Embed Size (px)
Citation preview
1
Eplesortar for økologisk dyrking
Ein rapport utarbeidd av Dag Røen
Leikanger 2007
2
Innhald
Innhald ..................................................................................................................................................... 2
Forord ...................................................................................................................................................... 3
Kriteriar for val av eplesortar til økologisk dyrking i Noreg ..................................................................... 4
Etablering av nye økologiske eplehagar .................................................................................................. 5
Tilråding av sortar .................................................................................................................................... 6
Nokre nøkkeldata for tilrådde sortar ...................................................................................................... 7
Detaljert omtale av dei tilrådde sortane ................................................................................................. 8
’Nanna’ .................................................................................................................................................... 8
’Katinka’ ................................................................................................................................................... 9
’Idunn’ ................................................................................................................................................... 10
’Ingelin’ .................................................................................................................................................. 11
’Discovery’ ............................................................................................................................................. 12
’Katja’ ..................................................................................................................................................... 13
’Witos’ ................................................................................................................................................... 14
’Rubinola’ ............................................................................................................................................... 15
’Filippa’ .................................................................................................................................................. 16
’Raud Aroma’ ......................................................................................................................................... 17
’Rubin’.................................................................................................................................................... 18
’Rubinstep’ (’Pirouette’ ®) ..................................................................................................................... 19
’Raud Ingrid Marie’ ................................................................................................................................ 20
Sortar som kan vera aktuelle etter vidare prøving................................................................................ 21
Sortar som er uegna eller lite aktuelle for økologisk dyrking i Noreg ................................................... 28
3
Forord Denne rapporten er utarbeidd på basis av resultat frå forsøk (særleg frå Noreg, Sverige og Danmark)
og erfaringar frå nokre dyrkarar og rådgjevarar som har erfaring med eplesortar i økologisk dyrking.
Det er i rapporten berre omtalt sortar som har fått namn, ikkje nummersortar. Det er ulik strategi
hos foredlarar i kor mykje utprøving som ligg bak før ein sort vert lansert med namn. Fordi nokre
namngjevne, lite utprøvde sortar har vore ein del omtala og dels er planta litt hos økologiske
dyrkarar, er desse nærare omtala i rapporten.
Det var tidlegare relativt lita interesse frå større grossistar for norske økologisk eple, og det er
etablert fleire alternative kanalar for omsetnad av økologisk frukt. Direktesal og
abonnementsordningar er nok derfor meir utbreidd for økologisk enn for konvensjonelt dyrka frukt.
Sortar som av ulike grunnar er uaktuelle for omsetnad gjennom større grossistar, kan likevel vera
aktuelle for dyrking økologisk til t.d. direktesal. Slike spesialsortar har derfor fått større plass i denne
rapporten enn i dei ville hatt i ein tilsvarande rapport for konvensjonell dyrking.
Det er i år starta eit større prosjekt for storskala utprøving av eplesortar, og dette prosjektet vil gje
oss auka erfaring med fleire av dei nye sortane som er aktuelle for økologisk produksjon. I tillegg er
det nyleg innvilga eit prosjekt eigd av Økofrukt DA i Telemark der det m.a. skal gjennomførast
smaksprøvingar og forbrukartestar av ei rekke aktuelle eplesortar for økologisk produksjon. Det vil
derfor kome mykje ny informasjon fram dei næraste åra som vil gje oss eit langt sikrare grunnlag for
tilråding av eplesortar for økologisk produksjon. Eg vonar likevel at denne rapporten kan vera eit
utgangspunkt for val av sort for den som i dag vurderar økologisk epleproduksjon eller omsetnad av
økologiske eple
Leikanger 21.12.07
Dag Røen
All bruk av informasjonen i denne rapporten er på eige ansvar. Forfattar har ikkje ansvar for
eventuelle økonomiske tap som følgje av dei råd og opplysningar som er gitt her.
4
Kriteriar for val av eplesortar til økologisk dyrking i Noreg For å kunne omsette eple som økologisk produserte, må norsk produksjon føregå etter "Forskrift om
økologisk produksjon og merking av økologiske landbruksprodukter og næringsmidler ”. Samanlikna
med konvensjonell dyrking vert det sett sterkare avgrensingar på kva innsatsmiddel som kan brukast
i produksjonen. Dette medfører at fleire av dei sortane som kan dyrkast konvensjonelt er uegna for
økologisk dyrking, først og fremst fordi det er mindre tilgang til effektive plantevernmiddel og
tynningsmiddel.
Fruktkvalitet
Det bør stillast like store krav til fruktkvalitet for sortar til økologisk dyrking som det vert gjort for
sortar til konvensjonell dyrking. Ved planlagt levering til grossist, abonnementsordning eller
vidareforedling må det klarerest føreåt at avtakar er interessert i å ta i mot den sorten som er
planlagt planta og i det planlage kvantum. Ved direktesal kan det dyrkast eit større sortsspekter.
Dyrkaren kan då aktivt marknadsføre både nye og eldre sortar, og vil få direkte attendemelding på
kva sortar som vert godt mottekne av forbrukar, slik at sortimentet kan justerast etter dette.
Mottakelegheit for epleskurv
Sjukdomssterke sortar er ein føresetnad for å lukkast med økologisk epledyrking. Det er då spesielt
viktig at sortane er sterke mot skurv. Epleskurv er ein sjukdom som har potensial til å gjera totalskade
på avlinga. I tillegg til førebyggande tiltak, kan vi i økologisk dyrking sprøyte med svovel mot skurv.
Svovel verkar berre førebyggande, og det kan i regnversperiodar vera vanskeleg å ha tilstrekkeleg
dekning. Skurvmottakelege sortar har ingen ting i økologisk dyrking å gjera i vårt klima. Ved økologisk
dyrking av slike sortar må ein vera førebudd på å sprøyte mykje. Dei fleste år må ein truleg ut med
svovel mest kvar veke heile sesongen, Likevel er faren stor for at skurven får overtaket. Det er fleire
som har prøvd dette og som etter få år har gjeve opp og rydda hagen. Ved blanding av
skurvmottakelege sortar og skurvsterke sortar i same hage må ein sprøyte ofte og då vert det sprøyta
unødig mykje på dei sterke sortane. Dessutan vert trea av dei skurvutsette sortane fort smittekjelder
som gir meir skurv og større fare for brot av reistens hos dei sterke sortane. Men sjølv i hagar med
berre skurvsterke sortar (også med berre Vf-sortar!) tilrår vi sprøytingar med svovel kring bløming
for å hindre skurv i å etablere seg i feltet. Uansett kva sortar ein vel er det viktig å gjennomføre
førebyggande tiltak for å halde smittepresset nede.
Mottakelegheit for andre sjukdomar
Mjøldogg, frukttrekreft og ulike lagersjukdomar kan gjera mykje skade på tre og frukt om dei ikkje
vert kontrollert tilstrekkeleg. Unngå derfor sortar som er spesielt utsett for mjøldogg og frukttrekreft
i område der desse sjukdomane erfaringsmessig er eit problem. Moderate åtak av mjøldogg kan
greitt haldast under kontroll med fjerning av mjøldoggtoppar og sprøyting med svovel. Frukttrekreft
kan vera vanskelegare å kontrollere på utsette stader. Denne sjukdomen har størst skadepotensial
dersom mottakelege sortar vert dyrka på tung jord på fuktige stader, men slike lokalitetar er uansett
lite egna til økologisk epledyrking. Kjølelagersopp kan bety mykje, ikkje minst fordi hovudsorten
’Aroma’ er så mottakeleg. Mot denne sjukdomen kan det gjerast ein del med førebyggande og
direkte tiltak, men brukstida for ein mottakeleg sort kan verta kortare i økologisk dyrking fordi dei
aktuelle tiltaka er mindre effektive enn dei som kan brukast i konvensjonell dyrking. I økologisk
5
dyrking i andre land er det erfart problem med sjukdomane sotflekk og flugeflekk. Dette er
sjukdomar som i konvensjonell dyrking vert halde i sjakk ved sprøytingar mot andre sjukdomar. Vi har
begge desse sjukdomane hos oss, men dei har i praksis vore eit lite problem i økologisk dyrking her.
Mottakelegheit for skadedyr
Det er skilnad mellom eplesortar i kor utsette dei er for skade av midd og insekt. I dansk prøving har
både 'Aroma' og 'Discovery' vore svært utsett for skade av insekt . 'Discovery' var særleg utsett for
epleveps, ein skadegjerar som i dag ikkje er noko problem i fruktdistrikta våre. I 'Aroma' var det
særleg teger og gnagande viklarlarver som gav skade. Norske resultat tyder på at 'Summerred' får
mindre skade av rognebærmøll enn 'Aroma'. Sortsskilnadane på skadedyrsida er som regel likevel
mindre og dårlegare dokumenterte enn når det gjeld sjukdomar. For å få skadedyråtak ned på eit
akseptabelt nivå, må det på kort sikt finnast løysing på andre måtar enn ved val av sort. Vi vil i dag
derfor legge mest vekt på motstandsevne mot sjukdomar ved tilråding av sortar for økologisk
dyrking.
Andre produksjonseigenskapar
Høge og årvisse avlingar av frukt med høveleg fruktstorleik er like viktige for økonomien i økologisk
produksjon som det er i konvensjonell dyrking. Kjemiske tynningsmiddel kan ikkje brukast i økologisk
dyrking. Dette bør ein ha i tankane om ein tenker plante sortar som krev mykje tynning. Ei anna side
ved dette er at det kan vera vanskeleg å kontrollera bererytmen hos sortar som er utsett for
vekselbering når ein ikkje har tynningsmiddel som kan brukast i bløminga. Det vert arbeidd med å
finne metodar for frukttynning i økologisk epledyrking , både mekanisk og ved sprøyting med middel
som er akseptable i denne dyrkingsforma.
Dyrkingssystem
Eple kan dyrkast økologisk i eit intensivt system med tettplanting på svaktveksande grunnstammar og
god ugraskontroll tilsvarande det som er praksis i konvensjonell dyrking, eller det kan velgast ei meir
ekstensiv dyrkingsform med sterktveksande grunnstammar, større planteavstand og
undervegetasjon i trerekka. Val av sort vil i praksis vera lite påverka av dyrkingssystem, men
dyrkingssystemet må vera avgjort før val av kombinasjonen sort / grunnstamme. Konkurranse frå
undervegetasjon (ugras, underkultur) i eit meir ekstensivt system må kompenserast for ved auka
veksekraft hos sort og / eller grunnstamme. Svaktveksande sortar kan stagnere heilt i vekst dersom
det ikkje vert teke tilstrekkeleg omsyn til dette, og kan vera krevjande å meistre i ekstensiv dyrking.
Etablering av nye økologiske eplehagar
Nyplanting av felt er best
Ved nyplanting av felt kan det fritt velgast sortar som eignar seg for økologisk dyrking, og det er
lettare å ha kontroll med sjukdomssituasjonen i hagen. Omlegging av hagar til økologisk dyrking tilrår
vi berre dersom alle sortane i hagen er sterke mot skurv, og smittepresset i hagen før omlegging er
på eit lågt nivå.
6
Kjøp av plantemateriale
Etter dagens regelverk skal økologisk plantemateriale nyttast ved etablering av nye hagar, men ikkje-
økologiske planter kan nyttast når den sorten, kombinasjonen sort / grunnstamme eller trekvaliteten
som vert etterspurt ikkje kan skaffast frå økologisk produksjon. Men det må då dokumenterast.
Fordi det er importforbod for formeiringsmateriale av eple, må tre og kvist per i dag kjøpast frå norsk
produksjon.
Av nyare sortar kan det vera vanskeleg å få tak i nok podekvist og særleg virusrensa podekvist. Dei
fleste nye sortar er rettsbeskytta slik at det må betalast ei avgift til foredlar. Utanlandske sortseigarar
har då ein representant i Noreg som forvaltar rettane til sortseigaren her.
Prøving av nye sortar inneber ein kalkulert risiko for dyrkar
Nye sortar for dyrking hos oss vil vera mindre utprøvde enn dei etablerte sortane. Når nye sortar vert
planta i større omfang på fleire lokalitetar og vi får erfaring frå fleire sesongar vil det ofte dukke opp
nye sider ved sortane som sortsprøving ikkje har fanga opp. Vi tilrår derfor dyrkarar å prøve nye
sortar i eit omfang der dei greitt kan bere tapet dersom sorten ikkje held det den lova og må ryddast.
I 2007 starta eit prosjekt med storskalaprøving av eplesortar, med planting av dei første trea (greina
tre) i 2010. I det prosjektet skal nye sortar prøvast i større omfang i alle fruktdistrikt, og det vert teke
sikte på at det gjennom prosjektet vert etablert ei ordning for kontinuerleg utprøving av nye sortar
etter denne malen. Det er dessutan nyleg innvilga eit anna prosjekt spesifikt på sortar for økologisk
epledyrking, som omfattar kvalitetsprøving og forbrukarundersøkingar av ei rekke sortar med
potensial for økologisk dyrking hos oss. Erfaringane frå desse prosjekta vil vera med å redusere
risikoen for både dyrkarar og grossistar ved satsing på nye sortar.
Tilråding av sortar I denne rapporten er det føreslege sortar for økologisk dyrking fordelt på hovudsortar, prøvesortar
og spesialsortar, sjå tabell på neste side og detaljert omtala av kvar sort. Hovudsortar er dei sortane
som bør danna basis ved planting av økologiske felt i dag. Prøvesortar er nyare sortar som vi har
mindre erfaring med, men som har synt seg lovande gjennom fleire år i sortsprøving. Spesialsortar er
sortar som vi for så vidt kjenner godt, men som berre bør dyrkast når særskilde tilhøve ligg til rette
for det. Det kan t.d. vera omsetnad ved direktesal.
Det vert også omtalt spesielt nokre skurvresistente / skurvsterke sortar som kan vera aktuelle, men
der vi ikkje veit nok til å tilrå dei som prøvesort i dag.
Sortar som vert dyrka konvensjonelt men som er lite egna for økologisk dyrking, er lista opp til slutt
saman med ei rekke sortar (hovudsakleg skurvresistente) som har vore i prøving hos oss og funne
uaktuelle for økologisk dyrking her av ulike grunnar. Denne lista er tenkt som eit oppslag for den
som lurer på om ein bestemt sort er egna for økologisk produksjon i Noreg.
Det er ofte ønske om ein tabell der ein raskt kan slå opp for å sjå om ein sort er utsett for sjukdomar,
om den er produktiv osv. Tabellen på neste side er eit forsøk på dette. Ulempa med slike tabellar er
at det ikkje er plass til nyansane og variasjonane i erfaringar der. Det er derfor viktig å lese omtalen
av sortane i tillegg til tabellen, og innhente erfaringar frå andre.
7
Nokre nøkkeldata for tilrådde sortar
Sort Haustetid: Brukstid: Mottakelegheit sjukdomar Avling Frukt- Veksekraft Salskanal / bruksområde
aug. sept. okt. nov. des. jan. Skurv Kreft Mjøldogg storleik hos treet Grossist Direktesal Anna
Nanna •• ? •••• ••• •••• ••• x
Katinka Vf • / • •• •• ••• •• •••• x x
Idunn • ? •• ••• •••• •••• x
Ingelin Vf • / ? ? •••• ••• ••• •••• x x
Discovery • ••••• • •• ••• • x x
Katja • ? • •••• •• •• x x
Witos Vf • / ? ? •• •••• •••• •••• juice
Rubinola Vf • / •• •• •• ••• •• ••••• x x
Filippa • ••• •• ••• ••• ••• x
Raud Aroma •• ••• •• •••• •••• ••• x x
Rubin • ? • •• •••• •• x x
Rubinstep •• •• •• •••• ••• ••• x x
Raud Ingrid Marie •• •••• ••• •••• ••• ••• x x
Tilrådd som hovudsort
Tilrådd som prøvesort
Tilrådd som spesialsort
Sjukdomar Avling / fruktstorleik Veksekraft
• Lite utsett Svært liten Svaktveksande
••• Middels utsett Middels Middels sterktveksande
••••• Svært utsett Svært stor Sterktveksande
? Manglar opplysningar
• / • Skurvmottakelegheit hos Vf-sortar før / etter brot av Vf-resistens
8
Detaljert omtale av dei tilrådde sortane
’Nanna’
Konklusjon
Tidlegsort som bør haustast rett i salsemballasje då den lett får støytskader. Er derfor truleg best egna til direktesal. Få andre alternativ til økologisk dyrking med så tidleg mogning. Bra sterk mot skurv, om lag som ’Aroma’, noko utsett for mjøldogg. Fruktkvalitet
Lyst gulgrøn grunnfarge, med inntil 50 % rosaraud dekkfarge, ofte i striper. Avlang, sylindrisk form. Bra utsjånad. Saftig, syrlegsøt, ikkje så fast. Ganske bra smak. Sjukdomar og skader
Bra sterk mot skurv, som ’Aroma’ eller litt sterkare. Skurven kan i økologisk dyrking haldast på akseptabelt nivå ved kontroll av smittepress og sprøyting med svovel under askosporespreiinga om våren. Noko utsett for mjøldogg. Noko prikksjuke observert av og til. Fruktene er utsette for støytskader, som er godt synlege på grunn av lys grunnfarge og dekkfarge. Dei må derfor handterast med varsemd. Sortering på sorteringsmaskin kan gå
ved låg hastigheit, men er risikabelt. ’Nanna’ bør helst haustast rett i salsemballasjen. Treform og veksekraft Middels kraftig til kraftig vekst. Trea er lette å forme.
Bløming og pollinering
Middels tidleg bløming. S-allel: S2S24. ’Discovery’ er ein god pollensort. Fruktstorleik og produktivitet Middels store til store frukter. Berre middels produktiv, og noko utsett for vekselbering. Hausting, lagring og omsetnad
Haustetid siste to veker i august eller første veka i september, avhengig av lokalitet og sesong. På grunn av den lyse grunnfargen er det lett å feilvurdere haustetida slik at sorten vert plukka for tidleg, før kvaliteten er fullt utvikla. Fruktene heng godt på og har god haldbarheit til å vera eit tidlegeple. Status prøving i Noreg Prøvd på Njøs sidan 1993, og seinare i prøving og planta i mindre omfang hos dyrkarar i alle fruktdistrikt. Sortsvern og tilgang til materiale Rettsbeskytta sort, tre kan kjøpast frå lisensiserte planteskular. Opphav
’Katja’ x ’Buckley Giant’, kryssa ved NLH (UMB), selektert og lansert (1999) av Planteforsk (Bioforsk), sortseigar no er Graminor.
9
’Katinka’
Konklusjon
Tidleg haustsort til sal gjennom grossist og til direktesal, som eit supplement til ’Discovery. Mest aktuell for dyrking på Austlandet, der kvaliteten vert betre. Har Vf-resistens mot skurv, truleg har den også annan form for skurvresistens i tillegg.
Fruktkvalitet
Grøngul grunnfarge, med inntil 75 % raud dekkfarge, dels i striper. Flattrykt, noko kantete form. Elles bra utsjånad når godt utvikla. Bra fast, saftig, svakt syrleg smak. Fruktkvalitet kan variere mykje frå stad til stad, og med gjødslingsnivå, nye dyrkarar bør derfor prøve sorten i mindre målestokk for å sjå om dei får god kvalitet på sorten. Trea må haldast opne for å unngå grøne og dårleg utvikla frukter inne i treet. Generelt har ’Katinka’ gitt betre kvalitet i Telemark enn på Vestlandet. Sjukdomar og skader
Har Vf-resistens mot skurv. I usprøyta felt i Danmark fekk ikkje ’Katinka’ skurv, medan dei fleste andre Vf-sortar fekk det. Det tyder på at ’Katinka’ har tilleggsresistens som gjer at den kan dyrkast økologisk med bra resultat sjølv om Vf-resistensen vert broten. Sorten er sterk mot mjøldogg og middels utsett for frukttrekraft. Den er svært utsett for eplerust, men denne sjukdomen er sjeldan noko problem. Litt prikksjuke observert , og kan få
kork og sprekking i rundt stilken. I ei økologisk prøving på Njøs var det spesielt mykje skade av åmegnag og tegestikk på fruktene av ’Katinka’. Treform og veksekraft Relativt sterktveksande med opprett vekst. Trea vert lett tette, og må ikkje gjødslast for sterkt fordi ein då lett får grøne, kantete frukter med dårleg kvalitet.
Bløming og pollinering
Middels tidleg til sein bløming. S-allel: S5S?. Godt pollen. Tilrådd som pollensort for m.a. for ’Aroma’ , sjølv om ’Katinka’ er utsett for vekselbering og er berre halvt kompatibel med ’Aroma’ (eitt S-allel felles). Aktuelle pollensortar til ’Katinka’ er m.a. Discovery’ og ’Aroma’. Fruktstorleik og produktivitet Middels store til små frukter. Berre middels produktiv, og utsett for vekselbering. Hausting, lagring og omsetnad
Haustetid i første halvdel av september (som ’Discovery’), mognar ujamnt og må haustast i fleire omgangar. Toler for så vidt godt litt lagring, men kvaliteten er på topp rett etter hausting, og beste brukstid er derfor inntil om lag 3 veker frå hausting. Status prøving i Noreg Planta ein del, særleg i Telemark. Sortsvern og tilgang til materiale
Rettsbeskytta sort som det er lisens på. Rensa kvist er tilgjengeleg hos GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav
’Katja’ x Corvallis 3/21, frå Johannes Øydvin, Ås, Noreg.
10
’Idunn’
Konklusjon
Tidleg haustsort , som er noko ømtoleg slik at den truleg er best egna til direktesal. Kan ha ein plass som eit alternativ i ’Discovery’-sesongen. Sterk mot sjukdomar. Utsett for prikksjuke, og ustabil dekkfarge slik at den lett får striper med mindre raudfarge. Fruktkvalitet
Gulgrøn grunnfarge, med raud dekkfarge på 75-100 % av eplet ved god lystilgang og moderat N-gjødsling. Dekkfargen er ustabil slik at lett oppstår kimærar i form av striper med dårlegare raudfarge. Middels fast fruktkjøt, og syrlegsøt, ganske bra smak. Sjukdomar og skader
Sterk mot skurv, i økologisk prøving på Njøs hadde under 1 % av fruktene skurv. Sorten er bra sterk mot mjøldogg, men fruktene er svært utsette for prikksjuke. Treform og veksekraft Middels kraftig til kraftig vekst, gode greinvinklar. Trea er lette å forme.
Bløming og pollinering
Tidleg bløming. S-allel: S5S?. God pollensort for ’Discovery’, men det kan vera vanskeleg å finne ein god pollensort for ‘Idunn’ til økologisk dyrking då dei aktuelle tidlegblømande sortane hos oss er for skurvmottakelege. ‘Eir’ og ‘Idunn’ har god overlapping I blømingstid og pollinerar kvarandre godt, men ‘Eir’ får lett for mykje skurv i økologisk dyrking. Fruktstorleik og produktivitet Middels store til store frukter, kan verta i største laget på unge tre. Middels produktiv til produktiv, årviss bering. Hausting, lagring og omsetnad
Haustetid første halvdel av september (som ’Discovery’). Frukta heng godt på. Litt kortare haldbarheit enn ’Discovery’, bør omsettast i løpet av 3 veker etter hausting. Status prøving i Noreg Prøvd på Njøs sidan 1993, og seinare prøvd og planta i mindre omfang hos dyrkarar i alle fruktdistrikt. Sortsvern og tilgang til materiale Rettsbeskytta sort, produksjon hos lisensiserte planteskular. Opphav
’Katja’ x ’Buckley Giant’, kryssa ved NLH (UMB), selektert og lansert (1999) av Planteforsk (Bioforsk), eigd av Graminor.
11
’Ingelin’
Konklusjon
Tidleg haustsort, som truleg kan omsettast både gjennom grossist og til direktesal. Fint eple med god kvalitet når godt utvikla, men kvaliteten kan variere ein god del. Ujamn mogning. Har Vf-resistens mot skurv, men er svært utsett for mjøldogg.
Fruktkvalitet
Raud dekkfarge på nesten heile eplet ved god lystilgang og moderat N-gjødsling. Godt utvikla frukter har ganske bra smak, syrlegsøt, smaken kan minne noko om ’Sävstaholm’ (men ’Ingelin’ vert ikkje mjølen). Kan ha noko ujamn kvalitet med dårleg farge enkelte år, også i Telemark. Sjukdomar og skader
Har Vf-resistens mot skurv. Vi veit ikkje korleis den vil oppføre seg om Vf-resistensen vert broten. ’Ingelin’ er svært utsett for mjøldogg.
Treform og veksekraft
Middels sterktveksande til sterktveksande.
Bløming og pollinering
Tidleg til middels tidleg bløming. Pollineringstilhøve ikkje kartlagt.
Fruktstorleik og produktivitet Bra store frukter. Motstridande erfaringar med produktivitet frå forsøk, frå låg avling til høg avling. Hausting, lagring og omsetnad
Haustetid første halvdel av september (som ’Discovery’ eller litt etter), mognar svært ujamnt og må haustast i fleire omgangar. Kvaliteten er best rett etter hausting, og beste brukstid er inntil 3-4 veker frå hausting. Status prøving i Noreg Prøvd i alle fruktdistrikt, planta i mindre omfang i økologisk dyrking i Telemark. Sortsvern og tilgang til materiale Rettsbeskytta sort som det er lisens på. Rensa kvist er tilgjengeleg hos GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav
’Mantet’ x ’Askepott’, frå Johannes Øydvin, Ås, Noreg.
12
’Discovery’
Konklusjon
Tidleg haustsort som bør vera ein hovudsort i økologisk dyrking til vi har erstattarar med same fruktkvalitet men betre avlingsnivå. Attraktiv utsjånad og smak. Velegna til omsetnad både gjennom grossist og til direktesal. Sterk mot skurv og mjøldogg, men utsett for frukttrekreft. Svaktveksande tre som kan vera krevjande å få nok vekst i ved ekstensiv dyrking. Fruktkvalitet
Gulgrøn grunnfarge, med oransjeraud dekkfarge på 75-100 % av eplet ved god lystilgang. Svært velforma og fin. Fast , middels saftig, syrlegsøt med særprega og god aroma. Held fastleiken godt. Sjukdomar og skader
Sterk mot skurv, men kan få skurvflekkar på nokre frukter ved sterkt smittepress og gode vilkår for skurvsoppen. Svært sterk mot mjøldogg, men utsett for frukttrekreft, grå monilia og pærebrann. Fruktene kan ha tendens til oppsprekking , særleg på unge tre. Har i Danmark vore spesielt utsett for epleveps, dette insektet er problem berre i Agder og Ryfylke. Unge tre av ’Discovery’ kan vera utsette for åtak av bladlus.
Treform og veksekraft Treet er svaktveksande og blømer ofte svært rikt alt som nyplanta. For å få god nok vekst i trea er det viktig å bruke grunnstamme med nok veksekraft, helst unngå konkurranse frå
undervegetasjon, og prioritere tilveksten dei første åra. Sidegreiner kan lett verta for kraftige og dominerande slik at veksten i toppen kan stoppe opp. ’Discovery’ bør plantast tettare enn meir sterktveksande sortar for at treet skal fylle plassen sin. På lett jord er det vanskeleg å få nok vekst i treet. Bløming og pollinering
Middels tidleg bløming. S-allel: S1S24. Bra pollen . Aktuelle pollensortar i økologisk dyrking er ’ Idunn’, ’Katja’, ’Nanna’, ’Aroma’ og ’Katinka’. ’Katja’ og ’Nanna’ er berre halvt kompatible med ’Discovery’ (eitt S-allel felles), ’Nanna’ og ’Katinka’ er utsette for vekselbering, ’Aroma’ og ’Katinka’ kan ha usikker overlapping i blømingstid med ’Discovery’ enkelte år. ’Discovery’ blømer ofte rikt sjølv på nyplanta piskar. Det er viktig å pinsere bort alle blomar i starten for å sikre tilveksten i treet.
Fruktstorleik og produktivitet Små til middels store frukter. Tidleg og årviss bering, men jamt over ganske låge avlingar. Men fleire lukkast med å få fullt akseptabel avling på ’Discovery’, når berre tilstrekkeleg tilvekst i treet er sikra. Hausting, lagring og omsetnad
Haustetid første halvdel av september. Beste brukstid september-oktober. Fruktene held fastleiken godt under lagring, men smaken vert fort for tam ved lagring meir enn vel ein månad etter hausting. Status prøving i Noreg Sorten har vore i dyrking hos oss i mange år her, og derfor godt kjent. Sortsvern og tilgang til materiale Det er ikkje restriksjonar på spreiing av denne sorten. Rensa kvist er tilgjengeleg hos GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav
Truleg ’Worcester Pearmain’ x ’Beauty of Bath’, England, lansert tidleg på 1960-talet.
13
’Katja’
Konklusjon
Tidleg haustsort som er godt egna for økologisk dyrking, og er aktuell som eit alternativ i ’Discovery’-sesongen. ’Katja’ er egna for omsetnad både gjennom grossist og til direktesal. Sterk mot sjukdomar. Sorten set rikt og frukta kan fort verta i minste laget, god tynning er derfor viktig. Fruktkvalitet
Gulgrøn til gul grunnfarge, med raud dekkfarge på 75-100 % av eplet ved god lystilgang. Velforma konisk eple. Bra fast og saftig med syrlegsøt smak. Kan sveitte ein del når mogen. Sjukdomar og skader
Sterk mot skurv og mjøldogg. Noko utsett for prikksjuke.
Treform og veksekraft Treet er relativt svaktveksande, unge tre har opprett vekst. Bløming og pollinering
Middels tidleg bløming. S-allel: S5S24 . Aktuelle
pollensortar i økologisk dyrking kan vera
’Discovery’ og ’Aroma’, men nokre år usikker
overlapping i blømingstid med ’Aroma’.
Fruktstorleik og produktivitet Små til middels store frukter. Tidleg og årviss bering, tynning er nødvendig for å sikre god nok fruktstorleik. Hausting, lagring og omsetnad
Haustetid midt i september. Kort haldbarheit, beste brukstid september-oktober. Status prøving i Noreg Sorten har vore i dyrking i mindre omfang hos oss i mange år. Sortsvern og tilgang til materiale Det er ikkje restriksjonar på spreiing av denne sorten. Rensa kvist er tilgjengeleg hos GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav
’James Grieve’ x ’Worcester Pearmain’, Balsgård, Sverige, introdusert 1968.
14
’Witos’
Konklusjon
Dette er ein sort som kan vera aktuell ved spesialdyrking for juice-produksjon. Den er mindre aktuell som konsumeple. Smaken er grei nok, men utsjånad er litt for ”kjedeleg”, den er litt mjuk og har relativt korthaldbarheit. ’Witos’ har Vf-resistens mot skurv.
Fruktkvalitet
Grønleg grunnfarge, med raudfarge i striper på inntil halve eplet, litt kjedeleg utsjånad. Relativt mjuk, saftig med middels til bra smak. Gir god juice. Sjukdomar og skader
Har Vf-resistens mot epleskurv, og er sterk mot mjøldogg.
Treform og veksekraft
Middels sterktveksande tre. Bløming og pollinering
Tidleg til middels tidleg bløming. Har ikkje opplysningar om pollineringstilhøve for sorten.
Fruktstorleik og produktivitet Middels store til store frukter. Produktiv, tidleg i bering. Hausting, lagring og omsetnad
Haustetid ei veke før ’Aroma’, kort brukstid (vel ein månad). Status prøving i Noreg Førsteprøving på Njøs 1995-1999, økologisk prøving ved LFØ i Lier, på Njøs og hos nokre dyrkarar i Sogn 1999-2003. Sortsvern og tilgang til materiale Det er ikkje restriksjonar på spreiing av denne sorten. Det er ikkje tilgang til virusrensa podekvist i Noreg. Opphav
Polsk sort.
15
’Rubinola’
Konklusjon
Lovande sort for økologisk produksjon også hos oss. Bra utsjånad, smakar bra på sitt beste, men kvalitet har variert litt mellom sesongar i prøvinga. Fruktene kan verta i minste laget når trea vert eldre. Har Vf-resistens mot skurv, men det ser ut til at den også kan ha ein viss tilleggsresistens mot skurv. Sterk også mot mjøldogg og frukttrekreft. Krevjande tre å forme. ’Rubinola’ er egna til omsetnad både gjennom grossist og ved direktesal. Fruktkvalitet
Gulgrøn grunnfarge, med inntil 75 % oransjeraud dekkfarge, ofte i striper. Litt flattrykt form. Bra utsjånad. Kan sveitte litt. Bra fast, middels sprø og middels saftig. Syrlegsøt utan utprega aroma, Har i prøving på Njøs hatt svært bra smak nokre år, berre så vidt akseptabel smak andre år. Dette kan tyde på at sorten ikkje årvisst har nådd fullgod kvalitet der. I svensk og dansk prøving har ’Rubinola’ fått svært høge poeng for både utsjånad og smak. Sjukdomar og skader
Har Vf-resistens mot skurv. I Danmark er Vf-resistensen broten. I usprøyta felt der fekk ’Rubinola’ litt skurv, men mengda skurv auka ikkje på etter kvart. Det kan innebere at sorten kan vera bra sterk mot skurv sjølv om Vf-resistensen er broten. I veksthusforsøk i Tyskland med Vf-brytande skurvrasar fekk
’Rubinola’ mykje skurv, men i slike forsøk er vilkåra ofte optimale for skurvsoppen. Sorten ser ut til å vera lite utsett for mjøldogg, og ser ut til å få lite frukttrekreft. Den er heller ikkje spesielt utsett for ròtesoppar eller fysiologiske skader Treform og veksekraft
Sterktveksande tre, middels bra forgreining, får lett snaue greinparti, rekna som eit problematisk tre. Bløming og pollinering
Middels tidleg bløming. S-allel: S2S3. Godt pollen. ‘Rajka’ og ’Topaz’ er nemnd som gode pollensortar. Fruktstorleik og produktivitet Middels store frukter, fruktstorleiken kan verta eit problem hos oss når trea vert eldre. Middels tidleg i bering, middels produktiv men årviss. Hausting, lagring og omsetnad
Haustetid sist i september hos oss. Lenger sør vert det oppgjeve at ’Rubinola’ kan lagrast til januar-februar på kjølelager. Hos oss vil sorten truleg dei fleste år ha for lite å gå på til å kunne lagrast så lenge, og sorten bør nok vera omsett i perioden oktober-desember. Status prøving i Noreg Prøvd på Njøs frå 1999, seinare prøvd også m.a. i Telemark. Nyleg planta i vidare prøving i Ullensvang. Sorten er ein av 10 sortar som no vert oppformeira til storskalaprøving. Sortsvern og tilgang til materiale Graminor har skrive avtale med sortseigar om representasjon av sorten i Noreg, og det vil vera lisensavgift på sorten. Virusrensa materiale er ikkje tilgjengeleg i Noreg enno. Opphav
’Prima’ x ’Rubin’, Praha, Tsjekkia
16
’Filippa’
Konklusjon
Eldre sort med ein særprega smak som det kan vera ein viss marknad for ved direktesal. ’Filippa’ egnar seg godt til økologisk dyrking, den er sterk mot skurv og frukttrekreft. Men den er utsett for kjølelagersopp.
Fruktkvalitet
Lyst grøngul grunnfarge, med litt lyseraud dekkfarge på solsida. Saftig med syrleg smak, kraftig og særprega aroma. Truleg berre aktuell for direktesal til kundar som set pris på den særprega smaken. Sjukdomar og skader
Sterk mot skurv og frukttrekreft. Utsett for kjølelagersopp og gul monilia.
Treform og veksekraft
Middels sterktveksande, med lange og tynne greiner. Bløming og pollinering
Middels tidleg bløming. Aktuelle pollensortar i økologisk dyrking er ’Discovery’ og ’Katja’.
Fruktstorleik og produktivitet Middels store til store frukter. Ganske produktiv og årviss. Hausting, lagring og omsetnad
Haustetid sist i september, kan lagrast til jul. Status prøving i Noreg Var dyrka ein god del hos oss tidlegare, men er no knapt i kommersiell dyrking fordi den er uaktuell for omsetnad gjennom grossist. Sortsvern og tilgang til materiale Det er ikkje restriksjonar på spreiing av denne sorten. Det kan skaffast virusrensa kvist frå GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav
Eldre dansk sort.
17
’Raud Aroma’
Konklusjon
’Raud Aroma’ bør framleis vera hovudsort i økologisk dyrking. Dei raude klonane har ein svært attraktiv utsjånad, smaken er aromatisk, men fruktkjøtet ikkje særleg fast. Sorten er sterk nok mot skurv til å kunne dyrkast økologisk med bra resultat. Den er derimot svært utsett for kjølelagersopp. Velegna til omsetnad både gjennom grossist og direktesal ,og sorten er godt egna til juiceproduksjon. Dei raude klonane bør velgast framfor vanleg ’Aroma’. Fruktkvalitet
Gulgrøn til gul grunnfarge, inntil 100 % raud dekkfarge på raude klonar. Flott utsjånad. Middels fast, middels sprø, syrlegsøt med kraftig og særprega aroma. Sjukdomar og skader
Bra sterk mot skurv, men smittepresset i hagen må haldast nede og det må følgast opp med svovelsprøytingar i askosporespreiinga. Får litt mjøldogg, men ikkje meir enn at den er lett å kontrollere. Svært utsett for kjølelagersopp / svart frukttrekreft (”Gloeosporium-ròte”), av og til ser ein symptoma alt på treet. I konvensjonell dyrking vert det bladgjødsla med kalsiumklorid for å redusere problemet med desse soppane, det kan søkast Debio om løyve til dette i økologisk dyrking. ’Aroma’ er nokså utsett for grå monilia (blomar og blad visnar) og frukttrekreft. ’Aroma’ bør ikkje dyrkast økologisk på stader med sein oppturking etter
regn og doggfall. Fruktene er noko utsett for støytskader, særleg ved hausting i regnvêr. Støytflekkane er mindre synlege på dei raude klonane. Treform og veksekraft
Middels sterk vekst, berre middels god forgreining, får lett nakne parti på greinene. Dannar ei utbreidd krone. Kraftige sidegreiner kan lett konkurrere for mykje med toppen. Bløming og pollinering Middels sein til sein bløming, ganske regelmessig, men kan få kvileår. S-allel: S5S7. Bra pollen. Aktuelle pollensortar: ’Tohoku 2’, ’Discovery’, ’Katja’, ’Nanna’, ’Katinka’, ’Elstar’ og ’Raud Ingrid Marie’. ’Nanna’ og ’Katinka’ er utsett for vekselbering, usikker sambløming med ’Raud Ingrid Marie’ nokre år. Fruktstorleik og produktivitet Middel store til store frukter, kan verta svært store på unge tre. Sorten er bra produktiv, og stort sett årviss, men overbering eitt år kan medføre kvileår året etter. Fruktene heng litt laust på. Hausting, lagring og omsetnad
Haustetid frå sist i september til først i oktober. Lagring på kjølelager til først i januar, men kvalitet er best før jul slik at andre sortar bør overta i januar. Status prøving i Noreg Sorten er dyrka i stort omfang i mange år, og derfor godt kjent. Sortsvern og tilgang til materiale Det vert ikkje krevd inn lisens for vanleg ’Aroma’, ’Fagravoll’ eller ’Ylvisåker’. Rensa kvist av desse kan skaffast frå GH eliteplante-stasjon Sauherad. Fjeld hagebruk har rettane til oppformeiring av ’Amorosa’ i Noreg. Opphav
’Ingrid Marie’ x ’Filippa’, Balsgård, Sverige. ’Raud Aroma’ er ulike mutantar av ’Aroma’.
18
’Rubin’
Konklusjon
Ein lagringssort med svært bra utsjånad og smak som er velegna for økologisk produksjon. Den er sterk mot skurv og andre sjukdomar. Problemet med sorten er at den er vanskeleg å få nok avling på. Fruktkvalitet
Gul grunnfarge, med inntil 50 % oransjeraud dekkfarge, ofte i striper. Svært flott utsjånad. Fast og sprø med velbalansert smak som er mindre syrleg enn hos ’Aroma’. Har fått høge poeng for smak i prøvingar både på Ås, Njøs og i Ullensvang. Minner i utsjånad, smak og brukstid mykje om ’Rubinstep’, men har meir varmgul grunnfarge. Sjukdomar og skader
Sterk mot skurv, berre 1 % av fruktene hadde skurv i ei økologisk prøving på Njøs. I den same prøvinga var trea heilt utan mjøldogg, fruktene hadde lite skade av sommarfugllarver og det var den sorten som hadde lågast prosent fråsortert frukt av alle 22 sortane i den prøvinga. Sorten ser heller ikkje ut til å vera spesielt utsett for fruktròte eller fysiologiske skader.
Treform og veksekraft
Svak til middels sterk vekst, tendens til nakne parti på greinene. Bløming og pollinering
Middels tidleg bløming. Har ikkje opplysningar om pollineringstilhøve for sorten. Fruktstorleik og produktivitet Middels store til store frukter. Lite produktiv, og det største problemet med denne sorten ser nettopp ut til å vera at den gir alt for små avlingar. Fordi ’Rubin’ har så mange gode eigenskapar burde det gjerast forsøk med ulike grunnstammar, skjering og forming for å sjå om ein kan greie å oppnå akseptable avlingar med sorten. Hausting, lagring og omsetnad
Haustetid i månadsskiftet september-oktober, kan fint lagrast på kjølelager til i februar, etekvalitet på topp oktober til januar. Status prøving i Noreg Først i prøving på Ås på 1990-talet, seinare prøvd både på Njøs, i Ullensvang og i Lier og no nyleg også i Telemark. Sortsvern og tilgang til materiale Det er ingen restriksjonar på spreiing av denne sorten. Det er ikkje tilgang til virusrensa materiale i Noreg i dag. Avgrensa mengder kvist kan skaffast frå tre i prøving, Økofrukt DA i Telemark produserar økologiske tre av sorten. Opphav Tsjekkisk sort.
19
’Rubinstep’ (’Pirouette’ ®)
Konklusjon
Svært lovande som eit alternativ eller supplement til ’Aroma’, og særleg interessant med tanke på utviding av salssesong til etter jul. Flott utsjånad og svært bra smak. Ganske sterk mot skurv, men truleg på eit nivå som gjer at den krev litt ekstra oppfølging for å halde skurven på eit akseptabelt nivå. Sterk mot mjøldogg og frukttrekreft og ikkje spesielt utsett for ròtesoppar. Velegna til omsetnad både gjennom grossist og ved direktesal . Fruktkvalitet
Gulgrøn til gul grunnfarge, med 50-75 % oransjeraud dekkfarge. Litt korkrust i stilkhola. Flott utsjånad. Fast og sprø med velbalansert smak som er noko mindre syrleg enn hos ’Aroma’. Har fått høge poeng for smak i prøvingar både i Noreg og Danmark. Sjukdomar og skader
Bra sterk mot skurv. Vi har ikkje erfaringar med økologisk dyrking av denne sorten. I usprøyta felt i Noreg har åtak av skurv vore som for ’Aroma’. I Danmark har den dels hatt like mykje skurv som ’Elstar’, men dei tilrår ’Rubinstep’ til økologisk dyrking. Det betyr at den truleg kan dyrkast økologisk med godt resultat, men smittepresset i hagen må haldast nede og det må følgast opp med
svovelsprøytingar i askosporespreiinga. ’Rubinstep’ får lite mjøldogg, og har i usprøyta felt i Danmark berre hatt ubetydelege åtak av frukttrekreft. Sorten ser heller ikkje ut til å vera særleg utsett for fruktròte eller fysiologiske skader. Treform og veksekraft
Middels sterk vekst, med ganske god forgreining. Treet er lett å forme. Bløming og pollinering
Middels tidleg til sein bløming. Har ikkje opplysningar om pollineringstilhøve for sorten. Fruktstorleik og produktivitet Middels store frukter. Middels til bra produktiv, årviss bering. Hausting, lagring og omsetnad
Haustetid første halvdel av oktober, kan fint lagrast på kjølelager til i februar, etekvalitet på topp november til januar. Status prøving i Noreg Har vore prøvd i 10 år på Njøs med årviss bra kvalitet. Også i prøving m.a. i Telemark og Hardanger med lovande resultat. Sorten er ein av 10 sortar som no vert oppformeira til storskalaprøving. Sortsvern og tilgang til materiale Graminor har skrive avtale med sortseigar om representasjon av sorten i Noreg, og det vil vera lisensavgift på sorten. Virusrensa materiale er under oppformeiring ved GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav ’Clivia’ x ’Rubin’, Holovousy, Tsjekkia.
20
’Raud Ingrid Marie’
Konklusjon
Eldre eplesort som ser ut til å gå bra i økologisk dyrking. Sorten er sterk nok mot skurv til å kunne dyrkast økologisk med bra resultat. Den er noko utsett for kjølelagersopp. Fruktkvalitet er ikkje på nivå med ’Rubin’ eller ’Rubinstep’, men sorten kan representere ein alternativ kvalitet i den siste delen av den norske sesongen. ’Raud Ingrid Marie’ er egna for omsetnad både gjennom grossist og til direktesal.
Fruktkvalitet
Flatrunde til runde frukter med nokså mørk raud dekkfarge med lyse skalpunkt på stordelen av eplet. Middels fast, noko grovt fruktkjøt, berre middels saftig, litt syrleg smak. Sjukdomar og skader
Har hatt lite skurv i økologiske prøvefelt i Noreg, men i Danmark vert den rekna som noko meir skurvmottakeleg. Sorten bør berre dyrkast økologisk på stader med lågt smittepress og ikkje for fuktig klima, og må då følgast nøye opp. Den er dessutan noko utsett for kjølelagersopp, frukttrekreft og mjøldogg. Treform og veksekraft Middels sterktveksande tre med spisse og veike greinvinklar slik at greinene flaknar lett. Dannar ikkje naturleg midtstamme, og sideknoppar bryt dårleg slik at det lett vert nakne greinparti.
Bløming og pollinering
Sein bløming. S-allel: S5S?. Aktuelle pollen-
sortar i økologisk dyrking er m.a. ’Discovery’,
’Katja’ og ’Aroma’.
Fruktstorleik og produktivitet Middels store frukter. Tidleg i bering, produktiv og som regel årviss. Hausting, lagring og omsetnad
Haustetid midt i oktober, beste brukstid november-januar. Må dyrkast berre på dei beste stadene hos oss for å nå god fullgod kvalitet. Status prøving i Noreg Velkjend sort som har vore lenge i dyrking. Sortsvern og tilgang til materiale Det er ikkje restriksjonar på spreiing av ’Raud Ingrid Marie’. Virusrensa podekvist kan skaffast frå GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav
Mutant av den gamle danske sorten ’Ingrid Marie’.
21
Sortar som kan vera aktuelle etter vidare prøving
’Ahra’
I førsteprøving Njøs 1999-2005. Bra utsjånad,
smak varierte frå bra til akseptabel i prøvinga
på Njøs. Haustetid sist i sept., brukstid okt.-
des. Vf-resistens mot skurv. Noko utsett for
mjøldogg. Produktiv, ganske store frukter. Bør
prøvast i meir omfattande smaksprøving /
forbrukartest. Frå Ahrensburg i Tyskland.
’Ahrista’
I førsteprøving Njøs 1999-2005. Bra utsjånad.
Smak stort sett akspetabel, stundom bra i
prøving Njøs. Haustetid sist i sept., brukstid
okt.-des. Vf-resistens mot skurv. Har fått ein
del skurv der Vf-resistensen er broten.
Middels produktiv til produktiv, ikkje utsett for
vekselbering. Middels store til store frukter.
Middels utsett for mjøldogg, lite utsett for
frukttrekreft og pærebrann. Tilrådd for
økologisk dyrking i Danmark og Sverige. Bør
prøvast på fleire lokalitetar og i ei meir
omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå
Ahrensburg i Tyskland.
’Belmac’
I førsteprøving Njøs 1996-1999, ikkje så høge
poeng for utsjånad men bra smak. Vf-resistens
mot skurv. Middels store til store frukter.
Beste brukstid nov.-des. Bør eventuelt prøvast
i ei meir omfattande smaksprøving /
forbrukartest. Frå Quebec i Kanada.
’Ahra’
’Ahrista’
’Belmac’
22
’Collina’
I prøving Njøs og Telemark frå 2006. Til dels
store forventingar til denne sorten som eit
alternativ til ’Discovery’. Tilrådd som
prøvesort i økologisk dyrking Danmark 2005,
smakskvalitet i dansk prøving har variert frå
svært bra til middelmådig. Første frukter Njøs
2007, då hausta midt i sept., truleg hausta for
seint pga den grøne grunnfargen, fort mjuk og
sveittande, berre så vidt akseptabel smak. Vf-
resistens mot skurv, skurv observert i usprøyta
felt i Danmark alt året etter planting. Lite
utsett for mjøldogg og frukttrekreft. Ein av 10
sortar som vert oppformeira til
storskalaprøving frå 2010. Bør avvente vidare
prøving før særleg planting av denne. Frå
Belgia, Thomas Hesthamar, Ullensvang er
norsk representant.
’Fredrik’
Planta i prøving på Njøs 2007. Tilrådd som
velegna for økologisk dyrking i Danmark og
Sverige. ’Fredrik’ vart lansert som ein sort for
privathagar på grunn av for små frukter. Gul
grunnfarge med inntil 75 % raud dekkfarge.
Skal vera bra fast med smak som minner ein
del om ’Aroma’. Vf-resistens mot skurv,
generelt sterk mot sjukdomar. Middels
produktiv til produktiv. Frå Balsgård, Sverige.
’Gerlinde’
I førsteprøving Njøs 1999-2005. Bra utsjånad,
smak varierte frå svært bra til akseptabel i
prøvinga på Njøs. Haustetid sist i sept.,
brukstid okt.-des. Vf-resistens mot skurv, har
fått ein del skurv i Danmark og Tyskland når
Vf-resistens er broten. Får litt mjøldogg, bra
sterk mot frukttrekreft. Middels produktiv til
produktiv, frukter middels store, kan verta for
små når trea vert eldre. Bør prøvast på fleire
lokalitetar og i ei meir omfattande
smaksprøving / forbrukartest. Frå Ahrensburg
i Tyskland
’Gerlinde’
23
’Holsteiner Cox’
Denne sorten er prøvd litt m.a. hos Telemark
forsøksring og Økofrukt DA i Telemark, og
planta i forsøk på Njøs i 2006. Tilrådd som
hovudsort for økologisk dyrking i Danmark.
Middels til bra sterk mot skurv, nokså sterk
mot mjøldogg men noko utsett for
frukttrekreft. Norske erfaringar har synt
varierande kvalitet. Haustetid om lag som
’Elstar’, og sorten er kanskje på grensa for å nå
årviss fullgod kvalitet hos oss. Bra store
frukter, produktiv og årviss. Bør eventuelt
prøvast på fleire lokalitetar og i smaksprøving
/ forbrukartest. Frå Holstein, Tyskland.
’Initial’
I førsteprøving Njøs 2003-2007, dessutan
planta hos Telemark forsøksring. Bra utsjånad,
ganske bra smak i vår prøving, svært bra i
dansk prøving. Haustetid første halvdel av
oktober, brukstid okt.-nov. (des.). Vf-resistens
mot skurv, har så vidt fått litt skurv i usprøyta
felt i Danmark. Svært sterk mot mjøldogg, kan
få ein del frukttrekreft. Middels produktiv til
produktiv, middels store til store frukter. Bør
prøvast på fleire lokalitetar og i ei meir
omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå
Angers, Frankrike.
’Isabel’
I dyrking hos Økofrukt DA, Telemark. I prøving
på Njøs frå 2006. Gulgrøn grunnfarge og
brunraud dekkfarge, bra fast og middels sprøtt
fruktkjøt, mindre syrleg enn t.d. ’Aroma’.
Haustetid i oktober, ser ut til å ha kort
haldbarheit for eit så seint eple. Vf-resistens
mot skurv. Dette er ein sort frå J. Øydvin på Ås
som enno er lite utprøvd.
’Holsteiner Cox’
’Initial’
’Isabel’
24
’Katrina’
I økologisk dyrking hos Økofrukt DA i
Telemark. I førsteprøving Njøs 1997-2002 og
Ullensvang 1998-2003. i prøving i økologiske
felt LFØ, Lier og Njøs 1999-2003. Seint eple
som må henge på så lenge som mogeleg, og er
ikkje etemoge før rundt juletider. Kvalitet
minner om Cox’s Orange. Smak stort sett ikkje
funne akseptabel i prøving Njøs og Ullensvang,
vurdert som bra av Økofrukt DA. Vf-resistens
mot skurv, har ikkje fått skurv i usprøyta felt i
Danmark der andre Vf-sortar hadde til dels
mykje skurv. Lite utsett for frukttrekreft .
Svært stor del av avlinga fråsortert pga
korkrust i økologisk prøving på Njøs. Bør
prøvast nærare i smaksprøving / forbrukar-
test. Frå J. Øydvin, Noreg.
’Lotos’
I førsteprøving Njøs sidan 2003. Lovande sort
som har oppnådd svært høge smakspoeng i
prøvinga på Njøs. Bra fast, men berre middels
sprø og saftig. Flotte raude eple, med nokså
synlege skalpunkt (med korkceller). Haustetid
først i oktober, beste brukstid november til
januar. Vf-resistens mot skurv, vi veit ikkje
korleis den vil oppføre seg om Vf-resistensen
vert broten. Det er ikkje sett mjøldogg
på ’Lotos’ i prøvinga på Njøs. Middels store
frukter, skal vera produktiv og årviss. Denne
sorten bør raskt ut i vidare prøving på fleire
lokalitetar og inngå ei meir omfattande
smaksprøving / forbrukartest. Frå Praha,
Tsjekkia.
’Katrina’
’Lotos’
25
’Rajka’
I førsteprøving Njøs 2003-2007. Bra utsjånad.
Smak i prøvinga på Njøs har variert mellom år
frå svært bra til akseptabel. Det kan sjå ut til at
sorten er på grensa for årviss kvalitet hos oss.
’Rajka’ er tilrådd for økologisk dyrking i
Danmark og Sverige. Haustetid første halvdel
av oktober, brukstid truleg okt.-des. Vf-
resistens mot skurv, har etter kvart fått ein del
skurv i usprøyta felt i Danmark. Sterk mot
mjøldogg, noko utsett for frukttrekreft.
Middels produktiv til produktiv, tidleg i bering,
middels store frukter. Bør prøvast på fleire
lokalitetar og i ei meir omfattande
smaksprøving / forbrukartest. Frå Praha,
Tsjekkia.
’Retina’
I førsteprøving Njøs 1996-1999. Bra utsjånad
og smak, men kort brukstid. Haustetid kring
20. sept, beste brukstid sept.-okt. Vf-resistens
mot skurv, kan få ein del skurv når Vf-
resistensen er broten. Middels utsett for
mjøldogg og mottakeleg for kreft. Middels
produktiv, tendens til vekselbering, middels
store frukter. Bør prøvast i ei meir
omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå
Dresden, Tyskland.
’Ritt Bjerregaard’
I dyrking hos Økofrukt DA, Telemark. I prøving
på Njøs frå 2006. Ein haustsort med gul
grunnfarge og flott raud dekkfarge på store
delar av eplet, litt flattrykt og kantete. Ser ut
til å sveitte ein del når fullmogen. Haustetid
midt i sept. Ganske søt og god smak rett etter
hausting, men kort haldbarheit. Vf-resistens
mot skurv. Dette er ein sort frå J. Øydvin på Ås
som enno er lite utprøvd.
’Rajka’
’Retina’
’Ritt Bjerregaard’
26
’Santana’
I førsteprøving Njøs 2003-2007. Utsjånad og
smak har variert mellom år frå svært bra til
akseptabel. Det kan sjå ut til at sorten er på
grensa for årviss kvalitet hos oss. Haustetid
første halvdel av oktober, brukstid truleg nov.-
des. Vf-resistens mot skurv, har etter kvart
fått mykje skurv i usprøyta felt i Danmark.
Utsett for mjøldogg, sterk mot frukttrekreft.
God og regelmessig avling, middels store
frukter. Bør prøvast på fleire lokalitetar og i ei
meir omfattande smaksprøving /
forbrukartest. Frå Wageningen. Nederland.
’Scarlet O’Hara’
I førsteprøving Njøs 1997-1999.Bra utsjånad,
smak var stort sett ikkje god nok, men bra
innimellom. Sorten er nok på grensa for å nå
god utvikling hos oss. Haustetid første halvdel
av oktober, brukstid truleg nov.-jan. Vf-
resistens mot skurv, har halde resistensen i
usprøyta felt i Danmark der andre Vf-sortar
har fått til dels mykje skurv. Middels
produktiv, middels store frukter. Fordi ’Scarlet
O’Hara’ har oppnådd gode resultat og er
tilrådd for økologisk dyrking i Danmark og
Sverige, bør den prøvast på fleire lokalitetar
og i ei meir omfattande smaksprøving /
forbrukartest hos oss.
’Your Choice’
Ny sort frå Johannes Øydvin, som vart lansert
2006. Under oppformeiring av Gjennestad
gartnerskole / Økofrukt DA for økologisk
dyrking i større skala i eit prosjekt finansiert av
Petter Stordalen (Choice-hotella) og SLF.
Prøving av sorten er så langt avgrensa til
erfaringar frå eitt tre i ein privathage på Ås.
’Santana’
27
’Topaz’
I førsteprøving Njøs 2003-2007. I prøvinga på
Njøs har utsjånad vore middels bra til bra,
medan smak har variert mellom år frå svært
bra til akseptabel. Det kan sjå ut til at sorten
er på grensa for årviss kvalitet hos oss. Er i
Sverige berre rekna som egna for dei varmaste
plassane. Ein av dei mest planta sortane i
økologisk dyrking i Sør- og Mellom-Europa.
’Topaz’ er tilrådd som prøvesort for økologisk
dyrking i Danmark, i Sverige er den ikkje
tilrådd pga for mykje små frukter. Haustetid
første halvdel av oktober, brukstid truleg nov.-
jan. Vf-resistens mot skurv, har hatt ein del
skurv i usprøyta felt i Danmark, men åtaket
har ikkje auka på. Sterk mot mjøldogg, lite
utsett for frukttrekreft. Produktiv og årviss,
tidleg i bering, middels store frukter. Bør
prøvast på fleire lokalitetar og i ei meir
omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå
Praha, Tsjekkia.
’William’s Pride’
I førsteprøving Njøs 1996-1999 og i prøving i
økologiske felt LFØ, Lier og Njøs 1999-2003.
Middels bra til bra utsjånad, smak har variert
mellom akseptabel og svært bra. Sorten når
godt utvikling hos oss, men ikkje alle liker
smaken hos sorten like godt. Haustetid midt i
sept., brukstid sept.-okt. Vf-resistens mot
skurv, ikkje observert skurv på i usprøyta felt i
Danmark der andre Vf-sortar fekk til dels
mykje skurv. Noko utsett for mjøldogg og
svært utsett for frukttrekreft. Produktiv, men
relativt små frukter. I Sverige er den ikkje
tilrådd dyrka på grunn av fruktstorleiken. Bør
prøvast i ei meir omfattande smaksprøving /
forbrukartest.
’Topaz’
’William’s Pride’
28
Sortar som er uegna eller lite aktuelle for økologisk dyrking i Noreg
NJ = Njøs, ÅS = NLH / UMB, UL = Ullensvang.
Sort Prøving i Noreg Konklusjon frå prøving Resistens / mottakelegheit epleskurv Opphav
'Angold' NJ 1995-1999. For sein for oss, ikkje god nok fruktkvalitet. Tilrådd for
økologisk dyrking i Sverige.
Va-resistens skurv. Tsjekkia
'Ariwa' NJ 2003-2007. For sein for oss, ikkje god nok fruktkvalitet. Vf-resistens skurv. Sveits
'Askepott' NJ m.fl. 1990-talet. Ikkje god nok kvalitet. Vf-resistens skurv. J. Øydvin, Noreg
'Bellida' NJ frå 2006. Lovande førsteinntrykk av fruktkvalitet. Truleg for skurvutsett for øko. dyrking. Nederland
'Bente' NJ 1999-2004, UL 2000-2003. Småfrukta, kort haldbarheit, middels kvalitet. Vf-resistens skurv. J. Øydvin, Noreg
'Britegold' ÅS 1995-1997. Ikkje god nok kvalitet. Vf-resistens skurv. Kanada
'Creston' NJ 2003-2007. Bra smak fleste år, berre middels utsjånad. Svært skurvutsett. Uegna for økol. dyrking. Kanada
'Dayton' NJ 1995-2002, UL 1999-2003. Svært produktiv, men ikkje god nok kvalitet. Vf-resistens mot skurv. USA
'Delcorf' ÅS 1986-1994 m.fl. Bra fruktkvalitet, vekselbering For skurvmottakeleg for økologisk dyrking. Frankrike
'Delorina' Ikkje prøvd i Noreg. Truleg for sein for oss (haustetid sist i okt. DK) Vf-resistens skurv. Frankrike
'Ecolette' NJ 2003-2007. Ikkje god nok kvalitet hos oss. Vf-resistens skurv. Nederland
'Eir' Prøving sidan 1993, dels litt planta. Bra fruktkvalitet, ujamn mogning, dett lett. Litt for skurvutsett til sikker økol. dyrking. Graminor, Noreg
'Elise' NJ 1998-2002, UL 1999-2003 Bra fruktkvalitet, kanskje litt sein for oss. Skurvutsett. Nederland
'Elstar' Velkjent sort i dyrking. Litt for skurvutsett til sikker økol. dyrking. Nederland
'Enterprise' NJ 1998-2001. For sein for oss, ikkje god nok fruktkvalitet. Vf-resistens skurv. USA
'Florina' ÅS 1990-talet. For sein for oss, ikkje god nok fruktkvalitet. Vf-resistens skurv. Frankrike
'Freedom' NJ 1997-2000. Ikkje god nok fruktkvalitet. Vf-resistens skurv. USA
'Frida' Har ikkje fått tilgang til denne. Tilrådd for økologisk dyrking, sortsrettane eigd av
"Svenska Âpplen" (klubbsort). Uaktuell hos oss med
mindre vi får avtale om dyrking her.
Vf-resistens skurv. Sverige
'Geneva Early' Velkjent sort i dyrking. For skurvutsett for økologisk dyrking. USA
'Goldrush' NJ 1997-1999. For sein for oss, ikkje god nok fruktkvalitet. Vf-resistens skurv. USA
'Gravenstein' Velkjent sort i dyrking. Svært skurvutsett. Uegna for økol. dyrking. Danmark
'Julyred' Velkjent sort i dyrking. Svært skurvutsett. Uegna for økol. dyrking. USA
'Kronprins' Velkjent sort i dyrking. Faste , haldbare med middels kvalitet. Litt for skurvutsett til sikker økol. dyrking. Noreg
'Liberty' NJ 1997-2001. Ikkje god nok kvalitet hos oss. Vf-resistens skurv. USA
'Lobo' Velkjent sort i dyrking. Svært skurvutsett. Uegna for økol. dyrking.
'MacFree' ÅS 1978-1980. Ikkje god nok kvalitet hos oss. Vf-resistens skurv. USA
'Mariann' NJ 1995-2000, UL 1998-2003, m.fl. Ikkje god nok smak. Vf-resistens skurv. J. Øydvin, Noreg
'McShay' NJ 1998-2000. Ikkje god nok kvalitet. Vf-resistens skurv. USA
'Murray' ÅS 1995-1997. Ikkje god nok kvalitet. Vm-resistens skurv. Kanada
'Nova Easygro' NJ 1996-1999. Ikkje god nok kvalitet. Vf-resistens skurv. Kanada
'Novamac' NJ 1996-1999. Ikkje god nok kvalitet hos oss. Vf-resistens skurv. Kanada
'Otava' Ikkje prøvd i Noreg. Truleg for sein for oss (for sein i Sverige). Vf-resistens skurv. Tsjekkia
'Priam' ÅS 1978-1980. Ikkje god nok kvalitet. Vf-resistens skurv. USA / Frankrike
'Prima' ÅS 1977-1982. Ikkje god nok kvalitet. Vf-resistens skurv. USA
'Primicia' NJ 1997-1999. Ikkje god nok kvalitet hos oss. Har vore tilrådd for
økologisk dyrking i Danmark.
Vf-resistens skurv. Brasil
'Primula' ÅS 1990-1994. Ikkje god nok kvalitet. Vf-resistens skurv. Polen
'Priscilla' ÅS 1997-1980. Ikkje god nok kvalitet. Vf-resistens skurv. USA
'Pristine' NJ 1997-2002 Så vidt akseptabel smak, småfrukta. Vf-resistens skurv. USA
'Produkta' Ikkje prøvd i Noreg. Ikkje god nok kvalitet i dansk prøving. Vf-resistens skurv. Tsjekkia
'Quinte' Velkjent sort i dyrking. For skurvmottakeleg for økologisk dyrking. Kanada
'Raud Prins' Velkjent sort i dyrking. Litt for skurvutsett til sikker økol. dyrking. Noreg
'Realka' NJ 1996-1999. OK smak, men ikkje bra nok utsjånad. Vr-resistens skurv. Tyskland
'Redfree' ÅS 1995-1997, NJ 1999-2003 m.fl. Berre middels smak, flott utsjånad. Vf-resistens skurv. USA
'Reglindis' NJ 1996-1999. Ikkje god nok kvalitet. Va-resistens skurv. Tyskland
'Reka' NJ 1996-1999. Ikkje god nok kvalitet. Vr-resistens skurv. Tyskland
'Resista' NJ 1996-1999. For sein for oss, ikkje god nok fruktkvalitet. Vf-resistens skurv. Tsjekkia
'Richelieu' NJ 1996-2000 Ikkje god nok kvalitet hos oss. Vf-resistens skurv. Kanada
'Rosana' NJ 2003-2007. For sein for oss, ikkje god nok fruktkvalitet. Vf-resistens skurv. Tsjekkia
'Saturn' Ikkje prøvd i Noreg. Truleg for sein for oss (haustetid midt i okt. DK) Vf-resistens skurv. England
'Sawa' NJ 1995-1999. Ikkje god nok kvalitet. Vf-resistens skurv. Polen
'Silken' NJ frå 2003. Til dels bra kvalitet, litt småfrukta. Svært skurvutsett. Uegna for økol. dyrking. Kanada
'Summerred' Velkjent sort i dyrking. Svært skurvutsett. Uegna for økol. dyrking. Kanada
'Sunrise' ÅS 1986-1994 m.fl.. Litt i dyrking. Svært skurvutsett. Uegna for økol. dyrking. Kanada
'Susanna' NJ 1999-2004, UL 2000-2003. Ikkje god nok kvalitet. Vf-resistens skurv. J. Øydvin, Noreg
'Tohoku 2' ÅS 1980-talet m.fl. God kvalitet, litt småfrukta, god til juice. Litt for skurvutsett til sikker økol. dyrking. Japan
'Vanda' NJ 1999-2003. Ikkje god nok kvalitet, svært utsett for prikksjuke. Vf-resistens skurv. Tsjekkia
'Vista Bella' Velkjent sort i dyrking. Svært skurvutsett. Uegna for økol. dyrking. USA
'Åkerø' Velkjent sort i dyrking. Svært skurvutsett. Uegna for økol. dyrking. Sverige
29
30
