Cmentarz jako zwierciadło społeczności lokalnej

Anna Stawowa

Dominik Pająk

Bibliografia:

Jacek Kolbuszewski, Wiersze z cmentarza, PTL, Wrocław 1985 Jacek Kolbuszewski, Cmentarz jako tekst kultury, w: Sztuka

cmentarna, red. Olgierd Czerner, Wrocław, 1995 Philippe Aries, Człowiek i śmierć, PIW, Warszawa, 1992 Philippe Aries, Rozważania o historii śmierci, Oficyna Naukowa,

Warszawa 2007 Borys Akunin, Historie cmentarne, Noir sur Blanc, Warszawa,

2006 Strony internetowe, m. in.: http://www.turystykakulturowa.org/?

id=num&nr=2&txt=2, odczytane dnia 06.05.2009, http://www.ikonosfera.umk.pl/index.php?id=75, odczyt. dnia

09.05.2009, http://www.cmentarze1wojny.freehost.pl/rola.html, odczyt. dnia

05.05.2009.

Założenia teoretyczne

Cmentarz, to bogaty w treści tekst kultury, pozwalający na lepsze zrozumienie zachodzących procesów cywilizacyjnych, nawarstwiania się epok i ich przeobrażeń w świadomości społecznej.

Jacek Kolbuszewski

Grób jest społeczną i emocjonalną przestrzenią stworzoną wokół zmarłego. Przestrzeń ta posiada swoją wymowę w postaci symboli. Grób jest symbolem pośmiertnego domu zmarłego, na który składa się szereg zewnętrznych znaków (formy grobu, grobowca, pomnika, epigrafika, oprawa roślinna, itp.). Cmentarz wobec tego jest swoistym tekstem kultury.

Jacek Kolbuszewski

Założenia teoretyczne cd.

Cmentarze są często symbolicznym przedstawieniem społeczeństwa w pomniejszeniu, zwłaszcza cmentarze miejskie czy parafialne.

Philippe Aries

Cmentarz jest efektem realizacji wyższego rzędu potrzeb kulturowych. Z tego względu cmentarze mają istotne znaczenie w zaspokajaniu przez odwiedzających (także turystów), potrzeb poznawczych związanych z poznawaniem kultury własnej lub innej społeczności. Walory poznawcze cmentarza to w rzeczywistości jego infrastruktura stanowiąca o charakterze wystroju cmentarza. Składa się na nią wiele elementów, które razem tworzą architektoniczną tożsamość nekropolii. W zasadzie cmentarz, niezależnie od religii i kręgu kulturowego, ma najczęściej podobne elementy swej infrastruktury.

Problem badawczy

Rekonstrukcja obrazu społeczności

lokalnej na podstawie analizy

cmentarza

Przykładowe pytania badawcze

Jakie wartości są podtrzymywane? Jak kształtuje się stratyfikacja

społeczna? Jakie pełni funkcje kulturowe? Czy spełnia funkcję nośnika pamięci

zbiorowej? Jak jest rola religii? Co stanowi element zmiany, a co

świadczy o ciągłości?

Wartości podtrzymywane przez społeczność lokalną

Rola wartości rodzinnych Człowiek jako indywiduum -

personalizacja zmarłych Odzwierciedlenie więzów społecznych

Wartości podtrzymywane przez społeczność lokalną cd.

Swoistym materiałem są tablice epitafijne bądź inskrypcje. Są one nieocenione wręcz w socjohistorycznej analizie epok, środowisk i społeczeństw. Dostarczają informacji o preferencjach wartości, prestiżu, zasług, osiągnięć, o piastowanych stanowiskach. Współtworzą bowiem tekst kultury, jakim jest cmentarz - wielowątkowy i wieloznaczeniowy - w zależności od epoki a także środowiska.

Jacek Kolbuszewski

Wartości rodzinne

Wartości - personalizacja

Wartości - personalizacja

Wartości – więzi społeczne

Odczytanie stratyfikacji społeczności lokalnej

Biednych niejednokrotnie chowano we wspólnych mogiłach. Im bogatszy zmarły - tym bliżej kościoła bywał pochowany; ci którzy byli hojnymi benefaktorami, dostępowali zaszczytu pochowania w prestiżowym miejscu cmentarza, tuż przed głównym wejściem do kościoła. Tam pogrzebani, doznawali szczególnej ekspiacji, ponieważ ich doczesne szczątki deptane były symbolicznie przez tysiące stóp wiernych. Należy też wspomnieć o pochowanych w samym kościele czy kaplicy, a także o ossuariach, w których składano kości bądź to z kościelnych krypt, bądź to znajdowanych podczas wykopywania nowych miejsc pochówku.

Odczytanie stratyfikacji społeczności lokalnej cd.

Funkcje kulturowe - usytuowanie cmentarza wobec miejscowości

Od średniowiecza grzebano zmarłych na terenach przykościelnych, wierząc w sprzyjające oddziaływanie poświęconej ziemi (…) Doprowadziło to ostatecznie do sytuacji, kiedy w XVIII w. cmentarze z przyczyn higienicznych, podnoszonych przez francuski ruch oświeceniowy, zostały przeniesione poza miasta, a przykościelne cmentarzyki w obrębie ówczesnych metropolii likwidowano. Pod koniec XIX w. cmentarze trafiły więc na margines życia miejskiego i pozostają tam do dziś. Tak jak choćby nowe cmentarze powstające obecnie na peryferiach wielkich miast; nikt nie bierze obecnie pod uwagę lokacji nowej nekropolii w centrach aglomeracji.

Jakub Myszkorowski

Funkcje kulturowe - usytuowanie cmentarza względem miejscowości

Funkcje kulturowe – miejsce odwiedzin

Funkcje kulturowe – elementy estetyczne

Cmentarz jako nośnik pamięci zbiorowej społeczności lokalnej

Cmentarz jako nośnik pamięci zbiorowej społeczności lokalnej

Charakterystyka przynależności religijnej

Możemy odczytać: Przynależność religijną Subkultury religijne w obrębie

społeczności lokalnej lub jej egalitaryzm Rangę religii w społeczności lokalnej

Charakterystyka przynależności religijnej

Ciągłość i zmiana

Ciągłość i zmiana

Ciągłość i zmiana

Metodologia

Fotografia narzędziem dokumentacji, Wywiady pogłębione z osobami

kluczowymi dla analizy cmentarza: Grabarz lub osoba opiekująca się

cmentarzem, Ksiądz, Starsza osoba, mająca dużą wiedzę o

społeczności,

Założenia względem cmentarza

na tyle stary, aby pokazywał przekrój czasowy,

na tyle duży, aby odzwierciedlał różnorodność, ale na tyle mały, aby można było przeprowadzić wyczerpujące badania,

usytuowany w małej miejscowości, jedyny, związany z daną społecznością lokalną,

społeczność lokalna musi posiadać udokumentowaną historię.

Dziękujemy!