R o z d z i a ł I I

E-learning jako sposób edukacji dorosłych

2.1. Czym jest e-learning

Kiedy rozpoczyna się naukę, warto zastosować starą rzymską zasadę; initium doctrinae sit consideratio nominis (rozpoczynając naukę, należy rozpoznać jej nazwę).

E-learning jest zjawiskiem związanym z upowszechnieniem nowych technologii teleinformacyjnych, co powoduje nie tylko zmiany w strukturze gospodarki czy społeczeństwa, ale również w funkcjach i formach eduka-cji. Przyrost liczby internautów osób korzystających z medium, jakim jest in-ternet – jest nieporównywalny do rozwoju któregokolwiek z wcześniejszych mediów masowych. Zjawisko to dotyczy całego świata. Tabela 1. prezentuje rozwój zjawiska w latach 2000–2006 oraz możliwości jego dalszego rozwoju.

Dlatego też internet i związane z nim formy aktywności zawodowej czy społecznej mają kluczową, a nawet decydującą rolę dla strategii i sukcesu firm, całych organizacji, a nawet społeczeństw. Powszechnie dostępne cało-życiowe kształcenie staje się priorytetem w rozwoju społecznym. Jak zauważa Federico Mayor „Kształcenie powszechne może zostać zrealizowane jedynie wówczas, gdy wykorzystamy oryginalny system «uczenia się bez granic». Moż-liwość uczenia się musi być dostępna dla każdego, w każdym czasie, wszędzie, w każdym wieku i w każdych okolicznościach”1.

1 F. Mayor, przemówienie wygłoszone z okazji otwarcia międzynarodowego forum Educa-tion for All, Amman, 16 czerwca 1996.

E-learning wiąże się z wykorzystaniem technologii internetowych w dostarczaniu bogatej gamy rozwiązań, które poszerzają wiedzę i zwiększają efektywność kształcenia.

M.J. Rosenberg, E-learning, Strategies for Delivering Knowledge in the Digital Age, McGraw-Hill, Londyn 2003, s. 1

Autor nieznany

E-learning wiąże się z wykorzystaniem technologii internetowych w dostarczaniu bogatej gamy rozwiązań, które poszerzają wiedzę i zwiększają efektywność kształcenia.

M.J. Rosenberg, E-learning, Strategies for Delivering Knowledge in the Digital Age, McGraw-Hill, Londyn 2003, s. 1

Autor nieznany

52 E-learning jako sposób edukacji dorosłych

Terminem e-learning przyjęto określać nowoczesną formę edukacji obejmującą szeroki zakres różnych technik i metod uczenia się. Łączy ona samodzielne zdobywanie wiedzy za pomocą dostępnych elektronicznych środków technicznych z metodami tradycyjnymi, w których uczeń pozyskuje wiadomości od nauczyciela.

A. Clarce, E-learning. Nauka na odległość, WKiŁ, Warszawa 2004, s. 9

E-learning rozumiany jest jako nauczanie na odległość za pośrednictwem mediów elektro-nicznych. Jest to interaktywna metoda kształcenia, w której zastosowanie znajdują najnowsze osiągnięcia technologii informatycznej, a przekaz treści nauczania oraz innych informacji odby-wa się głównie przez internet i sieci komputerowe LAN, często z wykorzystaniem materiałów audio-wideo oraz płyt CD.

A. Siemińska-Łasko, Interakcje w e-learningu, [w:] Nowe Technologie w kształceniu na odległość, Materiały konferencyjne, II Krajowa Konferencja Naukowa, Koszalin–Osieki 2006, s. 147

E–learning – nauczanie z wykorzystaniem technik komputerowych i internetu, oznacza wspo-maganie dydaktyki za pomocą komputerów osobistych, CD-ROM-u i internetu. Pozwala na ukończenie kursu, szkolenia, a nawet studiów bez konieczności fizycznej obecności w sali wy-kładowej. Doskonale uzupełnia również tradycyjny proces nauczania. E–learning to tylko jeden z elementów edukacji, dlatego edukacja w czasie rzeczywistym dotyczy znacznie obszerniej-szego zasięgu usług niż e-learning.

Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/E-learning

Tabela 1. Dostęp do internetu w świecie

Liczba internautów w milionach

Procent populacji

Wzrost liczby internautów w latach

2000–2006 w procentach

Świat 1018,0 16,7 162

Europa 290,0 35,9 176

Unia Europejska 230,0 49,8 147

Polska 10,8 65,9 177

Źródło: M. Witkowska, K. Cholawo-Sosnowska (red.), Społeczeństwo informacyjne. Istota, rozwój, wyzwania, Warszawa 2006, s. 125.

Samo słowo e-learning jest pochodzenia angielskiego. Warto zauważyć, że ist-nieje kilka funkcjonujących jego zapisów. Wśród najczęściej spotykanych wy-

53 Czym jest e-learning

mienić możemy e-learning, elearning, eLearning. Występują również inne określenia tego zjawiska, np. e-nauczanie, e-edukacja.

Trudno jest wskazać jedną uniwersalną i powszechnie uznawaną defini-cję e-learningu. Podręczniki i publikacje poświęcone temu zagadnieniu z jed-nej strony akcentują nauczanie na odległość za pomocą internetu, z drugiej natomiast mówią raczej o dystrybucji wiedzy, szkoleń lub materiałów szkole-niowych nawet na nośnikach CD/DVD czy w postaci wydruków komputero-wych (czyli bez pośrednictwa internetu)2.

Dlatego podejmując studia nad tym zjawiskiem, warto przeanalizować kilka jego definicji. Wśród wspólnych elementów oraz cech charakterystycz-nych możemy wskazać kilka istotnych, które określają e-learning jako:

sposób przekazywania wiedzy;sposób stosowany zwykle, ale nie zawsze w edukacji na odległość;sposób oparty na mediach elektronicznych – technologii teleinformacyjnej;sposób obejmujący: przekazywanie wiedzy, kontrolę procesu i ocenę sku-teczności.

Założenie dotyczące technologii teleinformatycznych ewokuje dwie konse-kwencje:

zarówno uczniowie, jak i nauczyciele muszą posiadać wystarczający do-stęp do komputera i internetu;zarówno uczniowie, jak i nauczyciele powinni posiadać minimum umie-jętności w posługiwaniu się technologią informacyjną.

Oto definicja e-learningu:

E-learning jest to sposób przekazywania wiedzy (często, ale nie zawsze na odległość) oparty na technologii teleinformatycznej, w szczególności internetowej.

Szkolenia e-learningowe prowadzone są on-line, zarówno w wewnętrznej sieci pla-cówki szkolącej (intranet), jak również poprzez sieć zewnętrzną (internet). Obejmują one przekazywanie wiedzy, kontrolę procesu oraz informację zwrotną o stopniu przy-swojonej wiedzy.

2 Por. A. Stecyk, Charakterystyka systemów e-learning w globalnym społeczeństwie in-formacyjnym, [w]: M. Gwoździcka-Piotrowska, A. Zduniak (red.), Edukacja w społeczeństwie ryzyka, Poznań 2006, s. 295–300.

••••

•

•

54 E-learning jako sposób edukacji dorosłych

Dzięki zastosowaniu komputera i internetu uczniowie mogą zdobywać wie-dzę z dowolnego miejsca i o dowolnej porze. W odróżnieniu od tradycyjnej formy uczenia się nie jest konieczne, aby wszyscy uczestnicy przebywali fizycznie w tym samym pomieszczeniu, w tym samym czasie. Ilustracja znajdująca się poniżej obrazuje sposób uczenia się z wykorzystaniem e-le-arningu.

nauczyciel

SERWER

uczeń uczeń uczeń

INTERNET

Rysunek 2.1. E-lerning – schemat graficzny

Źródło: opracowanie własne.

W procesie tym zazwyczaj zarówno nauczyciel, jak i uczestnicy procesu kształcenia logują się na platformę e-learningową znajdującą się na serwerze włączonym w sieć internet. Platformę można wyobrazić sobie jako wirtual-ną klasę. Z jednej strony mamy trenera, który przekazuje uczestnikom ma-teriały, jest dostępny do konsultacji na czacie i forum, wysyła uczestnikom wiadomości, sprawdza postępy w nauce. Z drugiej strony mamy uczestników szkolenia, którzy zapoznają się z materiałem, przechodzą testy, rozwiązują ćwiczenia, komunikują się zarówno z trenerem, jak też z innymi uczestni-kami. Mimo iż wszyscy uczestnicy szkolenia znajdują się w oddalonych od siebie lokalizacjach, tworzą wirtualną klasę, w której mogą wspólnie zdoby-

55 Czym jest e-learning

wać wiedzę, rozmawiać, wymieniać opinie, zadawać pytania i odpowiadać na pytania innych, oczywiście przy założeniu, że uczniowie oraz nauczyciel mają w tym samym momencie dostęp do komputera podłączonego do sieci. W takiej sytuacji mówimy o komunikacji synchronicznej. W przypadku gdy nauka odbywa się w dowolnych odstępach czasowych, a jednoczesna obec-ność kilku uczestników szkolenia nie jest wymagana, mówimy o komunikacji asynchronicznej.

Do najważniejszych zalet e-learningu z punktu widzenia uczących się zaliczamy:

niewielki (w porównaniu z tradycyjnymi) koszt uczestnictwa;bogactwo możliwych form i sposobów uczenia się;swobodę wyboru miejsca;swobodę wyboru czasu;swobodę wyboru tempa uczenia się; co pozwala na dostosowanie szkole-nia do indywidualnych potrzeb.

Z punktu widzenia firm i organizacji najistotniejsze zalety e-learningu to:Racjonalizacja i oszczędność wydatków. Początkowe nakłady są wyższe, jednak w trakcie kształcenia następuje eliminacja kosztów związanych z jego prowadzeniem w sposób tradycyjny, a tym samym znikają z bu-dżetu takie pozycje, jak: wynajem ośrodka szkoleniowego lub sal, transport, zakwaterowanie, wyżywienie itp.Pracownicy nie muszą odrywać się od swoich codziennych obowiąz-ków.Monitoring wyników nauczania. Przełożeni mogą w łatwy sposób moni-torować postępy w nauce swoich pracowników. Dzięki testom weryfiku-jącym możliwe jest sprawdzenie stopnia przyswojenia wiedzy.Dowolna liczba osób szkolonych. Nie ma żadnych ograniczeń co do liczby osób, które mogą korzystać ze szkoleń przez internet.

Do zalet e-learningu należy zaliczyć również możliwość systematycznego doskonalenia programu szkoleniowego.

Każdy program szkoleniowy może być modyfikowany wraz z rozwojem potrzeb indywidualnych uczestników i firm czy organizacji. Pozwala to spro-stać wymaganiom stawianym przez rynek. Szkolenia są coraz lepsze i bar-dziej efektywne, gdyż uwzględniane są sugestie i uwagi uczestników wcześ-niej przeprowadzonych szkoleń.

•••••

•

•

•

•

5� E-learning jako sposób edukacji dorosłych

E-learning ma również, jak każdy sposób nauczania, swoje wady i ograni-czenia w stosowaniu. Wśród nich za najistotniejsze uznać należy:

większe koszty i nakłady początkowe;bariery w posługiwaniu się nowymi technologiami występujące szczegól-nie u osób dorosłych;brak bezpośredniej komunikacji z nauczycielem;trudności z motywacją;trudności z indywidualizacją, zwłaszcza w ocenianiu;brak lub bardzo ograniczone kontakty społeczne w grupie (w szczególno-ści bezpośrednie).

Problem nakładów w e-learningu stanowi często podejmowane zagadnienie. Akcentuje się konieczność ponoszenia dużych nakładów związanych z infra-strukturą potrzebną do organizacji i prowadzenia szkoleń, a także koniecz-ność opracowania i przygotowania samego kursu oraz materiałów towarzy-szących. To z reguły powoduje, że wstępne koszty uruchomienia kursu czy szkolenia są zdecydowanie wyższe niż przy tradycyjnych formach. Jednakże w trakcie realizacji kursu, wraz z jego przebiegiem koszty są redukowane i maleją w relacji do liczby uczestników (zagadnienie to będzie szerzej omó-wione w dalszej części podręcznika).

Zalety e-learningu sprawiają, że ma on wiele edukacyjnych zastosowań zarówno w tradycyjnym systemie edukacji, jak i w różnych jego formach skierowanych do dorosłych. Znajduje zastosowanie w systemie kształcenia począwszy od szkół podstawowych aż do uczelni wyższych. Równie często, a może nawet częściej, jest i może być stosowany w różnych formach edu-kacji dorosłych. Możemy wskazać omówione szerzej w poprzednim rozdziale trzy systemy edukacji dorosłych. Są to:

kształcenie formalne,kształcenie nieformalne,kształcenie pozaformalne.

E-learning jest z powodzeniem wykorzystywany we wszystkich trzech syste-mach. W kształceniu formalnym, które odnosi się do zinstytucjonalizowa-nych form, np. szkoły, uczelnie, internet jest elementem instytucji kształcą-cej. Proces nauczania i uczenia się w drodze e-learningu odbywa się w nich zgodnie ze standardami opartymi na stałych pod względem czasu i treści na-uki formach, takich jak: klasy, stopnie, programy lub podręczniki.

••

••••

•••

5� Czym jest e-learning

W kształceniu nieformalnym, które odnośni się do form świadomie zorganizowanej działalności oświatowej i odbywa się poza ustalonym syste-mem kształcenia formalnego, e-learning organizowany jest i podejmowany samodzielnie lub w formach zorganizowanych. Umożliwia on określonej grupie uczestników osiągnięcie założonych celów edukacyjnych i zaspo-kojenie potrzeb w tym zakresie, gdyż przyjmuje rozmaite formy, np. war-sztatów, treningów, kursów. Zaliczają się tu również różnego rodzaju kursy korespondencyjne.

W kształceniu pozaformalnym, nazywanym również incydentalnym, do którego zaliczane są formy kształcenia o charakterze niezorganizowanym, e-learning może przyjmować różne formy. Tą drogą osoba ucząca się nabywa wiedzę oraz umiejętności, kształtuje swoje postawy, utrwala wartości, korzy-stając z codziennego doświadczenia oraz wychowawczego wpływu swojego środowiska, w tym również osób, z którymi ma kontakt za pośrednictwem sieci. Tu właśnie zaliczymy różne formy uczenia się z wykorzystaniem in-ternetu, a w szczególności te portale i strony, które zostały przygotowane i umieszczone w sieci z myślą o uczeniu się osób zainteresowanych wiedzą, a nie zainteresowanych jej formalnym potwierdzaniem. E-learning jest tu procesem niesystematycznym, który może odbywać się w ciągu całego życia, a sama edukacja ma charakter autoteliczny.

Patrząc na tę kwestię z perspektywy obszarów kształcenia, możemy wskazać, że e-learning ma zastosowanie zarówno w różnych rodzajach admi-nistracji, jak również w sektorze niepublicznym. Dotyczy to w równej mierze organizacji społecznych i przedsiębiorstw, w różnych formach edukacji szkol-nej oraz w indywidualnym kształceniu. E-learning może być wykorzystywa-ny w doskonaleniu pracowników administracji, wolontariuszy, pracowników wielkich sieci i koncernów, ale również małych firm. Systematycznie rośnie w Polsce rynek usług edukacyjnych tego typu.Podsumowując, możemy stwierdzić, że e-learning to nowoczesny spo-sób nauczania. Dorośli mogą doskonalić swoją wiedzę przy wykorzysta-niu najnowocześniejszych narzędzi. Pozwala na praktycznie nieograni-czony dostęp do wiedzy. Człowiek zawsze, w dogodnym dla siebie czasie, może powrócić do informacji zawartych w szkoleniach internetowych (np. w przypadku nowych technologii czy też usług), może zweryfikować posiadane wiadomości. Jak każdy sposób nauki e-learning posiada swoje wady i ograniczenia.

58 E-learning jako sposób edukacji dorosłych

ADMINISTRACJA RZĄDOWA np. urzędy, wojsko

ADMINISTRACJA SAMORZĄDOWAnp. ośrodki pomocy społecznej, urzędy pracy

ORGANIZACJE SPOŁECZNEw tym pożytku publicznego

Przedsiębiorstwa i firmy oraz inne podmioty gospodarcze

Szkoły publiczne

Placówki szkolenia i edukacji dorosłych

Szkoły wyższe

EDUKACJA INDYWIDUALNA (szkolenia prywatne, często autoteliczne)

SEKTOR PUBLICZNY

ORGANIZCJEI

PRZEDSIĘBIORSTWA

SZKOLNICTWO

OBS

ZARY

ZAS

TOSO

WAN

IA E

-LEA

RN

ING

U

Rysunek 2.2. Obszary zastosowania e-learningu

Źródło: opracowanie własne.

2.2. Z historii nauczania i uczenia się na odległość

Edukacja zawsze była ściśle związana z mediami. Wynika to zapewne z fak-tu, że media są narzędziem komunikacji, a edukacja jest jej efektem. Kiedy mówi się o rozwoju mediów, w tym również w jego pedagogicznym aspekcie, powstać może problem natury definicyjnej co medium jest, a co nim nie jest. Najszersze definicje określają media jako środki przekazu3. W tym znacze-niu można za media uznać np paleolityczne rysunki naskalne, takie jak koń z jaskini Montastruc czy raniony bizon z jaskini w Niaux. Trzeba jednak za-uważyć, że aby można było mówić o przekazie i środkach przekazu, musi wystąpić nadawca, który nadaje komunikat. Nie mamy pewności, czy owe

3 A. Lepa, Pedagogika mass mediów, Łódź 2003, s. 21–24; też: M. McLuhan, Zrozumieć media, Warszawa 2004 s. 461–462.