Dilbilim Ve Temel Ilkeleri-ZeynelKiran

8/8/2019 Dilbilim Ve Temel Ilkeleri-ZeynelKiran

1/10

H .O. Ed eb iyat Fa kUl tesi D er gi si 2.2.1984 87DI LBlUM VE TEMEL, I LKELERI

Zeynel K RAN ...GIRIGnmz d i lb i lim i , b ir k a~ d i lb il imci n in al mas sonucu o rt aya km b irb i l im dal dei l , 2500 y l l k uzun b i r t ar ihsel ge tl i t en mi rasa ld kav ram ve i l ke-ler i elet i rerek olumu vebugn bi le ~Iu masn$rdrenbir bi l imdaldr .Kukusuz, insan kendi d i l in in iley iin i , zel l ik ler in i vezaman iindek i evr imi -n i i ncelemek iin , bugn , '~in sandili nin bil i msel incelenme,i" olarak tanmlanan, di l -b i lim ter im in in o r taya kmasn &ek \ememit i r .Ancak "her dnem ya da her uygar -l k kendi ideoloj isine, inanlar na ve bi lgisinegre di l i fark l b iimlerde ele almt r .Esk i Yunan 'dan ( I . . V .yzy l ) XVi i i . y zy l adek d i l daha ok f el sef i b i r spek las-yon konusu o lmu; X IX. yzy l n balar nda, tek i b i l im l~ rg ib i, d i l bi l im al mala-r nda bak a s deRim i, b tn yzy l boyunca hereyde tar ihsel bak ais naar l k ver i lm i ve d,i lbi l im ci ler ,di~ler inzaman iindeki evr imi i le aralarndakiak~ba-I kba~lar 5tndedurmulardir .XX. yzy l n banda, Saussurei le balayan bugnk'anlamdaki,di lbi l im, "ne d i l f el sefesi y le, ne de d i l selb i im ler in zaman iindek i ev r i -mi ni ' i, lemekle uRror", onunamac "d i l in i yapsn tanmak, b iimsel kesin Vediz-

ge,el b ir b il im dal olmak hr . "I Bylece, Saussure sayesinde, "ci i lbi l im in tek gerekkonusu, kendi i inde ve'kendiBi i in ele alnan di l i in, -eelemek,,2olmutur.Daha sonra deineceim iz gib i , d i l bi l i ~ her an kuUand mz, t )unakarn enaz tan d~mzdo~a l o lgu lardan b i r i o lan d i l i , bu ' uup giden nesney i kav ramak iinb ir gi r i imd ir . D il bi l i'm i nen byk zel li i bu uup gi den nesneyi t p k somut b irnesnegibi incelemeyi denemesidir .E. Benveniste'in deyim iyle:, '"-Hemoros'un "kanatl ,zler" adm verd i i t i - szler i , dzey ler in in aynld .,i t , b i r im ler in in sn ir l anmn izi l d iei , der in lemesine incelenen , ve arat n lansomut b ir ger eCe dnt rmek sz konusudu r . Bu , kendi n i b ir b il im o lar ako lutu rmaya al an , yan i nce nesnesi t i i o lutu rmay , bu nesney i i ncelemeb iim in i bel i r tmey i ve daha sonra da bu 'gerecl kav rayacak ve 'zmleyecekkend ine zgyn tem ler o r taya koymay deneyen d i lbi l im in b i r gi r i im id i r ."3Ksacas ,d i l i , bant lar n ynet t ii b i r sistem olarak ele alan ve gerei tzde(substance) dei l , bi imde (forme) arayan Saussure,di lbi l ime XX.yzyl!da iz leyecei

... Y rd .Do.D r ., Hacet t epe Un iver si t esi , FJ:an81zD i l i v e Edeb i yat Anab i lim Dal .1. E.Benveniete, Pr ob llmes de l in gu iBt iq ue gem r ol e I , Par i s, Gal l imard , 1966, S.~O.2. F. de SauS8u re, ev . B.Vardar , Genel D il bi li m Der sl er i I I , Ankara, TDK yay n l an ,1978, s.97. '3. E.Benveniste, r o b l l m e s d e l i n g u ist iq u e g e n er al i I l , Paris,OalUm ard,coU "TEL'I,1974, s.29.


2/10

~ , , ,doru l tuyu gsterm it i r . Saussurehem b i r d i l bi l im yn tem i o lutu rmu, hem de b i reit bj fgi kuramna ,! ,armt r .Toplumsal yaam geni bir bat nt far rgsgster-geler i " arac l ket t i i 'karma kb i r b i ld i r i im sist em i o larak elealm , d i l i bu bUtni indeki yer ine oturtmutur.BEL IRGINLIK KAVRAM: NESNE VE YNtEMBil ineni tanmak ada dncenintemel j fkeler indenbir idir . Bjr nesneyi tan-mak i in n~ nesney i iy ice snr lamakvedahasonrabell i b i r grasndan incele-mek gerek i r . Byl ece, b i r b jf jm dal n nol uab ilmesi i i n szkonusu b il im in kend isnrlannkesinbi r biim deizmesizorun lul uuor tayakar.

'

". ' . ., Her bi i ini dalnda, incelenmek istenen nesne ife,gras , yani yntem arasn-da d i yal ek t ik b i r!:> a vard r . Nesnen i n i yi an l a lmas , yn t em in aral and rma ( i nst r u-men tal i sat i on ) ve yet k in l ik derecesi ne bal d r ; baka ~ i r dey il e, her b il imsel syl emnesn~ ni n sn r lar n k en di si i zer . Bu dur umda, b il im se,1 s yl em i n ar al an drmay,a kl amak ve nesnesi n i t an m l amak gi bi i k i t emel i l ev i var d r . G.Bachel ar d , "mikros-k ob u" m i k rob iyol oj iy i yar at t gi bi , ada f izi k b il im i ni d e y ar at an n mat emat ik sel 'b ir ar a o ld ul un u ,. s yl er k en , $au ssu r~ d e d il bi li m i i n, "konunun gr asndann ce var ol mas yl e d ur su n; n er ed eyse gr 'as k on uyu yar at r "S d iyo rd u. E.'Benven iste i se, $aussure'n d i l an lay na get i rd ii yen li i i yle tan m l yordu ';

"Di l gi bi bi r nesne b il imsel b i ryak l am la i n cel end i~ i zaman , bt n son ol ar ,hem her di lsel lgu k on uSun da, hem de ncel i kl e olgu oLar ak k abul edi lm esiger ek en ey e, yan i ol gu yu o ld u~ u gi bi t an m l ay an l tl er e g re, or t ay a k ar -l ar . Di lbi li md e meyd-a gel e!) b y k d et ii l:l ~i _yl e zet leyebi li ri z: d il inb i imsel b ir YaPI o lar ak bet im1enmesi gerek 't i ~ , ancak bu bet im lememn her ey -den n ce, uygun l t ve yn tem ler ee bel i rt i lm esi zonol ulu~ u ve son u ol a-r ak , nesnen i n ger ek l i~ i n i n nesney i bet im leyecek uygun yn t emden aynlmad -t k ab ul ed il ir ... " 6I .. V . y zyl dan t ,er i f i lozoflar ; or ta adan XX. yzyl n bana ~ ;r oar gr a-

mer ci ler d il , k on usunda saYI $l z' gzl em l er t op lam l ar ve genel li k le d il den bak a b irn esn eye bal an an i tgi n d ncel er gel it irm i l er di r . Bak a b ir d eyi l e, d il v e b ak abi r ey ya da di lden bak a bi r ey i in di l i , r nein dj f v~ d il in k iyn a sor un lar lj d jfve d il in t ar i hsel eV r im i , d il v e d if jn d ncey le ot an ba nt ;l ar l , d il v e e deb iyat ... i n ce-lemilerdir. 'Saussu re'Un a imal ar y la, d i lb i limal an nda meydanagel en enbyi k dei i k -l i k, bu b i lim i nnesnesi ne, yan i di l e bak a s n n deimesid i r . Sassure'n or i i inal l ii ,t ar i hsel gel i im i ndenba~ ms z o lar ak , zaman n bel l i b ir an nda el e al nan d i le b il imselb ir yn t em uygu i amasndan gel i ;: Byl ece, Sau .ssu re " tek ger ek k onusu , k en di i ,i n-

4'. G.Bachelard, Le Nouvel Espr i t St ient i f ique,p-ar is, P.U.F., 1934, ..51. ,5. F.de SaUSlUl 'e,ev. Berke Vardar, Genel Di lbi l im Dersler i I , Ankara, TDK yayn-lan 1 i76, ,2e,! ,6. E.Benven iste,Problemes de l i r i gu i8t i que generale I , s.119.


3/10

89deve kend.i i i n el ea lm nd i l~ 'oLanyenib i r d i lb i l im in, i yada e,zamanh di lbi l im inkurucusu olmutur . Sa5sure i le, d iUnincelenmesi , A. Mar t inet 'n in tanmladl i bel i r -ginl ik (pert inence) kaYramt ' inde yer ini al r : .

"Her bet im leme b ir seim i ger ek t ir i r . n k bak t a, ne kadar basi t g ri i n~grnsn,sonu Qlarak, her nesneson derecek armakt r . O halde, br bet imle.me ( tasv i r ), zo run lu o larak snu l d ve bu da, bet im lenecek nesnen in sadecek im i zel l i k ler in in o r taya kan lma an lanma geUr .Del i i k i k i k i in in o r tayakaracak lanzel l ik ler aym 'Olmayabi l i r .Aym atacn karsnda, b i r gzlemcialacn duruuna, dal lannm grkeml i yapSnadikQt edecek; b i r bakasgv-denin at laklann ve yapraklun panlt ao ~k l ndatutacak; ncsbir takm. saysal hesaplar yapacak;drdn ce ise, her organnbelir gio yapsm gitenne-ye al acak t r . Her bet im leme, kend i i inde. t u tar l o lmak , yan i ben b i r g a sndan yap lmak ar t y la kabu l ed i l eb i li r . Bu g la8 kab1d edndik tensona, bel i rgin ad ver i lenk imi zel l ik le i tu tmak gerek i r : bel i rg ino lmayan te-k i zenik ler kesin l ik le aynlmal d r . Bk bk cmm gr 8J8Jndanyaprak lar nb iim ve rengln~ . ressamn gr i i a s ndan da, odunun kalo rl deter in in bel i r -gin zel l i k ler o lmad k lm or tadad r . Her b i l im 'b i r zel g r i i alSlnm.seim in inceden kabul eder...'"

. \ Bylece, bel irginl ik, kend i nesnesin i i ncelen : ek i in b i r b i l im dal t araf ndanben im sen en gr asd r . D il in i ncel enmesi nd e, bel ir gi n gl as, t ek i b t ngr a lar n n d nda,' ''k,endi i inde ve k en di 6i i i n el e al n an d i l "i n incelenmesigr ad r . Bak a ek il de s yl emek ger ek i rse, b u gr as k en di ii nd e her e-n in bi rbi ri ni k ar l k l ol ar ak zor un lu k l d bi r si st em ol ar ak kabu l ed il en d il in i l e-y ii n in i n cel enmesi d ir . Kukusuz, d i li n t ek ba na b ir i n cel eme konusuol ab il ecei n ikabul etmeyen l er e bu g r a s t er s gel ebH ir . .

, D LB LM tN BA~MSI ZUCDi l, n i t el i i gerei , alar boyunca h~ fel sefen in , f i lo loj i n in vemant n ince-

leme konusu olmutur . Di lb i l im, i lkkez Saussuresayesinde, insan bi l im ler i ' i inde,b i lgi kuram (epistemolo j ik ) andan tutar l b i l imse b i r n i tel i le kavumutur . Nes-nesin i ve bu nesnen in sn r lar n bel i r l emek iin ge~ i l t ler bulmu ve kesin b i rtak m. i lkelere. gre bi rb i r ine balanan epaman, ar lZ4ntan, .ter r - , ..tefPI ,yap ,i t lev. e.bir im vb. g ibi kavramlaror taya koymutur . Bu kavramlarb i r d i l in iley iin int am ve geer li yap sal b ir b et im l emesi ni y~ i lmek i i n d il bi lim eet ki n yn tem l ersalamtr. / ' .tek i b i l im dal lannagrebamzo lmak isteyen di lb i l im,d i l in tm kapsayc

b i rbet imlemesin i yapabi lmek iin , bu bi l im dal lar ndanayr l r . Kesin ve kendinezgal ma ynte,mler iy lebtn di lselo lgu lan uygun bi r .yntemle ele alan bi r b i l im, d i lb i l im i o larak kendin i or taya koyar . A. Mar t inet 'n in dey imiy le:"alda dnbUminvard lRen neml i sonu bel i i de~kend ine zgyn tem-ler i , ama lan ve kend i nesnesiy le, kend ini t amamen b"ms z b l rbn tm du o la,.

7. A .Mar t i net , Element del i ngu ," "," - gid ra" ; Par ia,A -nd Co lin . ooR"U Dna:me", 1970.8.31-32.

~-_._---


4/10

90 ra) t o r t aya koymasn baarmaSd r . Fi l oloj i , kend in i esk i met in lereve k lasi kk l t reb~ layan i l i k i l er i h i b i r zaman koparamamasnak~ n , dUbi l im tek ibBimler k~snda her tr l ykml lkve b~mi l k tan kendin i uzak lat rm-tr."a

. Ama hemen unu bel i r tel im kt ,bubai mSlzl k , bak.abi r g i r iimdedi l i le'ruhbi-Um (Ruhdi lbi l im) ya.da-toplumbilim ( t op lumd il bi l im ) gi bi b il im ler ar as ndak i ba n-t larn ortayakonm asn engellemez. 'DILBIL IMINTEMEL KONUSU VE AMACDaha~ bel irt t iimi zgibi ,di lbi l im inemel konusuin~ di l ininy.apsnnce- .

l eyen b i r b i l imsel ku ram o lutu r r i ak ve$zceler i l e $zceler in eler i - arasndak ibaml l k lan ort .ya koymak amaciyle, bdin zenginl ii ve karmakl . iinde Insandi l ini incelemekt ir . Ancak, uzun zamanszceler in.ret ic isi (zne), $zceler inret i ldi- art lar , di lbi l im in balm5lzl a,dna, di lbi l im in l"cele,me alannn dnda kalm-t r . Kukusuz, bu smrtamasz k()nusueler in szceyi etk i lemedikler i anlamnagel-mez; ancak, szceler in ret icis ive $zceler inret i ldii koul lar di lbi l im in temel konu-su dei ld i r. Baka b i r dey ile, uzun zamand i lb i lim in ~ ( )nusu"sz" dei l de "di l" ol -mutur. ', ,

Di lb i l imci ler ,d i l in inc::elen~ inde, b i rb i r inebal ik i ama edinmilerd i r . Bi r in-cisi, zel dolal d iUer in bet imlenmeler in i (Trke, Franszca, Ingi l izce vb.) ier ir . Birdoal ~ i l in bet im le~ i , bel li b it d i l i i n , sesb i limsel , szd i :dmsel ve an l amb il imselolgulara,indirgeneb!lenbir kural lar sistemi bi iminde,aklanan bir bi l imsel kuramdr. te-yandan, d i lb i l imci ler d i l in n i tel iin igsteren bi r kuram oluturmaya al makta-d r l ar . Bu t r b i r ku ram, b t~doal d i l lerdek i o r tak yap y a k lamak zorundad r ,bunu da bi r meke (mod~le) yardmy la gerek let i rmeye al maktad r . Ksacas ,di lbi l im b ir d il ler d i lb il im inden d i ly etm d i lb il im ine yani evrensel dilbU gmne dorugeliim gstermektedir .Bu er ~ nde, d i lb i lim i n amac bt ndi l ler i n bet im lemesi neyar ayan b ir .genel d i lb il gi si k u r am o lu t u rmak ; d i l v ,ed l1ce aras ndak i i l ik i ler so r ul 1una dei n - .meden n ce, k ap al b ir s st em ol ar ak d ni i len d il in el er i ni b et im l emek ve zm -l emek ;h er k on uu cunun neden v enas,1 k endi an ad il in de h id uymad son su z; s ay-dCik i cm leyi anlayp ol )lar l retebi Idiin i ak lamakt r . "

DILBILIMINALlMA YNTEMLERItek i b inmlerdeolduu gibi , d i lb i l im deiik al ma yntemi uygulamt r :-~1- Tmevarmhyntem (induet ive),2- Tmdeogelim lintem (deductive), .3- Varsaymsal- tmdengel iml i yntem (hypoth6t ico-deduct ive) .

8. A.Martmet,Langoge etfonction. Pari s, Tht noel,1969,8.9


5/10

/" '"

~-

, 91Tmevar m l y nt em k lasi k yap sal cb n t emsi lci ler i nd en pek oAu ve Amer i -k an bet im sel ci ler i t ar af n dan u ygu lanmt r . Bu yn tem , bak a h ibi r k ur ama ba-. vurmadan,di lsel olgular ingzlenmesi vedeneyimi zer ine kurulm utur.

Bu t r bi r tut um , bak a bi li ml er e v~ di lbi li me byk bi r eyk azan dr mam t r . .T mevanmh yn tem yen i h ib ir ey get irmez ve sonu l an , v er i ler i n i lk b et im l emesi n-d e, d aha nce her k esi n b il di Ai t er im fer le ak lan r . K sacas, b u y nt em b ir sn r l an -d rma b il im i ni n t esi ne gi demem i t ir . Dol l ml tJl d i lb i lgiBin indeneyci . yak lam v eu ygu lad sn f lan d rma ve de bl m l eme i lk el er i b ir i nci l d il sel ver i ler i a kl amak s-Z In ,on lar dzen lemek le yet in i r .9

Tmdengel im li y n t em i se, L . H j elmsl e\ t tar at ndan ben imsen i p ku ll an lm t r .L . H jf !l m sl ev b u yn tem i n t ~mel esi ni yl e ak lar :a} Bi r bet im lem e k endi i i nde el i k il i olm am aldr , yani k en di i i nde tutarl '

olmaldr; . ,b) Gerek lemi ya da gere~ememi btn di lsel ver i ler i , tmkoplaYICIbi rbi imde ele alabi lmel idir ;c) Bet imlememmkn olduAu kadar ,yal n ,yani ekonomik olmaldr.IOBu i lke, L..Hjelmslev'e gre, bir i basamaklamaerevesinde-kendi arasndadzenlenir.rnein;o'mn b ' ye, b 'n in c'ye gre ncel ii Vard r .retici.


6/10

92l eme daha az boyun et er veby~ b ir dnceb i im i zo run lu o lar ak olguculuktan ve, tmevanml yn t em ler den uzak l a r . '. " .

Dilbi l im inin'kendi kuram dncesinei l i k in varsaymlar j ;kendi i lkeler i i indegerek l ik ten uzakmgibi dnen di lb i l imci ler in says pekadr . Bu bakmdan, di lkavramnbenimsemek ve zel l ik le bu kavram dev ingen grnmiinde ele almak,o lay lann sal t gzlem in i b i r yana b rakmak , varsay m lar nve tahmin ler in neml i b i ryer tu t tuu bi r yntem gerek let i rmekti r .zedemek gerek i r se, d i l bi l im in al ma yn tem i balang ta tmelXJMnilvetmdengel iml idir ,yan i b i r A $zeeled btn~en yola karak, bel l isayda kuraIJaravarmakt r ; iyJce ak lanan bu kural lar , tmdengeUm i le A btnndekiszcelerden

fark l b i r B szceler btn naklar"Bunu yle gsterebil i r iz:A -+ tm evar m ---+ k ur al lar tm dengel im4 B

SOn derece genelolan bu gr,zorunlu olarak indirgemecidir .Oysa, varsaym-sal-tmdengelimliyntemin gr a,s dahagenit ir. 'Bi r b il i- n de nem l i ol an nesnesi ni b el ir lemek v e b~ nesneyi s n rl amak tr . I n sanb il im l er i ni n n esnel er i ne b il im sel b ir yak lamda buf unmal ar ld uk a zor du r. Bel ki d e

i nsan b il im l er i ni n tek i ler i ne g re h enz t amar i lam yl a gel ier n em i olmal ar r n n e-den i buradan kaynak l an r . Saussu re bu zo r luu yl e d i leget i rm it i r :" Bak a b il im l er nceden bel li o lo n k onulGr st n de i l em yapmal an no ve bukonu lann onr r . dandel i i k a lar dan el e al nab ilmesi ne' karn , dUalamnda'k onunun , g l'i i a s ndan nce I Jar ol rmul yl e dUrBun ,neredey e l'i i (JISIk on uyu yar at r . K al d k i sz 'k onuu olgu yu ele al bi i mler in den han gi si ni nncel ik tadl n ya da Bt i ln o ldulunu da nceden bize hi bi r ey gster -mez"u

Gerek tende, grntedi l bi l im in nesnesid i l . b i yo lo j i,k imya ve f i zi k gib i de-neysel b i l im ler in nesn~inden ok fark l d r . nk, d i ldek i sz konusu kural lar 40-rudan gzlemlenemez,ancak bu kural lar nret t ii nesneler, yani szcelerden hareketedilerek difanlala~il ir .Y AZI U DIL I 'SZL DIL A YRJMIKukusuz, d i lb i l im in di l in i yapsn, b i r baka'dey ile, sistemin i inceled iin i

sylemek yetmez, geleneksel d i lb i lgi ler indeve kamuoyundaegemen olan bi r yanl -l k t an kanmak iin d i l bi l im in temelkonusunun szl d i l [ sz dei i ) o lduunu be-lir tmek gerekir. Saussur'e gre: '"Di l ve yaz b i rb i r inden ayn ik i ,gstergeler d izgesid i r .Yaznnb i r icik var l k~edeni di l i gstermekt i . D,i lbBininkonusunu, yazdai szcklekonumadaki

. ..11. B.Vardar , Genel D i lb i lim DerBl er i i . 8.29.


7/10

93szc~n b ir l eim i ( )l ut u~ . Ne var k i y azl szck , g rn tso1d i ~usesl iszel l ide ylesine kaynar k i ,S9nundaba key:e kuruluver ir . Bylece, sesl igstergenin grntsnekendisinden daha ok nem ver i l i r . Sank i b i r in i tan -mak i i n onun yznebakmak~sar esm ine bakmak daha 'geer l i b ir y olmugibi ! "12 'Yapsal di lbi l im ik i nemli kant arac l y la.szl di l in ncel ik tadn vurgu-lamt r . Bu kan t l ardan b i r i sz yazdan daha esk i ve daha yaygnd r ; i k inci si i se,b i l inen yaz si st em ler in in szl d i l b i r im lef i zer inekuru lmu o lmasd r . Bu kan tt ar tlmayacak k adar ak tr . Yazl d il ok ul da d il r et im i ne bal olmasn a,ei t li neden l er l e ve' zel li k le de edeb iyat n ' et k isi ne kar n bt n sayg nl nko rusab i l~ , szl d i l ever i l en ncel i k y~ f d i l e i k inci derecede ve simgesel b i r i lev

ver i r . Bu durumda, Saussure'n di l kavramyla, yaz i ki ayr bi li m dahnn u r aal an o lmas ger eken ay r i k i gst er gel er si st em i o lut ur u r . J. l yons i se bu kar t-l yl e d i le get i r ir :

') .~ .K im i zan an k onqman n y azmadan daha esk i o 1d u~ unun 'kantlanama-yaca' sy len ir , ama bu yal n zca 'kant' t er im i ne, t ar i h sel Ol gu lar da i st ed i ~ i-m i zd endaha by k b ir y k y k len ir e d o~ r u o lab il ir ., .A l t y a da yed i bi n y ldan dahaesk i t ar i hi ( )l an h i b ir y az d i zgesi b ilm i yo -r uz. te yandan konumayet ene~ o lmadan yaayan ya d , yaam o lan b irinsan toplu iuRu yoktur ; yzlerCedi l gnmzdede miSyoner lerceya da di lb i -l imei ler leyaz ya ba~ lanmadan nce b i r yaz d i zgesiy le i l i k i l i de~ iUerd i .Bubakmdankonumann insan toplumun\ ln kkenine uzand tm dl1meknsa-.na uygun grnebi l i r . "13' .Daha sonra,bu dncesiniyle si i rdi nir :

" ...konuma d i l i yaz l d i l den nce gel i r . Baka b i r an lat m la, dU ina i l at mdzlemin in b i r i~ei l tz sest i r ; (zel l ik le insannk onuma organlan tarafnd~reti len ses Uzanl 'm);yaz, asl nda, bi i di l in szckv:e tmceler inin ,ola~an bi-imde, gerek1etirildikleri t zdenbi im t z l1e ( ki t t y a da t a vb; zer i ndegrnenbel i r t kelere) dnt~nin .b i ryp l i dur ... "14BET MSEL (=TASvJRct ) TUI 'UM i KURALCI TUTUM ~Dilbi l im b a m s z bi r b i l im dal o lmasnave insan bi t imier i arasndaayncal k l bi ,r yer tut masna k ar m , yi ne de ( i loloj i (phi l ologle) ve 8eleneksel dHbilgisiyle kan-t r l r . J. Marouzeau La l i ngu 'i st i que ou sci ence r Ju l angage (Di lbi li m ya da di l bi li mi )ad l y a > t n nnsznde bu kQnuda yl e d i yo r :

OIDilbi l lnieimi siniz?Ka di l bi l iyorsunuz?- Bu, d i l bi l imei i I ,eok d i l b i lenarasndah ibi r aynm yapmayan eah i l l~ r inok ~ ksordu~u b i r so rudur . Bi raz12. A.g.y., ..45-46. .13. ,J.Lyons, ev. A.Kocaman, Kuramsal DUbi l ime Gir i , Ankara,TDK yayui lan ,1983, s.44.14. A.g.y., $.62.


8/10

94 dnyadan haber i o lan lar ,d i lbUim i le molo j iyi b i rb i r inekant rarak , d i lb l limc i -y i , esk i met in ler i ve l d ler i i nceleyen b i r i o larakgrr ler . On lara dUbi l im ind i l ler i n incelenmesiy le aym ey o lmayan dn in bU im io ldutu sylen i r se, bu kezdi lbi l im nedir diye sokacaklardr ..."

15 .Ger~ ekten de, di lb i l im, f i lo lo j iye vezel l ik le dilbilgisine ver i len gster i l i bir addei l , ocuk luk tan balayarak,'pratik b i r b iimde rendiimiz ve genel l ik le dn-meden bi ldiimiz dir in bi l imsel incelemesidir . ' .Bi l indi i giPi , en yayg n an l a~da,. "dilbilgisi" b i r d i l in konuucu lar nn " iy i 'k~l lanm"a uygun o larak , "dolru" yazmak .ve konumak iin i zlemek ve renmekzorunda o lduk lar b i r t emel i l keler ve kural l ar b tnp larak tan m lan r . Baka b i rdeyile/Saussure'n kuralc,dilbilgisi adn verdii gelene~1 di lbi lgisi hereyden nce"doru" ve ";anl" di lsel b iimler i b i rb i r inden ayran kural larret i r . Sal t gzlemikabuletmeyen ve dncekategor i ler i mantnadayanan bu di lbi lgisi , bet imSel l ik tenyoksundur. Ksacas ,di l i n kadn ~ibi hep gzelolmasn isteyen, '~budeni r " , "bu den-mez" kaygsn gden geleneksel 'di lbi lgisi , di l in kend ileyii i indeki gzlemlerdenyola, k~k ye~ine, felsef i vetuhbi l imsel kavramlararac l y la nesnesin i zmle-mek ister. te yandan, geleneksel d.U~i lgi$indedi lhibir zaman .'kendi i inde kendisii in" dnlmemivebi r nesneolarak ele al nmamt r .Hep baka bi r dzeyde, d i leuygun dmeyen kategor i ler erevesinde incelenmit i r . Oysa di lbi l im , di lsel gerek-

l i k ad na "gzel di l "e ayr cal k tanmad gib i kurak :grasnada ayncal k tan -maz. D i lbi i im in temel amac , doal d i l ler i n gerek iley i in i a k lamak ve bet im le-mekt i r . Deer yarglar n b i r yana brakan di lb i l im, tamamenbet imsel b i r grasbenimseyerek, b i l imsel l ik zel l ii kazan r . Geleneksel d i lb i lgisin in yapt gib i , d i l -b i l im kural lar retmek yer ine, d i lsel o lgu lar n gzlemlenmesind~n yola karak , d i lsistemin in ezamanl boyut ta iley iin i ine&1er .Hibi r zaman soyut b i r ereve iin-de kuramlar o lutu rmak ist emez. T pk b i r b i lgin in 'I aboratuvannda mik roskobunal tn da b ir rn ei gl em l ed ii gi bi d il bi tim ci d e bet im l emek I i n d il i gzl em l er .D il bi l im i n t ut umu hem d i lb i lgi si ndenhem de esk i uygar l k l ar n b r ak t k l aryaz l met in ler i i nceleyen ve daha ok yazn ve ta r ih i in yard mc b i r b i l im dal o lanf il ol oj i de~ t amanen f ar k l d r . tek i b il im ler de o lduu gi bi , d i lb il im de et ei mez(kesin ) ve geer l i - b i r zm sunmak savmda dei ld ir ; daha ok sorun lan .a k b rb iimde or taya koymay , kendi yote :n ler in i tanmlamay , zmleyecei nesney ianlarnayver nek~l eroluturmayamalar.J. Lyons'undeyim iyl e: .

"DUbUimcin in b i r i nci g tev i , i nsan lann d i l ler i n in gerek tek i konuma (veyazma) biimin i betimlemektir; n8s konu.maya ciayazmalan gerekt iAinibu-yurmak det i L. Baka b ir an l at m l a, dnb jl i r n( hi del i ise en nce) bet im leme-lid ir ;kur alc(yad~buyur gan)den.u16 ' .15. 'J.Marouzeau, La l in gu ist iq ueou Bci en ce du largage, Par i s, Pau l Geu thner , 1968"s.l.16. A.Kocaman,a.g.y., s.47.


9/10

95Gerek ten de, d i l bi l im kural l ar o lduunub i tmesinekarn h ib i r ku ral ben im-setmek istemez. Bir szce i le kural arasndabir sapma olduu zaman,sadecesapmaygster i r . K sacas ,d i lb i l im, u dzeyden ok bu dzey i buyurucu bi r b iimde benim-setmek yer ine, d i l i n i ley i in i gstermey i ve var o lan b tn d i l sel dzey ler i o r tayakarmaya alr. "RTZAMAN / EzAMAN KARITlJCI

Artzaman ve ezaman ter im ler i genelolarak di lolayna zelolarak da cJoaldi l -lere i l ik in b i r yak lam 'gster i r ler . Bi r d i l in eumanh incelemesi , hereyden ncebet imseld i r ve ei t l i de$iim fak tr ler ine gre stat i k o larak dn len b i r zamanparas i inde ya da ok k sa b i r ' t ar i hsel dnem iinde d i l i n yap sn arat rmak t r .K m i zaman bu incelemeye dural ad ver i l i r . Bu yak lam, ancak ~ i r d i l in ar t zaman l i ncelemesin i , yan i d i l i n ev r im in in incelenmesin i de ierd ii zaman dGru lanab i l ir .Artzamanh incelemeye " ;wr imsel " , "dinamik '; ya da "tarihsel" adlar ver i leb i l i r .. .Bu ik i i ncelemen in 'b i rbi r i yle i l i k i si , i l k kez XX. yzy l n banda, Saussuretaraf ndan or taya konmutur . Tar ihselo larak , bu ar tzaman/ezaman ayr m d i lb i l i -min gel imesindeson derece etk i l i o lmutur . Asl nda, bu ayr m Saussure iin , tama-men yn tembi l imsei b i r n i t el i k t a r , nk d i l selo lgu lar n i inde by le b i ray r ma.rast lamak imkinszd r . rnein; "di l yemi her an yer lei k b ir d izgeyl e b ir evr imiierir. ,,17 Bu b i r g r a s ay r n d r :D ( I konu~nda ezamanh b i r g ra s be-

nim sediimiz dnlQrse,buezamanl eler ara.sndaki bant lar bet imlemekanlamnagel ir ; eerartzarnanl bir gras seersek, bu da, zaman iinde meydanagelen deiimler i ak lamak, ya da birbir in i iz leyeneler i incelemek anlamnagel ir .\Saussure'e gre: "Bu nok t ada, ezoman / ynn b rnden st n o lduu , aktr. nk , k on uan t op lu lu k i i n gzl e gr l ii ; t ek ger ek odUr . D il bi li mci i i nde d ur umayndr. ,,18 r nei n; T rk e k on uan lar , T r ke'n in "k ur a'ar n , sz k on usu d il int ar i h sel gem i i n ib i lmeden de uygu l ayab il i r v e reneb il i r ler .l ly il szcnn ledgl,l eyg l, l ey l, l eyi l dei im ler i neu r ad n b ilmek Tr k eyi ' d ah a dor u k onuma-

,mza ve YaZmamza yard m etmez.. zet lemek gerek i rse, $aussure bugn, yapIBal di lbi l im in temel ayrmlarndanbi r in i or taya koyarken~di l konusundatekbi r gras o lamayacan ,'ar tzamanl gr a.snn yan~daezamanl bir gr asnn da olduunu ve olmasgerekt iinivurgular. Ezamann artzamana stnlkim i zaman (ar ihi ler taraf ndanho kar-lanmam, hat ta ~r k lmit r . Tar ihi ler ezamann a ::t zamandanayr lmamasgerekt iine inan r lar , nk,ezaman iindeak lanamayan bi r ok olayolduunuve bunlarn var l nn ancak, artzamaniinde anlat labiteceini dnr ler.Ancak,

ezaman ya da ezamanh sistem konusunda son derece kolaye b i r kanya var namakgerekt iini akldankarmamakgerekir . Di le ezamanh'bak asnn, baba oulunt ar i hsel adan d i li f ar k l k u ll an m lar , t ekn ik , gnden ve edeb iyat d i li gi bi n i tel i k. . ~bak m n dan f ar k l k ul lan m l ar b ir ar aya get ir di i Ql i id e, b el li b ir d er i nl ii , b ir

17. B.Vardar , a.g.y. 1,8.3018. .B.Vardar, a.'g.y., 8.82-83.

.--


10/10

96nemi vard ... Bi r ' e zaman,Saussure'i I n 'dnci i i lUgib i , du ral del i l di r , nk i i b i r.e~man can l tw ret i ci yapt an ,~mu~ hat ta tmekteo lan yaplan vedonmakya da del i mek zereolan yapt lan ier i r . K sacas ,ezamankendi i inde hareket l i ved inamik t i r . Bu durumda, Y~ tem bak mnc:bndi l i n ku l lamc : s naai t o tan eizaman l gr al$lYIa, tar ihln in ar tza.manl gr i i l asn b i rb i r ine kanl t ,!,mamak gerek i r .Kuramsalo larak , b i r ar tzaman" inceleme ancak, br b i r in i iz leyen ezamanlar n i l i-kiye g4!rll mesidir. ''SONU ,

Bugn d i lbiRrn inb i l imsel ve kUt t reldzlem lerde son derece neml i b i r yer ivard r . Son otuz yld r , ai lb i l im insan bi l im ler i~dek iarat rmac lara (Ant ropolo) ide~v i -St rauss, Psikanal izde) . lacan, htko lpj ide Mucchlel l i )esin kaynaj .o lmu; doabili ml eri ne yntembi lim sel baz aralar salam; gstergebil i mi n (R.Barthes, G.Mou-nin, ).Martinet, L.Prieto vb.) geliinesln,encii lUketmi ;gUnm zyazmsalgstergebi.! iminin (A.) .GreLmas, J.Courtes, ) .C.Coquetvb.) ge6mesiyle de anlam det ilmler l-n n Incelenmesineyen b i r bakas get i rml ,t i r . te yendan, d i lb i l im dU ret l tn lnede yeni yol lar gstermi ti r . Saussureotuz y l l k b i r gecikmeyle kefedi lentk , her d i l inbir ! Istem ~lutUrdutu :anla lmve bu 'sistemin Ileyi bi iminin incelenmesince-nkkazanmtr. .Bat da ar t k d i lb i l im, tek i nsan bi l im ler ig ibi , genel k l tUrdensaytmaya ba"lan mt r . Oysa, l kemizde Un iversi t eders p rogramlar ndab i le d i l bi l im in yer sonder ece si h r l k ahnak t ad r . Ge~ l i kl e ..n c:i n lnakl na gel en i l k .u 'd i lb il im fn neie yarad sorusudur.Saussure buna ylecevap veri yor: .. "Son ol ar ak da d il bn tm i n ne i li e yar ad 'm so lam .Qok k b'n i n b u k onu.da akseik grler i vard r . Bunl bel i rJemenbulUl deLiLimdi . Yalnz 'uk ad n l yl eyel lm k lf tl Ol og.r . t ar i hUer v .b : i bi met in ler le 1I I ,.ed ,io lanher kesi ' d i l 8o~nJan i l gUend ir i r .A k b ir ger ek bu. Genel b lt f bal umm.dan dOb ilm i ni n nem i daha da ak : Bi r ey ler i n ve t oPl um lann ya,ammda dU

en nem l i et k end ir . Onun i i n ,d i li i n eel eme i y al n zca b tr k a uznwa b r a-k l amaz. Ger ek te, h er k es d il le i z ok ' u tr aI l. Ama bat ka han tf al an da bukadar sama sapan dnce,nylU 'l l , bo, ve uydunna gr,boy aiabnml tt t r .Konunun uyand r d ll i I ,m i n '" ,ar ba b ir sonucudu rbu. RuhbBim lel a dan buyan l lpar h i de yab ..a at l r t r den del i di r . Ama dnbBmei n ingwv i hel ft Y.dennce bunlaf t gzlernl le~nnek veel inden geld i l i lde dzehmet t i r :'1' .K sacas ,d i lb i l im in mac , hereyden nte,b l tdi r i l in arac o lan di l i , bdinzel -l ik ler i yl e t an makwntmak tl f. Bak a bi r d eyi ti e, d il bi lim "Di l Ned i r '" w "DilN_I Jfler ? " temel soru"n yannd~, "lPl8tJf tdi l i " i Itcry.ri l inden eyINn HlI i l r ne-di,., .', '~ i r ocu lr ' lroFlufmOlnl"DILLi'renir ' " "Dil "eden delif..," gibi sorularadacevap vermeye ah r . K" !ikusuz, d i l in b i l imsel ncelenmesnn sal lad l. prat ik yarar .lar tar t lmaz. Ama, en neml isi , b l id in tek i b i l imdal tan gib i , d i lb i l iM in insanl 'Ibu

- ,dnyay w ev ren i daha iy i an lamak iin duydu iu b i l gi susuzlu lunu Jidermeye al ..Miskb,.19. BNamu, ..,.y ., ...2'7.28. -,

Documents

Dilbilim Ve Temel Ilkeleri-ZeynelKiran