EPISTEMOLOšKA POVRšNOST SAVREMENE NAUKE …test.fpn.bg.ac.rs/.../05/19-Prof.-dr...savremene-nauke-socijalnog-rada.pdf · metodologije, aksiologije, etike i estetike socijalnog rada,

Prof. dr Milan PetričkovićUniverzitet u BeograduFakultet političkih nauka

EPISTEMOLOšKA POVRšNOST SAVREMENE NAUKE SOCIJALNOG RADA

Sažetak

nauka socijalnog rada kako kod nas, tako i u svetu, još uvek nije valjano ute-meljila sopstvenu epistemologiju. Sa takozvanih savremenih pozicija, kojima u stvari dominira modernizam, epigonstvo i krajnja površnost, nauci socijalnog rada izmiču odgovori na ključna pitanja njene opšte filozofske paradigme – kao stožera teorije saznanja, koja se direktno reflektuje na prirodu predmeta istraživanja, principe, metode i vrednosti. nasuprot savremeno-besplodnom trendu, zarad vrednog epistemološkog zasnivanja, nauka socijalnog rada bi morala da u budućnosti teži izgradnji filozofskog fundusa svoje episte-mologije, u obzir uzimajući delatnost socijalnog rada u njenoj univerzalnosti, kojoj mora da figurira odgovarajuća multidisciplinarno zasnovana teorija i metodologija. Za razliku od trenutno savremene nauke socijalnog rada, koja se ograničava na - u tekstu više puta podvučene humanističke nauke - pri-marno psihologiju i sociologiju, njeni izvori u budućoj savremenosti, moraju biti prepoznati u bogatoj misaono-duhovnoj baštini (tokom više milenijuma taloženog) civilizacijsko-istorijskog iskustva u okviru drevnih kultura, mudrosti narodnih predanja, religijskih učenja, filozofije i umetničkog stvaralaštva. Samo na taj način, savremena humanistika može da se produktivno epistemološki fundira, kroz razvijanje autentične gnoseologije, antropologije, metodologije, aksiologije, etike i estetike socijalnog rada, što je i jedini put nadrastanja savremeno-modernističke površnosti.

Ključne reči: epistemološka površnost, savremena nauka, socijalni rad, teorijsko-filozofska paradigma, teorija saznanja, predmet, načela, vrednosti.

Više od jednog veka u svetu, i pet decenija kod nas, nauka socijalnog rada traga za svojom epistemološkom utemeljenošću, koju prate brojne nepoznanice i nedoreče-nosti imanentne samoj, krajnje složenoj i protivurečjima prožetoj, prirodi univerzalne delatnosti socijalnog rada. Još od prvih pokušaja teorijsko-metodološkog fundiranja ove humanističke oblasti, kao njen saznajni usud sve do danas, prenose se neodgonet-nute dileme povodom najelementarnijih pitanja, čija pojašnjenja čine u stvari conditio sine qua non nauke socijalnog rada.

Udc 364.4:141.4/.7364.4:17

387

Umesto valjanih gnoseoloških pristupa koji razotkrivaju bit predmetne sadržajno-sti, humanistiku socijalnog rada uglavnom karakterišu isprazne improvizacije, isuviše da-leke od plodno-misaonog sudovanja, kao čvrste osnove delatno-preobražavajuće prakse. Preciznije rečeno, nauka socijalnog rada, kao zalog svoje mladosti, neiskustva i neizgrađe-nosti u korpusu humanističkih disciplina i danas dopušta sebi popriličnu epistemološku površnost, prepoznatljivu u nespretnim lutanjima oko omeđavanja same filozofske paradi-gme kao stožerne odrednice dalje izvedenog predmeta, zatim načela, vrednosti i metoda, što u stvari predstavlja uslov naučnog digniteta bilo koje istraživačke oblasti.

Od ishodišta tog odnosa prema najosnovnijim epistemološkim pitanjima u smislu njihovog poimanja, definisanja i objašnjenja, zavisi priroda (svake pa i) nauke socijalnog rada, oličena u stepenu samoostvarivanja njene izvornosti, identiteta i autonomije sa jed-ne strane, ili pak, ta ista priroda iskazana nivoom snishodljivog epigonstva i inferiornosti, u odnosu na srodne humanističke nauke (psihologiju, padegogiju, medicinu ili sociolo-giju) sa druge strane. U tom smislu, krajnje izražena epistemološka sterilna površnost različitih teorijskih orjentacija socijalnog rada, sama se svojom značajnošću i aktuelnošću preporučuje za razmatranje u ovom tekstu; i to u kontekstu tzv. savremenosti (moderno-sti) čija latentna suština predstavlja ključ za razumevanje kompleksnih uzroka i posledica ovog izraženog poroka fragmentarne površnosti, nasuprot nepostojećem temeljito-siste-matičnom pristupu, danas aktuelne nauke socijalnog rada u našim okvirima.

RAZOTKRIVANJE SAVREMENOSTI NAUKE SOCIJALNOG RADA U NJENOJ MODERNOSTI

Ozbiljnije suočavanje sa brojnim najelementarnijim nedoumicama ili u potpu-nosti čak i nepostavljenim pitanjima, koja (ne samo našu, već i globalno posmatranu nauku socijalnog rada u svetu) od samih začetaka more, nužno je sistematski sagledavati iz diskursa tzv. savremenosti, koja je u terminološkom smislu u stvari vrlo neprecizna i višesmislena, s obzirom da obeležava suštastvo više različitih pojmova, kada su teorijski pristupi nauke socijalnog rada u pitanju. Razlog više je i u poslednje vreme raširena po-java da se sve češće “u akademskoj javnosti, putem publikovanih radova, naziva smerova na postdiplomskim studijama, naziva disciplina, i u okviru stručnih rasprava, govori o savreme-nom socijalnom radu i njemu imanentnim savremenim teorijama socijalnog rada.”1 S tim u vezi, treba napomenuti da se ovde ne radi o beznačajno-spontanoj upotrebi ove lekse-me - savremeno, već je u pitanju izraz koji reflektuje mnogo dublje aspekte sagledavanja samih pokušaja (mogućnosti i ograničenja) naučnog konstituisanja delatnosti socijalnog rada. Zbog toga je i nužno semantičko-semiološko pojašnjenje ovog jezičkog izraza: sa-vremeno, tj. na šta se on konkretno odnosi, tj. koji pojam obeležava; šta je njegova pojavna forma, a šta latentni sadržaj, u kontekstu teorije socijalnog rada, naravno?

Termin – savremeno obeležava sadržaj imanentan sadašnjem trenutku, dakle kva-litet (vremensku konstantu), u ljudskoj svesti pojmljenu kao sadašnjost, što se kao logička celina ovaploćuje i kroz reč koja obeležava pojam datiranja nekog kvaliteta sa(da), dakle

1 Milan Petričković, Teorija socijalnog rada, Socijalna misao, Beograd, 2006. str. 26.

M. Petričković: epistemološka površnost savremene nauke socijalnog rada

388 Fakultet političkih nauka, Godišnjak 2007

trenutno(vremeno), odakle u skraćenoj formi i nastaju izrazi sa-vremeno i sa-vremenost. Kada bi se kategorija savremenosti mogla svesti samo na ovu jednu elementarnu prize-mnu dimenziju vremenskog opsega, onda bi vrlo jednostavno mogle da se razjasne, tj. uopšte ne bi ni postojale mnoge nedoumice i zablude o savremenosti nauke socijalnog rada, pošto bi se po prirodi stvari, sve nastalo u okviru nje, u ovom našem vremenu, oprav-dano poimalo kao izraz realiteta sadašeg trenutnog - savremenog.

Međutim, u čvrstoj vezi sa terminom savremeno nalazi se termin moderno – mo-dernost čije značenje dominira u pojmovnoj nomenklaturi sporazumevanja koje se odnosi na savremenost, što zarad odgonetanja njihove prožetosti nužno upućuje na pojašnjenje poj-movnog sadržaja lekseme moda. Glavna karakteristika mode je, da u sadašnjosti prihvati i nametne kao aktuelne najrazličitije normativne vrednosti, koje su samo trenutak ranije, bile izuzetak ili ćud, da bi se te iste vrednosti napustile, pošto su postale masovne i ši-rokom krugu konzumenata dostupne. Ukratko, zadatak mode je da održava stalni proces standardizacije: uvođenje (uslovno uzete) retkosti ili novine2 u opštu i univerzalnu upo-trebu, zatim prelaz na drugu retkost ili novinu kada je prva prestala to da bude, iza čega stoji princip olake povodljivosti i slepog praćenja tog što masa smatra, tj. što joj se nametne kao moderno. U duhovnoj sferi gde spada i nauka, ovaj fenomen možemo izraziti govoreći da moda teži da prevede nov oblik u prihvatljivu formu, pogodnu za imitaciju, a zatim da potčini neki drugi oblik analognim metamorfozama i preokretima čim se prvi rasprostro i postao dovoljno običan da zadovolji sadržaj onog što Francuzi zovu poncif (šablon), a što bi se moglo anglicizirati kao – stereotip. 3 S tim u vezi, stoji i smisao Bodlerovog vispre-nog paradoksa na temu o glavnom zadataku genija koji se očituje upravo u sposobnosti izmišljanja i nametanja stereotipa; što je provocirao i Klement Grinberg koji je u jednom članku u Patrisan Revienj doveo u vezu francuski termin poncif (šablon) čiji je sinonim nemačka reč kič. Dok poncif ili stereotip znači vulgarnost teme, kič naglašava osrednjost ili banalnost određenog (primarno umetničkog) dela.

Kratkim osvrtom na osobenost terminološkog značenja kategorije savremenog-modernog uopšte, otvara se ovde niz pitanja o prirodi nauke socijalnog rada sagleda-ne u svetlu savremenosti, bolje reći modernosti. Elementarna nepoznanica je na šta se konkretno ta savremenost odnosi: da li na posmatrača (teoretičara) koji danas istražuje ili na istraživane pojave koje se danas manifestuju, ili je pak u pitanju sinteza istraživača i istraživanih pojava strogo ograničenih na sadašnjicu? S tim u vezi je i dilema vremenske ograničenosti savremenog: kada ono nastaje i do kada traje; preciznije rečeno do kada jed-nu teorijsku ili metodološku koncepciju socijalnog rada možemo smatrati savremenom,

2 Hegel kao retko duboki mislilac u vezi saznajnih novina piše: da nauka “nije nastala usled toga što je jedno i isto uobličilo samo sebe na razne načine, već ona predstavlja bezoblično ponavljanje jednog i istog, koje je samo spolja primenjeno na različiti materijal, te zadobija jedan dosadni privid raznolikosti. Ako se ra-zviće sastoji samo u takvom jednom ponavljanju iste formule, onda ideja, koja je za sebe zaista istinita, ostaje u stvari uvek u svome početku....... to je jedan jednobojni formalizam koji dospeva samo do razlike meterijala, i to time, jer je taj materijal već pripremljen i poznat..” - Georg Vilhelm Fridrih Hegel, Fenomenologija duha, sa jubilarnog izdanja od 1921. godine, preveo Nikola M. Popović, Veljko Korać, stručna redakcija Gligorije Zaječaranović, BIGZ, Redakcija “kultura”, 1974. str. 8.

3 Renato Pođoli, Teorija avangardne umetnosti, prevela Jasna Janićijević, Nolit, Beograd, 1975. str. 111-112.

389M. Petričković: epistemološka površnost savremene nauke socijalnog rada

tj. kada prestaje njena savremenost i kada počinje njena “starost” i neaktuelnost? Npr. da li će bilo koja (danas označena kao “savremena”) publikacija, iz oblasti Teorije socijalnog rada opravdavati svoj naziv posle izvesnog vremena u odnosu na sadržaj koji očigledno neće biti u tom trenutku više savremen? U ovom kontekstu rađa se velika teškoća za “savremene” zagovornike u oblasti socijalnog rada koja se tiče razlučivanja “novina” u formi ideja, tema, problema, tj. koliko su one zaista nove i saobrazne konkretnom trenutku sadašnjice, a koliko su kao produkt istorijsko-civilizacijske sinteze mnogih različitih vremenskih perioda, univerzalne i sveprisutne?4

Naime, da li je smisleno onda u sadržaj savremenih teorija socijalnog rada svrsta-vati npr. psihoanalitičku, bihejvioralnu, humanističko-egzistencijalističku ili, neku drugu teorijsku orjentaciju, s obzirom da one nisu produkt savremenih naučnih dostignuća i da pojedine od njih imaju, višedecenijsku (a njihovi izvori i viševekovnu) tradiciju i isku-stvo. Osim toga, ako se drže uzusa savremenosti, nejasno je odakle tim teorijama sloboda da za predmet svog istraživanja uzimaju drevne teme i proglašavaju ih savremenim, poput složenosti ljudske prirode, egzistencije, slobode, socijalne pravde, međuljudskih odnosa, morala, čovečnosti i sl. kao i pozivanje na “arhaična” učenja (njihove pojmove, kategorije) nezaobi-laznih mislilaca prošlih epoha koji su se davno bavili tim fenomenima i kroz pionirsko anticipiranje humanističkih nauka, prvi im posvetili naučnu pažnju?! Iz toga sledi da savremena Teorija socijalnog rada ukoliko želi da ostane na čvrstim pozicijama svoje sav-remenosti mora da napravi strogo razgraničavanje između savremenih tema kojima se bavi i “starih”, modernoj nauci ”nepotrebnih” istorijsko-civilizacijskih iskustava koja se odnose na istu problematiku, koja se samo pod drugim imenom, primereno konkretnom istorijsko-kultur-nom i vremenskom trenutku danas istražuje. Iz navedenog se javlja retorska nedoumica: da li je takva savremenost Teorije socijalnog rada uopšte logički valjana i praktično ostvariva?; kao i logična konstatacija da se vrlo često u duhu nekakve savremenosti, trenutno aktuelni trendovi u svetu, podvlačim netačno, tj. lažno proglašavaju navodnim novinama, koje to nisu ni u kom slučaju, osim kada se radi o terminima.

Nije teško zaključiti opštu manjkavost takve “savremenosti”, s obzirom da ona ne-gira kontinuiranu istorijsku nit jedinstvene (što ne znači i pravolinijske) istorije bilo kog segmenta čovekovih delatnosti (pa i onih teorijskih), čija je priroda u isto vreme (po principu jedinstva i borbe suprotnosti) arhaična i aktuelno-savremena, s čim u skladu istraživani fenomeni koji nastaju i isčezavaju, u sintezi civilizacijske prošlosti i sadašnjosti, se samo trans-formišu i saobrazno konkretnom istorijsko-civilizacijskom trenutku od naivnih teoretičara kao “savremeni” i “novi” istraživački problemi prihvataju. Takva veštačka deoba na “arhaično” – staro i “savremeno” - novo, bez dijalektičkog jedinstva prošlosti, sadašnjosti i budućnosti, je izraz grubog razdvajanja konstantnog procesa misaone kontinuiranosti, s obzirom da naučno nasleđe prošlosti obiluje racionalnim iskustvom značajnim i s gledišta savremene teorije, koje zahvaljujući svojoj univerzalnoj istinitosti nikakvo vreme ne može da nadživi, što to iskustvo u krajnjem slučaju i čini trajnim i uvek aktuelnim.5

4 �ire o fenomenu stvarlačkih novina pogledati: Kriza novina, Milorad Vujašanin, Kraljevo, 2004.

5 �ire o ovome pogledati: Milan Petričković, Snobizam savremenog socijalnog rada, Socijalna misao, časopis za teoriju i kritiku socijalnih ideja i prakse, Beograd, 2007. br. 53, str. 67-85.


Nasuprot tome, savremena nauka socijalnog rada čini suprotno, tapkajući u stegama trenutno modernog, koje je nužno prolazno i iznad svega površno u svojoj imitaciji. Pogle-dajmo to na praktičnim primerima posledica, koje epistemologiji nauke socijalnog rada nanosi modernizam.

POSLEDICE MODERNOSTI PO NAUKU SOCIJALNOG RADA

Intelektualna nemoć ove vrste locirana u sterilnim okvirima tzv. savremenih (mo-dernih) teorija socijalnog rada, biva jasnija, kada se razmatra sa stajališta razrešenja ključ-nih pitanja na koje svaka nauka mora da pruži svoje odgovore, od kojih direktno propor-cionalno zavisi stepen njene epistemološke izgrađenosti i autonomije.

Suštinsko, vrlo diskutabilno i do danas ni izdaleka na zadovoljavajući način, rešeno pitanje nauke socijalnog rada, je tzv. polazna-osnovna filozofska paradigma. Već na njoj zastaju savremeni mislioci kao nerazrešivoj enigmi, što su kroz istorijski razvoj nauke so-cijalnog rada činili i njihovi “savremeni” prethodnici iz prošlih vremena. Ovi savremenici tu polaznu filozofsku paradigmu, koja treba da čini samo jezgro, bit i temeljno uporište teorije saznanja nauke socijalnog rada; dakle njen fundament - izvorište i utočište: mi-saono-saznajno i iskustveno-epistemološko, apsolutno minimiziraju i isprazno-ograni-čavajućom čine. Kako do toga dolazi? Iz svojih prizemnih teorijskih pozicija poklonici modernog pristupa, krajnje kompleksnu sadržajnost delatnosti socijalnog rada, grubo, u okviru polaznog naučnog aksioma, svode na sintezu primarno dve discipline: sociologiju i psihologiju, koje od prvih pokušaja teorijsko-metodološkog zasnivanja nauke socijalnog rada bezrazložno dominiraju, i nažalost se vrlo često, kao jedine i najznačajnije nauke implementiraju u nužno multidisciplinarni kod humanistike socijalnog rada.

Razlozi takvog, do danas preživelog trenda su vrlo očigledni a nalaze se u počeci-ma naučnog utemeljavanja socijalnog rada, i to onog koji se u formi delatnosti odvijao u svakodnevnoj praksi, pa ga je trebalo kako-tako teorijsko-metodološki fundirati na osno-vu istraživačkih iskustava, po vremenu nastanka starijih nauka. Tu se po prirodi stvari nameću psihologija i sociologija čije saznajno iskustvo omogućava socijalnim radnicima da bolje shvate, kompleksnost problematike sa kojom se susreću, koja je determinisana višeslojnošću čoveka kao psihičkog i socijalnog bića. Međutim, od tada, pa sve do današ-nje savremenosti, sa izdvajanjem časnih izuzetaka, opšta filozofska paradigma nije makla sa te stare anticipatorske pozicije, u skladu sa kojom nauka socijalnog rada sve nepozna-nice čovekovog egzistencijalnog protivurečja pokušava da valjano razreši i naučno objasni na osnovu samo dve njegove rodne odlike: psihičke i socijalne. Upravo u toj iluziji, koju dosledno, kao nasledstvo ljubomorno čuvaju i moderni teoretičari (kako u nas, tako i u svetu) nalazi se ključ razumevanja, za i danas prisutnu odliku površnosti, koja u formi zle seni verno prati nauku socijalnog rada.

Nasuprot tome, kao nezaobilazna prepreka stoji univerzalna ljudska priroda, koju pored te dve (socijalne i psihičke) generičke odlike čoveka, determinišu i mnoge druge, uka-zujući da je čovek prirodno, potrebito, radno, svesno, misaono, svrsishodno, moralno, vredno-sno, stvaralačko, duhovno, političko, kao i estetsko biće. Zato, se on i može, jedino sagledan u dijalektičkom jedinstvu i borbi suprotnosti (što je moguće više navedenih rodnih od-


lika) razumeti, u oblasti profesionalnog socijalnog rada, čija nauka mora da predstavlja direktnu projekciju upravo te neponovljivosti čoveka i njegove generičke suštine, čijim najrazličitijim aspektima se bave socijalni radnici. U skladu sa tom činjenicom mora da figurira i definisanje opšte filozofske paradigme nauke socijalnog rada, koja će dakle totalitetu univerzalne ljudske prirode, nužno postaviti jedino odgovarajuću - univerzalnu epistemološku postavku, koja će osim psihičog i socijalnog u obzir uzeti i sva ostala već navedena, ljudskoj vrsti predodređena obeležja.

Tek ovde, za humanistiku socijalnog rada nastaju ozbiljni problemi, zato što se krajnje složenoj predmetnosti (generičkoj ljudskoj prirodi razapetoj, između onog po-stojećeg - datog, i onog, kao cilj - zadatog) mora odgovoriti, njoj adekvatnom polaznom - filozofski utemeljenom paradigmom, koja čoveka poima u totalitetu njegovih egzisten-cijalnih protivurečja preobražavajućeg samostvaranja. To je gotovo nemoguće, iz prostog razloga što još uvek u nauci socijalnog rada caruje u nas, sve ove godine savremeno shva-tanje, koje nije u stanju da raspozna nužnost filozofske pismenosti i šire zasnovane obra-zovanosti van krutih međa specijalizovanog i često epistemološki ograničenog socijalnog rada, kako naučnog kadra, tako i profesionalaca socijalnih radnika, čiji saznajni dometi dopiru uglavnom do, samo dve - više puta podvučene odlike ljudske prirode - pishičke i socijalne. Preciznije rečeno, nauka socijalnog rada nema odgovarajuću sopstvenu filozofsku osnovu, zato što u svom korpusu disciplina nema dovoljno ili uopšte razvijenu filozofiju socijalnog rada kao nužnu disciplinu, koja se bavi čovekom kao totalitetom pojavnosti. To je plaćanje ceha, na šta sam već ranije u tekstu ukazao, dominiranja dve nauke, i njima saobrazna dva uvrežena naučnoistraživačka profila stručnjaka: psihologa i sociologa, koji očigledno totalitet čoveka razmatraju, iz njima jedino dostupnih diskursa, što u nauci socijalnog rada podseća na slučaj kada se od drveća ne vidi šuma!

Posledica toga je više nego očigledna u savremenoj nauci socijalnog rada kod nas, gde upravo iz nepostojanja opšte šire obrazovne baze, istraživači, polaznu filozofsku osnovu kao teorijsko-saznajni stožer nauke socijalnog rada, vredno prepisuju iz, najčešće zapadne literature, dogmatski je ne dovodeći u pitanje, a sve zarad vladajućeg trenda u koji se kao kumir ne sme ni posumnjati, a kamoli ga kritički preispitivati; da ne kažem skupiti hrabrosti pa konstruktivno, sa snažnom argumentacijom u ime naučne istine kritikovati. U tom kontekstu kao najvažnije naučne izvore svojih disciplina, tačnije kao jedine, mnogi uzimaju, nauci socijalnog rada srodne humanističke nauke, govoreći pri tom o nekakvoj multidisciplinarnosti, koja se svodi ustvari na epigono podražavanje teorijsko-metodičkih uzora, kroz pokušaj njihovog latentnog ili javno pompeznog inkorporiranja u sadržaj svoje materije, koja navodno tako postaje moderna!

Nasuprot tome, smatram da istinskoj multidisciplinarnosti koju zahteva univer-zalna priroda čoveka i njemu primerena univerzalna delatnost socijalnog rada, jedino može da valjano odgovori filozofska paradigma one nauke socijalnog rada koja se gra-di na civilizacijskim izvorima, koji se na sebi svojstven način duhovnog razotkrivanja bave istorijskim samorađanjem čoveka u smislu dosezanja njegove humane rodne biti. U tom smislu, kao antipod površnim savremenim teorijama socijalnog rada u nas i u svetu, ponudio sam svojim teorijskim pristupom, po prvi put precizno definisane izvore nauke socijalnog rada, tj. osnove njegove filozofske paradigme, čijom saznajnom sintezom


se zadire u tajnu čovekove egzistencijalne svrhovitosti. U pitanju su istorija civilizacije, drevne kulture, zakonski spomenici, religijska učenja, narodna predanja, istorija umetničkog stvaralaštva, istorija filozofske misli i naravno humanističke nauke, bliske nauci socijalnog rada. Jedino takvom dijalektičkom sintezom pobrojanih izvora može da se utemelji pola-zna epistemološka paradigma nauke socijalnog rada, koja će biti u stanju da pruži vredne saznajno-iskustvene oslonce ostalim segmentima te nauke, poput pojmovno kategorijal-nog aparata, predmeta, načela, vrednosti i metoda.

Dakle, kompletna naučna građevina socijalnog rada zavisi od tog epistemološkog utemeljenja, čiju osnovu bi trebala da čini filozofski fundirana teorija saznanja, kao baza iz koje izrastaju gnoseološka iskustva svih disciplina iz korpusa humanistike socijalnog rada. Međutim, ovaj prvi uslov nauke, u saglasju sa modernim tokovima, u našim okviri-ma se minimizira i nespretno u fragmentima beskritički usvaja, na osnovu olakih i krajnje besplodnih improvizacija, prepisanih i prevedenih iz inostrane literature, na šta sam već više puta u naučnim istupima pisanom rečju upozoravao. Kanon te vrste za ovdašnje moderniste čini saznajni pristup Dejvida Houva koji ostaje na nivou saznajnog odnosa objekt-subjekt,6 ali, ako je za utehu, on bar u odnosu na ostale makar razaznaje postojeću nužnost bavljenja ovim pitanjem. Umesto toga, teorija saznanja nauke socijalnog rada mora da na osnovu filozofske discipline gnoseologije, izgradi ozbiljna polazišta sopstve-nih (svome predmetu istraživanja odgovarajućih) izvora, granica i mogućnosti dosezanja i proveravanja istine, što je nezamislivo bez temeljnog osvrta na učenja racionalizma, em-pirizma, senzualizma, dogmatizma, pragmatizma, iracionalizma, agnosticizma i ostalih filozofskih pravaca od značaja za razvoj gnoseologije socijalnog rada.

Prva provera (ne)valjanosti teorije saznanja socijalnog rada, očituje se u precizi-ranju pojmovno kategorijalnog aparata; jasnije rečeno, radi se o definisanju pojmova i kategorija koji se u nauci socijalnog rada upotrebljavaju, koji su u opticaju i kojima se operiše. Kada se uzme u obzir značaj postojećih pojmova u jednoj nauci, za koje će He-gel reći da se samo na njihovom nivou, tj. preko njih mogu izvoditi misli i to tako, da se te misli samima sobom mogu i moraju opravdati,7 onda nije teško razumeti površnost koja odlikuje savremene teorijske orjentacije socijalnog rada po principu: kakvi pojmovi, takvo izvođenje misli i takva nauka, dakle! Na jednoj strani nalaze se klijenti, socijalne anamneze, dijagnoze, terapije, kurative, kvazi novi metodički pristupi i modeli poput medi-jacije, supervizije, osnaživanja i zastupanja, aktivne participacije učesnika i sl. pojmovi, vrlo omiljeni među pobornicima savremenih trendova, napabirčeni iz već pomenutog izvora 2-3 srodne discipline nauci socijalnog rada – sociologije, medicine i psihologije primar-no. Na drugoj strani nalaze se pojmovi poput čovekovog rodnog bitka, samosvesti, slobode, volje, samousavršavanja, dobročinstva, humanosti, ljubavi, sreće, i sl., potekli i misaono kristalisani iz neiscrpnih rudišta istorijsko-civilizacijske misli, u rasponu od drevnih kultura, preko narodnih predanja, religijskih učenja, filozfske misli, umetničkog stvara-laštva i naravno tih par humanističkih nauka. Nasuprot njihovoj dubini i neophodnosti

6 Pogledati: Dejvid Hov, Uvod u teoriju socijalnog rada, Beograd, 1997., naslov “Svet objekata i subjeka-ta”, str. 45-54.

7 Hegel, Fenomenologija duha, cit. delo, str. 50.


poznavanja za razumevanje kompleksne prirode čoveka kojom se bave socijalni radnici, dominira isprazna pomenuta pojmovna nomenklatura, koja, kako reče Hegel, diktira prirodu izvođenja misli u našem primeru vrlo površnih, nauke socijalnog rada.

Direktna potvrda te misaone površnosti ogleda se u definisanju predmeta izve-denog pomoću pojmova8 gde se čini kardinalna greška koja “skupo košta” kompletnu modernu nauku socijalnog rada. Ona se sastoji, i to upravo iz, podvlačim još jednom, nepoznavanja bogatih izvorišta na kojima može da se obilato napaja drevno-savreme-nim, zapravo univerzalno važećim iskustvima u smislu gradnje filozofske teorije saznanja i njoj saobraznih pojmova, koji vrlo jasno i jedino moguće usmeravaju pokušaje pred-metnog određenja delatnosti socijalnog rada na njegovu istorijsko-civilizacijsku univer-zalnost, pri čemu je profesionalni socijalni rad samo jedan segment te univerzalnosti. Upravo iz tog razloga što ne razaznaju tu dijalektičku konstantu univerzalno pojmlje-nog socijalnog rada (čije jezgro čini u stvari svaki ljudski rad) koji je uslov buđenja i razvoja civilizacije,9 savremeni teoretičari ga nasilno izdvajaju, cepkaju i vulgarno mi-nimiziraju kroz njegovo svođenje na segment profesionalnosti. Na taj način, osiroma-šen i lišen svojih stamenih civlizacijskih korena i razuđenih egzistencijalnih pojavnih oblika, univerzalni socijalni rad se u javnom mnjenju i prepoznaje kao profesionalna delatnost stručnih službi za pružanje različitih vrsta pomoći (primarno pripadnicima marginalnih grupa) i rešavanje najrazličitijih socijalnih problema, čiji procvat se vezuje za kraj prošlog veka. Pri tom, u skladu sa svojom savremenošću, ili ophrvani nezna-njem, zagovornici tog shvatanja zaboravljaju da se mnogo pre (nekoliko milenijuma) još u hordi i rodu kroz njima saobraznu solidarnost,10 zameće bit kasnije (u ljudskoj svesti i nauci) pojmljene delatnosti socijalnog rada.

Takvo epistemološko izdvajanje profesionalnog socijalnog rada iz kontinuiteta civilizacijske univerzalnosti, koje, ma kako teorijski definisano, je osuđeno na površnost, jer je lišeno spoznaje samih korena ljudske suštine (u čije najintimnije pore direktno zadire profesionalni socijalni rad) “koja se ogleda u najširem opsegu rasta i razvoja ljudskih potencijala, zahvaljujući kojima se čovek u zajednici sa drugima prevazilazi, tj. kroz praksu svakodnevnog življenja, od sopstvene životinjske prirode, kao humano biće, oslobađa.”11 Tu smo već na polju istinske predmetne sadržine univerzalne delatnosti socijalnog rada koja provocira zadatost ljudskog stvaralačkog rada, slobode i ljubavi, uzajamne brige, respekta, odgovornosti, uzajamnog rasta i napredovanja svake vrste, koji naravno poti-re i nezbiljnim čini nekakvo predmetno strogo omeđavanje izdvojenog profesionalnog socijalnog rada, koji u granicama pojedinih institucija pomaže nevoljnima. Ljuti pro-tivnici ovog shvatanja, međutim, pritešnjeni impulsima realiteta iz prakse, zdušno krše svoje teorijsko ubeđenje smešteno u profesionalne okove institucionalnog socijalnog rada, kada jednostavno ne mogu da izbegnu suočavanje sa onim bogato, - u svakodne-

8 Ibid, str. 52.

9 �ire o ovome pogledati Milan Petričković, Teorija socijalnog rada, cit. delo. str. 12.

10 Pogledati, Albert Vajs, Razvitak civilizacije, Beograd, 1965. str. 58-59.

11 Milan Petričković, Teorija socijalnog rada, cit. delo, str. 98.


vici narodnog života i morala - iskazanim varijetetima univerzalnog socijalnog rada; koji vekovima u našoj kulturi živi kao obrazac zajedničkog opstanka i napretka članova porodice, suseda, rodbine, prepoznat i u šire pojmljenom sevapu humanog zaduživanja predaka i poto-maka, dobročinitelja zadužbinara, pa sve do spontanog socijalnog rada u odnosu na slučajnog nepoznatog prolaznika. Iz svega rečenog do sada, kao prilog prevazilaženja epistemološke površnosti smatram, da u skladu sa univerzalnom prirodom delatnosti socijalnog rada, njegovo naučno fundiranje zahteva i adekvatan predmet istraživanja koji se odnosi na najrazličitije aspekte egzistencijalne humanizacije, pojedinaca, grupa i čitavih zajednica, pu-tem buđenja i podsticaja, tj. praktičnog ostvarenja svakolikih ljudskih rodnih potencijala, kroz delatnosti socijalnog karaktera (od spontanih do profesionalnih) koje za cilj imaju univerzal-no ljudsko usavršavanje.12

Od teorijskog određenja predmeta istraživanja, neposredno zavisi i primena nje-mu adekvatnih metoda, s čim u kontekstu se može razumeti i stav da “metoda i nije ništa drugo nego specifičan način pristupa određenom predmetu i njemu primjerena, a time se po-stavlja ujedno kao teorija o tom predmetu: jedno upućuje na drugo i nerazlučivo je uzajamno povezano.”13 To se kao ispravna tvrdnja pokazuje i u nauci socijalnog rada, čije su metode neodvojive od usko određenog predmeta, uglavnom lišenog njemu determinisane univer-zalnosti, jer su i one kao i teorijska osnova predmeta, prosto pozajmljene prevashodno iz psihologije i medicine, i tehnički-operacionalno u savremenom socijalnom radu prime-njene bez ikakve epistemološke nadogradnje.14 Očigledno takva primena “tuđih” metoda u okviru sopstvene nauke zastaje na nivou epigonih metodika, čiji sam naziv priznaje dosegnuti limitirani nivo, za čije prevazilaženje metodike socijalnog rada moraju da is-pune naučni uslov da sve više predstavljaju specifičan pristup (ničem drugom do) samom svom predmetu - dakle univerzalnoj biti socijalnog rada, i u svojoj punoći se postavljaju kao teorije (razotkrivanje bitka) o tom predmetu. To znači da imaju teorijsku-filozofsku paradigmu, koja je za mnoge neupućene beskonačno daleka i nepotrebna, zbog iluzije o kvazi strogoj podvojenosti nekakve misleće, spekulativne teorije, i njoj dijametralno suprotne metodologije, prepoznate u praksi, zasnovanoj na čistoj tehničkoj primeni metoda. Na-ravno, samo dijalektičkim fundiranjem teorijsko-filozofske osnove trenutno postojećih tehničkih pravila i normiranih uputstava za operacionalnu primenu konkretnih metoda, na koje se na žalost svode savremene metodike socijalnog rada, te, epistemološki površne i inferiorne metodike, jedino mogu u budućnosti da prerastaju sopstvene granice i razvi-jaju se u pravcu naučno autonomne metodologije socijalnog rada.15

12 Ibid, str. 99.

13 Milan Kangrga, Etika, osnovni problemi i pravci, Golden marketing-Tehnička knjiga, Zagreb, 2004. str. 21.

14 Pogledati o ovome: Milan Petričković, Načela socijalnog rada u predanju srpskog naroda, doktorska disertacija, FPN, Beograd, 1999. str. 204-205.

15 Na ovo izuzetno značajno epistemološko pitanje, do sada sam, u različitim kontekstima, u okviru publikovanih tekstova ukazivao. Ozbiljnije sam ga postavio u udžbeniku Teorija socijalnog rada, knj, 1, i najavio ga kao sadržaj posebnog poglavlja udžbenika u pripremi Teorija socijalnog rada, knj. 2., naslov: Metodologija socijalnog rada. Prim. aut. M. P.


Teorijsko-metodološka nedorečenost savremene nauke socijalnog rada, dalje se manifestuje i krajnje površnim odnosom prema načelima - principima socijalnog rada, koja se uzorno prepisuju iz inostrane literature i kao kanoni u nas primenjuju. Glavni krivac kao i kod ostalih površnosti je nepostojanje izgrađene paradigmatične teorije saznanja, koja odgovara univerzalnoj prirodi delatnosti socijalnog rada, kojoj radi toga izmiču bogata civilizacijska izvorišta, ostavljajući je u začaranom krugu par principa preuzetih iz najčešće psihološko-psihijatrijskih kliničkih modela iz iskustvene prakse psihologa i psihijatara, poput principa individualnosti, poštovanja ličnosti stranke, ver-balne komunikacije, čuvanja profesionalne tajne i sl. Za razliku od sterilnih modernih teorijskih pristupa pitanju načela, za sagledavanje njihove kompleksne uloge ideja vodi-lja, polaznih aksioma i teorijsko-metodoloških smernica nauke socijalnog rada, smatram da je nužno da ona budu okrenuta bogatom stvaralačkom iskustvu raznorodnih duhovnih tvorevina, kako bi se što dublje prodrlo u mnogovrsne aspekte njihovog razotkrivanja. Kada se malo ozbiljnije prouče bogata civilizacijska izvorišta nauke socijalnog rada (narodna predanja, filozofija, umetničko stvaralaštvo i sl.) vrlo lako se da videti da ona prosto nude beskraj anticipacija ili gotovih načela, nedrenih i praktično proveravanih u samom iskustvu života, zbog čega sobom i nose neprocenjivu vrednost za socijalni rad. Tu se rađa odnos između načela koje je definisala moderna nauka socijalnog rada starih (kod nas) nekoliko decenija, i onih životnih načela koje je otelotvorila istorija civiliza-cije i duhovno pretočila u trajne predajne nauke stare koliko i sam ljudski rod. Takav primer teorijsko-metodološkog pristupa načelima socijalnog rada, sigurno predstavlja ozbiljnu putovođu najsavremenijim epistemološkim trendovima u svetu, jer pojašnjava prividnu zabunu pogrešnog identifikovanja drevnosti izvora sa istraživanjem aktuelnih tema, koje se shvataju kao savremene.Naime, mnogi upravo zbog nepostojanja kredibil-ne teorije saznanja nauke socijalnog rada i nepoznavanja njenih mogućih dragocenih izvora, ne mogu da razluče kontinuitet civilizacijskog iskustva, deleći to iskustvo na navodno staro i novo. U tom tzv. starom (preciznije drevnom) iskustvu nalaze se zbog njegove univerzalnosti i danas važeće istine, koje se odnose na načela, što im daje karakter krajnje savremenosti i novina. Takva. arhaična iskustva nauci socijalnog rada daju pojedina nova, tj. njoj nepoznata (pa kao novine) krajnje savremena načela, poput načela oglašavanja nevoljnika, dovijanja, samopomoći do pomoći, žrtvovanja, praštanja, ra-sterećenja od tajni, načela prometejstva, otkrivanja skrivenih potencijala i mnogih drugih, do kojih moderna nauka ne može doći, a koja u samom jezgru kriju u svojoj patini ova civilizacijska izvorišta.16

U tesnoj sprezi sa načelima socijalnog rada nalaze se vrednosti, koje se u duhu modernih teorijskih pristupa pogrešno poistovećuju sa načelima-principima, po uzoru na anglosaksonske izvore. To se kao i sve ostale epistemološke simplifikacije i pogreš-ke događa u odsustvu filozofske teorijsko-saznajne paradigme nauke socijalnog rada, s kojom u skladu se vrednosti parcijalno u različitim kontekstima uzgred samo kao

16 �ire o ovome pogledati: Milan Petričković, Načela socijalnog rada u predanju srpskog naroda, cit. delo. To je za sada prvo i jedino istraživanje (kako kod nas tako i svetu) koje u razmatrnje uzima bogato izvorište narodnog predanja pokazujući njegovu dragocenost za savremenu nauku socijalnog rada.


termin pominju. Retki pokušaji posebnog razmatranja pojma vrednosti socijalnog rada, takođe ostaju samo neuspeli pokušaji bez razboritog pojašnjenja njene suštine i dijalek-tičkog odnosa (uzročno-posledične uslovljenosti) sa ostalim epistemološkim segmen-tima nauke socijalnog rada. Razlog te površnosti je očigledan ako se zna da je pojam vrednosti predmet istraživanja, podvlačim - filozofske discipline aksiologije. Dakle, za ozbiljno bavljenje vrednostima u socijalnom radu mora da se poseduje minimum znanja iz aksiologije,17 u suprotnom iz domena sociologije - vrlo skromno, a iz domena psiho-logije – nikako, ne može (kako bi trebalo) da se ovo pitanje uzme u istraživanje. A ono je nužno, jer bez vrednosno-aksiološkog fundiranja teorija i metodologija socijalnog rada, ostaju na površnom nivou frazeoloških savremenih tokova nauke socijalnog rada, koja se bez obzira na sve svakodnevno sureće sa pitanjem filozofije najrazličitijih izra-za životnog stila determinisanog socijalno-kulturnim, etničkim, religijskim, moralnim, običajnim, političkim i mnogobrojnim drugim vrednostima.

Posebno bolna epistemološka praznina, koja se kao apsurd može pojmiti, i u neku ruku dovesti u vezu sa nepostojećom aksiologijom socijalnog rada, je svakako nihilistič-ki odnos savremene nauke socijalnog rada prema još uvek nepostojećoj etici kao svojoj nužnoj disciplini. Do skora, naša moderna nauka socijalnog rada ne samo da nije kon-stituisala svoju filozofiju morala, već je nije ni artikulisala kao epistemološku potrebu.18 Umesto teorijsko-filozofskog razvijanja etike socijalnog rada, savremeno orjentisani poslenici u oblasti, nasušnu potrebu za teorijom morala nadomešćuju etičkim kodeksom profesije socijalnog rada, koga čini skup (uglavnom od srodnih profesija) prepisanih nor-mi ponašanja kojim bi trebali da se rukovode socijalni radnici u praksi.19 I ovde je kao i u ostalim epistemološkim banalnostima savremene nauke socijalnog rada, danak uze-la nepostojeća teorijsko-filozofska osnova, jer pojam morala kao nezaobilazno pitanje kako teorije, tako i prakse socijalnog rada, je predmet etike koja je filozofska disciplina. Pristalice savremenih pristupa nauci socijalnog rada, nemoćni da razluče nužnost ne-odvojive dijalektičke sprege starih izvora i aktuelnih tema - konkretno etike socijalnog rada, ostaju lišeni otkrivanja suštine najelementarnijih moralnih pojmova imanentnih socijalnom radu. S tim u vezi, dilema je, da li i u formi retorskih pitanja treba razmišljati o etici socijalnog rada koja bi zarad očuvanja pozicije savremenosti mogla da o pojmu

17 Pogledati: Milan Petričković, Moralno učenje sofiste Protagore o prometejskom vaspitavanju u vrlina-ma – polazna paradigma aksiologije socijalnog rada, Socijalna misao, časopis za teoriju i kritiku socijalnih ideja i prakse, Beograd, 2006. br. 50. str. 63-85.

18 Etičko sudovanje vredno pažnje o moralnim pitanjima, imanentno socijalnom radu, doskora se u našoj nauci jedino obavljalo (u suštinskom smislu) u okviru discipline Teorije socijalnog rada. Takvo si-stematsko višegodišnje bavljenje etičkim dimenzijama kroz filozofski postuliranu Teoriju socijalnog rada (kao njen značajan segment) omogućilo mi je da u formi akademske discipline koncipiram, tj. predmet-no-sadržinski uobličim Etiku socijalnog rada kao obavezan kurs na osnovnim studijama Smera za socijal-ni rad i socijalnu politiku Fakulteta političkih nauka u Beogradu, kao i osnovnim studijama istog smera na Filozofskom fakultetu u Kosovskoj Mitrovici. Prim. aut. M.P.

19 Pogledati: Milan Petričković, Nužnost teorijsko-filozofskog utemeljenja etike socijalnog rada naspram eristike besplodnih deontoloških sadržaja, Socijalna misao, časopis za teoriju i kritiku socijalnih ideja i prak-se, Beograd, 2006. br. 49. str. 145-159.


morala, moralnog bitka i trebanja, moralnog delanja, svesti i savesti, moralnog karaktera, moralne volje, moralne slobode, mogla i smela da zaobiđe “nesavremene” mislioce poput sedam mudraca, Sofista, Sokrata, Aristotela, Kanta, Hegela i njima slične!

SAVREMENOST ILI EPISTEMOLOšKA UTEMELJENOST?

Iz napred navedenog, jasno je da nauka socijalnog rada još uvek nije ni izdaleka precizno omeđila i definisala najosnovnije segmente sopstvene epistemologije. Kao breme nasleđenih nedorečenosti, tzv. teorijsko-metodološka savremenost socijalnog rada zastaje pred pitanjem nepostojanja autentične teorije saznanja kao polazne filozofske paradigme, što se direktno odražava na određenje predmeta istraživanja, njemu adekvatne metode, kao i metodama odgovarajućih načela, sa kojima u nedeljivoj sintezi figuriraju vrednosti socijalnog rada. Sve navedene konstitutivne elemente nauka socijalnog rada istražuje iz domena uske i krajnje pojednostavljene pozicije nekoliko humanističkih nauka (najčešće psihologije, sociologije, medicine i dr.) što ni u kom slučaju nije dovoljno za valjano raz-matranje krajnje složene i protivurečjima prožete univerzalne delatnosti socijalnog rada.

Tzv. savremeni teorijski pristupi u socijalnom radu odlikuju se krutim pošto-vanjem, u trendu prihvaćenih standarda i vrednosti, kvazi retkosti i novina, iz čega stoji u stvari princip olake povodljivosti i slepog praćenja tog što masa (kvantitativna većina) smatra, tj. što joj se nametne kao naučno moderno. U stvari, trenutno moderne koncepcije kroz slepo praćenje sada favorizovanih formi, bezuslovno zapadaju u ćorso-kak imitacije koja počiva na šablonu i stereotipu koji u odsustvu kreativno-razboritog stvaralaštva predstavljaju plodno tlo za besplodnu-vulgarnost i banalnost naučne ispra-znosti koju odlikuje modernizam socijalnog rada, prepoznatljiv po bespoštednoj sudbini brze prolaznosti i zaborava.

Umesto toga, nauka socijalnog rada bi suočena sa realnošću epistemološke nezre-losti, morala u budućnosti, da se sa potpuno drugačijeg stanovišta (dakle u skladu, a van savremenosti) pozabavi svojom naučnom utemeljenošću. Prvi korak je svakako ozbiljan rad na definisanju teorije saznanja koja je po prirodi stvari upućena na istoriju filozofske misli, jer (kao što se na mnogo mesta podvlači u tekstu) samo pomoću nje mogu ostali epistemološki segmenti nauke socijalnog rada da se kvalitativno zasnuju. U tom smislu nužno je prevazići vulgarno nerazlikovanje duboke smislenosti primene istorijsko-kom-parativne metode u dijalektičkom totalitetu sagledavanja, često i drevnih izvora, koji su nepresušna vrela za naučno fundiranje najsavremenijih, tj. danas aktuelnih pitanja pro-fesionalnog socijalnog rada. Konkretno to je slučaj sa predmetom, metodama, načelima, principima ili vrednostima socijalnog rada, koji samo oslanjanjem na civilizacijske izvore (narodna predanja, religijska učenja, filozofsku misao, umetničko stvaralaštvo) mogu biti sagledani u njihovoj krajnjoj latenciji kompleksnosti i protivurečju.

Dakle, savremeno u nauci socijalnog rada bi moralo da se meri ne formalnom i iluzornom hronologijom, već suštinom oličenom upravo onim što je suprotno modernom i prolaznom, a prepoznatljivom po tome što zahvaljujući svom sadržaju biva u mnogim vremenima živo, aktuelno i primenjivo, pa samim tim, i u različitim istorijskim vremeni-ma – važeće, aktuelno. Dug, težak, ali jedino ispravan put za savremenu nauku socijalnog


rada vodi preko fundiranja sopstene epistemologije, koja u skladu sa multidisciplinarnom prirodom temeljne filozofske paradigme, što pre mora da odgonetne svoju gnoseologiju, aksiologiju, metodologiju, antropologiju, etiku, pa jednoga dana i estetiku, možda!

LiTeraTUra

Vajs Albert, Razvitak civilizacije, Beograd, 1965.

Vilhelm Georg Fridrih Hegel, Fenomenologija duha, sa jubilarnog izdanja od 1921. godine, preveo Nikola M. Popović, Veljko Korać, stručna redakcija Gligorije Zaječaranović, BIGZ, Redakcija “kutura”, 1974.

Vujašanin Milorad, Kriza novina, Kraljevo, 2004.

Kangrga Milan, Etika, osnovni problemi i pravci, Golden marketing-Tehnička knjiga, Zagreb, 2004.

Petričković Milan, Načela socijalnog rada u predanju srpskog naroda, doktorska disertacija, FPN, Beograd, 1999.

Petričković Milan, Teorija socijalnog rada, epistemološki koreni nauke socijalnog rada, Socijalna misao, Beograd, 2006.

Petričković Milan, Moralno učenje sofiste Protagore o prometejskom vaspitavanju u vrlinama – polazna paradigma aksiologije socijalnog rada, Socijalna misao, časopis za teoriju i kritiku socijalnih ideja i prakse, Beograd, 2006. br. 50.

Petričković Milan, Nužnost teorijsko-filozofskog utemeljenja etike socijalnog rada naspram eristike besplodnih deontoloških sadržaja, Socijalna misao, časopis za teoriju i kritiku socijalnih ideja i prakse, Beograd, 2006. br. 49.

Petričković Milan, Snobizam savremenog socijalnog rada, Socijalna misao, časopis za teoriju i kritiku socijalnih ideja i prakse, Beograd, 2007. br. 53.

Pođoli Renato, Teorija avangardne umetnosti, prevela Jasna Janićijević, Nolit, Beograd, 1975.

milan Petričković

ePiSTemoLoGicaL SUPerFiciaLiTY oF conTemPorarY SociaL Work Science

Abstract

Social work science, both in our country and abroad, has not yet soundly embedded its own epistemology. From so-called contemporary positions, which are in fact dominated by modernism, epigonism and extreme su-perficiality, answers to key issues of its general philosophic paradigm as a pillar of theory of knowledge, which directly reflects on nature of subject of research, principles, methods and values - slip away. contrary to contempo-rary-fruitless trend, for the sake of valid epistemological grounding, social work science would have to tend to build a philosophical fundament of its


epistemology in future, taking into account the activity of social work in its universality, with corresponding multidisciplinary based theory and meth-odology. in difference from actual contemporary social work science, which is limited primarily to – in the text several times underlined humanistic sciences - psychology and sociology, its sources in future contemporariness must be recognized in rich thinking and spiritual legacy of (for millenni-ums sedimented) civilization-historical experience within ancient cultures, wisdom of folks tradition, religions, philosophy and arts. only in this way, modern humanistics can productively ground itself in sense of epistemol-ogy, through development of authentic gnoseology, anthropology, method-ology, axiology, ethics and aesthetics of social work, and that is the only way for overcoming the contemporary-modernistic superficiality.

Documents

EPISTEMOLOšKA POVRšNOST SAVREMENE NAUKE …test.fpn.bg.ac.rs/.../05/19-Prof.-dr...savremene-nauke-socijalnog-rada.pdf · metodologije, aksiologije, etike i estetike socijalnog rada,