T.C. MLL ETM BAKANLII MAKNE TEKNOLOJLER EL LEMLER 521MMI531 Ankara, 2011Bumodl,meslekiveteknikeitimokul/kurumlarndauygulananereve retimProgramlarndayeralanyeterliklerikazandrmayaynelikolarak rencilererehberliketmekamacylahazrlanmbireyselrenme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ. i AIKLAMALAR ....................................................................................................... iv GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 ........................................................................................ 3 1. DZLEM YZEY EELEMEK ............................................................................ 3 1.1. Mengene Banda Duru ve Eeleme Pozisyonu Alma .................................... 4 1.2. Ee eitleri ...................................................................................................... 5 1.3. Eelerin Saplarnn Taklmas ........................................................................... 6 1.4. Eelerin Tutulma Biimi ................................................................................... 7 1.5. i Mengeneye Balama .................................................................................... 9 1.6. in Eelenmesi ............................................................................................... 12 1.6.1. Geni Yzey Eeleme .............................................................................. 12 1.6.2. Dar Yzey Eeleme ................................................................................. 12 1.6.3. Birleik Dik Yzeyleri Eeleme .............................................................. 13 1.6.4. Uzun Kurslu Eeleme .............................................................................. 13 1.6.5. apraz Eeleme ........................................................................................ 13 1.7. Dzlem Yzey Kontrol Aletleri ...................................................................... 13 1.7.1. Sabit A Gnyeleri .................................................................................. 13 1.8. Ee Dilerini Temizleme ................................................................................. 14 UYGULAMA FAALYETLER ........................................................................... 16 LME VE DEERLENDRME ......................................................................... 17 RENME FAALYET2 ...................................................................................... 21 2. PROFL YZEY EELEMEK ............................................................................. 21 2.1. Dier Eeleme Yntemleri .............................................................................. 21 2.1.1. ve D Yzey Eeleme ......................................................................... 21 2.1.2. Delik ve Kanal Eeleme ........................................................................... 21 2.1.3. Pah Krma ................................................................................................. 22 2.2. Yzey Kontrol Aletleri .................................................................................... 22 2.2.1. A Gnyeleri ........................................................................................... 22 UYGULAMA FAALYETLER ........................................................................... 27 LME VE DEERLENDRME ......................................................................... 28 RENME FAALYET3 ...................................................................................... 31 3. LME VE KONTROL ....................................................................................... 31 3.1. lme ve Kontroln Tanm ve nemi ........................................................... 31 3.2. lme ve Kontrol Etkileyen Faktrler .......................................................... 31 3.3. lme Aletleri ................................................................................................. 31 3.3.1. Basit Blntl l Aletleri ................................................................... 31 3.4. Kontrol Aletleri ............................................................................................... 36 3.5. lme Kontrol lemlerinde Dikkat Edilecek Kurallar ................................... 36 UYGULAMA FAALYETLER ........................................................................... 37 LME VE DEERLENDRME ......................................................................... 38 RENME FAALYET-4 ....................................................................................... 40 4. MARKALAMA ..................................................................................................... 40 NDEKLER ii 4.1. Markalamann Tanm ve Amac ..................................................................... 40 4.2. Markalama Aletleri ......................................................................................... 40 4.2.1. V Yataklar ............................................................................................... 40 4.2.2. Markalama Pleytleri ................................................................................. 41 4.2.3. Cetveller ve Tablal Cetveller .................................................................. 41 4.2.4. izecekler ................................................................................................. 42 4.2.5. Mihengirler ............................................................................................... 42 4.2.6. Pergel ........................................................................................................ 42 4.2.7. Nokta ........................................................................................................ 43 4.2.8. ekiler .................................................................................................... 43 4.2.9. Merkezleme Gnyesi ................................................................................ 43 4.2.10. Merkezleme an ................................................................................... 43 4.2.11. Markalama Boyalar ............................................................................... 44 4.3. Markalama Yntemlerini Semek ................................................................... 44 4.3.1. Referans Yzeyine Gre Mihengirle Paralel izgiler izmek ................ 44 4.3.2. Referans Yzeyine Dik izgiler izmek ................................................. 45 4.3.3. Merkezi Belli Olmayan Bir Milin Merkezini Bulma ............................... 45 4.3.4. Merkezi Belli Olan Daireler izmek ....................................................... 45 4.3.5. Delik Merkezini ve Dz izgileri Noktalamak ........................................ 46 4.3.6. Kavisleri Noktalamak ............................................................................... 46 4.3.7. rtme in atal Nokta ile rtme Delik Merkezi Noktalamak ........ 47 UYGULAMA FAALYETLER ........................................................................... 48 LME VE DEERLENDRME ......................................................................... 50 RENME FAALYET-5 ....................................................................................... 52 5. KESME LEMLER ............................................................................................ 52 5.1. Testere Lamasn Testere Koluna Doru Olarak Balama ............................. 52 5.2. Testere ile Kesme ............................................................................................ 52 5.3. Testere Kollar ................................................................................................. 53 5.4. Testere Lamalar .............................................................................................. 53 5.5. Testere Dileri ................................................................................................. 54 5.5.1. Di Biimi ................................................................................................ 54 5.5.2. Alar ....................................................................................................... 54 5.5.3. Dilerin aprazlanmas ............................................................................ 54 5.5.4. Testereleme Kurallar ............................................................................... 54 5.5.5. Testerelerin Bakm .................................................................................. 55 5.5.6. Kazalardan Korunma ................................................................................ 55 5.6. Keski ile Kesme .............................................................................................. 56 5.6.1. Keskilemenin Gerei ve nemi ............................................................... 56 5.6.2. Keski eitleri .......................................................................................... 56 5.6.3. Keskilerin Alar ve Bunlara Etki Eden Faktrler .................................. 57 5.6.4. Keski Gereleri ......................................................................................... 57 5.6.5. Keskileme Kurallar ................................................................................. 57 5.6.6. Keskilerin Bakm .................................................................................... 57 iii 5.6.7. Kazalardan Korunma ................................................................................ 58 5.7. El Makaslaryla Kesmek ................................................................................. 58 5.7.1. El Makaslarnn eitleri .......................................................................... 58 5.7.2. Bakmlar .................................................................................................. 59 5.7.3. Kazalardan Korunma ................................................................................ 59 5.8. Kol Makaslar ile Kesmek ............................................................................... 59 5.8.1. Kol Makaslarnn eitleri ....................................................................... 59 5.8.2. Bakmlar .................................................................................................. 60 5.8.3. Kazalardan Korunma ................................................................................ 61 UYGULAMA FAALYETLER ........................................................................... 62 LME VE DEERLENDRME ......................................................................... 63 MODL DEERLENDRME .................................................................................. 66 CEVAP ANAHTARLARI ......................................................................................... 67 KAYNAKLAR ........................................................................................................... 68 iv AIKLAMALAR MODLN KODU521MMI531 ALANMakine Teknolojisi MESLEK/DAL Makine malatl, Endstriyel Kalplk, Bilgisayar Destekli Makine Ressaml, Makine Bakm Onarm, Mermer leme veEndstriyel Modellemecilik MODLN ADI El lemleri MODLN TANIMI Talal retimin temelini oluturan el ilemlerinin ilem basamaklarn gsteren retim materyalidir. SRE40/32 N KOUL YETERLKEl ilemlerini yapmak MODLNAMACI Genel AmaBu modl ile uygun ortam ve ara gereler salandnda istenilen yzey kalitesinde temel el ilemlerini yapabileceksiniz. Amalar 1.Teknieuygundzlemyzeyeelemeilemlerini yapabileceksiniz. 2.intekniineuygundeiikprofildekiyzeyeeleme ilemlerini yapabileceksiniz. 3.inhassasiyetinevetoleransdeerlerinegrelmeve kontrol ilemlerini yapabileceksiniz. 4.Tekniine uygun markalama ilemleri yapabileceksiniz. 5.inzelliineveparannsertliineuygunkesme ilemleri yapabileceksiniz. RENME ORTAMLARI VE DONANIMLAR Ortam: Snf, temel imalat ilemleri tesviye atlyesi, snf ktphanesi Donanm: Televizyon, VCD, DVD oynatc, tepegz, projeksiyon cihaz, bilgisayar ve donanmlar,dijital kayt cihaz, retim materyalleri, ee eitleri, ders kitaplar, tesviyeci tezghlar, i paralar; lme markalama, kontrol ve kesme aletleri LME VE DEERLENDRME Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmenmodlsonundalmearac(oktansemelitest, doru-yanltesti,bolukdoldurma,eletirmevb.) kullanarakmodluygulamalarilekazandnzbilgive becerileri lerek sizi deerlendirecektir. AIKLAMALAR 1 GR Sevgili renci, Bumodlnhazrlanmasndatesviyeciliktekibecerilerhakkndayaynlanmenson dokmanlar, kataloglar ve internetten faydalanlmtr. Buteknikeitimyaym,reticiyeaklamalarihtivaedici,renciyebilgive beceriyi kolay kavratc mahiyette hazrlanmtr. Btnbilgilerilemsrasnagreverilmitir.Builemsrasndorudandoruyabu modldenizleyebilirsiniz.Yapacanzilemlerleyaknilgisiolangenibilgileri,ilgisiz ilemlerin detaylarndan ayrarak daha ok iinize yarayacaklar hatrda tutmalsnz. Bu modl aracl ile dzlem ve profil yzey eeleme, gnye ile kontrol, kumpas ile lme, markalama ve kesme ilemlerini renmi olacaksnz. GR 2 3 RENME FAALYET1 Tekniine uygun dzlem yzey eeleme ilemleri yapabileceksiniz. Ee eitlerini aratrarak snflandrnz. Tesviyeci mengenesinde alma prensipleri hakknda bilgi toplaynz. 1. DZLEM YZEY EELEMEK Resim 1.1: Tesviyeci tezgh RENME FAALYET1 AMA ARATIRMA 4 1.1. Mengene Banda Duru ve Eeleme Pozisyonu Alma ekil 1.1: Tesviyeci tezghnda seviye tespiti ekil 1.2: Tesviyeci tezgh banda eeleme pozisyonlar rencieelemeyebalamadan nce,vcudun arlndan faydalanarak kuvvetli bir baskyavecanlbirritmikhareketeihtiyaduyar.Ohlde,serbestvefaydalhareketlerin meydanagelebilmesiiinvcudunilenenparayagreuygunbirkonumdabulunmas gerekir (ekil 1.2). 5 1.2. Ee eitleri ekil 1.3: Tesviyeci ee eitleri 6 Temel tesviye ilemlerinde kullanlan eeler biimlerine, dilerinin kabalk ve incelik durumlarna gre snflandrlr. 1 cmdeki di saysna gre eeler, kaba, orta ve ince olmak zere genel olarak eittir. 1.3. Eelerin Saplarnn Taklmas ekil 1.4: Ee sapnn taklmas Kullanlacakolaneeninbyklkvekklklsnegresapdaaynoranda bykvekkolarakseilir.Plastikveyaaatanuyguneesapkademeliolarakdelik delinerekkurallarauygunvedikolaraktaklr(ekil1.4,1.5).Aksihldebunundndaki sap takma biimleri kazalara yol aabilir. Ee sap delikleri uygun aplarda kademeli olarak delinmediindevebasknnfazlaolduudurumlardaatlar.atlakeesapkullanlmaya elverili deildir. 7 ekil 1.5: Ee sapnn taklmas ve sklmesi 1.4. Eelerin Tutulma Biimi Eelerintutulmassrasndasaveyasolelindurumlar,bazartlarabalolarak deiir. Ee sapnn ucu, sa el avu iine yerleecek ekilde tutulur. Saelinbaparmakveiaretparmaklarsolelindurumunabalolarakstksmda yer alr. Bykeelerlealrkensolelinavucuileeeninyzeyinebastrlr.Geri ekerken parmaklarn yaralanmamas iin parmaklar hafife uzatlr. Kk veya orta byklkteki eelerle allrken sol elin birka parma ee ucunun altndan tutarken baparmakla stten bastrlr. Buesnadatalakaldrmakistediimiztarafdikkatealnaraksolbaparmakeenin ortasna, sana veya soluna basar. Baparmandndakidierbirkaparmaklaeenineksenindenbastraraktala kaldrmak da mmkndr. Eer eenin ucu iin iinde ise ve ucundan bastrmamz mmkn olmazsa bu hllerde sol elimiz de sa elimizin nnde bastrmaya yardm eder (ekil 1.6). 8 ekil 1.6: Eelerin tutulma biimleri 9 1.5. i Mengeneye Balama Resim 1.2: Tesviyeci mengenesi ve ksmlar ekil 1.7: in mengeneye balanma eitleri lenecekparannmengeneyedzgnbirekildebalanmas, onu istenildii ekilde ilemekiinarttr.Ohldemmknmertebegvenilirvemengeneninortasnagelecek durumda, bir balama yapmak gerekir (ekil 1.7). parasnenelerdentektaraflskmakhemparahemdemengenevidasve kzaklariinzararldr.Paraymengenenintektarafndaskmakzorundaisek,butakdirde dier tarafa yardmc bir takoz sktrmaldr (ekil 1.7). Vidal mil Tabla Gvde Hareketli ene Skma kolu rs Sabit ene 10 ekil 1.8: in mengeneye balanma eitleri ekil 1.9: in balanmasnda kullanlan aparatlar parasnn mengeneye balanmas srasnda, mengeneye yaplan baskdan dolayparann ekli ve yzey kalitesi bozulabilir. Bu gibi durumlar gz nne alnarak parann balanmasnda yardmc balama aralar kullanlmaldr (ekil 1.9). 11 ekil 1.10: parasnn balanma ekilleri Not:Keskivedierarvedarbeliileryaplrkenmengeneninenelerideil mengenenin rs kullanlmaldr. Bu tr darbeli ilemlerde paray sabitlemeniz gerekiyorsa ayr bir mengene kullanlmas yoluna gidilmelidir. Resim 1.3: in eelenmesi ekil 1.11: in eelenmesi 12 1.6. in Eelenmesi Eelemeyapmayabalamadannceresimdekipozisyonualnz(Resim1.3). parasn boyutlarna gre uygun ekilde mengeneye baladktan sonra resimdeki gibi eeyi ileri geri hareket ettiriniz (ekil 1.11). Solayanzsaayanza90ayapacakekildebirletiriniz.Solayanzomuz geniliikadarbiradmilerialnz.Eeyiekildekigibitutunuz,soldizinizinzerinde vcudunuzuesnetiniz.Parazerindenileri giderken bask uygulayarak tala kaldrlmasn salaynz.Geridntebaskuygulamaynz.Buhareketiparannbtnyzeyineeit uygulaynz. Eenin dileri talala dolduunda fra ile temizleyiniz. Kesinlikle eeyi i parasnn zerine ve mengene azlarna vurmaynz. 1.6.1. Geni Yzey Eeleme Saelinizlemengenevidakolunusola evirerekmengeneazlarnbalayacanzi parasnn geniliinden biraz fazla anz. inizi sol elinizinbaparmastten,dierdrtparmaalttan gelecekekildetutupakmengeneazlararasna yataykonumagetiriniz.parasyzeyimengene azlarna 3-5 mm yukarda kalacak ekilde sa el ile mengenekolunu saaevirerekelarlndasknz (Resim 1.4). Resim 1.4: Geni yzey eeleme 1.6.2. Dar Yzey Eeleme ParaResim1.5tekigibibalanr.Paradandaha genieekullanlarakyaboyunayadaekildekigibi apraz ilenerek dar yzey eelemesi gerekletirilir. Resim 1.5: Dar yzey eeleme 13 1.6.3. Birleik Dik Yzeyleri Eeleme Para mengeneye Resim 1.6daki gibi balanr. Eeherikiyzeydeneittalakaldracakekilde aprazvedzolaraksrlerekparailenir(Resim 1.6). Resim 1.6: Birleik dik yzey eeleme 1.6.4. Uzun Kurslu Eeleme Boylaruzunparalarn ekildekigibimengeneye balanarakboyunaeelenmesi ilemidir (Resim1.7). Resim 1.7: Uzun kurslu eeleme 1.6.5. apraz Eeleme Kpveprizmagibi paralarngeniyzeyleri ilenirkeneeaprazolarak srlerekeelemeilemiyaplr (Resim 1.8). Resim 1.8: apraz Eeleme 1.7. Dzlem Yzey Kontrol Aletleri 1.7.1. Sabit A Gnyeleri Resim 1.9: 90lik gnyeResim 1.10: Kl gnye 14 Sabitagnyeleriileyzeylerindzlemliklerikontroledildiklerigibi(Resim1.9, 1.10),yzeylerinaralarndakialardagnyelerinkendisabitalarilekontrol edilebilmektedir (Resim 1.9). 1.8. Ee Dilerini Temizleme Tel fra ile temizleme: Seri temizlemede kullanlr (ekil 1.12). ekil 1.12: Tel fra ile temizleme Yumuakmetalletemizleme:Skmmadentalalarkartmakiinkullanlr (ekil 1.13). 15 ekil 1.13: Yumuak metalle temizleme Kimyasal madde ile temizleme: Maden olmayan pislikler iin deiik eritkenler kullanlarak temizleme ilemi yaplr. 16 UYGULAMA FAALYETLER Dzlem yzey eeleme ilemleri yapnz. lem Basamaklarneriler i gereine uygun olarak mengeneye balaynz. parasn zelliine uygun olarak yardmc aralar da kullanmak suretiyle mengeneye balaynz. Tesviyeci mengenesine i paras balarken en geni yzeyleri tercih ediniz. lerinizi mengeneye ksa balaynz fakat mengene enelerine eelerinizin zarar vermemesine zen gsteriniz. Mengene banda duru ve eeleme pozisyonu alnz. Boyunuza uygun mengene seiniz. Mengene nnde uygun pozisyonda durarak eeleme ilemi iin hazrlannz. Eelere sap taknz.Kullanacanz eenin boyutuna gre semi olduunuz sap anlatld gibi kurallara uygun olarak taknz. Deiik eeleri doru tutunuz.leyeceiniz ie uygun olan eeyi seiniz. Eeyi sa ve sol elinizle anlatld gibi tutunuz. Eeleme ile ekillendirme ilemleri yapnz. Size verilen prizma parann en geni yzeyinden balayarak A, B, C, yzeylerini srasyla kurallara uygun eeleyiniz. Eelenen yzeylerin kontroln yapnz. Gnyenizle kontrole balamadan nce yzeylerde ve kenarlarda apak bulunmamasna zen gsteriniz. lediiniz prizma parann A, B, C, yzeylerini 90lik gnye ile dikliini ve yzey dzgnln kontrol ediniz. Gnyeyle kontrol esnasnda para ile gnyeyi gz hizasna getirip a kar kontrol ediniz. Ee dilerini temizleyiniz.Kullanmakta olduunuz eelerin dilerini kurallara uygun temizleyerek dolaplarnza yerletiriniz. UYGULAMA FAALYET 17 LME VE DEERLENDRME 1.Mengene banda duru pozisyonundaki dirsek ykseklii ile mengene ykseklii arasndaki mesafe aadakilerden hangisidir? A)3-5 cm B)5-8 cm C)8-10 cm D)Hibiri 2.Aadakilerden hangisi tesviyeci mengenesinin ksmlarndan deildir? A)Ee B)Sabit ene C)rs D)Skma kolu 3.Ee sapnn ucu, ..in avu iine yerleecek ekilde tutulur. Bu cmlede bo braklan yere aadakilerden hangisi gelmelidir? A)Sol el B)Sa el C)Ee D)Ba ve iaret parmaklar 4.Ee sapnn delinmesinde aadaki yntemlerden hangisi kullanlmaldr? A)Deliklerin eenin sapndan daha byk delinmesi B)Deliklerin eenin sapndan daha kk delinmesi C)Deliklerin kademeli olarak delinmesi D)Deliklerin ee sapyla ayn apta delinmesi 5.Ee aadaki ksmlarndan hangisi ile tutulmaldr? A)Sap B)U ksm C)Ortas D)Hibiri 6.Dairesel bir delik ierisi aadaki eelerden hangisi ile eelenmelidir? A)Kare ee B)Lama ee C)gen ee D)Yuvarlak ee 7.Aadakilerden hangisi bir ee eidi deildir? A)Lama ee B)Yarm yuvarlak eeC)Krlang kuyruu ee D)gen ee LME VE DEERLENDRME 18 8.Ee dilerinin temizlenmesini aadakilerden hangi yntemleri kullanarak yaparz? A)ekile vurmak B)Mengeneye vurmak C)Plastik fraylaD)Tel frayla 9.Aadakilerden hangisi dzlem yzey kontrol aletidir? A)Kumpas B)Mikrometre C)GnyeD)Ee 10.Mengeneye i parasn balamada tek tarafl skmann nne gemek iin aadakilerden hangisi yaplmaldr? A)Az sklmaldr. B)Takoz konmaldr. C)ok sklmaldr. D)Hibiri DEERLENDRME Cevaplarnzcevapanahtarylakarlatrnz.Yanlcevapverdiinizyadacevap verirkentereddtettiinizsorularlailgilikonularfaaliyetegeridnerektekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Uygulamal Teste geiniz. 19 UYGULAMALI TEST Aadabelirtilenuygulamafaaliyetinideerlendirmeltlerinidikkatealarak gerekletiriniz. 20 DEERLENDRME LE Bufaaliyetkapsamndaaadalistelenendavranlardankazandnzbecerileriin Evet,kazanamadnzbecerileriinHayrkutucuuna(X)iaretikoyarakkendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleriEvetHayr Uygun i nl setiniz mi? Tesviyeci mengenesini dzenli tuttunuz mu? parasn mengeneye uygun yerletirdiniz mi? Tesviyeci mengene kolunu uygun sktnz m? parasna uygun tesviyeci eesini setiniz mi? Kullanlacak eeye uygun sap taktnz m? Eeyi uygun ekilde tutarak pozisyon aldnz m? Eeyi uygun kesme hznda ve baskda srdnz m? Eeyi ve ee sapn mengene veya i parasna arptnz m? Eeyi geri ekerken ee zerine bask uyguladnz m? parasnn alt yzeyini uygun gnye ile kontrol ettiniz mi? bitiminde eeyi uygun temizleme arac ile temizlediniz mi? lemi zamannda yapabildiniz mi? DEERLENDRME DeerlendirmesonundaHayreklindekicevaplarnzbirdahagzdengeiriniz. Kendiniziyeterligrmyorsanzrenmefaaliyetinitekrarediniz.Btncevaplarnz Evet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. 21 RENME FAALYET2 Tekniine uygun profil yzey eeleme ilemleri yapabileceksiniz. lenecek profile uygun ee seimi nasl yaplr? Aratrnz. 2. PROFL YZEY EELEMEK 2.1. Dier Eeleme Yntemleri 2.1.1. ve D Yzey Eeleme ekil 2.1: yzey eelemeekil 2.2: D yzey eeleme ve d yzeylerin eelenmesinde profile uygun ee seilerek eeleme kurallarna ve eelenecekparannpozisyonunagreyzeyesrlr.Eesrlrkendzlemyzey eelemede anlatlan eeleme kurallarna dikkat etmek gerekir (ekil 2.1 ve 2.2). 2.1.2. Delik ve Kanal Eeleme

ekil 2.3: Delik Eelemeekil 2.4: Kanal Eeleme Delik ve kanallarn eelenmesinde profile uygun ee seilerek eeleme kurallarna ve eelenecekparannpozisyonunagreyzeyesrlr.Eesrlrkendzlemyzey eelemede anlatlan eeleme kurallarna dikkat etmek gerekir (ekil 2.3 ve 2.4). RENME FAALYET2 AMA ARATIRMA 22 2.1.3. Pah Krma Pahkrmailemigenellikleekil2.5tekigibipahmengenesinebalanarakyaplr. Pahmengenesininbulunmadatlyelerdeiseiparas tesviyecimengenesinebalanarak pah krma ilemi yaplr. ekil 2.5: Pah Krma 2.2. Yzey Kontrol Aletleri 2.2.1. A Gnyeleri Dzlemyzeylerindzlemlerarasndakialarnnkontrolndekullanlankontrol aletlerinegnyedenir.Almedestandartolanbirimlerkullanlr.Bubirimlerderece, dakika,saniye,radyanvegraddr.Genelliklealarderece,dakikavesaniyecinsinden llmektedir. Sabit a gnyeleri: Sabitgnyelerileyzeylerindzlemliklerikontroledildiklerigibiyzeylerin aralarndaalardagnyelerinkendisabitalarilekontroledilebilmektedir.Bugnyeler 90 ve 120lik a oluturacak ekilde yaplmlardr (ekil 2.6). ekil 2.6:90lik sabit a gnyesi ve kl gnye 23 90lik sabit a gnyesi: Dzlem yzey ve yzeyler arasndaki alar 90 olan paralarn kontrollerinde kullanlr. 120liksabitagnyesi:Gnyeikikoluarasndakia120olacak ekildehazrlanmtr.Butipsabitgnyeleriledzlemyzeyler arasndaki 120 lik alar kontrol edilir (ekil 2.7). ekil 2.7: 120lik ai gnyesi Ayarl a gnyeleri: ekil 2.8: Blntl ve Blntsz Ayarl A Gnyeleri Bunlar derece blntl ve blntsz olmak zere iki ekilde yaplr. Bu gnyeler ile istenilen a deeri ayarlanarak dzlem yzeyler arasndaki alarn kontrolleri yaplr (ekil 2.8). niversal a gnyesi Bugnyelerilemakinecilikteokhassasalarnllmesivekontrolilemleri yaplr. Bu gnyeler yardmyla derecenin altndaki hassaslkta (dakika) lme yaplabilir. Resimdeki gnyede istenilen a dakika cinsinden ayarlanr (Resim 2.1). 24 Resim 2.1: niversal ai gnyesi

ekil 2.9: niversal a gnyesi ile a llerinin okunmas Optik a gnyesi 25 Resim 2.2: Optik a gnyesi ve gstergesi Optikagnyelerikapaldaireselblntlbirekranasahiptir.Blntler0-90 olarak drt blmde derecelendirilmi ve her blmdeki dereceler de 6 veya 12 eit paraya blnerek10 -5lkhassasiyetlereldeedilmitir.Merceksistemisayesindeblntizgileri ve konumlar ok net grnr ve doru olarak okunur (Resim 2.2). Profil mastarlar: lmevekontrolilemlerindelmevekontrolaletleriilebirliktekullanlan aletlerdir. ekil 2.10: d mastarlarn kullanlmas ekil 2.11: , dbkey profil ve kalnlk mastarlarekil 2.12: Profil mastarn kullanlmas 26 bkey profil mastarlar Makineparalarnnyapmsrasndaiprofildeyaplabilmeleriiinkullanlacak kesicilerinbilenmesiveyaparalarzerindekiprofillerinkontrolndekullanlr(ekil2.10, 2.11, 2.12). Dbkey profil mastarlar Makineparalarnnyapmsrasndadprofildeyaplabilmeleriiinkullanlacak kesicilerinbilenmesiveyaparalarzerindekiprofillerinkontrolndekullanlr(ekil2.10, 2.11, 2.12). ablonlar Makineimalatndamarkalamazorluuolankarmakekilliparalarinceyumuak saclardangirintilikntl,ibkey,dbkeyablonhazrlanr.Buablonmarkalamave ilemeesnasndakontrol amalkullanlr.Bylecekarmakparalarnyapm vekontrol kolaylar (ekil 2.13). ekil 2.13: ve dbkey ablon bkey ablonu Dbkey ablonu ablonu 27 UYGULAMA FAALYETLER Profil yzey eeleme ilemleri yapnz. lem Basamaklarneriler i gereine uygun olarak mengeneye balaynz. Mengene enelerinin sabit ve paralel olmasna zen gsteriniz. Mengene ve sehpasnn iyi sabitlenmi olmasna dikkat ediniz. paralarn balarken ilenecek olan profillerin tamamnn grnmesine dikkat ediniz. Eeleme ile deiik ekillendirme ilemlerini yapnz. lerken markalama izgisinin altna inmemeye zen gsteriniz. Profilinize uygun ee seimini yapnz. lenen yzeylerin kontrol aletleri ile kontroln yapnz. inizin resme uygun olup olmadn l ve kontrol aletleri ile kontrol ediniz. UYGULAMA FAALYET 28 LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular cevaplaynz. 1. yzey, d yzey, delik ve kanal profillerinin eelenmesi iin gerekli olan ee eitleri nelerdir? Syleyiniz. 2.Para kenarna pah krmak iin kullanlan arac syleyiniz. 3.Sabit a gnyelerinin kullanld alanlar syleyiniz. 4.Ayarl a gnyelerinin nerelerde kullanldn anlatnz. 5.niversal a gnyesi ile 5055lsn gsteriniz. 6.niversal a gnyesi ile optik a gnyesi arasndaki farklar syleyiniz. 7.Profil mastarlar hangi amalar iin kullanlr? Syleyiniz. 8.bkey mastarlarnn kullanlma amalarn syleyiniz. 9.ablonlarn kullanlma amalarn syleyiniz. 10.ablon eitleri nelerdir? Syleyiniz. DEERLENDRME Cevaplarnzcevapanahtarylakarlatrnz.Yanlcevapverdiinizyadacevap verirkentereddtettiinizsorularlailgilikonularfaaliyetegeridnerektekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise uygulamal teste geiniz. LME VE DEERLENDRME 29 UYGULAMALI TEST Aadabelirtilenuygulamafaaliyetinideerlendirmeltlerinidikkatealarak gerekletiriniz. 30 DEERLENDRME LE Buuygulamaltestkapsamndaaadalistelenendavranlardankazandnz becerileriinEvet,kazanamadnzbecerileriinHayrkutucuuna(X)iaretikoyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleriEvetHayr parasnn alt yzeyini gnye ve lsnde ilediniz mi? parasn mengeneye uygun yerletirdiniz mi? parasn istenilen ekilde, uygun olarak ilediniz mi? Kumpas ve gnye ile kontrol ettiniz mi? bitiminde eeleri uygun temizleme arac ile temizlediniz mi? lemi zamannda yapabildiniz mi? DEERLENDRME DeerlendirmesonundaHayreklindekicevaplarnzbirdahagzdengeiriniz. Kendiniziyeterligrmyorsanzrenmefaaliyetinitekrarediniz.Btncevaplarnz Evet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. 31 RENME FAALYET3 Tekniine uygun lme ve kontrol ilemleri yapabileceksiniz. Evinizdeveeitliiyerlerindekullanlanlmevekontrolaletlerini gruplandrnz. Makine atlyesine giderek lme ve kontrol aletlerini inceleyiniz. Enokkullanlanlaletlerindenolankumpasnksmlarnveeitlerini aratrnz. 3. LME VE KONTROL 3.1. lme ve Kontroln Tanm ve nemi Bilinenbirdeerilebilinmeyenbirdeerinkarlatrlmasnalmedenir.Biriin istenilen l snrlarnda ve usulne uygun olarak yaplp yaplmadklarnn aratrlmasna kontrol denir. 3.2. lme ve Kontrol Etkileyen Faktrler lme aletinin yapl hassasiyeti lme ileminin yapld yerin ss lme ilemini yapan kii l aletinin ss in hassasiyeti lme ve kontrolde yaplan hatalar llecek i parasnn fiziksel zellii lme yaplan yerin k durumu 3.3. lme Aletleri 3.3.1. Basit Blntl l Aletleri erit metre RENME FAALYET3 AMA ARATIRMA 32 Resim 3.1: erit metre Uzunparalarnkabacallmesindekullanlanizgiblntllaletleridir. Genellikle 2, 3, 5, 10, 20, 30 ve 50 metre uzunluunda 12 ile 13 mm geniliinde paslanmaz yayeliklerindenyaplr.Milimetrikblntlerileyaplmaklabirliktesantimetreolarak okunur. elik cetvel ekil 3.1: elik cetvel Makineatlyelerindeenokkullanlanlaletlerindendir.Dahaoklmeve markalamailemlerindekullanlr.Yayeliindenyaplanelikcetvelleringenilikleri20 mm boylar ise 100 1000 mm ve kalnlklar da 0.5 mm llerindedir. elik cetveller 0.5 mmaralklolarakinceizgiblntlyapldgibi1mmaralklolarakyaplanlarda vardr. Dijital ve verniyerli kumpaslar: Dijital kumpaslarn verniyerli kumpaslara benzer lme eneleri vardr. Ancak lme ilemi iin dijital gsterge kullanlr. Paray lmek iin eneler konumlandrlnca dijital ekrandan l dorudan okunur. Resim 3.2: Dijital kumpas 33 Resim 3.3: Verniyerli kumpas Verniyerli kumpaslarn zerinde lme ve verniyer blntleri vardr. Paray lmek iinenelerayarlanncaboyutlmeveverniyerblntleriaraclileokunur.Uzunluk llerini, i ap, d ap, derinlik ve kanal gibi mesafeleri lme ilemlerinde kullanlr. 1/10 - 1/20 1/50 mm verniyer blntl kumpaslar: 1/10 mm verniyer blntl kumpaslar: Cetvel zerindeki milimetrik blntlerden 10 mm ve 10 mmnin katlarnn bir eksii srg zerinde 10 eit paraya blnmesiyle 1/10 mmlik verniyer taksimat elde edilmitir. Kumpascetvelizerindeki9mmlikksmsrgzerinde10eitparayablnerek1/10 mmlik verniyer taksimatlk ksm elde edilmitir (Resim 3.4 ) Cetvelzerindekiikikkizgiaral1mmdir.Srgzerindekiikikkizgi aralise9/10=0,9mmdir.Bunagrecetvelzerindekiikiizgiaralileverniyer blntsndeki iki izgi arasndaki fark 1-0,9 = 0,1 mmdir (ekil 3.2). ekil 3.2 : 1/10 mm verniyer taksimatl kumpas ekil 3.3 : 1/10 mm verniyer taksimatlkumpasta 7,3 mm lsnn okunuu 34 1/20mm verniyer blntl kumpaslar: Cetvelzerindeki19mmlikksmverniyerzerinde20eitparayablnerek 1/20lik verniyer blntl kumpas elde edilmitir (Resim 3.4). Cetvelzerindekiikiizgiaral1mmdir.Verniyerzerindekiikiizgiaralise 19/20 = 0,95 mm olur. Kumpas eneleri kapal durumda iken cetvel ve verniyer sfr izgileri akrdurumdadr.Kumpasbudurumdaikencetvelzerindekibirinciizgiileverniyer zerindekibirinciizgiarasndakifark1-0,95=0,05mmdir.Bukumpasnlme hassasiyetidir. ekil3.4: 1/20 mm verniyer taksimatl kumpasekil 3.5 : 1/20 mm verniyer taksimatl kumpasta 7,35 mm lsnn okunuu 1/50 mm verniyer blntl kumpaslar: ekil 3.6: 1/50 mm Verniyer Blntl Kumpas Bukumpaslardacetvelzerindekimilimetrikblntlerden50mmve50mmnin katlarnnbireksiisrgzerinde50eitparayablnerekeldeedilir.ekil3.6da grlmekte olan kumpasta olduu gibi cetvel zerindeki 49 mmlik ksm srg zerinde 50 eit paraya blnerek 1/50 mmlik verniyer taksimat elde edilmitir. Cetvel zerindeki iki izgi aral 1 mmdir, srg zerinde iki izgi aral ise 49/50 = 0,98 mmdir. Kumpas eneleri kapal durumda iken cetvel ve verniyersfrizgileriakr durumdadr. Kumpas bu durumda iken cetvel zerindeki birinci izgi ile verniyer zerindeki birinci izgi arasndaki fark 1- 0,98 = 0,02 mmdir. Bu, kumpasn lme hassasiyetidir. 35 ekil 3.7: 1/50 mm verniyer blnts ile 34,80 mm lsnn okunuu 1/128 1/1000 verniyerli kumpaslar 1/128 verniyer blntl kumpaslar: 1/128verniyerblntl kumpas, l cetveli 1 parmak lsnn (1ls=25.4 mmdir)16eitparayablnmesiyleeldeedilmitir.Cetvellblntszerindeki 7/16lkksmsrgzerinde8eitparayablnmeksuretiyle1/128verniyerblnts elde edilmitir (ekil 3.8). ekil 3.8: 1/128 verniyer blntl kumpas ekil 3.9: 1/128 verniyer taksimatli kumpasta +4/128 = 9/32 lsnn okunmas +4 /128 =9 / 32 1/1000 verniyeli blntl kumpaslar: 1/1000verniyer blntl kumpas, l cetveli 1 parmak lsnn 40 eit paraya blnmesiyle elde edilmitir. Cetvel l blnts zerindeki 24 eit blnt izgisi srg zerinde 25eit parayablnmeksuretiyle0.001 parmakverniyer blnt elde edilmitir. Bu deer kumpasn lebilecei en kk deer ve hassasiyettir (ekil 3.10). 36 ekil 3.10: 1/1000 verniyer taksimatl kumpas Resim 3.11: 1/1000 verniyer taksimatl kumpasta lnn okunmas lnn okunuu 6x0,0025=0,150 2+ 0,150=2,150 2,150+0,002= 2,152 okunan l 3.4. Kontrol Aletleri Biriinistenilenlsnrlarndaveusulneuygunolarakyaplpyaplmadklarnn aratrlmasnakontroldenir.Builemlerigerekletirdiimizaletleredekontrolaletleri denir (bk. renme Faaliyeti 2-B). 3.5. lme Kontrol lemlerinde Dikkat Edilecek Kurallar lme kontrol aletinin doru lme yapp yapmadn kontrol ediniz. lme kontrol aletlerini kullanrken zen gsteriniz. lmekontrolaletlerinikullanrkenenelerininypranmamasnazen gsteriniz. lme ve kontrol yaparken uygun adan (gz hizas) baknz. 37 UYGULAMA FAALYETLER lme ve kontrol ilemleri yapnz. lem Basamaklarneriler l aletini kullanm yeri ve hassasiyetine gre seiniz. e uygun l ve kontrol aletini seiniz. Tezgh durdurulduktan sonra kumpas ile lme yapnz. Size verilen lme kontrol aletleri ile atlyenizdeki yaplm olan i paralarnn lme ve kontroln yapnz. Btn lme ve kontrollerde para ssna ve apana dikkat ediniz. retilen paralar kumpas ile kontrol ediniz. paralar mengenede bal iken deil, paraysktkten sonra lme yapnz. UYGULAMA FAALYET 38 LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular cevaplaynz. lme ile kontrol arasndaki fark anlatnz. Dzlem yzeylerin kontrolnde dikkat etmeniz gereken kurallar nelerdir? Anlatnz. Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1.ekilde verilmi verilen kumpasn ls aadakilerden hangisidir? A)3.4 mm B)8,5 mm C)6,3 mmD)13.5 mm 2.ekilde verilmi verilen kumpasn ls aadakilerden hangisidir? A)33,7 mm B)46,6 mm C)39,7 mm D)50,0 mm 3.ekilde verilmi verilen kumpasn ls aadakilerden hangisidir?

A)3,40 mm B)4,00 mm C)7,55 mm D)4,25 mm LME VE DEERLENDRME 39 4.ekilde verilmi verilen kumpasn ls aadakilerden hangisidir? A)15,52 mm B)17,66 mm C)16,48 mm D)11,50 mm 5.ekilde verilmi verilen kumpasn ls aadakilerden hangisidir? A)66,68 mm B)55,78 mm C)52,66 mm D)56,82 mm Aadaki sorular cevaplaynz. 6.45 30 lsn niversal a gnyesi ile gsteriniz. 7.Optik a gnyesinin avantajlar nelerdir?Anlatnz. 8. ve dbkey ablonlarnn nerelerde kullanldklarn anlatnz. 9.Mastarlarn kullanlma amalarn anlatnz. 10.lme ve kontrol ilemlerinde dikkat edilecek kurallar nelerdir? Anlatnz. DEERLENDRME Cevaplarnzcevapanahtarylakarlatrnz.Yanlcevapverdiinizyadacevap verirkentereddtettiinizsorularlailgilikonularfaaliyetegeridnerektekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. 40 RENME FAALYET-4 Tekniine uygun markalama ilemlerini yapabileceksiniz. Evinizde ve eitli i yerlerinde kullanlan markalama aletlerini aratrnz. Makine atlyesine giderek markalama aletlerini inceleyiniz. En ok kullanlan markalama aletleri nelerdir? Aratrnz. 4. MARKALAMA 4.1. Markalamann Tanm ve Amac izilmiresimlerden,imalatbitmiparalardanveverilenbilgilerdenfaydalanlarak oiinyaplacamalzemeninzerineilenecekprofilinveyaksmlarnizilmesine markalama denir. Markalamaiparasnntamlsndeyaplmasna,iyiilenmesinevekontrolne yardm eder. Markalamadan sonraki ilemlerin taml izim hassasiyetine baldr. 4.2. Markalama Aletleri 4.2.1. V Yataklar Genelliklesilindirik,zaman zamandaprizmatikparalarn markalanmasnda,balanmasndave delinmesindekullanlr.elikveya dkmmalzemelerdenyaplp yzeyleri talanmtr (Resim 4.1). Resim 4.1 : V Yatak eitleri RENME FAALYET-4 AMA ARATIRMA 41 4.2.2. Markalama Pleytleri Markalamapleytleridkmyadagranitmalzemelerdenyaplrveyzeylertalanr. Bu pleytler zerinde yalnz markalama ilemleri yaplr. Deiik llerde yaplan pleytlerin st yzeyleri, yatay dzleme paralel olmaldr (Resim 4.2). Resim 4.2: Markalama Pleyti 4.2.3. Cetveller ve Tablal Cetveller elikcetvellerlmeveokhassas olmayankontrolilemlerindekullanlr. Cetvelblntleri1mmyada0.5mm olarakyaplr.Paslanmazeliktenyaplan bucetveller,150-250-500mmboylarnda yaplr. Tablalcetvellerisedkmveya elikgvdeliolupgvdeleribklmez niteliktedir.Markalamadalalmaya yardmc olur (ekil 4.1). ekil 4.1: elik cetveller 42 4.2.4. izecekler Ualar15civarndaolanveizgiizmek amacyla kullanlan markalama aletidir (ekil 4.2). ekil 4.2: izecekler 4.2.5. Mihengirler Markalamailemlerindeistenilenlaralndaparalelizgiizmekamacyla mihengirler kullanlr. En nemli markalama aralarndan biridir. Basit verniyerli veya dijital gstergeli trleri mevcuttur (Resim 4.3).

Resim 4.3: eitli mihengirler 4.2.6. Pergel Pergel, daire veya yay izmek amacyla kullanlan markalama aletidir. elik malzemelerden yaplp ular sertletirilir. yi bir markalama iin pergel ularnn sivri olmas gerekir (Resim 4.4).

Resim 4.4: Pergel 43 4.2.7. Nokta Nokta,enokkullanlan markalamatakmlarndanbiridir.Krom ya da vanadyumlu elikten yaplr. Markalama(uas50-60) noktasvemerkezleme(uas90) noktas olmak zere iki eittir. ekil 4.3: 60 ve 90lik noktalar 4.2.8. ekiler ekil 4.4: eitli ekiler ekiler,noktalama,keskileme,perinleme,akma,balama,dorultmavb. amalarlakullanlanelaletleridir.Kullanmayeriveamacnagrefarkltipvearlkta yaplr (ekil 4.4). 4.2.9. Merkezleme Gnyesi Bu gnyeler, silindirik paralarn merkezlerinin bulunmasnda kullanlr (ekil 4.5). ekil 4.5: Merkezleme gnyesi 4.2.10. Merkezleme an Markalamailemiyapmadansilindirikparalarnmerkezininbulunmasamacyla merkezleme an kullanlr. Merkezleme an ile merkezin bulunmas kolay olduundan seri retimde sklkla kullanlmaktadr (ekil 4.6). 44 ekil 4.6: Merkezleme ani 4.2.11. Markalama Boyalar Markalamaboyalar,markalamayaplacakolan para zerine izgi izlerinin daha net kabilmesi amacyla kullanlantebeirtozu,kirekayma,gzta(bakr slfat) vb. boyama maddeleridir (Resim 4.5).

Resim 4.5: Markalama boyas 4.3. Markalama Yntemlerini Semek 4.3.1. Referans Yzeyine Gre Mihengirle Paralel izgiler izmek

Resim 4.6: Paralel izgilerizmek parasnnengeniyzeylerireferansalnpyatayizgilerizilerekmarkalama ilemi gerekletirilir (Resim 4.6). 45 4.3.2. Referans Yzeyine Dik izgiler izmek parasnnengeniyzeylerireferansalnpgnye yardmiledikeyizgilerizilerekmarkalamailemi gerekletirilir (ekil 4.7). ekil 4.7: Dik izgiler izmek 4.3.3. Merkezi Belli Olmayan Bir Milin Merkezini Bulma Resim 4.7: Merkezi belli olmayan bir milin merkezini bulma Merkezibelliolmayanbirmilinmerkezinibulmakiineelenmiolanalna markalama boyas srlr. Mil pleyt zerindeki V yatana yerletirilerek mihengirin ucu en stnoktayateetolacakekildeayarlanr.Milinapnnyarskadarmihengiraaya indirildiktensonramildndrlerekalnnaeitliyatayizgilerizilerekmilinmerkezi bulunur (Resim 4.7). 4.3.4. Merkezi Belli Olan Daireler izmek Pergel,bircetvelkullanlarakistenilenldealr.Merkeznoktasiaretlenir. Noktalama yaplan merkezden pergel ile istenilen daire izilir (ekil 4.8). 46 ekil 4.8 : Merkezi belli olan daireler izme 4.3.5. Delik Merkezini ve Dz izgileri Noktalamak Delikmerkezininbelirlenmesindence,delikmerkezlerindengeeneksenizgileri izilir.kiizgininkesitiiyerdelikmerkeziolaraknoktalanr.Markalamaaletleriile izilmi olan izgilerin ilenecek olan yzeyine uygun aralklarla noktalama yaplr. ekil 4.9: Delik merkezlerini ve dz izgileri noktalamak 4.3.6. Kavisleri Noktalamak Merkezlenerekpergelileizilenizgilerinilenecektarafna,markalamanoktasile dz izgilerden daha sk aralklarlanoktalama yaplr (ekil 4.10). 47 ekil 4.10: Delik merkezlerini ve dz izgileri noktalamak 4.3.7. rtme in atal Nokta ile rtme Delik Merkezi Noktalamak atalnoktannulararasndakimesafeeittir.Ulardanbiribirncekinoktaizine dayanr,dieruladanoktalamayaplr.Bunuyapmakiinulardanbirihafifekaldrlr (ekil 4.11). ekil 4.11: atal nokta ile kavisleri noktalamak 48 UYGULAMA FAALYETLER Markalama ilemlerini yapnz. lem Basamaklarneriler Markalanacak parann byklne ve yzeyin kalitesine gre seilen markac boyas ile yzeyi boyaynz. Markalama yzeyinin yasz ve przsz olmasna dikkat ediniz. izilecek olan izgilerin net grnmesi iin uygun markalama boyas seiniz. Seilen yzeye markalama boyas srnz. Markalama boyasnn yzeyde kurumu olmasna zen gsteriniz. birleik yzeyi gnyeye getirilmi paralar zerine, referans yzeyine gre mihengirle paralel izgiler iziniz. Referans kenizi belirleyiniz.Referans yzeyinize gre mihengirle btn paralel izgileri iziniz. Referans yzeyine dik izgiler iziniz.Belirttiiniz referans yzeyden faydalanarak paralel izgilere dik izgiler iziniz. Merkezi belli olmayan bir milin merkezini bulunuz. Dzgn yuvarlak malzemenin merkezini bulmak iin V yatana yerletiriniz. Mihengiri paran maksimum yksekliinde anz. Maksimum ykseklikten parann yarapn karnz. Bulduunuz ly mihengirde ayarlaynz. Yuvarlak malzemenin aln yzeyine yere paralel izgiler izerek merkezi bulunuz. Merkezi belli olan daireler iziniz.Sivri ulu pergeli alnz. Nokta vurulmu merkeze pergelin bir ucunu sabitleyip yarap kadar aarak daire iziniz. Delik merkezini ve dz izgileri noktalaynz. Uygun nokta ve ekici alnz. Markalama izgilerinin akt merkezlere noktalama yapnz. Kavisleri noktalaynz.Kavisli izgilerin zerine daha sk noktalama yapnz. rtme iin atal nokta ile delik merkezini noktalaynz. Uygun atal noktay seiniz. Markalama izgisinin zerinde atal nokta ile teet noktalama yapnz. UYGULAMA FAALYET 49 KONTROL LSTES Bufaaliyetkapsamndaaadalistelenendavranlardankazandnzbecerileriin Evet,kazanamadnzbecerileriinHayrkutucuuna(X)iaretikoyarakkendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleriEvetHayr Markalama yapmak iin uygun referans yzeyini belirlediniz mi?Markalanacak yzeyi uygun markalama boyas ile boyadnz m? Uygun markalama aletlerini setiniz mi? Yatay izgileri resim llerine gre izdiniz mi? Dey izgileri resim llerine gre izdiniz mi? Daire yaylarn resim llerine gre izdiniz mi? Yaptn markalamay kumpas ve gnye ile kontrol ettiniz mi? bitiminde markalama aletlerini temizleyerek yerine koydunuz mu? lemi zamannda yapabildiniz mi? DEERLENDRME DeerlendirmesonundaHayreklindekicevaplarnzbirdahagzdengeiriniz. Kendiniziyeterligrmyorsanzrenmefaaliyetinitekrarediniz.Btncevaplarnz Evet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. 50 LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. paras zerine markalamay yaparken aadakilerin hangisinden yararlanmayz? A)izilmi resimlerden B)Verilen bilgilerden C)malat bitmi paralardanD)Hayal gcnden 2.Aadakilerden hangisi markalama aleti deildir? A)V Yata B)izecekler C)KumpasD)Nokta 3.Markalama yaplacak olan para zerine izgi izlerinin daha net kabilmesi amacyla aadakilerden hangisi kullanlmaz? A)SuB)Tebeir tozu C)Kire kayma D)Gz ta 4.Merkezlemede kullanlan noktann u as aadakilerden hangisidir? A)15B)25C)60D)90 5.Markalama ilemi yapmadan silindirik paralarn merkezini aadakilerden hangisi ile buluruz? A)Gnye B)Merkezleme an C)elik cetvel D)Nokta Aadaki cmlede bo braklan yere doru szc yaznz. 6. parasnn tam lsnde yaplmasna, iyi ilenmesine ve kontrolne yardm eden ileme.denir. 7.Bir noktann ular arasndaki mesafe eittir. Ulardan birisi bir nceki nokta izine dayanarak markalama ilemini, ile yaparz LME VE DEERLENDRME 51 DEERLENDRME Cevaplarnzcevapanahtarylakarlatrnz.Yanlcevapverdiinizyadacevap verirkentereddtettiinizsorularlailgilikonularfaaliyetegeridnerektekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. 52 RENME FAALYET-5 Tekniine uygun kesme ilemleri yapabileceksiniz. Evinizde ve eitli i yerlerinde kullanlan kesme aletlerini gruplandrnz. Makine atlyesine giderek kesme aletlerini inceleyiniz. 5. KESME LEMLER 5.1. Testere Lamasn Testere Koluna Doru Olarak Balama Tam olarak kesme ileminin gerekleebilmesi iin testere lamasnn uygun taklmas gerekir.Lamannkesicidileri,kesmeynne(karya)bakacakekildetaklmaldr. Lamann uygun biimde taklmasndan sonra gergi somunu ile lamann gerdirilmesi gerekir (ekil 5.1). ekil 5.1: Testere kolu ve lamas 5.2. Testere ile Kesme Eltesteresiilekesmeyaparkentestereasnnyksekolmas,dilerinkolayca krelmesineyadakrlmasnayolaar.nceparalarkeserkenskdili(kkadml) testerelerkullanlmaldr.nceparalarnkesilmesindemalzemeuzunkenarlarndan balanarakkesilmeliyadaikiadetserttahtaarasnaalnarakkesilmeilemiyaplmaldr. Boyu uzun paralarn kesilmesinde lama, testere koluna 90al balanmaldr (ekil 5.2). RENME FAALYET-5 AMA ARATIRMA 53 ekil 5.2: Testere ile kesme ekil 5.3: Testere ile kesme yntemleri 5.3. Testere Kollar Resim 5.1: Testere kollar Testerelamasnngergileryardmiledikveyatayolmakzerefarklpozisyonlarda sklmasna yarayan aparattr (Resim 5.1). 5.4. Testere Lamalar Resim 5.2: Testere lamas 54 Testere lamalar iki tarafna veya bir tarafna di alm ve di blgeleri sertletirilmi kesiciaparatlardr.Testerelamaskesilecekmalzemenincinsinegreseilmelidir(Resim 5.2). 5.5. Testere Dileri 5.5.1. Di Biimi ekil 5.4: Testere dilerinin biimi Testeredilerininkabalveinceliibirparmaktaki(1)disaysileksacas testerenin adm ile ifade edilir (ekil 5.4). 5.5.2. Alar Testeredilerinikamaas50vebolukas40dir.Dilereayrcabirtalaas verilmesi gerekmez. 5.5.3. Dilerin aprazlanmas Testerelamasnnserbestekesmesiiindileraprazyaplr.Yanibirsaa,birsola bklr ya da dalgal yaplr (ekil 5.4). 5.5.4. Testereleme Kurallar Sesvetitreiminlemekiinpara,mmknolduukadarksa balanmaldr. 55 Testere lamas taklrken kesme ileminin gereklemesi iin kesici diler ileri bakmaldr. Lama, testere koluna ar gergin balanmamaldr. Resim 5.3: Testerenin taklmas

Resim 5.4: Testerenin azlanmasResim 5.5: Testere ile kesme Ba parman ucu ile testereye klavuzluk yapacak kanal almaldr. Testere 5 10 ayla tutulmaldr. Erikesmeyiengellemekiintestere,markalamaizgilerineparalel srlmelidir. Tm dilerin kesme yapmas iin testere, boydan boya srlmelidir. Makine ile kesme ileminde soutma svs kullanlmaldr. Kesme ilemi biterken hz ve kesme kuvveti azaltlmaldr. Kalnl az paralar, geni yzeylerden kesilmelidir. Uygun kesme hznda kesme yaplmaldr (dakikada 45 60 dorusal hareket). 5.5.5. Testerelerin Bakm Testerelamasnnmrdorukullanlmasnabaldr.Testerelamasnekadaruzun sre kullanlrsa i o kadar ekonomik olur. Bu yzden malzemenin sertliine gre kesme ve ilerleme hz verilmelidir. 5.5.6. Kazalardan Korunma Testere lamasn kola takmaya yarayan pimler, uygun boyda ve pimlerin ular apaksz olmaldr. Aksi hlde yaralanmanza sebep olur. Kesme ilemi lama krlmadan, eller yaralanmadan dikkatlice bitirilmelidir. Testerekolunudikkatlikullanmazsanzelinizmengeneyearparve yaralanabilirsiniz. Kesmeilemiaynlamailetamamlanmaldr.Testerekolunayenibirlama takld zaman eski lamann izi takip edilmemelidir. Testereilebirmiktarkesmeilemiyaptktansonraparayekilevurarak koparmaynz. Aksi hlde frlayan para kazaya sebep olabilir. 56 5.6. Keski ile Kesme 5.6.1. Keskilemenin Gerei ve nemi Testereilekesilmesizorveyammknolmayandurumlardakeskiadverilen takmlarlakesmeilemiyaplr.Keskidkmdenkanparalarnapaklarnnalnmas, yolluklarn veyaparalarn bir ksmnn koparlmas gibi ilemlerde kullanlr. 5.6.2. Keski eitleri Dz keski: Ucudzvegeniolarakyaplanbukeski;koparma,talakaldrma vb.ilemlerdekullanlr.Dzkeskiiletalakaldrmaileminde, malzemenincinsinegrekeskiuasdeiir.Malzemeyumuadka keskinin u as azalr (ekil 5.5). ekil 5.5: Dz keski Trnak keskisi: Kanalamagibiilemlerdekullanlr.Dierkeski trlerinegreucudahadardr.Kesmeyikolaylatrmakiin keskinin her iki tarafna 10lik tala as verilir (ekil 5.6). ekil 5.6: Trnak keskisi Koparma keskisi: Dz keski ile eri bir izgi takip ederek herhangi bir paray kesmek mmkn deildir. Bunun iin koparma keskisi kullanlr. U taraf keskin olan bu keski ile eri izgiler takip edilerek kesme veya delik amak mmkndr (ekil 5.7). ekil 5.7: Koparma keskisi Yark ve kanal keskisi: Paralar zerinde herhangi bir biimde byk bir boluk amakistenebilir.Bununiinncemarkaizgisininzerine birbiri ardnca matkapla delikler delinir. Bu deliklerin aras bir yarkkeskisiilekoparlarakbolukalr.Yarkkeskisinin az, kenarlara srtnmemesi iin inceltilmitir (ekil 5.8). ekil 5.8: Yark ve kanal keskisi 57 5.6.3. Keskilerin Alar ve Bunlara Etki Eden Faktrler ekil 5.9: Keski ailari Kama as (Beta) kesilecek malzemelerin cinsine gre aadaki deerleri alr. Yumuak malzemeler iin: Kurun, inko, kalay vb. 30-50, Yap elii iin: Profiller, adi salar, ubuklar vb. 50-60, Daha sert malzemeler iin: Font, sert elik vb. 60-70 (ekil 5.9) 5.6.4. Keski Gereleri Keskiler, kromlu ya da vanadyumlu elikten yaplr. 5.6.5. Keskileme Kurallar Keski doru tutulmal ve ekile keskinin ba ksmna iyi vurulmaldr. Sol el ile keski gvdesi tutularak kesici azn, kesilmesi gereken ksm zerinde kalmas salanmaldr. Sa el ile tutulan eki omuz hizasnda yukar kaldrlarak keskinin ba ksmna dik olarak vurulmaldr. Eri vurular keskinin frlamasna sebep olabilir. Kesmeneticesiniiyigrebilmekiinkesiciaz,devamlsuretlegzletakip edilmelidir. Bir para yzeyinden boydan boya tala kaldrmak gerekirse bu talan koparak frlamasn engellemek iin ters tarafndan keski ile kesilerek talan ayrlmasna zen gsterilmelidir. Aksi takdirde i bozulabilir. Genelolarakkeskilemeyaparkenmengeneninsabitenesinedorutala kaldrnz. 5.6.6. Keskilerin Bakm Keskilemeesnasndakeskininazbozulmuisebilenmeli,ekilevurulanvetepesi bozulmuolankeskilerdzeltilerekyerinekonulmaldr.Keskilerinbilemeesnasnda snmalar,sertliklerininkaybolmasnasebepolur.Bununiinbilemeyaparken soutulmaldr. 58 5.6.7. Kazalardan Korunma Keskileme srasnda keski ucuna baklmaldr. Koruyucu gzlk kullanlmaldr. Keskinin ba ksm apaklanacak olursa talanarak giderilmelidir. Keskilemeynndekimseninolmamasnadikkatedilmelidir.Kopantalalar ileri frlayarak i kazasna yol aabilir. Keskiveekisalamekildetutulmaldr.Keski,iparasnabelirlibir kuvvetle bastrlmaldr. e uygun keski kullanlmaldr. Kullanlan ekicin sap ksmnn salam olmasna dikkat edilmelidir. 5.7. El Makaslaryla Kesmek 5.7.1. El Makaslarnn eitleri Dzveeriazlolmakzereikieittir.Eriazlmakaslarsaclarnyuvarlak olarak kesilmesinde kullanlr. Resim 5.6: eitli el makaslar Kullanld yerler: ncesa,tenekevetellerinkesilmesindekullanlr.Bumakaslarlaistenilenprofilde saclar kesilebilir. Kesme etkisi ve az alar: Malzemeninyzparlakolursaizecekilekesilecekyerbelirtilir.Eersac siyahise tebeirsrldktensonraizilir.Makassaelletutulurvemakaskoluaayadoru bastrlaraksklr.Kalnsaclarnkesilmesindefazlakuvvetgerekeceiiinkollaruzun makaslar tercih edilmelidir. Makaslarn az alar ekilde grld gibidir (ekil 5.10). 59 ekil 5.10: Makas alar 5.7.2. Bakmlar Herhangibirsebeplemakastabirarzameydanagelmiisegiderilmelidir.Azlar keskinliklerinikaybetmisebilenmelidir.Gbekvidasnngevememesiiinyaylrondela konmaldr. Her kullanmdan sonra temizlenip yerine konulmaldr. 5.7.3. Kazalardan Korunma Paralarnkesilenksmlarndameydanagelenapaklarnelebatmamasna dikkat edilmelidir. Sacparalarnkelerikesilirkenfrlayabilecekkkparalardan saknlmaldr. Kesmeesnasnda,kesiciazlarnarasnaparmaklarngirmemesinedikkat edilmelidir. 5.8. Kol Makaslar ile Kesmek 5.8.1. Kol Makaslarnn eitleri Bu makaslar eittir: Yertipikollumakaslar:Sacvelevhalardan baka,eitliubukveprofildemirlerinin kesilmesinde kullanlr (Resim 5.7). Resim 5:7: Yer tipi kollu makas 60 Masa tipi kollu makas: yer tipi kollu makasa nazarandahadzgnkesmeilemiyapar. Burada,masazerineyatrlmolansa levha,bircetvelboyuncakesenstkesici sayesinde dzgn olarak kesilmi olur (Resim 5.5). Resim 5:5: Masa Tipi Kollu Makas Giyotinmakas:Bumakaslarbireitparalelazl makaslardr.Bunlardast kesiciazikikzakarasndaaayukarhareketettirilir.Makasaznnbu hareketi, pedaln kumanda ettii yine kollu bir tertibat ile salanr (Resim 5.8). Resim 5.8: Giyotin makas Kullanld yerler: El makaslar ile kesilemeyen ve en ok 12 mm kalnla kadar saclar giyotin makasla kesilir. Profil malzemeler de bu makaslarla kolaylkla kesilebilir. Kesme etkisi ve az alar: Makaslarda iki az vardr. st az mafsall iticiye baldr. Alttaki az sabit olarak gvdeye tespit edilmitir. st az ile alt az arasnda 12lik bir a vardr. Bu sayede az bir kuvvet harcanmasyla kesme ilemi yaplabilir. 5.8.2. Bakmlar Devamlkullanlmasonucunda,kolunkzaanr.Mafsallarvebunlartutan cvatalar bozulmusa bu durumda allmamaldr. Bozulan yerler onarlmaldr. Aksihlde anma ve bozulmalardan dolay ince saclar kesmek mmkn olmaz. 61 5.8.3. Kazalardan Korunma Paralarnkesilenksmlarndakikeskinapaklarnelebatmasndankorunmakiin paralar eldivenle tutulmaldr. Kesmeiisonaerincemakasnkolunuyukarkaldrpaadmemesiiinmandal taklmaldr. Makastaalrkenkesiciazlarnarasnaelveparmaklarngirmemesiiinok dikkat edilmelidir. Makaslardakolugvdeyebalayanmilinikiyanndakihelisyaylarnilerdurumda olduu kontrol edilmelidir. Bu yaylar kolu devaml olarak yukarya kaldrmaya alt iin kolun dp kazaya sebep olmas ihtimalini ortadan kaldrr. 62 UYGULAMA FAALYETLER Tekniine uygun kesme ilemleri yapnz. lem Basamaklarneriler in zelliine gre paray balaynz. parasn mengeneye balarken balama aralarn kullannz. Testere lamasn testere koluna taknz.Lamann kesme ynne dikkat ederek pimler yardmyla uygun gerginlikte olacak ekilde kola taknz. Testere ile eitli kalnlklarda sac kesiniz.Kesilecek olan sac takozlar ve geni azlklar kullanarak mengeneye balaynz. Testere ile dolu para kesiniz. parasn mengeneye uygun konumda balaynz. Kesilecek yere parmak ucu yardmyla iz yapnz. Testere kolunu saa sola oynatmadan kesme ilemini yapnz. Dz keski ile sac paray kesiniz. paras kesilecek ksmlar keskinin rahat alabilecei pozisyonda balaynz. Keskiyi kesilecek ksma yerletiriniz. Uygun bir eki ile kesme ilemini yapnz. Keski ile dkmden kan paralarn apaklarn alnz. Dkmden kan paray uygun ekilde sabitleyiniz. Keskinin azn apakl blgeye dayayarak uygun bir ekile apaklar koparnz. rtme keskisi ile matkapla rtlm ksmlar ayrnz. Matkapla delinen i parasn rsn zerine yerletiriniz. Keskiyi deliklerin zerine vurarakrtlm ksmlar koparnz. Kanal keskisi ile eitli kanallar anz.Kanal alacak ksma delikleri deliniz. Kanal keskisi ile delikler boyunca kanal anz. UYGULAMA FAALYET 63 LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1.El testeresi ile kesme yaparken testere asnn yksek olmas aadakilerden hangisine sebep olur? A)Dilerin kolayca krelmesine B)Dilerin daha iyi kesme yapmasna C)Testere lamsnn skmasna D)Testere lamasnn pimden kmasna 2.Testere lamas kola balanrken aadakilerden hangisine dikkat edilmelidir. A)Lamann rengine B)Lamann dilerinin ynne C)Lamann sesine D)Hepsine 3.Aadakilerden hangisi bir keski eidi deildir? A)Trnak keski B)Dz keski C)Bak keski D)Kanal keskisi 4.Aadakilerden hangisi bir keski gerecidir? A)Alminyum B)Bakr C)Pirin D)elik 5.Keski azlar kreldiinde keski, aadaki yntemlerden hangisi ile keskin hle getirilir? A)Tornaya balamak B)Zmpara tana tutmak C)Istmak D)Hepsi DEERLENDRME Cevaplarnzcevapanahtarylakarlatrnz.Yanlcevapverdiinizyadacevap verirkentereddtettiinizsorularlailgilikonularfaaliyetegeridnerektekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Uygulamal Teste geiniz .LME VE DEERLENDRME 64 UYGULAMALI TEST Aadabelirtilenuygulamafaaliyetinigzlenecekdavranlardikkatealarak gerekletiriniz. 65 DEERLENDRME LE Buuygulamaltestkapsamndaaadalistelenendavranlardankazandnz becerileriinEvet,kazanamadnzbecerileriinHayrkutucuuna(X)iaretikoyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleriEvetHayr parasnn alt yzeyini gnye ve lsnde ilediniz mi? parasn resme uygun markaladnz m? parasn mengeneye uygun yerletirdiniz mi? Uygun testere kolunu setiniz mi? Uygun testere lamasn setiniz mi? Testere lamasn testere koluna uygun taktnz m? Testere ile parman i parasna koyarak kesme az atnz m? Kesme srasnda markalama izgisini takip ettiniz mi? Kesme hzn ie uygun ayarladnz m? Kesmenin sonunda bask kuvvetini uygun ayarladnz m? bitiminde kesicileri uygun temizleme arac ile temizlediniz mi? lemi zamannda yapabildiniz mi? DEERLENDRME DeerlendirmesonundaHayreklindekicevaplarnzbirdahagzdengeiriniz. Kendiniziyeterligrmyorsanzrenmefaaliyetinitekrarediniz.Btncevaplarnz Evet ise Modl Deerlendirme ye geiniz 66 MODL DEERLENDRME Aadaekliverileniparaszerindebumodlderenmiolduunuzbilgive becerileri uygulaynz. DEERLENDRME Cevaplarnzcevapanahtarylakarlatrnz.Yanlcevapverdiinizyadacevap verirkentereddtettiinizsorularlailgilikonularfaaliyetegeridnerektekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz. MODL DEERLENDRME 67 CEVAP ANAHTARLARI RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI 1B 2A 3B 4C 5A 6D 7C 8D 9C 10B RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI 1B 2C 3A 4D 5C RENME FAALYET 4N CEVAP ANAHTARI 1D 2B 3C 4A 5C 6markalama 7atal nokta RENME FAALYET 5N CEVAP ANAHTARI 1A 2B 3C 4D 5B CEVAP ANAHTARLARI 68 KAYNAKLAR BULUT Halit, efik ZCAN, Atlye ve Teknoloji 1-2, Ankara, 1974. ELK Salih, lme ve Kontrol, MEB, stanbul, 1989. ZKARAHamdi,TesviyecilikBlmIX.SnfAtlyeDersivelem Yapraklar, MEB Yaynlar, Ankara, 2002. AHN Naci, Meslek Teknolojisi 1,2,3, Kozan Ofset, Ankara, 2003. YKSELZeynel,Metallerinlenmesi(Tercme),MEBMeslekiveTeknik retim nsan Gc Eitimi Genel Mdrl, Trk Tarih Kurumu. YKSELZeynel,Markalama(Tercme),MEBMeslekiveTeknikretim nsan Gc Eitimi Genel Mdrl, Trk Tarih Kurumu. YKSELZeynel,lmeKsmI(Tercme),MEBMeslekiveTeknik retim nsan Gc Eitimi Genel Mdrl, Trk Tarih Kurumu. YKSELZeynel,TesviyecilikTemel(Tercme),MEBMeslekiveTeknik retim nsan Gc Eitimi Genel Mdrl, Trk Tarih Kurumu. KULAKSIZzcan,merAKIR,OuzULUSOY,MetalMeslekBilgisi (Tercme), MEB, Ajans-Trk Matbaaclk A, Ankara, 1995. KAYNAKLAR