje shodno

pripadnosti ispitanika entitetima odnosno Distriktu Brčko, uočava se da su ispitanici iz Distrikta sa odgovorima da je 18% ispitanika upoznato, 53% površno

nato. Za razliku od prethodnog pitanja, ispitanici iz Federacije Bosne i ispred ispitanika iz Republike Srpske po upoznatosti sa IPARD

12% ispitanika iz tog entiteta izjavilo da je upoznato sa IPARD-om, 19% da je površnoak 69% ispitanika nije uopšte upoznato sa ovim pred-pristupnim programom. Ispitanici iz Republike

Srpske su se po ovom pitanju izjasnili na sljedeći način: 2% je upoznato, 26% je površno upoznato a om.

Upoznatost nosioca anketiranih gazdinstava sa IPARD programom

i koji su upoznati, ili površno upoznati sa IPARD programom, dobili su čite načine. Najveći broj ispitanika upoznao se sa IPARD

(35%), zatim preko sredstava javnog informisanja (24%), od strane savjetodavne službe (14%) te od entitetskih ministarstava poljoprivrede/odjela za poljoprivredu Brčko distrikta (13%). Preostalih 14% ispitanika upoznalo se sa IPARD-om preko opštinskih odjeljenja za poljoprivredu,

Upoznato ali ne

dovoljnoNije upoznato

22% 46%

41% 22%

6% 69%

0% 0%

Površno upoznato Nije upoznato

69% 23%

26% 72%

19% 69%

53% 29%

čekivano manja u na poljoprivredu i ruralni razvoj.

ak 69% da je površno upoznato a i ovo pitanje shodno

ava se da su ispitanici iz Distrikta sa odgovorima da je 18% ispitanika upoznato, 53% površno

pitanja, ispitanici iz Federacije Bosne i ispred ispitanika iz Republike Srpske po upoznatosti sa IPARD-om jer je

om, 19% da je površno upoznato a pristupnim programom. Ispitanici iz Republike

in: 2% je upoznato, 26% je površno upoznato a

Upoznatost nosioca anketiranih gazdinstava sa IPARD programom.

i koji su upoznati, ili površno upoznati sa IPARD programom, dobili su i broj ispitanika upoznao se sa IPARD-om preko

(35%), zatim preko sredstava javnog informisanja (24%), od strane savjetodavne službe ko distrikta (13%).

pštinskih odjeljenja za poljoprivredu,

Nije upoznato

poznanstva sa Hrvatskim farmerima, ute preko konsultantskih agencija i nevladinih organizacija.

Grafik 4. Načini upoznavanja poljoprivrednih proizvo

U nastavku su analizirani odgovori ispitanika koji se tipodobnosti za IPARD. Jedan od najosnovnijih i najbitnijih kriterijuma IPARD

potencijalni kandidati za IPARD upisani u Re

od 365 anketiranih poljoprivrednih proizvoprema entitetima/distriktu u kojima su nastanjeni, dolazi se do podatka da su svi anketirani proizvođači iz Brčko Distrikta registrovani, da je 96% anketiranih proizvoregistrovano, a da je tek 47% anketiranih iz Federacije Bosne i Hercegovine zavedeno u registru poljoprivrednih gazdinstava. Registrovani poljoprivredni proizvođvrstu podrške od svojih ministarstva poljoprivrede/odjela za poljoprivredu Brpitanje nije direktno vezano za kriterijume IPARDgazdinstava ima iskustva u bilo kakvom povlarazvoj. Na ovo pitanje 66% anketiranih gazdinstavaprethodno periodu uspješno iskoristili nekakav vid podrške od strane svojihpoljoprivrede/odjela za poljoprivredu Brentitetima/distriktu, dolazi se do podatka da je 94% registrovanih proizvoostvarilo podršku od svog Odjela za poljoprivredu, 73%Srpske je ostvarilo određenu podršku od Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede a tek 48% registrovanih proizvođača iz Federacije Bosne i Hercegovine je ostvarilo nekakv vid podrške od Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva. Anketirani proizvođači koji su ostvarili nekakav vid podrške od svojih institucija su potom upitani da li imaju neizmirenih obaveza prema tim institucijama (izvještaji o namjenskom utrošku, pravdanje troškova ulaganja, izmirenje obaveza preuzetih uzimanjem regresiranog pitanje, iako nije precizirano kao kriterijum u sklopu IPARDaplikanata na IPARD jer IPARD korisnici ne smiju imati nikakvih dugoinstitucijama da bi bili podobni za IPARD podršku. imaju određenih neizmirenih obavezaentitetima/distriktu kojima anketirani proizvo

Internet

35%

Hrvatski farmeriInfo-

sesije

2%

Fakulteti

1%

Konsultantske

agencije

1%

Ne-vladine

organizacije

1%

sa Hrvatskim farmerima, učestvovanjem na info-sesijama, tokom studiranja na fakultetu, te preko konsultantskih agencija i nevladinih organizacija.

ini upoznavanja poljoprivrednih proizvođača sa IPARD-om u BiH

U nastavku su analizirani odgovori ispitanika koji se tiču zadovoljavanja određenih opštih kriterijuma

Jedan od najosnovnijih i najbitnijih kriterijuma IPARD

potencijalni kandidati za IPARD upisani u Registar poljoprivrednih gazdinstava. Od ukupnog broja od 365 anketiranih poljoprivrednih proizvođača, 72% je registrovano. Ako se proizvođprema entitetima/distriktu u kojima su nastanjeni, dolazi se do podatka da su svi anketirani

ko Distrikta registrovani, da je 96% anketiranih proizvođača iz Republike Srpske registrovano, a da je tek 47% anketiranih iz Federacije Bosne i Hercegovine zavedeno u registru

Registrovani poljoprivredni proizvođači su ispitani i da li su do sada imali priliku ostvariti nekakvu vrstu podrške od svojih ministarstva poljoprivrede/odjela za poljoprivredu Brčko Distrikta. Ovo pitanje nije direktno vezano za kriterijume IPARD-a ali pruža sliku o tome koliko anketiranih

stava ima iskustva u bilo kakvom povlačenju sredstava podrške za poljoprivredu i ruralni 66% anketiranih gazdinstava je odgovorilo pozitivno, odnosno da su u

prethodno periodu uspješno iskoristili nekakav vid podrške od strane svojih poljoprivrede/odjela za poljoprivredu Brčko Distrikta. Ako se ovo pitanje analizira prema entitetima/distriktu, dolazi se do podatka da je 94% registrovanih proizvođača u Brčostvarilo podršku od svog Odjela za poljoprivredu, 73% registrovanih proizvođača iz Republike

enu podršku od Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede a tek a iz Federacije Bosne i Hercegovine je ostvarilo nekakv vid podrške od

rstva poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva.

i koji su ostvarili nekakav vid podrške od svojih institucija su potom upitani da li imaju neizmirenih obaveza prema tim institucijama (izvještaji o namjenskom utrošku, pravdanje

ulaganja, izmirenje obaveza preuzetih uzimanjem regresiranog đubriva ili goriva, itd). Ovo pitanje, iako nije precizirano kao kriterijum u sklopu IPARD-a, direktno je vezano za podobnost aplikanata na IPARD jer IPARD korisnici ne smiju imati nikakvih dugovanja prema državnim institucijama da bi bili podobni za IPARD podršku. 10% anketiranih gazdinstava je odgovorilo da

enih neizmirenih obaveza. Ako se postojanje neizmirenih obaveza sagleda prema entitetima/distriktu kojima anketirani proizvođači pripadaju dolazi se do podatka da anketirana

Sredstva javnog

informisanja

24%

Savjetodavna

služba

14%

Ministarstva

poljoprivrede/od

jel za

poljoprivredu BD

13%

Opštinska

odjeljenja za

poljoprivredu

7%

Hrvatski farmeri

2%

sesijama, tokom studiranja na fakultetu,

om u BiH

enih opštih kriterijuma Jedan od najosnovnijih i najbitnijih kriterijuma IPARD-a je da su

. Od ukupnog broja a, 72% je registrovano. Ako se proizvođači sagledaju

prema entitetima/distriktu u kojima su nastanjeni, dolazi se do podatka da su svi anketirani a iz Republike Srpske

registrovano, a da je tek 47% anketiranih iz Federacije Bosne i Hercegovine zavedeno u registru

ispitani i da li su do sada imali priliku ostvariti nekakvu čko Distrikta. Ovo

a ali pruža sliku o tome koliko anketiranih enju sredstava podrške za poljoprivredu i ruralni

je odgovorilo pozitivno, odnosno da su u ministarstava

ovo pitanje analizira prema a u Brčko Distriktu đ ča iz Republike

enu podršku od Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede a tek a iz Federacije Bosne i Hercegovine je ostvarilo nekakv vid podrške od

i koji su ostvarili nekakav vid podrške od svojih institucija su potom upitani da li imaju neizmirenih obaveza prema tim institucijama (izvještaji o namjenskom utrošku, pravdanje

ubriva ili goriva, itd). Ovo a, direktno je vezano za podobnost

vanja prema državnim 10% anketiranih gazdinstava je odgovorilo da

. Ako se postojanje neizmirenih obaveza sagleda prema i pripadaju dolazi se do podatka da anketirana

gazdinstva iz Brčko Distrikta nemaju neizmirenih obaveza, dok 9% gazdinstva iz Republike Srpske i 17% iz Federacije Bosne i Hercegovine, koja su ostvarila određenu podršku od svojih institucija, imaju određenih neizmirenih obaveza prema svojim institucijama. Drugi izuzetno značajan kriterijum podobnosti za IPARD je upisanost farmera u sistem PDV-a. Od ukupno 365 anketiranih poljoprivrednih gazdinstava, samo je 20% njih izjavilo da je u sistemu PDV-a. Gledano sa stanovišta entiteta/distrikta, po 25% anketiranih poljoprivrednih proizvođača iz Federacije Bosne i Hercegovine i Brčko Distrikta uvedeno je u sistem PDV-a, dok je u Republici Srpskoj taj procenat 14%. Od ukupno 365 anketiranih poljoprivrednih proizvođača samo je jedan proizvođač izjavio da ima neizmirene poreske obaveze prema državi. Ovo je takođe veoma bitno za IPARD aplikaciju, jer je to jedan od preduslova da bi se ostvarila IPARD podrška. Sljedeća 3 pitanja u upitniku su se odnosila na iskustvo ispitanika sa bankama. Prvo od njih je istraživalo koliko ispitanika ima otvoren račun u banci, na šta je 69% ispitanika odgovorilo pozitivno. Iz ugla entiteta/distrikta, račun u banci su imali svi ispitanici iz Brčko Distrikta, zatim 93% ispitanika iz Republike Srpske te 44% ispitanika iz Federacije Bosne i Hercegovine. Iako ovo pitanje ne zvuči kao IPARD kriterijum, veoma je bitno jer IPARD aplikanti prilikom predaje dokumentacije moraju da predaju nekoliko dokumenata iz banke, uključujući i broj svog bankovnog računa. Osim toga, sve IPARD transakcije se vrše preko komercijalnih banki. Od ukupnog broja ispitanika, njih 8 (2%) je imalo ili ima blokadu svog bankarskog računa. 7 ispitanika sa blokadom računa je iz Republike Srpske a 1 ispitanik iz Brčko Distrikta. Pitanje o blokadi bankarskog računa je proisteklo iz uslova prilikom apliciranja na IPARD koji nalaže da korisnici dostave potvrdu iz banke o solventnosti na kojoj je vidljivo korisnikov račun nije bio blokiran više od 30 dana u posljednjih 6 mjeseci ili 20 dana kontinuirano od dana otvaranja računa u banci. Treće pitanje vezano za banke istraživalo je koliko je ispitanika imalo iskustva sa podizanjem kredita u banci na šta je 27% ispitanika odgovorilo da je podizalo kredit u svrhe proširenja svoje poljoprivredne proizvodnje. Iskustvo sa podizanjem kredita je imalo 59% ispitanika iz Brčko Distrikta, 37% ispitanika iz Republike Srpske te 15% ispitanika iz Federacije Bosne i Hercegovine. Cilj ovog pitanja je bio da se istraži koliko je ispitanika upoznato sa procedurom podizanja kreditnih sredstava od komercijalnih banaka, najviše zbog iskustva Hrvatskih farmera koji su u većini slučajeva morali da se kreditno zaduže da bi mogli da isfinansiraju svoju IPARD investiciju. Treći veoma bitan kriterijum podobnosti za IPARD je stručna osposobljenost korisnika. Naime, da bi poljoprivredni proizvođač bio podoban za IPARD on mora imati završenu poljoprivrednu srednju školu ili diplomu iz područja poljoprivrede, veterinarstva ili prehrambene struke - što dokazuje predmetnom diplomom, ili mora imati stručno radno iskustvo u poljoprivredi u odgovarajućem području od najmanje 5 godina - što dokazuje ugovorom o radu na neodređeno vrijeme, ili mora biti upisan u Registar poljoprivrednih gazdinstava barem dvije 2 godine - što dokazuje rješenjem o upisu u Registar poljoprivrednih gazdinstava. Od ukupno anketiranih poljoprivrednih proizvođača, 33% njih posjeduje određenu diploma poljoprivredne struke, 31% njih ima stručno radno iskustvo u poljoprivredi od najmanje 5 godina, a 63% proizvođača je registrovano 2. ili više godina. Analizom zadovoljavanja ovih kriterijuma utvrđeno je da 89% ispitanika zadovoljava najmanje jedan od ova tri kriterijuma, odnosno svi ispitanici iz Brčko distrikta, 92% ispitanika iz Federacije Bosne i Hercegovine te 85% ispitanika iz Republike Srpske. S obzirom da IPARD zahtijeva veoma dobro i precizno vođenje dokumentacije o investiciji koja je predmet podrške, kako tokom investiranja, tako i u narednih 5 godina nakon završetka investicije, jedno od pitanja u upitniku istraživalo je koliko ispitanika vodi evidenciju na gazdinstvu. Analiza ispitanika je utvrdila da samo 26% njih vodi nekakav vid evidencije na gazdinstvu. Posmatrajući sa stanovišta entiteta/distrikta, evidenciju na gazdinstvu vodi 47% ispitanika iz Brčko Distrikta, 28% ispitanika iz Federacije Bosne i Hercegovine te 22% ispitanika iz Republike Srpske.

Jedna od osnovnih komponenti svake IPARD aplikacije je poslovni plan. Znanje iz pisanja poslovnog plana nije bitno samo za IPARD (koju bi pak u idealnim uslovima trebali da pripremaju farmeri) već i za povlačenje kreditnih sredstava iz banke koja su u većini slučajeva neophodna kako bi se IPARD investicija mogla privesti kraju. Upravo iz tog razloga, upitnikom je ispitivano i koliko anketiranih poljoprivrednih proizvođača posjeduje vještine i znanje za pisanje poslovnih planova. Rezultati ankete su pokazali da 37% ispitanika posjeduje znanja iz pisanja poslovnih planova, odnosno 41% ispitanika iz Federacije Bosne i Hercegovine, 35% ispitanika iz Republike Srpske te 12% ispitanika iz Brčko Distrikta. Analiza u nastavku se odnosi na opšta pitanja ispitanicima vezana za njihovu poljoprivrednu aktivnost. Najzastupljeniji sektor poljoprivrede kod ispitanika je voćarstvo i povrtarstvo sa 45% ispitanika koji se time bave. Veoma zastupljeni sektori su i mljekarstvo (34% ispitanika), govedarstvo (15%) te žitarice i uljarice (10%). Sektori koji su najmanje zastupljeni su svinjogojstvo (5% ispitanika), proizvodnja jaja (4%) te peradarstvo (3%). Pregled strukture poljoprivrednih djelatnosti prikazan je u Tabeli 22. Bitno je napomenuti da je ovo pitanje bilo zatvorenog tipa te da su ispitanici mogli da zaokruže jednu ili više djelatnosti od ponuđenih 7. Djelatnosti koje su ponuđene su preuzete iz Hrvatske IPARD Mjere 101.

Tabela 22. Struktura pretežnih poljoprivrednih djelatnosti anketiranih poljoprivrednih gazdinstava

Pretežna djelatnost % ispitanih poljoprivrednih

gazdinstava Voće i povrće 45% Mljekarstvo 34% Govedarstvo 15% Žitarice i uljarice 10% Svinjogojstvo 5% Proizvodnja jaja 4% Peradarstvo 3%

Kada je u pitanju poljoprivredno zemljište sa kojim anketirani poljoprivrednici raspolažu, 97% ispitanika posjeduje sopstveno zemljište. Najveći udio ispitanika koji posjeduju sopstveno zemljište, 41%, raspolaže sa između 5-10 ha zemljišta, dok je isto tako značajan udio i onih koji raspolažu sa između 2-5 ha (28%). Struktura zemljišta sa kojim anketirani poljoprivrednici raspolažu prikazana je u Tabeli 23. 32% ispitanika raspolaže sa zemljištem koje je uzelo pod zakup. Najveći broj korisnika uzeli su 10 ha ili više zemljišta pod zakup, dok veoma mali broj korisnika uzima pod zakup manje od 2 ha zemljišta. Sa stanovišta IPARD-a, da bi korisnici uvrstili zakupljeno zemljište u IPARD investiciju to zemljište mora biti zakupljeno, u zavisnosti od poljoprivrednog sektora, na period od minimum 6 do minimalno 20 godina. 14% ispitanika koristi tuđe zemljište bez naknade, uglavnom bez pisanih sporazuma između vlasnika i korisnika zemljišta. Gotovo polovina od njih koristi između 1-2 ha tuđeg zemljišta. Ovaj podatak je veoma značajan jer IPARD korisnici moraju imati potpuno uređenu dokumentaciju kada je u pitanju zemljište, i ne smiju vršiti nikakve investicije na zemljištu za koje nemaju pravno definisan status i dokumente. Ako se sagleda sveukupno zemljište na kojem anketirani poljoprivredni proizvođači obavljaju svoju djelatnost, gotovo 70% njih raspolaže sa više od 5ha, što je više od procijenjenog prosjeka u BiH od 3,6 ha po gazdinstvu.

Tabela 23. Struktura raspoloživog zemljišta anketiranih poljoprivrednih gazdinstava

Raspoloživost

zemljišta

% ispitanika -

sopstveno zemljište

% ispitanika –

zakupljeno

zemljište

% ispitanika –

tuđe zemljište, bez

naknade

% ispitanika

– sveukupno

zemljišta <1 ha 8% 3% 6% 7% 1-2 ha 6% 14% 43% 5% 2-5 ha 28% 28% 25% 19%

5-10 ha 41% 25% 6% 38%

10+ ha 17% 30% 20% 31%

Već je napomenuto da za IPARD program sva dokumentacija aplikanta vezana za zemljište mora da postoji i da bude uređena. To znači da prihvatljivi IPARD korisnici ne smiju imati neriješenih imovinsko-pravnih odnosa. Na direktno anketo pitanje o imovinko-pravnim odnosima 22% ispitanika je odgovorilo da ima još uvijek neriješene imovinsko-pravne odnose vezane za zemljište koje je kod prethodnog pitanja navedeno da je ličnom vlasništvu. Najveći problem sa neriješenim pitanjem zemljišta imaju ispitanici iz Republike Srpske (28%), zatim ispitanici iz Federacije Bosne i Hercegovine (18%) a tek 6% njih iz Distrikta Brčko. Na pitanje da li redovno (najmanje 1 u tri godine) vrše analizu svog poljoprivrednog zemljišta, tek 44% ispitanika je odgovorilo pozitivno. Sa stanovišta entiteta/distrikta, redovnu analizu zemljišta najviše vrše ispitanici iz Federacije Bosne i Hercegovine (63%) i Distrikta Brčko, a najmanje ispitanici iz Republike Srpske (22%). Redovno ispitivanje zemljište nije uslov od strane IPARD-a ali je veoma bitno za Izradu elaborata o uticaju na okoliš - dokument koji obavezno mora biti priložen uz IPARD aplikaciju. Sa prethodnim pasusom završava se opšti dio pitanja iz Upitnika koji se odnosio na podobnost ispitanika za IPARD podršku. Ako se isfiltriraju korisnici koji zadovoljavaju najbitnije opšte IPARD uslove, dolazi se do podatka da je od 365 ispitanika samo 15 njih ili 4% podobno za IPARD.

Analiza spremnosti poljoprivrednih proizvođača za IPARD – sektorski kriterijumi U nastavku analize rezultata ankete, pažnja će biti usmjerena na dio upitnika koji je ciljao zadovoljenje specifičnih sektorskih uslova IPARD podobnosti, u sljedećim sektorima: mljekarstvo, govedarstvo, svinjogojstvo, peradarstvo, proizvodnja jaja, voće i povrće te žitarice i uljarice. Bitno je napomenuti da se od 15 ispitanika koji zadovoljavaju opšte IPARD kriterijume 6 bavi sektorom voća i povrća, 6 sektorom mljekarstva, 2 sektorom govedarstva i 1 sektorom proizvodnje jaja.

Mljekarstvo Ukupan broj anketiranih poljoprivrednih proizvođača koji se bave proizvodnjom mlijeka je 124 ili 34% od ukupnog broja. Specifične uslove koje mljekari moraju zadovoljiti da bi bili podobni za IPARD su: da imaju maksimalno 2,4 uslovna grla po hektaru, da su im grla registrovana, da redovno vrše kontrolu mlijeka, te da imaju skladište za đubrivo, prije ili na kraju investicije. Prosječan broj uslovnih grla sa kojima raspolažu anketirani mljekari je 11,8. Od ukupnog broja anketiranih proizvođača mlijeka, 75% njih zadovoljava uslov da imaju maksimalno 2,4 uslovna grla po hektaru. 89% anketiranih proizvođača mlijeka je registrovale svoja grla. 85% njih redovno vrši kontrolu kvaliteta i ispravnosti mlijeka. 68% proizvođača mlijeka skladišti đubrivo. Najčešći tipovi skladišta za đubrivo kod anketiranih proizvođača mlijeka su:

Tabela 24. Tipovi skladišta za đubrivo kod anketiranih proizvođača mlijeka

Tip skladišta % proizvođača mlijeka koji

posjeduju skladišta Betonirane septičke jame 12% Betonirane lagune 11% Betonirani plato 17% Ograđeno odlagalište sa zemljanom podlogom

60%

Kada su u pitanju samo specifični sektorski kriterijumi, čak 38% mljekara ih zadovoljava. Od 6 proizvođača mlijeka koji su zadovoljavali opšte IPARD kriterijume, 4 proizvođača zadovoljavaju i specifične sektorske kriterijume za sektor mljekarstva. Dva proizvođača koja ne zadovoljavaju specifične sektorske uslove, ne ispunjavaju uslove koji se odnose na uslovna grla.

Govedarstvo Ukupan broj anketiranih poljoprivrednih proizvođača koji se bave govedarstvom je 56 ili 15% od ukupno anketiranih poljoprivrednih proizvođača. Prosječan broj goveda sa kojim raspolažu anketirani poljoprivredni proizvođači je 46. Specifične uslove koje poljoprivredni proizvođači iz ovog sektora moraju zadovoljiti da bi bili podobni za IPARD su: da imaju maksimalno 2,4 uslovna grla po hektaru, da su im grla registrovana, da klanje goveda vrše u klaonicama te da imaju skladište za đubrivo, prije ili na kraju investicije. Prosječan broj uslovnih grla sa kojim ispitanici iz ovog sektora raspolažu je 23,5. Od ukupnog broja anketiranih poljoprivrednika iz ovog sektora, 57% njih zadovoljava uslov da imaju maksimalno 2,4 uslovna grla po hektaru. 89% anketiranih ispitanika koji se bave govedarstvo su registrovali svoja grla. 80% njih klanje goveda vrši u klaonicama. 82% poljoprivrednika iz ovog sektora skladišti đubrivo. Najčešći tipovi skladišta za đubrivo kod anketiranih poljoprivrednika su:

Tabela 25. Tipovi skladišta za đubrivo kod anketiranih proizvođača koji se bave govedarstvom

Tip skladišta % uzgojivača goveda koji

posjeduju skladišta Betonirane septičke jame 37% Betonirane lagune 11% Betonirani plato 2% Ograđeno odlagalište sa zemljanom podlogom

50%

Kada su u pitanju samo specifični sektorski kriterijumi, 21% poljoprivrednika koji se bave govedarstvom ih zadovoljava. Od 2 proizvođača iz sektora govedarstva koji su zadovoljavali opšte IPARD kriterijume, samo jedan zadovoljava i specifične sektorske kriterijume dok drugi proizvođač nije podoban jer ne zadovoljava kriterijum vezan za uslovna grla.

Svinjogojstvo Ukupan broj anketiranih poljoprivrednih proizvođača koji se bave svinjogojstvom je 19 ili 5% od ukupno anketiranih poljoprivrednih proizvođača. Prosječan broj životinja sa kojim raspolažu anketirani poljoprivredni proizvođači je 62. Specifične uslove koje poljoprivredni proizvođači iz ovog sektora moraju zadovoljiti da bi bili podobni za IPARD su: da imaju maksimalno 2,4 uslovna grla po hektaru, da su im grla registrovana, da klanje svinje vrše u klaonicama te da imaju skladište za đubrivo, prije ili na kraju investicije. Prosječan broj uslovnih grla sa kojim ispitanici iz ovog sektora raspolažu je 8,3. Od ukupnog broja anketiranih poljoprivrednika iz ovog sektora, 63% njih zadovoljava uslov da imaju maksimalno 2,4 uslovna grla po hektaru. 63% anketiranih ispitanika koji se bave svinjogojstvom su registrovali svoja grla. 11% njih klanje vrši u klaonicama. 89% poljoprivrednika iz ovog sektora skladišti đubrivo. Najčešći tipovi skladišta za đubrivo kod anketiranih poljoprivrednika su:

Tabela 26. Tipovi skladišta za đubrivo kod anketiranih proizvođača koji se bave svinjogojstvom

Tip skladišta % uzgojivača svinja koji

posjeduju skladišta Betonirane septičke jame 24% Betonirane lagune 24% Betonirani plato 24% Ograđeno odlagalište sa zemljanom podlogom

28%

Kada su u pitanju samo specifični sektorski kriterijumi, samo jedan poljoprivrednik koji se bave svinjogojstvom ih zadovoljava, međutim, on ne zadovoljava opšte IPARD kriterijume.

Peradarstvo Ukupan broj anketiranih poljoprivrednih proizvođača koji se bave peradarstvom je 10 ili 3% od ukupno anketiranih poljoprivrednih proizvođača. Prosječan broj peradi sa kojim raspolažu anketirani poljoprivredni proizvođači je 4291. Specifične uslove koje poljoprivredni proizvođači iz ovog sektora moraju zadovoljiti da bi bili podobni za IPARD su: da imaju maksimalno 2,4 uslovna grla po hektaru te da imaju skladište za đubrivo, prije ili na kraju investicije. Prosječan broj uslovnih grla sa kojim ispitanici iz ovog sektora raspolažu je 11,5. Od ukupnog broja anketiranih poljoprivrednika iz ovog sektora, samo 3 zadovoljavaju uslov da imaju maksimalno 2,4 uslovna grla po hektaru. 5 peradara skladišti đubrivo. Najčešći tipovi skladišta za đubrivo kod anketiranih peradara su:

Tabela 27. Tipovi skladišta za đubrivo kod anketiranih proizvođača koji se bave peradarstvom

Tip skladišta Broj peradara koji

posjeduju skladišta Betonirane septičke jame - Betonirane lagune 1 Betonirani plato 3 Ograđeno odlagalište sa zemljanom podlogom

1

2 peradara zadovoljavaju specifične ali ne i opšte IPARD uslove koji su na snazi u Hrvatskoj, u sklopu Mjere 101.

Proizvodnja jaja Ukupan broj anketiranih poljoprivrednih proizvođača koji se bave proizvodnjom jaja je 16 ili 4% od ukupno anketiranih poljoprivrednih proizvođača. Prosječan broj koka nosilja sa kojim raspolažu anketirani poljoprivredni proizvođači je 600. Specifične uslove koje poljoprivredni proizvođači iz ovog sektora moraju zadovoljiti da bi bili podobni za IPARD su: da imaju maksimalno 2,4 uslovna grla po hektaru, te da imaju skladište za đubrivo, prije ili na kraju investicije. Prosječan broj uslovnih grla sa kojim ispitanici iz ovog sektora raspolažu je 2,4. Od ukupnog broja anketiranih poljoprivrednika iz ovog sektora, njih 7 zadovoljava uslov da imaju maksimalno 2,4 uslovna grla po hektaru. 10 proizvođača iz ovog sektora skladišti đubrivo. Najčešći tipovi skladišta za đubrivo kod anketiranih proizvođača su:

Tabela 28. Tipovi skladišta za đubrivo kod anketiranih proizvođača koji se bave proizvodnjom jaja

Tip skladišta Broj proizvođača koji

posjeduju skladišta Betonirane septičke jame 2 Betonirane lagune 1 Betonirani plato 2 Ograđeno odlagalište sa zemljanom podlogom

5

Kada su u pitanju samo specifični sektorski kriterijumi, 4 proizvođača jaja ih zadovoljavaju ali niti jedan od njih ne zadovoljava opšte IPARD kriterijume.

Voće i povrće Ukupan broj anketiranih poljoprivrednih proizvođača u ovom sektoru je 163 ili 45% od ukupno anketiranih poljoprivrednih proizvođača. Od toga se njih 134 bavi povrtarstvom, 102 sa voćarstvom, a 42 proizvodnjom grožđa. Prosječna površina zemljišta koja se koristi od strane ispitanika za potrebe voćarstva je 1,95 ha. Za potrebe povrtarstva prosječna površina je 2,6 ha, a za proizvodnju grožđa, prosjek zemljišta je 1,55 ha. Specifične uslove koje poljoprivredni proizvođači iz ovog sektora moraju zadovoljiti da bi bili podobni za IPARD su: voćari da imaju minimalno 2 ha pod voćem na početku ulaganja, a proizvođači povrća i grožđa 0,5 ha pod povrtarskim kulturama odnosno grožđem. Broj voćara koji zadovoljavaju specifični kriterijum je 63, međutim samo 2 proizvođača među njima zadovoljavaju i opšte kriterijume IPARD-a. Treba napomenuti da jedan od ova dva proizvođača, zadovoljava i sve kriterijume kada je u pitanju proizvodnja grožđa. Broj povrtara koji zadovoljavaju specifični kriterijum je 122, međutim, samo 4 od njih zadovoljavaju i opšte IPARD kriterijume. Sveukupno, 6 anketiranih poljoprivrednih proizvođača iz ovoga sektora zadovoljava i opšte i specifične kriterijume podobnosti za IPARD.

Žitarice i uljarice Ukupan broj anketiranih poljoprivrednih proizvođača u ovom sektoru je 38 ili 10% od ukupno anketiranih poljoprivrednih proizvođača. Od toga se svih 38 bavi proizvodnjom žitarica, a 5 od njih se uporedo bavi i sa proizvodnjom uljarica. Prosječna površina zemljišta se koristi za proizvodnju žitarica je 21 ha a uljarica 65 ha. Specifičan kriterijum za proizvođače žitarica i/ili uljarica je da na početku ulaganja imaju najmanje 20ha pod žitaricama i/ili uljaricama. Shodno ovom kriterijumu, 9 proizvođača iz ovog sektora ispunjava specifični sektorski kriterijum, međutim, niti jedan proizvođač od tih 9 ne zadovoljava opšte IPARD kriterijum te nije podobno za IPARD podršku. Nakon analize svih sektora, dolazi se do zaključka da od 15 anketiranih proizvođača koji zadovoljavaju opšte IPARD kriterijume, njih 11 zadovoljava i specifične sektorske kriterijume (3% od ukupnog uzorka) te je podobno za IPARD podršku. Podobnost na IPARD kriterijume ispitanika iz ovog istraživanja sumirana je u narednoj tabeli.

Tabela 29. Podobnost anketiranih poljoprivrednih proizvođača na IPARD podršku

Sektor Udovoljava opštim

kriterijumima Udovoljava specifičnim

kriterijumima

Udovoljava i opštim i

specifičnim

kriterijumima Mljekarstvo 6 47 4 Govedarstvo 2 12 1 Svinjogojstvo - 1 - Peradarstvo - 2 - Proizvodnja jaja 1 4 - Voće i povrće 6 122 6 Žitarice i uljarice - 9 -

Ukupno 15 197 11