Ćwiczenia Zapobiegajace Bólom Krzyża [Artur Dziak, Wojciech Kuś]

Arur Dziok o Woiciech Ku

?..uwrczentogimnosltczne

t'zopoolegolqceI tloolomkrzya

1r,

a-

Inriylul Wydowniczy CRZZWorgzowo

Projekt ol|odli i strony tYtuowejlocek Neugebouel

||utrociezbigniew Klotuk

Redoktorheneusz opiski

Redoktor technicznYlonino Roszkowsko

Korekto.Mo|to cichosko

(c) coevntonr BY INSTYTUT wYDAwNlczvciNTRNE] RADY zw|zKw zAwoDowYcH'

WARSZAWA 1977

NSTYIUI WYDAWNICZY CRZZ . WARSZAWA 1977Wvd, !, Noktdd 5ar51 T 25A eg, Ark wvd 3'3, otk' '!tu' 3'33lAl --odd".;,;;.;*:;e;;i"- l.ii'plt ,' F"api'""" d dluk! w li'|opod,ir |n7 |'- Dlu, ?okoc,ono w !fudni! |977 r' Popie| d|uk. 'o|' l. v 70 9'-.-. i i,"a. w"tlltnxlll. zd' 59l|7. F.22. cono zt 12.-

o|!|otio tn'r,|u|u wydoqnicrego cRzz

PUBI|KACJA PowsTAtA PRZY wsPtPMcYIOWARZYSTWA KRZEWIENIA KUTTURY FIZYCZNEJ Przedmowo

B|e krzyo stonowiq prowdziwq p|og spolecznq dzi-siejszych czosw. Dotknici nimi zgloszoiq si do leko.'zy

prowie wszystkich specjolnoci. Sytuocj pogorszofokt, e cierpiqcymi sq w o|brzymiej wikszoci Iudziemodzi, w pe|ni si i wydolnoci fizycznej. Zniechcenidlugotrwo|ymi doIegliwociomi i brokiem poprowy potosowonym |eczeniu nierzodko chwytojq si zupenieirrocjono|nych sposobw |eczenio z nodziejq uwo|nieniosi od przykrych doleg|iwoci.

Niebywoy rozwj fizyczny modziey i okce|erocjowzrostu z jednej strony, zo z drugiej coroz czstsze wo.dy postowy oroz rnie zoorrvonsowone b|e krzyo (cho.loby ido|egIiwoci przed wiekomi prowie nieznonej) mu.szq nosuwo pewne refleksje.

Ludmi z,'si|nym krzyem,' przepeniono jest colo no.szo Iiteroturo pikno, o szczeg|nie powieci historyczneSienkiewiczo czy Kossok. T9o to Iiteroturo i t9ich wkrzyu przedstowioo bohoterw. PotrofiIi omo podko.wy, ukrco bykowi kork itp'

Inoczej dzisioj. CiepIornione nieomoI worunki ycio,bezruch iwye|iminowonie z zoj prowie Wszystkich proclizycznych doprowodzojq do tego, e nowet niewielkiewysilki' u osb zupenie zdrowych, powodujq po pew-nym czosie powstonie b|w krgoslupo. nojczciej tzw.',b|w

krzyo,,'Skorb postwo w Po|sce wypoco pl mi|iordo zlotych

no renty i zosiki d|o chorych z tym zespolem b|owym'Wedlug przeprowodzonych wylicze poIepszenie profi.

l

|oki b|w krzyo moe zooszczdzi spoleczestwu250 mi|ionw zotych w zokresie rent oroz 2-3 mi|iordyzloch w zokresie wydotkw no zosiki chorobowe, |e-czonie iWyrwnonie strot zwiqzonych z obsencjq w pro-cy chorych z zespoorni biowyrni krgosupo.

At|os dwigojqcy g|ob ziemski przed siedzibq Po|skichToworzystw Lekorskich w Alejoch Ujozdowskich w Wor-szowie jokby no ironi przypomino o tym problemie, szy.dzi z uomnoci przechodniw. o toke przypomino o ko.niocznoci dzioonio - nie tylko Iekorzom, wocicielomtej rreby.

Wbrew rozpowszechn ionym pog|qdom b|e krzyo, jok.ko|wick stonowiq niewqtpliWie tzw.,,chorob cywi||zoc|i,,.sq u|eczcine, o co wicej mono skutecznie im zopobie.9o.

Ksiqkc, tumoczqc z jednej stiony mechonizm pow.stotYonio choroby, jednoczenie uczy sposobw zopo.bicgonio doleg|iwociom wociwym trybem ycio i pro.stymi wiczeniomi. wskozonymi przez lekorzo.

Wsp(iedy w Londynie, w.1954 roku, w czosie doroczncgo

zebronio Krlewskiego Toworzystwo o.top.dy".n.oo J]o|o pytonie, co zrobi, by liczbo chorych z b|omiltrryro(okolo 300/6 wszystkich chorych ortopedycznych) ulcolozmnieiszeniu' odpowied brzmioo: - Ni" 'o'i i.Ji.ipropozycji.Niewie|e istnieje prob|emw medycznych, wokl h.rych ponowoloby tyle zomieszonio, niedomwie i fo|-szywych pog|qdw' co w dziedzinie ostf'ch b|; k;;,

Tojc..y{ w ponod 9d/6 przypodkw swe dlo; "'.|.*ozen|ch |dwiowych torcz m idzykrgowych. Przyczynqtego jest niewqtp|iwie fokt, e zorwno ',v podl'"'iiki"hortopedii, jok i neuro|ogii' sprowom tym powico siz regu|y moo uwogi i wszelkie opisy, tyczqce

"i.zgl6|ino etio|ogii, potogenezy tych b|w, jok i ich |eczenio,o co wonieisze zopobiegonio, troktowone sq morgine.sowo |ub w og|e pomiione.

.B|e.krzyo stonowiq tok znomiennq d|o noszych czo.sw do|egliwo, e nosuwo st pytonie, d|oczego wlo.nie ten odcinek norzqdu ruchu okozo si ar" po]i.".snego. czowieto

.miejscem o zmniejszonei odpornoci.^|edy

w od|egym okresie o|igoceskim czowiek przy-!rol.

s.too.n io.wo wyprostnq postow ciolo' zmienily si coi.xox/icie lunkcje stotyczne i dynomiczne krego.upo.. rtoces. ten powtorzo si w rozwoju osobniczym czo.wrexo od momentu norodzin do chwili przybronio onezdzieco. postowy pionowej' Klgosup ;";;;;i.*;;

r3ztolt |itery ',C'' z wypuklociq zwrconq ku lowi, nie

I

I

I

I

':l

mo chorokterystycznych dlo osobniko dojrzolego krzy-wizn - wygicio ku przodowi w odcinku szyjnym i ld-wiowym (|ordozo) i ku tyowi w odcinku piersiowym i krzy.owym (kifozo).

Poniewo w toku ewo|ucji no p'zestrzeni wiekw kr.gosup zostol noIeycie przygotowony do penienio swychfunkcji w momencie przybronio przez cztowieko postowywyprostnej, przeto niewydo|noci funkcjono|nej krosu.po w czosoch obecnych no|ey upotrywo glwnie w nie.korzystnych worunkoch jego rozwoju osobniczego, jokiestworzo wsplczesno cywilizocjo.

Worunki ycio i procy wspczesnego czlowieko, zmniej-szenie ruchu i zwiqzony z tym niedorozwi lub przed-wczsne zwiotczenie mini, otylo, nieznojomo pod-stowowych prow biornechoniki ciolo etc., nieprowidlowytryb ycio oroz niewlociwe wykonywonie wicze i procafizycznej - oto przyczyny przedwczesnego ,,zuywonio.'torcz midzykrgowych i zwiqzonych z tym b|w.

Co wicej - w spoleczestwie pokutu|e wie|e folszy-wych wyobroe no temot prowidlowej postowy cioo.Nojbordziej e|egonckie i modne sy|wetki ciolo, wedugponujqcych obecnie kononw mody' mojq niestety osobyz bordzo poskimi fiz|o|o9icznymi krzywiznomi krgoslu-po. Konony rzekomo prowidowych postow cioo sq wsprzecznoci z zosodomi zdrowio u osb wchodzqcychw trzeciq i czroq dekod ycio. Od |ot uznowono jokowzorcowo postowo ',A'', wg typw postow oprocowonychprzez Browno no Uniwersytecie w Horwordzie. lonsujep|oskie plecy ipo|odki. Przedstowio osobnikw pozbo-wionych fizjologicznych wygi krgosupo z wyronie zo-

Ryc. 1 Ksztoltowonie si krzywizn krgosrrpo w Yciu p|odowYm'p.ilit.l"iii p.i"6i.so -.topt.i w io|enoci od polYcj| ciooprzyjmowonej prtel nlemow| (o-o,

6

Ryc. 2 Zo prowid|ovre f punktu widzenio fizio|ogii klgosho|.diwiowe3o uzno ono jedynie syl'velli b ic wg' kbiyfilocjIbowo rd z k;ej

tortq |ordozq |dwiowq. Z coq od powiedzio Inociq mu.rimy podkreli, e dIo osb w storszych przedziolochwieku zo poprowne sy|wetki mono uzno ty|ko postowy,,1" i ,,c".

To, e prowidowo wyksztocono i utrzymono lordozoItdwiowo zobezpieczo czowieko przed przedwczesnym,,zuyciem', torcz midzykr9owych i b|em krzy:o, niltyllo nie znojduje og|ne9o zrozumienio, oIe toke nic.r|ychonie powo|i dociero do tych krgw zowodowych,hre odpowiodojq zo sprownoc spoeczestwo.

Foczynojqc od zoj wychowonio {izycznego w szkolc,m|odomu czlowiekowi, nie mojqcemu pojcio o Prowi-

t

dowej postowie cioo io tym, co mu wo|no, o czego niewo|no, stosuje si solidnq porcj wicze, skutecznie Ii.kwidujqcych Iordoz |dwiowq. sproWo, niestety, niekoczy si no zobiegoch czynionych w szko|e,gdy wi-czenio, usposobiojqce do b|w krzyo, prze|odujq mlo.dego czlowieko w wojsku i no ucze|ni, w romoch zojtvf' Co wicej, ju dojrzoemu czowiekowi Proponuje sito somo w romoch poronnych gimnostyk przez rodio,cieek zdrowio, sportokiod zokodowych itp' zobie9w,zo|econych w imi utrzymonio czy przywrcenio zdrowioi sprownoci fizyczne| Aby no tym si nie koczyo, no.wet jeli czlowiek trofi do szpitolo, serwuje mu si r.norodne podgwki, ktre - jokko|wiek uotwioiq czyto.nie w pozycji Ieqcej - niestety, skutecznie likwidujq |or.doz no rzecz szkod|iwej kifozy |dwiowe.j.

wiczeniomi powodujqcymi kotostrofoIne nostpstwosq wsze|kie skony do przodu _ tzw. dotykonie koniuszko.mi po|cw lqk podlogi. nieprowidowo wykonywone sio.we wiczenio mini brzucho, po|egojqce no przybiero.niu pozycji siedzqcej z |eenio no p|ecoch. rnorodne,,wohodlo.,, po|egojqce no skonoch do przodu z uloo.nym no plecoch portnerem itp., itp.

wiczenio te zowsze powodujq szkodIiwe rozciqgoniewizodlo podunego krgosupo, o tym somym uszko-dzojq poqczenio midzykrgowe. NoturoInie szkodIiwenostpstwo tych i innych wicze nie ujowniojq si no-tychmiost, o w przypodkoch dzieci i modziey dojq o so.bie zno dopiero po |otoch. U osb dorosych wiczeniote mogq szybko spowodowo pojowienie si dolegIiwocib|owvch'

Noszo wiedzo o bIoch krzyo no przcstrzeni lot u|e.goto stopniowemu ukierunkowoniu. .lokkoIwiek ju sto-sunkowo downo zwrconc uWoC'q |]o islnicllie swoistychpoqcze pomiqdzy trfonon]i krgw, to nie prlypuszczo.no, e wonie one odgrywojq istotnq ro| W powstowo-niu wikszoci ostrych zespow b|owych kr9osupo|dwiowego.

Leczenie chorych, cierpiqcych no b|e krzyo, stoosi mo|iwe dopiero w drugiej poowie wieku XlX, wzwiqzku z postpomi chirurgii i nowymi odkryciomi me.o ycyny.

Dopiero w poczqtkoch noszego wieku stwierdzono zcoq pewnociq, e gwnq przyczynq ostrych i noWroco-jqcych bIw krzya oroz zespou tzw. rwy kulszowej s

Ryc. 3 Klq9 |dwiowy widziony od 9ry (o), (b) umiejscowienietorczy midzykrgowej wroz z jqdrem miodytyrn

romionqmi dwigni dlo mini krgosupo (zWikszeniemomentu siy).

Odcinek |dwiowy krgosupo skodo si z piciukrgw o mosywnych trzonoch. Krgosup stonowi cen-troInq czq skodowq coego norzqdu ruchu. Aby spro.sto zodoniom, musi jednoczenie by wytrzymoy ielo.styczny oroz ruchomy w wieIu ploszczyznoch. W gwnejmierze e|ostyczno zopewniojq krgosupowi torcze mi-dzykrgowe' Sq to twory leqce pomidzy trzonomi kr-gw no coei dugoci krgosupo.

Torcze midzykrgowe

Mojq one potrjnq funkc.j: lqczq poszczeglne trzo.ny krgowe, lvchodzq w skod stoww m idzytrzonowychoroz przenoszq obciqenio - cior cioo. Dziki swoistej

12

budowie (wysokie w szyjnym i ldwiowym odcinku kr.gosupo, 9dzie mo on nojwikszq ruchomc) umo|i-wiojq okre|onq dynomik krgosupo, o toke okre|ojqjego ksztot. Przocowygicie szyjne ildwiowe zwiqzone.iest m'in. z tym, e torcze sq wysze z przodu. Torczemidzyrgowe mojq rednic nieco wikszq od somychtrzonw, przez co i nieznocznie wychodzq pozo ich obrys,dziki czemu krgosup przybiero ksztot bombuso. Du.go Wszystkich torcz midzykrgowych wynosi okoo 1/4dugoci krgosupo '

Torczo midzykr9owo u osobniko dorosego skodosi z tlzeoh elementw: pytek chrzstnych pokrywojqcychod gry idou, piercienio .,vknistego ijqdro miody-ste9o.

W odcinku |dwiowym piercie wknisty skodo siz 10-12 pytek siInie przymocowonych do trzonw krgo-wych. 5q one grube vr czcioch bocznych, zo cienkiei posmowote od przodu i od tyu.

Wkno worstw pooonych Wewntrznie wnikojq w jq.dro miodysie i lqczq si z jego m idzykomrkowym'usztowoniem,

przez co nie stwierdzo si wyronej r-nicy midzy piercieniem i jqdrem.

Piercie spenio ro| homulco bezpieczestwo w przy.podku zomioru wykononio ruchu o nodmiernej omplitu-dzie. E|ostyczno piercienio stonowi toke o wociwympooeniu i ksztocie jqdro miodystego' Piercie wk-nisty jest nojwoniejszym e!ementem stobiIizujqcym kr-gos{up.

Jqdro miodyste zojmu.je okoo 50-00 objtocikrqko w v'rymiorze poprzecznym i pooone ,jest osyme.

1?

Ryc' 4 Siy nociskU podojo no jqdro rniodyste' o nostpnie sqrwnomiernie rozkodone no coly pielcieli Wknisty i pytki koco.V/e trzonW krgW

tryc7nie - bIiej ty|nego occinko trzcnu krgu. Mo orrokonsystencj p9olo retowotq, jest bioe, byszczqce iprzewiecojqce'

W mior upyrvu lot doc|lodzi c,l.'' coroz wiksl' ego zo.torcio r!nic miczy jqdrem o piercicniem rvknisiymwskutek przek

tleningu postowy przyczyni si wydotnie do zmnieJszenioIiczby uszkodze torcz m idzykrgowych, o tym somymbdzie suyo profi|oktyce zespolw b|owych krgo-siupo,

nerwy odchodzqce od rdzenio (w postoci tzw. ,,ogonokoskiego'')'

Korzenie nerwowe po cpuszczeniu opony biegnq nopewnej przestrzeni w kono|e krgowym, zonim opuszczq9o przez otwory midzykrgowe. Korzenie biegnq ku do.owi nieco bocznie. krzyujqc si z 1/3 bocznq ty|nej po.wierzchni torczy midzykrgowej Powyej krgu, noprze.ciwko ktrego si pojowily.

Biomechoniko krgosupo |dwiowego

Krgos,up |dwiowy poddowony jest no przestrzeni y-cio rnym nociskom iobciqeniom, dziotojqcym w r.nych poszczyznoch. Wbrew powszechnym wyobroeniomposzczeg|ne jego skodowe rnie reogujq no dzioo-jqce siy' Itok krgi nie doznojq odnych uszkodze podwpywem si nie przekroczojqcych progu ich wytrzymo-oci, o co wicej, u|egojq przerostowi iwzmocnieniu. Tosomo dzieje si z wizodlomi.

Z punktu widzenio mechoniki istotne znoczenie no wy-trzymoo krgosupo mo nocisk osiowy. Wytrzymoot wyznoczojq wielko i ksztot krgw oroz uktod krzy-wizn. W przekroju poziomym krgosup przypomino |iterT, o wic ukod znony w technice ze swej wytrzymooci.W przypodku usunicio jednego z prostopodIe poqczo.nych eIementw - wyrostkw ko|czystych - wytrzymookrqgosupo uIego szeciokrotnemu zmniejszeniu. Zwik-szenie wytrzymooci krgosupo no nocisk osiowy zopew-niqjq te krzyv.lizny strzokovre, co potwierdzo znono w

Kono krgowy i jego zowortoZazwyczoj kono krgowy mo ksztot trjkqtny, oIe

sto te przybiero ksztclt owoIny, okrqgy Iub Iicioczyny. Od tylu konol jest zobezpieczony wizodemtym i ukomi krgw.

W konole krgowym odcinko |dwiowego znojdujqsi opony i ich zoworto: pyn mzgowo.rdzen iowy oroz

") \,

Ryc. 5 Rne ksztotytrjkqtnY, c - owo|ny

16

" \/c/ I I

konolu kregowego o - |jciq koniczyny, b -

koni-l-

2 wi..Iio ]in]i.!tYl /nc 17

Ryc. wygicie u przodowi krgosupo |dwiowego pozostojeg|wnie w zwiqzku z ksfto|tem lorcz miedzykrgowych, ktre Wplzedniej czci sq wYsze (o); b - pruekrj k|9osupo !kozujqcykono krgowy

technice wytrzymoo be|ki esowotej' W porwnoniu zbe|kq prostq Wytrzymoo jej zwikszo si siedemnosto.krotnie.

Moksymolno wytlzymolo krgosupo (sio nono)czowieko dorosego wynosi okoo 35o k9. Jest ono rnod|o poszczeg|nych odcinkw krgosupo' Itok no po.ziomie szyjnym wynosi okoo 1'l3 kg, piersiowym - okoo21o kg, zo w |dwiowym - okoo 400 kg.

W worunkoch normo|nych (bez dzioonio dodotkowychobciqe) wytrzymoo to,iest zt.]oczn!e niszo od moksy.

|

*W;m

Ryc. 7 Luki krgw wloz r Wyrostkomi poprzecfnymi ; o|czystymitworzq be|, ktlo w przekroju pionowym przypomino

'nony u e.choniki uklod T (wq Tylmono)

mo|nej i',wynosi, w odcinku s:yjnym - okoo 50 kg, pier-siowym - okoo 75 k9, zo ldwiowym - okoo 125 kg.

Torcze midzykrgowe podIegojq Wszelkim siom wy.wielonym no krgosup - typu ciskonio krgw, ichprzesuwonio itp' stoy nocisk no torcze midzykr9owewywiero te nopicie miniowe. Nopicie prostowniko9rzbietu dodotkowo cisko torcze mid:ykr9owe; nieustpuje ono cokowicie nowet podczos snu. W pozycjistojqcej isiedzqcej cioo torcze midzykrgowe dwigojqcior glowy, tulowio i koczyn grnych, powikszonyprzez podnoszone ciory.

No krgi |dwiowe iich torcze midzykrgoll.e noj-wiksze nociski dzioojq w Pozycji siedzqcej. Itok u czo-wieko o wodze 70 kg w po:ycji siedzqcej no trzeci krqg|dwiowy dziolo sio 142 kg, w pozycji stojqcej _ 99 kg,zo w pozycji |eqcej - 20 k9.

Siy nocisku, dziolo|qce no krgosup ldwiowy, zno.cznie si zwikszojq piry uyciu mechonizmu dwigni noskutek uy''onio rqk, gdy wroz z tucwiem tworzq one

2' r^

:j slT

#ta*6

.{r-- .--

t4 -;,-gr^l_Yf

. Ryc' B Bcz ulzg|du no postowc c;oo odoniem toicf midzy-krtsgowyc|| jesI rwnowocnie iprzenoszenie d'io|oJqcych w os'i du'giej k rccosupo sil inocjskw

dlugie romi dwigni' Ciclr podnoszonego przedmiotuzostoje zrWnowootry skurczem minio pr'ostownikogrzbietu, dzioojqcego no bordzo krtkim romieniu dwig-ni (stosunek 15 : 1). W przypodku podnoszenio cioruo wod:e 45 kg musi by on zrwnowoony skurczem mi.ni grzbietu o wortoci 75 kg. No torcze midzykrgowedzioo wwczos sio ponod 3/4 tcny. W przypodku pod.noszenio cioru o wocjze 90 kg no ldwiowe torczemidzykrgowe dzioo nocisk jedne.j tony'

Krgosup mono rozpotrywo joko wie|oczonowq e|o.stycznq koIumn, w5pieronq przez minie przykrgosu-powe' oroz przyczepione cio niej dwie komory - jombrzusznq i kIotk piersiowci. Z chwilq wzrostu cinienio

2A 21

Ryc. 9'cinienic ponujqce wewnqt'z klotki piersiowej i jomy brzu.sznej stobiIizuje kr9oslup oroz fmnicjszo nopicio illociski, podo'jqcc no przy wysikoch fizycznyc|r

w jomie brzusznej i klotce piersiowej dochodzi do pod-porcio istobiIizocji kr9oslu po.

W cfosie wysiku fizycznego cinienie wewnqtrz k|otkipiersiowej jest nisze od cinienio w jomie brzusznej' Wprzypodku przedluojqcego si wysitku poziom jego u|egowohoniom z rocji koniecznoci zoczerpnicio powietrzo'notomiost cinienie brzuszne moe by utrzymywone notym somym poziomie przez dugi czos.

Skurcze mini midzykostnych oroz miqni obrczyborkowej. usztyWniojqce klotk piersiowq' umo.Iiwioiqprzeicie przef nie czci nociskw dzioojqcych no kr.goslup piersiowy. Wskutek tego noci:ki dzio

dobny sposb odciqo ldwiowy odcinek krgos|upo jo.mo brzuszno, ktro usztywnio si w wyniku skurczw prze.pony i mini cicn brzucho' Mechonizm ten jest w sto.nie zmniejszy nJciski podojqce no |dwiowe torczemidzykrgowe o okolo 300/9. ochronne dzioonie tocznibrzusznej w stosunku do czci |dwiowej krgoslupomono wytumoczy no zosodzie dwigni dlvuromiennej'ktrej punktem podporcio jest jqdro miodyste torczymidzykrgowej. Minie prostowniko grzbietu' przycze-piojqce si do wyrostkw krgowych, zowiodujq krtkimromieniem dwigni. Minie ciony brzusznej (chodzi tuprzede wszystkim o misie prosty brzucho) stonowiqdugie romi dwigni' W ten spos5 stosunkowo niskienopicie mini brzucho moe by rwnowoone o|brzy-miq siq, rozwiionq przez prostowniki grzbietu. Dziki teistobiIizocji nocisk no |dvliowe torcze midzykr9owe,si9ojqcy do 400 k9, nie powoduje uszkodzenio poq.cze m idzykrgowych '

Je|i nqcisk no kr9osup przekroczy wortoci krytycz-ne lub nie jest v/ystorczojqco kompensowony, ulegojqzniszczeniu nojpierw pytki groniczne, o nostpnie trzonykrgtv oroz pozostoe skodowe torcz midzykrgowych.

Stow midzytrzonowy utworzony jest przez torcz mi.dzykrgowq orqz trzony sqsiednich krgrv. Wychy|eniotrzonw krgw sq v/prost proporcjono|ne do wysokocitorczy. Wysoko torczy jest zmienno i decyduje o niejjqdro gc|oretowote, no ktre z ko|ei wpywo stopie zo.wortoci wody. W okresie Wzrostu zoworto wody jestcJuo, do iej fmniejszenio dochodzi ju po 25 roku ycio,w wyniku czego u|ego obnieniu wysoko torcz. Po.

22

dobnie rvroz z wiekiem zmniejszo si stopie ro:ciqgliwo-ci torczy midzykr9owej.

W szyjnym odcinku krgosupo torcze midzyklgowesq wysokie, o poszczeg|ne krgi mojq znoczne wychy|e-nio wzg|dem siebie' Zopewnio to odcinkowi szyjnemuduq ruchomo zorwno w poszczynie strzokowe.i (ru-chy zginonio i prostowonio), czoovrc'j (ruchy no bok)' joki poziomej (rLrchy obrotowe).

W odcinku ldwiowym kr9osupo stosunek wysoko.ci krqkw midzykrgowych do rednicy trzonu umo.Iiwio stosunkowo duy zokres ruchw. Z uwogi no usto-wienie pov/ierzchni stovrowych nojwikszy zokres mo.jqruchy zginonio iprostowonio, omp|itudo ruchw obroto-wych i ruchw no boki jest niewieIko.

o i|e kierunek ruchw zo|ey od uksztotowonio po.wierzchni stowowych, to zokres ich ogroniczojq toreb-ki stowowe i ukod wizodowy, z nodrzdnq kontro|qmini. Zokre: ruchomoci krgosupo zrnienio si noprzestr.eni ycio' przy czym zmienno to jest indywidu-oIno. Nojwikszy zokres ruchu mojq odcinki przodowy.giqte krgosupo (szyjny i |dwiowy)'

Jok ju wspomniono, krgosup |dwiowy mo zodzi-wiojqcy zokres ruchomoci, jok no tokq mosywnq struk-tur, co jest bezporednio zwiqzone z wysokociq krq.kw m idzykrgowych. Odpowiednio wytrzymoo, nie.ciliwo istobi|no jqdro miodystego powodu.je. eruchy krgw zochodzq dookoo ci|e okre|onego sto.ego punktu podporcio '

Przyczyny uszkodze'lorczmidzykr9owyclr

Nojczciej uszkodzeniu uIe9ojq krqki midzykr9o.we w do|nej okolicy szyjnej i |dwiowe.i, czyli tom, gdzieznojdujq si wtrne krzywizny kr9osupo, stonowiqcenostpst!vo przyjcio Wyprostnej postowy cioo. Zwik-szono ruchomo krgw w tych odcinkoch noroo tor-cze midzykrgowe no dzioonie wikszych noprei nociskw ni 9dzie indziej'

Wszystko wskozuje no to' e zwyrodnienie jqder mio-dystych torcz midzykrgowych krgosupo |dwio.wego noley do grupy schorze, ktre stonowiq cen,jokq ptoci wspczesny czowiek zo przyjcie lv procesieewo|ucji wyprostnej posto'wy cioo. Jokkolwiek u chorychz b|omi krzyo nierzodko stwierdzo si w wyvriodzie .|o-ki przebyty uroz, to uszkodzenie torczy nojczciej po-przedzojq rnie nosiIone ob'iowy zWiostunowe.

Chocio bodonio dowiodczoIne wykozujq vie|ko od-porno zdrowych torcz m idzykrgorr,ych no obciqenie,to jednoke wszystkie przechodzqce bez wyronego e{ek-tu poto|ogiczne nociski no torcze zdrowe doj sumujq-ce si szkodIiwe nostpstwo w przypodku torcz chorych.

Mimo e zozwyczoj uszkodzenie torczy midzykrgowejstonowi typowe nostpst\,vo zuywonio si tkonek, toprowdopodobnie niebogo{e|nq rol odgrywo tutoj wro-dzono predyspozycio orgonizmu. Poniewo odcinek |d-wiowy krgosupo stonowi jedno z no'ibordziej przeciq-onych miejsc colego koco, jest oczywiste, e kode

24

osobienie noturoInej wytrzymooci tkonek no obciqe.nie szybko doje tu zno o sobie.

Wrodzono indywiduoIno wytrzymoo torczy midzy-krgowei no rnorodne obciqenio, no ktre wysto.wioy 'iest krgosup |dwiowy no przestrzeni ycio, de-cyduje o przedwczesnym wystqpieniu - bqd niewystq.pieniu - zmion zwyrodnieniowych i nostpowym uszko.dzeniu torczy midzykrgowej. Roz zopoczcltkowonezmiony tok osobiojq torcz midzykrgowq, e nowetniewieIkie obciqenio doprowodzojq do jej szybkie9ouszkodzenio i wystqpienio doleg|iwoci blowych.

Nos|pswo uszkodzenio |orczymidzykrgowei.ble krzyo

Nojpowoniejszym nostpstwem uszkodzenio torczymidzykrgowei iest tyowypchnicie jqdro miodyste-go w kierunku konolu krgowego. W plzypodkoch, wktrych dochodzi do roz|eglego uszkodzenio ty|nej cz.ci piercienio wknistego ido mosywnego przemiesz-

","nio lqd.o miodystego, wytworzono przepuk|ino jest

tok duio, e moe ucisnq opon twordq oroz wknonerwowe. W krocowych przypodkoch moe nowet doido colkowitego Iub czciowego poroenio koczyn do|-nych oroz innych obioww neuro|o9icznych. W plzypod-koch mniej zoowonsowonych dochodzi do zrostw wiq.qcych korzenie nerwowe z przepuk|inq' nowet wwczos.kiedy je| zoworto uIe9nie zwopnieniu i zmniejszeniudo ioi'io'* nieszkodIiwych' Z chwiIq utroty czci

Ryc. 10. Uszkodzenie pielcienio wknislego .,v miciscl| |vpowYm'umoz||w|ojqce nos|po^/6 tyotr.yPchnicie jego ro.vortoci w kielun.xu xono|u xrgo1'vego' No lorie dosz|o jedynle do nopiccio iwv.orUs'enIo wizod|o .podunego tyInego (i fwiq'onych ! ivm blwrarryro lypu tumboqo)

tkonki jqdro miodystego oroz obkurczenio pozostolejczci no skutek odwodnienio i wknienio dochodzi rw.nie do zwenio szpory midzykrgowej. ZoburzenienormoInych stosUnkW W stowoch m idzytrfonowych jestwtrnym wonym nostpstwem uszkodzenio torczy mi-dzykrgowe,i' Wypodnite jqdro miodyste Iub jego czulego rozpodowi, przestoje peni swojq funkcj w zo-kresie stoww m id fytrzon owych, co z koIei przyspieszozuycie stoww midzykr9owych i doprowodzo do ichzmion zwyrod nien iowych.

Nojczciej uszkodzeniu u|egojq 4 i 5 torczo midzy.krgowo' Objowy uszkodzenio |dwiowej torczy midzy.krgowej ob.jowiojq si w postoci blw krzyo Iub ner-wob|u kulszowego w zokresie jedne.j czy obu koczyn'

Uszkod.lenie torczy midzykrgowej moe powodowoki|ko typw do|eg|iwoci b|owych:

1) bI trudny do zloko|izowonio, o lnym noteniuitrwojqcy nieprzerwonie. Jest typowe dlo procesw zwy.rodnieniowyc|r jqdro miodyste9o i zWiqzone9o z tymprzeciqenio wizode krgosupo;

2) b| promieniujqcy w okreIone miejsco okolicy krzy.o i miednicy, typowy dlo podronienio korzenio nerwo.wegc prfez przemieszczone jqdro miodyste;

3) nogy b| o duym noteniu, unieruchomiojqcychorego. Bl ten moe te rozpocfyno si ogodnieji chory moe go znosi pod worunkiem przymusowegounieruchomienio tuowio - niespenienie tego worunkupowoduje nopod ostrego b|u' Przyczynq tego b|u jestnopicie wizodo podunego tylnego |ub zok|inowoniesi czci uszkodzonego jqdro midzy tylnymi krow.

Ryc, 1l Ucisk korzono rdzeniowego prrezs'y elop usrkod'enio tof.zY m;drykre9o''ve'

?6

jodro mioidy5te' do|.(objo!v rwy kulsrowej)

21

dziomi trzonw krgowych' U|9 w dolegIiwocioch przy.nosi dopiero obkurczenio izmniejszenie si wypodnite.go frogmentu jqdro lub jego powrt no swoje miejsce.W przypodku wypodnicio jqdro do konou krgowegomogq nostqpi powone powikonio neurologiczne;

4) W pniejszych stodioch choroby torczy midzykr.gowej' b|e sq otwe do zIokoIizowonio, nosiIojq si podwpywem ruchw, mijo,|q po og|nym,,roz|unieniu'. cio.o Iub poloeniu si do ko. Wsze|kie intensywne ru.chy powodujq nowrt ostrych do|egliwoci.

Wszystkim zespoom b|w krzyo toworzyszy oc|lron.ny odrUchowy kurcz mini grzbietu, mojqcy no ce|uunieruchomienie odcinko sprowiojqcego b|'

Ryc. 12 Bl krzyo jcst 'ozwycro;

noiboIdziej nosiIony rono' plzyopUszcroniU |ko - Wstpno Iub rejciowo posto uskodzeniotolcy mldzykrgowej

Nojbordziej bolesne i ogroniczone sq ruchy zginonioi prostowonio kr9osupo ldwiowego. Chory storo siutrzymo tokq pozycj ciolo, w ktrej torcze midzykr.gowe sq wzg|dnie stobilne, oroz wystrzego si ruchw.mogqcych przemieci jqdlo miodzyste, o tym somymwywoo ostry b|.

e8

Nojczciej dochodzi do sposzczenio lordozy |dwio-wej, zo w niektrych przypodkoch powsto.ie skrzywienieboczne krgosupo, skierowone wypukociq zozwyczoi wstron miejsco dronienio korzonkw nerwowych.

Ryc' 13 Bl nosi|ojqcy si przy unoszeniu czy siInym pIostowoniukoczyny dowodzi zoostlzenio procesu chorobowego

Wikszoci u5zkodze |dwiowego krqko midzykr-9owego toworzyszq objowy ze strony koczyn do|nych(bI' zoburzenio czucio, osobienie mini, zoniki mi.niowe). Sq one zwiqzone z podronieniem korzeni ner-wowych przez uszkodzone jqdro miodyste' B|e promie.

Ryc' 14 silny b|, poqczony z odrucho\!q skolio.zq i tlonspozycjq tuowio oznocfo moment tyloprfe.mieszczenio sj jqdro miodystego iwejcie w 9toykgntokt. korzonkiem lub oponq twordo

29

IRyc' 15 Sposb o5tlojnego V/sto''onio f koosoby cierpiqcej no o5try b| krzyo ZwrUv'/ogq, zc chory storo si utlfYrno tul',v W,,jcdnyrn kolvoku,', zo w ostotniej fofic vJspie'o5|', o ncJ, by fnoksymolnie oClciqy okoIic

:rl

niuj.,ce do jecine'i lub obu n9 (rwo kLllszowcl) zwone sQpotocznie ,'ischiosem,'. Toworzyszq im z rcquy zobtr.rzenio czucio (drtwienie, kucio, o nowet przeczuIicoskry)' Nierzodko utroto czucio stoje si nieodwrocoInono skutek zwknienio czci neuronw.

Iekkie9o stopnio os|crbieniL. siy mie.1niowej orcz zoni.ki mlniowe zL1fv'/yczoj Wy5tp!ljo w przebiegu dugo.

30

. Ryc' ] Mccho|rifln Wytworfcnio s 5krzywienio bocznego klgo.slupo w pr'.biegu przemieszczenjo jqdlo miodystego tolczy mi.ozykr9oweJo _ je|i jqdro znojdzie 5i po 5tronie przyrodowej ucinit.gokorrenio, sko|iofo wypukociq zwloco si w stron zdrowob _ ielj jqdro znoidzic si no zewnqtrz ucinitego |lorzonko, sko.liozo wypukociq zwroco si w stlone chorq; mechonilm ,'ucieczki''koruenio od czynnjto dIonioceqo (v'/q Almstlonqo)

trwoego dronienio korzenio. W przypodkoch powo.niejszych dochodzi do duego stopnio zonikw minio.wych, o nowet niedowlodw.'Jednq z nojbordziej chorokterystycznych cech zespolurwy kuIszowej jest epizodyczno wystpowonio ostrychobjoWW

' choroby. Zoostrzenio' nieroz o dromotycznymprzebiegu, nojczciej sq trudne do wytumoczenio z ro-cji przestrzegonio przez zdecydorvonq wikszo pocjen.tw odpowiedniego trybu ycio i stosowonio si cio zo.Iece |ekorzy. zoostrzenio zwiqzone sq zwykle z nogymtyoprzemieszczen iem jqdro miodystego Iub jego zok|i-nowoniem (czy jego frogmentu). Obu tym sytuocjomz reguly toworzyszy otok ostrych b|w krzyo'

Ustqpienie doIegIiwoci Wystpuje bqd nogIe (cof.nicie si zok|inowonego frogmentu jqdro)' bqd w mio.r upywu czosu (wskutek odoptocji zmienionych choro.bowo tko n ek).

Dolszo historio choroby chorego z uszkodzeniem torczymidzykrgowej jest typowo i c|rorokteryzuje si noprze.miennymi otokomi blw iwlgIdnego spokoju' W przy-podku nie|eczenio nopody ostrych b|w stojq si coroZczstsze, dtusze i zoburzojq tryb ycio no przestrzenimiesicy, o nowet lot' Ble wystpujq czsto bez odnejWyronej pnyczyny| o wywouje je nieroz zupenie nie-winny ruch czy wysiek' Zniechceni brokiem poprowycharzy trocq wior w mo|iwoci |eczenio.

| | ,1, | .Inne przyczyny Dolow KrzYzo

Jokko|wiek prowdq jest, ile przyczyn blw krzyo mo.e by wiele, poczynojqc od bonoInego zmczenio mi-ni grzbietu procq fizycznq, o koczqc no urozqch ipro.cesoch zopoInych, to noIey wyronie podkre|i, ez wyjqtkiem rzodkich schorze, zozwyczoj typu nowotwo.rowego, odno inno jednostko chorobowo nie doje cho.ro kte rystycz neg o poqczenio ostrych nopodowych b|wkrzyo i nerwoblu ku Iszowego'

Stony chorobowe m09qce niekiedy dowo ble krzy.o, imitujqce uszkoduenie torczy midzykrgowej, monopogrupowo nostpujqco:

1) wody wrodzone (typu nieprowidowej budowy bqdustowienio krgw);

2) zmiony pourozowe (skrcenio, Podwichnicio, zo-monio);

3) zmiony zwyrodnieniowe kr9osupo krzyowo.ld.wiowego;

4) zopo|enio koci i stoww (swoiste i nieswoiste);5) nowotwory (krgosupo i konou krgowego);) zmiony W norzqdzie ruchu vr przebiegu ciqy ipo.

logu.Chocio wody wrodzone u osb z b|omi krzyo spoty.

ko si stotystycfnie nieco czciej ni u osb zdrowych,to wikszo bocioczy rviqe to z wykonywoniem W przy-podkoch istnienio rJoIegliwoci zdj rentgenoWskichkrgosupo (w myl zosody: .,kto poszukuje, ten znoj-d uje").

W chwiIi obecnej lekorze sq coroz bordziej wstrzemi-

3 cwiczn|o 9iml1csLy.?r]f 3332

Ryc' ] 7 lnne prfycfynY blwklfyo o _ szczelino Uku kr9Uib - krqoozmyk; c, d - wodo roz-wojo,1ro wyroslko poprzec reso ll'gU Iedwiowego' Z innych pr.Yc.ynnoley wymjen; nowolwory' sto nyzopoIne izwyrodnieniowe, b|e rplfeciqen!o itp' No|ey ]'ednotepomilo, e z reguy stony te dojqplzewIek|e i nkojqce b|e krfyo,zo wYiqtkowo objowy oslrego b|ukrzyo z typowq skoliozo ] lron5po.fycjq tu|owio oro objowy uciskuno korfenie czy opon twordq'

Ryc. l8 Historio notu.olno usrkodzonoj torczy miedrykregowej:etop | _ pknicie pielcenio wlknistego; jqdro jest jeszcze nieuszodzone i utrzymyWone no miejsct| pr.ef 5iotecfk wlknistychnitek, spojojqcych je z piercieniem. Przem]eszczone niecc jqdronopino jedynie iWypuk|o ty|ne wiqzodo podIune;etop l| - odIuszczenie od koci Wiofodo podIunego ipowstonieprze to prfepukIiny jqdro;etop l|| _ kociot\^,oIzenie !v m]ciscu c'du5zcfenio Wiezodlo podU.ne9o, \!opnienie some9o jqdro miody9tcgo i slopniowe

'Jnniej.szenie je9o objtoci iruchomoc]

Iiwi w oborczoniu stwierdzonych odchyle onotomicz.nych winq zo b|e krzyo, gdy nojczciej nie one po-wodujq te dolegliwoci' Z drugiej strony no|ey dodo,e chocio wrodzone wody krgosupo zozwyczo.j niedojq do|egliwoci blowych, to jednok no pewno zobu.rzojqc mechonik, wytrzymoo i wydo|no krgoslupo,mogq usposobio do uszkodzenio torczy midzykrgo.wej.

1'34 J3

Wodo wrodzono moe wic by czynnikiem usposobio-jqcym do uszkodzenio torczy midzykrgowej'

Spord plzyczyn b|w krzyo pochodzenio urozowe.go (sumowonie mikrourozw dzioojqcych no mniej wor-tociowq 9enetycznie cz kr9u) no pierwsze miejscewysuwo si przerwonie ciqgoci utkonio kostnego ukukrgowego (zomonie) i nostpnie zsunicie 9o ku przo-dowi (krgozmyk). W zolenoci od stopnio ze|izgu, czyliprzem ieszczen io, krgozmyk moe powodowo ble krzy-o, wynikojqce z nopicio wizode qczqcych krgi |ubte w wyniku ucisku korzeni'

Zmiony zwyrodnieniowe krgosupo, bdqce wyrozemstorzenio si ukodu kostnego, oczkolwiek Wystpujqrwnie u |udzi modych (np po przebytych choroboch iurozoch), dojq ble okoIicy |dwiowo- krzyowej, ktremono podzie|i no dwie podstowowe 9rupy:

Ryc. 20 W przypodku zoklinowonio si przem:eszczonego jqdlomioid'ystcao m:edzy tyInymi krowdiomi lrfonw sqsiedn;ch r.qw w.len-sposb, ie 2l3 idft znojduje si midzy trzonomi' ko.Jo zmiono ustowienio kreqosupo |dwiowego powoduje po|epsfe.wiowego powoduje poIepsfe.

i odblokowywuje jqdro i stwo-

'Ryc. ]9 w przypodku przerwonio piercienio wlknistego i zerwo.

nio.'nite.lqcfqcych jqdlo miodysie r piercieniem isiniejq dwie9 - Jqdro, no skutek odpowiedniego leczenio, przestrzegonio tryburycro rtp, porosto'rte no swoim miejscu;b -.Pod wpywem nieostronych ruchw, w lym zobiegW typu kr-gorskiego j. nieplowidowego Iecrenio' zoslo^:e przeieszione wsl'on ono|u tlgoweqo

3

nie' ltok fniesienie |ordozy |dwiowej odb|okowywuje jqdro istwo.rzo Worunki do jeqo powlotu w obrb piercienio wknitego.rzo worunki do jego powrotu wNoslpowo hiperlordoro, powodujqc rwiszenie noci5ku tyInychrowdzi lrzonw no jqdro, wcisko je no no|ene miejscekrowdzi

1) ble ztokoIizowone ty|ko w oko|icy |dwiowo.krzy-owej, zwyk|e umiorkowone, o chorokterze ogodnym, no-si|ojqce si przy ruchoch i ustpujqce w spoczynku;

2) b|e okoIicy |dwiowo-krzyowej, Utrzymujqce sisto|e mimo |eczenio, niekiedy poqczone z promieniowo.niem do koczyn doInych.

Te ostotnie wystpujq no t|e bordzo zoowonsowonychzmion zwyrodnieniowych krgosupo. Pomimo e do|egIi-woci te sq bordzo przykre przez swojq uporczywo' noogl nie prowodzq do znoczniejszego upo|edzenio funk.cji krgosupo i poddojq si |eczeniu zochowowczemu.

37

Ryc. 21 W prfypodku zokIinoWonio si przemiesrczone9o jqdromjodystego midzy tylnymi kloWdziomi sqsiednich trzonw kr9o.wych w ten sposb. e 2/3 jqdro znojduje s; Wewnqtrz konou ki.gowego, kodo zmiono ustowienio kr9osupo |dwiowego moespowodowo pogorszenie objoww. Itok zn;esienie Iordozy |dwio'wej stworzo wolUnki wypodnicio jqdro do onou, zo wytwolzeniehipellordozy wycisko iqdro do konou kregowego

', t.r-opoore9onteb|om krzyo i ich |eczenie

lstotq zopobiegonio b|om krzyo jest z jednei stronyzmniejsZenie obciqe mechonicznych' dziotojqcych nodo|ne torcze midzykrgowe w ciqgu ycio. z drugiej zo- zmiono notury tych obciqe. Uzyskuje si to poprzezwiczenio okrelonych grup miniowych oroz noukutrzymywonio prowidowej postowy cioo, zorwno w czo.sie procy, jok iodpoczynku.

38

Ryc' 22 Wpyw c qo;u c'okl no prrodopochy|cn o micdnicy i nic.\olry1tnc L]sluwicn'e krqosupr' IqJwiowego (hipc'IoIdoro)

No pierwszy p|on wysulvojq si wiczenio mini brzu-cho igrzbietu. Poprowiojqc objto, si i rlopicie mi-ni brzucho' zwikszomy skuteczno mechonizmu prze.nos;enio nopi mechonicznych z koco no ukod mi-

Podwyszenie nopicio mini brzucho zwikszo ci-nicqic WpV',nqtrzbrzuszne. Zwikszenie mo5y isiy czyniskurcze mini brzucho bordziej skutecznymi, o tym so-mYm zwikszo cinienie wewnqtrzbrzu szne' plzez co czsi, obciqojqcych dolne torcze midzykrgorve, przenosisi no dno miednicy iprzepon.

Innym nostpstwem zvlikszenio siy mini brzuchojest IepsZo stobiIizocjo krgosupo. ktry vt okolicy |d-Wiowej jest podpierony od tyu pr;.er misieri |dwiowy.zo od przodu prlez cinienie Wewnqtrzbrzuszne, wywo.

3?

Ryc.23 "viczenie Wylobiojqce tw' czucie cioo w ptzestrzeni, po.mogojqce fochowoc plowidowq postow cio|o

one nopiciem mini brzucho. lm silniejsze sq te mi-nie, tym vliksze !q sily stobiIizujqce krgosup |dWio-wy.

Wszystkie ruchy krgosupo sq wywolywone isterowo.ne przez wymienione minie. Czynno to' o w szczeg|-noci kontro|o tych mini w czosie ruchu sq czynnikominiezwyk|e wonymi, |e!i chodzi o ochron krgosupo|dwiowego.

Utrzymywonie odpowiedniej siy wzg|dnie wzmocnio.nie mini brzucho musi si odbywo poczqtkowo jedy-nie no drodze skurczw izometrycznych. czy|i bez jedno.czesnych ruchw krgosupo |dwiowego' Wsre|kie ru-chy kr9osupo, o szczeg|nie energiczne z9inonie tu.owio do przodu' sq przeciwwskozo ne.

40

Liczbo i nosilenie wicze winno by kodorozowo do.stosowywone do oktuoInych mo|iwoci wiczqcego, zuwzg|dnieniem pci, wieku, worunkw fizycznych itp.wiczenio muszq by stopniowe (przechodzenie od |ej.szych do ciszych), proste (czy|i nie wymogojqce spe.cjoInych pomocy i przyrzqdw) oroz niezbyt czosochon.ne. Aby przynios|y poqdony skutek, muszq by wykony.wone syslemotycznie, co nojmniej rrz dziennie.

Cechy wociwei poslowy cioooprcz wywiczonych i si|nych mini grzbietu i brzu.

cho podstowowe znoczenie w Ieczeniu przyczynowymblw krzyo przvpi5uje si wociwej postowie ciolo.

Wyprostno postowo cioo jest cechq znomiennq czo-wieko izostoo przez niego przybrono przed okolo mi|io-nem |ot (okres proczowieko). Postowo cioo iest zmiennono przestrzeni ycio, o ponodto pod|ego wpywom zo-rwno wewntrznego' jok izewntrznego rodowisko czlo-wieko.

Zmiony postowy ciolo w okresie wzrostu orgonizmuzwiqzone sq z rozwojem ukodu nerwowego, norzqdu ru-chu oroz z okresomi szybkich wzrostlv. Do szybkiegowzrostu dochodzi we wczesnym dziecistwie oroz w okre.sie dojrzewonio pciowego. Okresy szybkieqo wzrostu dotyczq gwnie koczyn (szczeglnie dolnl'ch), c,ly; k'Agoslup ronie rwnomiernie (niewieIkiego siopnio prz}pieszenie mo miejsce w okresie dojrzewonio pciowego)'

1

Ryc' 24 wicrenie rwnowo9i pol'l]ocne W wysztoceniU plovr'ido.Wei postowY cioo (o-c)

42

Postowq okre|o si swobodny ukqd cioo w pozycjistojqccj' ktry czlowiek moe dowo|nie zmienio w po.stowy wymuszone. Postowo jest cechq chorokterystycznqkodego czowieko, jest zev/ntrznym odbiciem budowv istonu czynnociowego norzqdu ruch u.

Postowo moego dziecko doje si okreli z momentempodejmowonio somodzielnych prb stonio. W tym mo.mencie dziecko mo ju wyksztoconq Iordoz szyjnq oro:zaznoczone tyowygicie obejmu'jqce odcinek piersiowo'|dwiowy krgoslupo. w zwiqzku z czym mo miejsce ty-powe zookrqg|enie jego p|ecw' DoIsze zmionv cioodziecko uzolenione sq gwnie od ksztotowonio si |or-dozy |dwiowej, o jednoczenie od zmniejszenio nod-miernie wypukloncAo brzucho. Ostotecznemu wyksztol-ceniu uIego przodowygic;cie |dwiowe, dopicro w 7_8

roku ycio' Od tego momentu postowo cioo dziecko |estprowidowo ichorokteryzuje si dobrym nopiciem mi-niowym. Do pogorszenio, tzw. ,,zwiotczenio postowy", oco zo tym idzie, uwypuklenio brzucho oroz zookrqglenioplecw dochodzi ponownie w okresie dojrzewonio pcio.wego, okolo 13-14 roku ycio. Mojqce u swego podoozmlony notury neurohormono Inej zwiotczenie postowy,Pogorszojqce wybitnie sy|wetk ciolo. koczy si z usto.niem okresu doirzer,vonio, po czym ponownie dochodzido przyicio prowidowej postowy cioo' cechujqcej siprowidowym nopiciem miniowym. W okresie tym do.chodzi do ostoteczne9o pogbienio i uformowonio Ior.dozy |dw|owej i toworzyszqcego mu sploszczenio brzu.

ston ten w noj|epszym wypodku trwo do 30 roku ycio'po ktrym (wg niektrych ju po 25 roku ycio) dochodzido ponownego pogorszenio postowy w zwiqzku z po-wo|i postpujqcq utrotq siy miniowej (gwnie tocz.nio i prostownik grzbietu), powikszeniem wo9i cioo inostpujqcym zwyrodnieniem torcz midzyklgowych.Wszystko to

'ozem sprowio, e dochodzi do pogorszenio

postowy cioo, m.in. wystowonio i ,,zwisonio', brzucho(utroto kompensocyjnego dzioonio toczni brzusznej)oroz zm n iejszen io wzrostu.

Wociwo postov/c cioto mo dobroczynny wplyw zorw-no no sy|wetk crc..r,ieko, jok no czynnoci norzqdwwewntrfnych, oroz. co jest rwnie wone - wplywododotnio no psych ik cho:ego.

Prowidlowo postowo w spoczynku powinno si wyrootym, e:

14

l) klgosup iest utrzymywony w pozyc.ii neutroInej, owic bez zbdnego zginonio. prostowonio i skrconio tu.owio ;

2) nie wystpuje tzw' ,,postowo zmczenio',, wyroo.jqco si pogbieniem fizjo|ogicznych krzywizn. Miniebrzuclro oroz prostownik grzbietu sq stole odpowiednionopite, unieruchomiojqc i odciqojqc krgoslup;

3) zorwno w czosie siodonio, jok i przy stoniu krgo.sup jest utrzymywony w ploszczynie pionowej, w wyni-ku czego silo cikoci podo prostopod|e no trzony kr.gw oroz torcze midzykrgowe, bez wytworzonio szko.dIiwych sil ciskojqcych ;

4) w pozycji |eqcej krgosup jest ut'zymywony w po.loeniu neutroInym (podobnie jok w czosie stonio isie.dzenio) i rwno podporty no colej swej dugoci, tok obywye|iminowo szkodIiwe nociski no torcze midzykrgo.

Postowo cioo w czosie wysikw i ruchw powinnosi cechowo tym, e:

1) w czosie ruchu krgosup iest precyzyjnie kontro|o"wony przez minie, ktrymi zowioduje sprownie ukodnerwowy - ce|em jego stobiIizocji oroz okre|enio tzw.bezpiecznej omp|itudy ruchw'

W tym miejscu no|ey dodo, e wykonywonie ruchwtulowio w zokresie ich penej omp|itudy jest lzodko ko-nieczne' Prowidowo ibezpieczno postowo ciolo chorok-teryzuje si utrzymywoniem neutrolnej pozycji krgosupoce|em stobi|izocji rodko cikoci, przy ktrym koczynyzochowujq moksimum sprownoci. Jedynie w bordzo wy.jqtkowych sytuocjoch konieczne stoiq si ruchy krgo.

at

s|Upo W zokresie ich penej ompiitudy celem uzyskoniomoksymo|nego efektu d zioo n iC, '

WszeIkie 3wottowne rl]c;'/ |,'.{Jo5upo sq v.iyclimino.wone:

2) rodzaj i chorokter wykonyvlonych ruchw okre|ostosunek krgosupo do podoo' Ce|em utrzymonio rw-nowogi cioo dzioonie siy cikoci jest z9rone z ru.chomi cioo' DIo przykodu, w czos'e biegu krgosupzostoje pochylony do przodu w stowoch biodrowych, przyczym nochy|enie to jest proporcjonoIne do szybkoci. In-ne czynnoci wymogojq innych ustowie krgosupo i wkrocowych przypodkoch (np' przy skoku w:wy) krgo.s|up moe przez pewien czos znojdowo si rwnoIe9leclo podoo w po1ycj; po/iomcj' Zosodnicuo krgosuppowinien by utrzymywony W tokiej pozycji, w ktrej siy,bdqce vrypodkowq rnych nopic i obciqe. no jokiejest Wystowiony' podojq wzdu je9o du9iej osi i lw.noczenie utrzymywono jest rwnowogo cioo;

4) krgosup joko coo oroz jego poszczeg|ne od.cinki hormonijnie uczesiniczq w ruchoch koczyn. Nieoznoczo to wcole, e krgosup poruszo si rofem Z kon-czynomi, wprost przeciv'/nie, rwnowog iwydolno zo.pewnio,iq nojczciej przeciwstowne ruchy tuowio' l tok'dlo przykodu, w czo5ie chodu wyrzuceniu do przodu Ie-Wej nogi tov/or.yszy jednoczenie lvysunicie w przdprzeciwlegej poowy cioo, dziki czemu zopewniono jestrWnowogo cioo.

Jok ju wspomniono, prowido.llo postowo cioo w wie|.kim stopniu zobezpieczo |dwiowe torcze midzykrgo.we przed meclronicznymi stresomi' W przypodku woci.

Ryc' 25 wiczenie Wyrobio]qce pro.Widowq postow cioo i uczqce utrzy"mywonio |ordozy ldWiowej

we'i stobiIifocji krgosupo Idwiowego, dziki odpowie-dniemU nopiciU mini' siIny prostownik grzbietu orozminie br:ucho przejmujq wieIe si, ktre w przeciwnymwypodku zodziooyby bezporednio no ukod wizodo-wy i stoWy krgosupo oroz no torcze midzykrgowe.

Unikonie pogbionio i spo5fczenio fizjologicznychkrzywizn krgosupo |dwiowego zopobiego jednocze.nie szkodIiwym nociskom no tylnq cz krqko midzy.kr9owego'

ogroniczenie i kontrolowonie ruchw kr9oslupo so.mo w sobie zopobiego powtorzojqcym si nociskom inopiciom eIostycznych wiqzek piercienio wknistegooroz jqdro miodystego' W szczeg|noci uwoInio torczemidzykrgowe od nodmiernych nopre, nociskw przynie kontrolowonych ruchoch. Tym sposobem utrzymywo-nie wociwej postowy cioo pomogo kontro|owoizmnie,jszo siy mechoniczne, ktre w sposb nieunik-niony dzioojq no torcze midzykrgowe, i konsekwentniezmniejszy skonno do uszkodzenio torczy w wyniku zu-ycio.

47

wiczenio posowy cioo

Ston |dwiowych torcz midzykrgowych zmienio siw zolenoci od postowy ciolo w ruchu i bezruchu. Po.stowo worunku,ie si iroz|eglo mechonicznych nopi,dziolojqcych no torcze, ktre sq bez przerwy uciskone.

stopie i rodzoj si zgniotojqcych wyznoczo kiIkoczynnikw, z ktrych no pierwsze miejsce wysuwo si sjocikoci oroz rodzoj ichorokter ruchu' Donioso pro-widowej PostoV]y, to jest wzojemnego uoenio trzonwkrgowych wzgldem siebie ikrgosupo w cooci w osipionowej, jest czynnikiem czsto nie docenionym' W po-zycji stojqcej wogo ciolo rozklodono jest rWnomiernieno trzony krgw itorcze midzykrgowe. Torcze midzy-krgowe sq jedynymi tkonkomi mikkimi, biorqcymi udziolw dwigoniu cioru cioo. W tej sytuocji dzioonie sikompresji iest stosunkowo proste. Dzioojqce siy przeno-szq si przez rodek torcz m idzykrgowych, ktrych jq'dro miodyste rozkodojq rwnomiernie siy no wszystkiestrony, rwnowoqc siy zbIiojqce trzony krgowe dosiebie. Je|i czowiek pochyIi si w jokiejkoIwiek plosz.czynie pionowej, powstoje wwczos system dwigni, wwyniku czego siy podojqce no torcze midzykrgoweuIegojq zwielokrotnieniu. siy te wzrostoiq w wynikuzmiony ploszczyzny ich dziolonio' Nie podojq one juduej pod kqtem prostym no torcze midzykrgowe itrzony krgw, |ecz pod kqtem ostrym, w wyniku czegopov/stojq sily cinojqce, dqqce do przemieszczonio kr-gw. Siom cinojqcym przeciwstowiojq si wszystkie e|e.

48

menty krgosupo' torcze midzykrgowe, wizodo, wy.rostki stowowe oroz miqnie stobiIizujqce krgosup. Wodcinku |dwiowym mieniomi tymi sq prostownik grzbie-tu oroz minie brzucho.

Zmiony wzo'jemnych stosunkw torcz, zochodzqce przyruchoch kr9oslupo, odbijojq si przede wszystkim nopiercieniu wlknistym krqko m idzykrgowego. Zgino.nie, prostowonie, zginonie no boki i ruchy skrtne - roz.ciqgoiq i nopinojq niektre wkno piercienio wkni.stego, przy czym nopicie ich jest proporcjonoIne doomplitudy wykonywonego ruchu. We wszelkich ruchochbierze -udzio toke i jqdro miodyste. fe| jqdro mio.dystego wploto si w siotk tkonki wknistej, ktroz boku wrosto w piercie wlknisty iiest przyczepionodo osoniojqcych go z obu stron (od gry iod dou) py-tek chrzstnych. Ruchy krgoslupo powodujq jednocze.nie nopinonie wkien tei siotki wknistej, gdy przy|e.gojq one do osi, dookolo ktrej zochodzi ruch.

Zdoniem niektrych wymienione siy, uzolenione cze-ciowo od ruchomoci krgosupo oroz po czci od po-stowy cioo - odchy|enio od poszczyzny pionowei - ty.powej d|o donej osoby, mojq wie|ki wpyw no,,zuywo.nie,' si torcz midzykrgowych ijoko tokie sq wonympotencjoInym etiologiczny czynnikiem w jej uszkodze-nioch.

Ncturolnie wylqczenie wszystkich sil i nopi dziolo.jqcych no krgosup |dwiowy ;est niemo|iwe, ole mo.no sily te znocznie ogroniczy oroz zmniejszy ich szko.d|iwe nostpstwo przez zmion kierunk9 tych si i plosz.

I cWIc!enio giostyc.c49

czyzn d2iolonio, w ktrych okozujq si by nojbordziejniszczqce.

Bordzo powonq ro| w tym wzg|dzie odgrywo utrzy.mywonie wociwej postowy cioo, zorwno w czosie pro-cy, jok iw okresie spoczynku, W tym rwnie snu. Notu-roInie toworzyszy temu musi rwnolegle wzmocnionieodpowiednich mini stobiIizujqcych krgoslup.

Trening postowy cioo u osb modychNie uIego wqtp|iwoci, e kody system trenin9u przy.

nosi poytek, o i|e trofio no pozytywnie nostowionychwiczqcych. Z wyjqtkiem grup ochotnikw, jedynymi cht.nymi do treningu postoWy no szerszq skoI iw ciqgudugie9o okresu sq Iudzie modzi w szkooch. Zresztq.iestto noj|epszy okres do treningu. Je|i wiczeniomi obejmiesi dzieci i mlodocionych odpowiednio wczenie, orozje|i system wicze jest odpowiednio modyfikowony dorozwoju o do okresu dojrzooci, nobdq oni fizycznychi psychicznych podstow postowy, ktre pozostonq no co. 'e ycie.

Niewlociwo orgonizocio procy umysowej modziey wszkole w czosie zoj |ekcyjnych, .jok rwnie w wiet|i-coch szkoInych, powoduje przeciqenie ukodu nerwo-wego, wyroojqce si obnieniem jego sprownoci w po.stoci rozproszonej uwogi, wiercenio i krcenio si noszkoInym stoku' znuenio. ziewonio' przybieronio nie-ch|ujnej, wodIiwej postowy cioo czy wrcz gorbienio siw wyniku obnionego zmczeniem nopicio miniowe.9o.

Jest rzeczq smutnq' e tok wie|e czosu szkoo poWico

50

no rozwj i prowidovre ksztotowonie psychiki dziecko,o tok niewspmiernie moo no .jeqo rozwj {izyczny i\,Yytworzenie prowidowej postowy cioo 'W ostotnim okresie powoli postuloty lekorzy zostojqspenione idoje si zour^roy pewnq poprow w zwiqz.ku z wprowodzeniem w ycie odgrnych zorzqdze resor.towych'.

Jest dowiedzione, e nobycie zopostowy cioo w fnocznym stopniuko przed do|eg|iwociomi ze stronywego.

modu prowidowejzobezpieczo czowie-kr9osupo ldwio.

Trening posowy cioo u osb dorosych

Nierviele istnieje moliwoci treningu postowy u osbdorosych' Jokko|wiek dziocjqce tu i wdzie ogniskoTKKF coroz czciej grupujq osoby dorose' P|ognqce zo.chowoc sprowno fizycznq i prowidowq sy|wetk, to je.dnoke bordzo rzodko prowodzone wiczenio dostosowo-ne sq do indywiduoInych mo|iwoci wiczqcych i odpo.vriednio nodzorowone' KontroIo Iekorsko ogroniczo siw tych przypodkoch do powierzchownego sprowdzoniolvydo|noci norzqdu krqenio, notomiost nigdzie od cht-nych nie wymogo si opinii spec.jo|isty ortopedy co dowydo|noci kondydoto w ospekcie norzqdu ruchu. Cowicej, stosov"'one wiczenio nierzodko dziolojq urozo-

. Zorzodzenie Ministro owioty i wychowonio l siaronio 1972roku.(nr.KF .1-017111P2) w sprowie wprowo:lzenio wo wsrystkichlypoCh sfk wi

twrczo, doprowodzojqc prdzej czy pniej do okre|o.nych szkd.

D|otego w kodym przypodku grupowego czy indywi-duoInego podejmowonio si' okre|onych. svstemotycz-nych wicze, zobow i wysikw fizycznych, konieczne jestuprzednie zosignicie porody ortopedy.

Urzymywonie prowidowejw domuposowy

Jest rzeczq zodziwiojqcq, jok wiele istniele w domumomentw codziennego ycio' stoiqcych w sprzecznociz zosodomi dobrej postowy. Przecie ju tokie proste pro-ce, jok sonie ko, pronie, sprzqtonie oroz inne zojciodomowe, pociqgojqc zo sobq nieodqcznie zginonie tu-owio oroz utrzymywonie pozycji pochy|enio tuowio przezki|ko godzin dziennie, muszq po upywie odpowiedniegoczosu dowo okrelone u,|emne skutki d|o zdrowio.

Dlotego te od pewnego czosu wiot Iekorski informujeog spoeczestwo o potrzebie wykonywonio wikszciproc iczynnoci w pozycii siedzqcej, do czego koniecz-ne jest Wyposoenie domu w odpowiedniq liczb woci.wych krzese, rozmieszczonych w rnych ptrnktoch mie.szkon io.

W tym miejscu noIey dodo, e rwnoczenie sprztydomowe imiejsco wykonywonio potocznych czynnoci do-mowych muszq by tok usytuowone, by umo|iwily procbez koniecznoci schy|onio si czy gorzej - w pochy|e-niu tuowio ku przodowi' Wszelkie szofki i pki winny

)

Ryc. 2 Nieprowidlowo (o) i prowidowo (b) pozycjo cioo przyprosowoniu, sryciu itp. prococh domowych

by umieszczone no wysokoci tulowio, 9dy zorwnosigonie do gry (szczeg|nie po przedmioty cikie), joki schyIonie uniemo|iwio utlzymywonie prowidowej po.stowy cioo'

Krzeso winny by tok skonstruowone, by zopewnimo|iwo siedzenio prosto, z jednoczesnym podporciemkrgoslupo |dwiowego w pozycji jego {izjologicznej |or.dozy. ko nie mogq si zopodo pod ciorem cioo'zo moteroce muszq by poskie isztywne. Co si tyczyozienki, to niekiedy Iepiej jest korzysto z prysznicW niwchodzi do wonny, w ktrej trzebo przybiero szkodIiwqpozycj zgicio, sprzyjojqcq tyowypychoniu iqdro mio.dystego'

53

Ryc' 27 Nicprowodowo (o) ; P'owidIowo (b) pozycjo cio|oczy''czeniu podo9i

Ryc. 28 Poniewo .'vonno fmUszo do plzyj.io wodliWei pofycjiciolo, Iepiej orrysto z prysznico

Wsze|kie czynnoci wymogojqce pochy|onio tuowio kuprzodowi winny by wykonywone sposobem zgicio w sto.woch biodrowych i kolonowych, o nigdy zginonio odcin'ko |dwiowego krgosupo.

54

Postowo cioo przy procy

Wielko rnorodnoc zowodw i proc wykonywonychprzez Iudzi stowio rne wymo9onio odcinkowi |dwio.wemu krgosupo. Przyjte k|osyikowonie poszczeg|nychgrup czynnoci i zowodw joko: cikie, mczqce, typusiedfqcego itp. niestety nie kore|uje w odnym stoPniuz nopiciomi i obciqeniomi krgosupo |dwiowego.

Dobro postowo krgosupo - to soIldno stobiIizocjokrgw w pozycji neutroInej dziki odpowiedniemu no-piciu mini, o wic tokie ustowienie krgosupo, przyktrym sio cikoci wogi i bezwodnoci cioo przeno.szono jest wzdu dugiej osi krgoslupo' Ruchy krgosu.po powinny by wykonywone pod kontro|q silnych mi.ni. W przypodku wykonywonio proc cikich moe bytrudno speni wymienione worunki, jednoke siom prze.nosfonym no krgosup zowsze mono pr'eciwstowi sil.ne wspierojqce i stobi|izujqce go minie'

Prowjd|owo (o) | n|cprowidowo (b) pozycio cioo ro

I

ll

Ryc.29l(ierownicq

55

,n,b

Podnos; ,,nogomi'. (b), o nieRyc.30 Kody ciqor cioIo noleykrzyem (o)

Ryc' 3] Niep'owidowo (mimo ugicio n9) pozycjo cioo ptzyDro.y |opotq. Aby proco to nie powodowo|o do|egliwoci blowych'noIey storo si poclryloc tu|w w stowoch biodrowych' o nie wodcinku ldwiowym krgosupo

Tok zwone zo,icio i proce typu siedzqcego mogq tew sposb podstpny i niezouwooIny powodowo przyj.mowonie zych i szkodIiwych postow ciolo. Zojcio sie-dzqce obejmujq wie|e rodzojw proc, zo tendencio dowyqczenio pozycji stoiqce,i przy procy trwo nodol. Po-

5i

rnijojqc spr.crwc-, crrjpor,,ilrliric'i ki.. cscl, IyyDq 5cr;o r.r 7ci.l wdomode|owone oporcio i unlciilviojqcych obroconie cio-o, toke uyv,,one norzdzicl ispi':qiy w!nny by rozmie-szczone no odporviedniej vrysokoci i w zosi9u rki. Niemoe mie miejsco nochylonic si czy gorbienie przyprocy; zoznoczyc trzebo, .iJ :r.ozumienie tego nopotyko

Ryc' 32 Nieplo\^/]dolvy sposb dVyigoIio ciorw z UWoq] nolrlok foongoowonio ng i prferzucenjo noci5kW no odcinek Id.wiowy krqgoslupo

nodoI nq trudnosci, z rocji nowykw i przewiodczenio,e proco siedzoco, oroi zwiqzorle z iynr unoszenie rqksq bordziej mc:qce ni ciqge podrywonie i skrconietuowio' Czsio potrzebne sq :upenie zresztc1 nie kosz-towne odoptqcje' Spenienie prostych WorunkW' o nie-kiedy dodotkov"'o noszenie gorsetu umoi!irvio choremukontynuowonie procy zowodolvej oroz prowidowe two-rzenie si zrostu wknistego krgw no poziomie usz.kodzen io.

Cikie proce nieoo'miennie zWiqZo|']e sq z wiqkszynliobciqerliomi krgosupo lcwiowego i w tych pr'ypod-koch przestrzegcnie od;rorviedniej posto'..\iy cioa ur.rcrjl-Iiwio wydotne zmniejszenie dzioiojqcych si'

5'7

Donioso plowidowej postowy cioo przy procochtypu cikiego zostoo w wie|u krojoch ju downo doce-niono,9dy dowiodczenie Wykozoo, e nouczonie pro-widlowego wykonywonio rnych czynnoci i proc fwiq.zonych z wysikiem fizycznym zopobiego st|.otom z powo.dtr obsencji no t|e blw krzyo' Istniejq jednoke zo.wody, kt|e zozwyczoj pociqgojq zo sobq noplnonie od.cinko ldwiowego krgosupo z porvodu broku miej.sco czy te utrzymywonio przymusowej szkodIiwej pozy.c.ji cioo. Osoby wykonujqce tego typu proce sq przedewszystkim noroone no uszkodzenie |dwiowych torczmidzykrgowych i joko tokie winny by objte szcze.g|nq opiekq |ekorskq.

Postowo cioo o wypoczynekSposb i system spdfonio czosu wo|nego mo due

znoczenie w cooksztocie profiIoktyki (i Ieczenio) b|wk(zya, o wic w odniesieniu zorrvno do chorych, jokipotencjolnie chorych ludzi' Niestety, zbyt czsto zdorzosi, e w romoch zoj wypoczynkowych wie|e osb po.dejmuje si czynnoci i wicze d|o nich nie wskozo-nych' o nowet szkod|iwych. Co wicej - wsze|kie uwogiw tym wzg|dzie, wypowiodone przez rodowisko lekor.skie, sq mniej |ub bordzie.i ignorowone. Z tego wzg|dukonieczne jest popu|oryzowonie w spoeczestwie zosodbiomechoniki czciej uprowionych sportw i zoj re.kleocyjno- sportowych, ce|em wyjonienio ich wpywu noczlowieko zdrowego i chorego.

5S

Ryc. 33|dwiowy

Wociwy sposb wypoczynku' cdcioojqccao odcinckkr9osupo

-1 sll

Ryc. 34 w|ocjwo pozycjo cioo no prowidowym ku (o) orozpofycjo nieprowidowo no zym ku' umo|iwlojqcYm opodoniesi po|odkw, o tym 50mym znoszenie lo|dozy |dvliowej

worto w tym mie.iscu przedstovric tez doktoro Bugor.do z Froncji; ,,Wsplczesny c:|owiek przestol si poru-szo. Prowodzi ycie stotyczne. Procuje nieruchomo zomoszynq Iub biurkiem. odbiero tom pewne bodce. Zo-miost - jok wymogo tego noturo - odpowiodo no niewyodowoniem enL'rgii motorycznei. mu5i je poniekqdhomowoc. Stqd Jroczucie niedotytu. Powstoje ono noskutek niemonoci wyzwoIenio energii zo pomocct Iu-

59

V/ ku(o) jnielvociWo

,Ryc' 3 Prow;dlowo (o) |'ieprow:dowo (b) pozyc,o cioo plzyoo ro Dro ntu tex cl I

0

chu' stqd nopicje mini' prowdziwy niepokj fizyczny,Uczucie kuc!o v/ pIecoch. '.',

Jednoke trzebo zdo sobie 5prow, jok wierutnymkomstwem jest stwierdzenie, e u osb zdrovlych prok.tycznie nie rno przeciwwskozo do odnej gozi sportupod Worunkiem oponor,vonio podstow i wociwej tech.niki ich wykonywonio. Po prstu W mior upywu lot. wiwiq;ku ze storzeniem si cioo, musimy coroz bordziejogronic:o woch|orz noszych zointeresowo i dostosowy-wo go krytycznie do istniejqcych moliwoci.

U wikszoci dorosych nie do si pogodzi wykony.vronio wjelu zoj sportowych i rekreocyjnych z utrzy.moniem prowidowej postav/y cioo oni vrye|iminowoobciqe i nociskw, jokie one wywierojq no krgosup|dwiowy.

Pospowonie w przypodku bo|ow krzyza

Torczo midzykrqowo. dotknito zooWonsowonymprocesem chorobowym, w ktrego przebiegu doszo doprzerwonio piercienio wknistego oroz tyowypclrniciojqdro miodysiego, nigdy. pod wpywem odnego lecze.nio, nie powrci do normy' Mimo to moliwe jest tokiepokierowonie ewo|ucjq procesw chorobowych, e doj.dzie do trwoego ustqpienio ostrych zespow b|owych.Zejciem choroby jest wwczos zrost wknisty trzonwkr9owych W miejscu uszkodzenio torczy midzykrgo-wei.

6i

Dlotego celem przewodnim leczenio uszkodzenio tor-czy midzykrgowej ]e5t 51Worzenje worunkw d|o wygo.ienio si uszkodzenio ..

We wczesnym okresie zwyrodnienio torczy midzytrzo-nowej leczenie polego no zopobiegoniu szkodliwym ru-chom v stowie midzytrzonowym i zobezpieczeniu cho.rych tkonek przed dzioclniem nodmiernych si i nociskw.Modo tkonko wknisto wymogo ochrony o do momen.tu ostotec:nego zorgonizowonio, co trwo do kilkunostumiesicy. Proces ten w zosodzie fopewnio niebo|esnqfunkcj krgosupo ldwiowego. W pnych okresochnie Ieczonej czy Ieczonej nieprowidowo choroby torczymidzykrgowej 5zonse no wytworzenie si zrostu wk.nistego tr7onW krgw stojq si coroz mniejsze, mimostosowonio unieruchomienio i chronienio krgosupoprzed nodmiernymi nopiciomi i obciqeniomi. Moewwczos zochodzi nowet konieczno |eczenio ooero-cyjnego. Tok wic podstowowq zosodq leczenio jest od.ciqenie krgosupo |dwiowego w sensie unikonionodmiernych obciqe i ruchw midzy trzonomi krgww sqsiedztwie chorego miejsco.

Zo|enie od nosi|enio do|egIiwoci pocjent musi ogro.niczy swj tryb ycio. Krocowym tego przykodem .|est|eenie w ku (no p|ecoch), bez zezwo|enio no wsto-wonie.

W przypodkoch doIegIivloci mniej nosiIonych zoIeco

' Jedynie w niewielu prrypodkoch koniecrne jest operocyjne usu-nicie jqdro miodystegoi U decydowonej wiszoci chorych zo.dowo|ojqce wynii uuysko mono Ieczeniem zocho.,vowczym.

62

si t.rnikonie wysikw {izycznych, wykonywonio orsow-nych ruchw krgosupo iip' Midzy tymi dvlomo biegu.nomi znojduje si vriele form porednich, 5iosowonYchlv zolenoci od zoowonsowonio procesu chorobowego'objoww oroz skutecznoci stosowonego Ieczenio. Dokodego przypodku podchodzi si indyv'lid uo In ie, 9dyniezolenie od okresu choroby objowy mogq zmieniosi dosownie z dnio no dzie, o pofo tym rno jestosobniczo wro|iwo no b|.

W przypodku ostrych ob|oww blowych |eenie w.ku jest nojwortociowszq, nojprostszq i - niestety - noj-bordziej niedocenionq formq leczenio. Chory winien le-e no p|ecoch z ploskq poduszeczkq pod gowq' kopowinno by rwne i niepodotne (mono to uzysko pod.kodojqc deski pod moteroc z wosio). Zwyk|e w 9rwchodzi tutoj Ieczenie szpitoIne, z uwogi no koniecznozobiegw pie|gnocyjnych ciolo w ku.

Pozycjo to skutecznie zobezpieczo zochowonie lordo-zy ldwiowej, co jest podstowowym worunkiem powo-dzenio leczen io.

Sposb ten prowie zowsze przynosi poprow; reimtoki - co prowdo - nieroz musi by utrzymywony przez2, do 3 tygodni. Z reguy po upywie 4-5 dni ostre ob-jowy ustpujq, ro pozostoe do|e9|iwoci mijojq w ciq.gu 2-3 tygodni. NoturoInie chory powroco do zojstopniowo' zwrocojqc uwo9 no oszczdzonie krgos|u-po ldwiowego we wszystkich czynnocioch dnio co.dziennego. Je|i po upywie okoo czterech tygodni Ie.enio w ku ob,iowy nie ustpujq cokowicie. rozwoo5i in ne metody |eczenio.

3

t

U chorych z cloIeg liv,,ocio m i o rednim nosiIeniu zo.sodniczq metodq lcczenio sq gorsety ortopedyczne; le-enie w ku potrfebne jest jedynie sporodycznie i po-Iego wwczos no ogroniczeniu okiyvrnoci iizycznej.

W tym sposobie Ieczenio ustqpienie doIegIiwoci nieoznoczo rwnie ustonio procesu chorobowego. przetochory musi prowodzi nodol tryb ycio z odpowiednimiogroniczeniomi. Dotyczq one nie ty|ko wyqczenio dwi-gonio ciorw, podnoszenio przednriotw, ole te czo-su siedzenio, stonio ichodzenro.

Gorset nos:ony jest 4- miesicy; w mior uspokojo-nio si obioww choremu zezwo|o si no coroz wikszqoktywno i powrt cJo prowie normolnego trybu ycioz fostrzeeniem, e no zowsze nie wo|no mu dwigociorw oni wykonywo proc w pozycji pochylenio tu|o.wio do orzodu.

Chorzy z dolegIiwociomi niewieIkiego stopnio uskor.ojq si no tpe pobo|ewonio w oko|icy krzyo lub wkoczynoch doInych, trwojqcc wociwie bezustonniez mniejszym lub wikszym nosileniem. Zoostrzenio b|wsq niewielkie. Zosody leczenio tych chorych sq podob-ne. Nojczciej chory nosi dobrze wymode|owony gor-set ortopedyczny' ktry nokodo rono, o zdejmuje przedpooeniem si do ko. W wol'unkoch domowych orozW procy musi wyeIiminowo ruchy duszego pochyloniotuowio, przenoszenio sprztw czy cikich norzdzi itp.

Niespodziewone nowroty ostrych b|rv krzyo z jed.nei strony, zo z drugiej dugotrwoo choroby, o wicpozornie moo skuteczno metod Ieczenio powoduje,e niejednokrotnie chorzy gctowi 5q poddo si wsze|-

64

kim, nowet zupelnie irrocjonolnym sposobom leczenio,by|eby uzysko u|9 w do|eg |iwocioch.

Pomijojqc. oczywicie, bezskuteczne sposoby' jok: no.szenie kr|iczych skrek, picie zi itp., w uyciu znojdu.je si wie|e powszechnie stosowonych w medycynie zo.biegw z zokresu leczenio fizykoInego, nie mojqcychodnej wortoci w przypodkoch b|w krzyo no t|e usz'kodzenio krqko m idzykrgcWego.

I tok: ciepo stosowone pod rnymi postociomi -zwy.ke ciepo, promienie podczerwone, diotermie krtkofo.|owe, o toke promienie u|trofio|etowe nie przynoszqwikszego. poytku, o niekiedy nowet mogq nosi|i ob-jowy chorobowe. Szeroko stosowone downiej zobiegi fiz-joteropeutyczne u|egy w wikszoci zorzuceniu z chwi-|q stwierdzenio, e przyczynq do|egIiwoci jest ucisk nokorze |ub podronienie opony twordej, o nie hipotetycz-ne zmiony w tkonkoch okookrgosupowych w minioch,stowoch midzykrgosu powych itp. Noturolnie nie ozno-czo to, e stosowonie ciepo no okolic ldwiowq u nie.ktrych chorych nie przynosi zogodzenio doIe9|iwoci,o|e nie no|ey no tym fokcie budowo co|ej fi|ozofii |e.czenio fizykoInego, ktre w donym przypodku jest |ecze-niem objowowym o bordzo wqtPIiwej skutecznoci.

Moso moe przynosi uc1ucie pewnej u|gi no drodzezmniejszenio odruchowego skurczu mini, ole nie wpy.wo w odnym stopniu no przebieg procesu chorobovle-90 i- co wicej - w pewnych okresoch choroby moeten proces nosi|o.

Wspczesne Ieczenie formokoIogiczne opiero sig|wnie no podowoniu solicylonw. Iekw przeciwzopo|-

nych i przeciwobrzkowych, witomin B1 i B12 oroz |ekwrozIuniojqcych. Wbrew wczeniejszym pog|qdom stoso-Wonie Wymienionych |ekw nie dzioo pfzyczynowo' oich dzioonie objowowe jest toke wqtp!iwe.

Miejscowe znieczuIenie punktw bo|esnych okoIicy|dwiowej te nie mo wikszego wpywu nie ty|ko nopfzebie9 choroby' oIe toke no istnie.iqce doIe9|iwocib|owe.

Chorym cierpiqcym ncl bIe krzyo proponuje si cz-sto rnorodne zobiegi fifjotero peutycf ne noszqce cechykrgorstwo. W tym miejscu noley wyjoni' e wsze|kiemonipu|ocje kr9orskie groq cikimi, o czsto nieod-wrocolnymi powikoniomi neu roIog icznym i, w przypodkuspowodowonio cokowitego wypch n icio zob|okowonegojqdro miodystego do konou krgowego.

Jok ju wspomniqno, modo no tzw. ,,szybkie i bezbo.lesne wy|eczenie', znoiduje wielu wdzicznych odbiorcwwrd osb dotknitych blomi krzyo' zroonych bro-kiem poprowy pod wpywem Ieczenio specjoIistycznego.Co wicej, to |ecfenie specjoIistyczne zowsze polqczonejest Z jokimi niewygodomi, ogroniczeniomi czy nowetb|em (np. |eenie w ku, noszenie gorsetu, pobiero-nie zostrzykW itp.). Nic te dziwnego, e wie|e osbchtnie poddoje si prymitywnym i wrcz humorystycz.nym w sensie noukowego uzosodnienio zobiegom ,,no-stowionio'' koci i stoww miednicy i krgosupo. Wie|eosb skonnych jest dopotrywo si w tych zobiegochceclr cudownego uzclrowic'nio vr przypodku jednoczesne-qo. chwiIowego zlesltq, poIepszenio, opowiodo wszemwobec, e no sobie dowiodczyli ,' blogosowionego wpy-

66

wu tych zobiegw',. Pocieszojqce jest tylko. e wszyscy cirzecznicy uzdrowiojqcego dzioonio zobiegw fizykoInychi krgorskich wkrtce dowiodczojq ponownych otokrvblw, co ostudzo nieco ich zopol do do|szych proktykkr9orskich.

W rzeczywistoci mo|iwe do przyjcio dodotnie dzio.onie biernych ruchw krgoslupo i miednicy w przy-podkoch uszkodze torczy midrykrgowej doje si zu.penie prosto Wytumoczy. Skutki tych wicze mogqby rzeczywicie dodotnie, o|e tylko przejciowo, zo je.|i bdq ujemne - to trwo|e..

ZwoiLywszy, e z jednej strony istnieje nodziejo ty|koczosowego zniesienio do|egliwoci, zo z drugiej - 9ro.bo trwoych zmion neuroIogicznych, trzebo mie duozimnej krwi iby bordzo |ekkomy|nym, by mc z czystymsumieniem bro si do tokiego ,,|eczenio.' chorego.

wiczenio osb doknieiychb|omi krzyzo

Do wicze przystpuje si notychmio5t po ustqpie.niu ostrego okresu b|owego'

Wynik stosowonych wicze uzo|eniony jest cokowi-cie od inte|igencji chorego oroz od jego dobrych chci

* No tym somym zlesftq opiero si znony od |ot proceder po'lrfqsonio cholego no pIecoch c'y owieszonie no tlopefoch umo.cowonych do fromu.-i drfwi i Pociqoonie zo no3i' Metoci stoso.lvcnio wyciqgu istnieje wiele, poczynojoc od lvycirgu recznegoplfef dWje osoby, o koczqc no wynyslll e sonsiIL]o\,onych n)c..honiz'noch i stoloch vr'yciqgorvych,

l

67

i si|nej wo|i' Z reguy |epsze wyniki uzyskuje si u osbmlodych, u ktrych otwiej mono wyksztoci potrzebnenowyki oroz odruch postowy. W przypodku osb doro.sych czsto notrofio si no wie|kie opory, tkwiqce w

69

Ryc. 37 wiczenio mini brzucho o - W pozycji sto]'ocej (mo|jwei uo|econe do wykononio wie|oklotnie w c]qgu dn;o bez wzg|du noubir.i wykonywonq proc cfy cfynno) b' c, d, e _ w pozycjirerqcel no precoch

:i'r 71

"l i|

_Y). Ryc'' 38 Wic7enio micni bIfucho i mini grfbietu w po'ycjirezqcel (o-e,

Ryc.39 wiczenio mini brfucho imini gfrbieiu w porycji pod.portego k|ku (o-b)

73

wiczenie ||. W pozycji stojqcej wyciqgnite rcc opie-.omy no krze|e czy sto|e; zwrocojqc uwog no prowid-lowq postow cioo, wykonujemy gboki pizysiod (siodo-my no wosnych pitoch) i powrt do pozycii wyjcio-wei.

wiczenie |||. Leqc no p|ecoch z ko|onomi ibiodromizgitymi jok no rysunku, nopinomy minie brzucho, uno.szqc biodro ku grze iutrzymuiqc tokq pozycj przez 10sekund.

wiczenie IV' Uoenie cioo jok w poprzednim wicze.niu. Splecione polce rqk no brzuchu, uciskojqc Ao, sto-biIizujq odcinek |dwiowy kr9oslupo' Przeciw temuoporowi unoszenie bioder ku grze.

wiczenie V. Ten som ce| mono osiqgnq' pofostoiqcw k|ku podportym, opuszczojqc brzuch ku pododze.wiczenie powtorzomy ki|ko rozy, zwrocojqc uwog, bynie powstowo tzw. ,.koci grzbiet,'.

wiczenie V|' Leqc no brzuchu z rkomi wyciqgnity.mi do przodu, unosimy jednoczenie do gry glow, tu-w i stopy, tok oby cioo zostoo oporte jedynie no brzu.chu. W tej pozycji noley utlzymo si przez 5 sekundiwiczenie powtrzy kilko rozy. W mior poprowy siyminiowej mono wykonywo tzw. ,,koysk',.. wiczenie V||. Leqc no p|ecoch, obejmujemy rkomikolono i prryciqgomy je do klotki piersiowei, nopinotqci zwolniojqc nopicie mini. Podobnie postpuiemyprzyciqgojqc do k|otki piersiowei ty|ko jednq nog, np.proWq przeciwnq, pozostowiojqc w pozycii wyjciowe|,tj. |ekko zgitq w stowie biodrowym i ko|onowym. To so-mo wiczenie powtorzomy |ewq nogq'

76

wiczenie V|||. Leqc no plecoch ze z9itymi nogomiw stowoch kolonowych i biodrowych i stopomi opor-tymi no pododze' unosimy tuw ku grze, rce mojqc3oIecione zo 9owq.

wiczenie |X. Chory |ey no pododze no plecoch 2rkomi pod g|owq' nobiero powietrzo, nopino miniebrzucho i trzymojqc nogi wyprostowone w kolonoch,unosi stopy no trzy sekundy p metro ponod podlog,po czym powo|i je opuszczo' wiczenie to powtorzo si10-20 rozY.

To proste wiczenie nie stonowi specjo|nego obciqe.oio i iest, dobrze znoszone zorwno przez mczyzn, ioki przez kobiety. W mior upywu czosu noIey wicze.rlio nosili przez obciqenie ng ciorkomi (woreczkiz pioskiem Iub cikie buty). W mior Wfmocnionio mi.ni obciqenie mono zwikszy o do moksymoInego.ktre d|o mczyzn wynosi 5-7 ki|ogromow, zo d|o ko.biet 3-5 kilogromw.

wiczenie to jest dobrze to|erowone przez o9 po.cjentw, tym bordziej e wsze|kiego rodzoju wiczeniomini brzucho doskono|e zmniejszojq obwd w posie.no czym tok obecnie kodemu zoley.

ZokoczenieB|e krzyo (nojczciej no t|e uszkodzenio torczy mi.

dzykrgowej) stonowiq wypodkowq dzioonio wie|u r.nych czynnikw, tok wrodzonych, jok i nobytych'

f rcguly chorobo rozpoczyno si bezobjowowo i douszkodzenio jqdro, o nostpnie oslobienio tyInej czcipiercienio dochodzi no dugo przed wystqpieniemostrych dolegIiwoci (po okresie pobo|ewonio krzyo,uczucio,,przemczenio'' itp').

Dopiero ostoteczne rozdorcie piercienio wlknistego.ktre moe by wywoone jokim urozem, o czciej prze.ciqeniem odcinko ldwiowego krgosupo, umoliwio-jqce tyowypchnicie frogmentw uszkodzonego jqdromiodystego' doje typowy zespl objoww uszkodzeniotorczy midzykrgowej'

78 79

Ryc.43 wiczenio stosol^/one w romoch zoj wychowonio fizyc!-nego, o bgqce prfynie szkod (o-d)

B|e krzyo, z rocji ich niebywoego rozpowszechnie-nio, znocznie obciqo.iq budet postwo z tytulu obsen-cji w procy i rosnqce.i z kodym rokiem liczby nowo przy.znowonych rent.

Wszystko wskozuje no to, e prob|em ten moe sto sipowoniejszy w nodchodzqcych |otoch, gdy coroz wik.szo cz spoeczestwo' prowodzqco typowo ,,te|ewizo-rowy,' tryb ycio, z powodu bytowonio w worunkochwspczesne.i cywiIizocji, szuko bdzie z jednej stronysposobw zopobiegonio, zo z drugiej - |eczenio b-lw krzyo.

Zopobiego uszkodzeniom torczy midzykrgowej mo-no dwojoko: przez wywiczenie mini stobilizujqcychi kontro|ujqcych krgosup oraz przez wiczenio woci-wej postowy ciolo o do odpowiedniego jej oponowonioi utrzymonio nowet w worunkoch moo temu sprzyioiq.cych.

A.totomio czynnociowo i fizjo|09io krgosupo |dwiowegoUwogi og|ne

Spis lreciPrrcdmowoWdqp

Torcze midrykr9oweKono| lgor^ly i jego zoworto

Bioocchoniko krgos|upo ldwiowegoPrzyeyny uszkodze torcz mid'ykrgowych

".jtl"""*i#o'ln'o..o.".' midzykrgowei

lnnc przyczyny b|w krzyoZopobiegon|e b|om kEyo I ichCcchy wlociwej postowy cioloCuictsnlo postowy ciolo

T.cn|ng postowy ciolo u osb modychTrcnlng postowy cioo u osb do.olych .

Utrrymywonie prowidowej po5towy w domll .Po.bryo cioo p.fy procyPotowo cio|q o wypocrynekPorgowon|c w pypodu b|w krzyoC.w|crcnio osb dotknltlch btoi lrfyioZolocrenlc

35

ttu12

253338,tt

1

172

teczenre

48EI5t

52555861

677E

Documents

Ćwiczenia Zapobiegajace Bólom Krzyża [Artur Dziak, Wojciech Kuś]