ENDÜSTRİYEL ATIKLAR

ENDÜSTRİYEL ATIKLAR

Dr Peri Arbak Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi

Göğüs Hastalıkları AD

KONU PLANI

1- TARİHÇE2- ENDÜSTRİYEL ATIK TANIM VE

KAPSAMI3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM

SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ5- ÖNLEM VE ÖNERİLER

1-TARİHÇE

Meuse Vadisi Felaketi (Belçika/1930) Birkaç bin insan ağır hastalanmış, 60 kişi

ölmüş Üç gün boyunca tüm ülkeyi endüstri duman ve

sisinin ‘çorbamsı’ karışımı sarmış Yaşlı kurbanlarda nefes azalması, boğuk

seslilik, kalıcı öksürük, irin benzeri kitle atılımı ile sonlanan köpüklü balgam çıkarma, bulantı ve kusma gözlendi

Ölümler akut kalp hastalığı?

Roholm K. The Journal of Industrial Hygiene and Toxicology. 1937

1-TARİHÇE Donora Felaketi (Pennsylvania, 1948)

Yaklaşık 6000 birey (bölgedekilerin %42’si) kirliliğe bağlı solunumsal sorun yaşamış

Göz, burun, boğaz irritasyonu, göğüs ağrısı, nefes azalması, şiddetli başağrıları, bulantı ve kusma

Çinko arıtma tesislerinden çıkan asidler (örn. sülfürik asid) ve kömür yakan buharlı lokomotiflerin sisi sorumlu

Helfand WH. Am J Publ Health 2001

1-TARİHÇEDonora’da Ölüm

Boğazımda bir sis hissettimÖlümün donuk eli yüzümü okşuyorBir tutam gri sis örgüsünün beni

boğduğu Korkunç bir düşmanla cebelleştimÖldüğümden beri gözlerimde şimdi;Kasvetli, sevimsiz çıplak tepeleryükseliyor aptalcaDerine sinmiş esaretin iziyle,Ve hala insanlar yaşıyor, yaşıyorzehirli gecelerde…

John P. Clark

1-TARİHÇE

Fosil yakıt tüketimi sisle birlikte 1952 yılında 4 günlük sürede en azından 4000 ölüm ve çok sayıda hastalığı yol açtı (Londra)

Duman ve sülfür dioksid oranları şehir merkezinde normalin 10 katına ulaştı

Quarterly Journal of the Royal MeteorologicalSociety.2006

KONU PLANI




2- ENDÜSTRİYEL ATIK TANIM VE KAPSAMI

Emisyonlar doğal veya insan yapımı süreçler sonucunda havaya salınan gaz ve partiküllerdir

Emisyonlar; sera gazları (iklim değişiklikleri yapar) ile hava kalitesi emisyonları olmak üzere sınıflandırılır

http://www.mtpc.org/cleanenergy/important/envemissions.htm

SERA GAZLARIKARBONDİOKSİD

METAN

NİTRÖZ OKSİD

HALOKARBONLAR VE SÜLFÜR

HEKZAFLUORİD



Sera gazlarının sektörlere göre dağılımı


Hava kalitesi emisyonları

OZON

KARBONMONOKSİD

NİTROJEN OKSİDLER SÜLFÜR DİOKSİD

PARTİKÜLLER

UÇUCU ORGANİK BİLEŞİKLER


HAVA KALİTESİ EMİSYONLARININ SEKTÖREL DAĞILIMI

KONU PLANI




3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM

http://www.mtpc.org/cleanenergy/important/envemissions.htm

ABD’DE SERA VE HAVA KALİTESİ GAZLARI 2000 SONRASI VERİLERİ


milyon ton/yılSEKTÖRLERMetalGıda ve İçecekKimyaİnşaatKağıt, MatbaaAğaç Ürünleri

milyon ton/yıl

KAYNAK: UNEP - http://vitalgraphics.net/waste/html_file/20-21_manufacture.html

3- DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DURUM(TÜRKİYE’DE SANAYİ ATIKLARI YÖNETİM SORUNLARI PANELİ/2006, CANER ZANBAK)

GELİŞMİŞ ÜLKELER

GELİŞMEKTE OLAN

ÜLKELER

GELİŞMİŞ ÜLKELER

Atıksu Arıtma, Atık Berta

raf/Geri K

azanım

Tesisleri + Altyapı Hizmetleri +

Eğitim +

Denetim + Teşvikler

GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER

Çevre

Du

yarl

ılığ

ı

1970 1975 1980 1985 1990 1995YILLAR

2000

Kü

m.

Çevre

Y

atı

rım

ları

1970 1975 1980 1985 1990 1995YILLAR

2000


Sektörlere göre yakıtların yanmasından kaynaklanan CO2 emisyonları

0

50000

100000

150000

200000

250000

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Gg

Elektrik Üretimi Sanayi Ulaştırma Diğer

SERA GAZLARI EMİSYON ENVANTERİ ÇALIŞMA GRUBU 2006 TASLAK RAPORU


CH4

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Gg

Endüstriyel proseslerden kaynaklanan CH4

emisyonları



N2O

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

14,00

16,00

18,00

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Endüstriyel proseslerden kaynaklanan N2O emisyonları



NOx

18,00

19,00

20,00

21,00

22,00

23,00

24,00

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Endüstriyel proseslerden kaynaklanan NOx

emisyonları



CO

0

4

8

12

16

20

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Gg

Endüstriyel proseslerden kaynaklanan CO emisyonları



SO2

0

10

20

30

40

50

60

70

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Gg

Endüstriyel proseslerden kaynaklanan SO2 emisyonları



NMVOC

0,00

100,00

200,00

300,00

400,00

500,00

600,00

700,00

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Gg

Endüstriyel proseslerden kaynaklanan NMVOC emisyonları



Kalkan O. Hava Kirliliği. 2001, www.bsm.gov.tr/makale/makale.asp?sayi=20013


Endüstri Partiküller SO²

Güç Santralları 3.940.000 1.430.000

Demir Çelik 3.330.000

Çimento 2.270.000 32.000

Şeker 290.000 49.000

Metal 5.200 30.000

Gübre 14.000 30.000

Türkiye'de Kirletici Potansiyeli Olan Endüstrilerden Atmosfere Bırakılan Yıllık S02 ve Partiküler Madde (ton/yıl) (Kalkan O. Hava Kirliliği 2001)


TÜRKİYE’DE GÜÇ SANTRALLERİNDEN BIRAKILAN KİRLETİCİ MİKTARLARI

Kalkan O. Hava Kirliliği. 2001


Termal Etki 380.000 Kcal/sn

SO² emisyonu 45.000 ton/yıl

Nox emisyonu 26.000 ton/yıl

CO emisyonu 750 ton/yıl

Katı Parçacıklar 3.500 ton/yıl

Hidrokarbonlar 250 ton/yıl

Küller 5.600 ton/yıl

100 MW Gücünde Termik Santralların Kirletici Etkileri, Kalkan O, Hava Kirliliği, 2001

KONU PLANI




4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ

Karbonmonoksid Karboksihemoglobin oluşturur

Ozon Sülfür dioksidPM Nitrojen dioksid

Astım alevlenmelerini artırırlar

Akciğer gelişimini etkilerler

Solunum yolu hastalıklarını artırır

Akciğer fonksiyonlarını azaltırlarATS, Am J Respir Med, 1996

4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ

PMErişkinlerde solunumsal, kardiyovasküler hospitalizasyonu artırır,Kardiyovasküler mortaliteyi artırır,Akciğer kanserlerini artırır

Hava kirliliği Sağlık kaynaklarının kullanımını

artırır,Okuldan geri kalmayı artırır

Dockery DW, Environ Health Perspect. 2001

Pope CA, JAMA 2002

McConnell R, Lancet. 2002

4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-OZON

Çocuklarda; Akciğer fonksiyonlarında

azalma, Solunum yolu

semptomlarında artma, Astım alevlenmelerinde artış, Hospitalizasyonda ve acile

başvuruda artış, Okuldan geri kalma

Kinney PL, Environ Health Perspect. 1996 Thurston GD, Am J Respir Crit Care Med. 1997 Tolbert PE, Am J Epidemiol. 2000Gilliland FD, Epidemiology. 2001

Erişkinlerde; Havayolu inflamasyonu

ve hiperreaktiviteye yol açar,

Solunum fonksiyonlarını azaltır,

Solunum yolu semptomlarını artırır

Aeroallerjen maruziyetine duyarlılığı artırır

Molfino NA, Lancet. 1991


Ozonun solunum sistemini etkileme yolları: Bronş epiteli hücrelerinden inflamatuar mediatörlerin(IL-6, IL-8, GM-CSF, fibronektin) salınımını artırmak yoluylahavayolu inflamasyonunu düzenler

Bayram H, J Allergy Clin Immunol 2001 Devlin RB, Am J Respir Cell Mol Biol 1991

Balmes JR, Respir Rep Health Eff Inst 1997

O3 hücre içi reaktif oksijen türlerinde (ROS) acil ve

doza bağlı bir artışa ve gene epitelyal hücre geçirgenliğinde

artışa yol açar. Bu da inhale allerjenlerin ve toksinleringirişini kolaylaştırır

Kelly FJ, Am J Respir Crit Care Med 1996


Bir hayvan çalışmasında O3 un mukosilier temizliği azalttığı anlaşılmıştır

Schlesinger RB, J Toxicol Environ Health 1987

Bronşiyal C liflerini stimüle eder Beckett WS, J Appl Physiol 1985

O3 maruziyeti hayvanlarda ve insanlarda inhale antijenlere yanıtları artırır

Jorres R, Am J Respir Crit Care Med 1996

4- ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-PM

PM hava kirliliği;

Solunum ve kardiovasküler hastalıklardan dolayı oluşan mortalite artışına,

Allerjilerin, astımın artışına, Kronik bronşitin artışına, Solunum yolu infeksiyonlarının artışına, Hastane başvurularının artışına yol açar


Seaton ve ark partiküllerin özellikle de ultrafine- çok küçük partiküllerin

pulmoner interstisyuma penetre olabildiğini, interstisyel inflamasyona ve önemli oksidatif

hasara yol açabildiğini ilk kez öne süren araştırmacı

Seaton A, Lancet 1995


PM’nin akciğer üstüne hasar yapma mekanizmaları:

1. İnhale kirleticilerle makrofaj fonksiyonlarının ve akciğer

savunmasının bozulması Becker S, J Toxicol Environ Health 1999

2. Endotelyal hasar ödeme yol açarak gaz difüzyonunubozar ve hipoksik strese neden olur

3. Hava kirliliği artmış kalp hızı ve azalmış kalp hızı

değişkenliği ile ilişkili ağır aritmi ve mortalite Pope CA, Am J Respir Crit Care Med 1999

Peters A, Am J Epidemiol 1999 Pope CA, Am Heart J 1999


4. Oksidanlar kan pıhtılaşması düzeyini artırabilir ve kırmızı kanhücrelerinin yapışma özelliklerini değiştirebilir iskemik hasarriskini artırır. Hava kirliliğiyle fibrinojen artışı bağlantısı gösterilmiş

Peters A, Lancet 1997) (Pekkanen J, Occup Environ Med 2000

5. Hava kirliliği sistemik reaksiyona yol açar ve bu da artmış CRPdüzeyiyle gösterilmiştir

Peters A, Eur Heart J 2001

6. PM maruziyetine bağlı oksidatif stresle oluşan Endotelin-1 gibivazokonstriktörlerin; KKY’ni alevlendirdiğini, iskemik kalp hastalığını artırdığını, infarktyayılımını artırdığını ve endotel disfonksiyonu olan durumlardaki -diabet, ateroskleroz ve

böbrek hastalıkları- hastaları etkilediğini göstermişler Bouthillier L, Am J Pathol 1998

4-ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-SO2

Maruziyet düzeyleri-ppm

Sağlık etkileri

1-5 Sağlıklı bireyde egzersiz veya derin solukla solunumsal yanıt için eşik

3-5 Dinlenme sırasında solunum fonksiyonlarında azalma, havayolu direnci artışı

5 Sağlıklı bireyde havayolu direnci artışı

6 Göz, burun ve boğazın hızlı irritasyonu

10 Göz, burun ve boğazın bozulan irritasyonu

10-15 Uzamış maruziyet için toksisite eşiği

20+ Uzamış maruziyet sonrası paralizi veya ölüm

150 Sağlıklı bireyin birkaç dk. durabileceği max. konsantrasyon

Baxter, 2000; Nemery, 2001; NIOSH 1981; Wellburn, 1994

4-ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-SO2

Kısa dönemli maruziyet; mukozal inflamasyon ve irritasyon, öksürük, solunum

güçlüğü ve göğüste sıkışma hissi yapar Astımlı bireyler;

0.2-0.5 ppm gibi düşük düzeylere duyarlı Baxter 2000

Önceden kalp ve akciğer hastalıkları bulunanlarda; tekrarlanan veya uzamış düşük düzey maruziyet

mortaliteyi artırır (1-5 ppm)

**Kolinerjik aracılıklı nöral mekanizma sorumlututulmaktadır

D’Amato G, European Respiratory Society Journals Ltd, 2002

4-ENDÜSTRİYEL ATIKLARIN SOLUNUM SİSTEMİ ÜSTÜNDEKİ ETKİLERİ-NO2

Nitrojen dioksid düzeylerinin artması ile solunum yolu semptomları, astım alevlenmeleri bağlantılı bulunmuş

Hajat S, Thorax. 1999Lipsett M, Environ Health Perspect. 1997

Havayollarında oksidatif hasar yapar ve permeabilitesini artırır

Kelly FJ, Am J Respir Crit Care Med 1996

Bronş epitelinde kalıcı nötrofilik inflamasyon yaparBlomberg A, Am J Respir Crit Care Med 1999

Allerjenlere ve metakoline karşı artmış aşırı cevaplılık ve bronkokonstriksiyon yapar

Tunnicliffe WS, Lancet 1994Strand V, Am J Respir Crit Care Med 1997

KONU PLANI




5- ÖNLEM VE ÖNERİLER

Sera gazlarının zararlı etkilerinin engellenmesi amacıyla BM İklim Değişiklikleri Konvansiyonu-1992 ve Kyoto Protokolu-1997 yürürlükte

Kyoto protokolu 2008-2012 döneminde sera etkisi olan gazların emisyonunu %5 indirmeyi hedeflemiş (1990 dönemine)

ABD, Avustralya ve Türkiye imzalamamış

5- ÖNLEM VE ÖNERİLER

Türkiye’nin AB 2003 İlerleme Raporu’na göre; hava kalitesi konusunda mevzuatını AB ile uyumlu

hale getirmesi ve hava kalitesi gözlem sistemini geliştirmesi

gerekiyor

Endüstriyel kirlilik için; daha fazla çaba harcaması gerekiyor ve 2006 sonuna kadar hukuki düzenlemeler yapmalı

5- ÖNLEM VE ÖNERİLER Endüstriyel kirlilik başlıca;

yanlış yer seçimi ve atık gazların yeterli önlem alınmadan

salınmasıyla ilgili Temel endüstriyel kirlilik kaynağı;

tesislerdeki yakıt kullanımı Endüstrilerin kirletme kaynağı;

genelde yakıt miktarına bağlı Bacaları;

alçak endüstriyel işletmeler lokal kirlilik, yüksek endüstriyel işletmeler uzak kirlilik

Kalkan O. Hava Kirliliği 2001

Documents

ENDÜSTRİYEL ATIKLAR