Din, Göçmenler Ve Entegrasyon - Tuomas MARTIKAINEN

M.. liiliya Fakltesi Dergisi 38 (2010/1), 263-276

Din, Gmenler ve Entegrasyon

Tuomas MARTIKAINEN* ev. Nebile ZMEN**

Bat toplumlanndaki gmenlerin dini faaliyetleri, son on yl boyunca, ara-trmaclann giderek artan ilgisine mazhar olmutur. Aka belirtilmi olmamasna ramen, temel ilgi alanlanndan biri, gmenlerin zellikle yerel ve ulusal toplurnlara entegrasyonunu etkileyen kltrel, etnik ve dini gemilerinden kaynaklanan davran biimleridir. zellikle Avrupa'da ilginin ou mslman topluluklara ynelmitir (mesela; Haddad & Smith, 2002; Nielsen, 1995), fakat dier dini gelenekler ile ilgili almalar da art gstennektedir (mesela, Baumann, 2000; Knott, 1997; Min & Kim, 2002). Buna mukabil, gmen yerle-imi ve entegrasyonu sadece nadiren gndeme getirilnekte veya geni mzakere-lere konu olmaktadr (u iki yazar istisnadr: Baumann, 2000; Rex, 1996).

Dini aratrmalarda entegrasyon ile ilgili kuramsal akln olmamasnn nemi yoktur, nk gmen alan toplumlarn tm, entegrasyon srecini etkileyen, kendilerine has kltrel, yapsal ve politik niteliklere sahiptir. stelik gmenlerin, bu olguyu daha da karmaklatran, epey farkl g nedenleri ve eitli gemileri bulunmaktadr. Uluslararas g, bir olgu olarak, bat toplumla-

rn da farkl ekillerde etkilemektedir ve bu olgu gittike karmak bir hal almak-tadr (Castles & Miller, 2003: 1-9). Bundan dolay, bu kesin millt-snr varsaymlarmn, dnceyi ilk bakta grnenden daha ok ynlendirdii dnlebil-mektedir. Kavramsal aklama, dinin farkl lkelerdeki gmen nfus arasndaki rol zerine karlatrmal analizlere daha fazla zemin salayacaktr. Bu nedenle, gmenlerin dini aktiviteleri ve entegrasyon konusundaki zel nitelikleri kadar genel niteliklerine de, zellikle dinin sklkla entegrasyon srecini etkileyen temel bir faktr olarak tanmlandna dikkat edilmelidir. Hatta uzun zaman sonra dil ve dier kltrel grnmlerin rol azalrken, dini kimlik ve cemaatler, gmen

kuaklarnn en direnli nitelikleri olmay srdrmektedirler (Baumann, 2002: 95-98; Warner, 1998).

G almalar ve etnik aratrmalarnda, gmen yerleimi, ve entegrasyonu konusundaki teorik tartmalarda, erken dnemlerdeki asimilasyon teorileri,

Tuomas MARTIKAINEN, Religion, Immigrans and lnegration, AMID (AMID- Akademiet for Migrationsstudier i Danmark) Working Paper Series 43/2005, Published by: AMID Aalborg University s.l-13'ten eviri yaplntr.

** M Sosyal Biiin1ler Enstits Din Sosyolojisi Bilim Dal Doktora rencisi.

264 ~ Tuomas Martikainen (ev. Nebile zmen)

yerini ada okkltrclk teorilerine brakm bulunmaktadr. Oysa bundan nce, hem milli politikalar hem de kuramsal dnceler, asimilasyonu entegras-yonun son aamas olarak kabul etmekteydiler, son zamanlarda, aratrmaclarn

yan sra, birok devlet de gmen yerleimi ve ev sahibi toplum arasndaki ilikilerin daha karn1ak olduunu kabul etmektedir. Bu yn deitirme, byk lde 1960'lardan itibaren bat toplumlarnda etnik eitliliin gelimesine yol aan uluslararas gn deien yapsnn bir yansmas sonucu gereklemitir. (Castles & Miller, 2003; Kivisto, 2002). Srasyla, okkltrc yaklam, kltr gerekli grdnden dolay, postmodern dnrler tarafndan eletirilmektedir. (Featherstone & Lash, 1999). Globalleme tartmalar, (mesela; Appadurai, 1996; Hel d ve dierleri, 1999), uluslararlk tart malar (e.g., Hannerz, 1996; Levitt, 2001) ve diaspora tartmalar da (e.g. Cohen, 1997; Wahlbeck, 2002) bu endieye eklenmitir ve gmen yaanlarnn global gelimeler ve ulusar

balantlada birok ynden i ie getii gsterilmitir. Bu makale, din, gmenler ve entegrasyon arasndaki ilikiyi mzakere ede-

cektir. Aada grlecei gibi, ilk olarak entegrasyon ksaca tanmlanacaktr. kinci olarak, gmenlerin yeni bir ev sahibi topluma yerleimi srecine deinilecektir, sonra da dinin bu srece kendine zg etkisi ele alnacaktr. Bu blmde

ayn zamanda din ve gmen yerleimi zerine nceki bulgularla ilgili tartma da yaplacaktr. nc olarak makale entegrasyon srecini daha iyi anlamann yollar zerine bir tartma ile bitirilecektir bylece, Bat'da gmenlerin dini faaliyetleri zerine sregelen tartmalara yeni bir ik tutulabilecektir. Makale, globalleme ile ilgili konulardan, medyann rol ve farkl gmen kuaklarnn deneyimlerinden geni kapsaml bahsetmeyecektir. Bu bak alanna makalenin ilerleyen ksmlarnda yer verilecektir.

Entegrasyon .Gmenlerin yeni ev sahibi topluma yerlemeleri sreci hakknda ok sayda

teorik model bulunmaktadr. Bunlarn bir ksmna aada temas edilecektir; fakat bu blmn temel hedefi, entegrasyon sreci ile ilgili eitli odak noktala-

rnn yerini saptamak amacyla bir proje sunmaktr. Bu konu ile ilgili aratrma literatrnde, burada ele alnan "entegrasyon" (integration) gibi birka kavram daha kullanlmaktadr. En ok bilinen kavramlar arasnda "asimilasyon" (assimilation) ve "akkltrasyon" (acculturaiton) bulunmaktadr. Fakat ayrca, "okkltrclk" de gnmzde yaygn bir kavramdr. eitli grler olduka farkl ieriklere sahip olsa da, fakat aslnda bunlar, yeni gelenlerin, bir ulus-devlet gibi mevcut bir sosyo-politik topluluun yesi olma srecini aklamaktadr.

ou zaman bu grler, sreten beklenen sonu hakknda normarif dncele-ri ifade eder. (genel bir tartma iin baknz: Bloch, 2002: 80-98; Casdes & Miller, 2003: 21-49; Kivisto, 2002: 13-42; Rex, 1996). Bununla beraber, ak seik yaltma politikalar, entegrasyon tartmasnda hesaba katlmaldr, yle ki

Din, Gmenler ve Entegrasyon ~ 265

toplumun ana grn bir kenara brakrsak, bu, btn gmenlerin ev sahibi toplumun tam yesi olmak istememeleri veya kabul edilmemeleri kanlmaz durumudur. Bu tr gruplarn rnekleri kleler, misafir iiler, yasad gmenler ve marjinal dindar gruplardr. Bununla birlikte, onlar bile eitli ekillerde top-lum iinde zgrce rgtlenmilerdir.

ncelikle, etkili olan iki eski teoriye bir gz atalm ve daha sonra bunlarn nasl eletirildiini grelim. Chicago Sosyoloji Okulu 1920'lerde, gmen yerle-imi hakknda klasik bir yaklam sergiledi. Bu yaklam, entegrasyon u veya kendi terimleri ile asimilasyonu, "rk ilikileri dngs" diye adlandrlan drt dereceye

ayrmt. Bunlar, temas, atma, uyum ve asimilasyondur. Bu dng, baz d faktrler engellemedii mddete kanlmaz bir surette meydana gelen, evrimsel bir modeldi. Asimilasyon son merhalede etnik gruplar arasndaki farkllklarn yok olmasn gerektinnekteydi. zellikle milletler aras evlilik nemli grlmek-teydi. Bu model Amerikan Erime Potas (melting pot) dncesinin bir ifadesi idi. Milton Gordon, Assimilation in American Life (1965) adl eserinde, asimilas-yonun yedi evresi ya da dzeyi olarak bilinen farkl bir model nerdi. Bu evreler kltrel veya davransal asimilasyon, yapsal asimilasyon, evlilikle asimilasyon, kimlik asndan asimilasyon, tutumsal kabullenme (nyargnn ortadan kalkma-s), davransal kabullenme asimilasyonu (ayrmcln yok olmas) ve yurtta olma yoluyla asimilasyondur. (Kivisto, 2002: 27-29).

Sonraki aratrmalar, evrimsel bak alarndan dolay bu teorileri eletirmi-lerdir. Bu modeller ayn zamanda, aka veya dolayl olarak gmenlerin sonun-da asimile olaca homojen bir toplum fikrini barndrmaktadrlar. zellikle 1960'lardan itibaren, bu sorunda tam anlamyla dikkate alnnayan etnisitenin, sosyal ilikilerde ve kelimenin tam anlamyla asimilasyonda, daimi bir faktr

olduu ortaya kmtr. Milton Gordon her ne kadar yapsal zellikler iinde gndeme getirse ve her iki durumda da "entegre olmama" ihtimali sz konusu olsa bile, bu modellerin entegrasyonun olas sonular konusunda olduu kadar, ev sahibi toplum hakknda da fazlasyla statik bir resim sunduklar grlmekteydi. Bugn entegrasyon, gerek muhtemel sonular bakmndan, gerekse de ev sahibi toplum asndan ok daha karmak bir sre olarak grlmektedir. (Bloch, 2002: 80-82).

Aada nerildii gibi, ben entegrasyonu, 'benzer olmak' zerine vurgular konusunda hem asimilasyon hem de akkltrasyon (kltrel etkileim) olarak, genel anlamyla kullanmay tercih ediyorum. te yandan 'okkltrclk' (multiculturalism) farklla daha fazla vurgu tar. Bu balamda entegrasyon, bireysel gmen veya gmen gruplarn, yeni ev sahibi toplumun farkl sosyal

alanlar ve blmlerine dahil olmalar sreci olarak tanmlanmtr. Entegrasyon hem gmenlerin hem de ev sahibi toplumun birbirleriyle etkileimlerinin bir sonucu olarak yeni durumlara uymalar yolu ile gerekleen iki ynl bir sretir. Entegrasyonunuluslararas boyutlar da bulunmaktadr.

266 ... Tuomas Martikainen (ev. Nebile zmen)

G, toplumun tm alanlarna etkide bulunma potansiyeline sahiptir. Bunlar burada, entegrasyonun kltrel, yapsal ve politik alanlar olarak ele alnacaktr. Kltrel entegrasyon, hem gmenlerin ve gmen topluluklarnn yerel deerlerle, kurallarla ve davran modelleriyle ilikisi ve uyumu, hem de ev sahibi toplumun gmenlerin kltrel hayatlarnn tezahrlerine ynelik oluturduu reaksiyonlarla alakaldr. Kltrel entegrasyontn mekan sivil toplumdur ve -gnmz dnyasnda- gitgide artarak medyadr. Baarl ve olumlu kltrel entegrasyon kendini aka gl etnik ilikilerde gsterir. Yapsal entegrasyon

aracl ile gmenler farkl sektr, kurum, kurulu ve organizasyonlara girmeyi baarrlar ve kendileri de bu kurumlarn paralel formalarn yaratrlar. Bu tr sektrler, kurumlar ve organizasyonlar, ekonomi, eitim, siyasi partiler ve dini topluluklan iernektedir. Yerel igc piyasasnda ortaklk, yapsal entegrasyo-

ntn en nemli gstergelerinden biridir. Ayn zamanda, etnik- ii rgtlenmelere bilim adamlar (mesela, Baumann, 2002; Casdes & Miller, 2003: 228-229)

tarafndan nemli bir rol atfedilir. Politik entegrasyon ise devletin gmenlerle ibirlii yollarn ifade eder. Belli bal konular, ev sahibi topluma btnyle katlm gerektiren, vatandalk elde edebilme ve dier yasal haklar kapsamakta-dr. Bylece gmenlerin kendilerinin politik karar vericiler durumuna gelmeleri de ayn derecede nemlidir. Aynncla karI yasa yapmak kadar, vatandalk elde etme ile ilgili imkanlar veya snrllklar da politik entegrasyontn parasdr. (Mesela, Kivisto, 2002).

Entegrasyontn bu ekilde tanmlanmas, srecin sonulan bakmndan taraf-sz bir tanmlamadr. Vurgularn, byk apl gn gereklilii zerinde youn

lamas, daima her toplumda kargaa yaratr ve bu kargaa bir ekilde uratrc olur. Entegrasyon genellikle toplumun genelinin grnn tesinde olutuundan, zaman zaman gerginlikler ve atmalar da ortaya kmaktadr. Bunlar en iyi, iki ynl uyurnun doal nedenleri eklinde anlalabilmekte ve ho karlanmayan sonulara neden olmasn, mmkn o:sa bile zorunlu klmamaktadr. Fransa'da barts kullanan mslman kadnlarn lkede byk siyasi bir tehdit olarak alglanmas, dini kaynakl atnaya ada bir mektir. Bu balanda ev sahibi toplumun homojen bir birlik olmadn da hatrlamak gerekir. Ev sahibi toplum daima eitli ekillerde fakllamtr bundan dolay gmenlerin entegre olmasnda 'ev sahibi toplum' tekil deildir. Gerek U ki, entegrasyontn daima yle ya da byle bir ekilde gerekletii grlmektedir, bunun toplumun geneli-ne gre olmas da art deildir. (Bloch, 2002: 82). Gmenler, etnik gruplar iinde, belirli soysal snf iinde veya sosyal refah sistemi iinde alc statsnde eit bir ekilde iyi entegre olabilirler. (Ka mali, 997). Gmen topluluklarn diasporada yaayabilmeleri veya nemli ulusar boyutlara sahip olabilmeleri, bu nedenle de, referanslarnn temel dayanaklarndan bir ksminn sz konusu olan devletin dnda bulunabilmesi konuyu daha da iinden klmaz hale getirmek-tedir. (W ahlbeck, 999)


Aslnda, gmenler hem bireysel olarak, hem de grup halinde, ev sahibi top-lumla arzu ettikleri dzeyde etkileim tercihi yapabilmektedirler. Casdes ve Miller (2003: 236-238) genellikle grlen farkl entegrasyon eklini aklamlardr. Birincisi, gmenlerin bir ksmnn genel nfus ile kaynamas mesela Avrupa Birlii lkelerindeki ve Amerika Birleik Devletleri'ndeki, Avrupa kkenliler bu guruba dahildir. Yine bu grup, ev sahibi toplumda, varolan marjinal bir grup iinde (yani, alkolikler, uyuturucu kullananlar veya bir sulu alt kltr

arasnda) sosyalleenleri de iermektedir. kincisi, etnik topluluklar eklindeki yerleimcilerin bazlardr. Oysaki etnik gruplar, balangta, rklk ve aynmc

lktan dolay oluturulmulardr. Sz konusu gruplar bugne kadar tam vatanda-lk haklarna ve eit frsatiara sahip olagelmilerdir. Kuzey Amerika'daki Baz Avrupa kkenli gruplar, bu gruplarn rneklerini oluturmaktadrlar, yani talyanlar ve Polanyallar ve bir de ngiltere'dekiler yani rlandallar'dr. ncs, gmenlerin etnik aznlklardan oluan blmdr. Bunlar, en dezavantajl insanlar arasndadr ve rklk, yetersiz yasal stat ve genel toplumdan ayr turulma deneyimlerini paylamaktadrlar.

John Berry gmenlerin akkltrasyonu (kltrel etkileimi) hakknda sosyo-psikolojik bir model olutunnutur. Beryy'ye gre, gmenler drt farkl akkltrasyon staratejisi benimseyebilirler: asimilasyon, entegrasyon, separation

(ayrma) ve marijinalleme. 1 Asimilasyon, ki inin nceki kimliinin yerine, yeni ev sahibi toplumun kimliini ikame etmesidir. Entegrasyon ise, kendi etnik

kimliini srdrmekle beraber, e zamanl olarak hakim kltrn bak alarn kazanma kapasitesini gsterir. Separation ile grup hem kendi kltrn kaybet-memekte, fakat hem de hakim olan kltrle de iletiim kurmak istememektedir. (Segregation toplumun dlama politikasn gsterir.) Marjinallene ise birinin kltrel gemiini yitirmesini, fakat ayn zamanda hakim kltre girmeyi de reddetmeyi ifade eder. Berry'nin modeli basitletirilmi varsaymlar zerine temellenmi olmakla eletirilmektedir, bu model yine de, hakl olarak gmenle-rin kendi seimlerini yapmalar konusundaki kapasite ve aralarn gstermekte-dir.(Bioch, 2002: 81-82).

Gmen Y erleimi ve Din Farkl toplurnlara yaplan gler arasnda birok ortak zellik bulunmaktadr.

Casdes ve Miller'e (2003: 220) gre, tm lkelerde, "g zinciri ve yerleim, emek piyasasnda blnme, konut yerleiminde (segregation) ayr turulma ve etnik cemaat oluturma" ile ilgili alanlarda g srecinin ilevl~ri bir eit benzer-lik arzetmektedir. Younluu farkl dzeylerde de olsa, rklk ve ayrmclk da

Bu paragrafta, entegrasyon, akkltrasyonun bir yn olmaya indirgenmitir. Aadaki sorulara verilecek olumlu veya olumsuz cevaplardan oluacak drt alternatif bulunmaktadr: 1. Gmen grup ile ev sahibi toplum arasnda temas var mdr? 2. Grubun farkl olan kltrel kimliini sr-drmesi iin dayand deer var mdr?

268 ~ Tuomas Martikainen (ev. Nebile zmen}

tm lkelerde mevcuttur. Farkllk ise, "devletin g, yerleim, vatandalk ve kltrel oulculuk konularndaki politikalarnda (ibid)" grlebilir. Yazarlar,

farkllklar ulus devletin tarihsel oluum deneyimleri hususuna balarlar. Alice Bloch (2002: 80) 'a gre, gmenlerin yerle imi sreci hakkndaki bilimsel litera-trde, merkezi olarak tanmlanan drt nemli konu bulunmaktadr.2 Bu temel konular ev sahibi toplumun politik sistemi, gmenlerin sosyal alar, gmenle-rin kiisel nitelikleri ve g koullar ile ilgilidir. Bunlar da, g nedenleri, bireysel gmenlerin gayeleri, yeni ev sahibi toplumdan kltrel uzaklk, dil becerileri,

eitim gemii, ortak etnik gruptan kaynaklanan yardmlama ve yurttalk haklarn elde etme imkanlar gibi farkl konular iermektedir. Tablo 1, gmen-ler ve onlarn cemaatlerinin zellikleri o ve ev sahibi toplumun nitelikleri olarak bunlar zetlemektedir. Gmen yerleimi sreci bu nedenle, hem geneldir, hem de toplumdan bamsz niteliktedir. Aadaki blmde, gmenlerin yerleimi ve entegrasyonunda dinin zgn rolne bir giri mahiyetinde bu niteliklere daha yakndan bakacaz.

Gmenler/ Gmen topluluklar Ev sahibi toplum Kltrel Entegrasyon Kltrel Entegrasyon Kltrel mesafe Yeni elerin kabul edilebilirlii Dil becerileri Etnik ilikiler ve rklk Sosyal alar Yapsal Entegrasyon

Yapsal Entegrasyon Ekonomik durum Eitim gemii Eitim imkanlar Ekonomik katlm Politik entegrasyon Konut yerle iminin ayrlmas Vatandalk Politik Entegrasyon Yasal haklar Yasal Statler Birletirme stratejileri G

stekli veya zorunlu g Hedefler, beklentiler

Tablo 1: Yerleim srecini etkileyen halca konular ve gmen entegrasyonu.

Gmenler: Gmenlikten Y erleiklie ada g sistemi teorileri, ounlukla ilk dnem neo-klasik teorileri, itme-

ekme faktrleri olarak bilinen gle ilgili ekonomik teorileri, gereinden fazla basit olmalar ve balamsal faktrlere gereken nemi vermemelerinden dolay dikkate almamaktadrlar. G sistemi yaklam, daha karnak bir faktrler grubu yerine, g hareketlerini bir btn halinde aklamaya arlk verir. Bu gelenekte nemli bulgulardan biri, g veren lke ile g alan lke arasnda

2 Bloch aslnda mlteci ve snmaclan ifade etmektedir, fakat onun kulland fikirler dier kalc gmenler iin de geerli olabilmektedir.


tarih! balantlarn birincil derecede nemli olmasdr. Bu balar ticaret, kltrel alveriler, imparatorluk- smrge ilikisi ve benzeri zerine temellenebilir. Dier nemli bir bulgu da, glerin aslnda geici olma gayesiyle yapld, fakat sonun-da kalc yerleime yol atdr, en azndan gmenlerin bir ksm iin durum byledir. (Castles & Miller, 2003: 26, 253). Bu, gmenlerin ounun daha nce bir ekilde iletiimde olunan lkelerden gelmekte olduu anlamna gelir ve eer g hareketleri baladysa, byk ihtimalle bu hem kalc ge ve hem de etnik

topluluklarn olumasna yol aacaktr. Dahas eer yeni bir g a kurulmaya baland ise, gelecekte bu an srdrlecei kuvvetle muhtemeldir.

Gn nedeni, yerleim srecini etkileyen en nemli unsurlardan biridir. stee bal gerekletirilen glerde, sz konusu insanlar ou kez, ekonomik stat ve sosyal refahlarn daha iyiletirmek iin son derece motive olmulardr. Ev sahibi toplumda hedefledikleri ilerlemeyi baaramadklar takdirde, genellikle

ocuklarna daha iyi hayat artlar salamak iin harekete geerler. stekli g-menler, sonraki g dalgalar onlarn ailelerini getirse de, ilk bata, genellikle gen olduklarndan, en verimli altklar yllarndadrlar. Zorunlu gte ise {mlteciler, siyasi snmaclar, kleler), gmenler kkenieri bakmndan daha fazla eitlilik arz etmekte olup, her yata ve farkl hayat tarziarna sahip insanlar

kapsamaktadr. Bu gmenlerde, ayn zamanda g etme kararll daha az dzeydedir. Bu gmenlerin kendi lkelerinden ayrlmalar ounlukla, gnll g olayndan daha sarscdr. Aslnda bunlarn ou, zorunluluk olmam olsa g semeyeceklerdir. Gnll ve zorunlu gler arasndaki farkiara ramen gerek hayatta daima, keskin bir ayrm yapmak sz konusu olmamaktadr, ancak yine de bu farklar gmenlerin yeni ev sahibi toplumda yerleimlerinde byk rol

oynamaktadr. (Bloch, 2002). Bazen din! konular da ge karar ya da gereke salar. Baz insanlar, din! inanlarndan dolay zulme uram olabilmektedir, darya gn tek yol olduu ran'daki Baha'iler gibi. Baz devletler daha liberal politikalara sahiptirler ve dini ifade etme zgrlnden dolay gmenleri kabul edebilmektedirler. Mesela, Amerika Birleik Devletleri ilk dnemlerde, zulme uram birok din! aznlk iin nemli bir snak olmutur, gnmzde de bir yere kadar durum byledir. Qoselit, 2001). Yine, yahudiler, prensipte, srail'de oturma imkanna ve hakkna sahip olmalarna ramen, uluslararas kitlesel ge srklenmilerdir, mesela eski Sovyetler Birliinden. Bazen birinin dini fikirleri g iin bir neden ve tetikleyici-dir, hristiyan misyonerierin durumu buna uygun bir rnektir. Robert Montgomery (2003)'ye gre, Kuzey Amerika'dan 400,000 gibi ok sayda misyo-ner Dnyann dier blgelerine gnderilmitir, demek ki saylarn nemsiz oldu-

unu da syleyemeyiz. G aratrmalar, uluslar aras glerin ounu harekete geiren nedenlerin ekonomik olduunu iddia etmesine ramen, (Castles & Miller, 2003), dini istek ve amalar gn olas nedenlerinin dnda tutamayz. Bu durumda, dinler gn nedenini etkiledii gibi, g edilecek lkenin seimini

270 -9- Tuomas Martikainen (ev. Nebile zmen)

de belirlemektedir.

Gmenlerin kltrel ve sosyal nitelikleri ok nemlidir. Dil becerisi, eitim, sosyal alar ve ounluk toplumu ile kltrel mesafe, entegrasyon srecinde nemli bir rol oynar. (bu faktrler konusunda daha geni bir tartma iin bak

nz. Bloch, 2002; Casdes & Miller, 2003). Gmenler hakknda yle yaygn bir stereotip mevcuttur; gmenlerin ya asimile edilmesi gerekir ya da yeni ev sahibi toplumda kendi 'geleneksel yaan tarzlar'n srdrrler, zellikle bu, bir kltrel teki sunan bir stereotiptir, gerek ise bir hayli farkldr. ou gmen kendi gemiinin baz ynlerini korumaya alr, fakat yine de aktif olarak yeni pratik-leri de denemeye gayret gsterir. Ayn ey din ile ilgili konularda da sz konusu-dur. Eer hakim toplum gmenlerin dini ve kltrel pratiklerini desteklemiyor-sa, bu durum kanlmaz olarak baz deiikliklere neden olacaktr. Din ile ilgili bu kltrel entegrasyon sreci, 'inculturation' (kltr ile btnleme), contextualisation' (artlara uydurma, balamsallatrna) 'indigenisation' (yerli-letirme), 'syncretism' (badatrmaclk) * gibi eitli isimlerle adlandrlmtr. (Wamer, 1998: 9).

Yapsal entegrasyon aracl ile gmenler toplumsal yapnn bir paras hali-ne gelirler. Yapsal entegrasyonun dine zg ynlerine gelince, dini rgtlenme-ler phesiz gmen gruplarnn ou arasnda gerekleen en yaygn sosyal birliktelik alanlarndandr. Hristiyan, mslman, budist ve Hindu rgtlenmeler, hem insanlarn grnte temsili hem de sz konusu gruplarn ibirliinde nemli bir rol oynamaktadr. Bu rgtlenmeler, giyim, beslenme biimi, cinsiyet rolleri ve iinde bulunduklar toplum ile ilikiler gibi pratik meseleler araclyla enteg-rasyonun tartld mekanlardr. ou gmen iin en ok dikkat eken top-lanma yerlerinden olan rgtlenme trleri, ayn zamanda onlarn ounluk toplumu ile iletiiminin saland platformlar olarak ilev gmektedir. Bunlar, sosyal sermayenin gelitii, ve ortak bulma mekanlar olmann yan sra, yaban-

c evrede ilk dnemlerde gmenler iin teselli kayna olan topluluklardr. Dini rgtlenmelerin nemli niteliklerinden biri, balang aamalarnda, din uzman-

larnn memleketlerinden sadece nadiren gelmesidir. Bu durum, sradan insanla-rn rolnn, dini otoritenin geleneksel ekillerinin bozulmasna sebep olacak ekilde artmasna yol amaktadr. Gmenler ounlukla da yerel ortalamadan daha fazla dindar grnrler. (Park, 1994: 153-154; Wamer, 1998).

Bu kavramlar, zellikle Katalik Kilisesinin II. Vatikan Konsilinden sonra, Hristiyanl, iinde bulunduu toplumun kltrel ortam ile uyumlu hale getirmek ve sz konusu kltrel evreyi de

Hristiyanlk ile uyumlu klmak amacyla gelitirdii stratejileri tanmlamakta kullanlmaktadrlar. Inculturaiton, Kilisenin Hristiyanlk deerlerini o blgedeki halkn kltr ile btnletir-mesi ve bu arada yerel kltrn de Hristiyan kltrne uyum ynnde deitirilmesi, contextualism, Hristiyan deerlerine intibak ettim1e, indigenisation, Hristiyan kltrnn top-lumun kltr ilc uyumlu hale getirilmesi, syncretism iki farkl kltrn uyumlu bir ekilde sen-teze ulatrlmas anlamlarnda kullanlmaktadr (evirenin notu).


Gmenlerin din! rgtlenmeleri hakknda Tur ku kentinde yaptm aratrmada, apak ortaya kmtr ki, dini rgtlenme sreci, Finlandiya toplumuna yapsal adaptasyonun nemli bir arac olmutur. Burada gmenlerin ve yerel otoritelerin bilinli abalar ile birok dini rgt kurulmurur. Gmenler, dini mekanlar desteklemek veya kiralamak ile ilgili pratik meseleleri yrtebilecek yntemlere ihtiya duymakta iken ve otoriteler de kendi okkltrc entegras-yon projelerini tartacaklar, ibirlii yapacaklar ortaklara ihtiya duymaktadrlar. (Martikainen, 2004). Bu nedenle, bu makalenin kavramsal erevesi, hem kltrel hem de yapsal entegrasyon asndan deerlendirilebilir. Dahas, yerli gmenler, rgtlenmeler aracl ile sivil toplum aktrleri olmulardr, ayrca sahip olduklar sosyal alanlar yaratarak, kltrel entegrasyona dahil olan bir unsur olmulardr. rnekler, entegrasyonun farkl alanlar arasnda keskin snrlar varsaymann ne kadar zor olduunu gstern1ektedir.

Stephen Castles, Mark Miller ve John Berry tarafndan tanmlanan kavramlar aracl ile kltrel ve yapsal entegrasyona bakacak olursak, dini rgdere yelik ile ilgili olas sonular u ekildedir: bir birletirme/asimilasyonist (assimilationist) strateji, gmenlerin mevcut olan temel dini rgte katld bir durumdur. Mesela, Finlandiya'da Evangelic Lutheran ve Ortodox Kiliseler ok

sayda gmen kkenli yeni ye kabul etmilerdir. ou durumda kendileri tarafndan oluturulan yeterli yaplar bulunmamaktadr, fakat yine de gmenler mevcut aktivitelere katlmaktadrlar. Bazen kk grup aktiviteleri de, daha byk kiliselerde ana dillerde yaplr. Bunlar etnik cemaatlere veya entegrasyona rnekler olarak grlebilir. (Berry'ye gre). Dier yaygn bir seenek, zgn-etnik dini cemaatlerin kurulmasdr. Rus Ortodox veya Anglican cemaatleri gibi. Avrupa'da yeni hristiyan aznlk kiliselerinin ou, etnik topluluklara rnek olarak anlalabilirler. Bu dini gruplar, Avrupa'da gmen dinlerinin genel

tartmasnda ilginin merkezinde yer almayp, ilgi oda olmaktan uzaktrlar. (Martikainen, 2004). Dini ve etnik aznlklara {separation/segregation-kendini ayr tutma/ayrm yapma) gelince, malzemenin ounun gmenler ve din zerine yaplan din! almalar ile retildiini grmekteyiz. Bilhassa slam, ilginin merkezi konumundadr.3

Politik entegrasyona gelince, gmenler ounlukla ev sahibi toplumun poli-tikalarna baldrlar. Yasal haklar, vatandalk ve katlm yetkisi onlara verilmitir veya verilmemitir. Her halkarda, politik sistemin gmenlerle ibirliine gitmesi sreci uzun bir zaman almaktadr, bylece onlar kendi geliimlerini bizzat kendileri salayabilirler. Bu kuraln istisnalar mesela, Avrupa Birlii lkelerinde-ki dier Avrupa Birlii vatandalar, eski kolanilerden gelen' baz gmenler ve

dier ikili anlamalarn olduu devletlerin vatandalardr. Nardie (Kuzey Avrupa

Aratnnann saptamalar gstermektedir ki, sadece son :amanlarda Hristiyan olmayan cemaatlerin daha fazla ilgi ektii Amerika Birleik Devletleri'nde, tam tersi durumlar gelimek-tedir. (bk. Warner, 1 998)

272 ~ TUl)mas Martikainen (ev. Nebile zmen)

lkeleri) lkelerdeki yaygn piyasasnda olduu gibi. Bu durumlarda, ulusal seimlere katlmlanna izin verilmese bile gmenler, yerel seimlerde oy kulla-nabilmekte ve bu sayede toplumdaki pozisyonlarn gelitirmeye almaktadrlar.

Ev Sahibi Toplum: Yeni Gelenler in Frsatlar ve Zorluklar Devlet lkeye girebilecekler iin tek tarafl karar verme hakkna sahiptir ve ayn zamanda kendi lkesindeki artlar etkileyecek ekilde, eitli gmen trleri iin farkl haklar tanmaktadr. Devlet, birinin yasal statsnn olup olmadn, mesela, yasal bir yabanc, geici ziyareti, snnac veya mlteci gibi, veya birinin neyi yapabileceini ve neyi yapamayacan belirler. Nerdeyse kendilerine

tannm hibir gvence veya hakka sahip olmayan yasad gmenler ile ilgili durum ok aktr. Bu nedenle ev sahibi toplum, yeni gelenlerin toplumun eit yeleri olma imkanlan konusunda nemli rol oynar. Gmenlerin eit frsat imkanlarnn aka snrlandrlmasnn hem tarihi hem de ada birok rnek-leri vardr. Bu snrlamalar vatandaln ve insan haklarnn yok saylmasn ve kltrel ve din! pratikterin kstlanmasn iermektedir. Bu gibi eylemler, sorunlu gruplar etkili bir biimde marjinalletirir, Gney ve Kuzey Amerika'ya kle ticareti bunun en gzel rneidir. Afrikal-Amerikal aznlk hala kleliin sonu-larndan zdrap ekmektedirler. (Kivisto, 2002: 62-71). Ksaca, ev sahibi toplum yeni gelenler iin, ok kstlanm snrlar dahilindeki etnik bir gettonun tesinde birey gerekletirmelerini hemen hemen imkansz klabilir. (Bloch, 2002; Casdes & Miller, 2003). Bu ortamda, devlet, politik entegrayon iin imkanlarn ounu kontrolnde bulundurmaktadr.

Castles'e gre (Castles & Miller, 2003: 249-252), modern devletler iin farkl temel seenek vardr. Bunlar, aynnc dlayclk, asimilasyoncu ve ok kltrl modellerdir. Aynnc dlama modeli, gmenlerin toplumun belirli alanlarna girmesine izin verilmesi, (mesela, piyasas), fakat baz baka alanlara da (mesela, salk sistemi ve vatandalk) girilerinin kstlanmas durumudur. Bu tr lkeler, Batda, Almanya ve Avusturya gibi geleneksel misafir ii alan lke-leri kapsar. Asimilasyonist model, gmenlerin ounluk toplumuna benzemesi beklentisi tayan tek tarafl entegrasyon olarak tanmlanabilir. ada Bat

toplumlarndan bu modele en iyi rnek Fransa'dr. Fakat Bat'da bu yaklam ounlukla terk edilmektedir. okkltrc (oulcu) model, byk oranda kltrel oulculuu benimser, fakat hala devlete sadakat beklentileri de sr-mektedir. Byk lekte g alan lkelerin ou, en azndan bir dereceye kadar okkltrc yaklam benimsemektedir. Bazen din bu politikalan ynlendiren bir faktr olmaktadr, fakat nadiren ak etki etmektedir. Resmi devlet politikala-

r epey nemli olsa da, dier faktrleri de hesaba katmak gerekir. Apak bir ekilde, yasal olarak tanmlanm snrlamalarn yan sra, daha az grlebilir olup etkili olan eitli engeller de mevcuttur. Etnik kkeninden veya din! aidiyetinden ve kadnlara ayrmclk (glass-ceiling') uygulamalarndan dolay elde etmede

Din, Gmenler ve Entegrasyon~ 273

yaanan zorluklar eklinde ortaya kan dorudan ve yapsal rklk bu kapsam-dadr.

Dine gelince, daha nce de ifade edildii gibi, yapsal entegrasyon, en bata dini cemaatler aracl ile gerekleir. Yeni gelenlerden, kendi abalar ile dini

kurulularn yaratma esnasnda, yerel yasa koyucular ve cemaatlerine ait gele-nekleri takip etmeleri beklenir. Stephen Warner (1998), hangi din olduuna bakmakszn, Amerika Birleik Devletleri'nde genellikle gmen dinlerinin gnll olarak rgtlendiini, kar amac gtneyen kurumlar olduklarn ve

Protestanln rgtsel ekillerini anrusattn ifade etmektedir. Ebaugh and Chafetz (2000) 'in Houston'daki birka inan cemaati hakkndaki bulgular, Svanberg and Westerlund (1999: 15)'n sve'teki mslman cemaatler ile ilgili

bulgular ile benzerlik arzetmektedir. Gmenlerin yapsal entegrasyonu ile onlarn din'i cemaatleri, okkltrl politikalarda merkezi neme sahiptir. Yerel ve devlet otoriteleri gmenlerin kendi rgtlenmelerini gerekletirmelerini, beklemekte ve desteklemektedirler. Bu nedenle gmenler okkltrc projede mzakere orta olabilmektedirler. Dini cemaatlerin, yerel dzeyde inanlar aras iletiime ve benzeri giriimlere itirak etmek suretiyle, ulusal konseyler tarznda

olmalar beklenebilmektedir. okkltrl politikalar, bu nedenle, ounluk toplumu tarafndan algland gibi, farkllklarn rgtlenmelerini beklemekte ve bunlar desteklemektedir.

Kltrel entegrasyona gelince, genellikle ev sahibi toplum, kltrel hayat, deerler sistemini ve gelenekleri ekillendiren bir veya iki temel dini gelenee sahiptir. Bunun rnekleri, takvimi (yllk ve haftalk), cinsiyet ilikilerini ve beslenme alkanlklarn ierir. Mesela baz dinler, dier bazlar iin sosyal

hayatn ok nemli bir unsuru olan alkoll ieceklerin tketimini yasaklamakta-dr. Bu gibi hususlar, gmenlerin ounluk toplumu ile ibirlii imkanlarn snrlandra- bilmektedir. Kltrel entegrasyonun bir yn de, gmenler ile

ounluk toplumu arasnda dini yaknlk veya uzaklktr. Helen Rose Ebaugh and Janet Saltzman Chafetz (2000:325-330) gmenlerin, ounluk toplumunun dininden olup olmamasnn byk oranda nemli olduunu ifade etmektedirler. Kltrel ve din! farkllk ne kadar az olursa, gmenler iin, kendi dini aktivitele-rini srdrmeleri o derece kolay olur. G ayn zamanda, aznlk konumundan

ounluk konumuna gemeyi de salayabilir veya aksi ynde tam tersini de meydana getirebilir. Bu durum ok basittir, fakat zellikle nceki dini aznlklar iin byk fark yaratabilmektedir. Bununla beraber, ayn corafik-kltrel ortamdan olan insanlarn farkl dini gemie sahip olabileceklerini hatrlamakta yarar vardr. Bu nedenle, mesela, ran'dan gelen gmenler, Mslman, Hristiyan, Bahal, Mandaist olabilir. Tm bu dinler, yerel olarak gayet farkl yasal statlere sahip olabilirler, ev sahibi toplumda da pozisyonlar olduka farkllaabilmektedir. Ancak sorun, ev sahibi toplumda entegrasyon asndan nemlidir.

Dahas, birok durumda, ounluk toplumunun dininden farkl bir dinin, dini


yeniden canlanmaya yol aabildii de ifade edilmektedir. (Warner, 1998).

zet ve Deerlendirme Bu makale, gmen kkenli nfusun, yeni ev sahibi toplumda entegrasyonu

ve dinin rol hakknda bir genel bak sunmaktadr. Entegrasyon, 'bireysel veya grup olarak gmenlerin yeni ev sahibi toplumun eitli sosyal alanlarna ve kesitlerine dahil olma sreleri eklinde tanmlanmtr. Entegrasyon, hem gmenlerin hem de ev sahibi toplumun, kendi etkileimlerinin bir sonucu olarak, yeni durumlara uyum salamas ile gerekleen iki ynl bir sretir. Entegrasyonun ulusar boyutlar da bulunmaktadr.' yleyse, bu genel tanmlama, entegrasyonu kltrel, yapsal ve politik biimleri olmak zere alt blmlere

ayrm bulunmaktadr. Ayrca, uluslararas glerin genel baz nitelikleri de tartlmtr. Bu yap iinde, entegrasyonu etkileyen bir faktr olarak, dinin yeri ve kendine zg rolne gz atlmtr.

G ve etnik aratrmalar balannda din sklkla, dier faktrlerden biri ola-rak tasvir edilmektedir. Aratrmanzn sacayaklar gz nnde tutulursa, grupla-

rn yan sra bireysel gmenler ve ev sahibi toplum asndan dinin birka farkl ynde rol oynad ortaya kmaktadr. Bireysel gmenler ve onlarn aileleri iin din! neseleler, kltrel entegrasyon asndan merkezi neme sahip olabilmekte-dir. Mesela, bunlar, sosyal ilikilerin bir paras olan alkol tketimi gibi ev sahibi toplumun baz yaygn geleneklerini kabul etmeyebilirler. Yapsal entegrasyon konusunda ise, gmen dini rgtleri, genellikle etnisite ile balantldr ve kiliseler, camiler ve tapnaklar sosyal toplanma mekanlar olup, dier eylerin yan sra, sosyal alar ve sermaye yaratma, rehberlik talep etme ve arama

imkan yaratabilmektedirler. Bu mekanlar, hem sosyal toplant alanlardr hem de aznlk toplumunun, ounluk toplumu karsndaki kamusal tensilcilikleridir. Politik entegrasyon, byk oranda devlet politikalarnn kontrolndedir ve gmenler bu sreci etkilemede ok daha kstl olanaklara sahiptirler.

Bu makalenin temel mesaj, entegrasyonun karmak bir sre olduu ve do-laysyla tek merkezi yrngesinin olmaddr. Verili bir sosyal evre iinde, entegrasyon srelerini incelediimizde, balama dayal olarak zgn nemi bulunan, dikkate almamz gereken, ok sayda farkl deiken bulunmaktadr. Dinin bireyler ve gruplar arasndaki pozisyonu da farkllk arzetnektedir, fakat

aslnda U alanlarda etkili olduu grlmektedir: grup oluturmada, aile hayatnda ve birey- toplum ilikilerinde, zellikle deerler ve geleneklerde. Bununla birlikte din, entegrasyon srecinin tm boyutlarnda kkl bir rol oynayabilmek-tedir. Bu gstermektedir ki, kltrel etkileim ve entegrasyon analizlerinde dine daha merkezi bir yer verilmelidir ve sadece etnisitenin bir yn saylmaya indir-genmenelidir. Son yllarda gmenlerin din! yaamlarna ilginin artmas da sebepsiz deildir.

Din, Gmenler ve Entegrasyon-} 275

KAYNAKLAR Appadurai, Arjun (1996) Modemity at Large: Cultural Dimensions of Globalization,

Minneapolis: University of Minnesota Press. Baumann, Martin (2000) Migration, Religion, Integration. Marburg: Diagonal Verlag. Baumann, Martin (2002) 'Migrant Settlement, Religion and Phases ofDiaspora'. Migration: A European Journal of International Migratian and Ethnic, Relations,

33/34/35:93-117. Bloch, Alice (2002) The Migratian and Settlement of Refugees in Britain. New York:

Palgrave. Castles, Stephen and Mark Miller (2003) The Age ofMigration: International

Population, Movements in the Modem World. Third edition, revised and updated. New York:Palgrave.

Cohen, Robin (1997) Global Diasporas: An introduction. London: UCL Press. Ebaugh, H elen and lanet Saltzman Chafetz, eds (2000) Religion and the New

Immigrants: Continuities and Adaptations in lmmigrant Congregations. Walnut Creek, CA: Altamira.

Ebaugh, Helen and Janet Saltzman Chafetz, eds (2002) Religion across Borders: Transnational Immigrant Networks. Walnut Creek, CA: Altamira.

Featherstone, M ike & Scott Lash, eds ( 1999) Spaces of Cdtre: City- Nation-World. London:Sage.

Haddad, Yvonne Yazbeck and Jane I. Smith, eds (2002) Muslim Minorities in the West: Visible and lnvisible. Walnut Creek, CA: Altamira.

Hannerz, Ulf (1996) Transnational Connections. London: Routledge. Held, David, Anthony McGrew, David Goldblatt and Jonathan Perraton ( 1999)

Global Transfomations: Politics, Economy and Cltre. Cambridge: Polity. Joselit, Jenna Weissman (2001) lmmigration and American Religion. New York:

Oxford University Press. Kamali, M aso u d ( 1997) Distorted lntegration: Clientization of lmmigrans in Sweden. Uppsala, Uppsala Multiethnic Papers no. 41/Centre for Multiethnic Research,

Uppsala University. Kivisto, Peter (2002) Multiculturalism ina Global Society. Oxford: BlackwelL Knott, Kim (1997) 'The Religions of the South Asian Communities in Britain', in

John Hinnels (ed) The New Penguin Handbook of Living Religions. London: Penguin, 756-774.

Levitt, Peggy (2001) The Transnational Villagers. Berkeley: University of California Press.

Martikainen, Tuomas (2004) lmmigrant Religions in Local Society: Histarical and Contemporary Perspectives in the City of Turku. Abo: Abo Akademi University Press.


Min, Pyong Gap &Jung Ha Kim, eds (2002) Religions in Asian America: Building Faith Communities. Walnut Creek: Altamira.

Montgomery, Robert (2003) The Ultimate Religion Motion: Missionaries. A paper Presented at the annual meeting of the Society for the Scientific Study of Religion, Norfolk, Virginia, USA, 24-26 October 2003.

Nielsen, ].;rgen (1995) Muslimsin Westem Europe. Second edition. Edinburgh: Edinburgh University Press.

Park, Chris (1994) Sacred Worlds: An Introduction to Geography and Religion. London: Routledge. .

Rex, John (1996) Ethnic Minorities in the Modem Nation State: Working papers in the theory of multiculturalism and political integration. London: Macmillan. Religion, Immigrants and Integration 13

Svanberg, Ingvar & David Westerlund (1999) 'Fr11n invandrarreligion till blagul islam? 50 ar av organiserad muslimsk narvaro', in Ingvar Svanberg & David Westerlund (eds) Blllgul islam? Mslimer i Sverige. Nora: Nya Doxa, 9-29.

Wahlbeck, sten (1999) Kurdish Diasporas: A Comparative Study ofKurdish Refugee Communities. London: Macmillan.

Wahlbeck, sten (2002) 'The Concept ofDiaspora as an Analytical Tool in the Study of Refugee Communities', Journal for Ethnic and Migratian Studies, 28 (2): 221 238.

Wamer, Stephen R. (1998) 'Immigration and Religious Communities in the United States', in R. Stephen Wamer and Judith G. Wittner (eds.) Gatherings in Di-aspora: Religious Communities and the New Immigration. Philadelphia: Temple University Press, 3-34.

Documents

Din, Göçmenler Ve Entegrasyon - Tuomas MARTIKAINEN