*+

Erfgoedfestival juni-september 2012

vrijdag 22 juni 2012

Gelegerd in Gelderland

Een reis door demilitaire geschiedenisvan Gelderland

p gTijden: 12.00 – 17.00 uur

Jonker Emilelaan 47245 TL Laren (Gld)

T 0573 401825

Komende evenementen op Verwolde:

14 en 15 juli Verzetshaard Verwolde (Gelegerd in Gelderland) In het kader van het erfgoedfestival “Gelegerd in Gelderland” toont Verwolde hoe

het huis ervoor stond in de Tweede Wereldoorlog en de bevrijdingsdagen van april 1945. Thematische rondleidingen.

17 t/m 20 juli De Bandritzer 561 op Verwolde (Gelegerd in Gelderland) De rondreizende tijdmachine van het erfgoedfestival staat bij het huis opgesteld.

Thematische rondleidingen.

19 augustus Jane Austen op Verwolde In het kader van het jaar van de Historische Buitenplaats, wordt op Verwolde in

samenwerking met Jane Austen Society Nederland een Living History (regency periode) georganiseerd.

1 en 2 september “Een vleug Indië” op Huis Verwolde Deze dagen staan in het teken van Indië en de invloed van de koloniale periode op

de Nederlandse maatschappij. Ervaar hoe Nederland en Indonesië voor altijd aan elkaar verbonden zijn.

29 september t/m Pareltjes van glaskunst in de Oranjerie 4 november De succesvolle glas-in-lood expositie van 2011 krijgt in de herfst van 2012 een

vervolg. Groter, uitgebreider en anders dan de vorige. Liefhebbers kunnen (opnieuw) genieten van authentieke objecten uit de bloeiperiode van Art Nouveau en Art Déco.

Ga voor meer informatie en toegangsprijzen naar de websiteswww.huisverwolde.nl en www.mooigelderland.nl

Slot Loevestein is méér dan een kasteel! Het is een vesting in de Oude én de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Als ‘sluitstuk’ speelde de vesting eeuwenlang een belangrijke rol in deze verdedigingslinies. Met haar aarden wallen, dub-bele grachten, bastions, arsenaal, kazemat en het straatje met soldatenhuis-jes ademt de vesting nog steeds de sfeer van een 18e eeuws soldatendorp.

Door de eeuwen heen zijn er verschillende vreemde troepen op Loevestein gelegerd geweest. Ontmoet het weekend van 15 en 16 september soldaten uit vier belangrijke historische periodes en maak kennis met het echte soldatenleven van toen. Met een spannende speurtocht ga je op zoek naar bijzon-dere weetjes. En na afl oop ontvang je een leuk cadeautje!

Noteer ook vast in de agenda:

20 & 21 oktober: Riddertoernooimiddeleeuws weekend vol activiteitenTer gelegenheid van het 651-jarig bestaan van Slot Loevestein heeft ridder Frederic Zoon tot Egmond een riddertoernooi uitgeroepen. Op 20 en 21 oktober gaan vier ridders de strijd aan met elkaar in een spectaculair steekspel. Behalve het toernooi heeft ridder Frederic nog veel meer verrassingen in petto.

Het riddertoernooi is het hoogtepunt op beide dagen, als de ridders proberen hun lans op elkaar te breken in een steekspel te paard. Voor het zo ver is, kan iedereen de voorberei-dingen in het kampement volgen: de helmschouw, paarden worden gezadeld en ridders in het harnas gehesen. Daarnaast zijn er tal van doorlopende activiteiten voor jong en oud: middeleeuwse muziek, zwaardvechten, ridderverhalen, goochelen, kindertoernooi met ezels, wapenschild maken, boogschieten en een gezellige middeleeuwse taveerne. Bij de ridders van de Noorderwind word je opgeleid tot ridder, in de kiddy battle kun je je kunsten tonen. De middeleeuwen zijn een weekend lang terug in Slot Loevestein!

Kijk voor meer informatie op www.slotloevestein.nl

15 & 16 september:Vreemde troepen op Slot Loevestein

Slot LoevesteinLoevestein 15307 TG Poederoijen (gem. Zaltbommel)T 0183 447 171E info@slotloevestein.nl - www.slotloevestein.nl

Deze activiteit en een bezoek

aan de vesting zijn gratis.

Entree kasteel: niet gratis.

Neem een duik in het dagelijks leven van rond de Tweede Wereldoorlog. Het gewone leven ging door, maar hoe? Bekijk het winkeltje uit de oorlogstijd en het mobilisa-tiecafé uit 1939. Voor de liefheb-ber toont het museum unifor-men van zowel de Nederlandse als de Duitse en Geallieerde strijdkrachten. De militaire gebruiksvoor-werpen en de uitrusting van soldaten maken het beeld van de jaren ‘40 van de vorige eeuw compleet. De vele persoonlijke verhalen bij de uniekeobjecten maken het museum tot één van de meest bijzondere van Nederland.

Bezoek onze Indië expositie.

WEB: www.museum40-45.com ADRES: Marktstraat 6, 7255 CA Hengelo (GLD) TEL.: 0575-465170 / 463942OPENapr-okt: wo-zo 13.00-17.00uur nov-mrt: wo, za en zo 13.00-17.00uurjul-aug: ook di 13.00- 17.00uur Gesloten 25 dec t/m 2 jan.Overige feestdagen geopendtarieven €4,00 / 6-12 jaar €3,00 / 0-5 jaar gratis

Achterhoeks Museum 1940-1945 Hengelo Gld.Proef de sfeer van de oorlogsjaren.

Waardebon voor een gratis kop koffi e of thee bij een bezoek aan het Achterhoeks Museum 1940-1945 Marktstraat 6 7255 CA Hengelo Gld.

Maximaal 2 personen per bon. Geldig t/m 31 oktober 2012.

✃

✃

Het Loo in oorlogstijdt/m 16 september 2012

www.paleishetloo.nl

vrijdag 22 juni 2012 De Gelderlander

extra | 19

D eze zomer vindt in Gelderland het festivalGelegerd in Gelderland plaats. Drie maan-den lang zijn er zo’n 250 activiteiten: ten-toonstellingen, evenementen, excursies,

bijzondere routes, lezingen en workshops. Die activi-teiten hebben allemaal van doen met het omvangrij-ke militaire erfgoed in Gelderland en met de effectenvan militaire gebeurtenissen op landschap en steden,burgers en soldaten.Voor de organisatie van dit festival hebben vier par-tijen de handen ineen geslagen. Op de eerste plaatsde Stichting Gelders Erfgoed, die zich bezighoudtzich bezig met Gelderse geschiedenis en cultuurgoed,verder het Gelders Archief, het Gelders Genootschapen het CODA Museum. Gelegerd in Gelderland is hetderde erfgoedfestival in Gelderland. In het najaar van2006 is een festival georganiseerd rondom een eeuwGelderse geschiedenis in Gelderland 1900-2000. Zo’n

honderd culturele instellingen, waaronder musea, bi-bliotheken en historische verenigingen, deden hier-aan mee. Volgens hetzelfde format vond twee jaar la-ter het festival Geloven in Gelderland plaats, waarin deerfgoedsector dit keer samenwerkte met maatschap-pelijke en religieuze organisaties. Opnieuw dedenhier zo’n honderd instellingen aan mee en de belang-stelling was groot.Zaterdag 23 juni wordt op het land-goed Bronbeek in Arnhem het startschot gegevenvoor een derde erfgoedfestival dat dit keer een reisbiedt door de rijke militaire geschiedenis van de pro-vincie. Het festival heeft een zomerprogramma boor-devol activiteiten. Zowel leuk voor een dagje uit methet gezin als voor de geschiedenisfreak.

Programmaboekjes zijn o.a. verkrijgbaar bij VVV’s, mu-sea, bibliotheken en gemeentehuizen. Het programmastaat ook op de website www.gelegerdingelderland.nl

door Anne Nijtmans

E r zijn de nodige militaireconfrontaties geweest inGelderland en volgensprof. dr. Dolly Verhoeven

heeft dat alles te maken met de lig-ging. „Een grensgebied met groterivieren. Er zijn in de loop van deeeuwen heel wat legers doorheengetrokken, zowel vanuit het zui-den als uit het oosten. Zo’n riviervormt een natuurlijke barrière enis tevens een plek om je te ver-schansen en te verdedigen.”Dolly Verhoeven, projectleidervan Gelegerd in Gelderland, weet ui-teraard veel van de militaire ge-schiedenis van deze provincie.Dwars door Gelderland lopen en-kele historische verdedigingslinies,zoals de IJssellinie uit de KoudeOorlog.Een nog steeds bestaande ‘defen-siedijk’ tussen Nijmegen en Arn-hem was daar onderdeel van. Ste-den beschermden zichzelf metstadswallen, muren, bastions enforten. In Lent worden nu opgra-vingen gedaan naar het voormali-ge fort Knodsenburg.Er is niet alleen veel gevochten inGelderland, er werd ook volop ge-oefend voor de verdediging vanhet land. Zeker vanaf de opkomstvan de dienstplicht. In de negen-tiende en twintigste eeuw zijntienduizenden soldaten getraindop de oefenterreinen op de Velu-we. „Ook dat had met het land-schap te maken”, zegt de historica,

„want op de woeste, lege Veluwewas voldoende ruimte.” Aan diemilitaire aanwezigheid heeft deprovincie een groot aantal monu-mentale kazernes overgehouden.Het militaire verleden heeft in-vloed gehad op de Gelderse samen-leving aldus Dolly Verhoeven.„Dwars door de provincie looptnog steeds de scheidslijn tussen ka-tholiek en protestant Nederland.Hier stuitten in de TachtigjarigeOorlog de strijdende partijen op el-kaar. Ook de aanwezigheid van ka-zernes en oefenterreinen had zijnuitwerking. Zo kwamen er biosco-pen in Veluwse dorpjes om de ge-legerde soldaten vertier te bieden.”Volgens Verhoeven zijn er enkeleperiodes aan te wijzen die vanextra belang waren voor de ge-schiedenis van Gelderland.

De RomeinenDe komst van de Romeinen naarhet Gelderse gebied bracht groteveranderingen. Op strategischeplekken bouwden zij legerkampenen versterkingen. Vanaf het jaar 47vormden deze een verdedigingsli-nie op de grens van het RomeinseRijk, de limes. De Romeinse neder-zettingen werden, mede doordatde Romeinen een goed wegennetaanlegden, centra van handel, be-drijvigheid en rechtspraak. Zo ont-wikkelde het Gelderse rivierenge-bied zich tot een uitwisselings-plaats van verschillende volkeren.De Romeinen rekruteerden hulp-troepen uit het grensgebied zoalsde Bataven. Zij begonnen in 69een opstand maar die werd uitein-delijk door de Romeinen de kopin gedrukt.

Gelderse oorlogenAan het eind van de middeleeu-wen was er een langdurige strijdtussen het hertogdom Gelderlanden het Habsburgse rijk. Dit speel-de in de periode tussen 1492 en1543. De Habsburgse keizer Karelde vijfde wilde heel Europa onderzijn heerschappij brengen maarhertog Karel van Gelre wilde deonafhankelijkheid van zijn gebiedbewaren.Dankzij allerlei politieke verbon-den en een gevreesd leger onderleiding van Maarten van Rossemslaagde hertog Karel erin zijnmachtsbasis overeind te houden.Hij stierf in 1538 zonder erfge-naam. Vijf jaar later werd Gelder-land als laatste Nederlandse pro-vincie ingelijfd bij de HabsburgseNederlanden.

Tachtigjarige oorlogDe Tachtigjarige Oorlog (1568 tot1648) was een opstand van de stad-houder en de bevolking van denoordelijke Nederlanden tegen deSpaanse koning. De opstandelin-gen richtten zich vooral op de ver-overing van steden. De Geldersesteden waren van strategisch be-lang omdat van daaruit de grote ri-vieren werden gecontroleerd. Nij-megen viel in Staatse handen,werd weer Spaans en werd vervol-gens door Maurits veroverd vanuitFort Knodsenburg. Zutphenmoest het eveneens ontgelden.Ook rond Groenlo werd fel gestre-den. De Spanjaarden veroverdenhet stadje in 1605 terug op deStaatsen. Uiteindelijk was het Fre-derik Hendrik die met de Slag omGrolle in 1627 Groenlo weer de Re-publiek der Zeven Verenigde Ne-derlanden binnenhaalde.

Het einde van de Tweede We-reldoorlog 1944-1945De geallieerden landden op 6 juni1944 in Normandië en rukten ver-volgens op richting Duitsland. Opbasis van een gewaagd plan wil-den ze via Nederland richting Ber-lijn trekken.Luchtlandingstroepen moesten debruggen bij Grave, Nijmegen enArnhem veroveren en standhou-den tot het landleger hen kwamversterken. De operatie begon op17 september. Na een hevige strijdwerd Nijmegen ingenomen. Maarde Britten die bij Arnhem gelandwaren, konden niet worden be-reikt. Eén divisie drong door totde Rijnbrug maar de overige een-heden worden teruggedrongen totOosterbeek. De Britten moestenzich na negen dagen terugtrekkenover de Rijn. De bevolking vanArnhem en omliggende dorpenwerd geëvacueerd. Nijmegen wasdan wel bevrijd, maar lag ondervuur als frontstad tot het voorjaarvan 1945.

Vechten langs natuurlijke grensMILITAIRE GESCHIEDENIS

ERFGOED

dg.nl/bijlagen

Op deze site kunt u deze special vinden als pdf. Alle vorige specials treft u ook aan op onze site.

COLOFON Deze Extra is een redactionele bijlage van:

Wilt u adverteren in een van onze specials neem dan contact op:in de regio Nijmegen: advertenties.nijmegen@gelderlander.nl, 024-3650646, in de regio Arnhem/Doetinchem: advertenties.doetinchem@gelderlander.nl , 0314-372123

*+

Gelderland is de provinciemet de meeste militaire aan-wezigheid, aldus historicaDolly Verhoeven. „Die in-vloeden zijn nog steeds te-rug te vinden.”

Redactionele leiding: Anne NijtmansVormgeving: Johan van Brandenburg, Jenny HeurkensAan dit nummer werkte mee: Yvonne JansenInfografiek: Frank Verkuylen

Nijmegen in 1591 belegerd vanuit fort Knodsenburg. Een prent van de Keulse uitgeverij Hogenberg. bron Regionaal Archief Nijmegen

Een vol zomerprogramma

foto Jan van den Brink

De Gelderlander vrijdag 22 juni 2012

20| extra

Het festival Gelegerd in Gelder-land besteedt ruim aandacht aande jonge generatie.Om te beginnen is er Opsporingverzocht, een vakantieboek vol in-formatie over de historie van Gel-derland. Romeinen, middeleeu-wen, Tachtigjarige Oorlog, 19deeeuw, Tweede Wereldoorlog enhet leven van de soldaten annonu.Met weetjes, moppen, woordpuz-zels, sudoku’s en stripverhalen.Als je het boek bekijkt met eensmartphone (wel eerst de appdownloaden), wachten je een paargrappige verrassingen.Op de website gelegeringelder-land.nl/jeugd/vakantieboek kun-nen kinderen een bon downloa-den. Hiermee kunnen ze het va-kantieboek gratis ophalen bij bibli-otheken of bij een van de museadie meedoen.Op de website staan alle activitei-ten. Die voor kinderen zijn gemar-

keerd met een oranje ikoontje.Een greep uit de activiteiten.

Ridder of hofdame wordenHuis Bergh is een middeleeuwse

Een vakantieboek

Romeinse legionairs, middeleeuw-se ridders, soldaten uit de Tachtig-jarige Oorlog, KNIL-militairen, Ge-le Rijders en hedendaagse militai-ren van diverse landmachteenhe-den. De hele militaire geschiedenisvan Gelderland komt voorbij zater-dag 23 juni op Landgoed Bronbeekin Arnhem.De openingsmanifestatie van Gele-gerd in Gelderland biedt een voor-proefje van de hoogtepunten vanhet erfgoedfestival.Het evenement is de hele dagmaar om 12.30 wordt het driemaanden durende festival officieelgeopend. Clemens Cornielje, Com-missaris van de Koningin in Gel-derland en luitenant-generaalMart de Kruif, namens de Com-mandant der Strijdkrachten gevenbij de geschutsopstelling van deGele Rijders het startschot.Bezoekers kunnen kampementen,shows en tentoonstellingen bezoe-ken. Bij veel onderdelen zijn spe-ciale activiteiten voor kinderen.Zo wordt het dagelijks leven en ge-

vechtssituaties uit de eerste eeuwna Christus uitgebeeld met Romei-nen, Kelten, Germanen en gewoneburgers.Er is een middeleeuws kampe-ment met workshops en demon-straties zwaardvechten, boogschie-ten en een kinderveldslag.Ook van de 17de eeuw is er eenkampement. Met demonstratiesmusket- en kanonschieten. Voorkinderen is er een musket- en pie-keniersdrill uit de TachtigjarigeOorlog. Ze leren een musket la-den, een piek hanteren en kunnenervaren hoe formaties van muske-tiers en piekeniers werken.Napoleontisch bivakleven (eind18de eeuw) wordt uitgebeeld metdemonstraties van exercities, hetronselen van rekruten, schietenmet musket, geweer schoonmakenen patronen rollen.De KNIL-periode komt aan bodmet richtoefeningen met geweeren karabijn en oefeningen kle-wangschermen door VerenigingHistorische Militaria en het Xde

bataljon KNIL.Verder is er een show van militai-re voertuigen van diverse militaireeenheden en spectaculaire demon-straties waaraan het publiek kanmeedoen. Muziek is er van Regi-mentsfanfare Garde Grenadiers enJagers. Zangeres Marlies Claasentreedt op met liedjes van VeraLynn en The Andrew Sisters.Er zijn twee tentoonstellingen: Mi-litairen op de Veluwe, een presenta-tie van het CODA Museum en deexpositie Rode baretten, foto’s vanEvert Jan Daniels, winnaar van dezilveren camera 2010.Museum Bronbeek, waar op ditmoment drie tentoonstellingenzijn, is gratis en er zijn zaalgidsenaanwezig.

Openingsmanifestatie Gelegerd inGelderland, Landgoed Bronbeek, Vel-perweg 147 in Arnhem, 23 juni 10.00tot 16.00 uur. Toegang gratis.Parkeren kan op AKZO-terrein, Vel-perweg 76. Van hieruit rijden gratispendelbussen.

Militairen uit alle eeuwen tijdensopeningsmanifestatie op Bronbeek

door Yvonne Jansen

W oest en ledig was deVeluwe, toen ko-ning Willem III in1858 voor 1050 gul-

den in Garderen (bij Apeldoorn)2000 hectare pachtte, voor deduur van 99 jaar en van de ge-meente Ermelo 600 hectare. Deterreinen droeg hij over aan dekrijgsmacht. Zo kreeg het legervoet aan de grond op de Veluwe.Vanaf eind 19e en begin 20e eeuwkwamen steeds grotere percelen inhanden van Defensie. De grondbe-hoefte groeide, vooral door nieu-we artilleriewapens en ander oor-logsmaterieel. De Veluwe bleekeen perfecte ‘speeltuin’ en in diver-se dorpen en steden werden kazer-nes, magazijnen en andere militai-re voorzieningen gebouwd. Lokalebestuurders aarzelden, uit vreesdat de komst van zoveel jongemannen zedeloosheid zou aanwak-keren. Maar de gedachte aan bouw-activiteit, werkgelegenheid, verster-king van bedrijvigheid en niet tevergeten heffing van lokaledrankaccijns gaf vaak de doorslag.Apeldoorn zag in 1899 onmisken-baar de voordelen van vestigingvan een garnizoen, maar de tegen-prestatie - het gratis beschikbaarstellen van ‘vereischte terreinenvoor kazerneering en oefening’ ende aanleg van verharde wegen enriolering - stuitte de gemeenteraadtegen de borst. Het voorstel werdverworpen.Ede had meer oren naar de vesti-ging van het leger. Op de drempelvan de nieuwe eeuw overtuigdede burgemeester het Ministerie

van Oorlog er van dat het geengoed idee was om van de gemeen-schap bijbetaling te verwachten.Op de Noord-Oost-Veluwe lobby-de Hattem aanvankelijk tevergeefsvoor een garnizoen. De raad wasbereid grond af te staan en voorzie-ningen aan te leggen. Ook Harder-wijk, Ermelo en Arnhem, Olde-broek en Nunspeet kregen kazer-nes en kampen. Zo drukte Defen-sie een stempel op samenleving en

KruikmosMILITAIREN OP DE VELUWE

De aanwezigheid van Defen-sie riep soms weerstand op.Nu blijkt dat oefenterreinenen garnizoensplaatsen eenbijdrage leverden aan econo-mie en biodiversiteit.

Het kindervakantieboek.

Tijdens de openingsmanifestatie, zaterdag 23 juni in Arnhem, zijn militairen uit alle perioden te zien zoals legio-nairs van het Romeinse rijk. foto PR

verdedigingsburcht. In kasteelHuis Bergh leren kinderen wateen ridder of hofdame allemaalmoet kunnen. Daarna worden zeofficieel ridder of hofdame.

Huis Bergh, ’s Heerenberg, verschillen-de data, zie www.huisbergh.nl

SpionagetrainingEen spoedcursus voor kinderen

van 6 tot 12 jaar over spionage engeheimschrift in de oorlog.Bevrijdingsmuseum Groesbeek, meer-dere data, www.bevrijdingsmuseum.nl.

Speurtocht door Markt 12Speurtocht en rollenspel in mu-seum Markt 12 over hoe de gewo-ne mensen omgingen met de be-perkingen die ze opgelegd kregentijdens de Tweede Wereldoorlog.Museum Markt 12 in Aalten gaatover onderduiken en het dagelijksleven tijdens de oorlog.Aalten, Markt 12, 26 juni, www.aalten-semusea.nl

Speurtocht OranjekazerneKinderen kunnen vrij of begeleiddoor een gids door het museum inSchaarsbergen. Ze kunnen zoek-tochten doen, zich verkleden, raad-spelletjes doen en een ritje makenin een Luchtmobiel voertuig.Schaarsbergen, 7 en 8 juli, www.garde-regimentgrenadiersenjagers.nl

Anne Frank middagFilm over Anne Frank voor kinde-ren van 10 tot 15 jaar.Daarna bezoeken ze de tentoon-stelling in het Bevrijdingsmuseummet een gids.Bevrijdingsmuseum Groesbeek, 8 en15 augustus, www.bevrijdingsmu-seum.nl.

Slag om HunneschansDe Hunneschans is een vroegmid-delseeuws aarden verdedigings-werk aan de voet van het Uddeler-meer.Kinderen leren de schans kennen,kunnen middeleeuwse vaardighe-den leren en krijgen mee hoe eenschans wordt verdedigd.Hunneschans Uddel, 23 juli en 8 sep-tember, www.uddelermeer.nl

Het volledige programma van Gele-gerd in Gelderland staat op www.ge-legerdingelderland.nl en in het pro-grammaboekje.

en activiteiten voor kinderen

landschap. Apeldoorn zwichttevoor de vestiging van een oplei-dingsinstituut van de KoninklijkeMarechaussee, militaire politie-mensen (door Jan Soldaat ‘maten-naaiers’ genoemd). In 1960 teldede Veluwe 32 kazernes en kampenen 29 andere militaire complexen;in 2010 resp. 21 en 6. Arnhem en

Ede waren dé militaire bolwerken.De meeste oefenterreinen kwa-men eind 19e en begin 20e eeuwin handen van Defensie. Vaakgronden waar weinig ‘nuttigs’ meeaan te vangen was: heide en zand-verstuivingen, ongeschikt voorlandbouw, hoogstens voor het ste-ken van plaggen of als graasgron-

den. Met ongeveer 30.000 hectarein bezit is het Ministerie van De-fensie nog een van de grootstegrondeigenaren. De Veluwe spantde kroon; ook na afschaffing vande dienstplicht, reorganisaties eningrijpende verandering van takenbezit Defensie nog een kleine 800hectare grond in Gelderland.

In de jaren zeventig en tachtig vande vorige eeuw riep de militaireaanwezigheid groeiende weer-stand op: platgereden heide, bom-kraters, granaattrechters, omge-woelde of door munitie vervuildegronden, explosies en verstorendartillerielawaai, prikkeldraad. Degevreesde zedelijke ontsporing vielmee; de ‘revoluties’ van de jarenzestig en zeventig haden waar-schijnlijk grotere invloed dan con-centraties viriele jongemannen. Inde praktijk leefden militairen enburgers vaker naast dan met el-kaar, met uitzondering van de offi-cieren die zich langer vestigden.De economie profiteerde minderdan voorzien van de garnizoenen,maar ecologie en biodiversiteit opde lange termijn des te meer. In dejaren negentig bleek dat de natuurop veel (vaak aaneengesloten) ter-reinen beter stand hield dan el-ders. Grote delen van de Veluwewerden niet gekoloniseerd doorhoutwinning en stacaravans, maardankzij de defensieterreinen bleefde ruige ‘groene long’ behouden.Vol zeldzame soorten, met poëti-sche namen zoals kleine wratten-bijter, grauwe klauwier, kleineschorseneer, kruikmos en heide-kartelblad. Bij het opstellen van be-heerplannen houdt Defensie reke-ning met de aanwezige natuur- encultuurhistorische waarden: in zo-nes. Sommige terreinen blijven on-toegankelijke veiligheidszone, an-dere hebben een wettelijke natuur-status en zijn opengesteld voor‘licht’ recreatief medegebruik.Woest en ledig, er is eigenlijk wei-nig veranderd op de Veluwe.

Vertel uw verhaal. Het festival is opzoek naar bijzondere verhalen vanmensen die betrokken waren bij hetmilitaire leven in Gelderland. U kuntzich melden bijinfo@gelegerdingelderland.nl

De serie Geeft Acht van Omroep Gel-derland gaat over de dienstplicht. Uit-zenddata: 8, 15, 29 juli, 5, 12 en 19augustus.

houdt van het leger In het kadervan erfgoed-festival Gele-gerd in Gel-derland ver-schijnt eenaantal boe-ken, zowelfictie alsnon-fictie, voor zowel volwasse-nen als kinderen. BiblioserviceGelderland heeft bovendieneen speciale keuzelijst samenge-steld met boeken over het festi-valthema. Deze lijst is verkrijg-baar in de Gelderse Bibliothe-ken en op de website van hetfestival.Het vergeten Korps van Cle-mens Verhoeven (uitgeverijVantilt/Fragma) gaat over deKoloniale Reserve. Duizendenjonge mannen werden in deeerste helft van de vorige eeuwklaargestoomd voor een militai-re toekomst in Nederlands-In-dië. Eerst in Harderwijk, laterin Nijmegen. Het boek brengthet vrijwel onbekende verhaalvan deze koloniale militairenin beeld.Militairen opde Veluwe,een geschie-denis vanlandschap enbewonersvan Ingridvan der Vlis(Uitgeverij Boom) gaat over deVeluwe als militair oefenter-rein. Al anderhalve eeuw is erveel militaire activiteit in dezestreek. Het boek gaat over de ge-volgen voor de bevolking enhet landschap.Militaire sporen in Apeldoornvan Heerze, Reitsma en VanVulpen is een geïllustreerd the-maboekje over militaire objec-ten en sporen in de gemeenteApeldoorn. Het werkje is eenuitgave van de Werkgroep Ge-denken en Herdenken vanStichting Bevrijding ’45.Hoe de Indische Nederlandersnaar Harderwijk kwamen vanTheo Bakker gaat over de perio-de 1949 tot 1965. Toen kwamenduizenden Indische Nederlan-ders naar Nederland. Velen wa-ren ex-Knillers die overstaptennaar de landmacht. Ze vestig-den zich onder andere in Har-derwijk (uitgave van Oudheid-kundige Vereniging Herdere-wich).Hou je dap-per. Leven inen rond FortAsperen tij-dens de mo-bilisatie1939-1940gaat over desoldaten endie op de vooravond van deTweede Wereldoorlog gelegerdwaren in Fort Asperen en de be-volking van die omgeving. Hier-voor zijn brieven van militai-ren en herinneringen van bewo-ners gebruikt. De schrijver isLeendert van der Valk (uitgeve-rij Boekschap i.s.m. KunstfortAsperen).Achter de laatste brug, gevan-gen in het land van de Grebbeli-nie van Jan Blokker vertelt hetverhaal van de bewoners vande Gelderse Vallei. Zij bevon-den zich in september 1944 tus-sen de strijdende partijen. Blok-ker beschrijft hoe hun leven delaatste oorlogsmaanden ontre-geld raakte (uitgeverij Querido,verschijnt in september 2012).

boeken

Nederlandse militairen oefenen in Schaarsbergen voor een uitzending naar Afghanistan. archieffoto Vincent Jannink/ANP

Jonge ridders en hofdames op Huis Bergh in ’s-Heerenberg. archieffoto Jan van den Brink

vrijdag 22 juni 2012 De Gelderlander

extra | 21

De Gelderlander vrijdag 22 juni 2012 vrijdag 22 juni 2012 De Gelderlander

22 | extra | 23

Nijmegen

Malden

Mook

GroesbeekOverasselt

Grave Katwijk

Doornenburg

Rheden

NielZyfflichWyler

Druten

Oijen

Arnhem

Huissen

CuijkGassel

B MilsbeekMiddelaar

Linden

WageningenRhenenAchterberg

Elst

EdeVeenendaal

Amerongen

Overberg

Barneveld

Wekerom

Schaarsbergen

KleefDonsbruggen

NütterdenTütthees

Kranenburg

Mehr

SchottheideKönigsheide

Rindern

EscharenVelpReek

Overlangel

DeursenDennenburgHarenMacharenLithoijenTeeffelen

Putten

Nijkerk

LobithSpijk

DüffelwardWardhausenBrienen

Griethausen

SpyckKeeken

Elten

Heesch

SchaijkGeffen

Oss

Apeldoorn Gorssel

Tiel

Dieren

Doesburg

Zevenaar

Wijk bij

Buren

Geldermalsen

Culemborg

Acquoy

Zaltbommel

VeenAndeltwijkdhuizen

Giessen

H tHeusden

Spijk

Zijderveld

Everdingen

Hagestein

Lith

Winterswijk

Bredevoort

Gaxel

Oedi

VrGrossem

Aalten

Lichtenvoorde

Dinxperlo

Anholt

Isselburg

Zelhem

Bocholt

Bocholt

Haaksbergen

's-Heerenberg

Doetinchem

Hengelo

Emmerik

Brummen

Vorden

Lochem

Laren

Herpen

Plasmolen

Doorn

Leersum

Zeist

SoesterbergDe Bilt

Driebergen

Leusden

AmersfoortSoestSoestdijk

BaarnHilversum

Blaricum

Laren

Huizen

Bussum

Nieuw-Loosdrecht

Hollandse Rading

Maartensdijk

Bilthoven

Oud-Loosdrecht

Utrecht

e Meern

uten

Bunnik

Houten

Vianen

NieuwegeinJsselstein

MaarnMaarsbergen

kerk

Leerdam

Vurenlem

Oosterwijk

E th

Zwolle

Harderwijk

Epe

Vaassen

Nunspeet

Elburg

WijheVeluwemeer

ZeewoldeOlst

Biddinghuizen

Leusa

Oud -

Ou

Lage

De

BosHuis

oe

Hoogl

Hüthum

WarbeyenKellen

HauHasselt

SchneppenbaumTill

Hulsberden

Louisendorf

SchlossMoylandt

Kalkar

jHarderwiijkHarderwijkHa kkrwijk

NuNuns eNuunspee

El

rn oorsselGoGors el

LochemLochemh m

LLLLLaLaLLLaLaLaLaLaLaLLaLaLaLaLLaLaLaLaLaLaLaLLLLLaLLLLaaLaLaLaLaLLLLaLaLaLLLaLLaLaLLLLLaLaLLLLLLLaLLLLLLLaLLLLLLLaLLLLaLLLLaLLLLLaLLLLaLLaaLLLLLLLLaLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLaLLLLLLLLLLLaaLaLLLLLLLaaLLLLLLLLLLLLLLLarererererererererereeerererereereerererereereerrerererereeereeerereerereerrerererrerererrererreererreereeeeerererennnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnneeeeeeeeeeeeeeeeennnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn

epee

Stadsmuseum HarderwijkDatum: 3 - 6 juliTijd: 10.00-17.00 uur Adres: Donkerstraat 43840 AB Harderwijk

Museum ElburgDatum: 30 juli – 3 augustusTijd: 11.00-17.00 uurAdres: Jufferenstraat 6-8 8081 CR Elburg

Kunstfort AsperenDatum: 7 - 10 augustusTijd: 10.00-17.00 uur Adres: Langendijk 604151 BR Acquoy

BurenBuBu

MarechausseemuseumDatum: 15 juliTijd: 12.30-17.00 uur Adres: Weeshuiswal 94116 BR Buren

GrebbelinieDatum: 13 - 17 augustusTijd: 10.00-16.00 uur Adres: Brinkkanterweg 233931 PJ Woudenberg

eeEdeEdee

Slotmanifestatie Gelegerd in GelderlandDatum: 22 september 2012 Tijd: 09.00-17.00 uur Adres: Schaapskooi Ginkelse Heide (langs N224) 6718 SM Ede

Airbornemuseum 'Hartenstein'Datum: 27 augustus- 6 september Tijd: za en ma-do 10.00-17.00 uur /zo 12.00-17.00uur Adres: Utrechtseweg 2326862 AZ Oosterbeek

HuissenuissennHH

Vaasssssense

CODA ApeldoornDatum: 18 - 19 augustusTijd: za 10.00-17.00 uur, zo 13.00-17.00 uur Adres: Vosselmanstraat 2997311 CL ApeldoornTentoonstelling ApeldoornDatum: 20 – 22 augustusTijd: 10.00 -1 6.00 uurAdres: Marktplein, Apeldoorn

Huis VerwoldeDatum: 17 - 20 juliTijd: 12.00-17.00 uur Adres: Jonker Emilelaan 47245 TL Laren

Slag om GrolleDatum: 19 - 21 oktober Tijd: 10.00 -17.00 uur Adres: Markt De Wheme 7141 AA GroenloGroenlo VestingstadDatum: 28 - 29 juli Tijd: za. 13.00-17.00 uurzo. 12.00 -17.00 uurAdres: Mattelierstraat 57141 BP Groenlo

Aaltense MuseaDatum: 26 - 28 juniTijd: di 26 juni 13.30-17.00 uur, wo 27 en do 28 juni van 10.00-17.00 uur Adres: Markt 147121 CS Aalten

dedenldeMaldMaldeMMalde

Overasselteras tee

Gebroeders van LimburgfestivalDatum: 24 - 26 augustusTijd: 12.00-17.00 uur Adres: Kronenburgerpark6511 NijmegenMuseum ValkhofDatum: 23 – 27 juliTijd: 11.00-17.00 uurAdres: Kelfkensbos 59 6511 TB Nijmegen

Bezoekerscentrum De Grote RivierenDatum: 8 - 9 septemberTijd: 10.00-17.00 uur Adres: Langestraat 38 6624 AB Heerewaarden

V enlSlot LoevesteinDatum: 15 - 16 septemberTijd: 13.00-17.00 uur Adres: Loevestein 15307 TG Poederoijen

oesbeekooesbebb

WW

oeoeoeo

Nationaal Bevrijdings-museum 1944-1945Datum: 4 - 5 augustus Tijd: 4 aug 10.00-17.00 uur, 5 aug 12.00-17.00 uur Adres: Wylerbaan 46561 KR Groesbeek

DinxperloperloDinxpD

Grenslandmuseum Datum: 21 - 22 juliTijd: 10.00-17.00 uur Adres: Markt 1b7091 CJ Dinxperlo

WinterswijkWinterswersrswswWinters jkijkijkjkjk

Kanon schietenDatum: 11 - 12 augustus Tijd: 10.00-17.00 uur Adres: 't Zand 257126 BG Bredevoort

Hengelogn

VordenenVoAchterhoeks Museum '40-'45Datum: 10 - 14 septemberTijd: 13.00-17.00 uur Adres: Marktstraat 67255 CA Hengelo (Gld.)

andr 2012

Ginkelse Heide M Ede

Museum Grenadiers en JagersDatum: 7- 8 juliTijd: 10.00-16.00 uur Adres: OranjekazerneClement van Maasdijklaan 56816 TW Schaarsbergen

rsbergenRhedenRhedhedeen

Openingsmanifestatie Gelegerd in GelderlandDatum: 23 juniTijd: Open gedurende gehele openingmanifestatiedag Adres: Landgoed BronbeekVelperweg 1476824 MB Arnhem

ier nDiDieren

DoesburgDo burg

BrummenBrummmennnBB

Streekmuseum De Roode ToorenDatum: 11 - 14 juliTijd: wo. 11, do. 12 en vr. 13 juli 10.00-21.30 uur, za. 14 juli 10.00-17.00 uur Adres: Roggestraat 9-136981 BJ Doesburg

SchutterijfeestenDatum: 1 juliTijd: 10.00-18.00 uur Adres: Kasteel DoornenburgKerkstraat 27a6686 BS Doornenburg

Exodus WandelevenementDatum: 30 juniTijd: 09.00-17.00 uur Adres: Markt6851 AP Huissen

Scherpenzeel

Suderwick

Deventer

Zwolle

Heerewaarden

Millingena/d Rijn

Asperen

Woudenberg

Kolo

nial

e re

serv

e

Krijgsheer Maarten van Rossum

Bandritzer 561

Terug in de tijd met de BandritzerAlle activiteiten van het festival worden met elkaar verbonden door een rondreizende multimediashow: de Bandritzer 561. In deze 'tijdmachine' maken bezoekers aan de hand van korte films een tijdreis langs verschillende episodes uit de Gelderse militaire geschiedenis.Vanaf 23 juni reist de Bandritzer drie maanden lang, zeven dagen per week door de provincie Gelderland. Een overzicht van de locaties en data tijdens de belangrijkste activiteiten. Alle 250 activiteiten staan in een programmaboekje dat verkrijgbaar is bij VVV’s, bibliotheken, musea en gemeentehuizen. Of ga naar www.gelegerdingelderland.nl

infographic Frank Verkuylen | bron Gelegerd in Gelderland/

Rijksmuseum/ Clemens Verhoeven

De Gelderlander vrijdag 22 juni 2012 vrijdag 22 juni 2012 De Gelderlander

22 | extra | 23

Nijmegen

Malden

Mook

GroesbeekOverasselt

Grave Katwijk

Doornenburg

Rheden

NielZyfflichWyler

Druten

Oijen

Arnhem

Huissen

CuijkGassel

B MilsbeekMiddelaar

Linden

WageningenRhenenAchterberg

Elst

EdeVeenendaal

Amerongen

Overberg

Barneveld

Wekerom

Schaarsbergen

KleefDonsbruggen

NütterdenTütthees

Kranenburg

Mehr

SchottheideKönigsheide

Rindern

EscharenVelpReek

Overlangel

DeursenDennenburgHarenMacharenLithoijenTeeffelen

Putten

Nijkerk

LobithSpijk

DüffelwardWardhausenBrienen

Griethausen

SpyckKeeken

Elten

Heesch

SchaijkGeffen

Oss

Apeldoorn Gorssel

Tiel

Dieren

Doesburg

Zevenaar

Wijk bij

Buren

Geldermalsen

Culemborg

Acquoy

Zaltbommel

VeenAndeltwijkdhuizen

Giessen

H tHeusden

Spijk

Zijderveld

Everdingen

Hagestein

Lith

Winterswijk

Bredevoort

Gaxel

Oedi

VrGrossem

Aalten

Lichtenvoorde

Dinxperlo

Anholt

Isselburg

Zelhem

Bocholt

Bocholt

Haaksbergen

's-Heerenberg

Doetinchem

Hengelo

Emmerik

Brummen

Vorden

Lochem

Laren

Herpen

Plasmolen

Doorn

Leersum

Zeist

SoesterbergDe Bilt

Driebergen

Leusden

AmersfoortSoestSoestdijk

BaarnHilversum

Blaricum

Laren

Huizen

Bussum

Nieuw-Loosdrecht

Hollandse Rading

Maartensdijk

Bilthoven

Oud-Loosdrecht

Utrecht

e Meern

uten

Bunnik

Houten

Vianen

NieuwegeinJsselstein

MaarnMaarsbergen

kerk

Leerdam

Vurenlem

Oosterwijk

E th

Zwolle

Harderwijk

Epe

Vaassen

Nunspeet

Elburg

WijheVeluwemeer

ZeewoldeOlst

Biddinghuizen

Leusa

Oud -

Ou

Lage

De

BosHuis

oe

Hoogl

Hüthum

WarbeyenKellen

HauHasselt

SchneppenbaumTill

Hulsberden

Louisendorf

SchlossMoylandt

Kalkar

jHarderwiijkHarderwijkHa kkrwijk

NuNuns eNuunspee

El

rn oorsselGoGors el

LochemLochemh m

LLLLLaLaLLLaLaLaLaLaLaLLaLaLaLaLLaLaLaLaLaLaLaLLLLLaLLLLaaLaLaLaLaLLLLaLaLaLLLaLLaLaLLLLLaLaLLLLLLLaLLLLLLLaLLLLLLLaLLLLaLLLLaLLLLLaLLLLaLLaaLLLLLLLLaLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLLaLLLLLLLLLLLaaLaLLLLLLLaaLLLLLLLLLLLLLLLarererererererererereeerererereereerererereereerrerererereeereeerereerereerrerererrerererrererreererreereeeeerererennnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnneeeeeeeeeeeeeeeeennnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn

epee

Stadsmuseum HarderwijkDatum: 3 - 6 juliTijd: 10.00-17.00 uur Adres: Donkerstraat 43840 AB Harderwijk

Museum ElburgDatum: 30 juli – 3 augustusTijd: 11.00-17.00 uurAdres: Jufferenstraat 6-8 8081 CR Elburg

Kunstfort AsperenDatum: 7 - 10 augustusTijd: 10.00-17.00 uur Adres: Langendijk 604151 BR Acquoy

BurenBuBu

MarechausseemuseumDatum: 15 juliTijd: 12.30-17.00 uur Adres: Weeshuiswal 94116 BR Buren

GrebbelinieDatum: 13 - 17 augustusTijd: 10.00-16.00 uur Adres: Brinkkanterweg 233931 PJ Woudenberg

eeEdeEdee

Slotmanifestatie Gelegerd in GelderlandDatum: 22 september 2012 Tijd: 09.00-17.00 uur Adres: Schaapskooi Ginkelse Heide (langs N224) 6718 SM Ede

Airbornemuseum 'Hartenstein'Datum: 27 augustus- 6 september Tijd: za en ma-do 10.00-17.00 uur /zo 12.00-17.00uur Adres: Utrechtseweg 2326862 AZ Oosterbeek

HuissenuissennHH

Vaasssssense

CODA ApeldoornDatum: 18 - 19 augustusTijd: za 10.00-17.00 uur, zo 13.00-17.00 uur Adres: Vosselmanstraat 2997311 CL ApeldoornTentoonstelling ApeldoornDatum: 20 – 22 augustusTijd: 10.00 -1 6.00 uurAdres: Marktplein, Apeldoorn

Huis VerwoldeDatum: 17 - 20 juliTijd: 12.00-17.00 uur Adres: Jonker Emilelaan 47245 TL Laren

Slag om GrolleDatum: 19 - 21 oktober Tijd: 10.00 -17.00 uur Adres: Markt De Wheme 7141 AA GroenloGroenlo VestingstadDatum: 28 - 29 juli Tijd: za. 13.00-17.00 uurzo. 12.00 -17.00 uurAdres: Mattelierstraat 57141 BP Groenlo

Aaltense MuseaDatum: 26 - 28 juniTijd: di 26 juni 13.30-17.00 uur, wo 27 en do 28 juni van 10.00-17.00 uur Adres: Markt 147121 CS Aalten

dedenldeMaldMaldeMMalde

Overasselteras tee

Gebroeders van LimburgfestivalDatum: 24 - 26 augustusTijd: 12.00-17.00 uur Adres: Kronenburgerpark6511 NijmegenMuseum ValkhofDatum: 23 – 27 juliTijd: 11.00-17.00 uurAdres: Kelfkensbos 59 6511 TB Nijmegen

Bezoekerscentrum De Grote RivierenDatum: 8 - 9 septemberTijd: 10.00-17.00 uur Adres: Langestraat 38 6624 AB Heerewaarden

V enlSlot LoevesteinDatum: 15 - 16 septemberTijd: 13.00-17.00 uur Adres: Loevestein 15307 TG Poederoijen

oesbeekooesbebb

WW

oeoeoeo

Nationaal Bevrijdings-museum 1944-1945Datum: 4 - 5 augustus Tijd: 4 aug 10.00-17.00 uur, 5 aug 12.00-17.00 uur Adres: Wylerbaan 46561 KR Groesbeek

DinxperloperloDinxpD

Grenslandmuseum Datum: 21 - 22 juliTijd: 10.00-17.00 uur Adres: Markt 1b7091 CJ Dinxperlo

WinterswijkWinterswersrswswWinters jkijkijkjkjk

Kanon schietenDatum: 11 - 12 augustus Tijd: 10.00-17.00 uur Adres: 't Zand 257126 BG Bredevoort

Hengelogn

VordenenVoAchterhoeks Museum '40-'45Datum: 10 - 14 septemberTijd: 13.00-17.00 uur Adres: Marktstraat 67255 CA Hengelo (Gld.)

andr 2012

Ginkelse Heide M Ede

Museum Grenadiers en JagersDatum: 7- 8 juliTijd: 10.00-16.00 uur Adres: OranjekazerneClement van Maasdijklaan 56816 TW Schaarsbergen

rsbergenRhedenRhedhedeen

Openingsmanifestatie Gelegerd in GelderlandDatum: 23 juniTijd: Open gedurende gehele openingmanifestatiedag Adres: Landgoed BronbeekVelperweg 1476824 MB Arnhem

ier nDiDieren

DoesburgDo burg

BrummenBrummmennnBB

Streekmuseum De Roode ToorenDatum: 11 - 14 juliTijd: wo. 11, do. 12 en vr. 13 juli 10.00-21.30 uur, za. 14 juli 10.00-17.00 uur Adres: Roggestraat 9-136981 BJ Doesburg

SchutterijfeestenDatum: 1 juliTijd: 10.00-18.00 uur Adres: Kasteel DoornenburgKerkstraat 27a6686 BS Doornenburg

Exodus WandelevenementDatum: 30 juniTijd: 09.00-17.00 uur Adres: Markt6851 AP Huissen

Scherpenzeel

Suderwick

Deventer

Zwolle

Heerewaarden

Millingena/d Rijn

Asperen

Woudenberg

Kolo

nial

e re

serv

e

Krijgsheer Maarten van Rossum

Bandritzer 561

Terug in de tijd met de BandritzerAlle activiteiten van het festival worden met elkaar verbonden door een rondreizende multimediashow: de Bandritzer 561. In deze 'tijdmachine' maken bezoekers aan de hand van korte films een tijdreis langs verschillende episodes uit de Gelderse militaire geschiedenis.Vanaf 23 juni reist de Bandritzer drie maanden lang, zeven dagen per week door de provincie Gelderland. Een overzicht van de locaties en data tijdens de belangrijkste activiteiten. Alle 250 activiteiten staan in een programmaboekje dat verkrijgbaar is bij VVV’s, bibliotheken, musea en gemeentehuizen. Of ga naar www.gelegerdingelderland.nl

infographic Frank Verkuylen | bron Gelegerd in Gelderland/

Rijksmuseum/ Clemens Verhoeven

Mocht u bij een bezoek aan één van de activiteiten een

mysterieus, vreemd uitziend object tegenkomen, dan is

dat vast de Bandritzer 561. Een geheimzinnig apparaat

waarin u een bijzondere, spectaculaire reis maakt door de

Gelderse geschiedenis.

“De Bandritzer is voor ons de tijdmachine die we willen; aandacht voor het verleden en daarmee investeren in behoud van vrede voor de toekomst. Geschikt voor jong en oud, snel maar wel met een duidelijk doel. VREDE!”,aldus Ton Heerts, directeur vfonds.

De realisatie van de Bandritzer 561 wordt mogelijk

gemaakt door het vfonds. Gelegerd in Gelderland krijgt

gedurende de festivalperiode de beschikking over dit

object. Na het festival zet het vfonds de Bandritzer 561 in

voor bijzondere activiteiten en voorlichtingsdoeleinden,

vooral bij oorlogs- en verzetsmusea en bij bevrijdings-

festivals.

www.vfonds.nl

Het vfonds wenst

Gelegerd in Gelderland

heel veel succes met

alle activiteiten de

komende maanden!

Bijdragen van de BankGiroloterij en de Lotto maken het werk van het vfonds mogelijk.