FASİKÜL · Sıvı maddeler konuldukları / bulundukları kabın şeklini alır. Katı maddeler akıcıdır. Küçük taneli katı maddeler akıcı değildir. Gaz maddeler küçük

• Maddeyi Niteleyen Özellikler• Maddenin Ölçülebilir Özellikleri• Maddenin Hâlleri• Maddenin Isı Etkisiyle Değişimi• Saf Madde ve Karışım

FASİKÜL

Maddenin Özellikleri

4.

14. Sınıf Fen Bilimleri

Etkinlik

4 Bilfen Yayıncılık

Maddeyi Niteleyen Özellikler

Aşağıdaki tabloda bazı maddeler ve maddelerin özellikleri verilmiştir. Maddelerin sahip olduğu özellikleri “X” koyarak işaretleyelim.

Madde

Pürü

zlü

Pürü

zsüz

Sağl

am

Kırıl

gan

Mık

natıs

laçe

kile

n

Mık

natıs

laçe

kilm

eyen

Suda

bat

an

Suda

yüz

en

Suyu

em

en

Suyu

em

mey

en

Kâğıt havlu

Altın yüzük

Odun talaşı

Pet Şişe

Çivi

Ataş

Plastik Eldiven

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

✘

Etkinlik


Maddeyi Niteleyen Özellikler

Aşağıda, bazı maddelerin görselleri ve bu maddelerin nitelik özelliklerinin belirtildiği bilgi kart-ları verilmiştir. Bu kartların numaralarını, ait oldukları resimlerin altlarına yazalım. (Maddeyi nitele-yen özellikler birden fazla kullanılabilir.)

Sudabatar.

1

Mıknatıslaçekilir.

2

Suyuemer.

3

Suyuemmez.

4 5

Esnektir.

7

Berktir.

8

Mıknatıslaçekilmez.

9

Sudayüzer.

6

Pürüzlü-dür.

4, 5, 6, 8

1, 2, 4, 8

4, 6, 7, 9

1, 2, 4, 8

4, 5, 6, 8, 9

1, 4, 5, 8, 9

4, 5, 6, 9

3, 5, 6, 8, 9

1, 2, 4, 8


Maddenin Ölçülebilir Özellikleri

Şekli düzgün olmayan katıların hacmini ölçmede kullanılan bir başka yöntem ise sıvı taşırma yön-temidir.

Dereceli silindire henüz taşmayacak kadar sıvı doldurulur. Daha sonra, hacmini ölçmek istediğimiz düzgün şekli olmayan katı, dereceli silindirin içine bırakılır. Bu durumda dereceli silindirden bir miktar sıvı, aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi ikinci kaba akacaktır. İkinci kaptaki sıvı miktarı, bize şekli düz-gün olmayan katının hacmini verir.

1 2 1 2

300250200150100

50

300250200150100

50100

50

Küçük taneli katıların hacmini de bu yöntemlerle ölçeriz.

Gaz maddeler bulundukları kabı tamamen doldurduğu için bu maddelerin belirli bir hacimleri yoktur. Bu nedenle gaz maddelerin hacimleri kolaylıkla ölçülemez.

Kütlesi ve hacmi olan her şeye madde denir. Üzerinde yazı yaz-dığımız sıra, oturduğumuz san-dalye, soluduğumuz hava birer maddedir. Ancak ışık, ısı, elektrik gibi kütlesi ve hacmi olmayan ol-gular madde değildir.

Etkinlik

Aşağıda verilen birimleri, karşılarında istenen birime çevirelim.

1 L 500 mL = ................... mL 3500 kg = ................... kg ................... g 1000 mL = ................... L

50 L = ................... mL 5000 g – 2000 g = ................... kg 20 kg = ................... g

8500 mL = ................... L ................... mL 6000 g = ................... kg 7 kg = ................... g

23 L = ................... mL

1500

50.000

8 500

23.000

6 7000

3 2000

3 500 1

Etkinlik



1. Aşağıdaki tabloda verilen maddelerin kütlesini hesaplarken yararlandığımız yöntemleri, “X” ko-yarak belirleyelim.

Maddeler Elma Patates Pekmez Süt Tuz Su Un Kitap Soğan

Doğrudan

Kap içinde

2. Aşağıda, bazı maddeler ve kütle ölçüm sonuçlarının yer aldığı tablo verilmiştir. Bu tablodaki boşlukları, uygun işlemleri yaparak dolduralım.

Maddeler Meyve Suyu Ayran Kolonya Un Süt Toz Şeker Sıvı Deterjan

Dara (g) 150 10 20 15 8

Brüt Kütle (g) 800 250 350 5020 4500

Net Kütle (g) 300 30 325 7350

3. Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun sembollerle dolduralım. (Bir sözcük birden fazla yerde kullanılabilir.)

Kilogram Dara HacimEşit Kollu

TeraziDereceli

KapNet Kütle Kütle Gram Brüt Kütle

♥ ■ ▼ ◆ ● ★ ✿ ◗ ‹

› ............................. ve ............................. maddenin ölçülebilir özellikleridir.

› Bir maddenin değişmeyen miktarına ............................. denir.

› Kütle birimi ............................. ve ............................. dır.

› 1000 gram 1 ............................. dır.

› Kütle ............................. ile ölçülür.

› Sıvı maddelerin hacmini ölçmek için ............................. kullanılır.

› Sıvı bir maddenin kabı ile kütlesine ............................. denir.

› Brüt kütleden dara çıkarıldığında ............................. bulunur.

› Maddelerin uzayda kapladığı yere ............................. denir.

▼ ✿

✿

♥

♥

◆

●

‹

★

▼

◗

220 25

1500

✘ ✘

✘ ✘

✘

✘

✘ ✘ ✘

7365

650 5000 4492

Etkinlik



1. Aşağıdaki maddelerin kütlesini hesaplayarak yazalım.

.............................................................................. .......................................

2. Aşağıdaki maddelerin hacmini hesaplayarak yazalım.

................................... ................................... ...................................

50 ml

100 ml

150 ml

200 ml

50 ml

100 ml

150 ml

50 ml75 ml

100 ml125 ml150 ml175 ml200 ml

150 ml

200 ml

100 ml

3. Darısı 175 g olana bir kabın içerisine bir miktar süt konulduğunda brüt kütle 212 g olmaktadır. Buna göre net kütle ne kadardır?

....................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................

4. 300 mL’lik bir kabın içerisinde 175 mL su bulunmaktadır. Bu kabın içerisine eşit hacimli 3 bilye atılıyor. Son durumda kaptan 55 mL su taşıyor. Buna göre bir bilyenin hacmi kaç mL’dir?

....................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................

300 g

100 mL

Net Kütle = Brüt Kütle – Dara

= 212 – 175

= 37 g

550 – 200 = 350 g

175 – 150 = 25 mL

50 + 50 + 100 = 200 g

100 mL

3 bilyenin toplam hacmi ➯

55 + (300 – 175) = 180 mL

1 bilyenin hacmi ➯3

180 = 60 mL

300 mL

175 mL

55 mL


Maddenin Hâlleri

Sıvı Maddelerin Özellikleri

Su, doğada üç hâlde de bulunabilir. Buz: Katı hâliSu: Sıvı hâliSu buharı: Gaz hâli

› Belirli bir şekilleri yoktur.

› Akışkandır.

› Konulduğu kabın şeklini alır.

› Belirli bir hacimleri vardır.

› Renkli ya da renksiz olabilir.

Gaz Maddeler

Elle tutulup gözle görülemeyen ancak varlığını hissedebildiğimiz maddelere gaz maddeler denir.

Gaz Maddelerin Özellikleri› Belirli bir şekilleri yoktur.

› Sıvı maddeler gibi konulduğu kabın şeklini alır.

› Şekil değiştirme özellikleri vardır.

› Yayılma özellikleri vardır. Bulunduğu ortamın her yerine yayılır.

› Küçük gözeneklerden dışarı çıkabilir.

› Belirli bir kütleye sahiptir. Ancak belirli bir hacmi yoktur.

Yaşamımız için en gerekli gazlardan biri oksijen gazıdır. Canlıların çoğu, oksijen ol-madığında yaşamını sürdüremez.

Etkinlik

1- Petrol 2 - Zeytinyağı 3 - Toz Şeker 4 - Sirke 5 - Meyve Suyu 6 - Hava 7 - Kolonya 8 - Kitap 9 - Demir 10 - Çatal11 - Oksijen 12 - Silgi 13 - Su 14 - Pirinç 15 - Süt

Yukarıda verilen maddelerin hangi hâlde olduğuna karar verelim. Numaralarını uygun kutulara yazalım.

KATI MADDE SIVI MADDE GAZ MADDE3, 8, 9, 10, 12, 14 1, 2, 4, 5, 7, 13, 15 6, 11

Etkinlik


Maddenin Hâlleri

1. Aşağıda verilen olayların katı, sıvı, gaz maddelerin hangi özellikleriyle ilgili olduğunu yanların-daki boşluğa yazalım.

Süt; sürahi ve bardağın içinde neden farklı şekil-de duruyor acaba?

Toprağa şekil verebilmem katıların hangi özelliği ile ilgilidir?

Eviniz çok gü-zel kokuyor.

Parfümün ko-kusunun eve yayılmasının nedeni nedir?

2. Aşağıdaki cümlelerde bulunan boşlukları uygun sözcüklerle tamamlayalım.

doldurmaz oksijen akıcılık biçimi yayılır

› Soluk aldığımızda vücudumuza .......................... gazı girer.

› Katı maddelerin .......................... dışarıdan bir etki olmadığı sürece değişmez.

› Gaz maddeler, bulundukları ortamın her yerine ..........................

› Katı maddeler, bulundukları kabı tamamen ..........................

› Küçük taneli katıların .......................... özelliği sayesinde paketlenmesi kolay olur.

oksijen

Sıvıların belirli bir şekilleri yoktur. Bulundukları

kabın şeklini alır.

Katıların kendine özgü bir şekil vardır.

Gazların yayılma özelliği vardır. Bulunduğu

ortamın her yerine yayılırlar.

biçimi

yayılır.

doldurmaz.

akıcılık

Etkinlik


Maddenin Hâlleri

1. Aşağıda verilen cümlelerden doğru olanlarının başına “D”, yanlış olanlarının başına da “Y” ya-zalım.

Gaz maddelerin belirli bir şekli vardır.

Sıvı maddeler konuldukları / bulundukları kabın şeklini alır.

Katı maddeler akıcıdır.

Küçük taneli katı maddeler akıcı değildir.

Gaz maddeler küçük gözeneklerden dışarı çıkabilir.

Sıvı maddelerin belirli bir hacimleri yoktur.

Su doğada üç hâlde de bulunabilir (katı - sıvı - gaz).

2. Yukarıda bulduğumuz yanlış cümlelerin doğrularını, aşağıdaki bulutların içine yazalım.

Gaz maddelerin belirli

bir şekli yoktur.

Y

D

Y

Y

D

Y

D

Katı maddeler akıcı

değildir.

Sıvı maddelerin belirli

bir hacimleri vardır.Küçük taneli katı

maddeler akıcıdır.

Etkinlik


Maddenin Isı Etkisiyle Değişimi

1. Aşağıda verilen termometrelerin gösterdiği sıcaklık değerlerini, altlarında bulunan boşluklara ya-zalım.

2. Aslı, mutfakta annesinin kardeşine süt ısıttığını görüyor. Sütü ocakta uzun süre unutan Aslı’nın annesi, sütü istediği sıcaklığa getirmek için sütün üzerine biraz da soğuk süt katıyor.

Aslı’nın annesi neden böyle davranmış olabilir? Açıklayalım.

.................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................

3. Aşağıda verilen cümlelerin doğru olanlarının başına “D”, yanlış olanlarının başına da “Y” yazalım.

Isı alışverişi yapan maddelerin kütleleri değişir.

Maddelerin ısısı termometre ile ölçülür.

Birbirine temas eden, sıcaklıkları farklı olan iki maddeden soğuk olan ısı verirken sıcak olan ısı alır.

Katı maddeler ısı alarak sıvı hâle geçer.

Sıvı maddeler ısı vererek katı hâle geçer.

Isı ile sıcaklık aynı kavramlardır.

Termometrenin içinde sıvı olarak su bulunur.

Maddelerin hâl değişimi bazı meslek grupları için önemlidir.

Isı alan maddenin sıcaklığı artar.

0° C

Y

Y

Y

D

D

Y

Y

D

D

Sütün sıcaklığını azaltmak amacıyla sütten soğuk olan su eklemiştir.

–20° C 30° C 10° C –10° C

Etkinlik


Maddenin Isı Etkisiyle Değişimi

1. Aşağıdaki resimleri inceleyerek verilen ifadelerde boş bırakılan yerleri dolduralım.

75°C

20°C

Sıcak çorbaya kaşık batırıldığında kaşığın sı-caklığı ................................. için artarken çorbanın sıcaklığı ısı ........................... için ............................. .

–5°C

15°C

Dondurma bir kaseye konduğunda ............................... erimeye başlar. Çünkü sıcaklığı ............................... . Kase-nin sıcaklığı ise ............................... çünkü dondurmaya ısı ................................. .

2. Aşağıdaki maddelere uygulanan işlemler, maddelerin yanlarında verilmiştir. Buna göre madde-ler üzerinde gerçekleşecek hâl değişimini işaretleyelim.

Erime

Donma

Buharlaşma

Erime

Donma

Buharlaşma

Erime

Donma

Buharlaşma

Bir kaba alınarak sıcaksuya konuluyor.

Tencereye dökülerek ısıtılıyor.

Önce kalıplara konulup sonra soğutucuya konuluyor.

ısı alacağı

dondurmaartar

azalırvermiştir

✔

✔

✔

vereceği azalır

Etkinlik


Saf Madde ve Karışım

Hande ve Yağız, katıldıkları bilgi yarışmasında finale kalmışlardır. Hande, üzerinde saf maddelerin bulunduğu kutulara; Yağız ise karışımların bulunduğu kutulara basa-rak karşıya geçerse yarışmayı tamamlayacaktır.

1. Hande’nin basacağı kutuları yeşile, Yağız’ın basacağı kutuları sarıya boyayalım.

2. Tablonun son görünümü aşağıdakilerden hangisidir? İşaretleyelim.

Su NaftalinKarbondioksitTuzAltıh

Limonata DemirCivaToprakHava

Çay Kuru yemişBakırCamMeyve Salatası

Portakal suyu KolonyaŞekerÇorbaBal

✘

Etkinlik


Karışımların Ayrıştırılması

1. Ayşe Hanım, mercimek çorbası yapmak için mer-cimekleri su dolu bir kaba boşaltıp yıkıyor. Yıkama işlemi bittikten sonra mercimekleri ayırmak için süzgeç kullanıyor. Daha sonra mercimekleri su, soğan, salça ve sıvı yağın bulunduğu tencereye koyuyor, bunları kısık ateşte pişiriyor. Çorbanın kokusunu alan oğlu Can; mutfağa gelerek anne-sine, o gün Fen Bilimleri dersinde karışım ve saf maddeler konusunu işlediklerini, mercimek çor-basının da bir karışım olduğunu söylüyor.

Yukarıda anlatılan olaya göre aşağıdaki soruları cevaplandıralım.

• Ayşe Hanım’ın su ve mercimeği birbirinden ayırmak için kullandığı yöntem nedir?

....................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................

• Can, annesine mercimek çorbasının karışım olduğunu söylediğinde doğru mu söylemiştir? Ne-deniyle birlikte açıklayalım.

....................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................................

2. Aşağıdaki karışımları ayırmak için kullanmamız gereken yöntemleri yazalım.

Toplu iğne-çakıl karışımı Kum-su karışımı

....................................

Nohut-bulgur karışımı

....................................

Ataş-un-çakıl karışımı

........................................................................

Ayşe Hanım’ın su ve mercimeği birbirinden ayırmak için süzme yöntemini kullanmıştır.

Droğru söylemiştir. Çünkü mercimek çorbası içerisinde mercimek, su, soğan, salata, salça ve sıvı

yağ bulunduran bir karışımdır.

Mıknatısla ayırma Süzme yöntemi Eleme yöntemi Mıkantısla ayırma ve Eleme yönetimi

Etkinlik


Karışımların Ekonomik Değeri

4. sınıf öğrencileri, doğal kaynaklarımızın korunması ile ilgili afişler hazırlayacaklardır. Afişlerin-de kullanacakları resimlerin altlarına uygun slogan yazma konusunda onlara yardımcı olalım.

Geri dönüşüm yapıyor. Ülke eko-

nomisine katkıda bulunuyor.

Kullanmadığımız her ürün atık

madde değildir.

Kağıdı geri dönüşüme kazandı-

ralım, ağaçlara kıymayalım.

Atık pil geri dönüşüme, çevreyi

koruyalım böylece

Değerlendirme


Aşağıdaki soruları tabloya göre cevaplayalım.

Kutucukların hangisinde ya da hangilerinde,

maddeyi niteleyen özellikler verilmiştir?

mıknatısla çekilen maddeler verilmiştir?

sıvı maddelere örnek verilmiştir?

gaz maddelere örnek verilmiştir?

maddenin ölçülebilen özellikleri verilmiştir?

ısı alınca eriyen maddeler verilmiştir?

karışımı ayırma yöntemleri verilmiştir?

saf maddelere örnek verilmiştir?

Isı alınca buharlaşan maddeler verilmiştir?

Kütle

1

Kolonya

2

Çivi

3

Oksijen

4

Süt

5

Tuz

6

Suyu emen - emmeyen

7

Mıknatısla çekilen -

çekilmeyen8

Kar

9

Duman

10

Un11

Hacim

12

Zeytinyağı

13

Süzme

14

Su buharı

15

Eleme

16

İğne

17

Su

18

Buz

19

Mıknatısla ayırma20

Demir21

Suda yüzen22

Margarin23

Şeker24

Ataş25

7, 8, 22

3, 17, 21, 25

2, 5, 13, 18

4, 10, 15

1, 12

9, 19, 23

14, 16, 20

4, 6, 18, 21, 24

2, 18


Düşünce Becerileri

Aşağıdaki kutucuklarda verilen maddelerden biri, bir yönüyle diğerlerinden farklıdır. Farklı olanı en başındaki kutucuğu işaretleyerek neden farklı olduğunu yazalım.

Pamuk

Yastık

Masa

Neden farklı?

.........................................................

.........................................................

.........................................................

Ataş

Demir çubuk

Bakır çaydanlık

Neden farklı?

.........................................................

.........................................................

.........................................................

Turşu

Salata

Tuz

Neden farklı?

.........................................................

.........................................................

.........................................................

Ağaç

Masa

Anahtar

Neden farklı?

.........................................................

.........................................................

.........................................................

Tuz

Şekerli su

Demir

Neden farklı?

.........................................................

.........................................................

.........................................................

Su

Masa

Zeytinyağı

Neden farklı?

.........................................................

.........................................................

.........................................................

Meyve suyu

Kolonya

Hava

Neden farklı?

.........................................................

.........................................................

.........................................................

Altın

Elmas

Sünger

Neden farklı?

.........................................................

.........................................................

.........................................................

Süt

Su buharı

Koltuk

Neden farklı?

.........................................................

.........................................................

.........................................................

Pamuk ve yastık yumuşakken

masa serttir.

Meyve suyu ve kolonya sıvı

haldeyken hava gaz halinde-

dir.

Ağaç ve masa mıknatıs tar-

fından çekilmezken anahtar

çekilir.

Turşu ve salata birer karışım-

ken tuz saf maddedir.

Süt ve koltuk birer karışımken

su buharı saf maddedir.

Su ve zeytinyağı sıvı haldey-

ken masa katı hâldedir.

Ataş ve demir çubuk mıknatıs

tarafından çekilirken bakır

çaydanlık çekilmez.

Altın ve elmas sertken sünger

yumuşaktır.

Tuz ve demir saf madde iken

şekerli su karışımıdır.

Documents

FASİKÜL · Sıvı maddeler konuldukları / bulundukları kabın şeklini alır. Katı maddeler akıcıdır. Küçük taneli katı maddeler akıcı değildir. Gaz maddeler küçük