Универзитет „Св.Кирил и Методиј“ – Скопје

Економски факултет - Скопје

Дипломска работа по

МЕЃУНАРОДНИ ФИНАНСИИ

„Придобивки и загуби од економските аранжмани на

Република Македонија со ММФ и Светска банка“

Ментор: Изработил:

проф. д-р Михаил Петковски Мемети Алберт

финансиски менаџмент

бр. на индекс 49694

Скопје , 2012

Универзитет Св.Кирил и Методиј – Скопје

Економски факултет

Содржина

Вовед .................................................................................................................... 3

1. Улогата на ММФ во екот на светската финансиска криза ............................ 4

1.1 ММФ и светската економска криза ............................................................ 4

1.2 Политика на кредитирање/ позајмување и Систем на гласање ............... 6

2.Канали на мерење на Економскиот раст ....................................................... 11

3.Ефектите од економските аранжмани на Македонија со ММФ и Светската

Банка ................................................................................................................... 13

4.Заклучок ........................................................................................................... 21

5.Листа на референци ........................................................................................ 23

Вовед

Во сегашната констелација на светскиот економски и политички систем,

меѓународните организации се сметаат за многу важни актери во обликувањето на

меѓународните правила, стандарди и кодови. Постојат многу дебати за улогата,

структурата и моќта на меѓународни организации, чиј главен фокус е насочен кон нивната

ефикасност. Во тој поглед, главните меѓународни финансиски институции -

Меѓународниот Монетарен Фонд (ММФ) и Светската банка (СБ) се многу често на

агендата за реформи. И покрај свесноста за недоволната ефикасност, меѓународни

организации - првенствено споменатите два, како и Светската Трговска Организација

(СТО), Обединетите нации, НАТО итн., продолжуваат да играат важна улога во градењето

на интегрираниот развој (економски и политички) на помалку развиените земји, но и на

поразвиените земји особено во екот на светската економска криза.

Важни механизми за градење на интегритетот се членството во меѓународните

организации, како и разни видови на договори, со повикување на специфичната природа

на меѓународните организации. Постојат мислења дека: „за прв пат, членство во главните

меѓународни економски организации како ММФ и Светската банка станува навистина

глобално во својот опсег“. Исто така, економските аранжмани со овие организации служат

како важно средство за интеграција и развој на помалку развиените земји во светската

економија, иако нивната позиција во гласањето и донесувањето на одлуки во

меѓународните организации обично е незначителна.

Во овој труд, внимание се посветува на Меѓународниот Монетарен Фодн, особено

неговата улога во потикнувањето на економски раст, како и економските договори на

Република Македонија со ММФ и СБ, именувани како клучни меѓународни економски

организации. Во однос на економската транзиција, гореспоменатите организации се од

витално значење за Република Македонија, заради нивното влијание во областа на

макроекономската политика, трговијата и развојот на пазарната економија. Република

Македонија е мала земја, со население од 2 милиони. ММФ имаше значително влијание

врз создавањето на фискалната и монетарната политика на земјата, а СБ влијае на

структурните реформи во однос на економскиот развој и намалување на сиромаштијата.

Со сето тоа се нагласува значењето на овие организации за Република Македонија, но во

исто време предизвика критичко оценување на нивното влијание врз економскиот развој

на земјата.

1. Улогата на ММФ во екот на светската финансиска криза

1.1 ММФ и светската економска криза

ММФ и Светската банка се сметаат за јадрото на финансиските институции во

меѓународните економски системи, со значително влијание врз односите во светскиот

економски систем. Примарната улога на овие организации, како што е дефинирано во

Спогодбата Бретон-Вудс од 1944 година, беше да се обезбеди стабилност на монетарниот

систем и да се унапреди економскиот развој во светот, претежно од земјите од Западна

Европа во повоениот период. ММФ е создаден да промовира стабилен и фиксен девизен

курс и да овозможи, членовите да користат краткорочни кредити за регулирање на

проблемите во исплатата. Светска банка има улога да обезбеди финансиска помош за

економска реконструкција, не само за развиените земји, туку и за земјите во развој и

помалку развиените земји.

Со монетарните нарушувања на американскиот долар во 1970-тите, кои

предизвикаа забрзана промена од фиксен на флуктуирачки девизен курс, како и со

нафтените кризи во истата декада, ММФ ја изгуби својата примарна функција. Досега

имаше многу дебати за реформа на системот, иако во основа не постојат големи промени

во начинот на функционирање на ММФ и Светската банка. Најмногу видлива промена е

промената на главните групи на земји кон кои се насочени нивните активности. Во 1980-

тите, латино-американските и азиските земји им станаа најважната целна група, и со

распаѓање на социјалистичкиот систем на 1990-тите, ММФ и Светската банка добија нови

„клиенти“.

ММФ еволуираше заедно со глобалната економија во текот на својата 65-годишна

историја, овозможувајќи и на организацијата да ја задржи својата централна улога во

рамките на меѓународната финансиска архитектура. Како што светската економија се бори

да го поврати растот и да креира нови работни места по најлошата криза уште од

големата депресија, ММФ се постави како многу поразлични институција. За време на

кризата, ММФ се мобилизираше на многу фронтови за поддршка на нејзините земји

членки. Ги зголеми своите заеми, го икористи своето меѓународно искуство за да ги

советува земјите за стратегиски решенија, даде пооддршка на глобалната координација

на политики, и го реформира начинот на кој донесува одлуки. Резултатот од сето ова е

“нова“ институција која е повеќе во склад со потребите на своите 187 земји членки.

Како резултат на светската економска криза, улогата на ММФ значително се промени во

насока на: 1

Ангажирање во позајмување на земјите кои се соочија со економска криза. ММФ

брзо одговори на светската економска криза со обврзување за кредитирање до

рекордно ниво од повеќе од 250 милијарди долари во 2010 година. Оваа бројка

вклучува нагло зголемување на концесионални заеми (тоа се субвенционирани

кредити во стапки подолу оние кои се објавени од страна на пазарот) за

најсиромашните земји во светот.

1 Jan Joost Teunissen, “Reforming the International Financial System”, The Future Role of the IMF, 2008

Поголема флексибилност во кредитирањето. ММФ ја обнови својата рамка за да

го подобри кредитирањето така што ги прилагоди своите кредити за

индивидуалните потреби на земјите. Таа исто така работи и со други регионални

институции за да се создаде поширока финансиска безбедносна мрежа, која може

да помогне да се спречи нова криза.

Обезбедување на анализа и совети. Мониторинг на ММФ, предвидувања, и

советување за политики, информирање од глобалната перспектива и искуствата од

поранешните кризи, кои беа доста барани и користени од страна на Г-20.

Научени лекции од кризата. ММФ придонесува за континуиран напор за

извлекување лекции од кризите, за политиките, регулативата и реформата на

глобалната финансиска архитектура.

Историски реформи на начинот на владеење. Земјите членки се согласија на

значителен пораст во гласовите на земјите во развој во начниот на донесувањето

одлуки, исто така земајќи го во предвид гласот и на ниско – доходните членки.

1.2 Политика на кредитирање/ позајмување и Систем на гласање

Вообичаено, поголемите развиени земји имаат систем на гласање, така што им помага во

процесот на зачувување на стабилноста на меѓународниот монетарен систем. Во таа

насока, ММФ се обидуваше да бара „насилни, долгорочни структурни реформи“ од

развиените и помалку развиените земји со цел да се коригираат слабостите во домашните

финансиски системи, и да се отстранат функциите на економијата кои беа пречка на

растот, како на пример монополите, трговските бариери и нетранспарентни корпоративни

практики (ММФ 1998). Ова звучи мошне корисно за економскиот развој на земјите во

развој и помалку развиените земји кои треба да бидат финансиски поддржани од страна

на ММФ и Светската банка, но праксата на ММФ и Светската банка на давање заеми е

поврзана со строги услови.

ММФ условеноста стана главен фактор во давањето заем; членовите се согласија да

донесат конкретни економски политики во замена за финансирање на ММФ. Колку

повеќе една земја-членка позајмува од ММФ (во однос на својата квота), построги се

условните барања на ММФ. Развиените и помалку развиените земји, чувствуваа силен

притисок да се придржуваат на ММФ условеноста, не само затоа што ММФ може да

обезбеди кредит, но и поради тоа што поразвиените индустриски земји и меѓународни

приватни банки често бараат прифаќање на условите на ММФ во своите барања за

доделување на заеми и помош за развој. Без аранжман со ММФ, земјите во развој и

помалку развиените земји, не можеа да воспостават редовни односи со други финансиски

институции.

Од друга страна, ММФ аранжманите обично не се во голем износ, па потребата од други

финансиски извори е евидентна. ММФ кредитот најмногу служи како гаранција за

ублажување на политичкиот и економскиот ризик на земјата. ММФ обично и поставува

обврска на земјата да прифати договарање на монетарната и фискалната политика, и да

имаат значајно влијание врз буџетската политика и извршувањето на буџетот, на

даноците и администрацијата, што директно се одразува врз економската стабилност и

стандардот на живеење во земјата. ММФ е прогласен за фактор во националната

политика и постигнување на одржлива финансиска стабилност на земјата. Историските

структуралисти и помалку развиените земји должници, често ја критикуваа ММФ

условеноста како неоправдано кршење на суверенитетот на помалку развиените земји, и

тие тврдат дека либерал-економски услови поставени од ММФ и Светската банка повеќе

го попречуваат развојот отколку што го олеснуваат. Критичарите се особено силни во

однос на работата на ММФ, иако има и многу критичари за Светската банка.

Членовите на Спогодбата на Светската банка велат дека банката „не смее да се

меша во политичките прашања“ на било која членка и дека „единствено

економските услови ќе бидат значајни“ на одлуките во врска со позајмувањето2.

Сепак, Светската банка имала огромно влијание на развојните стратегии на помалку

развиените земји, поради доминантната улога „како неприватен позајмувач, како

истражително и идејногенерирачко оддление и како советодавател на Третиот Свет“

(Ranis 1997). Одлуките во врска со позајмувањето на Светската банка, собирањето

податоци и анализата на конкретните земји имаат моќно влијание врз билатералниот

донор, регионалните развојни банки и оние кои обезбедуваат приватни портфолио и

директни инвестиции (Woods 2000). Исто така, употребата на спогодбите на Светската

Банка е блокирана во време кога конкретната земја нема спогодба со Меѓународниот

Монетарен Фонд. Ова ја зголемува зависноста од светот во развој и развиениот свет во

поглед на Светската банка и Меѓународниот Монетарен Фонд.

Во годините наназад, Меѓународниот Монетарен Фонд развил бројни позајмувачки

инструменти т.н. помагала кои се скроени така да се однесуваат на конкретните услови во

различните земји кандидати за влез. Постојат два типа на спогодби со Меѓународниот

Монетарен Фонд: позајмување со концесија и позајмување без концесија3. Земјите со

низок приход можат да позајмат по концесиска каматна стапка преку Спогодбата за

намалување на сиромаштијата и помагање на растот (the Poverty Reduction and Growth

Facility - PRGF arrangement). Заемите без концесија се обезбедени преку 5 главни

спогодби: Стенд-бај спогодби (Stand-by Arrangements - SBA), помагала обезбедени од

додатен фонд (the Extended Fund Facility - EFF), помагала обезбедени од суплементална

резерва (the Supplemental Reserve Facility - SRF), контингенти кредитни линии (the

Contingent Credit Lines - CCL) и Помагала преку компензациско финансирање

(Compensatory Financing Facility - CFF). Исто така, Меѓународниот Монетарен Фонд

обезбедува помош при опасност (Emergency Assistance) на земјите кои искусиле природна

2 International bank for reconstruction and development (ibrd), Working paper, 1991

3 http://www.imf.org/external/np/exr/facts/howlend.htm

непогода или излегуваат од конфликт. Освен Спогодбата за намалување на сиромаштијата

и помагање на растот, сите спогодби подлежат на „стапката на наплата“ на

Меѓународниот Монетарен Фонд, која е околу 2,93% (од 10 март 2003 година) Покрај оваа

стапка, Меѓународниот Монетарен Фонд пресметува и додатна наплата (премија на

каматна стапка) на големите заеми, со цел обесхрабрување на земјите за прекумерна

употреба на неговите средства.

Најзначајните спогодби за земјите во развој и помалку развиените земји се

Спогодбата за намалување на сиромаштијата и помагање на растот, Стенд-бај спогодбите

и Помагалата обезбедени од додатен фонд. Спогодбата за намалување на сиромаштијата

и помагање на растот ја заменила спогодбата Помагала за унапредено структурно

приспособување (Enhanced Structural Adjustment Facility - ESAF) во 1999 година, кога

одлуката за зајакнување на интересот кон сиромаштијата е направен. Заемите кај

Спогодбата за намалување на сиромаштијата и помагање на растот се базирани на

Документот на стратегија за намалување на сиромаштијата (Poverty Reduction Strategy

Paper - PRSP), кој е подготвен во соработка со Светската Банка и други соработници од

цивилното општество. Идејата е широка партиципација на различни организации и

документот би требало да биде базиран на целосно интегрирани макроекономски,

структурни и социјални политики на земјата. Каматната стапка за заемите од Спогодбата

за намалување на сиромаштијата и помагање на растот е само 0,5% и заемите треба да

бидат отплатени во период од 5 ½ до 10 години. Стенд-бај спогодбата е дизајнирана така

да се однесува на платниот биланс на краток рок, а воедно е и најшироко употребувано

помагало. Времетраењето на Стенд-бај спогодбата најчесто е од 12 до 18 месеци.

Отплатата се очекува во рок од 2 ¼ до 4 години. Спогодбата Помагала обезбедени од

додатен фонд е помагало основано со цел помагање на земјите да се свртат кон

проблемите во платниот биланс врз основа на структурата на економијата.

Времетраењето на оваа спогодба е 3 години, а отплатата се очекува во рок од 4 ½ до 7

години.

Испитувањето на исполнетоста на условите за примена на Спогодбата за намалување на

сиромаштијата и помагање на растот е базирана првично на проценката на доходот per

capita која ја спроведува Меѓународниот Монетарен Фонд. Земјата која ги исполнува

условите може да позајми максимално до 140% од својата квота во Меѓународниот

Монетарен Фонд во рамките на тригодишна спогодба, а само во крајно специјални случаи

заемите можат да изнесуваат до 185 % од квотата. Износот е одреден според платно-

билансната потреба на земјата, цврстината на нејзината приспособувачка програма и

претходните искуства со фондот во користењето на неговите кредити. Сметката на

платниот биланс е критична точка во преговорите со Меѓународниот Монетарен Фонд,

заедно со официјалните бруто странски резерви. Постојаното набљудување на земјите од

страна на Меѓународниот Монетарен Фонд е насочено кон годишниот платен биланс и

промените во бруто странските резерви, со барање за позитивни трендови во промените.

Во таа смисла, преку спогодбите на Меѓународниот Монетарен Фонд (најчесто Спогодбата

за намалување на сиромаштијата и помагање на растот, Стенд-бај спогодбата и

спогодбата Помагала обезбедени од додатен фонд), од земјите се бара да развијат буџети

со кои би се влијаело против сиромаштијата и за растот, и кои би имале една или повеќе

од следниве карактеристики:

пренасочување на владината потрошувачка кон социјалните сектори, основната

инфраструктура или други активности кои очигледно ќе имаат користи по

сиромашните, директно или индиректно;

подобрувања на ефикасноста и таргетирање на потрошувачката во клучните

сектори значајни за растот и намалување на сиромаштијата;

даночни реформи кои симултано ја унапредуваат ефикасноста и еднаквоста4.

Исто така, спогодбите на Меѓународниот Монетарен Фонд се поврзани со

соодветна флексибилност во фискалните таргети, со што земјите би требало да се

осигурат дека го исполниле поставеното барање за одобрување на спогодбата.

4 http://www.imf.org/external/np/prgf

Фискалната флексибилност е многу важна за земјите проблеми на дефицит во буџетот,

долготрајни макроекономски и надворешни должнички позиции и високо ниво на јавна

потрошувачка. Фискалното приспособување обично е главното прашање во преговорите

за спогодбите, поради неговото директно влијание на владиниот буџет , како и врз

животниот стандард во земјата. Ригидните барања во поглед на фискалните стандарди и

фискалната дисциплина се витални за правилно функционирање на економијата, иако тие

често не се компатибилни со фактичката состојба во земјата. Комбинацијата на ригиден

фискален систем со високи даночни стапки можат да ги намалат напорите за намалување

на сиромаштијата, посебно ако земјата нема механизми за правилна распределба на

даночните приходи. Тогаш, ефектите од финансиските спогодби би можеле да бидат

минимални, ако не и воопшто да ги нема.

2.Канали на мерење на Економскиот раст

Почнувајќи од 1970-тите години, ММФ "поставени поголем акцент врз

економскиот раст, како нивна цел. Економскиот раст, стана сè поприсутен како цел во

1980-тите".5 Од тогаш, членовите на Управниот одбор ММФ, Мајкл Камдесус и Хорст

Келер понатаму ја истакнаа улогата на ММФ во економскиот раст (Hardoy 2003).

Во рамките на програмите на ММФ постојат многу канали со кои ММФ може да

влијае на економските резултати. Прво, програмата за одобрување е очигледно поврзан

со одредена сума на пари. Ефектот од овие пари, сепак, не е евидентен. Додека, во

теорија, ММФ кредитот е наменет за ублажување и преструктуирање на економијата, во

пракса резултатот може да биде токму спротивното: Исплатените пари ја зголемува

владината слобода за задолжување, со што се намалува иницијативи за реформа

(Boockmann и Dreher 2003). Како последица на тоа, владите извршуваат несоодветни

политики повеќе отколку што би поинаку (Bandow 1994).

5 Cited in Hardoy (2003), http://www.imf.org/external/np/pdr/cond/2001/eng/overview/index.htm

Второ, достапноста до “лесни пари“ од ММФ може да доведе до влошување на

економската политика, дури и пред да бидат исплатени. Според "морал-хазард

хипотезата", ММФ кредитирањето може да се толкува како (субвенционирани) приходи

наметени за осигурување од неповолни шокови (Vaubel 1983). Таквото осигурувањето ги

поттикнува потенцијалите приматели да ги намалат нивните мерки на претпазливост

протви таквите штети (или дури и да намерно генерира криза). Постојат значителни

докази дека проблемите на тековната смета на позајмителите е резултат на нивната

самостојна “креација“ и дека макроекономските перформанси во текот на средината на

програмите се влошува како што се зголемува бројот на претходните програми. Како што

е покажано со Dreher и Vaubel (2004), економската политика е навистина повеќе

експанзивна во земјите кои имат повисок заеми од ММФ (што се мери со повеклувањето

на ресурси на земјата со Фондот). Ако е точно дека ММФ предизвикува морален хазард и

на тој начин "лоша" економска политика, намалениот раст ќе биде последица од тие

активности, со што индиректно се мери влијанието на ММФ во економскиот раст. 6

Трето, Фондот воведува политика на условеност на своите кредити. Тие услови

содржат мерки кои Фондот смета дека се соодветни за да се надмине кризата и да се

стимулира растот. Сепак, ММФ условеноста често беше критикуван како несоодветна.7

Ако ова е точно, спроведувањето на тие услови, всушност, може да го намали

економскиот раст. Покрај тоа, со ова се покажа дека неусогласеноста на програмата и

прекините се прилично чести. Ако условите не се спроведуваат, се разбира, не може да

имаат било какво (директно) влијание врз економските резултати.8

Четврти канал со кој ММФ може да влијае на растот е нејзината политика на совети

(Boockmann и Dreher 2003). Советите на ММФ често се дискутираат јавно и можат да

6 Dreher, Axel, 2006. "IMF and economic growth: The effects of programs, loans, and compliance with

conditionality," World Development, Elsevier, vol. 34(5), pages 769-788, May 7 G. Bird and D. Rowlands, eds., The International Monetary Fund”, IMF Staff Papers (September 1986).

8 Marchesi and Thomas (1999) развија модел каде што прифаќањето на ММФ програмта ја сигнализира

продуктивноста на државата. .

влијаат на политиката на подолг рок (Killick 1994: 156). Според Фишер (2001: 237), еден од

главните придонеси на ММФ на реформите е дека тие стоајт постојани за одреден приод

во економската политика. Затоа, на долг рок влијанието на ММФ достигнува подалеку од

непосредните ефекти на условеност и финансиите. Советите на ММФ за креаторите на

политиката на тој начин може да го стимулираат (или да да го намалат) економскиот раст,

независно од политиката на условеност.

3. Ефектите од економските аранжмани на Македонија со ММФ и

Светската Банка

Релациите на Република Македонија со ММФ и СБ се од големо значење за нашата

држава, особено земајќи го во предвид фактот дека РМ се соочуваше со сериозни

економски проблеми од осамостојувањето во 1991 година.

Економската ситуација во земјата пред распаѓањето на Југославија, економските и

акумулираните проблеми од тоа време, придружени со политичките превирања и воени

судири во соседството, како и ограничената способност на стопанските субјекти да се

справат со новата ситуација, ја вовлекоа земјата во длабока економска криза во 1990-те.

Првите знаци на „економското будење“ во Република Македонија беа забележани во

1996 година, по неколкуте исклучително тешки години за земјата. Од самиот почеток на

своето постоење како суверена држава, Република Македонија се има соочено со голем

број надворешни и внатрешни проблеми. Спорот околу името, лансиран од страна на

Грција веднаш по прогласувањето на независност, беше пречка за меѓународно

признавање на Република Македонија, имплицитно на тоа, земјата имаше многу

ограничен пристап до меѓународните финансиски пазари. Најмногу штетни за

македонската економија беа санкциите на Обединетите Нации против северниот сосед на

Македонија - Србија и Црна Гора (во тоа време СР Југославија) во периодот 1992-1995, и

од друга страна економското ембарго на Грција кон Македонија (1994-1995).

Од друга страна, македонските стопански субјекти доживеаја економски „шок“ со губење

на пазарот од 22 милиони потрошувачи од поранешната југословенска држава како и со

соочувањето со потребата од организациски промени. Тие влегоа во специфична фаза на

економската изолација на домашниот пазар од 2 милиони луѓе, поради турбуленциите и

нестабилноста во соседството. Тие фактори доведоа до економски колапс, означен со

огромна стапка на инфлација, намалување на БДП, големи фискални дефицити,

зголемување на стапката на невработеност, интензивно ширење на „сивата“ економија

итн., што даде очајна димензија на потребата за финансиска „инјекција“ во форма на

кредити, заеми, странски инвестиции итн.

ММФ беше една од првите меѓународни организации со која Република Македонија

основа односи, а воедно стана и член кон крајот на 1992 година. Набргу потоа, во 1993

година, Република Македонија се приклучи на Светската банка и на Меѓународната

асоцијација за развој (ИДА). Членство во ММФ и Светската банка беше важно за

опстанокот на критичните години. Табела-2 ги содржи сите трансакции на Република

Македонија со Фондот во периодот 1992-2011, додека аранжманите со ММФ од 1997

година се дадени во Табела-1

Табела 1. Аранжмани помеѓу Република Македонија и Меѓународниот монетарен фонд

Аранжман Датум на

склучување

Датум на

завршување

Договорена

сума

Искористена

сума

Сума за

враќање

Kредитна

линија за

претпазливост

19 Јануари,

2011

Јануари 18,

2013

413,400 197,000 197,00

Станд бај

аранжман

31 Август

2005

30 Август

2008

51, 675 10,500 0

Стенд бај 30 Април 15 Авуст 2004 20,000 20,000 0

аранжман

Отворена

кредитна

линија

Декември

18, 200

22 Ноември

2001

10, 335 1,723 0

Продолжено

олеснување

на фонд

Ноември

29, 2000

22 Ноември,

2001

24,115 1, 148 0

Отворена

кредитна

линија

11 Април,

1997

10 Април,

200

54, 560 27, 281 0

Стенд бај

аранжман

5 Мај, 1995 4 Јуни, 1996 22,300 22,300 0

Вкупно 596, 385 279, 952 197,000

Извор: www.imf.org/external/np/fin/tad/extrans1.aspx?memberKey1=618&endDate=2012-01

Средствата позајмени од ММФ главно беа наменети за финансирање на платниот биланс,

како и за монетарните цели, на пример стабилизацијата на националната валута -

денарот, со таргетирање, односно врзување на денарот со германската марка.

Стабилизацијата на денарот беше неопходна за воспоставување на ценовната стабилност,

како основа за нормално функционирање на економијата и значајно намалување на

инфлацијата што и беше постигнато - намалување на стапката на инфлација од 362% во

1993 година на 2,3% во 1996 година .

Влијанието на ММФ беше многу силно во креирањето на монетарната и фискалната

политика, но буквално не беше можно да се надмине блокадата на земјата без стратешки

пристап и финансиската поддршка наменети за економски развој. Во тој поглед, кон

крајот на 1994 година, Владата на Република Македонија иницираше и спроведе

програми за стабилизација, со помош на ММФ и Светската банка. Република Македонија

искористи финансиски средства од Светската банка во 1993 година и првиот

институционален аранжман беше воспоставен во 1997 година (ESAF аранжманот). Исто

така, таа успеа да воспостави редовни односи со другите.

Првите позитивни резултати на стабилизационата програма беа постигнати во 1996

година, додека макроекономската стабилност беше проценето да се воспостави до крајот

на 2000 година, кога фискалната рамнотежа имаше регистрирано значителен суфицит за

прв пат, инфлацијата се заузди и реалниот годишен пораст на БДП достигна до 4,5%. Би

можело да се забележи од табелите 2 и 3, дека Република Македонија има континуитет

во економските аранжмани со ММФ, во периодот 1992-2001, но очигледно е дека

последните договори, не биле употребени во значителен степен. ЕFF и PRGF беа откажани

во ноември 2001 година, како резултат на воените конфликти и политичката нестабилност

во земјата. Повеќето од индикаторите забележаа негативни промени во 2001 година, и

парадоксално стапката на невработеност се намали, но како резултат на интензивно

ангажирање на луѓе во војската, а не поради економскиот растеж.

До 2001 година, Република Македонија успеа да ја задржи монетарната стабилност и

фискалната дисциплина беше подобрена, со воведувањето на данок на додадена

вредност (ДДВ) во 2000 година, како прв чекор кон модернизација и хармонизација на

македонската даночна структура, во согласност со законите на ЕУ. ДДВ беше „одобрено“

од ММФ и мисијата на ММФ имаше силно влијание на таргетирањето на даночните

стапки. Стапката на ДДВ е замена на претходниот данок на продажба на стоки и услуги и

има две стапки: општата даночна стапка од 19% и повластената даночна стапка од 5%.

Првите резултати од воведувањето на ДДВ беа импресивни - приходите од ДДВ во 2000

година достигнаа износ поголем за 75,2% во однос на приходите собрани со данокот на

продажба во 1999 година.3 Логично гледано, ова беше причина која директно придонесе

за буџетски суфицит во 2000 година, и ДДВ се покажа како фактор за ублажување на

фискална евазија.

Исто така, периодот пред конфликтот беше окарактеризиран со напредокот во реформите

на националната економија, кои беа планирани и спроведени со големо влијание на

Светската банка. Од 1993 година, Светската банка има учествувано во креирањето на

националната политика, особено во програмите поврзани со развој на приватниот сектор,

структурните реформи, социјалната сигурносна мрежа, развој на инфраструктура и

намалување на сиромаштијата. До моментов, вкупната поддршка на Република

Македонија од СБ изнесува US$ 631 милиони, од кои US$ 469 милиони се исплатени.

Голем дел од овие пари се трошат во секторот индустрија и трговија (US$ 161 милиони), а

исто така слична сума беше потрошена и на „Право и јавна администрација“ (US$ 160

милиони), како што е прикажано на сликата.

Сепак, откако нашата држава доживеа пет годишно континуирано зголемување на

економскиот раст, во 2000 година беше забележан дисконтинуитет во економскиот раст,

за време на воениот конфликт од 2001 година, кој воопшто не беше поддржан од

меѓународните организации. Напротив, Република Македонија имаше проблеми особено

во преговорите со ММФ за Стенд-бај Аранжманот во 2001 година. Наместо помош,

државата доби шест месеци „набљудување“ во првата половина на 2002 година, и крајно

неповолни услови од страна на ММФ за склучување на СБА. Фондот беше многу

незадоволен од големиот буџетски дефицит во 2001 година, кој се јави како резултат на

големите воените трошоци, од една страна, и намалените даночни приходи, поради пад

на економските активности, од друга страна. ММФ инсистираше на намалување на

фискалниот дефицит на буџетот на ниво во согласност со нето стабилизирање на јавниот

долг на 40% од БДП, со фискално прилагодување како клучна цел на програмата. Главното

барање се однесуваше на изедначување на повластената стапка на ДДВ од 5% со

редовната стапка од 19%, што не беше поздравено од страна на Владата на Република

Македонија.

ММФ аргументот за елиминирање на стапката на ДДВ е дека овој инструмент ќе биде

најефикасен за дефицитот (вклучувајќи и странски финансирани проекти) за да се намали

на 2,7% од БДП во 2003 година, и на околу 2,5% во 2004 година, кој се смета за долг со

стабилизирачко ниво. Со исклучок на странски финансираните проекти, нивото одговара

на 2% во 2003 година и 1.3% во 2004 година. Владата на Република Македонија се

двоумеше да го прифати овој инструмент, поради нејзиниот негативен ефект врз

македонските граѓани, имајќи во предвид дека речиси една четвртина од граѓаните на

Република Македонија живеат во апсолутна сиромаштија. Имено, повластената стапка на

ДДВ се користеше за оданочување на основните производи за живот, како храна,

хигиенски производи, земјоделски производи, лекови, електрична енергија, вода,

греење, книги, итн. Владата беше високо свесна дека зголемувањето на повластената ДДВ

стапка значително ќе ги зголеми основните трошоци на живот, што ќе го направи

населението уште повеќе социјално ранливо.

Со цел да се избегне натамошното влошување на економската состојба во земјата, во

ноември 2002 година Владата на Република Македонија го отфрли барањето на ММФ и

предложи да се продолжи со воениот данок (што беше воведен за време на војната) уште

една година и да се користи за намалување на буџетскиот дефицит, како и за пристап кон

заштеда на програми во министерствата. Мисијата на ММФ инсистираше на поставените

услови, и преговорите беа прекинати. Земјата остана без валиден аранжман со ММФ, што

резултираше со блокада на сите трансакции од финансиска природа со други

меѓународни организации. Светската банка ги стопираше расходите од US$ 20 милиони за

FESAL II аранжманот, како резултат на крос-условениот однос на овие две организации.

Најголемата штета беше направена со блокада на средствата кои беа ветени на

донаторската конференција во март 2002 година, во организација на Република

Македонија во Брисел, со помош на Светската банка. Донаторите ветија вкупно US$ 275

милиони за поддршка на платниот биланс, имплементација на Рамковниот договор, како

и реконструкција на оштетената инфраструктура. Покрај тоа, донаторите ја искажаа

нивната подготвеност да обезбедат дополнителни US$ 244 милиони помош во развојот.

Несогласување меѓу ММФ и Владата на Република Македонија беше главна пречка за

реализација на донациите, и Република Македонија не доби никаква финансиска помош

во периодот кога очајно и беше потребна. Од друга страна пак, ММФ имаше законска

можност да обезбеди итна помош за земјите кои излегуваа од конфликт. Наместо тоа,

Владата на Република Македонија требаше да се одлучи за други преговори со ММФ во

јануари 2003 година што резултираше во речиси комплетно прифаќање на барањата на

ММФ. Стапката на ДДВ беше договорено да биде 18% за сите производи, со мали

исклучоци каде повластена стапка од 5% ќе користат само основните прехранбени

производи.

СБА на аранжманот беше одобрен на 30 април 2003 година и истече на 15 јуни 2004

година. Прогласено е дека економската програма донесена од страна на властите е

дизајнирана за да промовира фискална и надворешна одржливост, како и зголемување

на флексибилноста на пазарот на трудот, извозот, промоцијата и општо подобрување на

економската клима. Износот на аранжманот е US$ 28 милиони, но како што веќе се

спомена, сумата не е толку важна, поради фактот што спогодбата ја отвора вратата за

други финансиски односи неопходни за да се постигнат декларираните цели.

Во текот на 14 годишната независнот, нашата држава постигна постојана стабилизација на

побарувачката, меѓутоа не направи значителен прогрес на страна на структурните

реформи. На страната на побарувачката, фискалната дисциплина и стабилниот курс на

еврото донесе инфлација блиска до нула и го постави владиниот долг на опаѓачка патека.

Но, на страната на понудата, раниот напредок во укинувањето на централизираното

планирање беше проследено со одложувања и погрешни чекори во замената на на

институциите со пазарни механизми. Резултат на ова беше, незначителен раст, висока

невработеност и значителен дефицит на тековната сметка.

Против оваа и во лага со неодамнешната ex post оценка (ЕПА) властите побараа од

Фондот поддршка на амбициозна програма за структурни реформи. ЕПА презентирше

две опции за иднината на Фондот за ангажирање: 3-годишен продолжен аранжман (ЕА)

за поддршка на сеопфатна структурни реформи или, доколку властите не беа подготвени

за фундаментални структурни реформи, пократок Стенд-бај аранжманот (СБА) за

поддршка на промени во режим на девизниот курс. Властите ја искористија првата

опција. ММФ се согласија дека овој амбициозен пристап беше соодветен, и истакна дека

успешното завршување на 2003-04 СБА е добра појдовна точка за нов аранжман.

Македонија е прва земја членка на ММФ што го искористи новиот инструмент на

ММФ (ПЛЛ) кој е наменет за земји со здрави политики, а кои немаат потреба од

финансирање, но се соочуваат со ризици што би можеле да доведат до таква потреба.

Оваа кредитната линија им дава сигурност на земјите дека доколку дојде до негативни

случувања тие ќе имаат доволно средства кои ќе може да ги повлечат за да ја зачуваат

стабилноста. Склучувањето на кредитната линија помага и во зајакнување на довербата и

овозможува полесен пристап до средства на пазарите на капитал.

Кредитната линија е со времетраење од две години, во првата година ќе бидат достапни

400 милиони евра, со дополнителни 80 милиони евра. Според кредитната линија за

претпазливост, потребно е да се изврши проверка на секои шест месеци за да може да се

обнови кредитната линија. Целта на ваквите прегледи е да се потврдат континуираните

здрави политики на властите. Не постојат критериуми или структурни репери за

извршување како што ги има во стандардните стенд бај аранжмани. Дизајнирана е за да

даде обезбедување.

4. Заклучок

Улогата на клучните меѓународни организации како Меѓународниот Монетарен

Фонд и Светската банка, често е предмет на критики, силно изразени во академскиот свет,

иако во пракса, особено ММФ, останува влијателен во обликувањето на монетарната и

фискалната политика на овие земји, банките имаат влијание во структурните реформи и

намалување на сиромаштијата, декларирани како главна грижа на оваа организација.

Македонија од искуство во однос на ММФ и Светската банка варира од позитивен во

првите години од независноста на земјата дo прилично горчливо во 2002 година, по

воениот конфликт во земјата. Проблеми во преговорите за СБА во 2002 година се случиле

поради тешките барања на ММФ во фискалната сфера, кои имаат директно негативно

влијание врз животниот стандард на населението, особено на најсиромашните категории.

Временскиот период, без аранжман на ММФ беше крајно штетен за Република

Македонија, бидејќи финансиски приливи од другите доверители и донатори беа

блокирани. Особено штетно влијание имаше одложувањето од донаторите кои ветија US$

275 милиони за намалување на негативните последици од конфликтот. Поради

несогласувањето со ММФ за аранжман, земјата имаше изгубено во напредокот на

економски план и важи како економски заостаната, наместо за напредна земја. Се

разбира, тоа негативно влијае на конкурентноста на македонската економија, која е на

ниско ниво поради различни фактори.

Сепак улогата на ММФ во креирањето на одржлива економкса политика е навистина

голема. Почнувајќи од самото осамостојување и поддршката во последната декада е од

особена важност не само за Република Македонија, но и за повеќето земји кои се

соочуваат со ризици од екстерни шокови од економкста криза. Во последната декада се

повеќе се нагласување и влијанието кое ММФ го има на домашните политики, преку

нејзините инструменти на контролирање и условување. Дали овие политики на ММФ

влијаат на економскиот раст на земјите, може да се генерализира дека зависи од земја до

земја. Во овој контекст Република Македонија не е изоставена од таквото влијание, при

што мислењето на повеќе економсти е дека таквото влијание е повеќе позитивно на долг

рок и покрај проблемите со кои што се соочи Република Македонија.

5. Листа на референци

1. Jan Joost Teunissen, “Reforming the International Financial System”, The

Future Role of the IMF, 2008

2. International bank for reconstruction and development (ibrd), Working

paper, 1991

3. Dreher, Axel, 2006. "IMF and economic growth: The effects of programs,

loans, and compliance with conditionality," World Development, Elsevier,

vol. 34(5), pages 769-788, May

4. Eichengreen, Barry 1994, ‘International Monetary Arrangements for the

21st century’, Washington DC

5. G. Bird and D. Rowlands, eds., The International Monetary Fund”, IMF Staff

Papers (September 1986).

6. IMF Survey 24, 1995, ‘Conditionality: Ensuring Effective Use of Revolving

Resource’ Washington DC, IMF

7. Годишен финансиски извештај 2002, Министерство за Финансии на

Р.Македонија

8. Годишни извештаи од Државниот Завод за Статистика на

Р.Македонија, (1998-2002)

9. http://www.finance.gov.mk

10. http://www.imf.org/external/np/exr/facts/howlend.htm

11. http://www.imf.org/external/np/prgf

12. http://www.imf.org/external/np/pdr/cond/2001/eng/overview/index.htm

13. www.imf.org/external/np/fin/tad/extrans1.aspx?memberKey1=618&endD

ate=2012-01