• Dolaşım sistemi kan, kalp kası ve kan damarları tarafından oluşturulmuştur. Kanın damarlar içerisinden belli bir basınç altında dolaşımını sağlayarak hücrelerin iç ortamdan madde alışverişini, beslenmesini, onarımını, sıcaklığın vücuda dağılımını ve hormonlarla birlikte çeşitli maddelerin ve oksijenin taşınmasının sağlamaktadır.

Kalp

• Kalp dolaşım sisteminin merkezidir. Bir pompa gibi kasılıp gevşeyerek kapalı bir boru sistemi olan damarlar vasıtasıyla ve belirli bir basınç altında, kanı tüm vücuda dağıtır. Dakikada ortalama 60-80 defa kasılır ve gevşer. Bir kez kasılıp gevşemesine kalp atımı denir.

• Dakikada 72 kez atan kalp, günde yaklaşık 10,4 bin, yılda 38 milyon kez atar. Kalp her atışında 70ml kan pompalar. Bu rakam dakikada 5 lt kana eşittir. Bu rakamlar istirahat durumundaki bir insan için geçerlidir. Egzersiz esnasında kalbin pompaladığı kan miktarı, istirahattakinin 6-8 katına ulaşabilir.

Kalbin Yapı ve Fonksiyonları• Kalp, göğüs boşluğu içersinde

akciğerler arasında, diyafragmanın üzerine oturmuş, kaburgalar ve göğüs kemiğinin muhafazası altında bulunur. Göğüs kemiğinin biraz sol tarafına doğru yerleşmiştir. Yaklaşık 270-300 g ağırlığındadır.

• Kalp içten dışa doğru endokard, myokard ve perikard adlı 3 tabakadan oluşur.

• Endokard bir sıra epitel hücrelerinden oluşur. Kasılma yetenekleri azdır ve impuls iletmek için özelleşmişlerdir.

• Myokard kalbin kas dokusudur. Çizgili kas olmasına karşın, otonom sinir sisteminin ektisi altında çalışır

• Perikard ise kalbi dıştan, çepeçevre saran zardır.

• Kalp enlemesine ve boylamasına iki bölmeyle ayrılmış 4 odacıktan oluşmuştur. Bu odacıklardan kalbin tepe kısmına yakın olan ikisi atriyum, kök kısmına yakın olan diğer ikisiyse ventrikül adını alır.

• Sağ atriyumla sağ ventrikül arasındaki kalp kapakçığına triküspit kapak, sol atriyumla sol ventrikül arasındaki kalp kapakçığına mitral kapak adı verilir.

• Toplardamarlar (vena), atriyumlarda sonlanırken atardamarların başlangıcı ventriküllerdir. Kalbin sağ atriyumuna kan getiren damarlar, vena cava inferior ve vena cava supeiordur.

• Sol atriyuma venapulmonalis kan getirir. Sağ ventrikülden arteria pulmonalis, sol ventrikülden aorta çıkar.

Kalp Kasının Metabolizması• Kalp kası total enerjinin %1’ini anaerobik

metabolizma ile sağlar. Hipoksia arasında bu oran %10’a çıkabilir. Bazal koşullarda kalbin gereksinimi %35 karbonhidrat, %5 ketonlar ve aminoasitler, %60’ı yağlardan sağlanılmaktadır.

• Kalp, enerjisinin büyük çoğunluğunu aerobik yol ile sağlar. Bu yüzden kalpte diğer dokulara göre daha fazla mitakondria bulunur. Myokardial fonksiyonlar için glikoz, yağ asitleri ve iskelet kaslarında oluşturulan La asit enerji kaynağı olarak kullanılır.

• Maksimal bir egzersizde kalp enerjisinin %50’sinden fazlasını LA asitten sağlar.

• Submaksimal ve uzun süreli egzersizlerde ise kalp enerjisinin %70’ine yakınınu serbest yağ asitlerinin oksidasyonu ile sağlar.

Kalbin Çalışması

• Kanın 02, CO2, besinler, atık maddeler, hormonlar vs. taşıma görevini yaparken sürekli olarak hareket halinde olması gereklidir. Ona bu hareketliliği sağlayan sistem, kalbin kasılıp gevşeme hareketleridir. Kan damarlar içerisinde vücudu bu sistem yardımıyla dolaşarak taşıma görevini yerine getirir. Kan dolaşımı, büyük ve küçük kan dolaşımı olmak üzere ikiye ayrılır.

Büyük Dolaşım

• Sol karıncıktan başlayıp, organizmayı dolaştıktan sonra kalbe geri döner. Sırasıyla kan;

• Sol karıncık – Aort – Arterler – Kılcal damarlar – Doku – Venler – Sağ karıncık yolunu izler.

Küçük Dolaşım

• Sağ karıncıktan başlayarak akciğerleri kanın dolaşmasından sonra O2’ lenerek sol kulakcıkta sonlanır.

• Sağ karıncık – Arteria pulmonaris – Akciğerler – Vena pulmonaris – Sol kulakçık yolunu izler.

Kalbin Uyarı ve İleti Sistemi• Kalp kendisini uyaran tüm sinirleri kesilse dahi kasılmaya

devam eden bir organdır. Kalp dokusu, uyarıları kalbin her tarafına yayan bir ileti sistemine sahiptir ve pacemaker adı verilen bir takım yapılardan oluşmuştur. Kalpte sırasıyla uyarı iletmeye yarayan yapılar şunlardır:

- Sinoatriyal düğüm (SA)

- Atrioventriküler düğüm (AV)

- His demeti ve bunun sağ ve sol dalları

- Purkinje sistemi veya lifleridir.

• SA düğümü dakikada 70-80, AV düğümü 40-60, his demeti ve purkinje lifleri ise daha düşük hızlarda kendiliğinden uyarı oluşturma yeteneğine sahiptirler.

• Kalp kasının kasılmasını başlatan ve kasılma – gevşeme hızını tayin eden SA düğümüdür. Kalp kasılması için SA düğümünden çıkan sinir uyarısı ile oluşan depolarizasyon dalgası tüm kalp kasına 0,3 m/sn hızla yayılır. SA düğümünden çıkan sinir uyarısı öncelikle kulakçıkları uyarır, sonra 0,1 sn’lik bir gecikme ile AV düğümüne geçerek, sinir uyarısının his demeti ve purkinje liflerine ulaşımı sağlanarak karıncıkların uyarılması ve kasılması sağlanılır.

• AV düğümü normal şartlarda uyarı çıkarmamakla birlikte, anormal durumlarda SA düğümünün uyarı çıkarması gibi bir durumda uyarı oluşturabilmektedir.

Kalp Siklusu• Kalp siklusu, SA düğümden çıkan iki impuls

arası dönemi kapsar. Yani SA düğümden çıkan impulsun, kalp kasında yayılması neticesinde oluşan bir sistol ve bunu takip eden bir diyastolden oluşur. Atriyumlar ve ventriküllerin her ikisinin birden diyastolde olduğu faz, siklusun başlangıcı olarak kabul edilir. Çünkü bu esnada, periferden ve akciğerlerden gelen kan, atriyumlara gelir. Oradan da arioventriküler kapaklar vasıtasıyla ventriküllere geçmeye başlar.

• Kalbib sistol ve diyastol esnasında atrioventriküler, aorta ve arteria pulmanaris kapaklarının titreşimleri, birtakım sesler meydana getirir. Bu sesler çıplak kulak ve daha etkili olarak da stateskopta duyulabilir.

Elektrokardiografi (E.K.G)

• Kalbin çalışması sırasında oluşan elektriksel aktivitenin vücut yüzeyine yerleştirilen elektrotlar ile kaydedilmesidir. Kalp kasılması için SA düğümünden çıkan sinirsel uyarının ve aksiyon potansiyelinin kalp kasında yayılması sonucu oluşan potansiyel değişimleri vücut yüzeyinden iki türde kayıt edilmektedir. Bioplar ve unipolar

• Biopolar kayıtta iki nokta arasında potansiyel farkı ölçülürken, unipolar kayıtta bir tek elektrotun yeri değiştirilerek oluşan potansiyel “O” noktası olarak kabul edilen referans elektrota göre kaydedilir

• P dalgası: İmpulsun SA düğümünden kulakçıklara geçişini belirler. P dalgası sonunda uyarı AV düğümüne geçmektedir. Depolarizasyon atriumlarda görülür.

• P-R Aralığı: P dalgasının başlangıcından R dalgasının başlangıcına kadar geçen zamanı gösterir. His demetinin iletim zamanıdır.

• QRS Dalgası: Ventriküllerin kasılmaları sonucu oluşan dalgalardır. Ventrikül bozuklukları gösterir

• T Dalgası: Ventriküllerin gevşemeleri sonucu oluşan dalgalardır.

Kan Damarları Sistemi

• Damarlar, vücutta birbiri ucuna eklenmiş bir şekilde kapalı boru sistemi oluştururlar. Bu sıralamayı kalptan başlayarak şu şekilde yapabiliriz.

• AORT – ARTERLER – ARTERİYOLLER – KAPİLLER – VENÜLLER – VENALAR – VENA CAVA

• Bütün kan damarları iç yüzeyi, endotel tabakasıyla döşelidir. Kapillerse sadece endotel tabakasından yapılmıştır. Kan damarlarnı üçe ayırmak mümkündür.

• Arterler• Venalar• Kapiller

Arterler (Atardamarlar)

• Kanı kalpten alarak vücuda ve akciğerlere götüren damarlardır. Çeperleri kendileriyle aynı çaptaki venalar göre daha kalındır.

• Kanı iletme görevi, basınç deposu görevi, kan basıncı ve kan akımındaki ani düşüş ve titreşimi azaltma görevi ve kanın daha fazla gerekli olduğu doku ve organlara yönlendirilmesi görevini üstlenir.

Venalar (Toplardamarlar)

• Kirli kanın kalbe geri dönüşünü sağlarlar. En önemli görevleri kanı kılcal damarlardan alıp kalbe taşımak ve kan depolamaktır. Vücutta dolaşan kanın %50-60’ı venöz sistemde bulunmaktadır.

Kapiller

• Arterler ile venalar arasındaki bağlantıyı sağlarlar. Hücre düzeyinde madde alışverişi kapiller aracılığı ile sağlanır.

Kalbin Çalışmasının Otonom Sinirlerle Kontrolü

• Kalp kası hem iskelet hem de düz kasların özelliklerini taşır. İskelet kası gibi çizgilidir ve hızlı kasılır, düz kas gibi istek dışı etkinlik gösterir ve etkinliği otonom sinirlerle düzenlenir.

• Sempatik ve parasempatik sinirler, kalp üzerine etkilerini SA düğümünün potansiyelini değiştirerek yaparlar. Kalbin sempatik sinirleri uyarılırsa, sinir uçlarından salınan norepinefrin, adrenal medulladan salınan norepinefrin ve epinefrin, kalp kasının kasılma gücünü artırırlar. Bu etkiler kalbin atım sayısınıda artırır.

• Kalbin parasempatik sinirleri uyarılırsa, buradan salınan asetilkolin, kalp atım sayısını azaltır. Ayrıca atriyum kaslarının ve az miktarda da ventrikül kaslarının kasılma gücünü de azaltır.

Kalp ve Egzersiz

• Kalp ve dolaşım sisteminin görevi gerekli kan akımını sağlayarak vücut dokularının beslenmesini ve hemoostasisini sağlamaktır.

• Egzersizle birlikte organizmanın gereksinimleri artış gösterir. Aktif kasların oksijen kullanımı artar ve daha çok besin maddelerinin kullanımına ihtiyaç duyulur. Metabolik süreçler hızlanır, atık madde oluşur.

• Fiziksel egzersizlere dolaşım sisteminin uyumu yaş, cinsiyet ve kondisyon gibi çeşitli faktörlere bağlıdır. Egzersizde artan metabolik gereksinimler ise kalp atım sayısı, kalp atım hacmi ve kan akımının artışı ile sağlanabilmektedir.

Kalp Debisi

• Kalbin bir dakikada pompalayabildiği kan miktarıdır. Kalp debisi; kalbin atım hızı ve atım hacminin çarpımına eşittir.

• Kalp debisi egzersiz sırasında sedanterlerde 4 kat, aktif sporcularda 7 kat artar. Sporcularda max VO2’ nin yüksek oluşunun en önemli etkeni olan kalbin atım hacmi ne kadar yüksek ise max VO2’ de o derece yüksek olmaktadır.

• Kalp atım hacmi 4dört fizyolojik faktör tarafından kontrol edilir.• Kalbin kan ile dolmasında etkili basınç,• Karıncıkların diastol sırasında genişleyebilme

yeteneği,• Kalbin kasılma gücü,• Arteriyel kan basıncı.

• Ezgersiz sırasında kalp debisinde artışı sağlayan fizyolojik faktörler ise,• Kalbi kasılma gücü ve atım hacminin artışı,• Kalp atım hızının artışıdır.

Bu iki fizyolojik değişim sonucu kalbin karıncıklarına dolan kalbin tamamı pompalanarak her bir kalp atım sonunda daha fazla kan pompalanır.

Starling Yasası ve Kalp Debisi

• Kalp debisi, özelikle sağ kalbe geri dönen venöz kan miktarına bağlıdır. Kalbin kendisine geri dönen kandan fazlasını pompalamayacağı nasıl bir gerçek ise, egzersiz sırasında dokulardan kalbe geri dönen kan miktarının fazla oluşuda, kanın daha fazla kalbe doluşunu ve karıncıkları oluşturan kalp kaslarının daha fazla gerilmesine neden olmakta ve daha güçlü bir kasılma ile kalpten pompalanan kan miktarını da artırmaktadır. Bu teori her iki karıncık içinde geçerlidir ve venöz dönüş ile kalp atım hacmi arasındaki bu ilişkiye starling yasası adı verilir.

Kalp Atım Hızı• Kalbin bir dakikadaki vuru sayısını veyahut kalbin

1dakika içindeki kasılma sayısını belirttiği gibi dakikadaki karıncık sistolüne ve aynı zamanda SA düğümünden çıkan uyarı sayısına eşittir.

• İstirahat esnasında kalp atım hızı sporcularda düşüktür. Egzersizde ise kalp atım hızında meydana gelen artış sedanterlerde daha fazladır. Sporcuların kalp atım hızları maksimumu daha geç ulaşır. Bu yüzden sporcularda max VO2 tüketimleri daha yüksektir. Mukavemet sporcularında görülen düşük kalp atım hıznı anormal görmemek gerekir.

• İstirahat kalp atım hızı yaş, cinsiyet, duruş, yiyecek alımı, heyecan, vücut ısısı, çevresel faktörler gibi etmenler tarafından etkilenir.

Egzersiz Başlangıcında Kalp Atım Hızı

• Egzersiz başlaması ile birlikte kalp atım hızı yükselir. Sempatik nöronlar yoluyla böbrek üstü bezinde norepinefrin hormonu salınarak SA düğümü uyarılır. Böylece kalp atım hızı artırılır.

Egzersizde Kalp Atım Hızı

• Egzersizin başlaması ile birlikte artan KAH ve buna bağlı olarak kalp debisinde önce hızlı bir yükselme görülür. Egzersiz hafif veya orta şiddette ise KAH 30-60sn içersinde belirli bir seviyeye erişir. Buna metabolik denge durumu yada steady state adı verilir. KAH yükselmesi durur ve bir plato oluşturulur. Bu durumda dokulara sağlanan O2 ve besin maddeleri ile tüketilen miktarlar dengededir. Bu KAH ile egzersiz tamamlanır.

Egzersiz Sonrasında KAH

• Egzersiz sonrasında ilk 2-3 dk’da KAH hemen hızla yavaşlar. Buna neden ise para sempatik sinir yoluyla SA düğüme gönderilen uyarılardır. Bu hızlı yavaşlamadan daha yavaş bir KAH düşüşü görülürki, bu yavaş düşüş düzeyi ve süresi yapılan egzersizin şiddeti ve sporcunun kondisyonu ile doğru orantılıdır.

Egzersizin Türü ve Düzeyine Göre KAH• KAH egzersizin türü ve düzeyine göre

farklılık gösterir. KAH dinamik egzersizlerde statik egzersizlere göre daha çok artış gösterir. Ayrıca KAH egzersizin şiddeti ile doğru orantılıdır. Egzersizin süreside KAH etkiler.

Egzersizde Kalp Atım Hacmine Antrenmanın Etkisi• Sporcuların istirahat ve egzersizde kalp atım

hacimleri yüksektir. Egzersize başlanılması ile atım hacminde artış görülür. Maksimum atım hacmine maxVO2 tüketiminin %40-50’sinde ulaşılır. Bu da 120-140kalp atım hızında gerçekleşir. Sedanterlerde istirahattan egzersize geçilmesinde kalp tım hacminde az bir artışa neden olur.

• Bireylerde kalp debisi artışı dah çok kalp atım hızının artışına bağlıdır.

• Sporcularda ise kalp debisinin artışı hem atım hacminin hem de kalp atım hızının artışına bağlıdır. Ayrıca elit sporcularda O2 taşınmasını etkileyen faktör atım hacmidir.

• 3. Kalbin Hipertrofisi: Yapılan düzenli antrenmanlar sonucu kalp kaslarında hipertrofi meydana geldiği tespit edilmiştir. Kuvvet ve sürat antrenmanları sonucu kalp kaslarında hipertrofi görülürken, dayanıklılık antrenmanları sonucunda ise sol karıncık hacminde büyüme görülmektedir

Oksijen taşıma sistemi

• Egzersizde kalp debisi artışı ve kan akımının düzenlenmesi oksijen taşıma sistemi ile ifade edilir.

• Kalp atım hızı-kalp atım hacmi ve arteriovenöz oksijen farkı (a – VO2) ‘dir.

Antrenmanın Kalp Üzerine Etkileri• 1. Kalp Atım Hızı: Antrenman süresi ve şiddeti uzadıkça

aynı egzersiz şiddetindeki KAH düşer, sporcuların KAH sedanterlere göre daha düşüktür.

• 2. Kalbin Atım Hacmi: Kalp atım hacminin artışı kalp atım sayısının düşüşüne neden olmaktadır. Sedanterlede 70mlt gibi bir değerde olan kalp atım hacmi sporcularda düzenli antrenmanlar sonucu 120mlt gibi bir düzeye çıkmaktadır.

Uzun Süreli Egzersizlerde Kardivasküler Uyumlar• Uzun süreli egzersizlerde egzersiz

boyunca kalp debisi aynı kalır. Atım hacmi azalırken, kalp atım hızı artar. Kalp debisinin aynı kalışı, atım hızının artışı olmasına bağlanır. Kalp atım hızının artışı ve atım hacminin azalışına kardiovasküler drift adı verilir ve vücut ısısının artışına, dehidratasyona, deriye olan kan akımının artışına bağlıdır.

Kaynaklar

• Akün, N, Fizyoloji Dolaşım, Sindirim, Boşaltım, İzmir, 1994

• Akgün, N, Egzersiz ve Spor Fizyolojisi, Ankara, 1994

• Günay, M, Cicioğlu, İ, Spor Fizyolojisi, Ankara, 2001

• Üstdal, M, Köker, H, Sporda Yüksek Performans Nasıl Kazanılır, Ankara, 1998

• Yakar, K, Fizyoloji, Ankara, 2001