Ks. Roman KRAWCZYK* Studia ElbląskieXVII (2016)

ŚWIADKOWIE JEHOWY – – GENEZA I GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE

Słowa kluczowe: sekta, struktura organizacyjna, główni przedstawiciele, poglądy

Key words: sect, organisational structure, main representatives, views

Schlüsselworte: Sekte, Organisationsstruktur, Hauptvertreter, Ansichten

W ciągu ostatnich lat zauważa się rosnącą liczbę oraz wzmożoną aktywność sekt i ruchów religijnych o charakterze sekciarskim. Jest to zjawisko, które występu-je na wszystkich kontynentach, niezależnie od dominującej na danym terenie religii. Istotne jest pytanie: Co przyczyniło się do powstawania sekt? Jedna z głównych przyczyn ma podłoże ekonomiczne. Widać to szczególnie na przykładzie Stanów Zjednoczonych. W wyniku dynamicznego rozwoju ekonomicznego rosło tam bo-gactwo i zamożność, ale nie wszyscy nadążali za ogólnym trendem cywilizacyjnym. Nie brakowało więc tych, którzy z lękiem i niepewnością spoglądali w przyszłość i którzy łatwo dawali wiarę różnym „prorokom” przepowiadającym bliski koniec świata.

Ta sytuacja w szczególny sposób zaznaczyła się w Stanach Zjednoczonych. Ma-sowy napływ protestantów różnych odłamów sprawił, że protestantyzm w zasadzie zdominował kontynent północno-amerykański. „Protestantyzm ten, oderwany od swoich europejskich korzeni zaczął żyć coraz bardziej własnym życiem. Jego cechą charakterystyczną były tak zwane „ruchy przebudzeniowe”1. I tak na przykład bra-cia Wesley w 1745 roku dali początek metodystom. Kilka lat później farmer ze stanu Nowy Jork W. Miller (1782 – 1849) powołał do istnienia ruch adwentystyczny, z któ-rego wiele elementów przejmie później Karol Russell. Nowe ruchy religijne były najczęściej wyrazem protestu przeciwko dotychczasowej religijności, w tym także przeciwko religii katolickiej i konsekwentnie, przeciwko Kościołowi katolickiemu.

* Ks. Roman Krawczyk – prof. dr hab., prof. zwyczajny w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych na Uniwersytecie Przyrodniczo-Humanistycznym w Siedlcach. Prof. nadzwy-czajny w Katedrze Teologii Biblijnej na Wydziale Teologii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

1 E. Bagiński, Świadkowie Jehowy. Pochodzenie – Historia – Wierzenia, Kraków 1997, s. 12 – 13.

162 ROMAN KRAWCZYK

Taka też była geneza Świadków Jehowy2. Sekta była od początku niezwykle ak-tywna. Przejawia się ona w odwiedzaniu ludzi w domach, spędzaniu wiele godzin na ulicach, sprzedawaniu swoich czasopism i werbowaniu nowych członków. Cechuje ich niezwykła propagandowa gorliwość. Publikują nie tylko ulotki i czasopisma („Straż-nica”, „Przebudźcie się”), ale także książki. Ze względu na nazywanie siebie chrze-ścijanami i odwoływanie się do Biblii, łatwo wprowadzali w błąd wielu ludzi. Wynika z tego niezwykle ważne zadanie dla wszystkich chrześcijan: rodzin, wspólnot para-fialnych i Kościoła instytucjonalnego. Wspólnym obowiązkiem jest coraz lepsze po-znawanie prawd wiary, a przede wszystkim stosowanie jej zasad w codziennym życiu. Tak właśnie należy rozumieć Chrystusowe wezwanie: „Będziecie mi świadkami aż po krańce ziemi” (Dz 1,8). Świadectwem jest życie, jego godny chrześcijański wymiar.

Ale obok tego obowiązku ściśle religijnego, istnieje nierozerwalnie z nim zwią-zany obowiązek – nazwijmy go – „antropologiczny”. Sekty bowiem, w tym także Świadkowie Jehowy, proponują właśnie „sposób na życie”, na uszczęśliwianie sie-bie, na odnajdywanie sensu życia. A przecież od wieków i wiarygodnie przedstawia ten sens właśnie Kościół. Kościół zawsze kierował swoje posłannictwo do czło-wieka, podkreślał możliwość pełnej samorealizacji człowieka w ścisłej współpracy z łaską wysłużoną przez Chrystusa, dzięki któremu człowiek zdobywa świadomość swojej godności dziecka Bożego, swojego wyniesienia i sensu swojego bytowania.

Niniejszy artykuł poświęcony jest analizie genezy, struktury organizacyjnej i doktryny Świadków Jehowy. Artykuł składa się z trzech części. W części pierwszej przedstawione zostaną problemy definicyjne sekty (I), a w części drugiej jej skład organizacyjny (II). Część trzecia poświęcona jest przeglądowi głównych przedsta-wicieli sekty oraz ich poglądom (III).

PROBLEMY DEFINICYJNE SEKTY

Termin sekta pochodzi od łacińskiego słowa „sequi”, który oznacza iść za kimś, naśladować kogoś lub coś. Pokrewny termin „Secare” znaczy: odcinać, oddzielać się od kogoś. Jak wskazuje etymologia tego terminu, sekta3 jest to grupa religijna, która wyodrębniła się z macierzystego Kościoła z powodu różnic doktrynalnych, liturgicz-nych i innych. Można więc powiedzieć, że sekta jest formą wewnętrznej opozycji przeciw zinstytucjonalizowanym formom rozwiniętej religii, jest formą protestu.

Sekty wyrosłe na bazie chrześcijaństwa charakteryzuje to, że przyjmują Biblię jako Pismo Święte, ale wyłączają z niego niektóre księgi. Zasadniczą kwestią jest to, że posiadają własną interpretację tekstów biblijnych; nie przyjmując rozwoju Obja-wienia, odrzucając jedną z głównych zasad naukowej interpretacji Biblii. Odmawia-ją boskości Jezusowi Chrystusowi, a osiągnięcie zbawienia ograniczają jedynie do członków sekty jako wybranych przez Boga.

2 Z. Marzec, Metody działania i przyczyny sukcesów Świadków Jehowy, Kraków 2000 (20082); J. Krasiński, Świadkowie Jehowy. Czym się od nas różnią i czego możemy się od nich nauczyć?, „Homo Dei” 80 (2011) z. 2, s. 115 – 127.

3 D. Kuncewicz, Sekta – panorama definicji, w: Społeczeństwo i Rodzina 3 (2006) z. 2, s. 111 – 119; P. Sokołowski, Sekta, w: EK, Lublin 2012, t. XVII, s. 1371 – 1373.

163ŚWIADKOWIE JEHOWY – GENEZA I GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE

Sekty zasadniczo odwołują się do motywacji religijnych proponując różne techniki medytacyjne oparte na objawieniach prywatnych. Ale są też sekty areligijne proponujące swoim wyznawcom różne techniki psychoanalityczne, terapeutyczne, uzdrowicielskie. Ze względu na stosunek do świata możemy wyróżnić sekty potę-piające świat i wartości „światowe” (na przykład sekty apokaliptyczne) oraz sekty zapowiadające i oczekujące przemiany świata, na przykład w wyniku powtórnego przyjścia Jezusa Chrystusa.

Przyczyny powstawania i rozwoju sekt można podzielić na indywidualne i społeczne. Indywidualne wynikają głównie z potrzeb psychicznych i religijnych poszczególnych jednostek szukających zaspokojenia swoich potrzeb w sekcie wte-dy, gdy nie znajdują ich w rodzinie, w grupie społecznej z którą są związani, czy w praktykowanej dotąd religii. Głównie, jak sądzę, należy tu wymienić kryzys ro-dziny, który skłania wielu do „ukrycia się” w ochronnej rodzinie sekty, której siła duchowa oparta jest najczęściej na manipulacji psychicznej.

Wśród czynników społecznych należy wymienić dwie grupy. Pierwsza to sytu-acja współczesnego człowieka zagubionego w szybkim tempie zmian społecznych i związane z tym poczucie zagubienia i samotność. Poczucie samotności w natural-ny sposób rodzi fatalistyczną postawę wobec życia oraz skłania do poszukiwania możliwości bycia z innymi i dla innych. W tym kontekście trafne wydają się być uwagi kardynała G. Danneelsa. Pisze on: „Podstawową przyczyną sukcesu sekt jest trend naszego społeczeństwa w kierunku coraz większej depersonalizacji. Ludzie stają się numerami. Nie spotyka się ich jako osoby. Tak powstają w relacjach mię-dzyludzkich chłód, prawie nie do zniesienia i osamotnienie. I właśnie tutaj zjawiają się sekty z ich bardziej uczuciowym niż intelektualnym sposobem zbliżania się do ludzi. Dbają one o logikę serca, a nie rozumu”4. Podobnie wypowiada się biskup Z. Pawłowicz wyliczając listę symptomów patologii współczesnych społeczeństw. „Ludzie współcześni – pisze biskup – cierpią na brak kierunku i orientacji w życiu… czują strach przed klęską ekologiczną, wojną, zatruciem, konfliktami społecznymi... Zagubieni w anonimowości, izolacji, ale nie chcą być bezwartościowymi, biernymi pionkami. Często nie wiedzą co i jak robić”5. Z kolei ks. T. Pietrzyk zwraca uwa-gę na to, że sekty są właściwie protestem przeciw społeczeństwu. „Spowodowane są przez industrializację, urbanizację, migracje, szybki rozwój komunikacji, super-racjonalne systemy technologiczne, załamanie się tradycyjnych wzorców kulturo-wych i hierarchii wartości. Wszystko to sprawia, że wielu ludzi znajduje się w stanie wewnętrznego zamętu, wykorzenienia, nierówności. W takich sytuacjach jest czymś naturalnym poszukiwania rozwiązania, które często im jest prostsze, tym wydaje się lepsze. Występuje też pokusa przyjmowania tego rozwiązania jako jedynej i osta-tecznej odpowiedzi”6. Istnieje więc niejako próżnia domagająca się zapełnienia tę próżnię pragną wypełnić sekty.

Druga grupa przyczyn powstawania i rozwoju sekt to techniki manipulacyj-ne stosowane w rekrutacji nowych członków. Techniki te częściej mają charakter odziaływania psychologicznego: pozorna empatia, perswazja, powoływanie się na

4 Cyt. za: P.J. Śliwiński, Religijna sałatka, Poznań 1996, s. 66.5 Z. Pawłowicz, Człowiek a Świadkowie Jehowy, Gdańsk 1991, s. 8.6 T. Pietrzyk, Świadkowie Jehowy – kim są?, Wrocław 1991, s. 8.

164 ROMAN KRAWCZYK

autorytety, okazywanie zrozumienia problemów psychologicznych, egzystencjal-nych i duchowych kandydata. Dodatkowo sekta prezentuje się jako grupa, w której jednostka może osiągnąć pewien status i prestiż, w której jej zdolności i umiejętności są oceniane według korzystniejszych kryteriów niż w całym społeczeństwie. Tech-niki manipulacyjne są szczególnie skuteczne wtedy, gdy napotykają na podatność osobistą kandydata (czynniki rozwojowe, sytuacyjne, rodzinne, osobowościowe).

Skutki przynależności do sekt są zróżnicowane w zależności od struktury psy-chologicznej kandydata na członka sekty, a także jego poziomu umysłowego. Skut-ki te mogą objawiać się w obniżeniu sprawności umysłowej i związanym z tym bezkrytycznym, cytowaniem słów mistrza oraz w otępieniu uczuciowym. Skutkuje to trudnością komunikacji z dawnym otoczeniem i bezskutecznością wysiłków podejmo-wanych przez rodzinę czy znajomych w celu skłonienia kogoś do opuszczenia sekty.

Najogólniej sekty można podzielić na trzy grupy.Po pierwsze, są to sekty opierające się na Piśmie Świętym jako źródle wia-

ry. Są to: Świadkowie Jehowy, Adwentyści, Badacze Pisma Świętego. Źródło wia-ry traktują bardzo subiektywnie, odrzucając naukowe interpretacje egzegetyczne. W rezultacie otrzymują zniekształcony obraz człowieka, świata, Boga. Po drugie, są to grupy bardziej światopoglądowe niż religijne; można tu wymienić zwolenników:

a) teozofii. Termin teozofia oznacza doktrynę filozoficzno-parareligijną uznającą, że wiedza o tajemnicach Boga jest dostępna jedynie wybranym. Z takiego poglądu wyłonił się ruch zawierający metafizyczną wizję świata, człowieka, zbawienia, zaczerpniętą z różnych religii starożytnych7;

b) antropozofii. Antropozofia to doktryna, według której najpełniejsza wiedza osiągalna jest za pomocą szczególnej intuicji, intuicji tajemnej, w przeci-wieństwie do poznania osiągalnego zmysłami i rozumem8;

c) spirytyzmu. Termin spirytyzm oznacza praktyki komunikowania się z du-chami, zwykle za pomocą medium, towarzyszące im przekonania, a także doktrynę traktującą o tych zjawiskach. Udział w seansach spirytycznych czę-sto prowadzi do zaburzeń psychicznych i duchowych9;

d) medytacji transcendentalnej. Medytacja transcendentalna oznacza techni-kę pozwalającą umysłowi doświadczać coraz to subtelniejszych stanów psychicznych aż do momentu dotarcia do samego źródła psychiki; medytacja ta, zdaniem ich zwolenników, poszerza zdolności umysłu i uzdalnia człowieka do wykorzystania jego pełnego potencjału we wszystkich dziedzinach myśli i czynu10.

7 E. Zdybicka, Teozofia, w: EK, Lublin 2013, t. XIX, s. 699 – 700.8 F. Kwiatkowski, Teozofia i antropozofia, czyli nauka tajemna o Bogu i o człowieku, Poznań

1925.9 M. Rusecki, Teologia wobec zjawisk paranormalnych, Częstochowa 2010.10 R. Dziura, Medytacja transcendentalna, w: EK, Lublin 2008, t. XII, s. 445 – 446.

165ŚWIADKOWIE JEHOWY – GENEZA I GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE

STRUKTURA ORGANIZACYJNA ŚWIADKÓW JEHOWY

Świadkowie Jehowy są organizacją ogólnoświatową o charakterze społeczno--zhierarchizowanym, ale też teokratycznym. Oznacza to, że wymiar społeczno-or-ganizacyjny ma równocześnie charakter sekty religijnej. Na jej czele stoi „Ciało Kierownicze” mające swoją siedzibę w dzielnicy Brooklyn, w Nowym Jorku. To Ciało Kierownicze sprawuje nadzór nad ogólnoświatową działalnością sekty oraz ogłasza autorytatywny wykład Biblii. „Ciałem Kierowniczym” zarządza prezydent o władzy dożywotniej.

Członków sekty obowiązuje całkowite podporządkowanie się decyzjom Ciała Kierowniczego. Ono bowiem – jak określa doktryna sekty – jest „kanałem przekaź-nikowym”, za pomocą którego Jehowa przekazuje swoje specjalne objawienia. Ten punkt doktryny – punkt o kanale przekaźnikowym, pociąga za sobą bardzo istotne konsekwencje. Po pierwsze, jednostka, każdy członek sekty, nie może się kontak-tować bezpośrednio z Bogiem; Bóg kontaktuje się z ludźmi za pośrednictwem kie-rownictwa organizacji teokratycznej. Po drugie, członkowie sekty są dobrowolnymi „niewolnikami Jehowy” i mają bezwzględny obowiązek posłuszeństwa wobec Ciała Kierowniczego, które działa w imieniu Jehowy. Po trzecie, Ciało Kierownicze po-siada monopol dotyczący prorokowania, wobec tego nikt inny nie może sobie przy-pisywać znajomości woli Jehowy.

Centrala – Ciało Kierownicze, drukuje w różnych językach książki, broszury, czasopisma i zajmuje się ich kolportażem. Prowadzi też ośrodek szkoleniowy dla swoich funkcjonariuszy o nazwie: „Biblijna Szkoła Strażnicy”. Ambicją sekty jest prowadzenie działalności ogólnoświatowej, w związku z czym świat podzielono na trzydzieści stref, a te dzielą się na oddziały krajowe. Oddziały krajowe z kolei dzielą się na okręgi (którymi kierują nadzorcy okręgów), a te na obwody obejmujące około dwudziestu zborów (50 – 100 osób). Kierują nimi Starsi Zboru („grono starszych”), a członków określa się mianem Głosicieli. Przedstawiciele grup krajowych i lokal-nych mianowani są przez Ciało Kierownicze. Ono też wysyła swoich przedstawicie-li na coroczne zgromadzenia okręgowe i na krajowe bądź międzynarodowe.

Jak przebiegają spotkania Świadków Jehowy w ciągu tygodnia? Przewiduje się pięć zasadniczych celów takich spotkań:

1. Teokratyczna szkoła służby kaznodziejskiej. Jej celem jest przygotowanie członków do samodzielnej pracy kaznodziejskiej (głoszenie doktryny po domach, prowadzenie dyskusji) na podstawie podręcznika: Poradnik dla teokratycznej szkoły służby kaznodziejskiej.

2. Zebranie służby. Jest poświęcone przedstawieniu i omówieniu praktycznych wskazań dotyczących głoszenia doktryny.

3. Wykład publiczny. Jest on wygłaszany przez wykwalifikowanego kazno-dzieję na temat podany przez Centrum.

4. Studium „Strażnicy”. Obejmuje omawianie przeczytanych wcześniej artyku-łów w najnowszych numerach tego pisma.

5. Zbiorowe studium książki. Dotyczy ono analizy książki wydanej przez Cen-tralę. Studium odbywa się w małych grupach. Książka powinna być już wcześniej przeczytana przez uczestników spotkania. Jedną z bardziej zna-nych książek omawianych w zborze jest książka: Będziesz mógł żyć wiecznie

166 ROMAN KRAWCZYK

w raju na ziemi. Wcześniej analizowano książkę: Prawda, która prowadzi do życia wiecznego.

Zbory mają swoich przełożonych, Starszych, którzy sprawują opiekę i kie-rownictwo nad spełnianiem przez członków zboru wszystkich zadań, także oso-bistych dziedzin życia. W zborze „obowiązuje zasada całkowitego posłuszeństwa i podporządkowania. Niedopuszczalne jest na przykład podnoszenie w zborze wąt-pliwości natury doktrynalnej czy organizacyjnej”11.

Oprócz „starszych”, w Zborze funkcje porządkowe i organizacyjne pełnią „słu-dzy pomocniczy”. Ich praca nie jest traktowana jako służba niższego rzędu, w sekcie bowiem każda działalność ma charakter służby, każda ma dawać „świadectwo”. Poza spotkaniami w Zborze wyznawcy mają obowiązek prowadzenia działalności misyj-nej (uważanej za działalność kaznodziejską) w formie chodzenia od domu do domu, prowadzenia rozmów z przypadkowymi lub umówionymi ludźmi oraz kolportażem pism jehowickich. Działalność ta powinna być połączona z prowadzeniem notatek, zbieraniem informacji o mieszkańcach. Misję te prowadzą dwie osoby, w tym jed-na bardziej doświadczona, druga to nowicjusz przygotowujący się do prowadzenia takiej działalności. Każdy Świadek Jehowy musi składać na specjalnym formularzu miesięczne sprawozdanie ze swej działalności. Miejsce prowadzenia takiej działal-ności misyjnej nie jest przypadkowe; każdy zbór otrzymuje określony teren działań.

GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE SEKTY ORAZ ICH POGLĄDY

Założycielem Badaczy Pisma Świętego, z którego później wyłoniła się sekta Świadków Jehowy był Charles (Karol) Russell (1852 – 1916)12. Russell urodził się w miejscowości Allegheny, koło Pittsburgha (USA). Wychowywał się w rodzinie prezbiteriańskiej. W młodości przeżywał wątpliwości religijne, ale wnet zaintereso-wał się adwentyzmem. Założycielem adwentystów był amerykański farmer William Miller, który ogłosił nadejście końca świata w roku 1844. Gdy przepowiednia nie sprawdziła się, ogłoszono kolejne terminy końca świata: 1870, 1872 – 73, 1874. Gdy kolejne przepowiednie nie sprawdziły się, Russell ogłosił, że Chrystus przyszedł, ale w sposób niewidzialny. Wtedy Russell dołączył się do grupy adwentystów kie-rowanej przez N.H. Barboura, który był redaktorem czasopisma Zwiastun Poranka. Russell został współredaktorem tego pisma. Obaj redaktorzy wydali książkę pt. Trzy światy albo plan zbawienia, w której analizują tajemniczy, apokaliptyczny plan Boga wobec świata. Russell zerwał w końcu z grupą Barboura i zaczął wydawać własne pismo pt. Strażnica Syjońska i zwiastun obecności Chrystusa przemianowane po kilku latach na Strażnica. W roku 1914 Russell założył „Międzynarodowe Stowa-rzyszenie Badaczy Biblii”, stowarzyszenie o charakterze spółki akcyjnej. Mieściła się ona w Pittsburghu, gdzie założył on „Dom Biblijny”. Wyznaczył teraz nową datę przyjścia Chrystusa na rok 1914 (ale zamiast Tysiącletniego Królestwa wybuchła w tym roku wojna!). Niespełnienie się proroctwa nie zniechęciło ich, co więcej, rozpoczęli działalność za granicą. Sam Russell odbywał liczne podróże po Stanach

11 Z. Pawłowicz, Człowiek a Świadkowie Jehowy, dz. cyt., s. 33.12 Tamże, s. 10 – 13.

167ŚWIADKOWIE JEHOWY – GENEZA I GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE

Zjednoczonych i Europie propagując swoje idee, książki i czasopismo Strażnica. Po powrocie założył nowy ośrodek w Brooklynie, gdzie mieściła się odtąd centrala organizacyjna i wydawnicza. W ośrodku była czynna również szkoła kolporterów, którzy wysyłani za granicę zakładali biura wyznawców w różnych krajach świata. Organizowali też spotkania połączone z lekturą pism Russella. Spotkaniom prze-wodniczyli specjalnie wybrani przedstawiciele zwani „starszymi”. Sam Russell był ich „honorowym pastorem”. Do końca swego życia Russell zdołał zgromadzić oko-ło 21 tysięcy zwolenników.

Główne dzieło Russella, to sześciotomowa praca pt. Wykłady Pisma Święte-go (1886 – 1904). Do roku 1916 dzieło rozeszło się w nakładzie sześciu milionów egzemplarzy. Zaprezentowana w dziele wykładnia Pisma Świętego obejmowała przede wszystkim księgi apokaliptyczne i wykazywała wyraźnie związki z nauka-mi adwentystów, z którymi przez kilka lat był związany. W związku z tym, choć początkowo głosił, że Chrystus powtórnie przyszedł, ale w sposób niewidzialny, to w końcu znów zaczął przepowiadać nową konkretną datę, tym razem na rok 1918, ale i ta nie sprawdziła się. Ogłaszając kolejne terminy nastania Tysiącletnie-go Królestwa zwolennicy sekty zapomnieli o słowach Chrystusa, który powiedział: „A o owym dniu i owej godzinie nie wie nikt: ani aniołowie w niebie, ani Syn, tylko sam Ojciec” (Mt 24,36). Przypowieść o dziesięciu pannach kończy się sło-wami: „Czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny, o której Syn Człowieczy przyjdzie” (Mt 25,13).

Na trudności związane z działalnością Russella nałożyły się problemy związane z jego żoną, Marią Ackley. Początkowo współpracowała ona z mężem, ale po roz-wodzie (1906 r.) wystąpiła przeciw niemu wykazując istnienie nieścisłości zawar-tych w jego pismach. Spowodowało to odejście wielu zwolenników z kręgu sekty.

Jakie są główne punkty nauk Russella? Przede wszystkim cała jego interpretacja opiera się na dosłownym rozumieniu tekstów biblijnych. Taka interpretacja sprzeci-wia się podstawowej zasadzie hermeneutyki biblijnej nakazującej uwzględniać rów-nież rozwój Objawienia biblijnego. Inny istotny punkt nauki Russella to chiliazm (od gr. chilioi = tysiąc) zwany też millenaryzmem (od łac. mille = tysiąc) głoszący, że bezpośrednio przed końcem świata zstąpi na ziemię „Miasto Święte – Jeruza-lem Nowe” (Ap 21,2.10). Nastanie wtedy tysiącletnie królestwo sprawiedliwości, w którym będzie panowała powszechna sprawiedliwość. Ziemia zostanie zamienio-na w raj. Zniknie wszystko, co dotąd trapiło ludzkość: wojny, katastrofy, nienawiść, morderstwa. Pokój rozciągnie się nawet na świat zwierzęcy. Zniknie uciążliwa sta-rość, ludzie zachowają wieczną młodość. Znikną epidemie i choroby. Ale nastąpi to dopiero wtedy, gdy Jehowa pokona potęgi przeciwne Bogu; dokona się to w „wiel-kim dniu wszechmogącego Boga” (Ap 16,14)13. Czas, w którym to nastąpi stanowi tajemnicę dostępną jedynie Bogu14. Następne punkty nauki Russella, to odrzucenie nauki o piekle i nieśmiertelności duszy, a zwłaszcza deprecjonowanie chrześcijań-

13 Miejscem tej bitwy będzie Harmagedon – symbol mitycznej góry świata, gdzie gromadzą się potęgi przeciwne Bogu; jest to więc przeciwstawienie Bożej góry Syjon, jako miejsca przeznaczonego dla zbawionych (por. Hbr 12,22 – 24).

14 R. Fiszkal, Prawda o Świadkach Jehowy, Wydawnictwo „Logos”, 2010, s. 14 – 15.

168 ROMAN KRAWCZYK

stwa i Kościoła. Russell zmarł 31 X 1916 roku. Śmierć zaskoczyła go podczas po-dróży propagandowej, gdy przemierzał Teksas z wykładem pt. „Świat się pali”.

Do uratowania sekty przed upadkiem przyczynił się jego następca i współzało-życiel sekty: J.F. Rutherford (1869 r.)15.

Od roku 1906 był bliskim współpracownikiem Russella, ale wnet stał się jego przeciwnikiem głosząc między innymi, iż zapowiedź końca świata na rok 1914 była rezultatem wpływów szatana. Podporządkowaną sobie sektę nazwał „Państwem Boga”, co oznaczało, że istniejące struktury państw są dziełem szatana. Wiązało się z tym odrzucenie wszystkiego, co wchodzi w skład struktury państwa: odmowa służby państwowej, składania przysięgi, wyrażania szacunku dla flagi państwowej. W rezul-tacie Rutherford i jego współpracownicy zostali skazani na dwadzieścia lat więzienia.

Po wyjściu z więzienia Rutherford zorganizował w Ohio dziesięciodniowy kongres, który zapoczątkował nowy rozwój sekty. Obok istniejącego już pisma Strażnica zaczął wydawać drugie pismo: Przebudźcie się. Zapowiedział nową datę końca świata na rok 1925. Głosił, że w związku z tym należy oczekiwać powrotu wielkich postaci Starego Testamentu: Abrahama, Izaaka i Jakuba; przygotowano dla nich nawet specjalny dom, w którym on sam zamieszkał jako „zarządca”. Jednak oczekiwany na rok 1925 koniec świata nie nastąpił, co spowodowało w sekcie roz-łamy. Ratując sytuację Rutherford zobowiązał swoich wyznawców do zintensyfiko-wania działalności agitacyjnej i propagowania własnych pism. Istotnym czynnikiem było wprowadzenie zmiany strukturalnej sekty i nowej nazwy. Zmiana struktural-na dotyczyła nadanie sekcie wymiaru ogólnoświatowego jako zbawczej wspólnoty czasów ostatecznych. Nowa nazwa ogłoszona na kongresie w Columbus w roku 1931 brzmiała: „Świadkowie Jehowy”. Przyjmując tę nazwę odwoływano się do tekstu proroka Izajasza: „Wy jesteście moimi świadkami i moimi sługami, których wybrałem... wy jesteście moimi świadkami – wyrocznia Jahwe” (Iz 43,10 – 12).

Zmianom organizacyjnym towarzyszyły zmiany doktrynalne, głównie zakaz świętowania Bożego Narodzenia i używania znaku krzyża. W związku z tym po-jawił się problem stosunku do żydów. Początkowo Rutherford utrzymywał z nimi bliskie kontakty, ale gdy pojawił się pogląd, że godność ludu przymierza przeszła na Świadków Jehowy, sekta w swoim piśmiennictwie przejawia wyraźnie nastawienie antyżydowskie. Rozwojowi sekty sprzyjały organizowane corocznie kongresy.

Następcą Rutherforda został Natan Homer Knorr (1905 – 1977)16. Jego spraw-na działalność organizacyjna spowodowała znaczny liczebny wzrost sekty (w roku 1975 podawano: dwa miliony). W roku 1966 zapowiedziano nową datę końca świa-ta i powtórnego przyjścia Chrystusa – miał to być rok 1975. Niespełnienie się za-powiedzi kierownictwo sekty wyjaśniło w ten sposób, że dzięki temu Jehowa dał sekcie dalszą możliwość wzmożonego działania.

Za rządów Knorra nastąpiło przejście od charyzmatycznego do instytucjonalnego dawania świadectwa, przede wszystkim instytucja ma dawać świadectwo. W związ-ku z tym założył on ośrodek kształcenia misjonarzy, których celem miała być świa-towa ekspansja ruchu. Poza tym scentralizował władzę Świadków Jehowy powo-

15 Z. Pawłowicz, Człowiek a Świadkowie Jehowy, dz. cyt., s. 24 – 29.16 Z. Pawłowicz, Człowiek a Świadkowie Jehowy, dz. cyt., s. 29; E. Bagiński, Świadkowie

Jehowy, dz. cyt., s. 66 – 69.

169ŚWIADKOWIE JEHOWY – GENEZA I GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE

łując do istnienia na nowo „Ciało Kierownicze”. Członkami tego grona mogą być wybrani, „namaszczeni” Świadkowie Jehowy. Ciało Kierownicze jest „kanałem”, którym posługuje się Jehowa w celu komunikowania organizacji swojej woli. Poza tym Knorr znacznie usprawnił funkcjonowanie sekty w świecie; podzielił organi-zację na mniejsze jednostki: oddziały, okręgi i obwody. Od jego czasów wszystkie publikacje sekty ukazują się anonimowo (wygodny sposób uniknięcia krytyki, gdy zawodzą „proroctwa”. Dla kształcenia misjonarzy założył w roku 1943 „Biblijną Szkołę Strażnicy – Gilead”. Później utworzono liczne jej filie w wielu krajach świa-ta. Od roku 1924 powstają żywiołowo radiostacje działające na rzecz Świadków Jehowy. Knorr, podobnie jak poprzednicy, wyznaczył termin końca świata, tym ra-zem na rok 1975. Knorr wprowadził zakaz transfuzji krwi (w roku 1945) na podsta-wie źle zrozumianego tekstu biblijnego mówiącego o „zakazie spożywania krwi” (Dz 15,29; 21,25). Z inicjatywy Knorra wydano własny anglojęzyczny przekład Nowego Testamentu pt. Chrześcijańskie Pisma Greckie w przekładzie Nowego Te-stamentu (Nowy Jork 1950), a następnie, już po śmierci Knorra przekład całej Bi-blii: Pismo Święte w przekładzie Nowego Świata (Nowy Jork 1997). Knorr zmarł 8. 06.1977 roku.

Czwartym przywódcą sekty był W.F. Franz (1893 – 1992)17. Zainicjował on nowe formy działalności w postaci „szkolnego kursu usługiwania”, który później został przemianowany na „kurs biblijny dla braci”. Członkiem sekty był również bratanek Franza – Raymond, który początkowo był członkiem „Ciała Kierownicze-go”, ale później opuścił sektę i opublikował szereg faktów kompromitujących ją. W roku 1983 opublikował książkę pt. Kryzys sumienia18, która stała się w Stanach Zjednoczonych prawdziwym bestselerem. Świadkowie Jehowy masowo książkę wykupywali i niszczyli, ale na podstawie ocalony egzemplarzy dokonano jej tłuma-czeń na kilka języków.

Gdy zmarł Franz, kierownictwo sekty objął M.G. Henschel19. Był on sekre-tarzem osobistym Knorra. Przeprowadzone przez niego zmiany dotyczyły przede wszystkim oddzielenia funkcji religijnych sekty od działalności administracyjnej, wydał on nowy podręcznik pt. Wiedza, która prowadzi do życia (wydana w roku 1995). O ile poprzednie podręczniki nie szczędziły ostrej krytyki innym religiom, nowy podręcznik jest bardziej stonowany i unika tematów kontrowersyjnych.

W Polsce do rejestru Kościołów i Związków wyznaniowych Świadkowie Je-howy zostali wpisani w roku 1990 jako „Strażnica – Towarzystwo Biblijne i Trak-tatowe”. Przed wojną w roku 1938 organizację zdelegalizowano. Po wojnie w la-tach 1945 – 50 byli prawnie uznawani. Obecnie w Polsce rozwijają dużą aktywność. Obecnie działa ponad 1800 zborów, skupiających około 130 tysięcy członków. Wydają własne czasopisma: Strażnica (1915) i Przebudźcie się (1925–) oraz prze-znaczony do użytku wewnętrznego miesięcznik Nasza Służba Królestwa (1957–). Siedziba Związku mieści się w Nadarzynie20.

17 A. Wańka, Świadkowie Jehowy, w: EK, Lublin 2013, t. XIX, s. 314, E. Bagiński, Świadkowie Jehowy, dz. cyt., s. 69 – 72.

18 Zob. R. Franz, Kryzys sumienia, Wydawnictwo Koncept Desing, 2006.19 E. Bagiński, Świadkowie Jehowy, dz. cyt., s. 72 – 74.20 Podaję za: A. Wańka, Świadkowie Jehowy, art. cyt., s. 314.

170 ROMAN KRAWCZYK

WNIOSKI SYNTETYZUJĄCE

1. Świadkowie Jehowy są sektą konwertystyczną prowadzącą działalność mo-ralizatorską i misyjną skierowaną na zdobywanie nowych członków.

2. Adwentystyczną, oczekującą radykalnej przemiany świata w wyniku po-wtórnego przyjścia Chrystusa.

3. Synkretyczną, łączącą w całość swojej doktryny różne poglądy, często sprzeczne tradycje i wierzenia religijne, a także wybrane poglądy religijne i społeczne. Prowadzą też działalność pozareligijną.

4. Redukcjonistyczną, zawierają bowiem uproszczoną wersję Objawienia, od-mawiają Maryi godności Matki Bożej, odrzucają boskość Chrystusa.

5. Elekcjonistyczną, ograniczają bowiem zbawienie jedynie do należących do sekty jako wybranych przez Boga.

6. Fanatyczną, odrzucają bowiem wszystko, co nie zgadza się z ich poglądami, z czym łączy się selekcja prawd wiary.

7. Totalitarystyczną; cechuje ich autorytarna struktura władzy, wykorzystywa-nie technik manipulacji psychicznej, podkreślanie potencjalnych lub rzeczy-wistych szkód wynikających z odejścia z sekty.

JEHOVAH’S WITNESSES – ORIGINS AND MAIN REPRESENTATIVES

SUMMARY

The paper outlines the origins, organisational structure and doctrine of the Jehovah’s Witnesses. Firstly, the author presents the problems with defining a sect, then illustrates the structure of the organisation together with its main representatives and the views held by them.

ZEUGEN JEHOVAS – GENESE UND HAUPTVERTRETER

ZUSAMMENFASSUNG

Der Autor des vorliegenden Artikels stellt Entstehungsgeschichte, Organisationsstruktur und Lehre der Zeugen Jehovas vor. Zunächst werden die Definitionsprobleme der Sekte dar-gestellt. Dann beschreibt man die Struktur der Organisation und ihre wichtigsten Vertreter sowie die von ihnen präsentierten Ansichten.