Giáo án ngữ văn 12 – chương trình cơ bảntruonghocso.com

Giáo án Ngữ văn 12 – Chương trình cơ bản GV: Trần Ngọc Khánh

Trường Trường THPT Nguyễn Thái BìnhTHPT Nguyễn Thái BìnhBộ môn: Ngữ VănBộ môn: Ngữ Văn

-----o0o-----

GIÁO VIÊN GIẢNG DẠY: TRẦN NGỌC KHÁNH

NĂM HỌC 2009 - 2010NĂM HỌC 2009 - 2010

Trang 1


Tiết thứ: 1 - 2. KHÁI QUÁT VĂN HỌC VIỆT NAM TỪ CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945

ĐẾN HẾT THẾ KỈ XXI. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp học sinh nắm được:

1. Kiến thức: Một số nét tổng quát về các chặng đường phát triển, những thành tựu chủ yếu và những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ CMTT năm 1945 đến năm 1975 và những đổi mới bước đầu của VHVN giai đoạn từ năm 1975, nhất là từ năm 1986 đến hết thế kỉ XX.

2. Kĩ năng: Rèn luyện năng lực tổng hợp, khái quát, hệ thống hoá các kiến thức đã học về VHVN từ CMTT năm 1945 đến hết thế kỉ XX

3. Thái độ, tư tưởng: Có quan điểm lịch sử, quan điểm toàn diện khi đánh giá văn học thời kì này; không khẳng định một chiều mà cũng không phủ nhận một cách cực đoanII. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:

- Sách giáo khoa Ngữ văn 12 – tập 1.- Sách giáo viên Ngữ văn 12 – tập 1.- Thiết kế dạy học Ngữ văn 12 – tập 1.- Thiết kế bài giảng Ngữ văn 12 – tập 1.- Giới thiệu giáo án Ngữ văn 12 – tập 1.- Bài tập Ngữ văn 12 – tập 1.

III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: gợi tìm, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp:

2. Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra sự chuẩn bị đầu năm học của học sinh.

3. Giảng bài mới: Vào bài: Ở các chương trình Ngữ văn lớp 10 và 11, các em đã được tìm hiểu về các giai đoạn phát triển của nền văn học Việt Nam từ khi hình thành nền văn học dân gian, văn học viết từ thế kỉ X cho đến hết thế kỉ XIX. Ở chương trình Ngữ văn 12 này, các em sẽ được tìm hiểu thêm về một giai đoạn văn học có thể nói là phát triển trong hoàn cảnh đặc biệt của dân tộc : Chặng đường văn học từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến hết thế kỉ XX.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HSHS NỘI DUNG CẦN ĐẠTNỘI DUNG CẦN ĐẠT

* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu những nét khái quát nền văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng tám 1945 đến năm 1975+ GV: Tác giả SGK đã triển khai bài học theo các nội dung như thế nào?+ HS: Nêu các đề mục chính của bài học.+ GV: Khái quát bằng sơ đồ:

Khái quát văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng tám 1945 đến năm 1975

Khái quát văn học Việt Nam từ 1945 đến 1975 Vài nét khái quát văn học Việt Nam từ năm 1975 đến hết thế kỉ XX

Hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa

Các chặng đường phát triển, thành tựu chủ yếu

Những đặc điểm cơ bản

Hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa

Những chuyển biến và thành tựu bước đầu

Kết luận

- Thao tác 1:

+ GV: Thời đại nào thì văn học ấy. Vậy VHVN từ CMTT 1945 đến 1975 đã tồn tại và phát triển

I. KHÁI QUÁT VHVN TỪ CMTT NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1975:

1. Vài nét về hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hoá: - CMTT thành công đã mở kỉ nguyên mới cho dân tộc, khai sinh một nền văn học mới gắn liền

Trang 2



trong những điều kiện, lịch sử, xã hội và văn hóa như thế nào?

+ HS: + HS: Đọc sách giáo khoa và tóm tắt những nét chính.

+ GV: Lưu ý học sinh: Giai đoạn lịch sử này tuy chưa lùi xa, nhưng những thế hệ sinh ra sau 1975 không dễ lĩnh hội được nếu không hình dung được cụ thể hoàn cảnh lịch sử đặc biệt lúc đó: Đó là thời kì chiến tranh kéo dài và vô cùng ác liệt.

+ Trong chiến tranh, vấn đề đặt lên hàng đầu là sự sống còn của dân tộc. Mọi phương diện khác của đời sống chỉ là thứ yếu, nếu cần phải dẹp đi, hi sinh hết, kể cả tính mạng của mình

+ Nhiệm vụ hàng đầu của văn học lúc bấy giờ là phục vụ cách mạng, tuyên truyền và cổ vũ chiến đấu

+ Tình cảm đẹp nhất là tình đồng chí, đồng bào, tình quân dân...

+ Con người đẹp nhất là anh bộ đội, chị quân dân, thanh niên xung phong và các lực lượng phục vụ chiến đấu

+ Con người tuy sống trong đau khổ nhưng vẫn có niềm lạc quan tin tưởng. Hi sinh cho tổ quốc là hoàn toàn tự nguyện, là niềm vui. Họ sẵng sàn đốt bỏ nhà cửa để kháng chiến, đường ra trận là con đường đẹp, con đường vui:

“Những buổi vui sao cả nước lên đường”(Tố Hữu).

“Đường ra trận mùa này đẹp lắm”(Phạm Tiến Duật).

với lí tưởng độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội.- Đường lối văn nghệ của Đảng, sự lãnh đạo

của Đảng là một nhân tố quan trọng đã tạo nên một nền văn học thống nhất.

- Hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mĩ kéo dài suốt 30 năm đã tạo nên những đặc điểm và tính chất riêng của nền văn học hình thành và phát triển trong điều kiện chiến tranh lâu dài và vô cùng ác liệt.

- Nền kinh tế còn nghèo và chậm phát triển. - Giao lưu văn hoá hạn chế, chủ yếu tiếp xúc và chịu ảnh hưởng của văn hóa các nước XHCN (Liên Xô, Trung Quốc).

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu quá trình phát triển và những thành tựu chủ yếu của văn học Việt Nam từ 1945 – 1975.

+ GV: Văn học VN 1945-1975 phát triển qua mấy chặng?

+ HS: Đọc thầm SGK, phát biểu: 3 chặng: 1945 - 1954; 1955 - 1964; 1965 – 1975.

+ GV: Chủ đề chính của những tác phẩm văn học trong giai đoạn này là gì?

+ HS: Phát biểu + GV: Giảng thêm: Các tác phẩm Dân khí miền Trung, Huế tháng Tám, Vui bất tuyệt, Ngọn quốc kì, Hội nghị non sông,.. phản ánh được không khí hồ hởi, vui sướng đặc biệt của nhân dân ta khi đất nước giành được độc lập.

2. Quá trình phát triển và những thành tựu chủ yếu:a. Chặng đường từ 1945 đến 1954:

* Chủ đề chính: - 1945 – 1946: Phản ánh được không khí hồ

hởi, vui sướng đặc biệt của nhân dân khi đất nước vừa giành được độc lập.

- 1946 – 1954: + Phản ánh cuộc kháng chiến chống Pháp:

gắn bó sâu sắc với đời sống cách mạng và kháng chiến.

+ Tập trung khám phá sức mạnh và những phẩm chất tốt đẹp của quần chúng nhân dân. + Thể hiện niềm tự hào dân tộc và niềm tin vào tương lai tất thắng của cuộc kháng chiến.

+ GV: Truyện ngắn và kí có những thành tựu tiêu biểu nào?

+ HS: Phát biểu+ GV: Yêu cầu học sinh gạch chân tên các tác

phẩm trong SGK.

* Thành tựu:- Truyện ngắn và kí: (SGK)

+ Một lần tới Thủ đô và Trận phố Ràng (Trần Đăng) ,

+ Đôi mắt, Ở rừng (Nam Cao) ; + Làng (Kim Lân) ;

Trang 3



+ Thư nhà (Hồ Phương) ,…+ Vùng mỏ (Võ Huy Tâm) ; + Xung kích (Nguyễn Đình Thi) ; + Đất nước đứng lên (Nguyên Ngọc) ,…

+ GV: Nêu tên những bài thơ hoặc tập thơ tiêu biểu ra đời trong văn học giai đoạn này?


phẩm trong SGK.

- Thơ ca: + Cảnh khuya, Cảnh rừng Việt Bắc, Rằm

tháng giêng, Lên núi.. (Hồ Chí Minh), + Bên kia sông Đuống (Hoàng Cầm), + Tây Tiến (Quang Dũng),..+ Việt Bắc (Tố Hữu).

+ GV: Kịch nói trong giai đoạn này có những tác phẩm nổi bật nào?


phẩm trong SGK. + GV: Lĩnh vực phê bình văn học có những tác

phẩm đáng chú ý nào?+ HS: Phát biểu+ GV: Yêu cầu học sinh gạch chân tên các tác

phẩm trong SGK.

- Kịch:+ Bắc Sơn, Những người ở lại (Nguyễn Huy

Tưởng) + Chị Hòa (Học Phi)

- Lí luận, phê bình:+ Chủ nghĩa Mác và vấn đề văn hóa Việt Nam

(Trường Chinh)+ Nhận đường, Mấy vấn đề về văn nghệ

(Nguyễn Đình Thi)+ Quyền sống của con người trong “Truyện

Kiều” (Hoài Thanh)

+ GV: Nêu một số nét chính về hoàn cảnh lịch sử, xã hội chặng 1955-1964?

+ HS: Đọc thầm SGK và nêu:o Miền Bắc bước vào giai đoạn xây dựng

hoà bình và CNXH. o Miền Nam tiến hành cuộc kháng chiến

chống đế quốc Mĩ và bè lũ tay sai+ GV: Chính vì vậy, chủ đề chính của những

tác phẩm văn học giai đoạn này có gì khác trước?+ HS: Phát biểu

b. Chặng đường từ năm 1955 đến năm 1964:

* Chủ đề chính: - Ngợi ca công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội - Nỗi đau chia cắt và ý chí thống nhất đất nước.

+ GV: Văn xuôi trong giai đoạn này viết về những đề tài nào? Nêu tên một số tác phẩm tiêu biểu ?

+ HS: Phát biểu+ GV: Nêu tên một số tác phẩm tiêu biểu ?+ HS: Phát biểu+ GV: Yêu cầu học sinh gạch chân tên các tác

phẩm trong SGK.

* Thành tựu:- Văn xuôi: mở rộng đề tài, bao quát nhiều

vấn đề, phạm vi của cuộc sống: + Đề tài về sự đổi đời, khát vọng hạnh

phúc của con người:o Đi bước nữa (Nguyễn Thế Phương)o Mùa lạc (Nguyễn Khải)o Anh Keng (Nguyễn Kiên)

+ Đề tài cuộc kháng chiến chống Pháp:o Sống mãi với thủ đô (Nguyễn Huy

Tưởng)o Cao điểm cuối cùng (Hữu Mai) o Trước giờ nổ súng (Lê Khâm)

+ Đề tài hiện thực đời sống trước CMTT:

o Tranh tối tranh sáng (Nguyễn Công Hoan).

o Mười năm (Tô Hoài). o Vỡ bờ (Nguyễn Đình Thi).

Trang 4



o Cửa biển (Nguyên Hồng). + Đề tài công cuộc xây dựng CNXH:

o Sông Đà (Nguyễn Tuân). o Bốn năm sau (Nguyễn Huy Tưởng).

o Cái sân gạch (Đào Vũ). + GV: Tình hình thơ ca trong giai đoạn này

như thế nào? Có những thành tựu thơ ca tiêu biểu nào?


phẩm trong SGK.

- Thơ ca: nhiều tập thơ xuất sắc + Gió lộng (Tố Hữu). + Ánh sáng và phù sa (Chế Lan Viên). + Riêng chung (Xuân Diệu). + Đất nở hoa (Huy Cận). + Tiếng sóng (Tế Hanh).

+ GV: Tình hình kịch nói trong giai đoạn này ra sao? Có những tác phẩm tiêu biểu nào?


phẩm trong SGK.

- Kịch nói:+ Một Đảng viên (Học Phi). + Ngọn lửa (Nguyễn Vũ). + Chị Nhàn và Nổi gió (Đào Hồng Cẩm).

+ GV: Chủ đề chính của những tác phẩm văn học giai đoạn này là gì?

+ HS: Phát biểu

c. Chặng đường từ năm 1965 đến năm 1975:* Chủ đề chính:

Ngợi ca tinh thần yêu nước và chủ nghĩa anh hùng cách mạng

+ GV: Hãy nêu tên những tác phẩm tiêu biểu trong thể loại văn xuôi văn học giai đoạn này?


phẩm trong SGK.

* Thành tựu:- Văn xuôi: Phản ánh cuộc sống chiến đấu và

lao động, khắc hoạ hình ảnh con người VN anh dũng, kiên cường, bất khuất.

+ Ở miền Nam:o Người mẹ cầm súng (Nguyễn Thi) o Rừng xà nu (Nguyễn Trung Thành). o Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng). o Hòn Đất (Anh Đức). o Mẫn và tôi (Phan Tứ).

+ Miền Bắc:o Kháng chiến chống Mĩ của Nguyễn

Tuâno Truyện ngắn của Nguyễn Thành Long,

Nguyễn Kiên, Vũ Thị Thường, Đỗ Chuo Tiểu thuyết: Vùng trời (Hữu Mai), Cửa

sông và Dấu chân người lính (Nguyễn Minh Châu), Bão biển (Chu Văn).

+ GV: Tình hình thơ ca trong giai đoạn này có gì mới? Có những tác phẩm tiêu biểu nào?


phẩm trong SGK.

- Thơ ca: mở rộng và đào sâu hiện thực, tăng cường chất suy tưởng và chính luận.

+ Ra trận, Máu và hoa (Tố Hữu)+ Hoa ngày thường, Chim báo bão (Chế Lan

Viên)+ Đầu súng trăng treo (Chính Hữu)+ Vầng trăng quầng lửa (Phạm Tiến Duật)+ Mặt đường khát vọng (Nguyễn Khoa

Điềm)+ Gió Lào cát trắng (Xuân Quỳnh)+ Hương cây, Bếp lửa (Lưu Quang Vũ và

Bằng Việt)+ Cát trắng (Nguyễn Duy), + Góc sân và khoảng trời (Trần Đăng Khoa)

Trang 5



+ GV: Văn học giai đoạn này ghi nhận sự xuất hiện những tác giả nào?

+ HS: Phát biểu

+ Sự xuất hiện và đóng góp của các nhà thơ trẻ thời kì chống Mĩ: Phạm Tiến Duật, Nguyễn Khoa Điềm, Lê Anh Xuân, Lưu Quang Vũ, Bằng Việt, Nguyễn Mĩ, Xuân Quỳnh, Thanh Thảo, Hữu Thỉnh, Nguyễn Đức Mậu, Nguyễn Duy, Hoàng Nhuận Cầm, Trần Đăng Khoa…

+ GV: Kịch nói đạt được những thành tựu nào?


phẩm trong SGK.

- Kịch nói: + Quê hương Việt Nam, Thời tiết ngày mai

(Xuân Trình)+ Đại đội trưởng của tôi (Đào Hồng Cẩm)+ Đôi mắt (Vũ Dũng Minh)

- Lí luận, phê bình: Các công trình của Đặng Thai Mai, Hoài

Thanh, Xuân Diệu, Chế Lan Viên…

+ GV: Cho HS đọc SGK và yêu cầu HS tóm tắt những đóng góp của xu hướng văn học tiến bộ, yêu nước và cách mạng.

+ HS: Đọc thầm SGK và tóm tắt + GV: Lưu ý: Đó mới chỉ là vài nét sơ lược vì

chưa có điều kiện nghiên cứu sâu sắc, đầy đủ. Ngoài ra, còn phải kể đến bộ phận văn học hải ngoại (của trí thức Việt kiều)

d. Văn học vùng địch tạm chiếm: - Phức tạp: xen kẽ nhiều xu hướng phản động,

tiêu cực, đồi trụy và tiến bộ, yêu nước, cách mạng

- Hình thức thể loại: gọn nhẹ như truyện ngắn, phóng sự, bút kí

- Tác phẩm tiêu biểu:+ Hương rừng Cà Mau (Sơn Nam)+ Thương nhớ mười hai (Vũ Bằng)

- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu những đặc điểm cơ bản của văn học giai đoạn 1945 – 1975.

+ GV: Nhìn một cách bao quát văn học VN 1945- hết TK XX mang những đặc điểm nào?

+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời+ GV: Em hiểu thế nào là cách mạng và cách

mạng hoá?+ HS: Phát biểu+ GV: Định hướng cách hiểu: o Cách mạng: là cuộc biến đổi chính trị và xã

hội to lớn và căn bản, thực hiện bằng việc lật đổ một chế xã hội lỗi thời, lập nên một chế độ mới tiến bộ hơn.

o Văn học vận động theo hướng cách mạng hoá : là nền văn học có tính chất cách mạng, là tấm gương phản chiếu sự nghiệp CM của dân tộc. Đặc điểm này được biểu hiện rõ nét trong nội dung và nghệ thuật của toàn bộ nền văn học.

+ GV: Khuynh hướng chủ đạo của nền văn học cách mạng là gì?

+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời+ GV: Phân tích câu nói của Nguyễn Đình

Thi+ GV: Văn học giai đoạn này tập trung vào

những đề tài nào?+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời+ GV: Nhân vật trung tâm trong những tác

phẩm văn học giai đoạn này là những con người

3. Những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ CMTT năm 1945 đến năm 1975:

a. Nền văn học chủ yếu vận động theo hướng cách mạng hoá, gắn bó sâu sắc với vận mệnh chung của đất nước.

- Khuynh hướng, tư tưởng chủ đạo: tư tưởng cách mạng, văn học là thứ vũ khí phục vụ sự nghiệp cách mạng, nhà văn là người chiến sĩ

- Đề tài: Tổ Quốc với hai vấn đề trọng đại: đấu tranh bảo vệ, thống nhất đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội

- Nhân vật trung tâm: người chiến sĩ, dân quân, du kích, TNXP; người lao động mới có sự hòa hợp giữa cái riêng và cái chung, cá nhân và tập thể.

Trang 6



như thế nào?+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời

Văn học là tấm gương phản chiếu những vấn đề trọng đại của LSDT.

+ GV: Đại chúng có vai trò như thế nào trong nền văn học giai đoạn 1945-1975?

+ HS: trả lời.+ GV: Cái nhìn mới của người sáng tác trong

văn học giai đoạn này là gì?+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời+ GV: Nội dung của những tác phẩm văn học

hướng vào điều gì nơi đại chúng?+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời+ GV: khẳng định thêm: Đây là nền văn học

mới thuộc về nhân dân. Nhà văn là những người gắn bó xương thịt với nhân dân, như Xuân Diệu đã nói:

“Tôi cùng xương thịt với nhân dân của tôi,Cùng đổ mồ hôi cùng xôi giọt máu

Tôi sống với cuộc đời chiến đấucủa triệu người yêu dấu cần lao”

(Những đêm hành quân).Hay những tác phẩm như Đôi mắt cuả nhà văn

Nam Cao+ GV: Do văn học hướng về đại chúng nên

hình thức những tác phẩm như thế nào?+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời+ GV: khẳng định thêm: Những bài thơ của

Tố Hữu, Phạm Tiến Duật, tác phẩm Sống như anh, Hòn Đất thật sự hướng về đại chúng và hấp dẫn người đọc.

b. Nền văn học hướng về đại chúng:- Đại chúng: vừa là đối tượng phản ánh và đối

tượng phục vụ, vừa là nguồn bổ sung lực lượng sáng tác cho văn học

- Cái nhìn mới của người sáng tác về nhân dân: Đất nước là của nhân dân.

- Nội dung: + quan tâm đến đời sống nhân dân lao động; + những bất hạnh trong cuộc đời cũ và niềm

vui sướng, tự hào về cuộc đời mới;+ khả năng cách mạng và phẩm chất anh

hùng;+ xây dựng hình tượng quần chúng cách

mạng

- Hình thức: ngắn gọn, dễ hiểu, chủ đề rõ ràng, hình thức nghệ thuật quen thuộc, ngôn ngữ bình dị, trong sáng.

+ GV: Khuynh hướng sử thi được biểu hiện như thế nào ở đề tài trong các tác phẩm văn học? Thử chứng minh qua một tác phẩm đã học?

+ HS: Bàn luận, phát biểu và chứng minh lần lượt các phương diện.

+ GV: Khuynh hướng sử thi được biểu hiện như thế nào trong việc xây dựng nhân vật trong các tác phẩm văn học?

+ GV: nêu ví dụ:“Người con gái Việt Nam – trái tim vĩ đại

Còn một giọt máu tươi còn đập mãiKhông phải cho em. Cho lẽ phải trên đời

Cho quê hương em. Cho tổ quốc, loài người!”(Người con gái Việt Nam - Tố Hữu).

Hay: Người mẹ cầm súng – chị Út Tịch ở xã Tam Ngãi, huyện Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh, người mẹ của sáu đứa con, nổi tiếng với câu nói Còn cái lai quần cũng đánh; Đất quê ta mênh mông – Lòng mẹ rộng vô cùng…

c. Nền văn học chủ yếu mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn. * Khuynh hướng sử thi: - Đề tài: đề cập tới những vấn đề có ý nghĩa

lịch sử và tính chất toàn dân tộc: Tổ quốc còn hay mất, độc lập hay nô lệ

- Nhân vật chính: + những con người đại diện cho tinh hoa và khí

phách, phẩm chất và ý chí của dân tộc, tiêu biểu cho lí tưởng dân tộc hơn là khát vọng cá nhân;

+ văn học khám phá con người ở khái cạnh trách nhiệm, bổn phận, nghĩa vụ công dân, ý thức chính trị, tình cảm lớn, lẽ sống

- Lời văn: mang giọng điệu ngợi ca, trang trọng và đẹp tráng lệ, hào hùng (Sử dụng BPNT trùng điệp, phóng đại).

* Cảm hứng lãng mạn:

Trang 7



+ GV: Cảm hứng lãng mạn được biểu hiện như thế nào trong những tác phẩm văn học thời kì này?

+ HS: trả lời.+ GV: Nói thêm:Họ ra trận, đi vào mưa bom bão đạn mà vui

như trẩy hội:“Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước,Mà lòng phơi phới dậy tương lai”

(Tố Hữu). “Những buổi vui sao cả nước lên đườngXao xuyến bờ tre từng hồi trống giục”

(Chính Hữu). “Đường ra trận mùa này đẹp lắm,

Trường Sơn Đông nhớ Trường Sơn Tây”(Phạm Tiến Duật).

- Là cảm hứng khẳng định cái tôi dạt dào tình cảm hướng tới cách mạng

- Biểu hiện:+ Ngợi ca cuộc sống mới, con người mới, + Ca ngợi chủ nghĩa anh hùng CM và tin

tưởng vào tương lai tươi sáng của dân tộc. Cảm hứng nâng đỡ con người vượt lên những chặng đường chiến tranh gian khổ, máu lửa, hi sinh.

+ GV: Khuynh hướng sử thi kết hợp với cảm hứng lãng mạn đã tạo nên điều gì cho những tác phẩm văn học giai đoạn này?

+ HS: Bàn luận, phát biểu + GV: Khẳng định: Đó cũng là nét tâm lí

chung của con người Việt Nam trong những năm tháng chiến tranh ác liệt này. Dù hiện tại có chồng chất những gian khổ, khó khăn và sự hi sinh nhưng tâm hồn học lúc nào cũng có niềm tin tưởng lạc quan vào tương lai.

* Khuynh hướng sử thi kết hợp với cảm hứng lãng mạn:

- Tạo nên tinh thần lạc quan thấm nhuần cả nền văn học 1945 - 1975

- Đáp ứng được yêu cầu phản ánh hiện thực đời sống trong quá trình vận động và phát triển cách mạng.

- Tạo nên đặc điểm cơ bản của văn học giai đoạn này về khuynh hướng thẩm mĩ

* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu vài nét khái quát nền văn học Việt Nam từ năm 1975 đến hết thế kỉ XX.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu vài nét về hoàn cảnh lịch sử, xã hội và văn hoá.

+ GV: Hãy tóm tắt những nét chính về tình hình lịch sử, xã hội, văn hoá thời kì văn học này?

+ HS: Đọc sách giáo khoa và phát biểu.+ GV: Trước những khó khăn như vậy, Đảng

ta đã đề xướng và lãnh đạo công cuộc đổi mới như thế nào?

+ HS: Đọc sách giáo khoa và phát biểu.

II. VÀI NÉT KHÁI QUÁT VHVN TỪ NĂM 1975 ĐẾN HẾT TK XX:1. Hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hoá:- 1975 - 1985: nước nhà hoàn toàn độc lập,

thống nhất ta nhưng gặp phải những khó khăn thử thách mới.- Từ 1986: Đảng đề xướng và lãnh đạo công

cuộc đổi mới toàn diện. + Kinh tế: Chuyển sang kinh tế thị trường+ Văn hoá: Tiếp xúc rộng rãi với nhiều nước

trên thế giới văn học có điều kiện giao lưu, tiếp xúc mạnh mẽ (văn học dịch thuật, báo chí và các phương tiện truyền thông phát triển mạnh mẽ) đổi mới văn học phù hợp với quy luật khách quan và nguyện vọng của văn nghệ sĩ

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Những chuyển biến và một số thành tựu ban đầu + GV: Tình hình thơ ca sau năm 1975 có đặc điểm gì?

+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời

2. Những chuyển biến và một số thành tựu ban đầu:

a. Thơ:- Thơ không tạo được sự lôi cuốn, hấp

dẫn như giai đoạn trước nhưng vẫn có những tác phẩm đáng chú ý:

+ Chế Lan Viên với khát vọng đổi mới thơ ca qua các tập thơ Di cảo,

Trang 8



+ các cây bút thuộc thế hệ chống Mĩ như Xuân Quỳnh, Nguyễn Duy, Thanh Thảo…

+ GV: Thành tưu nổi bật của thơ ca giai đoạn này là hiện tượng gì? Với những tác phẩm tiêu biểu nào?

+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời+ GV: Yêu cầu học sinh gạch chân tên các tác

phẩm trong SGK.

- Trường ca nở rộ:+ Những người đi tới biển (Thanh Thảo)+ Đường tới thành phố (Hữu Thỉnh)

+ Trường ca sư đoàn (Nguyễn Đức Mậu)

- Những tác phẩm đáng chú ý:+ Tự hát (Xuân Quỳnh)+ Người đàn bà ngồi đan (Ý Nhi)+ Thư mùa đông (Hữu Thỉnh)+ Ánh trăng(Nguyễn Duy)+ Xúc sắc mùa thu (Hoàng Nhuận Cầm)+ Nhà thơ và hoa cỏ (Trần Nhuận Minh)+ Gọi nhau qua vách núi (Thi Hoàng)+ Tiếng hát tháng giêng (Y Phương)+ Sự mất ngủ của lửa (Nguyễn Quang

Thiều)

+ GV: Tình hình văn xuôi sau 1975 như thế nào? Những tác phẩm giai đoạn này có khuynh hướng gì mới?

+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời+ GV: Kể tên những tác phẩm tiểu biểu?+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời

+ GV: Yêu cầu học sinh gạch chân tên các tác phẩm trong SGK.

b. Văn xuôi: - Có nhiều khởi sắc hơn thơ ca.- Một số cây bút bộc lộ ý thức đổi mới cách

viết về chiến tranh, cách tiếp cận hiện thực đời sống.

+ Đất trắng ( Nguyễn Trọng Oánh)+ Hai người trở lại trung đoàn ( Thái Bá

Lộc)+ Đứng trước biển, Cù lao Tràm (Nguyễn

Mạnh Tuấn)+ Cha và con và …, Gặp gỡ cuối năm

( Nguyễn Khải)+ Mưa mùa hạ, Mùa lá rụng trong vườn

( Ma Văn Kháng)+ Thời xa vắng (Lê Lựu)+ Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành,

Bến quê (Nguyễn Minh Châu)+ GV: Từ năm 1986, văn học chính thức đổi

mới như thế nào? Nêu tên một vài tác phẩm theo khuynh hướng đổi mới?

+ HS: Trao đổi và trả lời.+ GV: Yêu cầu học sinh gạch chân tên các tác

phẩm trong SGK.

- Từ năm 1986: văn học chính thức bước vào thời kì đổi mới: gắn bó, cập nhật hơn đối với những vấn đề đời sống. Văn xuôi thực sự khởi sắc với các thể loại:

+ Tập truyện ngắn:o Chiến thuyền ngoài xa, Cỏ Lau

(Nguyễn Minh Châu)o Tướng về hưu (Nguyễn Huy Thiệp)

+ Tiểu thuyết:o Mảnh đất lắm người nhiều ma (Nguyễn

Khắc Tường)o Bến không chồng (Dương Hướng)o Nỗi buồn chiến tranh (Bảo Ninh)

+ Bút kí: Ai đã đặt tên cho dòng sông (Hoàng Phủ Ngọc Tường) + Hồi kí: Cát bụi chân ai , Chiều chiều (Tô Hoài)

Trang 9



+ GV: Tình hình kịch nói sau 1975 như thế nào?

+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời+ GV: Yêu cầu học sinh gạch chân tên các tác

phẩm trong SGK.

- Kịch nói: phát triển mạnh mẽ + Hồn Trương Ba da hàng thịt (Lưu Quang

Vũ) + Mùa hè ở biển (Xuân Trình) ,…

- Lí luận phê bình: có nhiều đổi mới, xuất hiện một số cây bút trẻ có triển vọng

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu một số phương diện đổi mới trong văn học sau 1975.

+ GV: Hãy thử nêu các phương diện đổi mới của văn học từ 1986 trở đi ?

+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời+ GV: Nêu những thành tựu nổi trội của văn

học VN 1945-1975?+ HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời

+ GV: Quá trình đổi mới cũng bộc lộ những khuynh hướng lệch lạc nào? + HS: Đọc sách giáo khoa và trả lời

2. Những dấu hiệu của sự đổi mới:- Vận động theo khuynh hướng dân chủ hoá,

mang tính nhân bản, nhân văn sâu sắc.- Phát triển đa dạng hơn về đề tài, chủ đề;

phong phú và mới mẻ về thủ pháp nghệ thuật, cá tính sáng tạo của nhà văn được phát huy

- Khám phá con người trong những mối quan hệ đa dạng và phức tạp, thể hiện con người ở nhiều phương diện của đời sống, kể cả đời sống tâm linh. Cái mới của văn học giai đoạn này là tính chất hướng nội, đi vào hành trình tìm kiếm bên trong, quan tâm nhiều hơn tới số phận cá nhân trong những hoàn cảnh phức tạp, đời thường. Văn học cũng nảy sinh xu hướng: nói nhiều đến mặt trái của xã hội, có khuynh hướng bạo lực.

* Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tổng kết.

+ GV: Gọi 1 học sinh đọc phần Kết luận trong SGK

+ GV: Yêu cầu học sinh gấp sách và thực hiện một bài tập ngắn:

Trong khoảng 7, 8 dòng hãy tổng kết những nét chính cần ghi nhớ trong bài học.

+ GV: Gọi 2 -3 học sinh đọc lời tự tổng kết. Sau đó cho học sinh đọc phần Ghi nhớ trong SGK.

III. KẾT LUẬN:Ghi nhớ (SGK).

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:: 1. Hướng dẫn học bài:

a. Quá trình phát triển những thành tựu chủ yếu của văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám 1945 – 1975? b. Những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ CMTT 1945 – 1975? c. Những đổi mới bước đầu của văn học Việt Nam từ 1975 đến hết thế kỉ XX?

2. Hướng dẫn chuẩn bị bài:- Học bài, tìm đọc các tác phẩm của giai đoạn văn học này. Tóm tắt ra giấy những nội dung chủ

yếu của bài học.- Gợi ý giải bài tập: + Vấn đề mà Nguyễn Đình Thi đề cập là vấn đề mới quan hệ giữa văn nghệ và kháng chiến: + Văn nghệ phụng sự kháng chiến (trong hoàn cảnh có chiến tranh). + Hiện thực cách mạng và kháng chiến đem đến cho văn nghệ cảm hứng sáng tạo mới, chất liệu

mới.- Đọc lại bài học, học thuộc Ghi nhớ, viết một đoạn văn ngắn cho đề bài luyện tập- Chuẩn bị bài mới: NGHỊ LUẬN VỀ MỘT TƯ TƯỞNG ĐẠO LÍ.

Trang 10


Tiết thứ: 3. NGHỊ LUẬN VỀ MỘT TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÝ

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp học sinh :

- Nắm được cách viết bài nghị luận về một tư tưởng, đạo lí , trước hết là kĩ năng tìm hiểu đề và lập dàn ý .

- Có ý thức và khả năng tiếp thu những quan niệm đúng đắn và phê phán những quan niệm sai lầm về tư tưởng , đạo lí

II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:- Sách giáo khoa Ngữ văn 12 – tập 1.- Sách giáo viên Ngữ văn 12 – tập 1.- Thiết kế dạy học Ngữ văn 12 – tập 1.- Thiết kế bài giảng Ngữ văn 12 – tập 1.- Giới thiệu giáo án Ngữ văn 12 – tập 1.- Bài tập Ngữ văn 12 – tập 1.

III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: gợi tìm, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp:

2. Kiểm tra bài cũ: KHÁI QUÁT VĂN HỌC VIỆT NAM TỪ CMTT 1945 ĐẾN HẾT THẾ KỶ XX

Câu hỏi:a. Văn học Việt Nam từ 1945 – 1975 phát triển trong một hoàn cảnh như thế nào?b. Văn học giai đoạn này có gì khác so với giai đoạn văn học trước cách mạng tháng Tám?c. Văn học giai đoạn này phát triển qua mấy chặng đường và đã đạt được những thành tựu tiêu biểu

nào? 3. Giảng bài mới: Vào bài:

Ở chương trình Ngữ văn lớp 10 và 11, chúng ta đã được học về thể văn nghị luận. Trong chương trình lớp 12, chúng ta sẽ tiếp tục hoàn thiện về thể văn này với một đề tài nghị luận khác: Nghị luận về một tư tưởng, đạo lí.


* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Cách làm bài NLXH về một tư tưởng, đạo lí

- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh Tìm hiểu đề và lập dàn ý

I. Cách làm bài NLXH về một tư tưởng, đạo lí:1. Tìm hiểu đề và lập dàn ý: Đề bài: Anh (chị) hãy trả lời câu hỏi sau của nhà thơ Tố Hữu: “ Ôi ! Sống đẹp là thế nào, hỡi bạn? ”

+ GV: Câu thơ của Tố Hữu nêu lên vấn đề gì?+ HS: Trao đổi thảo luận và trả lời+ GV: Thế nào là “sống đẹp”?+ HS: + HS: Phát biểu

a. Tìm hiểu đề:- Vấn đề nghị luận: lối sống đẹp của mỗi người .- Để sống đẹp, mỗi người cần xác định: + Lí tưởng (mục đích sống) đúng đắn, cao cả, + Tâm hồn, tình cảm lành mạnh, nhân hậu

+ Trí tuệ (kiến thức) mỗi ngày thêm mở rộng, sáng suốt

+ Hành động tích cực, lương thiện+ GV: Với thanh niên, học sinh, để trở thành

người “sống đẹp”, cần phải có những phẩm chất nào?

+ HS:+ HS: Phát biểu tự do.

- Với thanh niên, học sinh muốn trở thành người “ sống đẹp” cần: + Chăm chỉ học tập, khiêm tốn học hỏi, biết nuôi dưỡng hoài bão, ước mơ + Thường xuyên tu dưỡng và rèn luyện đạo đức,

Trang 11



có tinh thần bao dung, độ lượng+ GV: Cần vận dụng những thao tác lập nào để

giải quyết vấn đề trên?+ HS: Phát biểu.

+ GV: Bài viết có thể sử dụng những tư liệu từ đâu?+ HS: Phát biểu

- Các thao tác lập luận cần vận dụng: + Giải thích (“sống đẹp”); + Phân tích (các khía cạnh biểu hiện của “sống đẹp”); + Chứng minh, bình luận (nêu những tấm gương người tốt; bàn cách thức rèn luyện để “sống đẹp”; phê phán lối sống ích kỉ, vô trách nhiệm, thiếu ý chí, nghị lực) - Dẫn chứng: chủ yếu tư liệu thực tế, có thể lấy dẫn chứng trong thơ văn nhưng không cần nhiều.

+ GV: Mở bài phải đảm bảo những yêu cầu nào?Ta có thể mở bài bằng những cách nào?

+ HS: Phát biểu+ GV: Gọi học sinh thử tập mở bài?+ HS: Phát biểu

+ GV: Đọc một mở bài mẫu:Tố Hữu tuổi thanh niên đã “Bâng khuâng đi kiếm lẽ yêu đời”, “Bâng khuâng đứng giữa hai dòng nước” và đã chọn lí tưởng Cộng sản, chọn lối sống đẹp, “là con của vạn nhà”. Vì vậy, ông rất chú ý đến lối sống, “sống đẹp”. Giới thiệu chung vấn đề.Cho nên trong những khúc ca của lòng mình, Tố Hữu đã tha thiết gieo vào lòng người, nhất là thế hệ trẻ, câu hỏi: “Ôi! Sống đẹp là thế nào, hỡi bạn.” Nêu luận đề cụ thể.

b. Lập dàn ý: * Mở bài: Phải bảo đảm hai yêu cầu chính

- Giới thiệu chung vấn đề (diễn dịch, quy nạp hay phản đề… đều phải dẫn đến vấn đề nghị luận)

- Nêu luận đề cụ thể (dẫn nguyên văn hoặc tóm tắt đều phải xuất hiện câu/đoạn chứa luận đề)

+ GV: Phần thân bài cần sắp xếp các ý theo trình tự như thế nào?

+ HS: Phát biểu+ GV: Lần lượt chốt lại các ý kiến phát biểu

của học sinh + GV: Cung cấp cho HS những ví dụ: o Những tấm gương hi sinh cao cả vì lý tưởng: Hồ Chí Minh, Nguyễn Trãi, Trần Bình Trọng, Lê Văn Tám, Võ Thị Sáu…

o “Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình”(Từ ấy - Tố Hữu).

o “Sống là cho, chết cũng là cho”(Tố Hữu).

* Thân bài:- Giải thích thế nào là lối sống đẹp? (Ý 2 của

Tìm hiểu đề)- Phân tích, chứng minh các khía cạnh biểu

hiện của sống đẹp bằng 1 trong 2 cách:+ Cách 1: Nêu ví dụ điển hình, tập trung, tiêu

biểu cho các khía cạnh đã nêu (Tấm gương của Chủ tịch Hồ Chí Minh)

+ Cách 2: Mỗi khía cạnh quan trọng đưa ra dẫn chứng tiêu biểu khác nhau hoặc trong đời sống thờng ngày mà ai cũng phải thừa nhận (một gương người tốt, một việc làm đẹp)

- Bình luận: Khẳng định lối sống đẹp:+ Là mục đích, lựa chọn, biểu hiện của con

người chân chính, xứng đáng là người+ Có thể thấy ở những vĩ nhân nhưng cũng

có ở con người bình thường; có thể là hành động cao cả, vĩ đại, nhưng cũng thấy trong hành vi, cử chỉ thường ngày

+ Chủ yếu thể hiện qua lối sống, hành động. - Bác bỏ và phê phán lối sống ích kỉ, vô trách nhiệm, thiếu ý chí, nghị lực…

Trang 12



- Liên hệ bản thân.+ GV: Lưu ý HS:@ Thứ nhất, cần kết hợp các thao tác nghị luận với nội dung cần nghị luận để được các PHẦN của thân bài. Thông thường, mở đầu PHẦN là tên của thao tác.@ Thứ hai, nghị luận về tư tưởng, đạo lí nói chung cần có phần liên hệ thực tế và bản thân.@ Thứ ba, hai thao tác chủ yếu là giải thích và phân tích. Nhưng phân tích bao giờ cũng gắn với CM, SS, BL, BB. Chỉ khi nào thấy cần thiết mới tách CM, BL, BB thành phần riêng.

+ GV: Phần kết bài ta có thể kết thúc vấn đề bằng những ý chính nào?

+ HS: Phát biểu+ GV: Chốt lại các ý.

* Kết bài:- Khẳng định ý nghĩa của lối sống đẹp: là

chuẩn mực đạo đức, nhân cách của con người- Nhắc nhở mọi người coi trọng lối sống đẹp,

sống cho xứng đáng; cảnh tỉnh sự mất nhân cách của thế hệ trẻ trong đời sống nhiều cám dỗ hiện nay.

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu cách làm một bài văn về tư tưởng, đạo lý.

+ GV: Qua cách làm bài văn trên, em hiểu thế nào là nghị luận về một tư tưởng, đạo lý?

+ HS: Phát biểu + GV: Nêu khái niệm: Là quá trình kết hợp các thao tác nghị luận để là rõ vấn đề về tư tưởng, đạo lý trong cuộc sống

+ GV: Giới thiệu những đề tài của tư tưởng, đạo lý

- Nhận thức (lý tưởng, mục đích). - Tâm hồn, tính cách (Lòng yêu nước, nhân ái,

bao dung, độ lượng, thói ích kỷ, ba hoa, vụ lợi…. )

- Quan hệ gia đình (tình mẫu tử, tình anh em…. )

- Quan hệ xã hội (Tình đồng chí, đồng bào, tình bạn bè…. )

- Cách ứng xử, hành động trong cuộc sống… Không phải là một hiện tượng đời sống,

cũng không phải là một vấn đề văn học. Vấn đề thường được phát biểu ngắn gọn, cô đúc, khái quát.

2. Cách làm một bài văn về tư tưởng, đạo lý:

a. Đối tượng được đưa ra nghị luận: là một tư tưởng, đạo lí (Nhận thức, Tâm hồn, tính cách , Quan hệ gia đình , Quan hệ xã hội, Cách ứng xử, hành động trong cuộc sống…)

+ GV: Nêu thứ tự các bước tiến hành khi nghị luận về một tư tưởng, đạo lí?

+ HS: Phát biểu+ GV: Lần lượt chốt lại vấn đề

b. Cách thức tiến hành:- Thứ nhất, giới thiệu vấn đề đưa ra bàn luận.- Thứ hai, giải thích tư tưởng, đạo lí cần bàn

luận (Nêu các khía cạnh biểu hiện của tư tưởng, đạo lí này)

- Thứ ba, phân tích, chứng minh, bình luận các khía cạnh; bác bỏ, phên phán những sai lệch liên quan.

- Thứ tư, khẳng định chung, nêu ý nghĩa, liên hệ, rút ra bài học nhận thức và hành động.

Trang 13



+ GV: Nêu thứ tự các bước tiến hành thành công thức:

Giới thiệu - Giải thích - Phân tích và Chứng minh - Bình luận và Bác bỏ - Khẳng định và Nêu ý nghĩa, rút ra bài học

+ GV: Cách diễn đạt trong bài văn về tư tưởng đạo lý cần tuân thủ những yêu cầu nào ?

+ HS: Phát biểu

* Diễn đạt:- Chuẩn xác, mạch lạc- Có thể sử dụng phép tu từ, biểu cảm nhưng

phải ở mức độ phù hợp + GV: Gọi học sinh đọc phần Ghi nhớ. + HS: Đọc phần Ghi nhớ

Ghi nhớ (Sách giáo khoa trang 21)

* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh luyện tập.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh luyện tập

Bài tập 1+ GV: Vấn đề mà tác giả nêu ra trong bài viết

là gì?+ HS: Phát biểu+ GV: Có thể đặt tên cho văn bản là gì?+ HS: Phát biểu

+ GV: Tác giả sử dụng các thao tác lập luận nào?

+ HS: Phát biểu+ GV: Nhận xét về cách diễn đạt trong văn

bản?+ HS: Nhận xét .+ GV: Giải thích thêm:o Giải thích: Đưa ra nhiều câu hỏi rồi tự trả

nhằm lôi cuốn người đọc theo suy nghĩ của mìnho Phân tích và bình luận: Trực tiếp đối thoại

với người đọc tạo quan hệ gần gũi, thân mật, thẳng thắn với người đọc.

o Phần cuối: Dẫn đoạn thơ của nhà thơ Hy Lạp vừa tóm lược các luận điểm, vừa gây ấn tượng, dễ nhớ và hấp dẫn.

3. LUYỆN TẬP:a. Bài tập 1:

- Vấn đề: văn hóa, sự khôn ngoan của mỗi con người …

- Có thể đặt tên cho văn bản là : Văn hóa con người , Thế nào là người sống có văn hóa…

- Tác giả sử dụng các thao tác : Giải thích (Đoạn 1), Phân tích (Đoạn 2), Bình luận (Đoạn 3)…

- Cách diễn đạt trong văn bản: rất đặc sắc, khá sinh động, hấp dẫn.

+ Dùng câu nghi vấn để thu hút.

+ Đối thoại trực tiếp để tạo gần gũi và sự thẳng thắn

+ Dẫn thêm thơ để gây ấn tượng, hấp dẫn

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh luyện tập Bài tập 2

+ GV: Nhắc lại hệ thao tác đã đúc gọn: Giới – Giải – Phân – Chứng – Bình – Bác – Khẳng – Nêu ; vừa phân tích thao tác vừa cho “MẪU”

+ GV: Nêu ví dụ thao tác Giới thiệu Người ta nói, lạc rừng cứ nhìn sao Bắc Đẩu

mà đi, vì sao Bắc Đẩu chỉ cho ta đường đi đúng. Trong cuộc sống mỗi con người, lí tưởng được ví như sao Bắc Đẩu vậy. Về điều này, nhà văn L. Tôn – xtôi đã từng nói: “Lí tưởng …”

+ GV: Yêu cầu HS thực hiện các phần còn lại ở nhà.

+ HS: Theo dõi, ghi nhận

b. Bài tập 2:

Trang 14



- Giải thích các khái niệm: “lí tưởng, cuộc sống”, ý nghĩa câu nói của nhà văn L. Tôn-xtoi .

- “lí tưởng là ngọn đèn chỉ đường”: Đưa ra phương hướng cho cuộc sống của Thanh niên trong tương lai thanh niên sống cần có lí tưởng , biết đề ra

mục tiêu để phấn đấu vươn tới ước mơ… - Vai trò của lý tưởng: Lí tưởng có vai trò quan

trọng trong đời sống của thanh niên, là yếu tố quan trọng làm nên cuộc sống con người .

- Cần đặt ra câu hỏi để nghị luận:+ Tại sao cần sống có lí tưởng? + Làm thế nào để sống có lí tưởng? + Người sống không lí tưởng thì hậu quả như

thế nào?+ Lí tưởng của thanh niên, học sinh ngày nay

ra sao?- Rút ra bài học cho bản thân, hoàn thiện nhân

cách để sống tốt hơn, có ích hơn cho xã hội …


Các bước tiến hành khi làm bài văn nghị luận về một tư tưởng, đạo lý?2. Hướng dẫn chuẩn bị bài:- Hoàn thiện bài tập 2.- Chuẩn bị cho bài học: “Tuyên ngôn độc lập” - Hồ Chí Minh

PHẦN MỘT: TÁC GIẢCâu hỏi:

- Hãy giới thiệu vài nét về tiểu sử của Bác?- Nêu những mốc thời gian hoạt động cứu nước của Bác?- Nêu những nét cơ bản trong quan điểm sáng tác của Người?- Nêu những nét cơ bản về di sản văn học: Văn chính luận, truyện và kí, thơ ca của chủ tịch Hồ

Chí Minh?

Trang 15


GIÁO ÁN GIẢNG DẠY

Tiết thứ: 4. TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬP

HỒ CHÍ MINH

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp học sinh nắm được

- Hiểu được những nét khái quát về sự nghiệp văn học, quan điểm sáng tác và những đặc điểm cơ bản trong phong cách nghệ thật của Hồ Chí Minh.

- Vận dụng có hiệu quả những kiến thức nói trên vào việc đọc hiểu văn thơ của Người.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: - GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: gợi tìm, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. - Riêng phần tác gia: Hướng dẫn học sinh ở nhà đọc kĩ sách giáo khoa và trả lời câu hỏi trong phần Hướng dẫn học bài. GV nêu câu hỏi, HS trả lời và thảo luận; sau đó GV nhấn mạnh khắc sâu những ý chínhIV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp.

2. Kiểm tra bài cũ: KHÁI QUÁT VĂN HỌC VIỆT NAM TỪ CMT8 1945 ĐẾN HẾT THẾ KỈ XX

Câu hỏi:1. Trình bày những nét chính về bối cảnh lịch sử, văn hóa, xã hội có ảnh hưởng tới sự hình thành

và phát triển của VHVN từ sau CMTT đến năm 1975?2. Nêu tóm tắt các chặng phát triển và thành tựu mỗi chặng của VHVN từ sau CMTT đến năm

1975?3. Nêu và phân tích ngắn gọn những đặc điểm chính của VHVN từ sau CMTT đến năm 1975?4. Trình bày khái quát về VHVN từ sau 1975 đến hết TK XX.5. Trình bày những dấu hiệu đổi mới của VHVN từ sau 1975 đến hết TK XX.

3. Giảng bài mới: Vào bài: Chủ tịch Hồ Chí Minh là người đặt nền móng, người mở đường cho văn học cách mạng. Sự nghiệp văn học của Người rất đặc sắc về nội dung tư tưởng, phong phú đa dạng về thể loại và phong cách sáng tác. Để thấy rõ hơn những điều đó, chúng ta cùng nhau tìm hiểu bài học hôm nay.


* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu vài nét về tiểu sử của Bác.

- Thao tác 1: Tìm hiểu vài nét về tiểu sử + GV: Yêu cầu học sinh đọc nhanh mục Tiểu sử trong SGK. + GV: Kết hợp với những hiểu biết của mình, trình bày ngắn gọn tiểu sử của Hồ Chí Minh?

+ HS: Dựa vào sách giáo khoa để trả lời. + GV: Nói thêm: Chính vì vậy, người am hiểu văn hóa, văn học phương Đông (Trung Quốc) và văn hoá, văn học phương Tây (Pháp). Hai dòng văn học phương Đông và phương Tây huyện chảy

PHẦN MỘT: TÁC GIẢI. Vài nét về tiểu sử:

- Xuất thân: Sinh ngày 19-5-1890, trong một gia đình nhà nho yêu nước.

- Quê quán: làng Kim Liên, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An

- Song thân:+ Cha là cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc+ Mẹ là cụ bà Hoàng Thị Loan

- Học vấn:+ Thời trẻ, học chữ Hán ở nhà+ Học chữ Quốc ngữ và tiếng Pháp tại trường

Quốc học Huế.

Trang 16



trong huyết mạch văn chương của Bác. + Có thời gian dạy học ở trường Dục Thanh (Phan Thiết)

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu quá trình hoạt động cách mạng của Bác.

+ GV: Nêu những mốc thời gian hoạt động Cách mạng của Bác?

+ HS: Dựa vào sách giáo khoa để trả lời.

- Quá trình hoạt động cách mạng:+ 1911: ra đi tìm đường cứu nước.+ 1919: gởi tới Hội nghị Véc-xây “Bản yêu sách

của nhân dân An Nam” + 1920: Dự đại hội Tua, là một trong những

thành viên sáng lập Đảng cộng sản Pháp+ 1923 - 1941: Hoạt động ở Liên Xô, Trung

Quốc và Thái Lan, tham gia thành lập nhiều tổ chức cách mạng:

@ Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội (1925), @ Chủ trì hội nghị thống nhất các tổ chức cộng sản trong nước tại Hương Cảng, @ Đảng cộng sản Việt Nam.

+ 1941: Về nước lãnh đạo cách mạng.+ 1942 – 1943: bị chính quyền Tưởng Giới

Thạch bắt và giam giữ ở các nhà ngục Quảng Tây, Trung Quốc.

+ Sau khi ra tù: về nước, lãnh đạo cách mạng + 1946: được bầu làm chủ tịch nước VNDCCH.+ 2 – 9 – 1969: Người từ trần.

+ GV: cung cấp thêm: Năm 1990, kỉ niệm 100 năm ngày sinh của chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổ chức giáo dục, khoa học và văn hóa Liên hiệp quốc (UNESCO) suy tôn là “Anh hùng giải phóng dân tộc Việt Nam, nhà văn hóa” Sự nghiệp chính là sự nghiệp cách mạng, nhưng người cũng để lại một sự nghiệp văn học to lớn.

Vị lãnh tụ vĩ đại, đồng thời là nhà văn, nhà thơ lớn với di sản văn học quý giá.

* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu sự nghiệp văn học của Hồ Chí Minh.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu quan điểm sáng tác của Bác

+ GV: Giải thích khái niệm quan điểm sáng tác: @ Quan: quan sát, nhìn nhận @ Điểm: chỗ đứng Chỗ đứng để nhìn nhận nghệ thuật. Là lập

trường, tư tưởng, quan niệm, ý kiến của nhà văn về văn học.

Mỗi nhà văn đều có quan điểm sáng tác của mình. Quan điểm sáng tác đó được bộc lộ trong những tác phẩm của họ.+ GV: Quan điểm sáng tác của Hồ Chí Minh có những nội dung nào?

+ GV: Trong bài thơ Cảm tưởng đọc “Thiên gia thi”, Hồ Chí Minh đã xác định vai trò của thơ ca và nhà thơ như thế nào? Em hiểu thế nào là chất “thép” trong thơ? + GV: Gọi học sinh lần lượt trả lời và chốt lại

II. Sự nghiệp văn học: 1. Quan điểm sáng tác:

a. Văn học là một thứ vũ khí lợi hại phụng sự cho sự nghiệp cách mạng, nhà văn là người chiến sĩ xung phong trên mặt trận văn hoá tư tưởng:

- “Nay ở trong thơ nên có thépNhà thơ cũng phải biết xung phong”

(Cảm tưởng đọc “Thiên gia thi”).

Trang 17



vấn đề:@ Bác quan niệm: Trong thơ phải có chất

“thép”, văn nghệ sĩ phải là người chiến sĩ.@ Chất “thép” mà Bác muốn nói tới ở đây là

tính chiến đấu của thơ ca. Bên cạnh Mây, gió, trăng, hoa, tuyết, núi sông , thơ ca cần hướng đến cuộc đời, tranh đấu cho hạnh phúc của con người, gắn bó với sự nghiệp cách mạng và vận mệnh dân tộc. Nhưng không phải cứ “nói chuyện thép”, “lên giọng thép” mới là có “tinh thần thép”. Nhiều bài thơ của Bác ở Nhật kí trong tù mà các em đã được học, chất thép lại tở ra từ những rung động của người nghệ sĩ trước thiên nhiên và cuộc sống con người. Nói như nhà thơ Hoàng Trung Thông:

“Vần thơ của Bác vần thơ thépMà vẫn mênh mông bát ngát tình”

- “Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”.

(Thư gửi các hoạ sĩ nhân dịp triển lãm hội hoạ 1951)

+ GV: Vì sao Hồ Chí Minh lại đề cao tính chân thực và tính dân tộc của văn học?

+ HS: Trả lời+ GV: Những lời phát biểu nào của Người thể

hiện được quan niệm này của Bác? + HS: Dựa vào sách giáo khoa để trả lời.

+ GV: Người còn nhắc nhở giới văn nghệ sĩ điều gì để thể hiện được tính dân tộc trong tác phẩm văn chương?


b. Tính chân thực và tính dân tộc trong văn học:- Tính chân thực: cảm xúc chân thật, phản ánh

hiện thực xác thực+ Người nhắc nhở những tác phẩm: “chất mơ

mộng nhiều quá, mà cái chất thật của sự sinh hoạt rất ít”

+ Người căn dặn: “miêu tả cho hay, cho chân thật, cho hùng hồn”, phải “giữ tình cảm chân thật”.

- Tính dân tộc: + Người nhắc nhở giới nghệ sĩ: phải giữ gìn sự

trong sáng của tiếng Việt khi viết, “nên chú ý phát huy cốt cách dân tộc” + Người đề cao sự sáng tạo của văn nghệ sĩ: “chớ gò bó họ vào khuôn, làm mất vẻ sáng tạo”.

+ GV: Bốn câu hỏi Hồ Chí Minh tự đặt ra khi cầm bút sáng tác văn học là gì? + HS: Dựa vào sách giáo khoa để trả lời. + GV: Vì sao không phải là tất cả các sáng tác của Hồ Chí Minh đều dễ hiểu, đều mộc mạc, giản dị như nhau? + GV: Phương châm sáng tác nói trên giải thích vì sao trong những tác phẩm của Bác, có những bài văn, bài thơ lời lẽ nôm na, giản dị, dễ hiểu nhưng cũng có những tác phẩm đạt trình độ ngh thuật cao, phong cách độc đáo:Báo tiệp:

Trăng vào cửa sổ đòi thơViệc quân đang bận, xin chờ hôm sau

Chuông lầu chợt tỉnh giấc thuẤy tin thắng trận Liên khu báo về

Tặng Bùi Công:

c. Sáng tác xuất phát từ mục đích, đối tượng tiếp nhận để quyết định nội dung và hình thức của tác phẩm:Người luôn đặt 4 câu hỏi: - “Viết cho ai?” (Đối tượng), - “Viết để làm gì?” (Mục đích), - “Viết cái gì?” (Nội dung). - “Viết thế nào?” (Hình thức). Tuỳ trường hợp cụ thể, Người vận dụng phương châm đó theo những cách khác nhau Tác phẩm của Người có tư tưởng sâu sắc, nội dung thiết thực, hình thức sinh động, đa dạng.

Trang 18



Xem sách chim rừng vào cửa đậuPhê văn hoa núi chiếu nghiên soiTin vui thắng trận dồn chân ngựa

Nhớ cụ thơ xuân tặng một bài.Vãn cảnh:

Hoa hồng nở hoa hồng lại rụng,Hoa tàn, hoa nở cũng vô tình;

Hương hoa bay thấu vào trong ngục,Kể với tù nhân nỗi bất bình.

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu di sản văn học của Bác. + GV: Những bài văn chính luận được Bác viết ra nhằm mục đích gì?

+ HS: Trả lời.

2. Di sản văn học:a. Văn chính luận:

- Cơ sở: Khát vọng giải phóng dân tộc khỏi ách nô lệ.

- Mục đích: Đấu tranh chính trị, tiến công trực diện kẻ thù, giác ngộ quần chúng và thể hiện những nhiệm vụ cách mạng của dân tộc qua những chặng đường lịch sử.

+ GV: Nêu và phân tích một số tác phẩm văn chính luận tiêu biểu của Bác?

+ HS: Dựa vào sách giáo khoa để trả lời. + GV: Nội dung của những tác phẩm này nêu lên điều gì?

+ HS: Trả lời. + GV: Tác phẩm này lay động tình cảm người đọc nhờ vào cách viết như thế nào?

+ HS: Trả lời.

+ GV: Văn bản này có những giá trị gì?+ HS: Trả lời.

+ GV: Những văn bản này có ý nghĩa gì?+ HS: Trả lời.

- Tác phẩm tiêu biểu: + “Bản án chế độ thực dân Pháp” (1925)

@ Tố cáo đanh thép tội ác của thực dân Pháp ở thuộc địa

@ Lay động người đọc bằng những sự việc chân thật và nghệ thuật châm biếm, đả kích sắc sảo, trí tuệ.

+ “Tuyên ngôn độc lập” (1945) @ Một văn kiện có ý nghĩa lích sử trọng đại và là một áng văn chính luận mẫu mực (bố cục ngắn gọn, súc tích, lập luận chặt chẽ, lí lẽ đanh thép, bằng chứng xác thực, ngôn ngữ hùng hồn, giàu tính biểu cảm) @ Thể hiện tình cảm cao đẹp của Bác với dân tộc, nhân dân và nhân loại)+ Các tác phẩm khác: “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến” (1946); “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” (1966) … Được viết trong những giờ phút thử thách đặc biệt của dân tộc, thể hiện tiếng gọi của non sông đất nước, văn phong hòa sảng, tha thiết, làm rung lòng người.

+ GV: Những tác phẩm truyện và kí của Bác được viết nhằm mục đích gì? Kể tên những tác phẩm truyện và kí tiêu biểu của Bác?


b. Truyện và kí:- Mục đích: + Vạch trần bộ mặt tàn ác, xảo trá, bịp bợm của

chính quyền thực dân, châm biếm sâu cay vua quan phong kiến ôm chân thực dân xâm lược,

+ Bộc lộ lòng yêu nước nồng nàn và tự hào về truyền thống anh dũng bất khuất của dân tộc

- Tác phẩm tiêu biểu: + Pa-ri (1922), + Lời than vãn của bà Trưng Trắc (1922), + “Vi hành” (1923), + Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu

(1925),+ Nhật kí chìm tàu (1931),

Trang 19



+ Vừa đi đường vừa kể chuyện (1963)... + GV: Những tác phẩm này có những đặc điểm gì nổi bật?

+ HS: trả lời.

- Đặc điểm nổi bật: Chất trí tuệ và tính hiện đại, ngòi bút châm biếm

vừa sâu sắc, vừa đầy tính chiến đấu, vừa tươi tắn, hóm hỉnh.

+ GV giới thiệu: Đây là lĩnh vực nổi bật trong di sản văn học của Bác. Người đã để lại trên 250 bài thơ và đã được giới thiệu qua các tập thơ: o Nhật kí trong tù – 134 bài thơ o Thơ Hồ Chí Minh – 196 bài o Thơ chữ Hán Hồ Chí Minh – 36 bài Trong số những tác phẩm này, tác phẩm tiêu biểu nhất là Nhật kí trong tù. + GV: Tác phẩm được Bác viết trong khoảng thời gian nào, nhằm mục đích gì?

+ HS: Dựa vào sách giáo khoa để trả lời. + GV: Tác phẩm đã ghi lại những gì? Nêu ví dụ một tác phẩm tiêu biểu của Bác?

+ HS: Trả lời. + GV: Qua một số bài thơ đã học, em hiểu được những gì về Bác?

+ HS: Trả lời. + GV: Nêu một số ví dụ tiêu biểu.

c. Thơ ca:

* Nhật kí trong tù:- Mục đích: Sáng tác trong thời gian bị cầm tù trong nhà giam

Tưởng Giới Thạch từ mùa thu 1942 đến mùa thu 1943 “ngày dài ngâm ngợi cho khuây”

- Nội dung:+ Ghi lại chân thật, chi tiết những điều mắt thấy

tai nghe trong nhà tù và trên đường đi đày. + Bức chân dung tự hoạ về con người tinh thần

Hồ Chí Minh: @ nghị lực phi thường; @ tâm hồn khao khát hướng về Tổ quốc; @ vừa nhạy cảm trước vẻ đẹp của thiên nhiên,

dễ xúc động trước nỗi đau của con người; @ vừa tinh tường phát hiện những mâu thuẫn

của xã hội mục nát để tạo tiếng cười đầy chất trí tuệ + GV: Qua nội dung trên và một số bài thơ đã được học, em có nhận xét gì về giá trị của tập thơ? + HS: Trả lời.

Tập thơ sâu sắc về tư tưởng, độc đáo, đa dạng về bút pháp, kết tinh giá trị và tư tưởng nghệ thuật thơ ca Hồ Chí Minh.

+ GV: Những bài thơ này được Bác viết nhằm những mục đích gì?

+ HS: Trả lời. + GV: Nêu tên một số tác phẩm tiêu biểu của Bác?


+ GV: Những bài thơ này có đặc điểm gì nổi bật?

+ GV: Những tác phẩm văn học của Bác thể hiện quan điểm sáng tác như thế nào? (Dành cho HS khá, giỏi)

+ HS thảo luận chung và lần lượt trả lời.+ GV chốt lại và giảng thêm:

* Chùm thơ sáng tác ở Việt Bắc (1941- 1945): - Mục đích: tuyên truyền và thể hiện những tâm

sự của vị lãnh tụ ưu nước ái dân- Tác phẩm:

+ Thơ tuyên truyền: Dân cày, Công nhân, Ca binh lính, Ca sợi chỉ ... .

+ Thơ nghệ thuật: Pắc Bó hùng vĩ, Tức cảnh Pắc Bó, Đăng sơn, Nguyên tiêu, Báo tiệp, Cảnh khuya...

- Đặc điểm nổi bật: vừa cổ điển vừa hiện đại, thể hiện cốt cách, phong thái điềm tĩnh, ung dung tự tại.

* Quan sát khái quát khái quát sự nghiệp văn học của Bác, ta thấy có sự phù hợp, thống nhất giữa quan điểm và thực tiễn sáng tác văn học của Người.

- Văn học thật sự trở thành vũ khí lợi hại phụng sự cho sự nghiệp CM: Nó gắn với những nhiệm vụ cụ thể của CM trong từng thời điểm.

+ Truyện và kí: viết những năm 20 của thế kỉ XX trên đất Pháp là vũ khí đấu tranh chính trị, tấn công trực diện kẻ thù

+ Văn chính luận: @ Tuyên ngôn độc lập: gắn liền với sự kiện kịch sử trọng đại (chấm dứt chế độ thực dân phong

kiến trên đất nước ta, mở ra kỉ nguyên độc lập tự do cho dân tộc)

Trang 20



@ Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến: vang lên trong giờ phút thử thách đặc biệt của dân tộc.@ Nhật kí trong từ: ghi chép trung thực để động viên tinh thần chiến đấu trong hoàn cảnh tù đày.

- Các tác phẩm hiện lên vẻ đẹp của một nhà thơ, nhà văn, cũng là một người chiến sĩ.- Người chiến sĩ kiên định ấy có lòng “ham muốn tột bậc” là “nước nhà được độc lập, dân ta được tự

do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành” tính chân thực, tính dân tộc của tác phẩm văn học. Đồng thời, phát huy được sự sáng tạo, thể hiện trí tưởng tượng phong phú của người nghệ sĩ.- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về phong cách nghệ thuật thơ văn của Bác. + GV: Giải thích khái niệm Phong cách nghệ thuật @ Là những đặc điểm riêng biệt về tư tưởng và hình thức nghệ thuật của nhà văn trong cách nhìn, cảm nhận cuộc sống và con người, trong cách chọn đề tài, chủ đề, cấu trúc tác phẩm…@ Mỗi nhà văn tài năng đều có phong cách riêng, càng là nhà văn lớn, phong cách càng đậm nét. + GV: Ta có thể nhận định chung như thế nào về phong cách nghệ thuật thơ văn của Bác?

+ HS: trả lời.+ GV: Giải thích thêm:@ Ngay từ nhỏ, HCM đã được sống trong

không khí của văn chương cổ điển VN và TQ, của thơ Đường, thơ Tống… Trong thời gian hoạt động CM ở nước ngoài, sống ở Pa-ri, Luân Đôn, Oa-sinh-tơn, Ca-li-phoóc-ni-a, Hồng Kông… tiếp xúc và chịu ảnh hưởng tư tưởng nghệ thuật của nhiều nhà văn Âu. Mĩ và nền văn học phương Tây hiện đại.

+ GV: Giải thích thêm:Khi sáng tác, Người xem văn học là vũ khí

phụng sự CM, xem trọng tính chân thực và dân tộc, xuất phát từ mục đích, đối tượng để chọn nội dung và hình thức tác phẩm Tác phẩm đa dạng, độc đáo.

3. Phong cách nghệ thuật:

* Nhận định chung:- Độc đáo, đa dạng;

- Bắt nguồn từ:+ Truyền thống gia đình, hoàn cảnh sống, quá

trình hoạt động CM, chịu ảnh hưởng và chủ động tiếp thu tinh hoa văn hóa thế giới.

+ Quan điểm sáng tác.

+ GV: Những đặc điểm chủ yếu trong phong cách văn chính luận của Bác là gì?

+ HS: Trả lời. + GV: Phân tích một số tác phẩm để làm rõ phong cách văn chính luận của Bác:@ Tuyên ngôn độc lập;@ Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến….

*Văn chính luận: - Ngắn gọn, tư duy sắc sảo, - Lập luận chặt chẽ, lí lẽ đanh thép, bằng chứng

thuyết phục, - Giàu tính luận chiến và đa dạng về bút pháp.

+ GV: Những tác phẩm truyện và kí thể hiện phong cách viết gì của Bác?

+ HS: trả lời. + GV: Nêu ví dụ ở một vài tác phẩm:

@ Lời than vãn của bà Trưng Trắc, @ Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội

Châu, @ “Vi hành”…

Đóng góp riêng của tác giả:- Một trí tưởng tượng phong phú

* Truyện và kí: - Vẻ đẹp hiện đại, - Tính chiến đấu mạnh mẽ - Nghệ thuật trào phúng sắc bén, nhẹ nhàng mà

hóm hỉnh sâu cay.

Trang 21



- Sáng tạo tình huống truyện độc đáo- Bút pháp trào phúng vừa nhẹ nhàng mà sâu

cay- Giọng điệu và lời văn linh hoạt, hấp dẫn

+ GV: Những bài thơ nhằm mục đích tuyên truyền được Bác viết với lời lẽ như thế nào?

+ HS: Trả lời. + GV: Ví dụ:

“Hai tay cầm khẩu súng dài,Ngắm đi ngắm lại bắn ai thế này?”

(Ca binh lính). “Thân người chẳng khác thân trâu,Cái phần no ấm có đâu đến mình”

(Dân cày). “Mẹ tôi là một đoá hoa

Thân tôi trong sạch tội là cái bông”(Ca sợi chỉ).

+ GV: Những bài thơ viết theo cảm hứng nghệ thuật thể hiện cách viết như thế nào của Bác? + GV: Nêu ví dụ:

“Rằm xuân lồng lộng trăng soi,Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân

Giữa dòng bàn bạc việc quânKhuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền”

(Rằm tháng giêng). “Tiếng suối trong như tiếng hát xaTrăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa

Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủChưa ngủ ví lo nỗi nước nhà”

(Cảnh khuya). “Gà gáy một lần đêm chửa tan

Chòm sao nâng nguyệt vượt lên ngàn..”(Giải đi sớm).

*Thơ ca: - Thơ tuyên truyền: Lời lẽ giản dị, mộc mạc, dễ

nhớ, mang màu sắc dân gian hiện đại.

- Thơ nghệ thuật: Vẻ đẹp hàm súc, hoà hợp độc đáo giữa bút pháp cổ điển và hiện đại, giữa chất “tình” và chất “thép”.

“Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ,Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không.

Cô em xóm núi xay ngô tối,Xay hết lò than đã rực hồng”

(Chiều tối)- Cổ điển: + Đề tài Chiều tối gợi nhắc đến cảnh hoàng hôn và người lữ thứ chồn chân trên bước đường xa

trong thơ cổ+ Những hình ảnh cánh chim, chòm mây trôi giữa tầng không hình ảnh thơ Đường cổ kính- Hiện đại:+ Cô gái xay ngô khỏe khoắn, miệt mài trong công việc; xay xong, lò than rực hồng Hình tượng

thơ vận động khỏe khoắn cái nhìn lạc quan, hướng về sự sống, ánh sáng và tương lai.- Chất thép và chất trữ tình: Sự giao cảm với thiên nhiên và tạo vật, tình yêu cuộc sống và con người;

niềm tin tưởng, lạc quan vào tương lai.* Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tổng kết bài học - GV: Gọi học sinh đọc phần kết luận để ghi nhớ, đánh giá tổng quát về thơ văn của Bác.

III. Tổng kết:

Ghi nhớ (SGK)

Trang 22



- HS: Đọc sách giáo khoa. - GV: Chốt lại những nét chính về Hồ Chí Minh qua phần Ghi nhớ (SGK)

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài: 1. Hướng dẫn học bài : Một số đề ôn tập:

- Đề 1: Nêu và phân tích ngắn gọn quan điểm sáng tác của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh.- Đề 2: Trình bày tóm tắt phong cách nghệ thuật của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh.

2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: - Học bài cũ. - Chuẩn bị bài mới: “Giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt”Câu hỏi:

- Thế nào là sự trong sáng của tiếng Việt?- Sự trong sáng của tiếng Việt được biểu lộ ở những phương diện nào? - Tìm hiểu những ví dụ, bài tập trong SGK.

Trang 23


Tiết thứ: 5. GIỮ GÌN SỰ TRONG SÁNG CỦA TIẾNG VIỆT

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS:

- Nhận thức được sự trong sáng của tiếng Việt biểu hiện ở một phương diện cơ bản và là một yêu cầu đối với việc sử dụng tiếng Việt.

- Có ý thức, thói quen giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt khi sử dụng; luôn nâng cao hiểu biết về tiếng Việt và rèn luyện các kĩ năng sử dụng tiếng ViệtII. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:

- Sách giáo khoa Ngữ văn 12 – tập 1.- Sách giáo viên Ngữ văn 12 – tập 1.- Thiết kế dạy học Ngữ văn 12 – tập 1.- Thiết kế bài giảng Ngữ văn 12 – tập 1.- Giới thiệu giáo án Ngữ văn 12 – tập 1.- Bài tập Ngữ văn 12 – tập 1- Giáo án lên lớp cá nhân

III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp gợi tìm, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ:

TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬP - Hồ Chí MinhCâu hỏi:

- Nêu và phân tích ngắn gọn quan điểm sáng tác của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh.- Trình bày tóm tắt phong cách nghệ thuật của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh.

2. Giảng bài mới: Vào bài: Đã là người Việt Nam thì bất cứ ai trong chúng ta cũng biết sử dung tiếng Việt trong công việc giao tiếp hàng ngày, nhưng sử dụng tiếng Việt như thế nào để đảm bảo sự trong sáng và đạt hiệu quả cao? Đó là điều chúng ta sẽ tìm hiểu trong bài học hôm nay.


* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về sự trong sáng của tiếng Việt.- Thao tác 1: Giải thích khái niệm trong sáng của tiếng Việt. + GV: Giải thích rõ: o “Trong”: có nghĩa là trong trẻo, không có chất tạp, không đục. o “Sáng”: là sáng tỏ, sáng chiếu, sáng chói, nó phát huy cái trong, nhờ đó phản ánh được tư tưởng và tình cảm của người Việt Nam ta, diễn tả trung thành và sáng tỏ những điều chúng ta muốn nói

I. Sự trong sáng của tiếng Việt:

- Thao tác 2: Đưa ra ngữ liệu và yêu cầu học sinh phân tích: + GV: Đọc và so sánh ba câu văn trong SGK, xác định câu nào trong sáng, câu nào không trong sáng? Vì sao?+ HS: Đọc ba câu văn và phân tích: o Câu đầu: không trong sáng vì cấu tạo câu không đúng quy tắc (chuẩn mực) ngữ pháp tiếng Việt. o Hai câu sau: đạt được sự trong sáng vì cấu tạo câu theo chuẩn mực ngữ pháp của tiếng Việt.

+ GV: Qua đó theo em biểu hiện thứ nhất của trong sáng tiếng Việt là gì?

- Thể hiện ở chuẩn mực và việc tuân thủ đúng chuẩn mực của tiếng Việt

Trang 24



+ HS: Phát biểu theo gợi ý của SGK. + GV: Cung cấp các chuẩn mực của tiếng Việt:

o Phát âm theo chuẩn của một phương ngữ nhất định, chú ý cách phát âm ở phụ âm đầu, phụ âm cuối, thanh điệu.

o Tuân theo quy tắc chính tả, viết đúng phụ âm đầu, cuối, thanh điệu các từ khó. o Khi nói viết phải dùng từ đúng nghĩa và đầy đủ các thành phần câu+ GV: Có trường hợp tiếng Việt được sử dụng linh hoạt, sáng tạo, có sự biến đổi, lúc đó tiếng Việt có đảm bảo được sự trong sáng hay không? Hãy phân tích câu thơ của Nguyễn Duy và câu văn của chủ tịch Hồ Chí Minh để trả lời câu hỏi trên.+ GV: Các từ ngữ dùng sáng tạo trong câu thơ của Nguyễn Duy là những từ nào? Chúng có nét nghĩa mới nào? Chúng được dùng theo biện pháp tu từ nào?+ HS trả lời: Trong câu thơ của Nguyễn Duy, các từ “lưng, áo, con” được dùng theo nghĩa mới nhưng vẫn theo quy tắc ẩn dụ.+ GV: Trong câu văn của Bác, từ “tắm” được dùng theo nghĩa mới là gì? Có phù hợp với quy tắc tiếng Việt hay không?+ HS trả lời: Trong câu văn của Bác, từ “tắm” được dùng theo nghĩa mới và đặc điểm ngữ pháp mới. Nhưng đó vẫn là sự chuyển nghĩa nghĩa và đặc điểm ngữ pháp theo quy tắc của tiếng Việt.+ GV: Trong cả hai trường hợp, việc sử dụng linh họat, sáng tạo vẫn đảm bảo sự trong sáng của tiếng Việt vì vẫn tuân theo quy tắc (chuyển nghĩa, chuyển tiểu loại) của tiếng Việt. + GV kết luận.

- Những sự chuyển đổi, sáng tạo vẫn đảm bảo sự trong sáng khi tuân thủ theo những quy tắc chung của tiếng Việt.

+ GV: Nhận xét về các từ ngữ nước ngoài được sử dụng trong câu văn của SGK?+ HS trả lời: Câu văn có những từ ngữ nước ngoài được sử dụng không cần thiết vì tiếng Việt vẫn có những từ ngữ thay thế tương xứng.+ GV: Trong sáng thì không cho phép pha tạp, vẩn đục. Vậy sự trong sáng của tiếng Việt có cho phép pha tạp của yếu tố ngon ngữ khác không? Qua ví dụ trên, em rút ra biểu hiện thứ hai của sự trong sáng của tiếng Việt là gì?+ HS: Phát biểu + GV: Nêu thêm ví dụ: o Tổng thống và phu nhân. (Cần) o Chị là người vợ thương chồng thương con (không dùng phu nhân thay cho người vợ). o Báo Thiếu niên nhi đồng. (Cần) o Trẻ em lang thang cơ nhỡ. (Không dùng Thiếu niên nhi đồng thay cho trẻ em) Hiện tượng lạm dụng tiếng nước ngoài chỉ làm vẩn đục tiếng Việt.

- Tiếng Việt không cho phép pha tạp, lai căng, sử dụng tuỳ tiện, không cần thiết những yếu tố của ngôn ngữ khác.

Trang 25



+ GV: Sự trong sáng của tiếng Việt có cho phép ta nói năng thô tục, bất lịch sự không? Phải nói năng, giao tiếp như thế nào?+ GV: Nêu ví dụ 5: Đoạn hội thoại trong SGK trang 33+ GV: Phân tích tính lịch sự, có văn hoá trong lời nói của các nhân vật trong đoạn hội thoại? + HS: Trả lời: Tính lịch sự, có văn hoá trong lời nói thể hiện ở cách xưng hô, thưa gửi, cách sử dụng từ ngữ: o Cách xưng hô: Ông giáo: Cụ với tôi, ông với con thể hiện sự kính trọng, thân thiết gần gũi. Lão Hạc: Ông giáo, chúng mình, tôi với ông thể hiện sự tôn trọng của Lão Hạc đối với ông giáo o Cách thưa gửi của Lão Hạc với ông giáo: “ Vâng! Ông giáo dạy phải” Sự trân trọng, tin tưởng và có phần ngưỡng mộ của lão Hạc với ông giáo o Các từ ngữ: trong sáng, rõ ràng, nhã nhặn, lịch sự + GV: Vậy theo em, sự trong sáng của tiếng Việt còn thể hiện ở phương diện nào?

+ GV: Nêu thêm ví dụ: o Trong các trường hợp khác nhau, dùng từ chết có thể thay thế bằng: khuất núi, quy tiên, từ trần, về cõi vĩnh hằng... o Hoặc dùng các nói giảm: - Có lẽ chị không còn trẻ lắm. - Tôi hỏi thật không phải, chị đã có gia đình chưa? - Bạn đừng giận thì mình mới nói. - Mình hỏi câu này bạn đừng giận mình đấy...

- Lời nói thô tục, bất lịch sự sẽ làm mất đi vẻ trong sáng của tiếng Việt, phải có tính lịch sự, văn hoá.

+ GV: Mở rộng vấn đề: Bên cạnh những lời văn mang tính lịch sự, có văn hoá, ta vẫn bắt gặp trong văn chương những lời nói không đảm bảo tính lịch sự, trong sáng của tiếng Việt. Ví dụ: “Mẹ kiếp! Thế có phí rượu không? Thế thì có khổ hắn không? Không biết đứa chết mẹ nào đã đẻ ra thân hắn cho hắn khổ đến nông nỗi này?” (Chí Phèo – Nam Cao). Tại sao lại có điều đó? Bởi tác giả muốn nhân vật trực tiếp bộc lộ tính cách đối với người đọc qua chính những ngôn ngữ của mình. Lời nói của Chí Phèo trong trích đoạn trên là lời nói của Chí khi đã bị tha hoá trở thành một tên côn đồ, bặm trợn, một con quỷ dữ của làng Vũ Đại.

Trang 26



* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh luyện tập- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh làm bài tập 1+ GV: Gọi HS đọc bài tập 1, xác định yêu cầu của bài+ GV: Yêu cầu HS tìm những từ ngữ tiêu biểu mà tác giả dùng để miêu tả diện mạo hoặc tính cách nhân vật trong Truyện Kiều? + HS: Tìm những từ ngữ tiêu biểu

- Kim Trọng: rất mực chung tình- Thuý Vân: cô em gái ngoan- Hoạn Thư: người đàn bà bản lĩnh khác

thường, biết điều mà cay nghiệt- Thúc Sinh: sợ vợ- Từ Hải: chợt hiện ra, chợt biến đi như một vì

sao lạ- Tú Bà: màu da “nhờn nhợt”- Mã Giám Sinh: “mày râu nhẵn nhụi”- Sở Khanh: chải chuốt dịu dàng

- Bạc Bà, Bạc Hạnh: miệng thề “xoen xoét”

II. Luyện tập:

1. Bài tập 1.

Các từ ngữ Nguyễn Du và Hoài Thanh nói về các nhân vật rất chuẩn xác vì miêu tả đúng diện mạo hoặc lột tả được tính cách nhân vật.

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh làm bài tập 2+ GV: Yêu cầu học sinh điền vào đoạn văn các dấu câu thích hợp để đoạn văn được trong sáng.+ HS: Điền vào đoạn văn các dấu câu thích hợp “ Tôi có lấy ví dụ về một dòng sông. Dòng sông vừa trôi chảy, vừa phải tiếp nhận – dọc đường đi của mình – những dòng nước khác . Dòng ngôn ngữ cũng vậy: một mặt nó phải giữ bản sắc cố hữu của dân tộc, nhưng nó không được phép gạt bỏ, từ chối những gì thời đại đem lại .”

(Chế Lan Viên)

2. Bài tập 2:

Cần đặt một số dấu câu:- Dấu chấm giữa hai từ dòng sông.- Dấu chấm trước cụm từ dòng ngôn ngữ.- Dấu hai chấm sau từ cũng vậy- Dấu phẩy trước từ nhưng và sau từ gạt bỏ.

- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh làm bài tập 3+ GV: Yêu cầu học sinh chỉ ra những từ ngữ nước ngoài nào cần phải được dịch nghĩa khi sử dụng để đảm bảo sự trong sáng của tiếng Việt.+ HS: Chỉ ra những từ ngữ nước ngoài nào cần phải được dịch nghĩa- Microsoft: là tên công ty nên để lại không sửa- Từ File → tệp tin: người không rành máy tính dễ hiểu hơn.- Từ Hacker → Kẻ đột nhập trái phép hệ thống máy tính ( kẻ xâm nhập trái phép hệ thống máy tính. ...- Cocoruder là danh từ tự xưng để nguyên

3. Bài Tập 3:

- Câu văn dùng nhiều từ nước ngoài.- Cần thay một số từ bằng từ tiếng Việt hoặc dịch nghĩa sang tiếng việt.

TIẾT 2TIẾT 2

* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu trách nhiệm của mình trong việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt. - Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh xác định trách nhiệm về phương diện tình cảm.+ GV: Muốn giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, chúng ta phải có thái độ và tình cảm như thế nào đối với tiếng Việt?

II. Trách nhiệm giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt:1. Về thái độ, tình cảm:Cần có ý thức tôn trọng và yêu quý tiếng Việt, xem đó là ”thứ của cải vô cùng lâu đời và quí báu của dân tộc”2. Về nhận thức:- Để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, mỗi người

Trang 27



+ HS: Phát biểu.+ GV: Để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, mỗi người cần có hiểu biết về tiếng Việt hay không? Và là thế nào để có những hiểu biết về tiếng Việt?+ HS: Phát biểu.

+ GV: Về mặt hành động, để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, mọi người cần sử dụng tiếng Việt như thế nào?+ HS: Phát biểu.

cần có những hiểu biết về tiếng Việt (Cần có những hiểu biết cần thiết về các chuẩn mực của tiếng Việt: ngữ âm, chữ viết, từ ngữ, ngữ pháp)- Hiểu biết đó không chỉ qua học tập ở trường, mà còn bằng tự học hỏi.3. Về hành động:

- Sử dụng tiếng Việt theo chuẩn mực và quy tắc, trong đó có các quy tắc chuyển hoá, biến đổi.

- Không lạm dụng tiếng nước ngoài làm vẩn đục tiếng Việt.

- Tránh những lối nói thô tục, thiếu văn hoá.* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tổng kết và luyện tập.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tổng kết + GV: Cho 1 -2 học sinh đọc phần Ghi nhớ của sách giáo khoa+ GV: Yêu cầu học sinh đọc các bài tham khảo phía sau bài học ở nhà

III. Kết luận:Ghi nhớ (SGK)

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh luyện tập+ GV: Gọi học sinh đọc các ngữ liệu+ GV: Yêu cầu học sinh phân tích từng câu văn để tìm ra những câu văn “trong sáng” và những câu “không trong sáng”?+ HS: Lần lượt phân tích các câu văn

IV. Luyện tập : 1. Bài tập 1:- Câu a không trong sáng (có sự lẫn lộn giữa trạng ngữ muốn xóa bỏ sự cách biệt giữa thành thị và nông thôn và chủ ngữ ) vì dùng thừa từ đòi hỏi.- Các câu b, c, d viết đúng chuẩn ngữ pháp nên là những câu trong sáng.

+ GV: Gọi học sinh đọc ngữ liệu+ GV: Yêu cầu học sinh phân tích để tìm ra những từ nước ngoài nào không nên sử dụng và thay thế bằng từ khác để đảm bảo sự trong sáng của tiếng Việt.+ HS: Lần lượt phân tích và chỉ ra.

- Trong lời quảng cáo dùng 3 hình thức biểu hiện cùng 1 nội dung: ngày lễ tình nhân, ngày Valentine, ngày Tình yêu . Cùng biểu hiện ý nghĩa cao đẹp là tình cảm con người .

- Từ cần thay thế: ngày Valentine ngày lễ tình nhân, ngày Tình yêu

2. Bài tập 2: - Dùng từ Tình nhân thì thiên về việc nói đến con người hơn là ngày lễ- Dùng từ Valentine là từ vay mượn nên không cần thiết. Dùng từ (ngày) Tình yêu là đủ diễn đạt nội dung và sắc thái tình cảm. Không nhất thiết dùng từ nước ngoài.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:: 1. Hướng dẫn học bài: - Thế nào là sự trong sáng của tiếng Việt? - Sự trong sáng của tiếng Việt được biểu lộ ở những phương diện nào?- Mỗi ngườ cần có ý thức như thế nào để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt? 2. Hướng dẫn chuẩn bị bài:

- Suy nghĩ về các vấn đề được mở ra trong giờ học- Sưu tầm trên đài, trên báo những hiện tượng làm vẩn đục sự trong sáng của tiếng Việt- Ôn tập lại kiến thức đã học chuẩn bị Viết bài viết số 1, đặc biệt là nghị về một tư tưởng đạo lý.- Xem trước phần Hướng dẫn cách làm bài trong tiết hướng dẫn của sách giáo khoa.

Trang 28


Tiết thứ: 6. BÀI LÀM VĂN SỐ 1 (NGHỊ LUẬN XÃ HỘI)


- Viết được bài văn nghị luận về một tư tưởng đạo lí, trước hết là của tuổi trẻ học đường ngày nay.- Nâng cao ý thức rèn luyện tư tưởng, đạo đức để không ngừng tự hoàn thiện nhân cách của mình.

II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN: - Sách giáo khoa Ngữ văn 12 – tập 1.- Sách giáo viên Ngữ văn 12 – tập 1.- Thiết kế dạy học Ngữ văn 12 – tập 1.- Thiết kế bài giảng Ngữ văn 12 – tập 1.- Giới thiệu giáo án Ngữ văn 12 – tập 1.- Bài tập Ngữ văn 12 – tập 1.

III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Ra đề phù hợp trình độ HS: tập trung vào những quan niệm về đạo lí, những vấn đề tư tưởng phổ biến trong HS như: ước mơ, quan hệ gia đình, bạn bè lối sống...IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định tổ chức 2. Kiểm tra bài cũ: 3. Tiến trình bài dạy:Giáo viên giới thiệu về hình thức và yêu cầu của bài viết.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG BÀI HỌC

* Hoạt động 1: Ôn tập kiến thức và kĩ năng về làm văn NL- GV yêu cầu HS xem lại các vấn đề có lên quan đến bài viết: + Về bố cục + Lập luận

* Hoạt động 2: GV cho đề bài.

* Hoạt động 3: Gợi ý học sinh cách làm bài.- Thao tác 1: GV nhắc lại một số yêu cầu về nội dung và cách làm bài.

- Thao tác 2: GV hướng dẫn học sinh xác định cách thức làm bài

I. Ôn tập kiến thức:

1. Bố cục: 3 phần2. Lập luận:

- Cách xác lập luận điểm, luận cứ- Các thao tác lập luận: giải thích, chứng minh, phân tích, bác bỏ, bình luận…- Đặc biệt, xem lại bài nghị về một tư tưởng, đạo lí

II. Đề bài :Đề 1: Tình thương là hạnh phúc của con người.Đề 2: “Mọi phẩm chất của đức hạnh là ở trong hành động”Ý kiến trên của nhà văn Pháp M. Xi-xê-rông gợi cho anh (chị) những suy nghĩ gì về việc tu dưỡng và học tập của bản thân.III. Gợi ý cách làm bài:

1. Xác định nội dung bài viết:- Tập trung vào vấn đề tư tưởng, đạo lí, đặc biệt là đối

với HS trong giai đoạn hiện nay- Cần đọc kĩ đề để xác định đúng vấn đề cần bàn bạc

và xác định các luận điểm2. Xác định cách thức làm bài:

- Thao tác lập luận: phối hợp các thao tác- Lựa chọn dẫn chứng: chủ yếu dùng dẫn chứng thực tế

trong cuộc sống. Có thể dẫn một số thơ văn để bài viết sinh động, nhưng cần vừ mức, tránh lan man, lạc sang NLVH- Diễn đạt cần chuẩn xác, mạch lạc, có thể sử dụng

một số yếu tố biểu cảm, nhất là ở phần liên hệ thực tế và trình bày suy nghĩ riêng của cá nhân.- Cần chú ý lập hệ thống dàn ý trước khi viết bài.

Trang 29


- Thao tác 3: GV lưu ý về thời gian làm bài- Thao tác 3: GV gợi ý một số luận điểm trong bài viết

3. Xác định thời gian làm bài : 90 phút.4. Dàn ý tham khảo:Đề 1: Tình thương là hạnh phúc của con người.1. Mở bài:

- Hạnh phúc là một khái niệm tinh thần trừu tượng.- Tùy theo vai trò, vị trí của từng cá nhân, từ giai cấp

trong xã hội mà có những quan niệm khác nhau về hạnh phúc.

- Nhân dân ta quan niệm: Tình thương là hạnh phúc của con người.2. Thân bài:a. Giải thích câu nói: Tình thương là hạnh phúc của con người.

- Tình thương: là tình cảm nồng nhiệt làm cho gắn bó mật thiết và có trách nhiệm với người, với vật (Từ điển tiếng Việt)

- Hạnh phúc: là trạng thái sung sướng vì cảm thấy hoàn toàn đạt được ý nguyện. (Từ điển tiếng Việt)

- Tại sao Tình thương là hạnh phúc của con người?+ Tình thương khiến cho người ta luôn hướng về nhau

để chia sẻ, thông cảm, đùm bọc lẫn nhau.+ Như vậy là thỏa mãn mọi ý nguyện, đã được hưởng

sung sướng, hạnh phúc mà tình thương mang lại.b. Phân tích, chứng minh các biểu hiện của tình thương:- Trong phạm vi gia đình:

+ Cha mẹ yêu thương con cái, chấp nhận bao vất vả, cực nhọc, hi sinh bản thân để nuôi dạy con cái nên người. Con cái ngoan ngoãn, trưởng thành, cha mẹ coi đó là hạnh phúc nhất của đời mình.

+ Trong đời người có nhiều nỗi khổ, nhưng con cái không nên danh nên phận hoặc hư hỏng là nỗi đau lớn nhất của cha mẹ.

+ Con cái biết nghe lời dạy bảo của cha mẹ, biết đem lại niềm vui cho cha mẹ, đó là hiếu thảo, là tình thương và hạnh phúc.

+ Tình thương yêu, sự hòa thuận giữa anh em, giữa cha mẹ và con cái tạo nên sự bền vững của hạnh phúc gia đình.- Trong phạm vi xã hội:+ Tình thương chân thành là cơ sở của tình yêu đôi lứa. (Dẫn chứng)

Nước chảy liu riu, lục bình trôi líu ríuAnh thấy cô nàng nhỏ xíu anh thương

Tóc em dài em cài hoa líMiệng em cười hữu ý anh thương

Thò tay mà ngắt ngọn ngòThương em đứt ruột giả đò ngó lơ

Yêu nhau tam tứ núi cũng trèoNgũ lục sông cũng lội, thất bát cửu thập đèo cũng qua.

Trang 30


Muối ba năm muối đang còn mặnGừng chín tháng gừng hãy còn cay

Đôi ta nghĩa nặng tình dàyCó xa nhau đi nữa cũng ba vạn sáu ngàn ngày mới xa.+ Tình thương là truyền thống đạo lí: Thương người

như thể thương thân; tạo nên sự gắn bó chặt chẽ trong quan hệ cộng đồng giai cấp, dân tộc. (Dẫn chứng)

Bầu ơi thương lấy bí cùngTuy rằng khác giống nhưng chung một giàn

Một miếng khi đói bằng một gói khi no

Lá lành đùm lá ráchLá rách đùm lá nát…

Nhiễu điều phủ lấy giá gươngNgười trong một nước phải thương nhau cùng

+ Tình thương mở rộng, nâng cao thành tình yêu nhân loại. - Những tấm gương sáng trong lịch sử coi Tình thương là hạnh phúc của con người:

+ Vua Trần Nhân Tông trong một chuyến đi thăm quân sĩ đã cởi áo bào khoát cho một người lính giữa đêm đông lạnh giá.

+ Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn cùng chia sẻ ngọt bùi, cùng vào sinh ra tử với tướng sĩ dưới quyền trong ba cuộc kháng chiến chống quan xâm lược Nguyên – Mông, giành thắng lợi vẻ vang cho dân tộc.

+ Người anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi suốt đời đeo đuổi lí tưởng vì dân vì nước, gác sang một bên những oan ức, bất hạnh của riêng mình.

+ Người thanh niên Nguyễn Tất Thành xuất phát từ lòng yêu nước thương dân trong tình cảnh nô lệ nên đã rời Tổ quốc ra đi tìm đường cứu nước, cứu dân. Phương châm sống đúng đắn của Người là: Mình vì mọi người. Bác luôn lấy tình yêu thương con người làm mục đích và hạnh phúc cao nhất của cuộc đời mình.c. Phê phán, bác bỏ:

Lối sống thờ ơ, vô cảm, thiếu tình thương…d. Liên hệ bản thân:

Rút ra bài học về phương châm sống xứng đáng là con người có đạo đức, có nhân cách và hành động vì tình thương.3. Kết bài:

- Tình thương là lẽ sống cao cả của con người.- Tình thương vượt lên trên mọi sự khác biệt giữa các

dân tộc trên thế giới.- Để tình thương thực sự trở thành hạnh phúc của con

người, mỗi chúng ta phải vươn lên chống đói nghèo, áp bức bất công, chiến tranh phi nghĩa… để góp phần xây dựng một thế giới hòa bình thịnh vượng…Đề 2: “Mọi phẩm chất của đức hạnh là ở trong hành động”Ý kiến trên của nhà văn Pháp M. Xi-xê-rông gợi cho anh (chị) những suy nghĩ gì về việc tu dưỡng và học

Trang 31


tập của bản thân.1. Mở bài:- Hành động là biểu hiện cao nhất của đức hạnh.- Nhà văn Pháp M. Xi-xê-rông đã nói: “Mọi phẩm chất của đức hạnh là ở trong hành động”2. Thân bài:a. Giải thích câu nói:

- Đức hạnh là đạo đức và tính nết tốt (Từ điển tiếng Việt)

- Đức hạnh được thể hiện qua lời nói và những việc làm cụ thể, qua mối quan hệ giữa cá nhân với tập thể, xã hội…

- Hành động là thước đo phẩm giá của mỗi con người.b. Phân tích, chứng minh: “Mọi phẩm chất của đức hạnh là ở trong hành động”

- Từ xưa, nhân dân ta đã ca ngợi và đề cao những hành động thiết thực mang lại lợi ích cho bản thân và xã hội:

+ Có những câu tục ngữ khẳng định ý nghĩa quan trọng của hành động: Trăm nghe không bằng một thấy; Trăm hay không bằng tay quen; Nói hay không bằng cày giỏi

+ Nhân dân cũng phê phán, chê cười những kẻ: Ăn như rồng cuốn, nói như rồng leo, làm như mèo mửa; Ăn thì ăn những miếng ngon, Làm thì chọn việc cỏn con mà làm.

- Trong văn chương cũng như trong thực tế lịch sử có rất nhiều gương sáng hành động, thể hiện phẩm chất cao quý của con người:

+ Chàng Thạch Sanh: thật thà, dũng cảm, giàu lòng thương người, sẵn sàng cứu giúp kẻ bất hạnh

+ Cậu bé làng Gióng: đánh đuổi giặc Ân ra khỏi bờ cõi, đem lại thái bình cho đất nước.

+ Từ Hải trong Truyện Kiều: cứu Thúy Kiều thoát khỏi cuộc sống lầu xanh, giúp nàng thực hiện công lí – báo ân báo oán.

+ Lục Vân Tiên: đánh tan bọn cướp cứu tiểu thư Kiều Nguyệt Nga.

+ Hai Bà Trưng: khởi nghĩa đánh đuổi quân xâm lược nhà Hán.

+ Nguyễn Trãi: thực thi lời cha dạy theo phò tá Lê Lợi đánh đuổi giặc Minh, làm nên chiến thắng oanh liệt ngàn năm.

+ Anh hùng áo vải Nguyễn Huệ: đánh tan hai hơn hai mươi vạn quân Thanh đem lại cuộc sống thanh bình cho dân.

+ Chủ tịch Hồ Chí Minh: ra đi tìm đường cứu nước, giải phóng dân tộc khỏi xiềng xích nô lệ, giành độc lập tự do, thành lập nên nước VNDCCH.c. Phê phán, bác bỏ:

Những lối sống, hành động không xứng đáng là một con người đức hạnh.d. Suy nghĩ của bản thân:

- Hành động thiết thực của tuổi trẻ ngày nay là không ngừng học tập, tu dưỡng và rèn luyện để nâng cao trình độ hiểu biết để đáp ứng yêu cầu của xã hội, xứng đáng là

Trang 32


người vừa có tài vừa có đức.- Hành động còn là dám nhìn thẳng vào những khuyết

điểm để sửa chữa, khắc phục để vươn lên, có tinh thần cầu tiến để thể hiện phẩm chất và đức hạnh của bản thân.3. Kết bài:

- Trong chiến tranh giữ nước, tuổi trẻ Việt Nam đã cống hiến, hi sinh xương máu để bảo vệ độc lập chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc.

- Trong thời bình, tuổi trẻ phải cố gắng tu dưỡng, phấn đấu; tích cực đóng góp sức mình cho sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài: 1. Củng cố : - Bố cục bài văn? - Các ý chính? 2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: Đọc và soạn trước “Tuyên ngôn độc lập” – Phần hai: Tác phẩmCâu hỏi:

- Giới thiệu vài nét về bản tuyên ngôn: hoàn cảnh ra đời, mục đích sáng tác, giá trị...- Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dựa vào những cơ sở nào để tuyên bố nền độc lập tự do của dân tộc

Việt Nam?- Người đã bác bỏ những luận điệu nào của thực dân Pháp để khẳng định nền độc lập của dân tộc?- Cách viết của bản tuyên ngôn có gì đặc sắc?

Trang 33


Tiết thứ: 7 - 8. TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬPHỒ CHÍ MINH

PHẦN HAI: TÁC PHẨM


- Hiểu nội dung chính của Tuyên ngôn độc lập: một bản tổng kết về lịch sử dân tộc dưới ách thực dân Pháp - một thời kì lịch sử đau thương nhưng vô cùng anh dũng trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc và khẳng định mạnh mẽ quyền độc lập tự do của nước Việt Nam trước toàn thế giới

- Hiểu được giá trị của áng văn nghị luận chính trị bất hủ: lập luận chặt chẽ, lí lẽ đanh thép, bằng chứng hùng hồn.

- Bồi dưỡng lòng tự hào dân tộc và kĩ năng viết văn bản nghị luận xã hộiII. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:



GIỮ GÌN SỰ TRONG SÁNG CỦA TIẾNG VIỆTCâu hỏi:

- Thế nào là sự trong sáng của tiếng Việt?- Sự trong sáng của tiếng Việt được thể hiện qua những phương diện nào? Cho ví dụ?

2. Giảng bài mới: Vào bài: Như ta đã biết, chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là vị lãnh tụ vĩ đại mà còn là một nhà văn chính luận mẫu mực. Điều này ta có thể thấy qua một tác phẩm bất hủ của Người: Tuyên ngôn độc lập.


* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về bản tuyên ngôn.- Thao tác 1: Tìm hiểu hoàn cảnh sáng tác của bản tuyên ngôn.

+ GV: Bản tuyên ngôn ra đời trong hoàn cảnh của thế giới và Việt Nam như thế nào?


+ GV: Sự kiện này không chỉ là dấu mốc trọng đại trong trang sử đất nước mà còn trở thành nguồn cảm hứng dào dạt cho thơ ca:

Hôm nay sáng mùng hai tháng chínThủ đô hoa vàng nắng Ba Đình

Muôn triệu tim chờ chim cũng nínBỗng vang lên tiếng hát ân tình

(Tố Hữu)- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh xác định mục

I. Tìm hiểu chung:

1. Hoàn cảnh sáng tác:

- Thế giới: + Chiến tranh thế giới thứ hai sắp kết thúc: Hồng

quân Liên Xô tấn công vào sào huyệt của phát xít Đức,

+ Nhật đầu hàng Đồng minh - Trong nước: + CMTT thành công, cả nước giành chính quyền

thắng lợi. + Ngày 26 tháng 8 năm 1945: Chủ tịch Hồ Chí Minh từ chiến khu Việt Bắc về tới Hà Nội + Ngày 28 tháng 8 năm 1945: Bác soạn thảo bản Tuyên ngôn độc lập tại tầng 2, căn nhà số 48, phố Hàng Ngang, Hà Nội.+ Ngày 2 tháng 9 năm 1945: Bác đọc bản Tuyên ngôn độc lập tại quảng trường Ba Đình, Hà Nội, khai sinh nước VNDCCH.

Trang 34


đích viết và đối tượng hướng đến của bản tuyên ngôn.

+ GV: Nói thêm về tình thế đất nước lúc bấy giờ:- Miền Bắc: quân Tưởng mà đứng sau là Mĩ đang

lăm le- Miền Nam: quan Anh cũng sẵn sàng nhảy vào- Pháp: dã tâm xâm lược VN lần thứ 2.+ GV: Trước tình hình như thế, theo em, đối

tượng mà bản tuyên ngôn hướng đến là những ai? Bản tuyên ngôn được viết ra nhằm mục đích gì?

+ HS: Đối tượng:o Tất cả đồng bào Việt Namo Nhân dân thế giới

o Các lực lượng ngoại bang nhân danh đồng minh diệt phát xít Nhật (Pháp, Mĩ , Anh, Trung Quốc….- Thao tác 4: Hướng dẫn học sinh xác định bố cục của văn bản.

+ GV: Cho học sinh nghe một số đoạn qua giọng đọc của Bác. Sau đó, gọi học sinh đọc tiếp văn bản.

Yêu cầu:- Đọc rõ ràng, âm vang, có ngắt nghỉ giữa các

phần như giọng đọc của Bác.- Phần nội dung: đọc với giọng hùng hồn, đanh

thép, nhấn mạnh vào cấu trúc trùng điệp để tô đậm tội ác của Pháp.

- Phần viết về quá trình nổi dậy: đọc với giọng tự hào, nhấn giọng vào chữ sự thật.

- Lời tuyên ngôn và tuyên bố cuối cùng: giọng trang trọng, hùng hồn.

+ HS: Đọc nối tiếp bản tuyên ngôn theo yêu cầu của GV.

+ GV: Một bản tuyên ngôn độc lập thường có ba phần: Mở đầu, nội dung và kết luận. Căn cứ vào tác phẩm, hãy đánh dấu vị trí từng phần và phát biểu khái quát nội dung mỗi phần?

+ HS: Trao đổi, thảo luận theo nhóm bàn và trả lời.

+ GV: Định hướng, nhận xét ý kiến của học sinh. + GV: Chỉ ra mạch lập luận: Mục đích của bản Tuyên ngôn độc lập không chỉ tuyên bố mà còn “đánh địch”, bẻ gãy những luận điệu xảo trá của kẻ thù.

- Vì vậy, trước hết bản tuyên ngôn xác định cơ sở pháp lí, điểm tựa vững chãi, thuyết phục cho lập luận ở phần mở đầu.

- Đó cũng là căn cứ để vạch tội kẻ thù, chỉ ra tính chất phi nghĩa của chúng, là cơ sở để khẳng định cho lẽ phải của ta (Ở phần nội dung dung)

- Từ đó, mới hùng hồn khẳng định xóa bỏ chế độ, quan chủ, thực dân của Pháp. Lập luận thuyết phục ở tính logic chặt chẽ: Từ

cơ sở lí luận đối chiếu với thực tiễn, rút ra kết luận phù hợp, đích đáng, không thể không công nhận.

* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh đọc hiểu

2. Mục đích sáng tác:

- Công bố nền độc lập của dân tộc, khai sinh nước Việt Nam mới trước quốc dân và thế giới

- Cương quyết bác bỏ luận điệu và âm mưu xâm lược trở lại của các thế lực thực dân đế quốc.- Bày tỏ quyết tâm bảo vệ nền độc lập dân tộc.

3. Bố cục:

- Phần 1: Từ đầu đến “…không ai chối cãi được” Nêu nguyên lí chung của bản tuyên ngôn độc

lập. - Phần 2: “Thế mà, …. phải được độc lập” Tố cáo tội ác của thực dân Pháp, khẳng định

thực tế lịch sử là nhân dân ta đấu tranh giành chính quyền, lập nên nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.

- Phần 3: Còn lại Lời tuyên bố độc lập và ý chí bảo vệ nền độc

lập của dân tộc

II. Đọc – hiểu văn bản:1. Cơ sở pháp lí của bản tuyên ngôn độc lập:

Trang 35


văn bản.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu

phần 1 của bản tuyên ngôn.

+ GV: Cơ sở pháp lí của bản Tuyên ngôn độc lập này là gì?

+ HS: phát biểu cá nhân.

+ GV: Theo em, việc Bác trích dẫn lời của hai bản tuyên ngôn này thể hiện sự khôn khéo như thế nào?

+ HS: Trao đổi, trả lời. + GV: Việc trích dẫn này cũng thể hiện được sự kiên quyết như thế nào?

+ GV: Từ ý nghĩa trên, em hiểu được là Bác trích dẫn hai bản tuyên ngôn này nhằm mục đích gì?

+ HS: Trao đổi và trả lời.

+ GV: Theo em, việc Bác trích dẫn như vậy để từ đó suy rộng ra điều gì?

+ HS: Phát biểu

+ GV: Khẳng định đóng góp lớn về tư tưởng của Bác ở phần này.

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu cơ sở thực tế của bản tuyên ngôn.

+ GV: Câu văn chuyển tiếp mở đầu đoạn 2 có tác dụng gì?+ HS: Phát biểu

+ GV: Khi Pháp có luận điệu về công “khai hóa” nhân dân các nước thuộc địa, tác giả đã vạch rõ những tội ác nào mà thực dân Pháp đã gieo rắc

- Mở đầu bằng cách trích dẫn hai bản tuyên ngôn của Pháp và Mĩ làm cơ sở pháp lí:

+ Tuyên ngôn độc lập của Mỹ:“Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình

đẳng. Tạo hoá cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc.”

+ Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791:“Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi; và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi.”- Ý nghĩa:+ Vừa khôn khéo: Tỏ ra tôn trọng những tuyên ngôn bất hủ của cha ông kẻ xâm lược vì những điều được nêu là chân lí của nhân loại+ Vừa kiên quyết: Dùng lập luận Gậy ông đập lưng ông , lấy chính lí lẽ thiêng liêng của tổ tiên chúng để phê phán và ngăn chặn âm mưu tái xâm lược của chúng.+ Ngầm gửi gắm lòng tự hào tự tôn dân tộc: đặt ba cuộc cách mạng, ba bản tuyên ngôn, ba dân tộc ngang hàng nhau.- Trích dẫn sáng tạo:+ Từ quyền bình đẳng, tự do, mưu cầu hạnh phúc của con người (tuyên ngôn của Mĩ và Pháp)+ Bác suy rộng ra, nâng lên thành quyền bình đẳng, tự do của các dân tộc trên thế giới Đó là suy luận hợp lí, sáng tạo, là đóng góp quan trọng nhất trong tư tưởng giải phóng dân tộc của Bác, là phát súng lệnh cho bão táp cách mạng ở các nước thuộc địa.=> Hồ Chí Minh mở đầu bản tuyên ngôn thật súc tích, ngắn gọn, lập luận chặt chẽ, cách trích dẫn sáng tạo để đi đến một bình luận khéo léo, kien quyết: “Đó là những lẽ phải không ai chối cãi được”.2. Cơ sở thực tế của bản tuyên ngôn độc lập:a. Tố cáo tội ác của thực dân Pháp: - Câu mở đầu đoạn 2: “Thế mà hơn 80 năm nay, bọn thực dân Pháp lợi dụng lá cờ tự do, bình đẳng, bác ái, đến cướp đất nước ta, áp bức đồng bào ta.” Câu chuyển tiếp, tương phản với các lí lẽ của đoạn 1: thực dân Pháp đã phản bội lại tuyên ngôn thiêng liêng của tổ tiên chúng, phản bội lại tinh thần nhân đạo của nhân loại.- Pháp kể công “khai hóa”, Bác đã kể tội chúng trên mọi phương diện: + Về chính trị: không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào, thi hành luật pháp dã man, chia rẽ dân tộc, tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu

Trang 36

http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=1791&action=edit&redlink=1

http://vi.wikipedia.org/wiki/C%C3%A1ch_m%E1%BA%A1ng_Ph%C3%A1p

http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tuy%C3%AAn_ng%C3%B4n_Nh%C3%A2n_quy%E1%BB%81n_v%C3%A0_D%C3%A2n_quy%E1%BB%81n&action=edit&redlink=1

http://vi.wikipedia.org/wiki/M%E1%BB%B9

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tuy%C3%AAn_ng%C3%B4n_%C4%90%E1%BB%99c_l%E1%BA%ADp_Hoa_K%E1%BB%B3


trên đất nước ta suốt hơn 80 năm qua?+ GV: Tìm dẫn chứng và lần lượt trả lời.

+ GV: Nhà văn đã dùng những nghệ thuật nào để làm nổi bật những tội ác đó và để tăng cường sức mạnh tố cáo?

+ GV: Khi Pháp kể công “bảo hộ”, bản tuyên ngôn lên án chúng điều gì?

+ HS: Đọc dẫn chứng và phát biểu. + GV: Những hành động này của Pháp đã gây nên hậu quả gì trên nhân dân ta?

+ GV: Còn ta, ta đối xử với người Pháp như thế nào?

+ GV: Khi Pháp muốn nhân danh Đồng minh để vào chiếm lại Đông Dương, Bác đã vạch trần những tội trạng gì của chúng?

+ HS: Đọc dẫn chứng và phát biểu.

+ GV: Trong phần này, Bác còn nêu rõ quá trình nổi dậy giành chính quyền thắng lợi của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Mặt trận Việt Minh như thế nào?

+ GV: Từ những chứng cứ lịch sử hiển nhiên trên, bản tuyên ngôn nhấn mạnh các thông điệp quan trọng.

+ GV: Trong ba câu văn ngắn gọn này, Bác muốn khẳng định điều gì?

+ Về kinh tế: Cướp không ruộng đất, hầm mỏ; độc quyền in giấy bạc, xuất cảng, nhập cảng; đặt ra hàng trăm thứ thuế vô lí+ Văn hóa – xã hội – giáo dục: lập ra nhà tù nhiều hơn trường học, thi hành chính sách ngu dân, đầu độc dân ta bằng rượu cồn , thuốc phiện Biệp pháp liệt kê + điệp từ chúng + lặp cú pháp + ngôn ngữ giàu hình ảnh + giọng văn hùng hồn đanh thép nổi bật những tội ác điển hình, toàn diện, thâm độc, tiếp nối, chồng chất, khó rửa hết của thực dân Pháp.- Pháp kể công “bảo hộ”, bản tuyên ngôn lên án chúng: + “Mùa thu năm 1940, phát xít Nhật đến xâm lăng Đông Dương để mở thêm căn cứ đánh Đồng Minh, thì bọn thực dân Pháp quỳ gối đầu hàng, mở cửa nước ta rước Nhật.” + “Ngày 9 tháng 3 năm nay, Nhật tước khí giới của quân đội Pháp. Bọn thực dân Pháp hoặc là bỏ chạy, hoặc là đầu hàng.” + Vậy là trong 5 năm, chúng bán nước ta hai lần cho Nhật.+ Hậu quả: làm cho “hơn hai triệu đồng bào của ta bị chết đói”+ Ngược lại, Việt Minh đã cứu giúp nhiều người Pháp, bảo vệ tính mạng và tài sản cho họ- Pháp nhân danh Đồng minh tuyên bố Đồng minh đã thắng Nhật, chúng có quyền lấy lại Đông Dương, tuyên ngôn chỉ rõ: + Chính pháp là kẻ phản bội lại Đồng minh, hai lần dâng Đông Dương cho Nhật. + Không hợp tác với Việt Minh chống Nhật mà trước khi thua chạy, Pháp còn “nhẫn tâm giết nốt số đông tù chính trị ở Yên Bái và Cao Bằng.”+ “Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa của Nhật, chứ không phải thuộc địa của Pháp nữa.” + Nêu rõ thắng lợi của cách mạng Việt Nam: o “Khi Nhật hàng Đồng minh thì nhân dân cả nước ta đã nổi dậy giành chính quyền, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.” o “Sự thật là dân ta lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.” Bác bỏ luận điệu xảo trá, lên án tội ác dã man của Pháp, khẳng định vai trò của CM vô sản Việt Nam và lập trường chính nghĩa của dân tộc.b. Khẳng định quyền độc lập tự do của dân tộc:- Ba câu văn ngắn gọn vừa chuyển tiếp vừa khẳng định:+ Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị+ Dân ta đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay+ Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỉ Sự ra đời của nước Việt Nam mới như một tất

Trang 37

http://vi.wikipedia.org/wiki/Cao_B%E1%BA%B1ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/Y%C3%AAn_B%C3%A1i

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%93ng_Minh

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%93ng_Minh

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%B4ng_D%C6%B0%C6%A1ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C3%A1t_x%C3%ADt

http://vi.wikipedia.org/wiki/1940


+ GV: Trong đoạn văn này, Bác đã tuyên bố điều gì?

+ HS: Đọc dẫn chứng và phát biểu.+ GV: Đây là lời tuyên bố vô cùng tinh tế, sâu sắc và chặt chẽ:- Chỉ xóa bỏ các quan hệ thực dân với Pháp chứ không xóa bỏ những quan hệ tốt đẹp, hữu nghị.- Chỉ xóa bỏ những hiệp ước mà Pháp đã kí về đất nước Việt Nam, không phải là kí với đất nước Việt Nam.Kí về là kí áp đặt, ép buộc, kí với là kí trên tinh thần bình đẳng, hợp tác.- Các từ phủ định tuyệt đối: thể hiện lập trường kiên định, thái độ dứt khoát, không khoan nhượng.

+ GV: Căn cứ vào những điều khoản quy định về nguyên tắc dân tộc bình đẳng ở hai hội nghị Tê – hê – răng và Cựu Kim Sơn, chủ tịch Hồ Chí Minh đã kêu gọi điều gì?

- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu phần tuyên bố cuối cùng.

+ GV: người tuyên bố với toàn thể nhân dân trên thế giới điều gì?

+ GV: Người còn nêu lên quyết tâm gì của dân tộc?

+ HS: Đọc dẫn chứng và phát biểu.

+ GV: Lưu ý: trong bản tuyên ngôn, đây mới là đoạn văn tràn đầy khí phách dân tộc Việt Nam, thể hiện ý chí sắt đá nhất, yêu cầu hòa bình nhưng không sợ chiến tranh, sẵng sàng đón nhận phong ba bão táp.- Thao tác 4: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu những yếu tố thành công, mẫu mực của bản tuyên ngôn.

+ GV: Nêu nhận định chung.+ GV: Em hãy chứng minh điều đó qua nhận xét

về lập luận của bản tuyên ngôn?+ HS: Lần lượt trả lời.+ GV: Bản tuyên ngôn được xây dựng bằng

những lí lẽ như thế nào?+ HS: Lần lượt trả lời.+ GV: Nhận xét về những dẫn chứng mà Bác đưa

vào bản tuyên ngôn?+ HS: Lần lượt trả lời.+ GV: Ngôn ngữ của bản tuyên ngôn thể được

những tình cảm gì của Bác?+ HS: Lòng yêu nước thương dân nồng nàn, sâu

yếu lịch sử.- Dùng từ ngữ có ý nghĩa phủ định tuyệt đối để

tuyên bố: “thoát ly hẳn quan hệ thực dân với Pháp, xóa bỏ hết những hiệp ước mà Pháp đã ký về nước Việt Nam, xóa bỏ tất cả mọi đặc quyền của Pháp trên đất nước Việt Nam.” Không chịu sự lệ thuộc và xóa bỏ mọi đặc quyền của Pháp về nước Việt Nam

- Căn cứ vào những điều khoản quy định về nguyên tắc dân tộc bình đẳng tại hai Hội nghị Tê – hê - răng và Cựu Kim Sơn để buộc các nước Đồng minh: “quyết không thể không công nhận quyền độc lập của dân Việt Nam.”

- Khẳng định về quyền độc lập tự do của dân tộc: “Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của

Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phe Đồng Minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập!” Sự thật và nguyên tắc không thể chối cãi, phù hợp với thực tế, đạo lí và công ước quốc tế.=> Kiểu câu khẳng định, điệp từ ngữ, song hành cú pháp… tạo nên âm hưởng hào hùng, đanh thép, trang trọng của đoản khúc anh hùng ca.3. Lời tuyên bố độc lập và ý chí bảo vệ độc lập dân tộc:

- Tuyên bố với thế giới về nền độc lập của dân tộc Việt Nam: “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do độc lập.” Những từ ngữ trang trọng: “trịnh trọng tuyên bố”, “có quyền hưởng”, sự thật đã thành” vang lên mạnh mẽ, chắc nịch như lời khẳng định một chân lí.

- Bày tỏ ý chí bảo vệ nền độc lập của cả dân tộc: “Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy.” Lời văn đanh thép như một lời thề, thể hiện ý chí, quyết tâm của cả dân tộc.4. Nghệ thuật:Là áng văn chính luận mẫu mực, thể hiện rõ phong cách nghệ thuật trong văn chính luận của Bác:

- Lập luận: chặt chẽ, thống nhất từ đầu đến cuối (dựa trên lập trường quyền lợi tối cao của các dân tộc)

- Lí lẽ: xuất phát từ tình yêu công lí, thái độ tôn trọng sự thật, dựa vào lẽ phải và chính nghĩa của dân tộc.

- Dẫn chứng: xác thực, lấy ra từ sự thật lịch sử- Ngôn ngữ: đanh thép, hùng hồn, chan chứa tình

cảm, cách xưng hô bộc lộ tình cảm gần gũi.III. Tổng kết:

Ghi nhớ (SGK)

Trang 38

http://vi.wikipedia.org/wiki/San_Francisco,_California

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tehran

http://vi.wikipedia.org/wiki/Tehran


sắc.* Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tổng kết giá trị nội dung và nghệ thuật của bản tuyên ngôn.

+ GV: Qua việc tìm hiểu, em có nhận xét gì về giá trị của bản Tuyên ngôn độc lập?

+ HS: - Là một văn kiện chính trị lớn, tổng kết cả một

thời kì lịch sử.- Là áng văn chính luận mẫu mực với lập luận

chặt chẽ, kế thừa các chân lí lớn của thế giới.- Nâng cao lòng tự hào về truyền thống và lịch sử

văn học. V. Hướng dẫn học bài - Hướng dẫn chuẩn bị bài:

1. Hướng dẫn học bài:* Đề 1: Phân tích ý nghĩa cách mở đầu bản tuyên ngôn độc lập.* Đề 2: Phân tích cơ sở pháp lí của bản tuyên ngôn độc lập.* Đề 3: Phân tích tuyên ngôn độc lập để làm rõ hệ thống lập luận chặt chẽ của tác phẩm.

Gợi ý:- Khái quát : giá trị văn chính luận Hồ Chí Minh nói chung và Tuyên ngôn độc lập nói riêng.- Hệ thống lập luận là một trong những giá trị nổi bật của tác phẩm.- Phân tích hệ thống lập luận: Phân tích theo ba phần của bản tuyên ngôn, chỉ ra tính logic trong trình tự triển khai các luận điểm (hệ thống luận cứ)

* Cơ sở pháp lí:- Dẫn lời của bản tuyên ngôn Pháp và Mĩ- Suy rộng ra.- Khẳng định

* Cơ sở thực tế:- Kể tội thực dân Pháp:

+ Chính trị.+ Kinh tế.+ Văn hóa, …

- Lên án và phủ nhận vai trò bảo hộ của Pháp:+ Năm 1940.+ 9 tháng 3 năm 1945.+ 5 năm bán nước ta 2 lần cho Nhật.

- Vạch rõ thái độ phản bội Đồng minh- Tuyên bố cắt đứt các mối quan hệ với Pháp và khai sinh nước VNDCCH* Khẳng định và thể hiện quyết tâm lớn của dân tộc Việt Nam

- Tổng hợp vấn đề:+ Hệ thống lập luận chặt chẽ là một đặc điểm nổi bật không chỉ ở Tuyên ngôn độc lập mà trong tất cả các tác phẩm văn chính luận của Hồ Chí Minh.+ Hệ thống lập luận chặt chẽ kết hợp với lí lẽ sắc sảo, dẫn chứng chân xác, hùng hồn… tạo nên vị trí áng văn chính luận xuất sắc cho Tuyên ngôn độc lập.* Đề 4: Phong cách nghệ thuật văn chính luận của Hồ Chí Minh qua bản Tuyên ngôn độc lập.

Gợi ý- Trình bày phong cách văn chính luận Hồ Chí Minh.- Phân tích các đặc điểm:+ Ngắn gọn+ Lập luận chặt chẽ (nêu hệ thống lập luận và sự logic trong trình tự triển khai qua các luận cứ)+ Lí lẽ đanh thép+ Bằng chứng thuyết phục, giàu tính luận chiến+ Ngôn ngữ: hùng hồn, giàu tính biểu cảm Tất cả xuất phát từ tình cảm nồng nàn, mãnh liệt với nhân dân, dân tộc.- Tổng hợp:

Trang 39


+ Tuyên ngôn độc lập thể hiện rõ đặc điểm phong cách nghệ thuật văn chính luận Hồ Chí Minh+ Vị trí văn học sử: áng văn chính luận xuất sắc.

* Đề 5: Lí giải vì sao bản tuyên ngôn độc lập từ khi ra đời cho đến nay là một áng văn chính luận có sức lay động sâu sắc hàng chục triệu trái tim con người?

Gợi ý:- Có giá trị lịch sử lớn lao.- Chứa đựng tình ảm yêu nước, thương dân nồng nàn, niềm tự hào sâu sắc cảu chủ tịch Hồ Chí Minh.- Lập luận chặt chẽ, lí lẽ sắc bén, bằng chứng xác thực, ngôn ngữ chuẩn xác, giọng văn khi hùng hồn đanh thép, khi chan chứa tình cảm, giàu sức thuyết phục.

2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: - Học lại nội dung bài học. Câu hỏi: + Là thanh niên, học sinh, ta cần phải có trách nhiệm gì để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt?+ Giải các bài tập sau nội dung bài học.

2. Hướng dẫn soạn bài: "Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc"Câu hỏi: - Tìm hệ thống luận điểm, luận cứ trong bài viết của tác giả Phạm Văn Đồng?- Trong phần mở bài, tác giả nhận định như thế nào về Nguyễn Đình Chiểu?- Theo tác giả, những lí do nào khiến cho ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu chưa sáng tỏ trên bầu trời văn nghệ dân tộc?- Trong phần thân bài, tác giả đã giới thiệu những gì về con người và sự nghiệp văn chương của Nguyễn Đình Chiểu? Tác giả muốn nhấn mạnh vào đặc điểm nào trong con người Nguyễn Đình Chiểu?- Tại sao khi nói về thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu, tác giả Phạm Văn Đồng lại tái hiện lại thời Nguyễn Đình Chiểu sống? Văn thơ Nguyễn Đình Chiểu đã phản ánh lại thời kì này như thế nào?- Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu phản ánh những gì?- Trong phần tìm hiểu Truyện Lục Vân Tiên, tác giả nêu lên những lí do nào khiến cho tác phẩm này là “lớn nhất” của Nguyễn Đình Chiểu? Cũng theo tác giả, hạn chế của tác phẩm này là gì?- Trong phần kết bài, tác giả khẳng định những gì về tác giả Nguyễn Đình Chiểu?

Trang 40


Tiết thứ: 10. NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU, NGÔI SAO SÁNG TRONG VĂN NGHỆ CỦA DÂN TỘC

Phạm Văn Đồng

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS thấy được:

- Những ý kiến sâu sắc, có lí, có tình của Phạm Văn Đồng về thân thế và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu

- Những giá trị lớn lao của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu đối với thời đại bấy giờ và đối với ngày nay, đề càng thênm yêu quý con người và tác phẩm của nhà thơ lớn đó.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp gợi tìm, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: Giữ gìn được sự trong sáng của tiếng ViệtCâu hỏi: - Để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, cần phải có những tình cảm, hiểu biết và hành động như thế nào?- Câu văn sau đây trong sáng hay không trong sáng, vì sao:

“Trong Truyện Kiều của Nguyễn Du đã nêu cao một tinh thần nhân đạo hết sức là cao đẹp” 2. Giảng bài mới: Vào bài: Nguyễn Đình Chiểu từ lâu đã đi vào cuộc đời của mỗi người dân Nam Bộ và thơ ca của dân tộc. Đánh giá về những đóng góp của nhà thơ cũng có nhiều biểu hiện khác nhau, nhất là vào những năm chống Mĩ ác liệt. Hôm nay, chúng ta cùng nhìn nhận lại vấn đề qua một bài viết của Phạm Văn Đồng về nhà chí sĩ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu.


* Hoạt động 1: Tìm hiểu những nét chính về tác giả và văn bản.- Thao tác 1: Tìm hiểu những nét chính về tác giả + GV: Dựa vào phần Tiểu dẫn, nêu những nét chính về tác giả?+ HS: Dựa vào sách giáo khoa và trả lời.

I. Giới thiệu chung: 1. Tác giả: (SGK)

- Phạm Văn Đồng (1906 – 2000). - Quê: xã Đức Tân, huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng

Ngãi.- Là một nhà Cách mạng lớn của nước ta trong thế kỉ

XX.- Quá trình hoạt động cách mạng:+ Tham gia các hoạt động yêu nước và cách mạng từ

khi chưa đầy 20 tuổi.+ 1929 – 1936: bị thực dân Pháp bắt, kết án tù và

đày ra Côn Đảo+ Đầu những năm 1940: được giao nhiệm vụ xây

dựng căn cứ cách mạng ở vùng biên giới Việt – Trung, được bầu vào Ủy ban Dân tộc giải phóng.

+ Từng đảm nhiệm các cương vị:o Bộ trưởng Bộ Tài chínho Bộ trưởng Bộ ngoại giaoo Phó thủ tướng

Trang 41



+ GV: Như vậy, để viết được bài văn nghị luận tốt thì điều quan trọng nhất là phải có hiểu biết không chỉ về văn học mà còn cả về cuộc sống, có quan niệm đúng đắn về cuộc sống và con người+ GV: Trong tác phẩm này có những bài viết về Hồ Chí Minh, Nguyễn Trãi, Nguyễn Đình Chiểu...

o Thủ tướng (1955-1981)o Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng (1981-1987) Được đánh giá là một trong những học trò xuất

sắc của chủ tịch Hồ Chí Minh.- Ông còn là một nhà giáo dục tâm huyết, nhà lí

luận văn hoá văn nghệ lớn...........................................................- Có những tác phẩm đáng chú ý về văn học nghệ

thuật, bởi:+ Quan niệm: viết cũng là một cách phục vụ cách

mạng+ Quan tâm, am hiểu và yêu thích văn học nghệ

thuật.+ Vốn sống lịch lãm, tầm nhìn sâu sắc, nhân cách

lớn đủ để đưa ra những nhận định đúng đắn, mới mẻ, sắc sảo về những vấn đề văn học nghệ thuật

Điều kiện để có một bài NLVH tốt:o Có hiểu biết sâu rộng về văn học và các lĩnh vực

kháco Có quan niệm đúng đắn về thế giới cũng như đời

sống con người.- Tác phẩm tiêu biểu: Tổ quốc ta, nhân dân ta, sự nghiệp ta và người nghệ sĩ.

- Thao tác 2: Tìm hiểu chung về văn bản 2. Văn bản:

+ GV: Nêu hoàn cảnh ra đời của bài viết?+ HS: Dựa vào phần Tiểu dẫn và trả lời.+ GV: Bài viết ra đời trong bối cảnh lịch sử lúc bấy giờ như thế nào? Bài viết được viết nhằm mục đích gì?+ HS: Trả lời: Bài viết ra đời nhằm cổ vũ phong trào yêu nước đang dấy lên mạnh mẽ đó.

a. Hoàn cảnh ra đời:- Viết nhân kỉ niệm 75 năm ngày mất của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu (3 – 7 – 1888), đăng trên tạp chí Văn học tháng 7 – 1963- Hoàn cảnh năm 1963: Tình hình miền Nam có nhiều biến động lớn+ Mĩ tài trợ và can thiệp sâu hơn vào cuộc chiến tranh + Phong trào đấu tranh chống Mĩ và tay sai nổi lên khắp nơi, tiêu biểu là phong trào Đồng Khởi.

- Thao tác 2: Tìm hiểu bố cục văn bản.+ GV: Bài nghị luận này có thể chia làm mấy phần? Nội dung chính của mỗi phần là gì?+ HS: Thảo luận chung 2 phút và trả lời.

+ GV: Phần thân bài có bao nhiêu luận điểm? Tìm những câu chủ đề thể hiện luận điểm đó?+ HS: Thảo luận chung 2 phút và trả lời.

b. Bố cục: * Ba phần:

- Phần mở bài: Từ đầu đến “... cách đây hơn một trăm năm”

Nêu luận đề: Nguyễn Đình Chiểu - nhà thơ lớn của dân tộc.

(“Trên trời có những vì sao có ánh sáng khác thường, nhưng con mắt của chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy, và càng nhìn thì càng thấy sáng. Văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu cũng vậy”)

- Phần thân bài: Từ “Nguyễn Đình Chiểu” đến “... văn hay của Lục Vân Tiên”

Nêu ba luận điểm tương ứng với ba câu chủ đề:+ Luận điểm 1: Từ “Nguyễn Đình Chiểu” đến “...

khôn lường thực hư” Con người và quan niệm văn chương của

Nguyễn Đình Chiểu.(“Cuộc đời và thơ văn Nguyễn Đình Chiểu là của

một chiến sĩ phấn đấu hi sinh vì một nghĩa lớn”)+ Luận điểm 2: Tiếp theo đến “hai vai nặng nề”

Trang 42



+ GV: Các luận điểm có tính thống nhất như thế nào?

+ GV: Theo em, cách trình bày các luận điểm của văn bản có gì đặc biệt, độc đáo?

Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu.(“Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu làm

sống lại trong tâm trí chúng ta phong trào kháng Pháp oanh liệt và bền bĩ của nhân dân Nam Bộ từ 1860 về sau, suốt hai mươi năm trời”)

+ Luận điểm 3: Tiếp theo đến “văn hay của Lục Vân Tiên”

Đánh giá về truyện thơ Lục Vân Tiên.(“Lục Vân Tiên, một tác phẩm lớn nhất của

Nguyễn Đình Chiểu, rất phổ biến trong dân gian, nhất là ở miền Nam”)

- Phần kết bài: Còn lại Đánh giá khái quát về cuộc đời và sự nghiệp văn

chương của Nguyễn Đình Chiểu (“Đời sống và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu là

một tấm gương sáng, nêu cao đại vị và tác dụng của văn học, nghệ thuật, nêu cao sư mạng của người chiến sĩ trên mặt trận văn hoá và tư tưởng”)

* Sự thống nhất giữa các luận điểm:Ba luận điểm quy tụ làm sáng tỏ một nhận định

trung tâm: “Trên trời có những vì sao có ánh sáng khác thường, nhưng con mắt của chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy, và càng nhìn thì càng thấy sáng. Văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu cũng vậy”

* Kết cấu độc đáo: - Không theo trật tự thời gian sáng tác: Truyện Lục

Vân Tiên được sáng tác trước nhưng lại được phân tích sau.

- Phần viết về Lục Vân Tiên – “tác phẩm lớn” lại viết không kĩ bằng phần viết về thơ văn yêu nước.

Mục đích nghị luận quyết định hệ thống luận điểm và cách sắp xếp, mức độ nặng nhẹ của từng luận điểm

(Viết để làm gì? quyết định Viết như thế nào?)* Hoạt động 2: Tìm hiểu văn bản.- Thao tác 1: Tìm hiểu phần mở bài .

+ GV: Tác giả mở đầu bằng một nhận định như thế nào, nêu lên điều gì?+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời.

+ GV: Hiểu “lúc này” là thời điểm nào? Nhấn mạnh thời điểm ấy, Phạm Văn Đồng muốn nêu lên điều gì?+ HS: Suy nghĩ và trả lời.

+ GV: Sau đó, Phạm Văn Đồng đã dùng câu văn ẩn dụ để khẳng định điều gì về Nguyễn Đình Chiểu?

II. Đọc – hiểu văn bản: 1. Phần mở bài: Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ lớn của dân tộc

- Tác giả mở đầu bằng một nhận định khách quan có tính thời sự:

“Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu, một nhà thơ lớn của nước ta, đáng lẽ phải sáng tỏ hơn nữa trong bầu trời văn nghệ của dân tộc, nhất là vào lúc này”

“Lúc này”: năm 1963, phong trào đấu tranh chống Mĩ – nguỵ của nhân dân miền Nam đang phát triển sôi sục, rộng khắp Nhấn mạnh thời điểm ca ngợi nhà thơ yêu nước Nguyễn Đình Chiểu để khẳng định truyền thống chống ngoại xâm, động viên nhân dân cả nước vùng lên.- Tác giả dùng nghệ thuật ẩn dụ để khẳng định tài năng và tấm lòng yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu:

“Trên trời có những vì sao có ánh sáng khác thường, nhưng con mắt của chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy, và càng nhìn thì càng thấy sáng. Văn thơ của

Trang 43



+ HS: Suy nghĩ và trả lời.+ GV giải thích: o Nguyễn Đình Chiểu là ngôi sao có ánh sáng khác thường: Nguyễn Đình Chiểu là một hiện tượng độc đáo, thơ văn Nguyễn Đình Chiểu có vẻ đẹp riêng không dễ nhận ra. o Phải chăm chú nhìn thì mới thấy: phải cố gắng tìm hiểu và tìm hiểu kĩ, phải kiên trì nghiên cứu thì mới cảm nhận được vẻ đẹp riêng của nó. o Càng nhìn càng thấy sáng: càng nghiên cứu, càng tìm hiểu kĩ ta sẽ càng thấy được cái hay của nó và càng khám phá ra được những vẻ đẹp mới+ GV: Em có nhận xét gì về cách đặt vấn đề của tác giả?

Nguyễn Đình Chiểu cũng vậy”

Cách đặt vấn đề: đúng đắn, toàn diện và mới mẻ, như một định hướng để tìm hiểu về thơ văn Nguyễn Đình Chiểu.

+ GV: Theo tác giả, những lí do nào làm “ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu” chưa sáng tỏ hơn trên bầu trời văn nghệ của dân tộc?+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời.

- Tác giả nêu hai lí do khiến cho “ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu” chưa sáng tỏ hơn trong bầu trời văn nghệ dân tộc:

+ Thứ nhất: Nhiều người chỉ biết Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của truyện thơ Lục Vân Tiên và hiểu tác phẩm này khá thiên lệch về nội dung và nghệ thuật.

+ Thứ hai: Người đọc biết rất ít về thơ văn yêu nước - một bộ phân quan trọng trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu.

+ GV: Cùng học sinh chốt lại vấn đề. Cách đặt vấn đề độc đáo: nêu vấn đề, lí giải nguyên nhân, định hướng tìm hiểu... phong phú, sâu sắc

- Thao tác 2:Tìm hiểu phần thân bài.

+ GV: Tác giả đã giới thiệu những gì về con người nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu? + HS: Tìm dẫn chứng và trả lời.

+ GV: Tác giả đã nhấn mạnh vào đặc điểm nổi bật nào khi giới thiệu về con người Nguyễn Đình Chiểu?

2. Phần thân bài: a. Luận điểm 1: Con người và quan niệm sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu

- Con người:+ Sinh ra trên đất Đồng Nai hào phóng+ Triều đình nhà Nguyễn cam tâm bán nước, nhân

dân khắp nơi đứng lên đánh giặc cứu nước+ Bị mù, Nguyễn Đình Chiểu dùng thơ văn phục

vụ chiến đấu+ Thơ văn ông ghi lại tâm hồn trong sáng và cao

quý của ông và thời kì khổ nhục nhưng vĩ đại của dân tộc. Tác giả không viết lại tiểu sử Nguyễn Đình Chiểu mà nhấn mạnh vào đặc điểm nổi bật: khí tiết của một người chí sĩ yêu nước, trọn đời phấn đấu hi sinh vì nghĩa lớn.

+ GV: Tác giả đã khẳng định: Cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu là tấm gương sáng. Tác giả đã giới thiệu cho ta biết thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu là thơ văn như thế nào?+ HS: Trả lời+ GV: Nguyễn Đình Chiểu có quan niệm như thế nào về văn chương? Nhận xét về quan niệm sáng tác đó?+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời.

- Quan điểm sáng tác: + Thơ Nguyễn Đình Chiểu là thơ văn mang tính chiến đấu, đánh thẳng vào giặc xâm lược và tôi tớ của chúng. + Với Nguyễn Đình Chiểu, cầm bút còn là một thiên chức nên ông khinh miệt những kẻ lợi dụng văn chương để làm việc phi nghĩa. Quan niệm sáng tác thống nhất với con người Nguyễn Đình Chiểu: văn thơ phải là vũ khí chiến đâu sắc bén.

Trang 44



+ GV: Trong phần này, tác giả đã đưa ra những luận điểm và luận cứ như thế nào? Có tác dụng gì?

Tác giả đã đưa ra luận điểm có tính khái quát cao, luận cứ bao gồm các lí lẽ và dẫn chứng tiêu biểu, cụ thể, giúp người đọc hiểu rõ và sâu sắc vấn đề.

+ GV: Trong phần đầu của luận điểm 2, Phạm Văn Đồng đã tái hiện lại thời kì Nguyễn Đình Chiểu sống. Đó là thời kì như thế nào?+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời

+ GV: Tại sao tác giả lại mở đầu phần này việc tái hiện lại thời kì Nguyễn Đình Chiểu sống?+ HS: Suy nghĩ và trả lời.

+ GV: Tác giả gọi thời kì Nguyễn Đình Chiểu là thời kì “khổ nhục nhưng vĩ đại”. Văn chương Nguyễn Đình Chiểu phản chiếu lại thời kì này như thế nào?+ HS: Phát biểu

+ GV: Văn chương chân chính còn phải tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh của thời đại. Phạm Văn Đồng đã khẳng định thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu có tính chiến đấu như thế nào?

b. Luận điểm 2: Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu - Nêu bối cảnh thời đại Nguyễn Đình Chiểu cầm bút: “khổ nhục nhưng vĩ đại” + Nguyễn Tri Phương thua ở Sài Gòn, Triệu Đức vội vã đầu hàng + Năm 1862, cắt ba tỉnh miền Đông và năm 1867 cắt ba tỉnh miền Tây cho giặc + Cuộc chiến tranh của nhân dân lan rộng khắp nơi làm cho kẻ thù khiếp sợ và khâm phục Nguyễn Đình Chiểu xứng đáng là “ngôi sao sáng trong văn nghệ dân tộc”, vì thơ văn ông đã “làm sống lại phong trào kháng Pháp bền bĩ và oanh liệt của nhân dân Nam Bộ từ 1860 trở về sau” Vì nhà văn lớn, tác phẩm lớn khi phản ánh trung thành những đặc điểm bản chất của một giai đoạn lịch sử trọng đại. - Nêu nội dung chính thơ văn Nguyễn Đình Chiểu:

+ Là tấm gương phản chiếu thời đại nên sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu là lời ngợi ca những nghĩa sĩ nông dân dũng cảm và cũng là lời khóc thương cho những anh hùng thất thế, bỏ mình vì dân vì nước

Phần lớn là những bài văn tế+ Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu mang tính chiến đấu

vì đã xây dựng những hình tượng “sinh động và não nùng” về những con người “suốt đời tận trung với nước, trọng nghĩa với dân, giữ trọn khí phách hiên ngang cho dù chiến bại” và “ngòi bút, nghĩa là tâm hồn trung nghĩa của Nguyễn Đình Chiểu”:

+ GV: Mặt khác, bản chất của văn chương là sáng tạo. Văn chương đóng góp cho đời bằng những cái độc đáo, chưa từng thấy ở các tác phẩm trước đó hoặc cùng thời. + GV: Phạm Văn Đồng đã phân tích tác phẩm nào của Nguyễn Đình Chiểu để cho người đọc thấy được sự sáng tạo của Nguyễn Đình Chiểu? Sự sáng tạo đó là gì?+ HS: Suy nghĩ và trả lời+ GV: Tác giả đã so sánh bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc với Bình Ngô đại cáo. So sánh như vậy để làm gì? + HS: Tìm dẫn chứng và trả lời

+ GV: Phạm Văn Đồng đã dẫn thêm bài thơ Xúc cảnh của Nguyễn Đình Chiểu nhằm mục đích gì?+ HS: Suy nghĩ và trả lời+ GV: Phạm Văn Đồng đã đặt tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu vào phong trào thơ văn kháng Pháp lúc bấy giờ với những tên tuổi tài năng. Đặt như vậy là nhằm mục đích gì?

o Phân tích một tác phẩm tiêu biểu: “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” Ta thấy được tính chiến đấu và sự sáng tạo trong việc xây dựng hình tượng người anh hùng hoàn toàn mới trong văn học – nghĩa sĩ nông dân

o So sánh với “Bình Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi: Bài cáo là khúc ca khải hoàn, bài văn tế là khúc ca của những người anh hùng thất thế mà vẫn hiên ngang Khẳng định giá trị to lớn của bài văn tế.

o Trong thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu còn có những đoá hoa, hòn ngọc rất đẹp như “Xúc cảnh”

Tác giả không phân tích mà chỉ gợi ra để người đọc cảm nhận được sự phong phú trong thơ văn yêu nước Nguyễn Đình Chiểu

o Đặt tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu vào phong trào thơ văn kháng Pháp lúc bấy giờ với những tên tuổi tài năng như Phan Văn Trị, Nguyễn Thông, Bùi Hữu Nghĩa... Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu góp phần tạo nên diện

Trang 45



+ HS: Suy nghĩ và trả lời.+ GV chốt lại: Với ý nghĩa ấy, Nguyễn Đình Chiểu xứng đáng là “ngôi sao sáng trong văn nghệ dân tộc”

mạo của văn học thời kì này và Nguyễn Đình Chiểu là lá cờ đầu, là ngôi sao sáng nhất của thơ văn yêu nước chống Pháp cuối thế kỉ XIX.

+ GV: Trong luận điểm 2, Phạm Văn Đồng viết về Nguyễn Đình Chiểu với trí tuệ, sự hiểu biết như thế nào? Nhận xét về cách viết của tác giả?+ HS: Suy nghĩ và trả lời

+ GV: Phạm Văn Đồng không nhìn nhận Nguyễn Đình Chiểu với con mắt hoài cổ mà luôn nhìn từ trung tâm cuộc sống hôm nay. Cách nhìn nhận như vậy là tác giả muốn cho người đọc thấy được điều gì?+ HS: Suy nghĩ và trả lời

=> Nhận xét: + Phạm Văn Đồng viết về Nguyễn Đình Chiểu bằng một trí tuệ sáng suốt, hiểu biết sâu sắc qua hệ thống lập luận rõ ràng và chặt chẽ, dẫn chứng cụ thể và thuyết phục Giọng văn nghị luận không khô khan mà thấm đẫm cảm xúc + Tác giả không nhìn nhận Nguyễn Đình Chiểu với con mắt hoài cổ - tiếc thương những giá trị cũ, mà luôn nhìn từ trung tâm cuộc sống hôm nay – những năm 60 của thế kỉ XX Con người hôm nay có điều kiện để đồng cảm với một con người đã sống hết mình vì dân tộc, thấu hiểu hơn những giá trị thơ văn của con người đó.

+ GV: Phạm Văn Đồng đã nêu lên lí do nào làm cho tác phẩm Lục Vân Tiên được xem là “lớn nhất” của Nguyễn Đình Chiểu và được phổ biến rộng rãi trong dân gian?+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời

+ GV: Khi bàn luận về những điều mà nhiều người cho là hạn chế của tác phẩm, Phạm Văn Đồng thừa nhận điều gì?+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời

+ GV: Tác giả cũng đã khẳng định đó là những hạn chế như thế nào của tác phẩm Lục Vân Tiên? Vì sao?+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời

+ GV: Việc nêu lên hạn chế trước rồi sau đó lí giải có tác dụng gì?+ HS: Suy nghĩ và trả lời.

c. Luận điểm 3: Truyện thơ Lục Vân Tiên - Nêu nguyên nhân làm cho tác phẩm được xem là “lớn nhất” của Nguyễn Đình Chiểu và được phổ biến rộng rãi trong dân gian: “trường ca ca ngợi chính nghĩa, những đạo đức đáng quý trọng ở đời, ca ngợi những con người trung nghĩa” - Bàn luận về những điều mà nhiều người cho là hạn chế của tác phẩm:

+ Thừa nhận sự thật: “Những giá trị luân lí mà Nguyễn Đình Chiểu ca ngợi, ở thời đại chúng ta, theo quan điểm của chúng ta thì có phần đã lỗi thời”, trong tác phẩm có những chỗ “lời văn không hay lắm” trung thực, công bằng khi phân tích. + Khẳng định bằng những lí lẽ và dẫn chứng xác thực: đó là những hạn chế không thể tránh khỏi và không phải là chính yếu:

o Hình tượng con người trong “Lục Vân Tiên” gần gũi với mọi thời, vấn đề đạo đức trong Lục Vân Tiên mang tính phổ quát xưa nay “gần gũi với chúng ta”, “làm cho chúng ta cảm xúc và thích thú”

o Lối kể chuyện “nôm na” dễ nhớ, dễ truyền bá trong dân gian người miền Nam say sưa nghe kể “Lục Vân Tiên” Thủ pháp “đòn bẩy”: nêu hạn chế để khẳng định giá trị trường tồn của tác phẩm “Lục Vân Tiên”

+ GV: Phạm Văn Đồng đã xem xét giá trị của “Truyện Lục Vân Tiên” trong mối quan hệ nào? Đó là cách xem xét như thế nào?+ HS: Suy nghĩ và trả lời.

=> Phạm Văn Đồng đã xem xét giá trị của “Truyện Lục Vân Tiên” trong mối quan hệ mật thiết với đời sống nhân dân (quen thuộc với nhân dân, được nhân dân chấp nhận và yêu mến) Đó là cơ sở đúng đắn và quan trọng nhất để đánh giá tác phẩm này.

- Thao tác 3: Tìm hiểu phần kết bài. + GV: Tác giả đã khẳng định những gì về Nguyễn Đình Chiểu?+ HS: Tìm dẫn chứng và trả lời.

3. Phần kết bài: - Khẳng định vẻ đẹp nhân cách và vị trí của Nguyễn Đình Chiểu trong nền văn học dân tộc:“Nguyễn Đình Chiểu là một chí sĩ yêu nước, một nhà

Trang 46



+ GV: Qua lời tổng kết đó, tác giả muốn rút ra bài học gì?+ HS: Suy nghĩ và trả lời: o Vai trò của người chiến sĩ trên mặt trận văn hoá tư tưởng o Vai trò to lớn của văn học đối với đời sống o Tưởng nhớ đến Nguyễn Đình Chiểu, một con người anh dũng, một “ngôi sao sáng trong văn nghệ dân tộc”

thơ lớn của nước ta”. - Nhấn mạnh ý nghĩa và giá trị to lớn của cuộc đời và sự nghiệp văn chương của Nguyễn Đình Chiểu. Đó là bài học cho mỗi con người:“Đời sống và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương sáng, nêu cao địa vị và tác dụng của văn học, nghệ thuật, nêu cao sứ mạng của người chí sĩ trên mặt trận văn hoá và tư tưởng” Nguyễn Đình Chiểu là nhà thơ yêu nước, lá cờ đầu của thơ văn yêu nước, là người nêu cao sứ mạng của người chiến sĩ trên mặt trận văn hoá tư tưởng.

* Hoạt động 3: Tổng kết+ GV: Tóm lại, qua bài văn nghị luận này, Phạm Văn Đồng muốn chúng ta hiểu thật đúng và thật sâu sắc những gì về cuộc đời và sự nghiệp văn chương của Nguyễn Đình Chiểu?+ HS: Suy nghĩ và trả lời:

o Cuộc đời của Nguyễn Đình Chiểu là cuộc đời của một chiến sĩ chiến đấu hết mình cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc

o Sự nghiệp thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu là minh chứng hùng hồn cho địa vị và tác dụng to lớn của văn học nghệ thuật cũng như trách nhiệm của người cầm bút trước cuộc đời.

o Cuộc đời và sự nghiệp văn chương của Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là bài học cho hôm qua mà còn cho cả hôm nay. + GV: Vì sao có thể cho rằng bài viết này có ý nghĩa như một định hướng cho việc nghiên cứu và tiếp cận một hiên tượng văn học?+ HS: Suy nghĩ và trả lời: o Vì bài viết cho thấy quan điểm tiếp cận và đánh giá đúng đắn, khoa học về một hiện tượng văn học, nhất là những trường hợp đặc biệt như thơ văn Đồ Chiểu. o Cần dày công tìm hiểu và kiên trì nghiên cứu mới khám phá được cái hay, cái đẹp của thơ văn o Cần nhìn nhận các hiện tượng văn học trong những điều kiện và hoàn cảnh lịch sử cụ thể của thời đại và bản thân tác giả. o Cần đặt tác giả, tác phẩm trong thời đại mới để phát hiện các giá trị hiện đại, tích cực của nó.+ GV: Đánh giá bài văn, có ý kiến cho rằng nó có cách lập luận thuyết phục nhưng hơi khô khan, ít hấp dẫn. Có đúng như vậy không? Vì sao?+ HS: Phát biểu tranh luận: không khô khan mà trái lại đầy chất trữ tình: o Lời văn: vừa có tính khoa học vừa có

III. Tổng kết:Ghi nhớ (SGK)

Trang 47



màu sắc văn chương, vừa khách quan vừa cho thấy những cảm xúc rõ rệt của người viết o Ngôn ngữ: giàu hình ảnh, giọng điệu lúc hào hùng, lúc xót xa.+ GV: Gọi học sinh đọc Ghi nhớ của SGK, xác định và học thuộc tại lớp những nọi dung kiến thức cơ bản.+ HS: đọc và ghi nhớ.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài: 1. Hướng dẫn học bài: - Nắm được hệ thống luận điểm, luận cứ của bài văn. - Cách giới thiệu về con người Nguyễn Đình Chiểu có gì khác lạ, nhằm mục đích gì? - Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu thể hiện điều gì? Có tính chiến đấu như thế nào? - Nhận xét về cách viết của tác giả trong bài văn nghị luận này? 2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: - Chuẩn bị bài mới: Ñoïc theâm: MẤY Ý NGHĨ VỀ THƠ – ĐÔ-XTÔI-ÉP-XKI - Câu hỏi: Trả lời các câu hỏi sau các văn bản đọc thêm.

+ Nguyễn Đình Thi lí giải về đặc trưng cơ bản nhất của thơ: Thơ là biểu hiện của tâm hồn con người như thế nào?

+ Theo Nguyễn Đình Thi thơ có những đặc trưng nào?+ Quan niệm về thơ của Nguyễn Đình Thi ngày nay còn có giá trị không? Vì sao?+ Hiệu quả của lối cấu trúc những hình ảnh trái ngược khi thể hiện chân dung Đô-xtôi-ép-xki là gì?+ Từ câu “Cuối cùng …” đến hết đoạn trích, các biện pháp so sánh, ẩn dụ đều quy tụ về một thế

giới như thế nào? Qua đó, X.Vaigơ muốn nói lên những gì về sứ mạng, về tầm vóc của Đôx-xtôi-ép-xki?

+ Việc X.Vaigơ luôn gắn Đôx-xtôi-ép-xki với bối cảnh thời sự, chính trị và văn chương có tác dụng như thế nào trong việc làm nổi bật vai trò của nhà văn?

Trang 48


Tiết thứ: 11. Ñoïc theâm:

MẤY Ý NGHĨ VỀ THƠ – N. Đình ThiĐÔ-XTÔI-ÉP-XKI – X.Xvai-Gơ

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp học sinh: - Củng cố kiến thức về văn bản nghị luận - Học tập các thao tác lập luận trong văn bản nghị luận về một vấn đề văn học II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:



Bài : NGUYỄN ĐÌNH CHIỂU, NGÔI SAO SÁNG TRONG VĂN NGHỆ DÂN TỘCCâu hỏi: - Cách giới thiệu về con người Nguyễn Đình Chiểu có gì khác lạ, nhằm mục đích gì? - Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu thể hiện điều gì? Có tính chiến đấu như thế nào? - Nhận xét về cách viết của tác giả trong bài văn nghị luận này?

2. Tiến trình bài dạy:Vào bài: Trực tiếp.

HOẠT ĐỘNG TRÊN LỚP NỘI DUNG CẦN ĐẠT

* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về văn bản Mấy ý nghĩ về thơ - GV: Nguyễn Đình Thi lí giải về đặc trưng cơ bản nhất của thơ: Thơ là biểu hiện của tâm hồn con người như thế nào?

- GV: Theo NĐT thơ có những đặc trưng nào?

I. MẤY Ý NGHĨ VỀ THƠ:1 . Đặc trưng cơ bản nhất của thơ: thể hiện tâm hồn con người.

- Đặt ra một câu hỏi: không mang nghĩa nghi vấn mà khẳng định:

“Đầu mối của thơ có lẽ ta đi tìm bên trong tâm hồn con người chăng?”.

- Khởi đầu một bài thơ: phải có “rung động thơ”, sau đó mới “làm thơ”.

- Rung động thơ: + có được khi tâm hồn ra khỏi trạng thái bình

thường; + do có sự va chạm với thế giới bên ngoài, với thiên

nhiên, với những người khác mà tâm hồn thức tỉnh, bật lên những tình ý mới mẻ.

- Còn làm thơ: + là thể hiện những rung động của tâm hồn con

người bằng lời nói (tức là chữ). + Những lời, những chữ ấy phải có sức mạnh truyền

cảm tới người đọc, khiến “mọi sợi dây của tâm hồn rung lên”.2. Những đặc trưng khác của thơ gồm: hình ảnh, tư tưởng, cảm xúc, cái thực,...

- Hướng tới việc biểu hiện tâm hồn con người, hình ảnh của thơ: không chỉ ghi lại cái vẻ bề ngoài mà “đã

Trang 49


- GV: Nguyễn Đình Thi chỉ cho ta thấy được sự khác biệt của ngôn ngữ thơ với các ngôn ngữ thể loại khác là gì?

- GV: Nét tài hoa của Nguyễn ĐÌnh Thi được bộc lộ như thế nào trong nghệ thuật lập luận, đưa dẫn chứng, sử dụng từ ngữ, hình ảnh,... để làm sáng tỏ từng vấn đề đặt ra?

bao hàm một nhận thức, một thái độ tình cảm hoặc suy nghĩ”.

- Thơ gắn liền với sự suy nghĩ, thơ phải có tư tưởng, nhưng tư tưởng trong thơ cũng là tư tưởng - cảm xúc, “thơ muốn lay động những chiều sâu của tâm hồn, đem cảm xúc mà đi thẳng vào sự suy nghĩ”.

- Cảm xúc, tình cảm là những yếu tố quan trọng bậc nhất mà nhà thơ hướng tới.

“Cảm xúc là phần thịt xương hơn cả của đời sống tâm hồn”.

- Ngay cái thực trong thơ cũng là sự thành thực của cảm xúc, là biểu hiện một cách chân thật và sinh động những gì đang diễn ra trong tâm hồn, đó là “hình ảnh thực nảy lên trong tâm hồn khi ta sống trong một cảnh huống hoặc trạng thái nào đấy”.

Tóm lại, hình ảnh, tư tưởng, cảm xúc, cái thực của thơ đều nằm trong hệ quy chiếu của tâm hồn con người.3. Ngôn ngữ thơ có nét khác biệt so với ngôn ngữ các thể loại văn học khác.

- Ngôn ngữ trong truyện, kí: chủ yếu là ngôn ngữ tự sự, kể chuyện,

- Ngôn ngữ trong kịch: chủ yếu là ngôn ngữ đối thoại

- Ngôn ngữ thơ ca: có tác dụng gợi cảm đặc biệt nhờ yếu tố nhịp điệu, “Cái kì diệu ấy của tiếng nói trong thơ, có lẽ chăng ta tìm nó trong nhịp điệu (...) một thứ nhịp điệu bên trong, một thứ nhịp điệu của hình ảnh, tình ý, nói chung là của tâm hồn”.

- Xuất phát từ sự đề cao nhịp điệu bên trong, nhịp điệu của tâm hồn, Nguyễn Đình Thi quan niệm:

+ “không có vấn đề thơ tự do, thơ có vần và thơ không vần” mà chỉ có “thơ thực và thơ giả, thơ hay và thơ không hay, thơ và không thơ”.

+ Thời đại mới, tư tưởng, tình cảm mới, nội dung mới đòi hỏi một hình thức mới, điều quan trọng là dùng thơ tự do, thơ không vần, hay “dùng bất cứ hình thức nào, miễn là thơ diễn đạt được đúng tâm hồn con người mới ngày nay”.4. Nét tài hoa của Nguyễn Đình Thi:

Bộc lộ trong nghệ thuật lập luận, đưa dẫn chứng, sử dụng từ ngữ, hình ảnh,... để làm sáng tỏ từng vấn đề đặt ra.

- Mở đầu bài viết, dùng ngay lập luận phủ nhận để khẳng định (bác bỏ một số quan niệm có phần phiến diện về thơ- có người cho “thơ là ở những lời đẹp” lại có người cho “thơ khác với các thể văn khác ở chỗ thơ in sâu vào trí nhớ”, để nhấn mạnh đặc trưng cơ bản nhất của thơ là biểu hiện tâm hồn con người),

- từ đó triển khai các ý ngày càng cụ thể hơn, xoáy sâu vào vấn đề chính.

- Lí lẽ gắn với dẫn chứng. Cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh rất cụ thể, sinh động, gây ấn tượng mạnh:

+ “Thơ là tiếng nói đầu tiên, tiếng nói thứ nhất của tâm hồn khi đụng chạm với cuộc sống. Toé lân ở

Trang 50


- GV: Quan niệm về thơ của NĐT ngày nay còn có giá trị không? Vì sao?

* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về văn bản Ñoâ-xtoâi-ep-ki- GV: Đô-xtôi-ép-ki qua nét vẽ của X. Vai gơ là một con người có những nét gì đặc biệt về tính cách và số phận?

- GV: Tìm dẫn chứng về số phận bị vùi dập và sức lao động phi thường của Đô-xtôi-ép-xki ?

- GV: Hiệu quả của lối cấu trúc những hình ảnh trái ngược khi thể hiện chân dung Đô-xtôi-ép-xki?

những nơi giao nhau của tâm hồn với ngoại vật, trước hết là những cảm xúc”,

+ “Mỗi chữ như một ngọn nến đang cháy, những ngọn nến ấy xếp bên nhau thành một vùng sáng chung”.5. Giá trị của bài văn:

- Việc nêu lên những vấn đề đặc trưng bản chất của thơ ca không chỉ có tác dụng nhất thời lúc bấy giờ mà ngày nay nó vẫn còn có giá trị

- Bởi ý nghĩa thời sự, tính chất khoa học đúng đắn, gắn bó chặt chẽ với cuộc sống và thực tiễn sáng tạo thi ca II. ĐÔ - XTÔI – ÉP – XKI (Trích): 1. Tính cách và số phận của Đô – xtoi – ép – xki:a. Hai thời điểm đối lập trong cuộc sống:

- Thời điểm thứ nhất: kiếp sống của một kẻ lưu vong (tờ séc cuối cùng ,hiệu cầm đồ, phòng làm việc, cơn động kinh, tiền nợ thời điểm của sự tuyệt vọng lớn nhất.

- Thời điểm thứ hai: + Trở về Tổ quốc, “một giây hạnh phúc tuyệt đỉnh”,+ những giờ phút “xuất thần”, + niềm hứng khởi trước đám đông cuồng nhiệt. + Sau đó là cái chết khi “sứ mệnh đã hoàn thành”,

trong tình cảm anh em của tất cả các giai cấp và tất cả các đẳng cấp của nước Nga.b. Những mâu thuẫn trong thiên tài Đô-xtôi-ép-xki:

- Những tình cảm mãnh liệt >< trong cơ thể yếu đuối của con bệnh thần kinh;

- Con người mang trái tim vĩ đại >< phải tìm đến những cơ hội thấp hèn, bị giày vò vì hoàn cảnh.

- Số phận vùi dập thiên tài >< nhưng thiên tài tự cứu vãn bằng lao động và tự đốt cháy trong lao động.

- Vinh quang tột đỉnh của Đốt >< cũng vẫn gắn với đau khổ.

- Người bị lưu đày biệt xứ- đau khổ một mình ->< sứ giả của xứ sở mình.2. Cấu trúc tương phản ở nhiều cấp độ:

- Trong nội bộ một câu, hoặc giữa hai vế, giữa hai từ ngữ. Ví dụ :

+ Nước Nga tiếng gọi vĩnh cửu của niềm tuyệt vọng của ông..,

+ Lao động là sự giải thoát và là nỗi thống khổ của ông.

- Trong từng đoạn. Ví dụ : + Hai hệ thống hình ảnh trái ngược ở đoạn từ “Suốt

đêm...tinh thần của chúng ta”. + Ở đây có sự đối lập: sự dằn vặt của cuộc sống

hằng ngày >< những tác phẩm đồ sộ, thế giới tinh thần.

- Sự đối lập giữa những chi tiết hèn mọn về đời thường >< với những hình ảnh cao cả khác thường của khát khao sáng tạo của thiên tài3. Biện pháp nghệ thuật so sánh, ẩn dụ:

Trang 51


- GV: Từ câu “Cuối cùng …” đến hết đoạn trích, các biện pháp so sánh, ẩn dụ đều quy tụ về một thế giới như thế nào? Qua đó, X.Vaigơ muốn nói lên những gì về sứ mạng, về tầm vóc của Đôx-xtôi-ép-xki?

- GV: Việc X.Vaigơ luôn gắn Đôx-xtôi-ép-xki với bối cảnh thời sự, chính trị và văn chương có tác dụng như thế nào trong việc làm nổi bật vai trò của nhà văn?

- So sánh: + “tác phẩm…là rượu ngọt”, + “đếm các ngày như trước đây đếm cái cọc của

trại giam”, + “trở về như một kẻ hành khuất”,+ “lời như sấm sét”.- Ẩn dụ:+ “quả đã được cứu thoát, vỏ khô rụng xuống”, + “thành phố ngàn tháp chuông”. Những hình ảnh so sánh và ẩn dụ có hệ thống ở

đây đều thuộc lĩnh vực tôn giáo, hoặc những lực lượng siêu nhiên.

Mục đích: từ chỗ mô tả như một con người khốn khổ, bị chà đạp, nâng lên thành một vị thánh, một con người siêu phàm4. Biện pháp tô đậm chân dung văn học:

Gắn hình tượng con người trên khung cảnh rộng lớn.

- Cái nền Đô-xtôi-ép-xki xuất hiện: hình ảnh xã hội Nga đương thời.

- Thiên tài bị đè nén bởi số phận, nhưng cũng có thể tác động trở lại số phận, không chỉ số phận mình mà của cả dân tộc, thời đại: Hỉnh ảnh nước Nga ở nửa đầu và cuối đoạn trích.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:

1. Hướng dẫn học bài: Nội dung và đặc sắc về nghệ thuật trong hai văn bản Đọc thêm.2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: “Nghị luận về một hiện tượng đời sống”

Câu hỏi: - Tìm hiểu đề bài của SGK và lập dàn ý cho đề bài?- Qua đó cho biết: Thế nào là nghị luận về một hiện tượng đời sống?- Các bước khi làm một bài văn nghị luận về một hiện tượng đời sống?

Trang 52


Tiết thứ: 12. NGHỊ LUẬN VỀ MỘT HIỆN TƯỢNG ĐỜI SỐNG

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS : - Nắm được cách làm bài nghị luận về một hiện tượng đời sống. - Có nhận thức, tư tưởng, thái độ và hành động đúng đắn trước những hiện tượng đời sống hằng ngày.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:

- Sách giáo khoa Ngữ văn 12 – tập 1.- Sách giáo viên Ngữ văn 12 – tập 1.- Thiết kế dạy học Ngữ văn 12 – tập 1.- Thiết kế bài giảng Ngữ văn 12 – tập 1.- Giới thiệu giáo án Ngữ văn 12 – tập 1.- Bài tập Ngữ văn 12 – tập 1

III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp gợi tìm, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: Đọc thêm: MẤY Ý NGHĨ VỀ THƠ, ĐÔX-TÔI-ÉP-XKICâu hỏi:

- Nguyễn Đình Thi đã nêu lên đặc trưng cơ bản nhất của thơ như thế nào?- Nguyễn Đình Thi có quan niệm như thế nào về thơ tự do?- Thiên tài Đôx có những mâu thuẫn như thế nào trong cuộc đời và số phận?- Tác giả đã làm nổi bật chân dung Đôx bằng cách nào?2. Tiến trình bài dạy :

Vào bài: Chúng ta đã được học cách nghị luận về một tư tưởng đạo lí. Bài học hôm nay sẽ cung cấp cho chúng ta kĩ năng viết một bài văn về một dạng nghị luận xã hội khác: Nghị luận về một hiện tượng đời sống.


* Hoạt động 1: Tìm hiểu cách làm một bài nghị luận về một hiện tượng đạo lí- Thao tác 1: Tìm hiểu đề của SGK + GV: Yêu cầu học sinh đọc tư liệu tham khảo “Chia chiếc bánh của mình cho ai?” (SGK) + GV: Đề bài yêu cầu nghị luận về hiện tượng gì?+ HS: Trả lời.+ GV: Em dự định trong bài viết của mình gồm có những luận điểm nào? + Học sinh thảo luận nhóm và trả lời.

+ GV: Bài viết sẽ sử dụng những dẫn chứng nào?

1. Cách làm một bài nghị luận về một hiện tượng đạo lí:1. Tìm hiểu đề: - Đề bài yêu cầu bày tỏ ý kiến: việc làm của anh Nguyễn Hữu Ân - vì tình thương “dành hết chiếc bánh thời gian của mình” chăm sóc cho hai người mẹ bị bệnh hiểm nghèo.- Luận điểm: + Việc làm của Nguyễn Hữu Ân: đã nêu một tấm gương về lòng hiếu thảo, vị tha, đức hi sinh của thanh niên. + Hiện tượng Nguyễn Hữu Ân là một hiện tượng sống đẹp, thế hệ ngày nay cần có nhiều tấm gương như Nguyễn Hữu Ân. + Bên cạnh đó, còn một số người có lối sống ích kỉ, vô tâm, đáng phê phán, “lãng phí chiếc bánh thời gian vào những việc vô bổ”. + Bài học: Tuổi trẻ cần dành thời gian tu dưỡng, lập nghiệp, sống vị tha để cuộc đời ngày một đẹp hơn.- Dẫn chứng: + Một số việc làm có ý nghĩa của thanh niên ngày nay tương tự như Nguyễn Hữu Ân: dạy học ở các lớp tình thương, giúp đỡ người tàn tật có hoàn cảnh neo đơn, tham gia phong trào tình nguyện… + Một số việc làm đáng phê phán của thanh niên học sinh: bỏ học ra ngoài chơi điện tử, đánh bi a, tham gia

Trang 53


+ GV: Cần vận dụng những thao tác lập luận nào? + Học sinh thảo luận nhóm và trả lời.- Thao tác 2: Hướng dẫn lập dàn ý+ GV: Phần mở bài cần nêu lên những gì? Giới thiệu về hiện tượng như thế nào?

+ GV: Phần thân bài có những ý chính nào? Tại sao?

+ GV: Hiện tượng Nguyễn Hữu Ân có ý nghĩa gì, tiêu biểu cho phẩm chất nào của thanh niên ngày nay?

+ GV: Em hãy đánh giá chung về những hiện tượng tương tự như hiện tượng Nguyễn Hữu Ân?

+ GV: Những hiện tượng nào cần phê phán?

+ GV: Em rút ra được bài học gì cho những thanh niên, học sinh ngày nay?

+ GV: Phần kết bày nêu lên điều gì?

- Thao tác 3: Tìm hiểu cách làm bài nghị luận về một hiện tượng đời sống. + GV: Nghị luận đời sống là gì?+ HS: Dựa và phần Ghi nhớ để trả lời. + GV: Cần đạt được những yêu cầu nào khi làm bài một bài văn nghị luận về một hiện tượng đời sống?+ HS: Dựa và phần Ghi nhớ để trả lời.

* Hoạt động 2: Luyện tập.- Thao tác 1: Luyện tập bài tập 1 SGK 68 -

đua xe…- Thao tác nghị luận: phân tích, chứng minh, bình luận, bác bỏ.2. Lập dàn ý: a. Mở bài:

- Giới thiệu hiện tượng Nguyễn Hữu Ân - Trích dẫn đề văn, nêu vấn đề “chia chiếc bánh mì của

mình cho ai?” b. Thân bài: - Tóm tắt hiện tượng: Nguyễn Hữu Ân đã dành hết thời gian của mình cho những người ung thư giai đoạn cuối.- Phân tích hiện tượng: Hiện tượng Nguyễn Hữu Ân có ý nghĩa giáo dục rất lớn đối với thanh niên, học sinh ngày nay: + Hiện tượng này chứng tỏ thanh niên Việt Nam đã và đang phát huy truyền thống Lá lành đùm lá rách, tinh thần tương thân tương ái, giúp đỡ lẫn nhau của cha ông xưa. + Hiện tượng Nguyễn Hữu Ân tiêu biểu cho lối sống đẹp, tình yêu thương con người của thanh niên ngày nay.+ Một số tấm gương tương tự.- Bình luận: + Đánh giá chung về hiện tượng: Đa số thanh niên Việt Nam có ý thức tốt với việc làm của mình, có hành vi ứng xử đúng đắn, có tấm lòng nhân đạo, bao dung. Không chỉ vì một số ít thanh niên có thái độ và việc làm không hợp lí mà đánh giá sai toàn bộ thanh niên. + Phê phán: Một vài hiện tượng tiêu cực “lãng phí chiếc bánh thời gian” vào những việc vô bổ, không làm được gì cho bản thân, gia đình, bạn bè, những người cần được quan tâm, chia sẻ. + Kêu gọi: Thanh niên, học sinh ngày nay hãy noi gương Nguyễn Hữu Ân để thời gian của mình không trôi đi vô ích. c. Kết bài: Bày tỏ suy nghĩ riêng của người viết đối với hiên tượng.3. Cách làm bài nghị luận về hiện tượng đời sống: Ghi nhớ (SGK).

- Nghị luận đời sống: là bàn về một hiện tượng có ý nghĩa trong xã hội.

- Bài nghị luận cần:+ Nêu rõ hiện tượng + Phân tích các mặt đúng – sai, lợi – hại + Chỉ ra nguyên nhân + Bày tỏ ý kiến, thái độ của người viết- Ngoài việc vận dung các thao tác lập luận như phân

tích, chứng minh, so sánh, bác bỏ, bình luận…, cần: diễn đạt sáng sủa, ngắn gọn, giản dị, nhất là phần nêu cảm nghĩ của riêng mình.II. LUYỆN TẬP : 1. Bài tập 1: a. Nguyễn Ái Quốc bàn về hiện tượng:

Trang 54


69.

+ GV: Hiện tượng mà Nguyễn Ái Quốc nêu lên trong bài viết là gì? Hiện tượng ấy diễn ra vào khoảng thời gian nào?

+ GV: Nguyễn Ái Quốc đã dùng các thao tác lập luận nào?

+ GV: Nhận xét về cách dùng từ, diễn đạt của Bác?

+ GV: Qua bài viết trên, em rút ra được bài học gì cho bản thân?

- Thao tác 2: Luyện tập bài tập 2:+ GV: Nêu lên dàn ý đại cương cho bài viết?+ HS: Thảo luận và trả lời.+ GV: Chốt lại và yêu cầu học sinh xem phần gợi ý ở SBT NV tập 1.

- Sự lãng phí thời gian của thanh niên An Nam. Hiện tượng ấy diễn ra vào những năm đầu thế kỉ XX. Với hoàn cảnh xã hội nước ta ngày nay, hiện tượng ấy vẫn còn.

- Nêu và phê phán hiện tượng: thanh niên, học sinh Việt Nam du học lãng phí thời gian vào những việc vô bổ

- Chỉ ra nguyên nhân: Họ chưa xác định được lí tưởng sống đúng đắn, ngại khó, ngại khổ, lười biếng hoặc chỉ sống vìe tiền bạc, vì lợi ích nhỏ hẹp

- Bàn bạc: Nêu một vài tấm gương thanh niên, sinh viên chăm học đạt địa vị cao, khi trở về thì phục vụ cho nước nhà (giảng dạy ở các trường đại học hoặc làm việc ở các ngành kinh tế, khoa học, kĩ thuật)b. Nguyễn Ái Quốc đã dùng các thao tác lập luận:

- Phân tích: thanh niên du học, thanh niên trong nước, lối sống của họ nguy hại cho đất nước

- So sánh: nêu hiện tuợng thanh niên, sinh viên Trung Hoa du học chăm chỉ, cần cù.

- Bác bỏ: “Thế thì thanh niên chúng ta đang làm gì? Nói ra thì buồn, buồn lắm: Họ không làm gì cả.”c. Nghệ thụât diễn đạt của văn bản:

- Dùng từ ngữ giản dị, không hoa mĩ, nêu dẫn chứng xác thực, cụ thể;

- Kết hợp nhuần nhuyễn các kiểu câu trần thuật, câu hỏi (“Thế thì … gì?”), câu cảm thán (“Hỡi … hồi sinh”!).d. Rút ra bài học: - Xác định lí tưởng, cách sống; - Mục đích, thái độ học tập đúng đắn.2. Bài tập 2:Dàn ý:- Mở bài: Nêu hiện tượng, trích dẫn đề, nhận định chung.- Thân bài: + Phân tích hiện tượng + Bình luận hiện tượng o Đánh giá chung về hiện tượng o Phê phán các biểu hiện chưa tốt- Kết bài: + Bày tỏ suy nghĩ riêng của mình + Kêu gọi mọi người tránh xa các tệ nạn xã hội.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài: 1. Hướng dẫn học bài: - Thế nào là nghị luận về một hiện tượng đời sống? - Cách làm bài văn nghị luận về một hiện tượng đời sống?2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: “PHONG CÁCH NGÔN NGỮ KHOA HỌC” Câu hỏi:

- Đọc ba văn bản a, b và c và xác định mỗi văn bản thuộc loại văn bản khoa học nào? Từ đó cho biết có mấy loại văn bản khoa học?

- Thế nào là ngôn ngữ khoa học? Ngôn ngữ khoa học có những đặc trưng cơ bản nào?

Trang 55


Tiết thứ 13: PHONG CÁCH NGÔN NGỮ KHOA HỌC

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT:

Giúp học sinh:

- Nắm vững các khái niệm văn bản khoa học và các đặc trưng của phong cách ngôn ngữ khoa học.

- Có kỹ năng phân biệt phong cách ngôn ngữ khoa học với các phong cách ngôn ngữ khác và biết sử dụng ngôn ngữ khoa học trong các trường hợp cần thiết.

II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN: - Sách giáo khoa Ngữ văn 12 – tập 1.- Sách giáo viên Ngữ văn 12 – tập 1.- Thiết kế dạy học Ngữ văn 12 – tập 1.- Thiết kế bài giảng Ngữ văn 12 – tập 1.- Giới thiệu giáo án Ngữ văn 12 – tập 1.- Bài tập Ngữ văn 12 – tập 1

III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp gợi tìm, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: Nghị luận về một hiện tượng đời sống - Thế nào là nghị luận về một hiện tượng đời sống? - Cách làm bài văn nghị luận về một hiện tượng đời sống? - Trình bày các luận điểm trong dàn ý của đề bài Bài tập 2 phần Luyện tập? 2. Giảng bài mới: Vào bài: Trong cuộc sống thường ngày, ta được tiếp xúc và sử dụng nhiều phong cách ngôn ngữ khác nhau. Trong số đó có phong cách ngôn ngữ khoa học. Vậy ngôn ngữ khoa học là loại ngôn ngữ như thế nào? Nó có những đặc trưng gì? Tất cả sẽ được giải đáp trong bài học hôm nay.


* Hoạt động 1: Tìm hiểu Văn bản khoa học và ngôn ngữ khoa học.- Thao tác 1: Tìm hiểu các loại văn bản khoa học+ GV: Yêu cầu 3 học sinh lần lượt đọc 3 đoạn trích từ 3 văn bản khoa học.+ HS 1: Đọc đoạn trích a+ HS 2: Đọc đoạn trích b+ HS 3: Đọc đoạn trích c+ GV: Ba đoạn trích trên đều nói về những vấn đề khoa học. Nhưng khác nhau về mức độ và phạm vi sử dụng như thế nào?+ HS: Trả lời.

+ GV: Như vậy, các văn bản trên là thuộc những loại văn bản khoa học nào?+ HS: Trả lời.

I. Văn bản khoa học và ngôn ngữ khoa học:1. Tìm hiểu ngữ liệu:

- Về mức độ:+ Văn bản a: chuyên sâu+ Văn bản b: phù hợp với học sinh THPT+ Văn bản c: phổ cập

- Về phạm vi sử dụng:+ Văn bản a: những người có trình độ chuyên môn

sâu+ Văn bản b: trong nhà trường+ Văn bản c: mọi người

- Các loại văn bản khoa học:+ Văn bản a: VBKH chuyên sâu+ Văn bản b: VBKH giáo khoa+ Văn bản c: VBKH phổ cập

- Thao tác 2: Tìm hiểu khái niệm ngôn ngữ khoa học.+ GV: Qua các ngữ liệu đã phân tích, em hiểu thế nào là ngôn ngữ khoa học?+ HS: Trả lời.+ GV: Ngôn ngữ khoa học tồn tại dưới những

2. Ngôn ngữ khoa học:- Ngôn ngữ khoa học: Là ngôn ngữ dùng trong các văn bản khoa học, trong phạm vi giao tiếp về những vấn đề khoa học. - Các dạng:

+ Dạng viết: báo cáo khoa học, luận văn, luận án,

Trang 56



dạng nào? Nêu ví dụ một số loại văn bản khoa học của từng dạng?+ HS: Trả lời.

SGK, sách phổ biến khoa học… + Dạng nói: giảng bài, nói chuyện khoa học, thảo

luận – tranh luận khoa học...* Hoạt động 2: Tìm hiểu đÆc trng cña ng«n ng÷ khoa häc.- Thao tác 1: Tìm hiểu tính khái quát, trừu tượng của ng«n ng÷ khoa häc. + GV: Dựa vào những tư liệu thực tế và nhận định trong SGK, cho biết tính khái quát trừu tượng của ngôn ngữ khoa học thể hiện qua các phương tiện ngôn ngữ như thế nào?+ HS: Trả lời.

II. Đ Æc tr ng cña ng«n ng÷ khoa häc:

1. Tính khái quát, trừu tượng :

- Ngôn ngữ khoa học dùng nhiều thuật ngữ khoa học: từ chuyên môn dùng trong từng ngành khoa học và chỉ dùng để biểu hiện khái niệm khoa học.

- Kết cấu văn bản: mang tính khái quát (các luận điểm khoa học trình bày từ lớn đến nhỏ, từ cao đến thấp, từ khái quát đến cụ thể)

- Thao tác 2: Tìm hiểu tính lí trí, logic của ng«n ng÷ khoa häc.+ GV: Qua tư liệu thực tế và nhận định trong SGK, em hiểu tính lí trí, logic của ngôn ngữ khoa học thể hiện qua các phương tiện ngôn ngữ như thế nào?+ HS: Trả lời.

2. Tính lí trí, logic:- Từ ngữ: chỉ dùng với một nghĩa, không dùng các

biện pháp tu từ.- Câu văn: chặt chẽ, mạch lạc, là 1 đơn vị thông tin,

cú pháp chuẩn.- Kết cấu văn bản: Câu văn liên kết chặt chẽ và

mạch lạc. Cả văn bản thể hiện một lập luận logic. - Thao tác 3: Tìm hiểu tính khách quan, phi cá thể hoá của ng«n ng÷ khoa häc.+ GV: Qua tư liệu thực tế và nhận định trong SGK, em hiểu tính khách quan, phi cá thể hoá của ngôn ngữ khoa học thể hiện qua các phương tiện ngôn ngữ như thế nào?+ HS: Trả lời.

3. Tính khách quan, phi cá thể:

- Câu văn trong văn bản khoa học: có sắc thái trung hoà, ít cảm xúc

- Khoa học có tính khái quát cao nên ít có những biểu đạt có tính chất cá nhân

+ GV: Yêu cầu một học sinh đọc to phần Ghi nhớ trong SGK.+ GV: Lưu ý học sinh về cách diễn đạt đúng phong cách khoa học trong các bài văn nghị luận:- Sự thiếu mạch lạc trong câu văn:+ Câu què cụt, thiếu chủ ngữ hoặc lặp, thừa chủ ngữ+ Không biết chấm câu, câu văn dài lê thê, “ý nọ xọ ý kia” hoặc rối ý+ Câu văn “đầu Ngô mình Sở”, không phát triển theo một chủ đề nhất định, đầu cuối không tương ứng. Yêu cầu của câu trong VBKH: mỗi câu tương ứng với một phán đoán logic, diên đạt một ý; mỗi từ chỉ biểu hiện một nghĩa- Sự thiếu mạch lạc trong đoạn văn, bài văn:

+ Ý của câu trước không ăn nhập với ý câu sau. Ý câu sau không phát triển được ý câu trước.

+ Ý của đoạn trước không liên kết với ý của đoạn sau

+ Bài văn: Phần mở đầu không định hướng cho phần lập luận. Phần lập luận không theo một trật tự logic nào. Luận điểm không rõ ràng, không được chứng minh; luận cứ không có cơ sở, phần lớn chỉ là bắt chước hoặc minh hoạ lẫn lộn. Phần

Trang 57



kết luận không tóm tắt được những luận điểm đã trình bày.

Do thói quen nghĩ gì viết nấy, nghĩ đến đâu viết đến đó, không có một dàn ý chung cho cả văn bản, không có một nội dung tổng thể trước khi viết văn bản Trái với phong cách của ngôn ngữ khoa học.* Hoạt động 3: Luyện tập. - Thao tác 1: Luyện tập Bài tập 1

+ GV: Nội dung thông tin là gì ?+ HS: Trình bày

+ GV: Thuộc loại văn bản nào ?+ HS: Trình bày

+ GV: Tìm các thuật ngữ khoa học được sử dụng trong văn bản ?+ HS: Trình bày

III. Luyện tập:1. Bài tập 1:Bài Khái quát văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến hết thế kỉ XX- Nội dung thông tin: + Hoàn cảnh lịch sử, xã hội và văn hoá + Quá trình phát triển và những thành tựu chủ yếu của từng giai đoạn + Những đặc điểm cơ bản của văn học giai đoạn từ 1945 đến 1975 và 1975 đến hết thế kỉ XX.- Thuộc loại văn bản: ngành Khoa học Xã hội và Nhân văn, hoặc chuyên ngành Khoa học Ngữ văn- Ngôn ngữ khoa học trong văn bản có nhiều đặc điểm:

+ Dùng nhiều thuật ngữ khoa học.+ Kết cấu của văn bản mạch lạc, chặt chẽ: có hệ

thống đề mục lớn nhỏ, các phần, các đoạn rõ ràng- Thao tác 2: Luyện tập bài tập 2+ GV: Cho ví dụ về đoạn thẳng và chia nhóm cho học sinh thảo luận các từ còn lại + HS: Trình bày

2. Bài tập 2:Ví dụ: Đoạn thẳng

- Thông thường: là đoạn không cong queo, gãy khúc- Toán học: Đoạn ngắn nhất nối hai điểm với nhau

- Thao tác 3: Luyện tập bài tập 3 + GV: Tính lí trí và logic của văn bản được thể hiện ở những phương diện nào?+ HS: Trình bày

3. Bài tập 3 : - Thuật ngữ: khảo cổ, người vượn, hạch đá, mảnh tước, rìu tay, di chỉ, công cụ đá… - Tính lí trí và logic thể hiện ở lập luận: + Câu đầu: nêu lên luận điểm + Các câu sau: nêu các luận cứ, cứ liệu thực tế

- Thao tác 4: Luyện tập bài tập 4 + GV: Hướng dẫn học sinh làm bài tập 4 ở nhà.

4. Bài tập 4:- Lưu ý: Cần đảm bảo:+ Nhất quán về nội dung: các câu đều tập trung vào

chủ đề “sự cần thiết của việc bảo vệ môi trường sống” và phát triển, làm rõ chủ đề đó.

+ Các câu liên kết với nhau và có quan hệ lập luận chặt chẽ.

+ Mỗi câu, mỗi từ cần đúng về nghĩa, về phong cách khoa học. - Đoạn văn: (Hoàn thiện ở nhà).

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:: 1. Hướng dẫn học bài:- Thế nào là ngôn ngữ khoa học. Có các loại văn bản khoa học nào?- Các đặc trưng cơ bản của phong cách ngôn ngữ khoa học là gì?2. Hướng dẫn soạn bài:- Soạn bài học tiếp theo: “Trả bài viết số 1. Bài viết số 2: Nghị luận xã hội (Bài làm ở nhà)- Yêu cầu: + Lập lại dàn ý cho bài viết số 1+ Những hạn chế trong bài viết của mình.+ Tham khảo các đề bài viết số 2 theo gợi ý của SGK.

Trang 58


Tiết thứ

TRẢ BÀI LÀM VĂN SỐ 1 - VIẾT BÀI LÀM VĂN SỐ 2: NLXH (Lµm ë nhµ)


Giúp học sinh:

- HiÓu râ nh÷ng u, khuyÕt ®iÓm cña bµi lµm ®Ó cñng cè kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng vÒ v¨n nghÞ luËn. - Rót kinh nghiÖm vÒ çch ph©n tÝch ®Ò, lËp dµn ý bµi v¨n nghÞ luËn. - ViÕt ®îc bµi v¨n nghÞ luËn võa thÓ hiÖn sù hiÓu biÕt vÒ t¸c phÈm, võa nªu lªn nh÷ng suy nghÜ riªng, bíc ®Çu cã tÝnh s¸ng t¹o. - RÌn luyÖn çch ph©n tÝch, nªu c¶m nghÜ cña b¶n th©n.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp gợi tìm, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. GV híng dÉn häc sinh ph©n tÝch ®Ò, lËp dµn ý, vµ ch÷a lçi tõ bµi lµm cña HSIV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: PHONG CÁCH NGÔN NGỮ KHOA HỌCCâu hỏi:- Thế nào là ngôn ngữ khoa học? Có các loại văn bản khoa học nào?- Ngôn ngữ khoa học có những đặc trưng cơ bản nào?- Các bài học trong sách giáo khoa thuộc loại văn bản khoa học nào? Ngôn ngữ của chúng có đặc trưng gì? 2. Giảng bài mới: Các em đã học cách làm văn về MỘT TƯ TƯỞNG ĐẠO LÍ và đã có một bài viết cụ thể về đề tài này. Hôm nay, trong tiết học này, chúng ta cùng nhìn nhận lại kết quả làm bài của minh để rút kinh nghiệm cho những bài viết tiếp theo.

Trang 59


Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung cÇn ®¹t

* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh phân tích đề.- GV: Khi phân tích một đề bài, ta cần phân tích những gì?- GV: Bài viết cần theo thể loại nào, sử dụng những thao tác lập luận nào?

- GV: Dẫn chứng ta có thể lấy từ đâu?

* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh lập dàn ý.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm ý cho phần mở bài.+ GV: Mở bài ta có thể giới thiệu những ý nào?+ GV: Gọi 1 học sinh tập mở bài miệng cho đề bài.

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm ý cho phần thân bài.+ GV: Luận điểm 1 là gì?

+ GV: Thế nào là tình thương?

+ GV: Thế nào là Hạnh phúc?

+ GV: Tại sao nói Tình thương là hạnh phúc của con người?

+ GV: Luận điểm 2 là gì?

+ GV: Tình thương được biểu hiện như thế nào trong phạm vi gia đình?

Đề 1: Tình thương là hạnh phúc của con người.I. Phân tích đề:

- Nội dung vấn đề: Ý nghĩa và tác dụng của lối sống có tình thương.- Thể loại và thao tác nghị luận: nghị luận xã hội: giải thích, phân tích, chứng minh, bình luận, bác bỏ…- Phạm vi tư liệu: + Tấm gương của những con người sống có tình thương+ Những danh ngôn, ca dao, tục ngữ… nói về ý nghĩa của lối sống có tình thươngII. Xây dựng dàn ý:

1. Mở bài:

- Hạnh phúc là một khái niệm tinh thần trừu tượng. Tùy theo vai trò, vị trí của từng cá nhân, từ giai cấp trong xã hội mà có những quan niệm khác nhau về hạnh phúc.

- Nhân dân ta quan niệm: Tình thương là hạnh phúc của con người.2. Thân bài:

a. Giải thích câu nói: Tình thương là hạnh phúc của con người.

- Tình thương: là tình cảm nồng nhiệt làm cho gắn bó mật thiết và có trách nhiệm với người, với vật (Từ điển tiếng Việt)

- Hạnh phúc: là trạng thái sung sướng vì cảm thấy hoàn toàn đạt được ý nguyện. (Từ điển tiếng Việt)

- Tại sao Tình thương là hạnh phúc của con người?+ Tình thương khiến cho người ta luôn hướng về

nhau để chia sẻ, thông cảm, đùm bọc lẫn nhau.+ Như vậy là thỏa mãn mọi ý nguyện, đã được hưởng

sung sướng, hạnh phúc mà tình thương mang lại.b. Phân tích để khẳng định, chứng minh các biểu hiện, ý nghĩa của tình thương:- Trong phạm vi gia đình:

+ Cha mẹ yêu thương con cái, chấp nhận bao vất vả, cực nhọc, hi sinh bản thân để nuôi dạy con cái nên người. Con cái ngoan ngoãn, trưởng thành, cha mẹ coi đó là hạnh phúc nhất của đời mình.

+ Trong đời người có nhiều nỗi khổ, nhưng con cái không nên danh nên phận hoặc hư hỏng là nỗi đau lớn nhất của cha mẹ.

+ Con cái biết nghe lời dạy bảo của cha mẹ, biết đem lại niềm vui cho cha mẹ, đó là hiếu thảo, là tình thương và hạnh phúc.

+ Tình thương yêu, sự hòa thuận giữa anh em, giữa cha mẹ và con cái tạo nên sự bền vững của hạnh phúc gia đình.- Trong phạm vi xã hội:

Trang 60



+ GV: Trong xã hội, lối sống có tình thương được biểu hiện như thế nào? Có những câu ca dao, tục ngữ nào nói về lối sống có tình thương?

+ GV: Trong lịch sử, có những tấm gương tiêu biểu nào nêu cao lối sống có tình thương?

+ Tình thương chân thành là cơ sở của tình yêu đôi lứa. “Nước chảy liu riu, lục bình trôi líu ríuAnh thấy cô nàng nhỏ xíu anh thương”

“Tóc em dài em cài hoa líMiệng em cười hữu ý anh thương”

“Thò tay mà ngắt ngọn ngòThương em đứt ruột giả đò ngó lơ”

“Yêu nhau tam tứ núi cũng trèoNgũ lục sông cũng lội, thất bát cửu thập đèo cũng qua”.

“Muối ba năm muối đang còn mặnGừng chín tháng gừng hãy còn cay

Đôi ta nghĩa nặng tình dàyCó xa nhau đi nữa cũng ba vạn sáu ngàn ngày mới xa”.

+ Tình thương là truyền thống đạo lí: Thương người như thể thương thân; tạo nên sự gắn bó chặt chẽ trong quan hệ cộng đồng giai cấp, dân tộc.

“Bầu ơi thương lấy bí cùngTuy rằng khác giống nhưng chung một giàn”

“Một miếng khi đói bằng một gói khi no”

“Lá lành đùm lá rách”

“Nhiễu điều phủ lấy giá gươngNgười trong một nước phải thương nhau cùng”

+ Tình thương mở rộng, nâng cao thành tình yêu nhân loại. - Những tấm gương sáng trong lịch sử coi Tình thương là hạnh phúc của con người:

+ Vua Trần Nhân Tông trong một chuyến đi thăm quân sĩ đã cởi áo bào khoát cho một người lính giữa đêm đông lạnh giá.

+ Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn cùng chia sẻ ngọt bùi, cùng vào sinh ra tử với tướng sĩ dưới quyền trong ba cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên – Mông, giành thắng lợi vẻ vang cho dân tộc.

+ Người anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi suốt đời đeo đuổi lí tưởng vì dân vì nước, gác sang một bên những oan ức, bất hạnh của riêng mình.

+ Người thanh niên Nguyễn Tất Thành xuất phát từ lòng yêu nước thương dân trong tình cảnh nô lệ nên đã rời Tổ quốc ra đi tìm đường cứu nước, cứu dân. Phương châm sống đúng đắn của Người là: Mình vì mọi người. Bác luôn lấy tình yêu thương con người làm mục đích và hạnh phúc cao nhất của cuộc đời mình.c. Phê phán, bác bỏ:

Lối sống thờ ơ, vô cảm, thiếu tình thương, không biết quan tâm, chia sẻ, đồng cảm và giúp đỡ người khác…d. Liên hệ bản thân:

Trang 61



+ GV: Luận điểm 3 là gì?+ GV: Ta cần phê phán lối sống như thế nào?

+ GV: Luận điểm 4 là gì?+ GV: Qua câu nói, ta có thể rút ra bài học gì cho bản thân?

- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm ý cho phần kết bài.+ GV: Phần kết bài ta có thể trình bày những ý nào?+ GV: Nêu lên lời kêu gọi, nhắc nhở cho mọi người?

* Hoạt động 3: Nhận xét đánh giá bài làm.

- Thao tác 1: Nhận xét về ưu điểm của học sinh trong bài viết.

- Thao tác 2: Nhận xét về nhược điểm của học sinh trong bài viết.

Rút ra bài học về phương châm sống xứng đáng là con người có đạo đức, có nhân cách và hành động vì tình thương.3. Kết bài:

- Tình thương là lẽ sống cao cả của con người. Tình thương vượt lên trên mọi sự khác biệt giữa các dân tộc trên thế giới.

- Để tình thương thực sự trở thành hạnh phúc của con người, mỗi chúng ta phải vươn lên chống đói nghèo, áp bức bất công, chiến tranh phi nghĩa… để góp phần xây dựng một thế giới hòa bình thịnh vượng…

III. Nhận xét, đánh giá:

* Các tiêu chí đánh giá:- Nhận thức đúng vấn đề nghị luận chưa?- Vận dụng các thao tác lập lụân như thế nào?- Hệ thống luận điểm đủ hay thiếu? Sắp xếp hợp lí chưa?- Các luận cứ (lí lẽ, dẫn chứng) có chặt chẽ, tiêu biểu, phù hợp với vấn đề không?- Những lỗi về kĩ năng, diễn đạt:+ Chính tả+ Dùng từ+ Đặt câu+ Xây dựng đoạn* Ưu điểm:

- Nhận thức vấn đề nghị luận:- Vận dung các thao tác:- Hệ thống ý:- Các lí lẽ, dẫn chứng:- Kĩ năng, diễn đạt:* Khuyết điểm:

- Nhận thức vấn đề nghị luận:- Vận dung các thao tác:- Hệ thống ý:- Các lí lẽ, dẫn chứng:- Kĩ năng, diễn đạt:* Biểu điểm:- §iÓm 9 - 10: §¸p øng tèt vµ ®Çy ®ñ çc yªu cÇu trªn vÒ néi dung vµ kÜ n¨ng. - §iÓm 7 - 8: Tr×nh bµy ®îc kho¶ng 2/3 sè ý ®· nªu, bè côc râ rµng, hîp lý, cã mét sè néi dung gi¶i quyÕt tèt, cã thÓ m¾c sai sãt nhá vÒ diÔn ®¹t. - §iÓm 5 - 6: Gi¶i quyÕt ®îc 1/2 sè ý nãi trªn, ph©n tÝch dÉn chøng cha s©u s¾c, diÔn ®¹t cßn h¹n chÕ. - §iÓm 3 - 4: Tr×nh bµy ®îc kho¶ng 1/3 sè ý nãi trªn, ph©n tÝch dÉn chøng cha s©u s¾c, diÔn ®¹t cßn h¹n chÕ.

Trang 62



- Thao tác 3: Nêu biểu điểm để học sinh tham khảo.

* Hoạt động 4: Hướng dẫn học sinh chữa những lỗi tiêu biểu trong bài viết.- GV: Nêu các lỗi mà học sinh thường gặp trong bài văn của mình.

- GV: Đưa ra những câu văn sai phổ biến, yêu cầu học sinh sữa chữa.- HS: Lần lượt sửa những lỗi sai.

* Hoạt động 5: Đọc những bài viết khá giỏi của học sinh.

* Hoạt động 6: Tổng kết bài viết của học sinh.

- §iÓm 1 - 2: Ph©n tÝch ®Ò yÕu, kh«ng n¾m ®îc yªu cÇu cña ®Ò, diÔn ®¹t kÐm. - §iÓm 00: Kh«ng hiÓu ®Ò, m¾c lçi trÇm träng vÒ kiÕn thøc vµ kÜ n¨ngIV. Sửa lỗi bài viết:

* Các lỗi thường gặp cần tránh:- Thiếu ý, thiếu trọng tâm, ý không rõ, sắp xếp ý không hợp lí.- Sự kết hợp các thao tác lập luận chưa hài hoà, chưa phù hợp với từng ý.- Kĩ năng phân tích, cảm thụ còn kém.- Diễn đạt chưa tốt, còn dùng từ, viết câu sai, diễn đạt tối nghĩa, trùng lặp* Một số lỗi phổ biến:- Ch¼ng lÏ nh÷ng viÖc nh vËy chóng ta kh«ng lµm ®îc hay sao, cã ch¨ng lµ chóng ta kh«ng chÞu lµm. Çch viÕt khÈu ng÷, ®Ò nghÞ söa l¹i: Nh÷ng viÖc nh vËy chóng ta cã thÓ lµm ®-îc.- Lµ mét häc sinh cßn ngåi trªn ghÕ nhµ tr-êng, em høa sÏ cè g¾ng tu dìng ®¹o ®øc. Çch diÔn ®¹t kh«ng phï hîp víi bµi v¨n nghÞ luËn. §Ò nghÞ: bá c¶ c©u.3. Lu«n quan t©m ch¨m sãc em ót. C©u thiÕu chñ ng÷. §Ò nghÞ söa l¹i: Chóng ta ph¶i quan t©m ch¨m sãc em m×nh.V. Bài viết tiêu biểu: - Bài viết tốt:- Bài viết đạt yêu cầu:- Bài viết kémVI. Tổng kết rút kinh nghiệm:* Thèng kª:

12a3 12a8 12a13 12a14Điểm giỏi: Điểm khá: Điểm TB: Điểm kém:

* Rút kinh nghiệm:VII. Viết bài làm văn số 2: Nghị luận văn học (Bài làm ở nhà) 1. Chuẩn bị:- Tìm hiểu những hiện tượng được nhiều người quan tâm, gần gũi với thanh niên, học sinh.- Tìm hiểu, lắng nghe, đọc trên các phương tiện thông tin để nắm bắt dư luận xã hội, thu thập tư liệu về các hiện tượng nổi bật.- Ôn tập về hai bài học về nghị luận xã hội để củng cố kiến thức và kĩ năng làm bài nghị luận xã hội.- Lập dàn ý trước khi làm bài.

Trang 63



* Hoạt động 7: Hướng dẫn và ra đề bài viết số 2 ở nhà.- Thao tác 1: Yêu cầu chuẩn bị.+ GV: Nêu những công việc mà học sinh chuẩn bị trước khi viết bài văn.+ HS: Lắng nghe, ghi nhận

- Thao tác 2: Ra đề bài viết số 2.+ GV: Nêu đề bài. Hướng dẫn học sinh cách xác định các luận điểm.+ HS: Lắng nghe, ghi nhận+ GV: Nhắc nhở thời gian nộp bài.

2. Đề bài:HiÖn nay vÉn cßn t×nh tr¹ng trÎ em c¬

nhì, lang thang kiÕm sèng ë çc thµnh phè,

thÞ trÊn. Nhng ®· vµ ®ang xuÊt hiÖn nhiÒu

ç nh©n, gia ®×nh, tæ chøc thu nhËn çc

em vÒ nh÷ng m¸i Êm t×nh th¬ng ®Ó nu«i

d¹y, gióp ®ì çc em häc tËp, rÌn luyÖn, v¬n

lªn sèng lµnh m¹nh, tèt ®Ñp.

Anh (chÞ) h·y bµy tá suy nghÜ vÒ hiÖn

tîng ®ã.

3. Híng dÉn:

Bµi viÕt cÇn triÓn khai theo híng:

- T×nh tr¹ng trÎ em c¬ nhì, lang thang kiÕm

sèng ë çc thµnh phè, thÞ trÊn.

- ý nghÜa cña viÖc xuÊt hiÖn nhiÒu ç

nh©n, gia ®×nh, tæ chøc thu nhËn çc em

vÒ nh÷ng m¸i Êm t×nh th¬ng ®Ó nu«i d¹y,

gióp ®ì çc em häc tËp, rÌn luyÖn, v¬n lªn

sèng lµnh m¹nh, tèt ®Ñp.

- B¶n th©n cã suy nghÜ nh thÕ nµo ? Tõng

biÕt nh÷ng nghÜa cö cao ®Ñp ë ®©u ?

CÇn ph¶i lµm g× ®Ó nh©n réng hiÖn tîng

®ã ?

---------------------------------------------------------Đề 2: “Mọi phẩm chất của đức hạnh là ở trong hành động”Ý kiến trên của nhà văn Pháp M. Xi-xê-rông gợi cho anh (chị) những suy nghĩ gì về việc tu dưỡng và học tập của bản thân.

I. Phân tích đề:

- Néi dung vÊn ®Ò : Mèi quan hÖ gi÷a

®øc h¹nh vµ hµnh ®éng

- ThÓ lo¹i : NghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò t t-

ëng, ®¹o lÝ.

- Thao t¸c chÝnh : gi¶i thÝch, chøng

minh vµ b×nh luËn.

- Ph¹m vi t liÖu : thùc tÕ cuéc sèng.II. Dàn ý:1. Mở bài:- Hành động là biểu hiện cao nhất của đức hạnh.- Nhà văn Pháp M. Xi-xê-rông đã nói: “Mọi phẩm chất của đức hạnh là ở trong hành động”2. Thân bài:a. Giải thích câu nói:

Trang 64



- Đức hạnh là đạo đức và tính nết tốt (Từ điển tiếng Việt)

- Đức hạnh được thể hiện qua lời nói và những việc làm cụ thể, qua mối quan hệ giữa cá nhân với tập thể, xã hội…

- Hành động là thước đo phẩm giá của mỗi con người.b. Phân tích, chứng minh: “Mọi phẩm chất của đức hạnh là ở trong hành động”

- Từ xưa, nhân dân ta đã ca ngợi và đề cao những hành động thiết thực mang lại lợi ích cho bản thân và xã hội:

+ Có những câu tục ngữ khẳng định ý nghĩa quan trọng của hành động: “Trăm nghe không bằng một thấy”; “Trăm hay không bằng tay quen; Nói hay không bằng cày giỏi”

+ Nhân dân cũng phê phán, chê cười những kẻ: “Ăn như rồng cuốn, nói như rồng leo, làm như mèo mửa”; “Ăn thì ăn những miếng ngon, Làm thì chọn việc cỏn con mà làm”.

- Trong văn chương cũng như trong thực tế lịch sử có rất nhiều gương sáng hành động, thể hiện phẩm chất cao quý của con người:

+ Chàng Thạch Sanh: thật thà, dũng cảm, giàu lòng thương người, sẵn sàng cứu giúp kẻ bất hạnh.

+ Cậu bé làng Gióng: đánh đuổi giặc Ân ra khỏi bờ cõi, đem lại thái bình cho đất nước.

+ Từ Hải trong Truyện Kiều: cứu Thúy Kiều thoát khỏi cuộc sống lầu xanh, giúp nàng thực hiện công lí – báo ân báo oán.

+ Lục Vân Tiên: đánh tan bọn cướp cứu tiểu thư Kiều Nguyệt Nga.

+ Hai Bà Trưng: khởi nghĩa đánh đuổi quân xâm lược nhà Hán.

+ Nguyễn Trãi: thực thi lời cha dạy theo phò tá Lê Lợi đánh đuổi giặc Minh, làm nên chiến thắng oanh liệt ngàn năm.

+ Anh hùng áo vải Nguyễn Huệ: đánh tan hai hơn hai mươi vạn quân Thanh đem lại cuộc sống thanh bình cho dân.

+ Chủ tịch Hồ Chí Minh: ra đi tìm đường cứu nước, giải phóng dân tộc khỏi xiềng xích nô lệ, giành độc lập tự do, thành lập nên nước VNDCCH.c. Phê phán, bác bỏ:

Những lối sống, những hành động biểu hiện không xứng đáng là một con người đức hạnh: sống vị kỉ, chỉ nghĩ cho riêng mình, sống vô bổ, đua đòi...d. Suy nghĩ của bản thân:

- Hành động thiết thực của tuổi trẻ ngày nay là không ngừng học tập, tu dưỡng và rèn luyện để nâng cao trình độ hiểu biết để đáp ứng yêu cầu của xã hội, xứng đáng là người vừa có tài vừa có đức.

- Hành động còn là dám nhìn thẳng vào những

Trang 65



khuyết điểm để sửa chữa, khắc phục để vươn lên, có tinh thần cầu tiến để thể hiện phẩm chất và đức hạnh của bản thân.3. Kết bài:

- Trong chiến tranh giữ nước, tuổi trẻ Việt Nam đã cống hiến, hi sinh xương máu để bảo vệ độc lập chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc.- Trong thời bình, tuổi trẻ phải cố gắng tu dưỡng, phấn đấu; tích cực đóng góp sức mình cho sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:: 1. Hướng dẫn học bài: Rút kinh nghiệm các lỗi đã thống kê cho những bài viết sau 2. Hướng dẫn soạn bài:- §äc vµ so¹n tríc: “Th«ng ®iÖp nh©n ngµy thÕ giíi phßng chèng AIDS...”- Câu hỏi:

+ Mở đầu thông điệp, tác giả đề cập vấn đề gì?+ Tác giả đã tổng kết tình hình thực hiện phòng chống HIV/AIDS như thế nào?+ Tác giả đã làm thế nào để cho việc tổng kết tình hình thực tế của mình không chỉ trung thực, đáng

tin cậy?+ Tác giả đã nêu những tồn tại nào của tình hình phòng chống HIV/AIDS?+ Tác giả đã đề ra những nhiệm vụ cấp bách, quan trọng hàng đầu trong việc phòng chống AIDS?+ Kết thúc bản thông điệp, tác giả nhấn mạnh và đặt ra vấn đề gì?

Trang 66



Tiết thứ:

THÔNG ĐIỆP NHÂN NGÀY THẾ GIỚIPHÒNG CHỐNG AIDS, 01- 12 - 2003

Cô-phi An-nan


Giúp học sinh:

- Thấy được tầm quan trọng và sự bức thiết của công cuộc phòng chống HIV/AIDS đối với toàn nhân loại và mỗi cá nhân. Nhận thức rõ trách nhiệm của các quốc gia và từng các nhân trong việc sát cánh, chung tay đẩy lùi hiểm họa. - Rèn luyện kĩ năng tìm hiểu văn bản nhật dụng. Cảm nhận được sức thuyết phục của bài văn.- Giáo dục HS thái độ nghiêm túc, đúng đắn trong việc phòng chống HIV/AIDS.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


- Tài liệu, giáo án, tranh ảnh, máy chiếu….III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp gợi tìm, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi. IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ:

- Không kiểm tra do tiết trước là tiết trả bài viết- Kiểm tra sự chuẩn bị bài của học sinh.

2. Giảng bài mới: Vào bài: Hiện giờ, đại dịch HIV/AIDS đang hoành trên thế giới. Chúng ta phải có thái độ ra sao trước tình hình đó, đặc biệt là trước những người bị nhiễm căn bệnh này? Chúng ta sẽ có câu trả lời hợp lí thông qua việc tìm hiểu bài học hôm nay.

Trang 67



* Hoạt động 1: Tìm hiểu những nét chính về tác giả và văn bản?- Thao tác 1: Tìm hiểu những nét chính về tác giả. + GV: Dựa vào SGK, em hãy trình bày một vài nét về tác giả Cô-phi An-nan?+ HS: Dựa vào SGK và phát biểu.

+ GV: Lúc đưa ra văn bản này, Cô -phi An - nan có những hành động gì?+ HS: Phát biểu. GV: Khẳng định: Đây là mối quan tâm, là nhiệm vụ hàng đầu trong sự nghiệp chính trị của ông


1. Tác giả:

- Sinh ngày 8 – 4 - 1938 tại Ga-na (Châu Phi) . - Năm 1997: là người thứ bảy và là người châu

Phi da đen đầu tiên được bầu làm Tổng thư kí Liên hợp quốc.

- Đảm nhiệm chức vụ này trong hai nhiệm kì, từ tháng 1 - 1997 đến tháng 1 - 2007.

- Hoạt động: + Ra lời kêu gọi hành động gồm năm điều về

đấu tranh chống lại đại dịch HIV/AIDS + Kêu gọi thành lập quỹ sức khoẻ về AIDS

toàn cầu+ Kêu gọi chống khủng bố trên toàn thế giới- Được trao giải thưởng Nô-ben Hòa bình.

- Thao tác 2: Tìm hiểu chung về văn bản.+ GV: Nêu lên hoàn cảnh ra đời bức thông điệp?+ HS: Phát biểu.

+ GV: Giới thiệu thể loại của văn bản:o Văn bản nhật dụng: Nói về vấn đề có

ý nghĩa bức thiết của toàn nhân loại.o Thông điệp: Những thông báo có ý

nghĩa quan trọng đối với nhiều người, nhiều quốc gia.+ GV: Bản thông điệp có ý nghĩa như thế nào?+ HS: Phát biểu.

2. Văn bản:

a. Hoàn cảnh ra đời: Được viết và gởi nhân dân thế giới nhân Ngày Thế giới phòng chống AIDS 01/12/2003.b. Ý nghĩa:

Cảnh báo và kêu gọi thế giới trước vấn nạn hiểm hoạ chung toàn cầu, toàn nhân loại

+ GV: Gọi học sinh đọc văn bản. Yêu cầu đọc: Giọng khẩn thiết, thể hiện được tâm huyết của tác giả.+ HS: Đọc văn bản theo yêu cầu.+ GV: Nhận xét cách đọc của học sinh.

* Hoạt động 2: Tìm hiểu văn bản- Thao tác 1: Tìm hiểu vấn đề được nêu trong văn bản+ GV: Bức thông điệp đề cập đến vấn đề gì?+ GV: Tại sao phải đặt vấn đề này lên vị trí hàng đầu?+ HS: Trao đổi và trả lời theo những hiểu biết của mình về hiện tượng.

II- Đọc – hiểu văn bản.1. Vấn đề được nêu trong bản thông điệp: - Vấn đề: phòng chống AIDS. - Là vấn đề cần đặt lên vị trí hàng đầu, vì:

+ là vấn đề nóng bỏng, bức thiết của toàn nhân loại và đe doạ nghiêm trọng con người

+ đang hoành hành, lây lan với tốc độ đáng báo động và ít có dấu hiệu suy giảm

+ làm tuổi thọ con người bị giảm sút nghiêm trọng, gây tỉ lệ tử vong cao

+ những cách thức cạnh tranh khác không quan trọng bằng vấn đề HIV/AIDS

- Thao tác 2: Tìm hiểu tình hình cuộc chiến 2. Cuộc chiến phòng chống AIDS:

Trang 68



phòng chống AIDS

+ GV: Mở đầu bản thông điệp, tác giả nhắc lại vấn đề gì?

+ GV: Vấn đề này được thực hiện như thế nào?

+ GV: Tác giả đã công bố những kết quả mà chúng ta đã đạt được là gì?

a. Diễn biến cuộc chiến:- Dẫn lại những điều được các nước nhất trí để

đánh bại HIV/AIDS: cam kết, nguồn lực và hành động.

- Đã có cam kết, nguồn lực đã được tăng lên, nhưng hành động còn quá ít so với yêu cầu thực tếb. Công bố một số kết quả đạt được:

- Ngân sách cho phòng chống AIDS tăng lên đáng kể

- Quỹ toàn cầu về phòng chống AIDS, lao, sốt rét được thông qua

- Ngày càng nhiều công ty áp dụng chính sách phòng chống AIDS tại nơi làm việc

- Các nhóm từ thiện luôn đi đầu trong cuộc chiến chống AIDS; có hoạt động tích cực, phối hợp với chính phủ và các tổ chức khác.

+ GV: Tác giả đã làm thế nào để cho việc tổng kết tình hình thực tế của mình trung thực, đáng tin cậy?+ HS: Trả lời.+ GV: Tác giả đã nêu những tồn tại nào của tình hình phòng chống HIV/AIDS?+ HS: Trả lời.

c. Nêu lên những mặt chưa đạt được:

- Nạn dịch vẫn hoành hành, có ít dấu hiệu suy giảm

- Mỗi phút có khoảng 10 người bị nhiễm HIV- Tuổi thọ bị giảm sút nghiêm trọng.- Tốc độ lây lan đáng báo động ở phụ nữ- Lây lan sang những trước đây an toàn, đặc biệt

là Đông Âu và toàn bộ châu Á- Cảnh báo về việc không hoàn thành mục tiêu

vào năm 2005.

+ GV: Cách trình bày của bức thông điệp có tính toàn diện và bao quát như thế nào?

+ GV: Những dẫn chứng và tình hình được tác giả trình bày như thế nào?+ GV: Cách trình bày của tác giả còn như thế nào để tác động trực tiếp đến người nghe?

+ GV: Cách tổng kết của bức thông điệp như thế nào? Hướng vào việc gì?

d. Cách trình bày:- Toàn diện và bao quát:

+ mặt làm được và chưa tốt+ tại các khu vực khác nhau trên thế giới+ trong những giới tính, lứa tuổi khác nhau+ những hành động của quốc gia và các tổ chức,

công ty, nhóm từ thiện- Cụ thể, rõ ràng: số liệu, tình hình được chọn lọc và kịp thời- Sáng tạo trong cách trình bày để tác động trực tiếp đến người nghe:“Trong năm qua, mỗi phút đồng hồ của một ngày trôi đi, có khoảng 10 người bị nhiễm HIV”- Cách tổng kết: có trọng tâm và điểm nhấn vào “hành động của chúng ta vẫn quá ít so với yêu cầu thực tế”

- Thao tác 3: Tìm hiểu lời kêu gọi phòng chống AIDS.+ GV: Tác giả đã kêu gọi các quốc gia và tổ chức phải có những hành động gì trong việc phòng chống AIDS?+ HS: Thảo luận chung và trả lời.+ GV: Đối với mỗi người, tác giả kêu gọi và

3. Lời kêu gọi phòng chống AIDS:- Các quốc gia và tổ chức:

+ Phải nỗ lực hơn nữa trong hành động.+ Phải đưa vấn đề AIDS lên vị trí hàng đầu

trong chương trình nghị sự chính trị và hành động thực tế.

- Với mọi người:

Trang 69



nhắc nhở điều gì? + HS: Trả lời.

+ Phải công khai lên tiếng về AIDS, đối mặt với thực tế không mấy dễ chịu này.

+ Không vội vàng phán xét đồng loại mình+ Không kì thị và phân biệt đối xử đối với người

nhiễm bệnh.+ Không ảo tưởng về sự bảo vệ bằng cách dựng

lên hàng rào ngăn cách với người bị nhiễm HIV+ Hãy sát cánh cùng ông trong cuộc chiến chống

HIV/AIDS- Thao tác 4: Tìm hiểu sức lay động của bản thông điệp.+ GV: Bản thông điệp này tác động đến người đọc bằng cách trình bày như thế nào?

+ GV: Những câu văn, đoạn văn nào trong bản thông điệp gây cho ta cảm động nhiều nhất?

4. Sức lay động của bản thông điệp:

- Lập luận đầy sức thuyết phục- Lí lẽ, tình cảm sâu sắc

- Những câu văn cảm động:+ “Hãy đừng để … cái chết”+ “Hãy cùng tôi … này”

* Hoạt động 3: Tổng kết+ GV: Bản thông điệp nêu lên những nội dung gì?

- Bản thông điệp khẳng định phòng chống HIV/AIDS phải là mối quan tâm hàng đầu của toàn nhân loại, và những cố gắng của con người về mặt này vẫn còn chưa đủ.

- Tác giả tha thiết kêu gọi các quốc gia và toàn thể nhân dân thế giới hãy coi việc đẩy lùi đại dịch đó là công việc chính của mình, hãy sát cánh bên nhau để cùnh “đánh đổ các thành lũy của sự im lặng, kì thị và phân biệt đối xử” với những người bị HIV/AIDS.

III. Tổng kết:

+ GV: Cách viết của bản thông điệp như thế nào?- Văn phong chính luận rõ ràng, trong sáng, dễ hiểu, giàu hình ảnh, có sức truyền cảm với một lập luận lôgíc, chặt chẽ.

- Thể hiện được tâm huyết và trách nhiệm của người viết đã làm nên sức thuyết phục cao cho bức thông điệp lịch sử này+ GV: Bản thông điệp có ý nghĩa như thế nào?

- Bản thông điệp là tiếng nói kịp thời trước một nguy cơ đe doạ cuộc sống của loài người. Nó thể hiện thái độ sống tích cực, một tinh thần trách nhiệm cao, tình yêu thương nhân loại sâu sắc.

- Thông điệp giúp mọi người biết quan tâm tới hiện tượng đời sống đang diến ra; biết chia sẻ, không vô cảm trước nổi đau của con người.+ GV: Gọi HS đọc Ghi nhớ SGK Ghi nhớ: (SGK). * Hoạt động 4: Luyện tập IV. Luyện tập:

Trang 70



- Thao tác 1: Luyện tập tại lớp+ GV: Nêu yêu cầu của bài tập 1. Yêu cầu HS thảo luận và trình bày ý kiến.+ GV: Tổng kết ý kiến của học sinh - Thao tác 2: Hướng dẫn luyện tập ở nhà+ GV: Nêu đề bài và hướng dẫn học sinh luyện tập ở nhà.

1. Bài tập 1: Giả sử em có bạn thân là người mắc phải căn bệnh HIV/AIDS, em sẽ phải làm gì?

2. Bài tập 2:

Viết một bài nghị luận bàn về thái độ của học sinh hiện nay với vấn đề HIV/AIDS.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:: 1. Hướng dẫn học bài:- Bức thông điệp nêu lên vấn đề gì?- Tác giả đã điểm lại tình hình như thế nào? Có tác dụng gì?- Tác giả đã kêu gọi những gì đối với các quốc gia và tổ chức; với mọi người?- Bức thông điệp tác động đến người đọc nhờ những yếu tố nào? 2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: Chuẩn bị bài: “Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ”.Câu hỏi:

- Thế nào là nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ?- Tìm hiểu đề và lập dàn ý cho hai đề bài của sách giáo khoa theo phần hướng dẫn trong mỗi đề

bài?- Từ đó, nêu lên cách làm bài nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ?

Trang 71


GIÁO ÁN GIẢNG DẠY Tiết thứ: 18.

NGHỊ LUẬN VỀ MỘT BÀI THƠ, ĐOẠN THƠ

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS :1. Về kiến thức- Hệ thống hóa và nâng cao tri thức về làm văn nghị luận.- Biết làm bài nghị luận về tác bài thơ, đoạn thơ.2. Về kĩ năng- Có kĩ năng vận dụng các thao tác phân tích, bình luận, chứng minh, so sánh.- Rèn kĩ năng một các hệ thống và nhuần nhuyễn qua việc thực hành luyện tập làm văn nghị luận trong nhà trường.3. Về thái độ, tư tưởng- Nâng cao ý thức trau rèn kĩ năng làm văn nghị luận nói chung và nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ nói riêng.- Xây dựng thói quen luyện tập viết văn nghị luận.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:

- Sách giáo khoa Ngữ văn 12 – tập 1.- Sách giáo viên Ngữ văn 12 – tập 1.- Bài tập Ngữ văn 12 – tập 1.

III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, …IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ:

- Nội dung chính của bản thông điệp mà tác giả muốn gửi tới toàn nhân loại là gì?- Theo em, vì sao nói sức hấp dẫn của bản Thông điệp nhân ngày thế giới phòng chống AIDS, 1 – 2

– 2003 của Cô-phi-An-Nan là ở sự lập luận? - Qua đó, em rút ra được bài học gì cho làm văn nghị luận xã hội ?

2. Tiến trình dạy:

Trang 72



* Họat động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu đề và lập dàn ý.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu đề và lập dàn ý cho đề bài 1

+ GV: Khi tìm hiểu đề, ta cần xác định những vấn đề gì?

+ GV: Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh nào?

+ GV: Vẻ đẹp của núi rừng trong đêm trăng khuya được miêu tả như thế nào?

+ GV: Nhân vật trữ tình trong bài thơ có gì khác hình ảnh ẩn sĩ trong thơ cổ?

+ GV: Vì sao lại nói bài thơ vừa có tính chất cổ điển, vừa hiện đại.

+ GV: Nêu nhận đinh chung về bài thơ?

+ GV: Khẳng định lại những giá trị bài thơ?

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu đề và lập dàn ý cho đề bài 2

+ GV: Khi tìm hiểu đề trong đề bài này, ta cần xác định những vấn đề gì?

I. Tìm hiểu đề và lập dàn ý:1. Đề bài : Phân tích bài thơ "Cảnh khuya" của Hồ Chí Minh.

"Tiếng suối trong như tiếng hát xa,Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.

Cảnh khuya như vẽ, ngời chưa ngủ,Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà."

a. Tìm hiểu đề: - Bài yêu cầu phân tích những giá trị về tư tưởng và nghệ thuật của bài thơ. - Lưu ý hoàn cảnh ra đời của bài thơ.b. Lập dàn ý:* Mở bài: Giới thiệu khái quát hoàn cảnh ra đời của bài thơ. Bài thơ đợc Bác Hồ sáng tác tại Việt Bắc vào năm 1947. * Thân bài:- Vẻ đẹp của đêm trăng khuya nơi núi rừng Việt Bắc đư-ợc miêu tả hết sức thơ mộng. + Nhà thơ sử dụng thủ pháp so sánh: tiếng suối như tiếng hát thật mới mẻ, tiếng suối gần gũi với con người, đầy sức sống.+ Điệp từ " lồng": tạo lên một hình ảnh vừa lung linh vừa huyền ảo như những bông hoa tuyệt đẹp. - Tâm trạng của nhân vật trữ tình: hoà tâm hồn mình với ánh trăng, với tiếng suối. Song không đắm chìm trong cái đẹp mà một lòng thao thức, không ngủ vì lo cho vận mệnh của dân tộc. Khác các ẩn sĩ thời xưa.- Bài thơ vừa có tính chất cổ điển vừa hiện đại. + chất cổ điển: thể thơ, hình ảnh thiên nhiên, bút pháp miêu tả thiên nhiên...+ chất hiện đại: hình tượng nhân vật trữ tình: thi sĩ - chiến sĩ.- Nhận định về những giá trị tư tưởng và nghệ thuật của bài thơ: Bài thơ là một bức tranh thiên nhiên thật đẹp song đẹp hơn cả chính là chân dung của Bác, vị lãnh tụ vô vàn kính yêu của chúng ta.* Kết luận: Sự hài hoà giữa tâm hồn nghệ sĩ và ý chí chiến sĩ trong bài thơ.

2. Đề 2: Phân tích đoạn thơ sau trong bài "Việt Bắc" của Tố Hữu:

"Những đường Việt Bắc của ta...............................................

Vui lên Việt Bắc, đèo De, núi Hồng".a. Tìm hiểu đề:- Nội dung: Đoạn thơ miêu tả khí thế ra trận của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. - Nghệ thuật: Đây là một đoạn thơ hay, đạt được những giá trị nghệ thuật đặc sắc về cách sử dụng ngôn ngữ.b. Lập dàn ý:

Trang 73


+ GV: Mở bài, ta cần giới thiệu điều gì? Có gì khác với cách giới thiệu về một bài thơ?+ GV: Đoạn thơ có thể chia làm mấy phần?+ GV: Khí thế của cuộc kháng chiến chống pháp được miêu tả như thế nào?

+ GV: Nhận xét gì về việc sử dụng thể thơ lục bát của nhà thơ Tồ Hữu?+ GV: Cách dùng từ ngữ, hình ảnh?+ GV: Cách vận dụng BPTT?+ GV: Giọng thơ ở đây như thế nào?

* Họat động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Đối tượng và nội dung của bài nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ+ GV: Em có nhận xét gì về đối tượng nghị luận về thơ? Xuất phát từ điều này, chúng ta cần phải thao tác như thế nào khi nghị luận? + GV: Điểm tương đồng và khác biệt của kiểu bài này so với nghị luận về một vấn đề XH là gì? + GV: Em rút ra được bài học bài học gì để để chuẩn bị hành trang bước vào cuộc sống từ thao tác nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ. + GV liên hệ thực tế giáo dục HS.Thảo luận nhóm * Họat động 3: Hướng dẫn học sinh Luyện tập.- GV: Chia lớp làm 4 nhóm. - Các nhóm thảo luận làm bài tập trên trong 5 phút. - Đại diện các nhóm lần lượt trả lời.

- GV: Chốt lại các ý đúng.

* Mở bài: Giới thiệu đoạn thơ, vị trí, dẫn nguyên văn đoạn thơ. * Thân bài: - Khí thế của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở VB: + Cảnh tượng đó được đặc tả sinh động qua hình ảnh các con đường VB trong những đêm kháng chiến, nổi bật là sức mạnh và niềm lạc quan của những lực lượng kháng chiến. + Nhớ về những niềm vui chiến thắng trên khắp mọi miền của đất nước (4 dòng cuối. - Về nghệ thuật: + Sử dụng nhuần nhuyễn thể thơ lục bát;

+ Sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ.+ Giọng thơ sôi nổi, hào hùng; hình ảnh, từ ngữ giàu sức gợi cảm; - Kết luận: Đoạn thơ thể hiện cảm hứng ngợi ca Việt Bắc, ngợi ca cuộc kháng chiến chống Pháp oanh liệt của nhân dân ta. II. Đối tượng và nội dung của bài nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ:

Ghi nhớ (SGK)

III. LUYỆN TẬP:Đề bài: Hãy phân tích đoạn thơ sau trong bài "Tràng giang" của Huy Cận:

"Lớp lớp mây cao đùn núi bạc,Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa

Lòng quê dợn dợn vời con nướcKhông khói hoàng hôn cũng nhớ nhà"

Đáp án: - Nội dung: + Cảnh chiều xuống trên sông: đẹp nhưng buồn. + Tâm trạng của nhà thơ: Nỗi buồn nhớ nhà, nhớ quê hương. - Nghệ thuật: + Hình ảnh đối lập, gợi cảm: núi mây hùng vĩ cánh chim bé nhỏ. + Âm điệu phù hợp: dập dềnh, mênh mang như sóng n-ước trên Tràng giang. + Tứ thơ mới mẻ có sự kết hợp giữa bút pháp cổ điển

Trang 74


của thơ Đường với bút pháp lãng mạn của thơ mới. V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:: 1. Hướng dẫn học bài:

- Nắm chắc kỹ năng và các bước nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ. - Về nhà hoàn thành các bài viết đã lập dàn ý ở trên, học thụôc phần Ghi nhớ.

2. Hướng dẫn chuẩn bị bài:TÂY TIẾN (QUANG DŨNG)

Câu hỏi: - Nêu hoàn cảnh sáng tác bài thơ? - Cảnh vật và hình ảnh người lính được miêu tả như thế nào? - Phaân tích caûm höùng bi huøng cuûa nhöõng caâu thô vieát veà caùi cheát

cuûa ngöôøi lính Taây Tieán ?

Trang 75


GIÁO ÁN GIẢNG DẠY. Tiết thứ: 19 - 20.

TÂY TIẾN Quang Dũng

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS : - Cảm nhận được vẻ đẹp hùng vĩ, mĩ lệ của thiên nhiên Miền tây và nét hào hoa dũng cảm, vẻ đẹp bi tráng của hình ảnh người lính Tây Tiến - Nắm được những nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ: bút pháp lãng mạn, những sáng tạo về hình ảnh và giọng điệuII. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, …IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: - Em hãy nêu các bước làm bài nghị luận một bài thơ, đoạn thơ? - Đối tượng và cách làm bài nghị luận một bài thơ, đoạn thơ? 2. Tiến trình dạy:

HOẠT ĐỘNG GV - HS NỘI DUNG CẦN ĐẠT

* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về tác giả và văn bản.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về tác giả + GV: Gọi HS đọc phần Tiểu dẫn ở SGK. + GV: Những nét chính cần lưu ý về tác giả Quang Dũng ? + HS trả lời

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về văn bản + GV: Từ phần Tiểu dẫn, nêu hoàn cảnh sáng tác bài thơ ?

+ GV: Giảng thêm : Lúc đầu bài thơ có tên “Nhớ Tây Tiến”. Sau bỏ

I. TÌM HIỂU CHUNG:

1. Tác giả :

- Tên thật : Bùi Đình Diệm (1921 – 1988).- Quê hương: Phượng Trì - Đan Phượng – Hà

Tây.- Cuộc đời :

+ Là người đa tài: Làm thơ, viết văn, vẽ tranh …+ Được biết nhiều với tư cách là nhà thơ.+ Phong cách sáng tác: vừa hồn nhiên vừa tinh

tế, lãng mạn và hào hoa. - Sáng tác chính: Mây đầu ô (1968), Thơ văn

Quang Dũng (1988) 2. Văn bản:

a. Hoàn cảnh sáng tác : - Trích tác phẩm “Mây đầu ô”.- Viết vào năm 1948 ở Phù Lưu Chanh (Hà

Tây), khi Ông đã chuyển sang đơn vị khác và nhớ về đơn vị cũ là đoàn quân Tây Tiến.

Trang 76



“Nhớ” giữ lại “Tây Tiến” vì Quang Dũng cho rằng bài thơ vốn đã tràn đầy nỗi nhớ, người đọc sẽ cảm thấy.Bài thơ nảy sinh trong “những năm tháng không thể nào quên”, từ một môi trường sống và chiến đấu “không thể nào quên”.

+ GV: gọi HS đọc bài thơ.+ GV: Bài thơ gồm mấy đoạn ? Xác định ý chính mỗi đoạn ?

* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu văn bản. - Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chặng đường hành quân trên cái nền cảnh thiên nhiên miền Tây Bắc+ GV: Ý nghĩa hai câu mở đầu ?+ GV: Phân tích cảm xúc chung của tác giả qua hai câu mở đầu ?+ HS thảo luận và phát biểu+ GV: Nhận xét và kết luận+ GV: “Tây Tiến ơi !”: Nỗi nhớ da diết cất thành tiếng gọi thân thương, trìu mến.

+ GV: “Nhớ chơi vơi”: Nỗi nhớ mênh mông, không định hình, không theo trình tự thời gian và không gian, cứ dâng trào theo cảm xúc của nhà thơ. o Vần “ơi” (lặp hai lần) Âm hưởng câu thơ ngân dài, lan tỏa. o “Nhớ” (lặp hai lần) Nhấn mạnh, khắc sâu nỗi nhớ. Hai câu thơ chứa đầy ắp nỗi nhớ: Bồi hồi, thiết

Đặc điểm đoàn quân Tây Tiến : - Thành lập năm 1947, Quang Dũng là đại đội

trưởng.- Nhiệm vụ : Phối hợp với bộ đội Lào bảo vệ

biên giới Việt – Lào.- Địa bàn : Đồi núi Tây Bắc Bộ Việt Nam và

Thượng Lào.- Thành phần : Sinh viên, học sinh, dân lao động

thành thị thuộc mọi ngành nghề khác nhau.- Điều kiện sống :Gian khổ, thiếu thốn.- Tinh thần: Hào hùng, lãng mạn – lạc quan, yêu

đời.b. Bố cục :

- Phần 1: “Sông Mã ... nếp xôi”: Nhớ con đường hành quân trên cái nền thiên

nhiên Tây Bắc hùng vĩ.- Phần 2: “Doanh trại ... đong đưa”: Nhớ kỉ niệm ấm áp tình quân dân và cảnh

sông nước miền tây thơ mộng.- Phần 3: “Tây Tiến đoàn ... độc hành”: Nhớ hình tượng người lính Tây Tiến- Phần 4: “Tây Tiến người ... chẳng về xuôi”: Tấm lòng và sự gắn bó với Tây Tiến

II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN:

1. Nhớ chặng đường hành quân trên cái nền cảnh thiên nhiên miền Tây Bắc:

- Đoạn thơ mở đầu bằng nỗi nhớ bao trùm cả không gian, thời gian:

“Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi,Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi.”

+ Kiểu câu cảm thán và thán từ “ơi” gợi một nỗi nhớ không kìm nén nỗi trong lòng, bật lên thành tiếng gọi thiết tha + Cụm từ “Nhớ chơi vơi” như vẽ ra trạng thái cụ thể của nỗi nhớ, hình tượng hoá nỗi nhớ. Đó là một nỗi nhớ mênh mông, vô tận

- Bức tranh hoành tráng của cảnh núi rừng Tây Bắc trong nỗi nhớ của nhà thơ:

+ “Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi, Mường Lát hoa về trong đêm hơi”

Trang 77



tha, sâu lắng, mãnh liệt.+ GV: Nhận xét về núi rừng Tây Bắc, nơi người lính đã trải qua ?+ HS: Thiên nhiên hoang vu, hùng vĩ và hiểm trở+ GV: các địa danh trong hai câu thơ gợi lên điều gì?

+ GV: Sương núi ?

+ GV: Câu thơ gợi lên cảnh tượng gì?

+ GV: Núi cao, dốc thẳm được miêu tả như thế nào? Qua thủ pháp nghệ thuật gì ?

+ GV: Nhận xét về cách nói súng ngửi trời của nhà thơ?

+ GV: Nhận xét cấu trúc câu: “Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống” Câu thơ vẽ lại cảnh gì?

+ GV: Câu thơ miêu tả lại cảnh gì?

+ GV: Những hình ảnh trong hai câu thơ diễn tả sự nguy hiểm gì mà các chiến sĩ còn gặp phải?

+ GV: Hiểu thế nào về hai câu thơ: “Anh bạn dãi dầu không bước nữa

o Nhà thơ liệt kê các địa danh tiêu biểu: Sài Khao, Mường Lát

gợi lên sự xa xôi, hẻo lánh, hoang vu.o “Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi”:

Sương dày đặc như muốn ngăn cản bước chân, che lắp bóng dáng đoàn quân Tây Tiến.

o Câu thơ nhiều thanh bằng, nhẹ nhàng: “Mường Lát hoa về trong đêm hơi”:

gợi lên vẻ đẹp của núi rừng (những người lính bắt gặp những cánh hoa rừng nở trong đêm đêm đầy sương) nhưng khắc nghiệt (đêm hơi).

+ “Dốc lên khúc khuỷ, dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời”

o Điệp từ “dốc” + từ láy “khúc khuỷu”, “thăm thẳm” + nhiều thanh trắc.

diễn tả lại chặng đường hành quân đầy khó khăn, trắc trở, gây cảm giác nghẹt thở

o “Heo hút cồn mây súng ngửi trời” Cách nói đùa vui tinh nghịch “Súng ngửi

trời” + trí tưởng tượng mạnh mẽ (người lính hành quân lên núi cao, súng như chạm tới trời): dù gian khổ vẫn lạc quan yêu đời.

+ “Ngàn thước lên cao ngàn thước xuốngNhà ai Pha Luông mưa xa khơi”

o Nhịp thơ 4/3 + nghệ thuật đối, câu thơ như bẻ đôi

Vẽ lại hình ảnh hai dốc núi vút lên, đổ xuống rất nguy hiểm, tạo cảm giác rợn người.

o “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi” Câu thơ toàn thanh bằng: gây ấn tượng

những ngôi nhà như bồng bềnh trên biển khơi.- Người lính còn phải vuợt qua cảnh núi rừng

hoang sơ, hùng vĩ : + Chiều chiều oai linh thác gầm thétĐêm đêm Mường Hịch cọp trêu người” Những tên miền đất lạ (Mường Hịch),

những hình ảnh giàu giá trị gợi hình (thác gầm thét, cọp trêu người): Càng làm tăng thêm vẻ hoang dã của miền đất dữ; các chiến sĩ Tây Tiến thường xuyên đối mặt với nguy hiểm

- Hình ảnh người lính hy sinh trong cuộc hành quân :

“Anh bạn dãi dầu không bước nữaGục lên súng mũ bỏ quên đời”

Trên chặng đường hành quân gian khổ, nhiều người lính đã ngã xuống vì kiệt sức

nhưng dường như vẫn chưa chịu rời bỏ cuộc hành quân cùng đồng đội (chỉ “bỏ quên đời” khi chân “không bước nữa”).

- Trong cảnh heo hút của núi rừng, bỗng xuất hiện hình ảnh:

“Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói,

Trang 78



Gục lên súng mũ bỏ quên đời”+ HS: trả lời.+ GV: Nhận xét, đưa ra kết luận

+ GV: Nhận xét về vẻ đẹp bi hùng của người lính trong hai câu thơ ?

+ GV: Trong cảnh heo hút của núi rừng, bỗng xuất hiện hình ảnh gì?

+ GV: Liên hệ : “Nhà lá đơn sơ nhưng tấm lòng rộng mở.

Nồi cơm nấu dở bát nước chè xanh.Ngồi vui kể chuyện tâm tình bên nhau”.(Bao giờ trở lại – Hoàng Trung Thông)

+ GV: Em có nhận xét gì về nghệ thuật trong đoạn thơ trên? Tác dụng?

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Vẻ đẹp của con người và thiên nhiên:

+ GV: Cụm từ “Bừng lên hội đuốc hoa” gợi lên cảnh tượng gì?

+ GV: Hai chữ “Kìa em” diễn tả cảm giác gì cuả các chiến sĩ?

+ GV: Âm thanh, màu sắc được miêu tả như thế nào trong đoạn thơ?

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”.+ Sau bao nhiêu gian khổ, những người lính

tạm dừng chân trong một bản làng nào đó, quây quần bên nhau bên cạnh nồi cơm dẻo thơm.

+ Nếp Mai Châu vốn đã thơm, hương nếp đầu mùa càng thêm thơm, lại được trao từ tay em: làm giảm bớt sự căng thẳng, nghiệt ngã

=> Bằng bút pháp hiện thực và trữ tình đan xen, đoạn thơ đã dựng lại con đường hành quân giữa núi rừng Tây Bắc hiểm trở. Ở đó đoàn quân Tây Tiến đã trải qua cuộc hành quân đầy gian khổ nhưng cũng ấm áp tình người.

2. Đoạn 2: Vẻ đẹp của con người và thiên nhiên:

- Nhớ những đêm liên hoan văn nghệ ấm áp tình quân dân:

“Doanh trại bừng lên hội đuốc hoaKìa em xiêm áo tự bao giờ

Khèn lên man điệu nàng e ấpNhạc về Viên Chăn xây hồn thơ”

+ Cụm từ “Bừng lên hội đuốc hoa” gợi lên cảnh doanh trại sáng bừng bởi ánh đuốc,

tưng bừng bởi tiếng nhạc, khèn, điệu múa. + Hai chữ “Kìa em” diễn tả sự sung sướng, ngạc nhiên của các

chàng trai Tây Tiến.+ Bức tranh đầy âm thanh, màu sắc:

o Những cô gái miền Tây bất ngờ xuất hiện ra trong những bộ xiêm áo lộng lẫy.

o Dáng vẻ dịu dàng, tình tứ trong điệu múa hòa cùng tiếng nhạc. Tất cả đã thu hút hồn vía của các chiến sĩ.

- Cảnh sông nước mênh mang, mờ ảo:“Người đi Châu Mộc chiều sương ấy,

Có thấy hồn lau nẻo bến bờ.Có nhớ dáng người trên độc mộcTrôi dòng nước lũ hoa đong đưa”

+ Âm điệu : Nhịp nhàng, trữ tình, thiết tha gợi kỷ niệm êm đềm.+ Những từ ngữ “chiều sương”, “hồn lau nẻo

bến bờ” vẽ lại cảnh thiên nhiên hoang sơ, vắng lặng

như thời tiền sử+ Nổi bật trên dòng sông huyền thoại, dòng sông

cổ tích ấy là dáng hình mềm mại uyển chuyển của những cô giái người Thái trên chiếc thuyền độc mộc.

+ Như hoà hợp với con người, những cánh hoa rừng cũng “đong đưa”, làm duyên trên dòng nước lũ.

Trang 79



+ GV: Đoạn thơ có âm điệu như thế nào? Nó diễn tả điều gì?

+ GV: Cảnh sông nước được miêu tả như thế nào?+ GV: Nổi bật trên dòng sông ấy là dáng điệu? Của ai?

- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Vẻ đẹp lãng mạn của người lính Tây Tiến

+ GV: Hình ảnh người lính Tây Tiến được miêu tả như thế nào? Tìm những chi tiết miêu tả ngoại hình của người lính?

+ GV: Sự tương phản giữa ngoại hình – nội tâm làm nổi bật tính cách gì của họ ? + HS thảo luận, đại diện trả lời+ GV: tổng hợp ý kiến và đưa ra kết luận.+ GV: Nét đẹp lãng mạn trong tâm hồn của người lính?

+ GV: Phân tích cảm hứng bi hùng của những câu thơ viết về cái chết của người lính Tây Tiến?+ GV: “Rải rác biên cương mồ viễn xứ”: mang đậm chất hiện thực - bi thương

=> Chất thơ và chất nhạc hoà quyện: không chỉ làm hiện lên vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn gợi lên cảnh và người hòa hợp, cái hồn thiêng liêng của cảnh vật.3. Đoạn 3: Vẻ đẹp lãng mạn của người lính Tây Tiến : - Hình tượng người lính Tây Tiến xuất hiện với một vẻ đẹp đậm chất bi tráng:

“Tây Tiến đoàn binh không mọc tócQuân xanh màu lá dữ oai hùm

Mắt trừn gởi mộng qua biên giớiĐêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”

+ Hình ảnh chọc lọc: “không mọc tóc” gợi ra sự thật nghiệt ngã nhưng đậm chất

ngang tàn của người lính Tây Tiến. + Hình ảnh “Quân xanh màu lá” gợi lên dáng vẻ xanh xao tiều tuỵ vì sốt rét, vì

sốt rét nhưng vẫn toát lên dáng vẻ oai như những con hổ chốn rừng thiêng, làm nổi bật tính cách dũng cảm của người lính.

+ Sự oai phong lẫm liệt còn được thể hiện qua ánh mắt

“Mắt trừng”: ánh mắt dữ dội, rực cháy căm hờn, mang mộng ước giết kẻ thù.

+ Nét đẹp lãng mạn trong tâm hồn người lính Tây Tiến:

“Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm” : Từ ngữ trang trọng khi nói về vẻ đẹp các cô

gái Hà Nội: bên trong cái dáng vẻ oai hùng, dữ dằn là trái tim, là tâm hồn khao khát yêu đương

- Vẻ đẹp về sự hi sinh của người lính Tây Tiến:“Rải rác biên cương mồ viễn xứ

Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanhÁo bào thay chiếu anh về đất

Sông Mã gầm lên khúc độc hành”

+ Các từ Hán Việt cổ kính, trang trọng “biên cương, mồ viễn xứ”

Tạo không khí trang trọng, âm hưởng bi hùng làm giảm đi hình ảnh của những nấm mồ chiến sĩ nơi rừng hoang biên giớii lạnh lẽo, hoang vu. + Vẻ đẹp bi tráng còn được thể hiện qua khí phách người lính:

“Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh” Lí tưởng anh hùng lãng mạn, coi cái chết nhẹ tựa lông hồng, quyết tâm hiến dâng sự sống cho đất nước.

+ “Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành”

o Từ ngữ ước lệ “Áo bào” gợi lên vẻ đẹp bi tráng của sự hi sinh: nhìn

cái chết của đồng đội giữa chiến trường thành sự hi

Trang 80



Người lính Tây Tiến đã lần lượt nằm lại giữa chiến trường biên giới và những nấm mồ viễn xứ cứ lần lượt mọc lên.+ GV: Tìm từ ngữ Hán Việt trong hai câu thơ trên, và nêu tác dụng của chúng?

+ GV: Ý nghĩa câu “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh” ?

+ GV: Hiểu thế nào về hai câu thơ: “Áo bào … độc hành”+ GV: Nhận xét về cách dùng từ “Áo bào, về đất” trong câu thơ của Quang Dũng ?

+ GV: Trong câu thơ, nhà thơ còn sử dụng cách nói gì?

+ GV: Biện pháp cường điệu trong câu thơ diễn tả điều gì?

+ GV: Em có nhận xét gì bút pháp của Quang Dũng qua hình ảnh của người lính?

- Thao tác 4: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Lời thề gắn bó với Tây Tiến và đồng đội + GV: Cảm xúc của tác giả bộ lộ như thế nào qua bốn câu thơ cuối ?+ GV: “Không hẹn ước” Sự chia tay mãi mãi kẻ ở người đi Gợi cảm xúc buồn.

+ GV: Tình cảm của tác giả như thế nào?+ GV: “Ai lên…về xuôi”: Kỷ niệm không thể nào quên.=> Khẳng định tinh thần “nhất khứ bất phục

sinh rất sang trọng của người anh hùng chiến trận.o Biện pháp nói giảm: “anh về đất” làm vơi đi sự bi thương khi nói về cái chết

của người lính Tây Tiến.o Biện pháp cường điệu:

Sông Mã gầm lên khúc độc hành Thiên nhiên đã tấu lên khúc nhạc hùng tráng

đưa tiễn người lính Tây Tiến. Người lính Tây Tiến ra đi trong khúc nhạc vĩnh hằng

=> Bằng những câu thơ mang âm hưởng bi tráng, đoạn thơ khắc họa chân dung người lính từ ngoại hình đến nội tâm, đặc biệt là tính cách hào hoa lãng mạn – Những con người đã làm nên vẻ đẹp hào khí của một thời.

4. Lời thề gắn bó với Tây Tiến và đồng đội:

- Nhà thơ dứt dòng hồi tưởng để trở về với hiện tại:“Tây Tiến người đi không hẹn ước

Đường lên thăm thẳm một chia phôi” + Cách nói khẳng định: “không hẹn ước, một chia phôi” diễn tả lời thề kim cổ: ra đi không hẹn ngày về, một đi không trở lại + Thể hiện sự gắn bó máu thịt của nhà thơ với những gì đã qua.

- “Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấyHồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi”

+ “Tây Tiến mùa xuân ấy”: đã trở thành một thòi điểm lịch sử không trở lại, thời của sự lãng mạn, mộng mơ và hào hùng. + “Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi”: nhà thơ dành tất cả trái tim mình cho đoòng đội, cho Tây Bắc. => Nhịp thơ chậm, buồn nhưng vẫn hào hùng: diễn tả sự gắn bó của nhà thơ với một thời lãng mạn.IV. TỔNG KẾT:

Ghi nhớ (SGK)

Trang 81



hoàn”, tinh thần gắn bó máu thịt với những ngày, những nơi mà họ đã đi qua.

* Hoạt động 4: Hướng dẫn học sinh tổng kết bài thơ. - GV: Qua phần phân tích, em hãy nêu lên chủ đề bài thơ? - GV: Bài thơ có những nét đặc sắc nào về nghệ thuật?


- Cuộc hành quân nơi núi rừng Tây Bắc.- Hình ảnh người lính Tây Tiến trong bài thơ.

2. Hướng dẫn chuẩn bị bài:NGHỊ LUẬN VỀ MỘT Ý KIẾN BÀN VỀ VĂN HỌC

- Đọc kỹ các văn bản SGK trang 91, 92.- Trả lời các câu hỏi gợi ý thảo luận SGK.- Lập dàn bài cho đề văn SGK 93.

Trang 82



NGHỊ LUẬN VỀ MỘT Ý KIẾN BÀN VỀ VĂN HỌC

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp học sinh: - Có kĩ năng vận dụng các thao tác phân tích, bình luận, chứng minh, so sánh để làm bài nghị luận văn học. - Biết cách làm bài văn nghị luận về một ý kiến bàn về văn học.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, …IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ:

- Cuộc hành quân của các chiến sĩ Tây Tiến hiện lên như thế nào nơi núi rừng Tây Bắc?- Hình ảnh người lính Tây Tiến trong bài thơ được tác giả xây dựng bằng bút pháp nào?



* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu đề và lập dàn ý.- GV chia lớp thành 4 nhóm và tiến hành thảo luận các yêu cầu: + Nhóm 1, 3 : Tìm hiểu đề 1, lập dàn ý + Nhóm 2, 4 : Tìm hiểu đề 2, lập dàn ý- HS: Trình bày kết quả thảo luận đề 1 và đề 2 - Các học sinh nhóm khác có thể chỉnh sửa, bổ sung kiến thức.- GV: Chỉnh sửa phần tìm hiểu đề và lập dàn ý đối với cả hai đề, chốt lại phần kiến thức đề, học sinh ghi bài

I. Tìm hiểu đề - lập dàn ý:

* Đề 1: Nhà nghiên cứu Đặng Thai Mai cho rằng: “Nhìn chung văn học Việt Nam phong phú, đa dạng; nhưng nếu cần xác định một chủ lưu, một dòng chính, quán thông kim cổ, thì đó là văn học yêu nước” Hãy trình bày suy nghĩ của anh (chị) đối với ý kiến trên

1. Tìm hiểu đề:- Tìm hiểu nghĩa của các từ :+ Phong phú, đa dạng: có nhiều tác phẩm với nhiều

hình thức thể loại khác nhau+ Chủ lưu: dòng chính (bộ phận chính), khác với phụ

lưu, chi lưu+ Quán thông kim cổ: thông suốt từ xưa đến nay.- Tìm hiểu ý nghĩa của câu:+ Văn học VN rất đa dạng, phong phú+ Văn học yêu nước là chủ lưu

- Thao tác: Giải thích, bình luận, chứng minh...- Phạm vi tư liệu:

Các tác phẩm tiêu biểu có nội dung yêu nước của VHVN qua các thời kỳ.2. Lập dàn ý: a Mở bài:

Trang 83



Giới thiệu câu nói của Đặng Thai Mai b Thân bài: - Giải thích ý nghĩa của câu nói: + Văn học Việt Nam rất phong phú và đa dạng (Đa dạng về số lượng tác phẩm, đa dạng về thể loại, đa dạng về phong cách tác giả). + Văn học yêu nước là một chủ lưu, xuyên suốt.- Bình luận, chứng minh về ý nghĩa câu nói: + Đây là một ý kiến hoàn toàn đúng + Văn học yêu nước là chủ lưu xuyên suốt lịch sử VH Việt Nam:

Văn học trung đại Văn học cận – hiện đại.

+ Nguyên nhân: Đời sống tư tưởng con người Việt Nam phong phú

đa dạng Do hoàn cảnh đặc biệt của lịch sử VN thường

xuyên phải chiến đấu chống ngoại xâm để bảo vệ đất nước.

+ Nêu và phân tích một số dẫn chứng: Nam quốc sơn hà, Cáo bình Ngô, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Tuyên ngôn độc lập … c. Kết bài: Khẳng định giá trị của ý kiến trên.

- Giúp đọc hiểu hoàn cảnh lịch sử và đặc điểm văn học dân tộc.

- Biết ơn, khắc sâu công lao của cha ông trong cuộc đấu tranh bảo vệ đất nước.

- Giữ gìn, yêu mến, học tập những tác phẩm văn học có nội dung yêu nước của mọi thời đại.* Đề 2: Bàn về đọc sách, nhất là đọc các tác phẩm văn học lớn, người xưa nói: “Tuổi trẻ đọc sách như nhìn trăng qua kẽ, lớn tuổi đọc sách như ngắm trăng ngoài sân, tuổi già đọc sách như thưởng trăng trên đài.”Anh (chị) hiểu ý kiến trên như thế nào?1. Tìm hiểu đề: a. Thể loại: Nghị luận (giải thích – bình luận) một ý kiến bàn về văn học. b. Nội dung: - Tìm hiểu nghĩa của các hình ảnh ẩn dụ trong ý kiến của Lâm Ngữ Đường.

+ Tuổi trẻ đọc sách như nhìn trăng qua kẽ: chỉ hiểu trong phạm vi hẹp

+ Lớn tuổi đọc sách như ngắm trăng ngoài sân: khi kinh nghiệm, vốn sống nhiều hơn theo thời gian thì tầm nhìn được mở rộng hơn khi đọc sách.

+ Tuổi già đọc sách như thưởng trăng trên đài: Theo thời gian, con người càng giàu vốn sống, kinh nghiệm và vốn văn hóa thì khả năng am hiểu khi đọc sách sâu hơn, rộng hơn. - Tìm hiểu nghĩa của câu nói: Càng lớn tuổi, có vốn sống, vốn văn hoá và kinh

Trang 84



* Hoạt động 2: Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu về đối tượng nghị luận về một ý kiến bàn về văn học và cách làm kiểu bài này. - GV: Từ các đề bài và kết quả thảo luận trên, đối tượng của bài nghị luận về một ý kiến bàn về văn học là gì?- GV: Theo em, đối với kiểu bài đó, cách làm như thế nào?- GV: Bổ sung lại toàn bộ kiến thức bài học

nghiệm… càng nhiều thì đọc sách càng hiệu quả hơn. c. Phạm vi tư liệu: Thực tế cuộc sống2. Lập dàn ý: a. Mở bài: Giới thiệu ý kiến của Lâm Ngữ Đường. b. Thân bài: - Giải thích hàm ý của ba hình ảnh so sánh ẩn dụ trong ý kiến của Lâm Ngữ Đường. Khả năng tiếp nhận khi đọc sách (tác phẩm văn học) tùy thuộc vào điều kiện, trình độ, và năng lực chủ quan của người đọc. - Bình luận và chứng minh những khía cạnh đúng của vấn đề:

+ Đọc sách tùy thuộc vào vốn sống, vốn văn hóa, kinh nghiệm, tâm lý, của người đọc.

+ Ví dụ: Đọc Truyện Kiều của Nguyễn Du: Tuổi thanh niên: Có thể xem là câu chuyện về

số phận đau khổ của con người. Lớn hơn: Hiểu sâu hơn về giá trị hiện thực và

nhân đạo của tác phẩm, hiểu được ý nghĩa xã hội to lớn của Truyện Kiều

Người lớn tuổi: Cảm nhận thêm về ý nghĩa triết học của Truyện Kiều.- Bình luận và bổ sung những khía cạnh chưa đúng của vấn đề: + Không phải ai từng trải cũng hiểu sâu sắc tác phẩm

khi đọc. Ngược lại, có những người trẻ tuổi nhưng vẫn hiểu sâu sắc tác phẩm (do tự nâng cao vốn sống, trình độ văn hóa, trình độ lý luận, ham học hỏi,…. ) + Ví dụ: Những bài luận đạt giải cao của các học sinh giỏi về tác phẩm văn học (tự học, ham đọc, sưu tầm sách, nâng cao kiến thức). c. Kết bài: Tác dụng, giá trị của ý kiến trên đối với người đọc: - Muốn đọc sách tốt, tự trang bị sự hiểu biết về nhiều mặt - Đọc sách phải biết suy ngẫm, tra cứuII. Đối tượng và cách làm bài:

1. Đối tượng của một bài nghị luận về một ý kiến bàn về văn học rất đa dạng: về văn học lịch sử, về lí luận văn học, về tác phẩm văn học… 2. Cách làm: Tùy từng đề để vận dụng thao tác một cách hợp lí nhưng thường tập trung vào: - Giải thích - Chứng minh - Bình luận III. Luyện tập:

1. Bài tập 1/93:

Trang 85



* Hoạt động 3: Giáo viên hướng dẫn học sinh luyện tập- GV: Gọi học sinh đọc đề bài tập 1 SGK - GV: Hướng dẫn học sinh luyện tập.

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh luyện tập bài tập 2 ở nhà.

a. Tìm hiểu đề: - Thể loại: Nghị luận (Giải thích, bình luận, chứng minh) một ý kiến bàn về một vấn đề văn học.- Nội dung: + Thạch Lam không tán thành quan điểm văn học thoát li thực tế: Thế giới dối trá và tàn ác + Khẳng định giá trị cải tạo xã hội và giá trị giáo dục của văn học- Phạm vi tư liệu: + Tác phẩm Thạch Lam + Những tác phẩm văn học tiêu biểu khác.2. Lập dàn ý:a. Mở bài: - Giới thiệu tác giả Thạch Lam.- Trích dẫn ý kiến của Thạch Lam về chức năng của văn học.b. Thân bài:- Giải thích về ý nghĩa câu nói: Thạch Lam nêu lên chức năng to lớn và cao cả của văn học.- Bình luận và chứng minh ý kiến:+ Đó là một quan điểm rất đúng đắn về giá trị văn học:

Trước CM Tháng Tám: quan điểm tiến bộ. Ngày nay: vẫn còn nguyên giá trị.

+ Chọn và phân tích một số dẫn chứng (Truyện Kiều, Số đỏ, Chí Phèo, Hai đứa trẻ, Nhật ký trong tù....) để chứng minh 2 nội dung:

Tác dụng cải tạo xã hội của văn học. Tác dụng giáo dục con người của văn học

c. Kết bài:- Khẳng định sự đúng đắn và tiến bộ trong quan điểm sáng tác của Thạch Lam.- Nêu tác dụng của ý kiến trên đối với người đọc: + Hiểu và thẩm định đúng giá trị của tác phẩm văn học. + Trân trọng, yêu quý và giữ gìn những tác phẩm văn học tiến bộ của từng thời kỳ.2. Bài tập 2/93:Làm ở nhà

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài: 1. Hướng dẫn học bài: - Ghi nhớ SGK trang 93.

- Hoàn thành bài tập về nhà. 2. Hướng dẫn chuẩn bị bài:

VIỆT BẮC (TỐ HỮU)

Trang 86


- Trình bày vài nét về tiểu sử Tố Hữu? - Qua phần tiểu sử Tố Hữu, em thấy những nhân tố nào hình thành nên tâm hồn thơ Tố Hữu? - Kể tên và nêu nội dung chính các tập thơ của Tố Hữu? - Phong cách thơ Tố Hữu?

Trang 87


GIÁO ÁN GIẢNG DẠY. Tiết thứ: 22.

VIỆT BẮC

(Trích) TỐ HỮU

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: - HiÓu ®Æc ®iÓm c¬ b¶n ®Ó ®¸nh gi¸ ®óng th¬ Tè H÷u.- HiÓu çc chÆng ®êng s¸ng t¸c qua çc tËp th¬ tiªu biÓu: thÓ hiÖn sù vËn

®éng cña t tëng vµ nghÖ thuËt trong th¬ «ng..- HiÓu nÐt chñ yÓu trong phong çch th¬ Tè H÷u.

II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN: - SGK, SGV - ThiÕt kÕ bµi häc - Çc tµi liÖu tham kh¶oIII. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, …IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ:

- Cho biết đối tượng của bài nghị luận về một ý kiến bàn về văn học là gì?- Với kiểu bài đó, cách làm như thế nào?



* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Vài nét về tiểu sử tác giả.- GV: Giới thiệu những nét chính về đường đời của Tố Hữu?

- GV: Những yếu tố nào trong phần cuộc đời ảnh hưởng đến hồn thơ Tố Hữu?

PHẦN MỘT: TÁC GIẢ:I. Vài nét về tiểu sử :

- Tố Hữu (1920 - 2002), tên thật là Nguyễn Kim Thành. - Quê ở làng Phù Lai, xã Quảng Thọ, huyện Quảng Điền, Thừa Thiên - Huế - Cuộc đời chia làm ba giai đoạn: + Thời thơ ấu: o Xuất thân trong một gia đình nhà nho nghèo. o Cha và mẹ sớm đã truyền cho ông tình yêu với văn học o Biết làm thơ Đường từ lúc 10 tuổi. Chính gia đình và quê hương đã góp phần hình thành hồn thơ Tố Hữu. + Thời thanh niên: o Năm 1938, ông được kết nạp Đảng và từ đó dâng đời mình cho CM. o Năm 1939, bị bắt và bị giam qua nhiều nhà tù ở miền Trung và Tây Nguyên. o Năm 1942, Tố Hữu vượt ngục, ra Thanh Hoá, tiếp tục hoạt động o Cách mạng tháng Tám: lãnh đạo cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Huế. + Thời kì giữ nhưng cương vị trọng yếu: o Trong chiến chống Pháp: đặc trách văn hoá văn nghệ ở cơ quan trung ương Đảng. o Kháng chiến chống Pháp và Mĩ: Tố Hữu liên tục giữ những chức vụ quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của Đảng

Trang 88



* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Đường cách mạng, đường thơ Tố Hữu- GV: Giới thiệu những nét chính về đường cách mạng, đường thơ của Tố Hữu? Nhận xét?- GV: Trình bày nội dung chính (Ba phần)của tập thơ Từ ấy ?

- GV: Trình bày nội dung chính của tập thơ Việt Bắc?

và Nhà nước.- Ông được nhà nước phong tặng giải thưởng HCM về văn học nghệ thuật đợt 1 năm 1996.II. Đường cách mạng, đường thơ:

1. Từ ấy (1937-1946): - Là chặng đường 10 năm làm thơ và hoạt động sôi nổi từ giác ngộ qua thử thách đến trưởng thành của người thanh niên CM. - “Từ ấy” gồm 3 phần : a. Máu lửa (1937 - 1939):- Sáng tác trong thời kì Mặt trận dân chủ.- Nội dung: + Cảm thông với thân phận những người nghèo khổ + Khơi dậy ở họ lòng căm thù, ý chí đấu tranh và niềm tin vào tương lai. b. Xiềng xích (1939-1942): - Sáng tác trong các nhà lao ở Trung Bộ và Tây Nguyên.- Nội dung:+ Tâm tư của một người chiến sĩ trẻ tuổi tha thiết yêu đời và khát khao tự do và hành động. + Ý chí kiên cường đấu tranh của người chiến sĩ CM ngay trong nhà tù thực dân. c. Giải phóng (1942 - 1946):- Sáng tác từ khi vượt ngục cho đến thời kì giải phóng dân tộc- Nội dung:

+ Ngợi ca thắng lợi của CM, và độc lập tự do của đất nước .

+ Khẳng định niềm tin vào chế độ mới Những bài thơ tiêu biểu: Từ ấy, Tâm tư trong tù, Bà má Hậu Giang,…2. Việt Bắc (1947 - 1954): - Là chặng đường thơ trong kháng chiến chống Pháp. - Nội dung:

+ Là bản hùng ca về cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ mà anh hùng.

+ Ca ngợi những con người kháng chiến: Đảng và Bác Hồ, anh vệ quốc quân, bà mẹ nông dân, chị phụ nữ, em liên lạc…

+ Nhiều tình cảm sâu đậm được thể hiện: tình quân dân, miền xuôi và miền ngược, tình yêu đất nước, tình cảm quốc tế vô sản,…. - Tập thơ Việt Bắc là một trong những thành tựu xuất sắc của VH kháng chiến chống Pháp. - Tác phẩm tiêu biểu: Việt Bắc, Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, Phá đường,….3. Gió lộng (1955 - 1961): - Ra đời khi bước vào giai đoạn XDCNXH ở miền Bắc và

Trang 89



- GV: Trình bày nội dung chính của tập thơ Gió lộng?

- GV: Trình bày nội dung chính của 2 tập thơ “Ra trận” (1962 - 1971), “Máu và hoa” (1972 – 1977)?

- GV: Trình bày nội dung chính của hai tập thơ “Một tiếng đờn” (1992) và “Ta với ta” (1999)?

* Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu phong cách nghệ thuật thơ Tố Hữu- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu nội dung thơ Tố Hữu+ GV: Tại sao nói thơ Tố Hữu là thơ trữ tình - chính trị?

+ GV: Lí giải các luận điểm o Tình cảm lớn

o Niềm vui lớn

+ GV: Thế nào là tính chất sử thi ?+ GV: Thơ Tố Hữu mang tính sử thi như

đấu tranh thống nhất Tổ quốc. - Nội dung:

+ Niềm tin vào cuộc sống mới XHCN+ Tình cảm thiết tha, sâu nặng với miền Nam và quốc tế

vô sản.- Niềm vui ấy đem đến cho tập thơ cảm hứng lãng mạn và khuynh hướng sử thi đậm nét. - Tác phẩm tiêu biểu : Mẹ Tơm, Bài ca xuân 61, Ba mươi năm đời ta có Đảng,… 4. “Ra trận” (1962 - 1971), “Máu và hoa” (1972 – 1977):- Là chặng đường thơ Tố Hữu trong những năm kháng chiến chống Mỹ. - Nội dung: + Ra trận: bản hùng ca về miền Nam, những hình ảnh tiêu biểu cho dũng khí kiên cường của dân tộc (anh giải phóng quân, ngươờithợ điện, em thơ hoá anh hùng, anh công nhân, cô dân quân…) + Máu và hoa: o Ghi lại chặng đường cách mạng đầy gian khổ o Niềm tin sâu sắc vào sức mạnh của quê hương, con người Việt Nam.- Cổ vũ, ca ngợi chiến đấu, mang đậm tính thời sự.- Tác phẩm tiêu biểu: Bài ca Xuân 68, Kính gởi cụ Nguyễn Du, Theo chân Bác, Nước non ngàn dặm,… 5. “Một tiếng đờn” (1992) và “Ta với ta” (1999): - Giọng thơ trầm lắng, đượm chất suy tư, chiêm nghiệm về cuộc đời và con người. - Niềm tin vào lí tưởng và con đường cách mạng, tin vào chữ nhân luôn toả sáng ở mỗi hồn người.III. Phong cách thơ Tố Hữu:

1. Về nội dung: Thơ Tố Hữu là thơ trữ tình - chính trị: - Trong việc biểu hiện tâm hồn: thơ Tố Hữu hướng đến cái ta chung với những lẽ sống lớn, tình cảm lớn, niềm vui lớn của con người cách mạng, của cả dân tộc.

+ Tình cảm lớn: tình yêu lí tưởng (Từ ấy), tình cảm kính yêu lãnh tụ (Sáng tháng năm), tình cảm đồng bào đồng chí, tình quân dân (Cá nước), tình cảm quốc tế vô sản (Em bé Triều Tiên).

+ Niềm vui lớn: niềm vui trước nhưữg chiến thắng của dân tộc (Huế tháng Tám, Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, Toàn thắng về ta)- Trong việc miêu tả đời sống: Thơ Tố Hữu mang đậm tính sử thi : + Luôn đề cập đến những vấn đề có ý nghĩa lịch sử và có tính chất toàn dân: o Công cuộc xây dựng đất nước (Bài ca mùa xuân 1961) o Cả nước ra trận đánh Mĩ (Chào xuân 67) + Cảm hứng chủ đạo là cảm hứng lịch sử dân tộc chứ không phải là cảm hứng thế sự - đời tư: nên con người trong thơ Tố Hữu là con người của sự nghiệp chung, mang phẩm

Trang 90



thế nào?

+ GV: Thơ Tố Hữu còn thể hiện tính trữ tình chính trị ở phương diện nào?

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về nghệ thuật thơ Tố Hữu + GV: Thơ Tố Hữu đậm đà tính dân tộc được biểu hiện ở những phương diện nào?+ GV: Phân tích các ví dụ.

chất tiêu biểu cho cả dân tôc, mang tầm vóc lịch sử và thời đại: anh vệ quốc quân (Lên Tây Bắc), anh giải phóng quân (Tiếng hát sang xuân), anh Nguyễn Văn Trỗi (Hãy nhớ lấy lời tôi), chị Trần Thị Lý (Người con gái Việt Nam)

- Giọng thơ mang chất tâm tình, rất tự nhiên, đằm thắm, chân thành: + Xuất phát từ tâm hồn của người xứ Huế + Do quan niệm của nhà thơ: “Thơ là chuyện đồng điệu…”2. Về nghệ thuật: Thơ Tố Hữu đậm đà tính dân tộc:

- Về thể thơ: đặc biệt thành công khi vận dụng những thể thơ truyền thống của dân tộc: + Lục bát ca dao và lục bát cổ điển (Khi con tu hú, Việc Bắc, Bầm ơi, Kính gửi cụ Nguyễn Du…), + Thể thất ngôn (Quê mẹ, Mẹ Tơm, Bác ơi, Theo chân Bác…) dạt dào âm hưởng, nghĩa tình của hồn thơ dân tộc - Về ngôn ngữ: + Thường sử dụng những từ ngữ, những cách nói quen thuộc với dân tộc. + Phát huy cao độ tính nhạc, sử dụng tài tình các từ láy, các thanh điệu, các vần thơ,….

Em ơi Ba Lan mùa tuyết tan,Đường bạch dương sương trắng nắng tràn.

Thác, bao nhiêu thác cũng qua,Thênh thênh là chiếc thuyền ta trên đời.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài: 1. Hướng dẫn học bài:

- Trình bày vài nét về tiểu sử Tố Hữu? - Những nhân tố nào hình thành nên tâm hồn thơ Tố Hữu? - Nội dung chính các tập thơ của Tố Hữu?

- Phong cách thơ Tố Hữu? 2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: - Chuẩn bị bài mới: Luật thơ. - Câu hỏi: + Thế nào là luật thơ? Các thể thơ của Việt Nam? + Tiếng có vai trò như thế nào trong một bài thơ? + Chỉ ra cách gieo vần, ngắt nhịp, hài thanh trong một số thể thơ dân tộc: lục bát, song thất lục bát và

thể thơ thất ngôn bát cú?

Trang 91



LUẬT THƠ

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp học sinh: - Nắm được một số quy tắc về số câu, số tiếng,vần, nhịp, thanh…của một số thể thơ truyền thống (lục bát, song thất lục bát, ngũ ngôn và thất ngôn Đường luật), từ đó hiểu thêm về những đổi mới, sáng tạo của thơ hiện đại - Biết lĩnh hội và phân tích thơ theo những quy tắc của luật thơII. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, …IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: - Nêu nội dung chính của các tập thơ Tố Hữu? - Hãy trình bày những hiểu biết của em về phong cách thơ Tố Hữu? 2. Tiến trình dạy:

HOẠT ĐỘNG TRÊN LỚP NỘI DUNG BÀI HỌC

* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu một số nét khái quát về luật thơ- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu khái niệm luật thơ + GV: Cho học sinh dựa vào SGK nêu khái niệm luật thơ.+ HS: Cá nhân trả lời- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu các thể thơ+ GV: Nêu các thể thơ được sử dụng trong văn chương Việt Nam?+ HS: Cá nhân trả lời

- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu sự hình thành luật thơ

+ GV: Luật thơ hình thành trên cơ sở nào?+ HS: Dựa vào SGK trả lời+ GV: Yếu tố nào đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành luật thơ?+ HS: Dựa vào SGK trả lời+ GV: Vì sao “tiếng” có vai trò quan trọng trong sự hình thành luật thơ?+ HS: Dựa vào sgk trả lời

I. KHÁI QUÁT VỀ LUẬT THƠ: 1. Khái niệm: Luật thơ là toàn bộ những qui tắc về số câu, số tiếng, cách hiệp vần, phép hài thanh, ngắt nhịp…trong các thể thơ được khái quát theo những kiểu mẫu nhất định 2. Các thể thơ: a. Thơ dân tộc: Lục bát, song thất lục bát, hát nói b. Đường luật: Ngũ ngôn, thất ngôn c. Hiện đại: Năm tiếng, bảy tiếng, tám tiếng, hỗn hợp, tự do, thơ - văn xuôi,… 3. Sự hình thành luật thơ:

Dựa trên các đặc trưng ngữ âm của tiếng Việt:

* Tiếng là đơn vị có vai trò quan trọng:

- Số tiếng trong câu tạo nên thể thơ - Vần của tiếng → hiệp vần (mỗi thể thơ có vị trí hiệp vần khác nhau). - Thanh của tiếng → hài thanh - Tiếng là cơ sở để ngắt nhịp (mỗi thể thơ có cách ngắt nhịp khác nhau). => Số tiếng, vần, thanh của tiếng và ngắt nhịp là cơ

Trang 92



+ GV: chốt lại những cơ sở hình thành luật thơ của “tiếng”

* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu luật thơ của một số thể thơ truyền thống.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Thể lục bát+ GV: Cho học sinh xem một bài thơ lục bát:

“ Trăm năm/ trong cõi/ người taChữ tài/ chữ mệnh/ khéo là /ghét nhau

Trải qua/ một cuộc /bể dâuNhững điều/ trông thấy/ mà đau/ đớn lòng”

+ GV: Gọi hs đọc, nhận xét cách đọc, cho hs nhận xét về số tiếng trong câu, hiệp vần, nhịp, hài thanh + HS: Dựa vào đoạn thơ trả lời

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Thể song thất lục bát+ GV: Sử dụng phương pháp tương tự cho các thể thơ còn lại. Cho hs rút ra luật thơ của thể song thất lục bát qua 4 dòng thơ sau:

“ Ngòi đầu cầu/ nước trong như lọc,Đường bên cầu/ cỏ mọc còn non.Đưa chàng/ lòng dặc/ dặc buồn,

Bộ khôn/ bằng ngựa, thủy khôn/ bằng thuyền”

- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Các thể ngũ ngôn Đường luật

+ GV: Cho học sinh tự rút ra luật thơ của thể thơ ngũ ngôn bát cú qua bài thơ sau:

MẶT TRĂNGVằng vặc/ bóng thuyền quyên

Mây quang/ gió bốn bênNề cho/ trời đất trắng

Quét sạch/ núi sông đenCó khuyết/ nhưng tròn mãi

Tuy già/ vẫn trẻ lênMảnh gương/ chung thế giới

Soi rõ:/ mặt hay, hèn- Thao tác 4: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Các thể thất ngôn Đường luật+ GV: Cho hs tự rút ra luật thơ của thể thơ thất

sở để hình thành luật thơ* Số dòng trong bài thơ, quan hệ của các dòng thơ về kết cấu, về ý nghĩa cũng là yếu tố hình thành luật thơII. LUẬT THƠ CỦA MỘT SỐ THỂ THƠ TRUYỀN THỐNG:

1. Thể lục bát:

- Số tiếng: Câu 6 - câu 8 liên tục- Vần: + Tiếng thứ 6 hai dòng+ Tiếng thứ 8 dòng bát với tiếng thứ 6 dòng lục- Nhịp: Chẵn, dựa vào tiếng có thanh không đổi (2, 4, 6 → 2/2/2)- Hài thanh: + Tiếng 2 (B), tiếng 4 (T), tiếng 6 (B). + Đối lập âm vực trầm bổng ở tiếng 6, 8 dòng bát2. Thể song thất lục bát:

- Số tiếng: 2 dòng 7, dòng 6 - dòng 8 liên tục- Vần: + Cặp song thất: tiếng 7 - tiếng 5 hiệp vần vần T + Cặp lục bát hiệp vần B, liền- Nhịp: 2 câu thất 3/4 ; lục bát 2/2/2- Hài thanh: song thất: tiếng 3 linh hoạt B/T3. Các thể ngũ ngôn Đường luật a. Ngũ ngôn tứ tuyệt: b. Ngũ ngôn bát cú:

- Số tiếng: 5, số dòng: 8- Vần: độc vận, vần cách- Nhịp: 2/3- Hài thanh: Có sự luân phiên B-T hoặc niêm B - B, T - T ở tiếng thứ 2,4

4. Các thể thất ngôn Đường luật: a. Thất ngôn tứ tuyệt:

Trang 93



ngôn tứ tuyệt qua bài thơ sau:ÔNG PHỖNG ĐÁ

Ông đứng làm chi/ đó hỡi ông?Trơ trơ như đá/, vững như đ ồng Đêm ngày gìn giữ/ cho ai đó?

Non nước đầy vơi/ có biết kh ông ?

+ GV: Cho hs tự rút ra luật thơ của thể thất ngôn bát cú qua bài thơ sau:

QUA ĐÈO NGANGBước tới Đèo Ngang/ bóng xế tà

Cỏ cây chen đá/, lá chen hoaLom khom dưới núi/, tiều vài chú,Lác đác bên sông/, chợ mấy nhà.

Nhớ nước đau lòng/, con quốc quốc,Thương nhà mỏi miệng/ cái gia gia.

Dừng chân đứng lại/, trời, non, nước,Môt mảnh tình riêng/, ta với ta

- Thao tác 4: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Các thể thơ hiện đại+ GV: Cho hs quan sát một ví dụ về thơ hiện đại:

TIẾNG THUEm không nghe mùa thu

Dưới trăng mờ thổn thức?Em không nghe rạo rựcHình ảnh kẻ chinh phu

Trong lòng người cô phụ?Em không nghe rừng thu

Lá thu rơi xào xạc,Con nai vàng ngơ ngác,Đạp trên lá vàng khô?

+ GV: Yêu cầu hs cho biết nguồn gốc của thơ mới+ GV: Cho hs xác định thể thơ, số dòng, gieo vần từ đó rút ra mối quan hệ giữa thơ truyền thống và thơ hiện đại* Hoạt động 3: Hướng dẫn hs luyện tập- GV: Yêu cầu hs chia thành 4 nhóm + Nhóm 1, 2: Làm câu a. + Nhóm 3, 4: Làm câu b. - HS: Tiến hành thảo luận trong 3 phút, đại diện từng nhóm lên bảng viết lại- GV: Nhận xét, bổ sung, cho hs rút ra sự khác nhau về gieo vần, ngắt nhịp, hài thanh của 2 câu thơ 7 tiếng trong thể song thất lục bát với thể thất ngôn Đường luật

- Số tiếng: 7, số dòng: 4- Vần: vần chân, độc vận, vần cách- Nhịp: 4/3- Hài thanh: theo mô hình trong sgk. b. Thất ngôn bát cú:

- Số tiếng: 7, số dòng: 8 (4 phần: đề, thực, luận, kết). - Vần: vần chân, độc vận ở các câu 1, 2, 4, 6, 8- Nhịp: 4/3- Hài thanh: theo mô hình trong sgk.

5. Các thể thơ hiện đại:

- Ảnh hưởng của thơ Pháp

- Vừa tiếp nối luật thơ trong thơ truyền thống vừa có sự cách tân

III. LUYỆN TẬP: Phân biệt cách gieo vần, ngắt nhịp, hài thanh:

a. Hai câu song thất:- Gieo vần: “Nguyệt, mịt”: Tiếng thứ 7 và tiếng thứ 5→ vần lưng- Ngắt nhịp: 3/4- Hài thanh: Tiếng thứ 3: “ thành, Tuyền”: đều là tiếng Bb. Thể thất ngôn Đường luật:- Gieo vần: “xa, hoa, nhà”: Tiếng cuối câu 1, 2, 4 → vần chân, vần cách ( hoa – nhà). - Ngắt nhịp: 4/3- Hài thanh: Tiếng thứ 2, 4, 6 tuân thủ đúng luật hài

Trang 94



thanh của thể thơ thất ngôn tứ tuyệt: + Tiếng thứ 2 các dòng: suối, lồng, khuya, ngủ T B B T + Tiếng thứ 4 các dòng: như, thụ, vẽ, lo B T T B + Tiếng thứ 6 các dòng: hát, lồng, chưa, nước T B B T

v. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài: 1. Hướng dẫn học bài: - Luật thơ là gì? - Luật thơ của một số thể thơ truyền thống cụ thể như thế nào? 2. Hướng dẫn soạn bài: Trả bài làm văn số 2Câu hỏi: Lập lại dàn ý cho đề bài số 2.

Trang 95



Tiết thứ: 24.

TRẢ BÀI LÀM VĂN SỐ 2

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: SGV trangII. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, …IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: - Thế nào là luật thơ? Trong bài thơ, tiếng có vai trò như thế nào, nêu cụ thể? - Xác định số câu, số tiếng, cách gieo vần, ngắt nhịo, cách hài thanh trong bài thơ Cảnh khuya (Hồ Chí Minh)?



* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh Tìm hiểu đề và lập dàn ý co đề bài.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh Tìm hiểu đề.+ GV: Luận đề mà đề bài đặt ra là gì? Hướng giải quýêt?+ GV: Ta cần sử dụng những thao tác lập luận nào trong bài viết?+ GV: Tư liệu trong bài viết được lấy từ đâu? - Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh Lập dàn ý.

+ GV: Mở bài ta cần nêu những ý gì?

+ GV: Phần thân bài cần phải trình bày những ý nào? Xác định các dẫn chứng cụ thể?

Đề bài: Bày tỏ suy nghĩ về tình trạng môi trường hiện nay.I. Tìm hiểu đề và lập dàn ý: 1. Tìm hiểu đề:

- Luận đề: Thực trạng môi trường hiện nay.- Thao tác:Giải thích, chứng minh, bình luận.- Tư liệu: trong cuộc sống.

2. Lập dàn ý: * Më bµi:- Giíi thiÖu vÊn ®Ò ®Æt ra trong ý kiến- Nêu luận đề chính của bài viết theo các cách khác nhau.* Th©n bµi: - Tầm quan trọng của môi trường đối với đời sống con người.+ Tạo sự sống con người.+ Môi trường sống cho nhiều động, thực vật.+ Che chắn cho con người khỏi những nguy hại từ thời tiết.+ Cung cấp nhiều tài nguyên quý giá cho con người- Thực trạng môi trường hiện nay:+ Môi trường đang bị ô nhiễm trầm trọng do các hoạt động thiếu ý thức của con người.+ Nạn thải chất thải từ nhà máy, khu công nghiệp ra sông,

Trang 96



+ GV: Nêu cách ứng xử cụ thể của mọi người với vấn đề?

+ GV: Bài học rút ra là gì? - Thao tác 3: Nhận xét sửa lỗi bài làm của học sinh.

+ Nạn tàn phá rừng bừa bãi.…- Nguy cơ có thể xảy ra do biến đổi cực về môi trường:

+ Không khí bị ô nhiễm, nguy hại đến sự sống.+ Thiên tai nghiêm trọng: trái đất nóng lên, hạn

hán, lũ lụt, bão tố, động đất, song thần…+ Đất đai bị sa mạc hóa, không thể nào anh tác,

sinh sống được.+ Nguồn tài nguyên không còn nữa: Động, thực

vật quý hiếm bị tuyệt chủng, thiếu nước sạch, cạn kiệt mạch nước ngầm.

+ Thiếu lương thực, đói nghèo, bệnh tật.+ Đói nghèo làm hủy hoại nhân cách, đạo đức con

người.+ Chiến tranh giành nguồn nước, lương thực lan

tràn, nhân loại bị diệt vong.- Më réng, n©ng cao vÊn ®Ò, nªu biÖn ph¸p..- Đối với các cấp lãnh đạo:

+ Phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, các ban ngành và nhân dân.

+ Tuyên truyền, vận động cấp kinh phí đứng mức cho kế hoạch bảo vệ môi trường.

+ Xử lí thật nặng những kẻ phá môi trường.+ Không được khai thác môi trường bừa bãi,

không có kế hoạch.+ Tăng cường lực lượng bảo vệ môi trường.+ Có chế độ đãi ngộ, khen thưởng đúng mức cho

những người có công bảo vệ môi trường.- Đối với bản thân:

+ Mạnh dạn tố cáo những kẻ phá hoại rừng.+ Tích cực trồng rừng và kêu gọi mọi người cùng

trồng rừng.* KÕt bµi:Bài học cho bản thân.3. Nhận xét, chữa lỗi:

a. Nhận xét:* Về nội dung:- Lạc đề:- Xa đề:- Líp 12a3: - Líp 12cb1: - Líp 12cb5: - Líp 12cb6: * Về phương pháp:- Cách dùng từ:- Cách diễn đạt:- Cách xây dựng đoạn, trình bày ý:- Líp 12a3: - Líp 12cb1: - Líp 12cb5: - Líp 12cb6: b. Chữa lỗi:

Trang 97



* Hoạt động 3: Giáo viên nêu biểu điểm của bài viết.

* Hoạt động 5: Đọc những bài viết khá giỏi của học sinh.

* Hoạt động 6: Tổng kết bài viết của học sinh.

- Líp 12a3: - Líp 12cb1: - Líp 12cb5: - Líp 12cb6: III. Biểu điểm: - Điểm giỏi: + Xác định rõ vấn đề nghị luận + Xác định các luận cứ, luận điểm đầy đủ + Sắp xếp triển khai các ý một cách khoa học + Biết liên hệ mở rộng , lật đi lật lại vấn đề ở nhiều phương diện + Hành văn trong sáng, diễn đạt trôi chảy, không mắc lỗi từ, câu - Điểm khá : Như điều kiện của điểm giỏi, nhưng còn mắc một số lỗi về hành văn - Điểm trung bình : + Xác định đúng luận đề + Luận điểm luận cứ chưa thực sự đầy đủ + Biểt trình bày các luận điểm luận cứ một cách khoa học - Điểm kém : + Hoặc chưa xác định được luận đề + Hoặc chưa biết triển khai các luận điểm luận cứ để làm sáng rõ yêu cầu của đề bài + Hành văn yếu, mắc nhiều lỗi chính tả, ngữ phápV. §äc bµi viÕt tèt cña HS: - Líp 12a3: - Líp 12cb1: - Líp 12cb5: - Líp 12cb6: VI. Tæng kÕt:Thèng kª: 12a3 12cb1 12cb5 12cb6- §iÓm 9:- §iÓm 8.5:- §iÓm 8:- §iÓm 7.5:- §iÓm 7:- §iÓm 6.5:- §iÓm 6:- §iÓm 5.5:- §iÓm 5:- §iÓm 4.5:- §iÓm 4:- §iÓm 3.5:

Trang 98


V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:

1. Hướng dẫn học bài:

- Cách làm bài văn nghị luận về hiện tượng đời sống.

- Rút kinh nghiệm, khắc phục những lỗi thường xuyên mắc phải.

- Đọc lại bài: Cách nghị luận về một hiện tượng đời sống.

2. Hướng dẫn chuẩn bị bài:

- Chuẩn bị bài tiếp theo: Việt Bắc

- Câu hỏi: + Tìm những vẻ đẹp của cảnh và người Việt Bắc. + Màu sắc dân tộc thể hiện qua những yếu tố nào trong đoạn trích “Việt Bắc”

Trang 99


Tiết thứ: 25-26. VIỆT BẮC(Tiếp theo)

TỐ HỮU

I) MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Gióp hs:

- HiÓu Việt Bắc lµ ®Ønh cao th¬ Tè H÷u- thµnh tùu th¬ thêi chèng P.- HiÓu vµ ph©n tÝch gi¸ trÞ ®Æc s¾c cña bµi th¬: khóc h¸t ©n t×nh cña ngõ¬i

kh¸ng chiÕn víi ®Êt níc, quª h¬ng.- HiÓu mét sè nÐt tiªu biÓu cña giäng ®iÖu, phong çch th¬ Tè H÷u.- RÌn kÜ n¨ng c¶m thô th¬.

II) PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN: - SGK, SGV - ThiÕt kÕ bµi häc - Çc tµi liÖu tham kh¶oIII) CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, …IV) TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: Không có. Do tiết trước là tiết trả bài viết số 2. 2. Tiến trình dạy: Vào bài: Vieät Baéc laø moät trong nhöõng ñænh cao cuûa thô Toá Höõu, cuõng laø moät trong nhöõng thi phaåm xuaát saéc nhaát cuûa vaên hoïc VN thôøi kì khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp


* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về tác phẩm.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về hoàn cảnh sáng tác bài thơ.+ GV: Gọi học sinh đọc phần Tiểu dẫn.+ GV: Dựa vào Tiểu dẫn, hãy nêu hoàn cảnh sáng tác bài thơ?

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu sắc thái tâm trạng của nhân vật trữ tình trong bài thơ?+ GV: Gọi học sinh đọc đoạn thơ. Chú ý cách đọc đúng với tơ lục bát, đọc với giọng tâm tình tha thiết.+ HS: Đọc diễn cảm đoạn thơ.+ GV: Hoàn cảnh sáng tác của bài thơ cho ta biết được tâm trạng gì của các nhân vật trữ tình? Câu thơ nào tập trung nói rõ điều đó?

+ GV: Đây cũng là cuộc chia tay của những con người đã từng trải qua những điều gì? Câu thơ nào cho em biết điều đó?

I. Tìm hiểu chung: 1. Hoàn cảnh sáng tác :

- Tháng 10 - 1954, những người kháng chiến từ căn cứ mìêm núi về miền xuôi.

- Trung ương Đảng quyết định rời chiến khu Việt Bắc về lại thủ đô.

- Nhân sự kiện có tính chất lịch sử ấy, Tố Hữu đã sáng tác bài thơ Việt Bắc . 2. Sắc thái tâm trạng:

- Hoàn cảnh sáng tác tạo nên một sắc thái tâm trạng đặc biệt:

“Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay” đầy xúc động, bâng khuâng không nói nên lời.- Đây cũng là cuộc chia tay của những người từng gắn

Trang 100



+ GV: Đọc bài thơ, ta có cảm tưởng như đây là lời của những ai?- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu kết cấu bài thơ.+ GV: Diễn biến tâm trạng được tổ chức như thế nào trong bài thơ?

+ GV: Lời hỏi và cả lời đáp đều mở ra những gì?

+ GV: Theo em đây có phải thực sự là lời của hai nhân vật không? Nếu không thì đó là lời của ai?

* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh đọc hiểu văn bản.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu vẻ đẹp của cảnh núi rừng và con người Việt Bắc+ GV: Cảnh vật núi rừng Việt Bắc được khắc hoạ trong đoạn thơ nào? Cảnh vật hiện lên như thế nào?+ HS: Tìm và phát hiện dẫn chứng. Nêu cảm nhận.

+ GV: Nỗi nhớ núi rừng Việt Bắc được so sánh với điều gì? Diễn tả một nỗi như như thế nào?+ GV: Đoạn thơ có sử dụng hình thức nghệ thuật gì nổi bật? Biện pháp này muốn diễn tả điều gì?

+ GV: Chốt lại.

+ GV: Đẹp nhất trong nỗi nhớ là có sự hoà quyện giữa những điều gì? Được thể hiện trong đoạn thơ nào?

+ GV: Phân tích bức tranh tứ bình trong đoạn thơ?

bó:“Mười lăm năm ấy, thiết tha mặn nồng”

có biết bao kỷ niệm ân tình thuỷ chung.- Chuyện ân tình cách mạng được Tố Hữu thể hiện

khéo léo như tâm trạng của tình yêu đôi lứa. 3. Kết cấu :

- Diễn biến tâm trạng được tổ chức theo lối đối đáp giao duyên trong ca dao - dân ca: bên hỏi, bên đáp, người bày tỏ, người hô ứng.

- Hỏi và đáp điều mở ra bao nhiêu kỷ niệm về cách mạng và kháng chiến gian khổ mà anh hùng, bao nỗi niềm nhớ thương.

- Thực ra, bên ngoài là đối đáp, còn bên trong là lời độc thoại, là biểu hiện tâm tư tình cảm của chính nhà thơ, của những người tham gia kháng chiến.

II. Đọc - hiểu văn bản : 1. Vẻ đẹp của cảnh núi rừng và con người Việt Bắc: - Cảnh vật núi rừng Việc Bắc hiện lên với vẻ đẹp vừa hiện thực vừa mơ mộng:

“Nhớ gì như nhớ người yêuTrăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương

Nhớ từng bản khói cùng sươngSớm khuya bếp lửa người thương đi về.

Nhớ từng rừng nứa bờ treNgòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy”.

+ Nỗi nhớ Việc Bắc được so sánh “như nhớ người yêu”

Nỗi nhớ thật da diết, mãnh liệt, cháy bỏng.+ Điệp từ “nhớ” được đặt ở đầu câu như liệt kê ra từng nỗi nhớ cụ thể: nhớ ánh nắng

ban chiều, ánh trăng buổi tối, những bản làng mờ trong sương sớm, những bếp lửa hồng trong đêm khuya, những núi rừng, sông suối mang những cái tên thân thuộc.=> Nỗi nhớ bao trùm khắp cả không gian và thời gian. - Đẹp nhất trong nỗi nhớ là sự hoà quyện thắm thiết giữa cảnh với người:

Ta về mình có nhớ taTa về ta nhớ những hoa cùng người.

Rừng xanh hoa chuối đỏ tươiĐèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng

Ngày xuân mơ nở trắng rừngNhớ người đan nón chuốt từng sợi giang

Ve kêu rừng phách đổ vàngNhớ cô em gái hái măng một mình.

Rừng thu trăng rọi hoà bìnhNhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung.

+ Thiên nhiên Việt Bắc hiệ lên với vẻ đẹp đa dạng, sinh động, thay đổi theo từng mùa:

o Mùa xuân: trong sáng, tinh khôi và đầy sức sống với

Trang 101



+ GV: Hình ảnh những con người được miêu tả như thế nào?

+ GV: Qua việc miêu tả đó, tác giả muốn nói lên điều gì?+ GV: Trong nỗi nhớ của nhà thơ, đồng bào Việt Bắc hiện lên với những phẩm chất cao đẹp nào? Được thể hiện trong những câu thơ nào?

+ GV: Diễn tả hình ảnh người mẹ, tác giả muốn thể hiện tình cảm gì của mình?

+ GV: Tác giả còn nhớ về những tháng ngày như thế nào?

+ GV: Những tình cảm nào được thể hiện trong các câu thơ trên?

- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Khung cảnh hùng tráng của Việt Bắc trong chiến đấu, vai trò của Việt Bắc trong cách mạng và kháng chiến

+ GV: Bức tranh Việt Bắc ra quân hùng vĩ được miêu tả trong đoạn thơ nào?

+ GV: Nhận xét về những hình ảnh, từ ngữ và biện pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng trong đoạn thơ?

“mơ nở trắng rừng” o Mùa hè: rực rỡ, sôi động với âm thanh “rừng phách

đổ vàng” o Mùa thu: yên ả, thanh bình, lãng mạn với hình ảnh

“trăng rọi hoà bình” o Mùa đông: tươi tắn, không lạnh lẽo với hình ảnh

“hoa chuối đỏ tươi”+ Gắn bó với thiên nhiên là những con người bình dị: o Người đi làm nương rẫy (Ngày xuân mơ nở trắng

rừng) o Người khéo léo trong công việc đan nón (Nhớ người

đan nón chuốt từng sợi giang) o Người đi hái măng giữa rừng tre nứa (Nhớ cô em gái hái măng một mình) Bằng những việc làm nhỏ bé, họ góp phần tạo nên sức mạnh vĩ đại của cuộc kháng chiến. - Trong nỗi nhớ của nhà thơ, đồng bào Việt Bắc hiện lên với những phẩm chất cao đẹp: + Hình ảnh “Hát hiu lau xám, đậm đà lòng son” Tuy họ nghèo về vật chất nhưng lại giàu về nghĩa tình. + Hình ảnh người mẹ:

“Nhớ người mẹ nắng cháy lưngĐịu con lên rẫy bẻ từng bắp ngô”

nỗi xót xa về cuộc sống cơ cực của đồng bào miền núi. + Những tháng ngày:

“Thương nhau chia củ sắn lùiBát cơm sẻ nửa, chăn sui đắp cùng”

Họ đồng cam cộng khổ, chia ngọt sẻ bùi với người cán bộ kháng chiến.=> Âm hưởng trữ tình tạo khúc ca ngọt ngào, đằm thắm của tình yêu thương đồng chí, đồng bào, tình yêu thiên nhiên, đất nước. 3. Khung cảnh hùng tráng của Việt Bắc trong chiến đấu, vai trò của Việt Bắc trong cách mạng và kháng chiến:

a. Khung cảnh hùng tráng của Việt Bắc trong chiến đấu: - Bức tranh Việt Bắc ra quân hùng vĩ :

Những đường Việt Bắc của taĐêm đêm rầm rập như là đất rung.

Quân đi điệp điệp trùng trùng.Ánh sao đầu súng, bạn cùng mũ nan.

Dân công đỏ đuốc từng đoànBước đi nát đá, muôn tàn lửa bay.Nghìn đêm thăm thẳm sương dày

Đèn pha bật sáng như ngày mai lên. + Những hình ảnh không gian rộng lớn, những từ láy (rầm rập, điệp điệp, trùng trùng), biện pháp so sánh (như là đất rung), cường điệu (bước chân nát đá), biện pháp đối lập

Trang 102



+ GV: Những nghệ thuật trên diễn tả điều gì?

+ GV: Đoạn thơ có âm hưởng như thế nào? thể hiện được điều gì?

+ GV: Khí thế chiến thắng của dân tộc được thể hiện trong những câu thơ nào?

+ GV: Tác giả đã liệt kê những gì?

+ GV: Tố Hữu còn đi sâu lí giải những cội nguồn đã làm nên chiến thắng. Điều đó được nói trong những câu thơ nào? những nguyên nhân đó là gì?

+ GV: Chốt lại.

+ GV: Vai trò của Việt Bắc trong cách mạng và kháng chiến được thể hiện trong những câu thơ nào?

+ GV: Tác giả đã nêu lên những vai trò gì của Việt Bắc?

+ GV: Trong những câu thơ cuối đoạn trích,

(Nghìn đêm … >< … mai lên), những động từ (rấm rập, đất rung, lửa bay) diễn tả được khí thế hào hùng của cuộc kháng chiến chống Pháp: không khí sôi động với nhiều lực lượng tham gia, những hoạt động tấp nập… + Âm hưởng hùng ca, mang tính sử thi của đoạn thơ thể hiện được sức mạnh của cả một dân tộc đứng lên chiến đấu vì độc lập, tự do của Tổ quốc. - Dân tộc ấy vượt qua bao khó khăn, thử thách, hi sinh để đem về những kì tích: + “Tin vui thắng trận trăm miền.

Hoà Bình, Tây Bắc, Điện Biên vui vềVui từ Đồng Tháp, An Khê,Vui lên Việt Bắc, đèo De, núi Hồng”

+ “Ai về ai có nhớ không?Ta về ta nhớ Phủ Thông, đèo GiàngNhớ sông Lô, nhớ phố RàngNhớ từ Cao - Lạng, nhớ sang Nhị Hà…”

Liệt kê những chiến công gắn liền với những địa danh lịch sử. - Tố Hữu còn đi sâu lí giải những cội nguồn đã làm nên chiến thắng:

+ Đó là sức mạnh của lòng căn thù: “Miếng cơm chấm muối, mối thù nặng vai”

+ Đó là sức mạnh của tình nghĩa thuỷ chung: “Mình đây ta đó đắng cay ngọt bùi”

+ Sức mạnh của tình đoàn kết:“Nhớ khi giặc đến giặc lùng

Rừng cây núi đá ta cùng đánh Tây.Núi giăng thành luỹ sắt dày,

Rừng che bộ đội rừng vây quân thù.Mênh mông bốn mặt sương dày,

Đất trời ta cả chiến khu một lòng” Khối đại đoàn kết toàn dân (“Đất trời ta cả chiến khu một lòng”), sự hoà quyện gắn bó giữa con người với thiên nhiên (Rừng cây núi đá ta cùng đánh Tây): tất cả tạo thành hình ảnh một đất nước đứng lên tiêu diệt kẻ thù. b. Vai trò của Việt Bắc trong cách mạng và kháng chiến:

- “Mình về, có nhớ núi non, Nhớ khi kháng Nhật, thuở còn Việt Minh. Mình đi mình có nhớ mình, Tân Trào, Hồng Thái, mái đình, cây đa.”

+ Việt Bắc là quê hương của cách mạng, là căn cứ địa vững chắc, là đầu não của cuộc kháng chiến, nơi hội tụ tình cảm, suy nghĩ, niềm tin và hi vọng của mọi người Việt Nam yêu nước..

+ Việt Bắc là chiến khu kiên cường, nơi nuôi dưỡng bao sức mạnh đấu tranh, nơi khai sinh những địa danh mãi mãi đi vào lịch sử dân tộc.

- “Ở đâu u ám quân thù,Nhìn lên Việt Bắc: Cụ Hồ sáng soi

Trang 103



tác giả còn khẳng định những gì?

- Thao tác 4: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu nghệ thuật đặc sắc của đoạn thơ.

+ GV: Tính dân tộc của đoạn thơ được thể hiện như thế nào qua thể loại? (Cấu tứ của bài thơ như thế nào?)+ GV: Nhà thơ còn vận dụng hình thức gì của ca dao trong các câu thơ?

+ GV: Tác dụng của hình thức tiểu đối này là gì?

+ GV: Ngôn ngữ trong đoạn thơ được lấy từ đâu? Nó có đặc điểm như thế nào?

+ GV: Tìm những câu thơ giàu hình ảnh?

+ GV: Những câu thơ nào theo em là giàu nhạc điệu?

+ GV: Phép trùng điệp được thể hiện trong những câu thơ nào?

+ GV: Phép trùng điệp này đã tạo giọng điệu gì cho đoạn thơ, bài thơ?

* Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tổng kết.+ GV: Nêu chủ đề của đoạn thơ?+ GV: Qua nỗi nhớ của người cán bộ kháng chiến đối với chiến khu Việt Bắc, tác giả đã thể hiện được nghĩa tình thắm thiết giữa cán

Ở đâu đau đớn giống nòi,Trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền.Mười lăm năm ấy, ai quênQuê hương Cách mạng dựng nên cộng hoà”

+ Khẳng định Việt Bắc là nơi có “Cụ Hồ sáng soi”, có “Trung ương chính phủ luận bàn việc công”+ Khẳng định niềm tin yêu của cả nước với Việt Bắc bằng những vần thơ mộc mạc, giản dị mà thắm thiết nghĩa tình.4. Nghệ thuật đậm đà tính dân tộc:

a. Về thể loại:- Cấu tứ bài thơ là cấu tứ ca dao với hai nhân vật trữ

tình “ta” và “mình”, người ra đi, người ở lại đối đáp nhau.

- Sử dụng kiểu tiểu đối của ca dao: + “Mình về rừng núi nhớ ai, Trám bùi để rụng,/ măng mai để già.” + “Điều quân chiến dịch thu đông, Nông thôn phát động,/ giao thông mở đường.” Tác dụng: + Nhấn mạnh ý + Tạo nhịp thơ uyển chuyển, cân xứng, hài hoà + Lời thơ dễ nhớ, dễ thuộc, cân xứng hài hoà.

b. Về ngôn ngữ:

- Sử dụng lời ăn tiếng nói của nhân dân rất mộc mạc, giản dị nhưng cũng rất sinh động để tái hiện lại một thời cách mạng và kháng chiến đầy gian khổ mà dạt dào nghĩa tình.

- Đó là thứ ngôn ngữ giàu hình ảnh cụ thể: “Nghìn đêm thăm thẳm sương dày” “Nắng trưa rực rỡ sao vàng”+ Ngôn ngữ giàu nhạc điệu: “Chày đêm nện cối đều đều suối xa” “Đêm đêm rầm rập như là đất rung”- Sử dụng nhuần nhuyễn phép trùng điệp của dân gian: + “Mình về, mình có nhớ ta” “Mình về, có nhớ chiến khu” + “Nhớ sao lớp học i tờ” “Nhớ sao ngày tháng cơ quan”

“Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều” tạo giọng điệu trữ tình thiết tha, êm ái, ngọt ngào như âm hưởng lời ru, đưa ta vào thế giới của kỷ niệm và tình nghĩa thuỷ chung.III. TỔNG KẾT :

Ghi nhớ (SGK)

Trang 104



bộ kháng chiến với chiến khi Việt Bắc. Đồng thời ca ngợi vẻ đẹp của phong cảnh và con người Việt Bắc, đe cao chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa anh hùng.+ GV: Đoạn trích Việt Bắc có những nét nghệ thuật đặc sắc nào?+ GV: Đoạn trích Việt Bắc đậm đà tính dân tộc từ hình thức nghệ thuật đến nội dung tình cảm. Việt Bắc là một bài thơ tiêu biểu nhiều mặt cho hồn thơ, phong cách thơ của Tố Hữu.

V. Híng dÉn häc bµi, chuÈn bÞ bµi:1. Híng dÉn häc bµi:

- Học thuộc đoạn trích.- Phân tích cảnh đẹp của thiên nhiên và con người Việt Bắc qua nỗi nhớ của người ra đi.- Hình ảnh Việt Bắc cách mạng, Việt Bắc anh hùng được nhà thơ miêu tả như thế nào?- Tính dân tộc trong đoạn thơ được thể hiện như thế nào?

2. Híng dÉn chuÈn bÞ bµi: “ Ph¸t biÓu theo chñ ®Ò”:

C©u hái: Đọc các ngữ liệu trong SGK và trả lời câu hỏi: - Thế nào là phát biểu theo chủ đề?- Muốn phát biểu theo chủ đề, ta phải chuẩn bị những gì?- Chuẩn bị phát biểu cho chủ đề “Tác hại của việc tàn phá rừng”: - Giáo viên đưa trước cho mỗi nhóm một VCD trong đó chứa một đoạn phim tư liệu về chủ đề “Bảo vệ rừng là bảo vệ sự sống của con người” (thời lượng 15 phút) và yêu cầu học sinh xem trước ở nhà, xác định chủ đề, nội dung chính của đoạn phim.

Trang 105



PHÁT BIỂU THEO CHỦ ĐỀPHÁT BIỂU THEO CHỦ ĐỀ

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp học sinh:

- Hiểu được yêu cầu, cách thức phát biểu theo chủ đề.- Trình bày được ý kiến của mình trước tập thể phù hợp với chủ đề thảo luận

II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:- Sách giáo khoa Ngữ văn 12 – tập 1.- Sách giáo viên Ngữ văn 12 – tập 1.- Bài tập Ngữ văn 12 – tập 1.- Giáo án điện tử.- Đĩa VCD phim tư liệu.

III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: Xem phim tư liệu, thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, nhận xét, rút kinh nghiệm…IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ:

- Đọc thuộc đoạn trích.- Phân tích cảnh đẹp của thiên nhiên và con người Việt Bắc qua nỗi nhớ của người ra đi.- Hình ảnh Việt Bắc cách mạng, Việt Bắc anh hùng được nhà thơ miêu tả như thế nào?- Tính dân tộc trong đoạn thơ được thể hiện như thế nào?



1. Hoạt động 1: Hình thành khái niệm.- Câu hỏi: Thế nào là phát biểu theo chủ đề?

I. KHÁI NIỆM:Phát biểu theo chủ đề là phát biểu bằng ngôn

ngữ nói, có đề cương chuẩn bị trước để làm rõ nội dung một chủ đề nào đó (văn học, xã hội….

2. Hoạt động 2: Xác định chủ đề và nội dung cần phát biểu.

Giáo viên đưa trước cho mỗi nhóm một VCD trong đó chứa một đoạn phim tư liệu về chủ đề “Bảo vệ rừng là bảo vệ sự sống của con người” (thời lượng 15 phút. và yêu cầu học sinh xem trước ở nhà, xác định chủ đề, nội dung chính của đoạn phim.

- Câu hỏi 1: Xác định chủ đề của đoạn phim tư liệu đã xem?

- Câu hỏi 2: Chủ đề đoạn phim được thể hiện qua những nội dung nào?

II. CÁC BƯỚC CHUẨN BỊ PHÁT BIỂU:1. Xác định nội dung cần phát biểu:

- Chủ đề: Bảo vệ rừng là bảo vệ sự sống của con người.- Nội dung: + Những lợi ích của rừng đối với cuộc sống con người + Những hậu quả nghiêm trọng khi phá rừng. + Trách nhiệm bảo vệ rừng của mỗi người.

3. HOẠT ĐỘNG 3: Nắm vững yêu cầu khi phát biểu, chọn nội dung phát biểu và chuẩn bị đề cương.

- Câu hỏi 1: Khi phát biểu theo chủ đề cần đảm bảo những yêu cầu nào?

2. Dự kiến đề cương phát biểu:

- Yêu cầu chung: + Chọn nội dung phát biểu: phù hợp chủ đề. + Xây dựng đề cương: nổi bật trọng tâm, lôgích. + Thái độ, cử chỉ, giọng nói: lịch sự, phù hợp với

Trang 106


nội dung và cảm xúc.- Câu hỏi 2: Chủ đề thảo luận có 3 nội dung, hãy

chọn 1 nội dung để phát biểu?(Chọn nội dung 1, nội dung 2 và 3 dùng để luyện

tập. - Câu hỏi 3: Cho biết bố cục của đề cương?

- Giáo viên giảng thêm:+ Đề cương chỉ là hệ thống ý, không viết thành

văn, sắp xếp thật lôgích.+ Nội dung phát biểu phải đúng trọng tâm, không

lặp lại ý của người khác.+ Thái độ, cử chỉ đúng mực, lịch sự; giọng nói

phải phù hợp với nội dung và cảm xúc.- Giáo viên cho các nhóm thảo luận làm đề

cương.

- Yêu cầu cụ thể: + Nội dung phát biểu: Nội dung 1

+ Bố cục đề cương: o Mở bài: Giới thiệu khái quát nội dung. o Thân bài: Trình bày hệ thống ý trong nội dung. o Kết bài: Lời kết thúc và cảm ơn.

4. HOẠT ĐỘNG 4: Tổ chức cho học sinh phát biểu ý kiến.- Giáo viên gọi đại diện từng nhóm phát biểu ý kiến.- Cho các nhóm khác nhận xét về giọng nói, thái độ, cử chỉ và bổ sung nội dung cho nhóm bạn.- Giáo viên trình chiếu đề cương tham khảo.

III. PHÁT BIỂU Ý KIẾN:

1. Mở bài: Những lợi ích lớn lao của rừng đối với sự sống của con người 2. Thân bài: - Tạo ôxy cho sự sống con người. - Điều hòa nhiệt độ, cân bằng thời tiết. - Giữ mạch nước ngầm. - Giữ độ màu mỡ cho đất, chống xói mòn. - Môi trường sống cho nhiều động, thực vật quý hiếm. - Che chắn giông bão, hạn chế lũ lụt. - Cung cấp nhiều tài nguyên quý giá: thực phẩm, cây thuốc quý, gỗ, quặng mỏ… - Căn cứ địa cách mạng thời chống giặc ngoại xâm. - Cảnh quan hùng vĩ, nguồn đề tài sang tác cho văn học nghệ thuật.=> Lợi ích của rừng vô cùng to lớn nên bảo vệ rừng là bảo vệ sự sống của con người. 3. Kết bài: Lời kết thúc và cảm ơn.

5. HOẠT ĐỘNG 5: Đúc kết lại cách thức phát biểu theo chủ đề.

- Câu hỏi: Để phát biểu ý kiến theo chủ đề cần tiến hành theo cách thức nào?

III. CÁCH THỨC PHÁT BIỂU THEO CHỦ ĐỀ:1. Lựa chọn nội dung phát biểu phù hợp với chủ đề.2. Dự kiến nội dung chi tiết và sắp xếp thành đề cương.3. Có thái độ, cử chỉ, giọng nói: đúng mực, lịch sự, phù hợp với nội dung và cảm xúc.

6. HOẠT ĐỘNG 6: Luyện tập để khắc sâu kiến thức đã học.

- Cho các nhóm thảo luận, xây dựng đề cương

V. LUYỆN TẬP:1. Phát biểu ý kiến theo nội dung thứ hai của

chủ đề đoạn phim tư liệu đã xem.

Trang 107


theo nội dung thứ 2.- Mỗi nhóm cử đại diện phát biểu.- Các nhóm khác nhận xét về giọng nói, thái độ,

cử chỉ và bổ sung cho hoàn chỉnh.- Giáo viên trình chiếu đề cương tham khảo.

1. Mở bài: Những hậu quả nghiêm trọng khi phá rừng 2. Thân bài:

- Không khí bị ô nhiễm, thiếu dưỡng khí cho sự sống.

- Thiên tai nghiêm trọng: trái đất nóng lên, hạn hán, lũ lụt, bão tố, động đất, song thần…

- Đất đai bị sa mạc hóa.- Động, thực vật quý hiếm bị tuyệt chủng.- Thiếu nước sạch, cạn kiệt mạch nước ngầm.- Thiếu lương thực, đói nghèo, bệnh tật.- Đói nghèo làm hủy hoại nhân cách, đạo đức

con người.- Chiến tranh giành nguồn nước, lương thực

lan tràn, nhân loại bị diệt vong.=> Bảo vệ rừng là bảo vệ sự sống của con người. 3. Kết bài: Lời kết thúc và cảm ơn.

7. HOẠT ĐỘNG 7: Hướng dẫn học sinh luyện tập ở nhà.

- Cho học sinh làm đề cương phát biểu ở nhà và sẽ sửa bài trong tiết học sau.

- Đề cương tham khảo.

2. Phát biểu ý kiến đề xuất một số biện pháp bảo vệ rừng:

1. Mở bài: Một số biện pháp bảo vệ rừng 2. Thân bài:- Đối với Nhà nước:

+ Phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, các ban ngành và nhân dân.

+ Tuyên truyền, vận động cấp kinh phí đứng mức cho kế hoạch trồng rừng.

+ Xử lí thật nặng những kẻ phá hoại rừng.+ Không được khai thác rừng bừa bãi, không

có kế hoạch.+ Tăng cường lực lượng kiểm lâm, quân đội

để bảo vệ rừng.+ Có chế độ đãi ngộ, khen thưởng đúng mức

cho những người có công bảo vệ rừng.- Đối với bản thân:

+ Mạnh dạn tố cáo những kẻ phá hoại rừng.+ Tích cực trồng rừng và kêu gọi mọi người

cùng trồng rừng. 3. Kết bài: Lời kết thúc và cảm ơn.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài: 1. Hướng dẫn học bài: Mục III: Cách thức phát biểu theo chủ đề. 2. Hướng dẫn chuẩn bị bài:

- Học bài cũ.- Chuẩn bị bài mới:

+ Đoạn trích: Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm). + Chuẩn bị theo câu hỏi: 2, 3 và 4 phần Hướng dẫn học bài.

Trang 108


GIÁO ÁN GIẢNG DẠY. Tiết thứ: 27.

ĐẤT NƯỚC(Trích trường ca Mặt đường khát vọng. )

Nguyễn Khoa ĐiềmI. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp học sinh: - Thấy thêm một cái nhìn mới mẻ về đất nước qua cách cảm nhận của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm: đất nước là sự hội tụ và kết tinh bao công sức và khát vọng của nhân dân. Nhân dân là người làm ra đất nước.- Nghệ thuật: Giọng thơ trữ tình - chính luận, sự vận dụng sáng tạo nhiều yếu tố của văn hóa và văn học dân gian làm sáng tỏ thêm tư tưởng Đất Nước của nhân dânII. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, …IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ:

- Thế nào là phát biểu theo chủ đề?- Muốn phát biểu theo chủ đề, ta phải chuẩn bị những gì?- Phát biểu cho chủ đề “Tác hại của việc tàn phá rừng”: Nội dung 1.



* Hoạt động 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về tác giả.+ GV: Gọi học sinh đọc phần Tiểu dẫn và tóm tắt những nét chính về Nguyễn Khoa Điềm.


1. Tác giả:

- Nguyễn Khoa Điềm, 1943, xã Phog Hoà, huyện Phong Điền, Thừa Thiên Huế.

- Xuất thân trong gia đình có truyền thống yêu nước và cách mạng.

- 1964, tốt nghiệp Khoa Văn, trường Đại học sư phạm Hà Nội trở về miền Nam tham gia chiến đấu và hoạt động văn nghệ đến 1975.

- Hiện nay: nghỉ hưu ở Huế, tiếp tục làm thơ.- Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ

tiêu biểu cho thế hệ thơ trẻ những năm chống Mĩ.- Phong cách thơ: Giàu chất suy tư, xúc cảm dồn

nén, mang màu sắc chính luận.- Tác phẩm chính: + Đất ngoại ô (Tập thơ, 1972)+ Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974)+ Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986)+ Thơ Nguyễn Khoa Điềm (tuyển chọn, 1990)+ Cõi lặng (thơ, 2007)

2. Tác phẩm:

a. Hoàn cảnh sáng tác:

Trang 109



- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về tác phẩm+ GV: Dựa vào phần Tiểu dẫn, giới thiệu đôi nét về trường ca Mặt đường khát vọng?

+ GV: Dựa vào phần Tiểu dẫn, giới thiệu đôi nét về xuất xứ và nêu giá trị của đoạn trích?

+ GV: Gọi học sinh đọc diễn cảm văn bản.+ HS: Đọc diễn cảm văn bản.+ GV: Hãy chia bố cục của văn bản?

* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu văn bản.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Phần 1 văn bản.

+ GV: Theo cách cảm nhận của tác giả, Đất Nước gắn liền với hình ảnh nào? Đất Nước có từ bao giờ?

- Trường ca “Mặt đường khát vọng”: hoàn thành ở chiến khu Trị - Thiên 1971, đầu 1974. - Nội dung: Sự thức tỉnh của tuổi trẻ đô thị vùng tạm chiếm ở miền Nam về đất nước, về sứ mệnh thế hệ mình với quê hương đất nước.b. Xuất xứ: - Phần đầu chương V của trường ca “Mặt đường khát vọng” - Giá trị: Được xem là đoạn thơ hay về đề tài quê hương đất nước của thơ ca Việt Nam hiện đại. - Thể loại: trờng ca (có sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình)c. Bố cục: 2 phần

- Phần 1: Từ đầu đến Làm nên đất nước muôn đời: Những nét riêng trong cảm nhận về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm - Phần 2: Còn lại: Tư tưởng “Đất nước của Nhân dân”II. Đọc - hiểu văn bản:

1. Phần 1: Những nét riêng trong cảm nhận của tác giả về đất nước: - Chọn những hình ảnh tự nhiên và bình dị để cảm nhận về đất nước:

Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi…

Đất Nước có từ ngày đó”+ Nguyễn Khoa Điềm giúp ta cảm nhận đất nước một cách thật gần gũi: Đất Nước có trong câu chuyện cổ tích “ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể”, miếng trầu bà ăn, ngôi nhà mình ở, chuyện đánh giặc ngoại xâm, chuyện phong tục tập quán, chuyện tình nghĩa sâu đậm.+ Lịch sử lâu đời của đất nước: được nhắc đến bằng câu chuyện cổ tích “Trầu cau”, truyền thuyết Thánh Gióng, phong tục tập quán (Tóc mẹ thì bới sau đầu), nền văn minh lúa nước (Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng) Đất nước được cảm nhận từ chiều sâu văn hoá và lịch sử.- Nguyễn Khoa Điềm cảm nhậm được đất nước là sự thống nhất hài hoà giữa các phương diện không gian - địa lí, thời gian - lịch sử:+ Tác giả chia tách khái niệm đất nước thành hai yếu tố đất và nước để cảm nhận và suy tư về đất nước một cách sâu sắc:o Đất nước là nơi tình yêu đôi lứa nảy nở:“Đất là nơi anh đến trường…

……đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầmo Đất Nước bao gồm cả núi sông, rừng bể:

Trang 110



+ GV: Đất Nước còn tồn tại trong những phương diện nào?

+ GV: Nhận xét hình ảnh tác giả chọn trong 4 câu thơ? Ý nghĩa biểu hiện?

+ GV: Về thời gian - lịch sử, Đất Nước gắn liền với những điều gì?

+ GV: Đất Nước còn tồn tại ở đâu?

+ GV: Bốn câu theo tiếp theo muốn nói lên điều gì?

+ GV: Khi cảm nhận về Đất Nước như thế, trong đoạn thơ sau tác giả đã đặt ra vấn đề gì?

- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”

+ GV: Tác giả đã liệt kê hàng loạt địa danh nào

“Đất là nơi …… móng nước biển khơi”.

Hình ảnh gợi không gian mênh mông: Niềm tự hào về đất nước trù phú, giàu đẹp, tài nguyên vô tận. + Đất Nước cũng chính là không gian sinh tồn của cộng đồng dân tộc qua bao thế hệ: Từ quá khứ (Những ai đã khuất), hiện tại (Những ai bây giờ), đến các thế hệ tương lai (Dặn dò con cháu chuyện mai sau) + Tất cả đều không quên nguồn cội:“Hằng năm ăn đâu làm đâuCũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ.- Mạch thơ thể hiện những suy ngẫm về trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với Đất Nước : - Đất Nước không ở đâu xa mà có mặt trong mỗi con người:

“Trong anh và em hôm nay,Đều có một phần Đất Nước”

Mỗi người Việt Nam đều được thừa hưởng một phần vật chất và tinh thần của đất nước.+ Đất nước là sự hài hoà hợp trong nhiều mối quan hệ: cá nhân với cá nhân (“Khi hai đứa cầm tay nhau - Đất Nước trong chúng ta hài hoà nồng thắm), cá nhân với cộng đồng (Khi chúng ta cầm tay mọi người - Đất Nước vẹn tròn to lớn”) Đất nước được xây dựng trên cơ sở của tình yêu thương và tình đoàn kết dân tộc. - Vì vậy, mỗi con người cần có trách nhiệm đối với đất nước: “Em ơi em Đất Nước là máu xương của mìnhPhải biết gắn bó và san sẻPhải hoá thân cho dáng hình xứ sởLàm nên Đất Nước muôn đời” Điệp ngữ “phải biết”, những từ ngữ “máu xương”, “gắn bó”, “san sẻ”, “hoá thân”, cách xưng hô thân mật “Em ơi em”, giọng thơ ngọt ngào tha thiết như lời tâm sự, nhắn gửi chân thành dành cho thế hệ trẻ cũng như bản thân mình.3. Phần 2: Tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”: a. Những phát hiện mới mẻ về không gian – lãnh thổ - địa lí của đất nước:“Những người vợ nhớ chồng …

… Bà Đen, Bà Điểm” Dưới cái nhìn của NGuyễn Khoa Điềm, thiên nhiên địa lí của đất nước không chỉ là sản phẩm của tạo hoá mà còn được hình thành từ cuộc đời và số phận của nhân dân, từ: người vợ nhớ chồng, cặp vợ chồng yêu nhau, người học trò nghèo, đến những người dân vô danh được gọi bằng những cái tên mộc mạc như Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm.- Từ đó, tác giả đi đến một kết luận mang tính khái quát:

Trang 111



khi nói về Đất Nước? Liệt kê như vậy với mục đích gì?

+ GV: Từ đó, tác giả đi đến một kết luận gì?

+ GV: Nét mới mẻ độc đáo của Nguyễn Khoa Điềm khi cảm nhận về đất nước ở đây là gì?

+ GV: Nhân dân bao đời đã truyền cho chúng ta hôm nay những gì?

+ GV: Họ còn là những người như thế nào?

+ GV: Điểm hội tụ và cũng là cao điểm của cảm

“ Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi…

Những cuộc đời đã hoá núi sông ta.” Theo tác giả: Những thắng cảnh đẹp, những địa danh nổi tiếng khắp mọi miền của đất nước đều do nhân dân tạo ra, đều kết tinh của bao công sức và khát vọng của nhân dân, của những con người bình thường, vô danh. - Trên phương diện thời gian - lịch sử cũng chính nhân dân, những con người bình dị, vô danh đã “Làm nên đất nước muôn đời”:+ Chính vì vậy, khi cảm nhận Đất Nước bốn ngàn năm lịch sử, nhà thơ không nói đến các triều đại, các anh hùng mà nhấn mạnh đến những con người vô danh, bình dị:Có biết bao người con gái con trai

…Nhưng họ làm ra đất nước Chọn nhân dân không tên tuổi kế tục nhau làm nên Đất Nước là nét mới mẻ độc đáo của Nguyễn Khoa Điềm- Trên phương diện văn hoá, cũng chính nhân dân là người lưu giữ và bảo tồn bản sắc văn hoá dân tộc:Họ giữ và truyền cho ta…

… hái trái”+ Đại từ “Họ” đặt đầu câu + nhiều động từ “giữ, truyền, gánh” Vai trò của nhân dân trong việc giữ gìn và lưu truyền văn hoá qua các thế hệ.+ Chính những con người “giản dị và bình tâm” “không ai nhớ mặt đặt tên” đã gìn giữ và truyền lại cho thế hệ mai sau mọi giá trị tinh thần và vật chất của Đất nước từ “hạt lúa, ngọn lửa, tiếng nói đến cả tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân.- Họ có công trong việc chống ngoại xâm, dẹp nội thù:“Có ngoại xâm …

… vùng lên đánh bại” Họ giữ yên bờ cõi và xây dựng cuộc sống hoà bình.- Điểm hội tụ và cũng là cao điểm của cảm xúc trữ tình trong đoạn thơ là ở câu:“Để cho Đất Nước này là Đất Nước của nhân dân”.+ Khi nói đến “Đất Nước của nhân dân”, tác giả mượn văn học dân gian để nhấn mạnh thêm vẻ đẹp của đất nước: “Đất Nước của ca dao thần thoại”+ Từ nền văn học dân gian, nhà thơ đã khám phá ra những vẻ đẹp tâm hồn và tính cách của dân tộc:o Họ là những con người yêu say đăm và thuỷ chung: “Dạy anh yêu em từ thuở trong nôi”, o Quý trọng nghĩa tình (Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội) o Quyết liệt trong chiến đấu với kẻ thù (Biết trồng

Trang 112



xúc trữ tình trong đoạn thơ là ở câu nào?

+ GV: Khi nói đến “Đất Nước của nhân dân”, tác giả mượn văn học dân gian để nhấn mạnh điều gì về đất nước?

+ GV: Vẻ đẹp con người thể hiện qua các hình ảnh cụ thể nào?

+ GV: Kết thúc đoạn thơ là hình ảnh nào? Những hình ảnh đó nói lên điều gì?

+ GV: Chốt lại.

* Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tổng kết.- GV: Chủ đề của đoạn thơ là gì?- GV: Đoạn thơ có những nét nghệ thuật đặc sắc gì?* Hoạt động 4: Hướng dẫn học sinh Luyện tập.- GV: Các chất liệu văn hóa dân gian nào được sử dụng trong bài thơ?- HS: Trao đổi, thảo luận và trả lời.- GV: Định hướng cách hiểu cho học sinh.

tre đợi ngày thành gậy - Đi trả thù mà không sợ dài lâu)- Kết thúc đoạn thơ là hình ảnh dòng sông với những điệu hò:“Ơi những dòng sông bắt nước từ đâu Mà khi về Đất Nước mình bắt lên câu hátNgười đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vượt thácGợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi” như muốn kéo dài thêm giai điệu ngân nga với nhìêu cung bậc của bản trường ca về Đất Nước.III. Tổng kết:

Ghi nhớ (SGK)

IV. Luyện tập:Các chất liệu văn hóa dân gian sử dụng trong bài thơ: - Sử dụng chất liệu văn học dân gian: ca dao, thần thoại, cổ tích, truyền thuyết, thành ngữ, tục ngữ - Ví dụ: Thánh Gióng,…

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:1. Hướng dẫn học bài: - Học thuộc lòng đoạn thơ. - Tác giả cảm nhận Đất Nước theo phương diện nào? - Cở sở tác giả xác định “ Đất Nước của Nhân Dân”2. Hướng dẫn chuẩn bị bài:

Đất nước (Nguyễn Đình Thi)Câu hỏi: - Điểm khác nhau trong cảm nhận mùa thu xưa và nay. - Chứng minh đất nước ta đau thương mà anh dũng.

Trang 113


Tiết thứ: 29.

Đọc thêm: ĐẤT NƯỚC

(Nguyễn Đình Thi)I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS: - Cảm nhận được những xúc cảm và suy nghĩ của nhà thơ về ĐN qua những hình ảnh mùa thu và hình ảnh ĐN đau thương bất khuất, anh hùng trong cuộc kháng chiến chống Pháp.- Thấy được những đặc điểm nghệ thuật của bài thơ.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, …IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: - Tác giả cảm nhận Đất Nước theo phương diện nào? - Cơ sở tác giả xác định “ Đất Nước của Nhân Dân”?



* Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu phần tiểu dẫn- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu tác giả.+ GV: Gọi HS đọc phần Tiểu dẫn của SGK+ GV: Em hãy trình bày sự hiểu biết của em về tác giả Nguyễn Đình Thi?

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về văn bản.+ GV: Em giới thiệu đôi nét về bài thơ?

+ GV: Em hãy chia bố cục của văn bản?

* Hoạt động 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu văn bản- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu mùa thu trong hoài niệm của nhà thơ.+ GV: Gọi HS đọc diễn cảm văn bản.+ GV: Mùa thu của Hà Nội năm xưa được tác giả miêu tả như thế nào?

+ GV: Trong mùa thu ấy, những con người được

I. Giới thiệu:1. Tác giả: (SGK)- Là một trong những nhà thơ đa tài, hoạt động trên nhiều lĩnh vực nghệ thuật và đều có sự thành công - Thơ ông có bản sắc và giọng điệu riêng, có nhiều tìm tòi theo xu hướng sáng tạo.- Cảm xúc đậm nét nhất là về đất nước.2. Văn bản: a. Hoàn cảnh sáng tác:Hoàn thành 1955, đưa in trong tập “Người chiến sĩ” b. Bố cục: 2 phần. - Phần đầu: từ đầu đến “những buổi ngày xưa vọng nói về” Cảm hứng về đất nước.- Phần sau: tiếp đến hết Những chặng đường kháng chiến.II. Đọc - hiểu văn bản.

1. Mùa thu Hà Nội trong hoài niệm :

- Sáng mùa thu trong thiên nhiên trong lành của núi rừng Việt Bắc tác giả nhớ về mùa thu của Hà Nội năm xưa

- Một mùa thu đẹp, đặc trưng nhưng cũng rất buồn

Trang 114



miêu tả như thế nào?- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu mùa thu Mùa thu hiện tại ở chiến khu Việt Bắc.+ GV: Mùa thu hiện tại đã có những thay đổi như thế nào?

+ GV: Những hình ảnh, tính từ, điệp từ diễn tả điều gì?

+ GV: Nhà thơ còn suy tư về những truyền thống gì của dân tộc?- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Những suy tư và cảm nhận về đất nước.

+ GV: Câu thơ nào khái quát được hình ảnh đất nước ta dưới ách nô lệ?

- GV: Hình ảnh con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam hiện lên trong chiến đấu như thế nào?

* Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tổng kết.- GV: Nội dung cơ bản của đoạn trích ?- GV: Những đặc điểm đặc sắc về nghệ thuật của đoạn trích?

- Những con người ra đi dứt khoát nhưng cũng đầy lưu luyến.2. Mùa thu hiện tại ở chiến khu Việt Bắc:

- Những thay đổi: + Tâm trạng con người: hào hứng, sôi nỏi khi dứng giữa đất trời tự do. + Những hình ảnh, tính từ, điệp từ: khẳng định chủ quyền, sự trù phú, giàu có của đất nước.- Sự suy tư, và tự hào về truyền thống anh hùng bất khuất của dân tộc.3. Những suy tư và cảm nhận về đất nước:

- Đau thương, căm hờn quyết tâm đứng lên chiến đấu:+ Những hình ảnh tương phản: sự đau thương của đất nước trong chiến tranh.+ Những từ ngữ diễn tả tâm trạng: sự hài hoà giữa cái chung – riêng, tình yêu lứa đôi – tình yêu đất nước.+ Kẻ thù huỷ hoại tất cả đời sống tinh thần cũng như vật chất.+ Những con người hiền lành biến tình yêu nước nồng nàn thành sự cháy bỏng căm hờn và kiên quyết chiến đấu giành quyền sống chính đáng - Đất nước anh dũng, kiên cường:+ Biện pháp đối lập: sự tàn bạo của giặc và tấm lòng yêu nước của dân ta.+ Sự thay đổi về cảnh vật: vừa chiến đấu vừa xây dựng.+ Sự thay đổi con người: giản dị mà bất khuất, kiên cường, quật khởi.- Con người VN đã đứng đúng tư thế hào hùng rũ bỏ vết nhơ nô lệIII. Tổng kết:

- Đây là bài thơ hay nhất của đời thơ NĐT.- Tiêu biểu cho cái nhìn của ông về đất nước: mang vẻ đẹp trong sự đau thương.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:1. Hướng dẫn học bài: - Học thuộc bài thơ. - Cảm xúc 2 mùa thu? - Hình ảnh đất nước, con người Việt Nam trong chiến đấu?2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: - Các yếu tố tạo nhịp điệu và âm hưởng cho câu - Làm bài tập 1, 2 SGK trang 130

Trang 115


Tiết thứ: 31.

LUẬT THƠ(Tiếp theo)

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS:Nắm được một số phép tu từ ngữ âm thường dùng trong văn bản và có kĩ năng phân tích, sử dụng chúng.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, …IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: - Tác giả có cảm xúc như thế nào về hai mùa thu của đất nước? - Hình ảnh con người, dân tộc Việt Nam trong chiến đấu được miêu tả như thế nào?



* Hoạt động 1 : Hướng dẫn học sinh tìm hiểu bài tập 1 :- GV: Những nét giống nhau và khác nhau về cách gieo vần, ngắt nhịp, hài thanh trong hai bài Mặt trăng và bài Sóng?

* Hoạt động 2 : Hướng dẫn học sinh tìm hiểu bài tập 2 :- GV: Sự đổi mới, sáng tạo của bài thơ trong thể thơ 7 tiếng hiện đại so với thơ thất ngôn truyền thống?

1. Bài tập 1:

Những nét giống nhau và khác nhau về cách gieo vần, ngắt nhịp, hài thanh (bài Mặt trăng và bài Sóng):* Giống nhau: gieo vần cách* Khác nhau:

Ngũ ngôn truyền thống ( Mặt trăng)

Thơ hiện đại: năm chữ (Sóng)

- Vần: độc vận (bên, đen, lên, hèn)- Ngắt nhịp lẻ: 2/3- Hài thanh: Luân phiên ở tiếng 2 và 4

- Vần: 2 vần (thế, trẻ, em, lên)- Nhịp chẵn: 3/2- Thanh của tiếng thứ 2 và 4 linh hoạt

2. Bài tập 2:

Sự đổi mới, sáng tạo trong thể thơ 7 tiếng hiện đại so với thơ thất ngôn truyền thống:

* Gieo vần: - Vần chân, vần cách: lòng - trong (giống thơ truyền thống) - Vần lưng: lòng - không (sáng tạo) - Nhiều vần ở các vị trí khác nhau: sông- sóng- trong lòng – không (3)- không (5)- trong (5)-trong (7)→ sáng tạo* Ngắt nhịp: - Câu 1 : 2/5 → sáng tạo

Trang 116



* Hoạt động 3 : Hướng dẫn học sinh tìm hiểu bài tập 3 :- GV: Đánh dấu mô hình âm luật bài thơ Mời trầu?

* Hoạt động 4 : Hướng dẫn học sinh tìm hiểu bài tập 4 :- GV: Ảnh hưởng của thơ thất ngôn Đường luật đối với thơ mới trong bài thơ?

- Câu 2, 3, 4: 4/3→giống thơ truyền thống3. Bài tập 3:

Mô hình âm luật bài thơ Mời trầu: Quả cau nho nhỏ / miếng trầu hôi Đ B T B Này của Xuân Hương / mới quệt rồi T B T Bv Có phải duyên nhau / thì thắm lại

Đ T B T Đừng xanh như lá / bạc như vôi B T B Bv4. Bài tập 4:

Ảnh hưởng của thơ thất ngôn Đường luật đối với thơ mới:* Gieo vần: sông - dòng: vần cách* Nhịp: 4/3* Hài thanh: - Tiếng 2: gợn, thuyền, về, một: T – B – B – T - Tiếng 4: giang, mái, lại, khô: B –T – T – B - Tiếng 6: điệp, song, trăm, mấy: T – B – B – T Vần, nhịp, hài thanh đều giống thơ thất ngôn tứ tuyệt

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:1. Hướng dẫn học bài:- Sự khác nhau giữa thơ truyền thống và thơ hiện đại - Mối quan hệ giữa thơ hiện đại và truyền 2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: - Xem trước bài: Thực hành một số phép tu từ ngữ âm

- Yếu tố nào tạo nên nhịp điệu và âm hưởng cho câu văn?

- Chỉ ra các phép điệp âm, điệp vần, điệp thanh và tác dụng của nó trong các câu thơ ở bài tập 1,2,3/

tr.130

Trang 117


Tiết thứ: 31.

THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ NGỮ ÂM

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS:Nắm được một số phép tu từ ngữ âm thường dùng trong văn bản và có kĩ năng phân tích, sử dụng chúng.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, …IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: - Tác gải có cảm xúc như thế nào về hai mùa thu của đất nước?- Hình ảnh con người, dân tộc Việt Nam trong chiến đấu được miêu tả như thế nào?.



- Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu phần I- Thao tác 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu Bài tập 1+ GV: Nhận xét cách ngắt nhịp trong đoạn?+ GV: Nhịp dài có tác dụng ra sao?

+ GV: Nhịp ngắn tạo nên tác dụng gì ?

+ GV: Cách phối hợp thanh điệu như thế nào, tác dụng của nó?

- Thao tác 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu Bài tập 2

+ GV: Điều gì nổi bật về nghệ thuật trong đoạn văn này?

+ GV: Nhịp điệu khi nhanh, khi chậm thể hiện điều gì ?

- Thao tác 3: Hướng dẫn HS tìm hiểu Bài tập 3+ GV: Cách ngắt nhịp của đoạn văn như thế nào? Tạo nên âm hưởng gì?

I. Tạo nhip điệu và âm hưởng cho câu:

1. Bài tập 1:

- Đoạn văn có 4 nhịp: 2 nhịp dài, 2 nhịp ngắn phối hợp diễn tả nội dung đoạn: + Hai nhịp dài: thể hiện lòng kiên trì và ý chí quyết tâm dân tộc trong đấu tranh vì tự do với thời gian dài. + Hai nhịp ngắn: khẳng định dứt khoát và đanh thép quyền tự do và độc lập của dân tộc - Sự thay đổi thanh điệu cuối nhịp: + Kết thúc 3 nhịp đầu: thanh bằng và âm tiết mở tạo âm hưởng ngân vang, lan xa. + Nhịp cuối: thanh trắc và âm tiết khép, tạo nên âm hưởng mạnh mẽ, dứt khoát, phù hợp với lời khẳng định.

2. Bài tập 2:Để tạo nên sắc thái hùng hồn, thiêng liêng, đoạn văn phối hợp:- Phép điệp (lặp từ ngữ, kết cấu ngữ pháp và nhịp điệu 4/2/4/2) + phép đối (đối xứng từ ngữ, về nhịp điệu, về kết cấu ngữ pháp)- Câu văn xuôi + có vần (Câu 1,2: bà / già, súng / súng)- Nhịp ngắn, nhịp dài: câu 1, 4. Tạo âm hưởng khi khoan thai, khi mạnh mẽ, thích hợp với lời kêu gọi cứu nước.

3. Bài tập 3:

Trang 118



+ GV: Cách ngắt nhịp của hai câu cuối như thế nào? Tạo nên âm hưởng gì?

* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu phép điệp âm, điệp vần, điệp thanh.- Thao tác 1: Hướng dẫn tìm hiểu bài tập 1.+ GV: Tác dụng của lặp âm đầu trong câu thơ sau là gì?

Dưới trăng quyên đã gọi hèĐầu tường lửa lựu lập loè đâm bông

+ GV: Nếu thay từ bóng thành từ ánh thì câu thơ sau như thế nào?

Làn ao lóng lánh bóng trăng loe- Thao tác 2: Hướng dẫn tìm hiểu bài tập 2.+ GV: Sắc thái ý nghĩa của vần ang trong đoạn thơ sau là gì?

Lá bàng đang đỏ ngọn cây.Sếu giang mang lạnh đang bay ngang trời

Mùa đông còn hết em ơiMà con én đã gọi người sang xuân !

- Thao tác 3: Hướng dẫn tìm hiểu bài tập 3. + GV: Khung cảnh hiểm trở và sự giao sự gian lao vất vả được gợi ra nhờ những yếu tố nào? Phân tích?

- Ngắt nhịp (dấu phẩy ở ba câu đầu) khi cần liệt kê.- Câu 3: + Ngắt nhịp liên tiếp như lời kể về từng chiến công của tre. + Nhịp ngắn trước, nhịp dài sau tạo âm hưởng du dương cho lời ngợi ca.- Hai câu cuối: ngắt nhịp giữa CN và VN Tạo âm hưởng mạnh mẽ, dứt khoát cho lời tuyên dương công trạng, khẳng định ý chí kiên cường và chiến công vẻ vang của trẻ.II. Điệp âm, điệp vần, điệp thanh:

1. Bài tập 1:- Lặp âm đầu gợi cảm giác về hình ảnh : hoa lựu như những đóm lửa nhỏ, đẹp và ẩn hiện trên đầu tường.- Lặp âm đầu gợi cảm giác phản chiếu của bóng trăng như phát tán trong không gian và trên mặt nước.

2. Bài tập 2:- Vần ang – âm thanh mở lặp lại nhiều nhất, xuất hiện 7 lần - Tác dụng:+ Tạo cảm giác rộng lớn, chuyển động, kéo dài (đông – xuân)+ Phù hợp với cảm xúc chung: mùa đông đang còn tiếp diễn vậy mà đã có lời mời gọi mùa xuân.3. Bài tập 3:Khung cảnh hiểm trở và sự giao sự gian lao vất vả được gợi ra nhờ:- Nhịp điệu: 4/3 ở 3 câu đầu.- Sự phối hợp: B – T ở 3 câu đầu + Câu 1: Thiên về vần T Gợi không gian hiểm trở, mang màu sắc hùng tráng, mạnh mẽ. + Câu 4: Thiên về vần B Gợi không khí rộng lớn, thoáng đãng trước mắt khi vượt qua con đường gian lao, vất vả.- Từ láy gợi hình, phép đối, phép lặp, phép nhân hoá (súng ngửi trời.)- Lặp cú pháp: câu 1 và 3.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:1. Hướng dẫn học bài:Tác dụng của các biện pháp tu từ cú pháp trong khi diễn đạt nội dung câu văn.2. Hướng dẫn chuẩn bị bài:- Luyện tập ở nhà: chỉ ra phép tu từ ngữ âm và ý nghĩa của nó trong những đoạn thơ, đoạn văn đã học trong chương trình.- Chuẩn bị bài mới: Bài viết số 3: Nghị luận văn học. - Yêu cầu: Tham khảo các đề bài trong phần hương dẫn viết bài.

Trang 119


Tiết thứ: 32-33. VIẾT BÀI LÀM VĂN SỐ 3: NGHỊ LUẬN VĂN HỌC

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS: - Vận dụng kiến thức đã học trong phần văn học để viết bài văn nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ, trong đó sử dụng các thao tác phân tích, bình luận, nêu cảm nghĩ. - Rèn luyện kĩ năng tìm hiểu đề, lập dàn ý, tổ chức bài văn, các thao tác phân tích, bình luận văn họcII. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng,IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ:

2. Tiến trình dạy:HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG BÀI HỌC

* Hoạt động 1: Hướng dẫn chung về bài viết số 3.- GV: Hướng dẫn học sinh nắm lại các kiến thức về văn học đã học.

- GV: Hướng dẫn học sinh nắm lại các các kĩ năng tiếng Việt đã học trong bài Luật thơ để vận dụng vào bài văn.

- GV: Hướng dẫn học sinh nắm lại các kĩ năng nghị luận văn học, nhất là nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ.* Hoạt động 2: Giáo viên cho đề bài.

* Hoạt động 3: Giáo viên gợi ý cho học sinh cách thức làm bài.

I. Hướng dẫn chung: 1. Nắm vững kiến thức các văn bản: Tây Tiến (Quang Dũng), Việt Bắc (Tố Hữu), đoạn trích Đất Nước (Nguyễn Khoa Điềm). 2. Nắm vững các kĩ năng tiếng Việt trong bài Luật thơ để vận dụng phân tích giá trị biểu cảm, gợi hình tượng, nhạc điệu trong các văn bản nói trên. 3. Nắm vững kĩ năng Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ.

II. Đề bài:Câu 1 (3 điểm): Tính dân tộc trong bài thơ Việt Bắc (Tố Hữu) được biểu hiện ở những phương diện nào? Trình bày vắn tắt và nêu dẫn chứng minh hoạ? Câu 2 (7 điểm): Phân tích tâm trạng của tác giả khi nhớ về miền tây Bắc Bộ và những người đồng đội trong đoạn thơ:

Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi………….

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi(Tây Tiến -Quang Dũng)

III. Gợi ý cách làm bài:- Cần nắm vững yêu cầu của từng phần trong đề để sử dụng tốt kiến thức.- Phân bố thời gian sao cho hợp lí, tránh viết lan man, rườm rà.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:1. Hướng dẫn học bài:Nắm được các kiến thức đã vận dụng trong bài viết.2. Hướng dẫn chuẩn bị bài:- Chuẩn bị bài mới: Đọc thêm : - DỌN VỀ LÀNG ( Nông Quốc Chấn ). - Câu hỏi: Trả lời câu hỏi sau các văn bản đọc thêm.

Trang 120


Tiết thứ: 34-35. Đọc thêm :DỌN VỀ LÀNG

Nông Quốc ChấnI. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS:

- Vẻ đẹp rất riêng của thơ Nông Quốc Chấn, đại diện cho thơ của tầng lớp trí thức dân tộc ít người.- Rèn thêm kĩ năng đọc hiểu thơ cho học sinh.

II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN: - Sách giáo khoa Ngữ văn 12 – tập 1.- Sách giáo viên Ngữ văn 12 – tập 1.- Bài tập Ngữ văn 12 – tập 1.

III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng,IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: Chỉ ra cách gieo vần, ngắt nhịp, hài thanh trong đoạn thơ:

“Nhớ gì như nhớ người yêu…

Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy”(Việt Bắc - Tố Hữu)

2. Tiến trình dạy: Vào bài: Chiến thắng vĩ đại Điện Biên Phủ đã trở thành nguồn cảm xúc sáng tác phong phú cho giới văn nghệ sĩ bấy giờ, cũng lấy từ nguồn cảm xúc ấy, Nông Quốc Chấn sáng tác Dọn về làng.


* Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu phần Tiểu dẫn.- Thao tác 1: Tìm hiểu về tác giả.+ GV: Gọi HS đọc Tiểu dẫn của SGK.+ GV: Cho biết những nét chính về tác giả?

- Thao tác 2: Tìm hiểu về tác phẩm.+ GV: Nêu hoàn cảnh ra đời. Nó có tác động như thế nào đến cảm hứng sáng tác của tác giả?+ HS: Trả lời.

* Hoạt động 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu văn bản- Thao tác 1: Tìm hiểu về Nỗi thống khổ của nhân dân và tội ác của giặc.+ GV: Cuộc sống nhân dân trong những ngày kháng chiến như thế nào?+ GV: Cuộc sống đó cay đắng như thế nào?

I. Giới thiệu:1. Tác giả:- Sinh năm 1923 – 2002, tên khai sinh Nông Văn Quỳnh, sớm giác ngộ cách mạng.- Là một trong những gương mặt văn hoá tiêu biểu, đại diện cho tầng lớp trí thức dân tộc ít người trưởng thành trong cách mạng.- Nhiều năm vừa đóng vai trò tích cực trong lĩnh vực quản lí văn hoá, văn nghệ, vừa bền bĩ sáng tác.- Nông Quốc Chấn để lại một sự nghiệp văn học có giá trị: SGK.- Thơ ông mang cảm xúc chân thành, giản dị, lối diễn đạt tự nhiên mà giàu hình ảnh.2. Văn bản:- Viết về quê hương tác giả trong những nắm kháng chiến chống Pháp đau thương mà anh dũng.- Viết 1950, được trao giải nhì tại Đại hội liên hoan thanh niên, sinh viên thế giới tại Béc – lin. Sau đó được dịch đăng trên tạp chí Châu Âu.II. Đọc - hiểu văn bản:1. Nỗi thống khổ của nhân dân và tội ác của giặc:- Nỗi khổ của nhân dân: + Cuộc sống cay đắng đủ mùi (Mấy năm qua quên tết tháng giêng, quên rằm tháng bảy - Chạy hết núi lại khe cay đắng đủ mùi, Cơn sấm sét lán sụp xuống nát cửa - Đường đi lại vắt bám đầy chân)- Tội ác của giặc: + Súng nổ kìa...

... trong túi

Trang 121



+ GV: Tội ác của thực dân Pháp được miêu tả như thế nào?

- Thao tác 2: Tìm hiểu về Niềm vui Cao - Bắc - Lạng được giải phóng.

+ GV: Hình ảnh miêu tả niềm vui về làng xuất hiện trong những phần nào bài thơ? Nét độc đáo trong cách thể hiện niềm vui đó là gì?+ HS: Thảo luận và trả lời.+ GV: Định hướng và chốt lại các ý chính.

- Thao tác 3: Tìm hiểu về màu sắc dân tộc qua cách sử dụng hình ảnh.+ GV: Cách sử dụng hình ảnh trong bài thơ có gì đặc sắc? Phân tích nét đặc sắc đó?+ HS: Thảo luận và trả lời.+ GV: Định hướng và chốt lại các ý chính.

+ Giặc đã bắt ..... nằm trên mặt đất.

+ Không ván, không người ..... liệm thân cho bố.

Đốt nhà, cướp của, coi rẻ sinh mạng của nhân dân.- Lòng căm thù giặc sâu sắc của nhân dân Cao - Bắc - Lạng:

Mày sẽ chết! Thằng giặc Pháp hung tànBăm thịt xương mày, tao mới hả!

2. Niềm vui Cao - Bắc - Lạng được giải phóng:Được thể hiện bằng một phong cách riêng, mang đậm màu sắc tư duy của người miền núi:- Bố cục giản dị: + Mở đầu bài thơ là những cảm xúc diễn tả niềm vui Cao - Bắc - Lạng được giải phóng. + Tiếp theo là nỗi buồn tủi, xót xa, căm giận bọn thực dân Pháp gieo rắc tội ác trên quê hương. + Đoạn kết: Trở lại với niềm vui hân hoan vì từ nay quê hương được giải phóng.- Cách thể hiện niềm vui mang phong cách riêng: Lối nói cụ thể, giàu hình ảnh: Người đông như kiến, súng đầy như củi, Đường cái kêu vang tiếng ô tô ... nhà lá.3. Màu sắc dân tộc qua cách sử dụng hình ảnh.Đó là những hình ảnh cụ thể, gần gũi, theo cách nói của đồng bào dân tộc: - Chỉ số nhiều:

Người đông như kiến, súng đầy như củi,Người nói cỏ lay trong rừng rậm.

- Chỉ nỗi khổ triền miên: Mấy năm qua quên tết tháng giêng, quên rằm

tháng bảy - Chỉ cái chết:

Cha ơi! Cha không biết nói rồi... - Không khí vui tươi, sinh động:

Đường cái kêu vang tiếng ô tôTrong trường ríu rít tiếng cười con trẻ.

- Chỉ cuộc sống yên ổn, no ấm: Hổ không dám đến đẻ con trong vườn chuốiQuả trong vườn không lo tự chín, tự rụng

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:1. Hướng dẫn học bài: - Cuộc sống đau khổ của người dân và tội ác của giặc Pháp. - Niềm vui được giải phóng.2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: - Chuẩn bị bài mới: Đọc thêm : - TIẾNG HÁT CON TÀU ( Chế lan Viên ) Câu hỏi: + Ý nghĩa biểu trưng của hình ảnh con tàu? + Tâm trạng nhà thơ khi được trở về Tây Bắc, vế với nhân dân?

Trang 122


Tiết thứ: 34-35. Đọc thêm :

TIẾNG HÁT CON TÀUChế Lan Viên

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS:- Cảm nhận khát vọng về với nhân dân của Chế Lan Viên.- Giọng thơ giàu chất triết lí, hình ảnh sáng tạo.

II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN: - Sách giáo khoa Ngữ văn 12 – tập 1.- Sách giáo viên Ngữ văn 12 – tập 1.- Bài tập Ngữ văn 12 – tập 1.

III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ:

- Cuộc sống nhân dân Cao Bắc Lạng, tội ác của Pháp được diễn tả như thế nào? - Niềm vui về làng được thể hiện có gì đặc biệt?- Nghệ thuật của bài thơ mang màu sắc dân tộc như thế nào?

2. Tiến trình dạy:Vào bài: Khát vọng xây dựng đất nước sau khi miền Bắc giành được độc lập của một tâm hồn nghệ sĩ giàu tình yêu quê hương.


* Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu phần Tiểu dẫn- Thao tác 1: Tìm hiểu về tác giả.+ GV: Đọc Tiểu dẫn, giới thiệu vài nét về tác giả?- Thao tác 2: Tìm hiểu về văn bản.+ GV: Nêu hoàn cảnh sáng tác của bài thơ?

+ GV: Xác định bố cục bài thơ và nêu ý chính của bài thơ?+ HS: Thảo luận và trả lời.+ GV: Định hướng và chốt lại các ý chính.

* Hoạt động 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu văn bản- Thao tác 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu Những hình ảnh mang ý nghĩa tượng trưng:+ GV: Nêu ý nghĩa hình tượng con tàu được miêu tả trong bài thơ?+ HS: Thảo luận và trả lời.+ GV: Định hướng và chốt lại các ý chính.

+ GV: hình tượng Tây Bắc trong bài thơ có những

I. Tìm hiểu chung:1. Tác giả: SGK

- Con đường thơ nhiều biến động - Nhà thơ giàu chất triết lí.

2. Văn bản: a. Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được gợi cảm hứng từ sự kiện: 1958- 1960: phong trào xây dựng kinh tế mới ở Tây Bắc. b. Bố cục: - Đoạn 1: Hai khổ đầu Sự trăn trở và lời giục giã, mời gọi lên đường.- Đoạn 2: Chín khổ tiếp theo Niềm hạnh phúc và khát vọng trở về với nhân dân, gợi lại những kỉ niệm sâu nặng đầy tình nghĩa trong những năm kháng chiến chống Pháp.- Đoạn 3: Bốn khổ cuối Khúc hát lên đường sôi nổi, tin tưởng và say mêII. Đọc - hiểu văn bản:1. Những hình ảnh mang ý nghĩa tượng trưng:- Con tàu: Biểu tượng cho tâm hồn nhà thơ khát khao lên đường xây dựng đất nước. Nhà thơ muốn vượt ra khỏi cuộc sống chật hẹp, quẩn quanh để đến với cuộc đời rộng lớn:+ Tàu đói những vần trăng.+ Tàu gọi anh đi sao anh chửa ra đi?+ Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia.- Tây Bắc: + Ý nghĩa cụ thể: chỉ một vùng đất xa xôi của Tổ quốc.+ Ý nghĩa tượng trưng: biểu tượng cho cuộc sống

Trang 123



ý nghĩa gì?+ HS: Thảo luận và trả lời.+ GV: Định hướng và chốt lại các ý chính.

+ GV: Lời đề từ của bài thơ có ý nghĩa gì?+ HS: Thảo luận và trả lời.+ GV: Định hướng và chốt lại các ý chính.

- Thao tác 2: Tìm hiểu Sự vận động trong tâm trạng của chủ thể trữ tình+ GV: Giọng điệu, âm hưởng của bài thơ biến đổi như thế nào theo mạch cảm xúc?+ HS: Thảo luận và trả lời.+ GV: Định hướng và chốt lại các ý chính.

- Thao tác 3: Tìm hiểu Niềm vui lớn lao khi gặp lại nhân dân+ GV: Niềm vui lớn lao khi gặp lại nhân dân được thể hiện trong đoạn thơ nào? Phân tích những câu thơ mà em cho là hay nhất?+ HS: Thảo luận và trả lời.+ GV: Định hướng và chốt lại các ý chính.

lớn của nhân dân và đất nước. Là cội nguồn cảm hứng của sáng tạo thơ ca. Vì thế, lời giục giã ra đi, kêu gọi lên Tây Bắc cũng là trở về với chính lòng mình, với những tình cảm trong sáng, nghĩa tình gắn bó sâu nặng với nhân dân và đất nước.- Lời đề từ: + Sự hoà nhập tư tưởng, tình cảm, tâm hồn của người nghệ sĩ với cuộc đời rộng lớn của nhân dân, đất nước. + Tâm hồn của nhà thơ (Khi lòng ta đã hoá những con tàu) một khi hoà nhập với không khí náo nức, tưng bừng với niềm vui chung của nhân dân trong công cuộc xây dựng đất nước (Khi Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát) thì cũng là lúc soi vào lòng mình, có thể thấy được cả cuộc đời rộng lớn (Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu).2. Sự vận động trong tâm trạng của chủ thể trữ tình:Giọng điệu, âm hưởng của bài thơ biến đổi theo mạch cảm xúc. - Đoạn đầu: Lời giục giã với những câu hỏi dồn dập, tăng tiến.(Tàu gọi anh đi sao anh chửa ra đi?- Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép - Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia.) - Đoạn 2: + Lời bày tỏ trực tiếp tình cảm và dòng hoài niệm đầy ân tình về nhân dân trong những năm kháng chiến chống Pháp. + Xen với những hình ảnh của hồi tưởng là những chiêm nghiệm về đời sống được đúc kết trong giọng thơ trầm lắng.- Đoạn 3: Mang âm hưởng của khúc hát lên đường vừa dồn dập, lôi cuốn vừa bay bổng, say mê3. Niềm vui lớn lao khi gặp lại nhân dân: - Được thể hiện trong khổ thơ:

Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũChiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa

- Để thể hiện niềm hạnh phúc lớn lao, tác giả liên tiếp sử dụng những hình ảnh so sánh: + Những hình ảnh vừa có vẻ đẹp thơ mộng, mượt mà vừa biểu tượng cho quy luật tất yếu của tự nhiên: nai về suối cũ, cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa + Vừa có sự hoà hợp giữa nhu cầu, khát vọng của bản thân với hiện thực: trẻ thơ đói lòng gặp sữa, nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa Nhấn mạnh niềm hạnh phúc tột độ và ý nghĩa sâu xa của việc trở về với nhân dân.- Việc trở về với nhân dân còn là một lẽ tự nhiên, phù hợp với quy luật. Về với nhân dân là về với ngọn nguồn của sáng tạo nghệ thuật, về với những gì thân thiết, sâu nặng nhất của lòng mình.

Trang 124



- Thao tác 4: Hướng dẫn tìm hiểu Hình ảnh nhân dân trong kỉ niệm nhà thơ.+ GV: Hình ảnh nhân dân trong kỉ niệm của nhà thơ được gợi lên qua hình ảnh những con người cụ thể nào? Phân tích những khổ thơ nói về những kỉ niệm đó để làm rõ sự gắn bó và lòng biết ơn sâu sắc của nhà thơ với nhân dân?+ HS: Thảo luận và trả lời.+ GV: Định hướng và chốt lại các ý chính.

- Thao tác 5: Hướng dẫn tìm hiểu Những câu thơ thể hiện rõ nhất chất suy tưởng và triết lí.+ GV: Những câu thơ nào thể hiện rõ nhất chất suy tưởng và triết lí của Chế Lan Viên?+ GV: Phân tích chất triết lí đó?+ HS: Thảo luận và trả lời.+ GV: Định hướng và chốt lại các ý chính.

- Thao tác 6: Hướng dẫn Đánh giá nghệ thuật sáng tạo hình ảnh của Chế Lan Viên trong bài thơ.

4. Câu 4: Hình ảnh nhân dân trong kỉ niệm của nhà thơ.- Nhân dân ở đây không còn là một khái niệm chung chung, trừu tượng mà hiểna qua những hình ảnh, con người cụ thể, gần gũi thân thương.- Đó là: anh con, người du kích với chiếc áo nâu suốt một đời vá rách – Đêm cuối cùng anh gởi lại cho con; là em con, thằng liên lạc - Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ; là bà mế già lửa hồng soi tóc bạc – Năm con đau mế thức một mùa dài.+ Những điệp ngữ con nhớ anh con, con nhớ em con, con nhớ mế ... làm đoạn thơ chồng chất kỉ niệm được gợi ra từ hoài niệm về nhân dân của nhà thơ.+ Cách xưng hô của chủ thể trữ tình (anh con, em con, con nhớ mế) bộc lộ một tình cảm chân thành, ruột thịt với những con người đã từng găn bó mật thiết với mình trong những năm kháng chiến.- Những câu thơ này cho thấy sự giác ngộ một chân lí đời sống và cũng là chân lí của nghệ thuật: phải trở về thuỷ chung gắn bó với nhân dân.5. Câu 5: Những câu thơ thể hiện rõ nhất chất suy tưởng và triết lí.

- Nhớ bản sương giăng ....... đất đã hoá tâm hồn.

+ Sự vận động của mạch thơ là đi từ những hình, cảm xúc cụ thể dẫn tới những suy ngẫm triết luận. + Những bản làng, núi đèo ẩn hiện ẩn hiện trong sương mờ, mây phủ, gợi lên những miền đất mà trong đời chúng ta đã từng qua, làm sống dậy trong lòng ta vô vàn kỉ niệm. + Chính những kỉ niệm ấy đã nuôi dưỡng, bồi đắp làm phong phú tâm hồn ta.- Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét...... làm đất lạ hoá quê hương.+ Chính tình yêu đã biến những miền đất xa lạ trở thành thân thiết như quê hương ta, hoá thành tâm hồn ta: Tình yêu thành đất lạ hoá quê hương.+ Tình yêu ở đây không chỉ giới hạn trong tình yêu đôi lứa mà còn là những tình cảm sâu nặng đối với quê hương đất nước.+ Chất triết lí trong thơ Chế Lan Viên được rút ra từ quy luật tình cảm nên không khô khan mà rất tự nhiên, sâu sắc.6. Câu 6: Đánh giá nghệ thuật sáng tạo hình ảnh của Chế Lan Viên trong bài thơ.- Chế Lan Viên sáng tạo một hệ thống hình ảnh đa dạng, phong phú:+ Có những hình ảnh thị giác do quan sát được trong đời sống thực: bản sương giăng, đèo mây phủ, chim rừng lông trở biếc...+ Có những hình ảnh được miêu tả cụ thể, chi tiết:

Trang 125



+ GV: Nhận xét và đánh giá nghệ thuật sáng tạo hình ảnh của Chế Lan Viên trong bài thơ?+ HS: Thảo luận và trả lời.+ GV: Định hướng và chốt lại các ý chính.

Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách+ Có hình ảnh thữ nhưng giàu sức gợi: Con nhớ mế! Lửa hồng soi tóc bạc+ Có những hình ảnh mang tính biểu tượng: con tàu, vầng trăng, Tây Bắc, suối lớn mùa xuân... Chế Lan Viên thường có thói quen thiết kế những hình ảnh độc đáo, mới lạ, xâu chuỗi, liên kết với nhau bằng những liên tưởng bất ngờ, có chiều sâu trí tuệ.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:1. Hướng dẫn học bài: - Những hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng và ý nghĩa khổ thơ đề từ? - Niềm vui lớn lao khi gặp lại nhân dân? - Phong cách nghệ thuật giàu hình ảnh và giàu chất triết lí?2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: - Chuẩn bị bài mới: Đọc thêm : - Đò Lèn (Nguyễn Duy) - Câu hỏi: Sau văn bản đọc thêm. + Hình ảnh tuổi thơ tác giả được biểu hiện như thế nào? + Tình cảm tác giả với bà?

Trang 126


Tiết thứ: 34-35. Đọc thêm :

ĐÒ LÈNNguyễn Duy

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS: - Hiểu được tình cảm Nguyễn Duy - Cảm nhận những nét mới trong cách diễn đạt của Nguyễn DuyII. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: - Những hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng và ý nghĩa khổ thơ đề từ? - Niềm vui lớn lao khi gặp lại nhân dân? - Phong cách nghệ thuật giàu hình ảnh và giàu chất triết lí?

2. Tiến trình dạy: Vào bài: Bài thơ như lời ru, một nỗi niềm xa xưa vọng lại. Bài thơ mở ra một thế giới tuổi thơ thắm đẫm tình bà cháu.


* Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về tác giả.+ GV: Yêu cầu học sinh dựa vào phần Tiểu dẫn nêu những ý chính về tác giả.+ HS: Nêu những nét chính.+ GV: Chốt lại các ý chính.- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về tác phẩm.+ GV: Yêu cầu học sinh giới thiệu xuất xứ bài thơ.+ HS: Dựa và Tiểu dẫn để trả lời.+ GV: Yêu cầu học sinh nêu bố cục và ý chính mỗi đoạn.+ HS: Lần lượt trả lời.+ GV: Ghi nhận các ý kiến đúng.* Hoạt động 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu văn bản.- Thao tác 1: Hướng dẫn tìm hiểu Cái tôi của tác giả thời thơ ấu .+ GV: Tuổi thơ của tác giả đã được tái hiện lại như thế nào?

+ GV: Nét quen thuộc và mới mẻ trong cái nhìn của tác giả về chính mình trong quá khứ là gì?- Thao tác 2: Hướng dẫn tìm hiểu Tình cảm sâu nặng của tác giả với bà:+ GV: Tác giả đã nhớ những gì về người bà của mình?

I. Tìm hiểu chung: 1. Tác giả: (SGK)- Tuổi thơ lam lũ, vất vả- Thơ có sự kết hợp hài hoà giữa cái duyên dáng trữ tình và cái chất thế sự2. Văn bản:a. Xuất xứ:Viết 1983 khi ông có dịp trở về quê hương, sống với những hồi ức êm đềm.b. Bố cục:Hai phần:- 5 khổ đầu: Hồi ức của nhà thơ về nỗi vất vả, tần tảo của bà bên cạnh sự vô tình của mình.- Khổ cuối: Sự thức tỉnh, nuối tiếc, xót xa của tác giả.II. Đọc - hiểu văn bản:1. Câu 1:- Cái tôi của tác giả thời thơ ấu : Hiếu động, tinh nghịch, mê chơi: câu cá, bắt chim sẻ, ăn trộm nhãn, đi đi xem lễ, đi nghe hát chầu văn...- Nét quen thuộc và mới mẻ trong cái nhìn của tác giả về chính mình trong quá khứ: là thái độ thẳng thắng, tôn trọng dĩ vãng, không thi vị hoá thời quá khứ của mình đem lại cách nhìn mới mẻ về quá khứ tuổi thơ.2. Câu 2: Tình cảm sâu nặng của tác giả với bà:- Hồi ức về bà: Một người bà âm thầm chịu đựng muôn nghìn vất vả để nuôi dạy đứa cháu mồ côi, hiếu động, nghịch ngợm. + Mò cua xúc tép lam lũ, vất vả, tần tảo

Trang 127



+ GV: Hình ảnh về người bà hiện lên như thế nào?

+ GV: Tình cảm của nhà thơ lúc nhỏ đối với người bà của mình như thế nào?

+ GV: Phân tích các từ ngữ hai bờ hư - thực và trong suốt? Các từ ngữ này thể hiện cảm nhận gì của nhà thơ?

+ GV: Tình cảm của nhà thơ khi đã trưởng thành đối với người bà của mình như thế nào?

- Thao tác 3: Hướng dẫn tìm hiểu Cách thể hiện tình cảm thương bà của Nguyễn Duy và Bằng Việt qua hai bài thơ Đò Lèn và Bếp lửa.+ GV: Cách thể hiện tình cảm thương bà của Nguyễn Duy như thế nào?

+ GV: Cách thể hiện tình cảm thương bà của nhà thơ Bằng Việt như thế nào?

+ Buôn bán khắp nơi: gánh chè xanh ... thập thững những đêm hàn Từ hình tượng thập thững: bước chân khó nhọc, không nhìn rõ đường của người già. Trước hiểm nguy của bom đạn bà vẫn đi bán trứng ở ga Lèn. + Bữa ăn đói khổ, đạm bạc: chỉ là củ dong riềng luộc sượng.. .=> Dùng từ giản dị, gợi hình gợi cảm: hình ảnh người bà vừa giản dị vừa vĩ đại giữa đời thường vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam.- Tình cảm của nhà thơ lúc nhỏ: + Tôi đâu biết bà tôi cơ cực thế vô tâm, mê chơi, chưa thấu hiểu hết nỗi vất vả của bà. + Tôi trong suốt giữa hai bờ hư - thực - Giữa bà tôi và tiên, Phật, thánh thần o Hai bờ là sự phân định giữa hai bên: một bên là hư bao gồm tiên, Phật, thánh thần; một bên thực là bà suốt lam lũ, vất vả.o Hai từ trong suốt : biểu hiện trạng thái ngây thơ, hồn nhiên của trẻ nhỏ. o Câu không nhận ra đâu là thực, (cuộc sống lam lũ vất vả), đâu là hư (thế giới của truyện cổ tích: tiên, Phật, thánh thần) nên không nhận ra sự vất vả của người bà, trở thành kẻ vô tâm.- Tình cảm của nhà thơ khi đã trưởng thành:

“Khi tôi biết thương bà thì đã muộnBà chỉ còn một nấm cỏ thôi “

+ Khi lớn lên, trưởng thành trong chiến tranh, biết thương bà nhưng bà đã mất. + Lòng trào dâng một nỗi ân hận, tiếc nuối, xót xa. + Câu thơ có giá trị thức tỉnh làm lay động lòng người.3. Câu 3: Cách thể hiện tình cảm thương bà của Nguyễn Duy và Bằng Việt qua hai bài thơ Đò Lèn và Bếp lửa.- Nguyễn Duy: + Nỗi nhớ về bà gắn liền với hình ảnh: mò cua bắt tép, gánh hàng rong quen thuộc trong công việc thường nhật. + Tâm trạng nuối tiếc, xót xa, muộn màng. + Giọng thơ xót xa, ngậm ngùi.- Bằng Việt: + Nỗi nhớ về bà gắn liền với hình ảnh bếp lửa. + Thấu hiểu công lao khó nhọc, vất vả và tình thương của bà. + Giọng thơ trang trọng, mực thước.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:1. Hướng dẫn học bài: - Học thuộc bài thơ. - Nắm lại nội dung chính đã học: Tình cảm của nhà thơ đối với người bà của mình.2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: Chuẩn bị bài mới: Thực hành một số biện pháp tu từ cú pháp.

Trang 128


Tiết thứ: 36. THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS: - Củng cố nâng cao kiến thức về một số biện pháp tu từ cú pháp. - Rèn luyện kỹ năng phân tích.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: Tình cảm sâu nặng của tác giả đối với bà được biểu hiện ở những góc độ nào trong bài thơ Đò Lèn của Nguyễn Duy?



* Hoạt động 1 : Hướng dẫn HS thực hiện các bài tập ở phép lặp cú pháp .- Thao tác 1: Hướng dẫn thực hành Bài tập 1+ GV: Yêu cầu HS đọc ngữ liệu trong SGK và xác định yêu cầu của bài tập. + GV: Hướng dẫn HS làm bài tập , chia HS thành từng nhóm để thảo luận.+ HS: thảo luận nhóm (2 bàn thành 1 nhóm)+ HS: Cử đại diện trình bày, các nhóm khác bổ sung.+ GV: Chốt lại đáp án của bài tập theo câu hỏi hướng dẫn.+ GV: Câu nào có hiện tượng lặp kết cấu ngữ pháp (lặp cú pháp)?

+ GV : Phân tích kết cấu cú pháp đó ?

+ GV : Tác dụng của biện pháp này là gì ?

I . Phép lặp cú pháp :

1. Bài tập 1:

a. - Câu có hiện tượng lặp kết cấu ngữ pháp (lặp cú pháp) : + Hai câu bắt đầu từ “Sự thật là… ”. + Hai câu bắt đầu từ “Dân ta…”.- Phân tích kết cấu cú pháp đó : + Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ “Sự thật là” : o P (thành phần phụ tình thái) – C (chủ ngữ) – V1 (vị ngữ 1) – V2 (vị ngữ 2). o Kết cấu khẳng định ở vế đầu và bác bỏ ở vế sau : Sự thật là… + nước ta / dân ta + đã… + chứ không phải…+ Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ Dân ta: o C – V + [Phụ ngữ chỉ đối tượng] – Tr (Trạng ngữ). o Trong đó : C : dân ta, V : đã / lại đánh đổ [Các xiềng xích… / chế độ quân chủ …] chỉ mục đích (để gây dựng / mà lập nên)- Tác dụng: Tạo cho lời tuyên ngôn âm hưởng đanh thép, hùng hồn, thích hợp với việc khẳng định nền độc lập , đồng thời khẳng định thắng lợi của CMT8 là đánh đổ chế độ thực dân và chế độ phong kiến.

Trang 129



+ GV : Các câu nào có lặp kết cấu cú pháp ? Tác dụng của chúng là gì ?

+ GV : Đoạn thơ vừa có lặp từ ngữ, vừa có lặp kết cấu cú pháp. Tác dụng của chúng là gì ?

- Thao tác 2 : Hướng dẫn luyện tập bài tập 2.+ GV: Yêu cầu HS đọc ngữ liệu trong SGK và xác định yêu cầu của bài tập.+ GV: So sánh hiện tượng lặp kết cấu ngữ pháp trong những ngữ liệu của bài tập trên với các ngữ liệu của bài tập này ?+ HS : Thảo luận nhóm bàn, lần lượt trả lời.+ GV : Chốt lại các ý đúng.

- Thao tác 3 : Hướng dẫn luyện tập Bài tập 3.+ GV : Tìm trong các văn bản ở Ngữ văn 12 (tập một) ba câu văn (hoặc thơ) có dùng phép lặp cú pháp + HS : Thảo luận nhóm bàn, lần lượt trả lời.+ GV : Chốt lại

b. Các câu có lặp kết cấu cú pháp - Câu 1 và câu 2 - Câu 3,4,5 Tác dụng: Khẳng định mạnh mẽ chủ quyền của chúng ta và bộc lộ cảm xúc sung sướng, tự hào, sảng khoái đối với thiên nhiên, đất nước khi giành được quyền làm chủ đất nước.c. Đoạn thơ vừa lặp từ ngữ, vừa lặp cú pháp : Ba cặp câu lục bát lặp các từ nhớ sao và lặp kết cấu ngữ pháp của kiểu câu cảm thán. Tác dụng : Biểu hiện nỗi nhớ da diết của người ra đi đối với những cảnh sinh hoạt và cảnh vật thiên nhiên ở Việt Bắc.2. Bài tập 2 : a. Ở mỗi câu tục ngữ, hai vế lặp cú pháp đối nhau chặt chẽ về số tiếng, từ loại, kết cấu ngữ pháp của từng vế.b. Ở câu đối, phép lặp cú pháp đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao: số tiếng ở hai câu bằng nhau. Hơn nữa, phép lặp còn phối hợp với phép đối (đối ứng từng tiếng trong hai vế về từ loại, về nghĩa; trong mỗi vế còn dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa tương ứng).

Chủ ngữ (danh từ)

Vị ngữ (động từ)

Thành tố phụ của vị ngữ

Vế 1 Cụ già ăn củ ấu nonVế 2 Chú bé trèo Cây đại

lớn- « ấu » vừa chỉ loài cây, vừa có nghĩa là « non ».- « đại » vừa chỉ loài cây, vừa có nghĩa là « lớn ».c. Ở thơ Đường luật : phép lặp cú pháp cũng đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao : kết cấu ngữ pháp giống nhau, số lượng tiếng bằng nhau, các tiếng đối nhau về từ loại và nghĩa (đặc biệt giữa hai câu thực và hai câu luận của bài thất ngôn bát cú)d. Ở văn biền ngẫu : phép lặp cú pháp cũng thường phối hợp với phép đối. Điều đó thường tồn tại trong một cặp câu (câu trong văn biền ngẫu không cố định về số tiếng )3. Bài tập 3 :- Tìm trong các văn bản ở Ngữ văn 12 (tập một) ba câu văn (hoặc thơ) có dùng phép lặp cú pháp :+ Nhớ gì như nhớ người yêuNgòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy.

(Việt Bắc – Tố Hữu)+ Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu

Trang 130



* Hoạt động 2 : Hướng dẫn HS thực hành về phép liệt kê.- GV : Phân tích hiệu quả của phép lặp cú pháp và phép liệt kê trong hai đoạn trích trong SGK ?- HS : Thảo luận nhóm bàn, lần lượt trả lời.- GV : Chốt lại

*Hoạt động 3 : Hướng dẫn HS thực hành về phép chêm xen .- Thao tác 1 : Hướng dẫn HS thực hành Bài tập 1 + GV : Phân tích phần in đậm trong các câu văn của SGK về : vai trò và vị trí ngữ pháp trong câu, dấu tách câu, tác dụng của bộ phận tách biệt đó ?+ HS : Thảo luận nhóm bàn, lần lượt trả lời.+ GV : Chốt lại

- Thao tác 2 : Hướng dẫn HS thực hành Bài tập 2 + GV : Hướng dẫn cho HS về nhà thực hiện+ GV : Gợi ý.

(Tuyên ngôn độc lập - Hồ Chí Minh)+ Con sóng dưới lòng sâuCon sóng trên mặt nước.

(Sóng – Xuân Quỳnh)- Phân tích tác dụng : HS tự làm.II. Phép liệt kê : a. Trong đoạn trích Hịch tướng sĩ, phép liệt kê đã phối hợp với phép lặp cú pháp. Nhiều đoạn, câu (vế câu) liên tiếp theo cùng một kết cấu gồm hai vế như mô hình khái quát sau :Kết cấu Hoàn cảnh thì Giải phápVí dụ : Không có

mặcthì ta cho ăn

- Tác dụng: nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu đáo, đầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ trong mọi hoàn cảnh khó khăn.b. Phép lặp cú pháp (các câu có kết cấu ngữ pháp giống nhau : C- V [+ phụ ngữ chỉ đối tượng] phối hợp với phép liệt kê để vạch tội ác của thực dân Pháp, chỉ mặt tên kẻ thù dân tộc. III. Phép chêm xen: 1. Bài tập 1 : - Tất cả các bộ phận in đậm trong các bài tập a, b, c, d đều ở vị trí giữa câu hoặc cuối câu. Chúng chen vào trong câu để ghi chú thêm thông tin nào nào đó. - Các bộ phận đó đều được tách bằng ngữ điệu khi nói, khi đọc. Còn khi viết thì chúng được tách ra bằng dấu phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc dấu gạch ngang.- Chúng có tác dụng ghi chú hoặc giải thích cho từ ngữ đi trước, bổ sung thông tin thêm sắc thái về tình cảm, cảm xúc của người viết.2. Bài tập 2 : - Nhà thơ Tố Hữu, lá cờ đầu của văn học cách mạng Việt Nam hiện đại, đã viết bài thơ « Việt Bắc » vào những ngày rời chiến khu Việt Bắc trở về thủ đô Hà Nội. Bài thơ thấm đượm cảm xúc lưu luyến và tình cảm sâu nặng của tác giả đối với Việt Bắc, nơi đã nuôi dưỡng cácn bộ và quân đội cách mạng trong suốt chín năm trường kì kháng chiến . Bài thơ là một thi phẩm đặc sắc của thơ ca cách mạng Việt Nam.- Tác dụng : Cung cấp thêm thông tin cần thiết về nhà thơ và điạ danh Việt Bắc.

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:1. Hướng dẫn học bài: Nắm lại nội dung chính đã học: Hiệu quả của một số phép tu từ về cú pháp.2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: - Chuẩn bị bài mới: Thực hành một số biện pháp tu từ cú pháp. - Câu hỏi: + Giá trị nghệ thuật hình tượng sóng? + Mối quan hệ sóng và em? Nhận xét tình cảm của người phụ nữ đang yêu?

Trang 131


Tiết thứ: 36-37. SÓNG

Xuân Quỳnh

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS: - Nắm được vẻ đẹp tâm hồn, khát vọng tình yêu của nữ sĩ. - Nét đặc sắc về mặt nghệ thuật kết cấu, hình tượng, ngôn từII. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: - Đọc 2 khổ thơ đầu bài Đò lèn của Nguyễn Duy. Cho biết cái tôi của tác giả thời tuổi nhỏ được tái hiện như thế nào ? - Tình cảm sâu nặng của tác giả đối với bà mình được biểu hiện cụ thể như thế nào ? Cách thể hiện tình thương bà của tác giả có gì đặc biệt ?

2. Tiến trình dạy: Vào bài: Một cuộc đời đa đoan, một trái tim đa cảm là một Xuân Quỳnh luôn coi tình yêu là cứu cánh nhưng cũng luôn day dứt về giới hạn của tình yêu.


* Hoạt động 1: Hướng dân học sinh tìm hiểu chung về tác giả và văn bản. - Thao tác 1: Hướng dẫn tìm hiểu về tác giả.+ GV: Dựa vào Tiểu dẫn, hãy giới thiệu đôi nét về tác giả XQ ? + GV: Trình chiếu ảnh XQ – LQV, gia đình XQ + GV: Trong những thông tin đó, thông tin nào đáng chú ý nhất giúp ta hiểu về nhà thơ cũng như sáng tác của XQ ? + GV: Giới thiệu một số bài thơ khác của Xuân Quỳnh. o Trình chiếu minh họa một số bài thơ nổi tiếng của Xuân Quỳnh: Thuyền và biển. Hoa cỏ may, Sóng, Thư tình cuối mùa thu, …

- Thao tác 2: Hướng dẫn tìm hiểu về tác phẩm.+ GV: Nêu hoàn cảnh sáng tác của bài thơ?

+ GV: Nhan đề phần nào thuyết minh cho người đọc biết đề tài: thiên nhiên sóng biển + GV: Bài thơ của Xuân Quỳnh có phải chỉ nói về sóng biển ? + GV: Gọi 1 HS đọc diễn cảm bài thơ.

I. Tìm hiểu chung : 1. Tác giả : - Xuân Quỳnh (1942 - 1988).- Quê: La Khê, Hà Đông, Hà Tây - Mẹ mất sớm, ở với bà nội.- Từng là diễn viên múa Đoàn văn công trung ương, biên tập viên báo Văn nghệ, biên tập viên Nhà xuất bản Tác phẩm mới, Uỷ viên Ban chấp hành Hội nhà văn Việt Nam khoá III.- Mất cùng chồng và con trai vì tai nạn giao thông tại Hải Dương (29-4-1988)- Tác phẩm tiêu biểu: SGK.- Một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ nhà thơ chống Mĩ.- Một trong những nhà thơ viết thơ tình hay nhất sau 1975.- Phong cách thơ: tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn.+ vừa hồn nhiên + vừa chân thành, đằm thắm+ luôn da diết khát vọng về hạnh phúc đời thường.2. Văn bản:a. Hoàn cảnh sáng tác:- Sáng tác năm 1967 trong chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền (Thái Bình). - Là một bài thơ đặc sắc viết về tình yêu, rất tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân Quỳnh.- In trong tập Hoa dọc chiến hào (1968).b. Bố cục: + Đoạn 1: 2 khổ đầu

Trang 132



+ GV: Trình chiếu văn bản bài thơ – hình nền là hình ảnh sóng .

+ GV: Hình tượng nào bao trùm và xuyên suốt bài thơ ? Theo em hình tượng đó có ý nghĩa gì ?

+ GV: Ngoài sóng biển còn có hình ảnh nào? Hai hình ảnh đó có mối quan hệ như thế nào ? + GV: Mượn sóng để nói tình yêu, sự liên tưởng của tác giả có gì mới lạ? + GV: Thể hiện nét riêng độc đáo của XQ trong bài thơ ở chỗ nào ? + GV: Tìm bố cục bài thơ ?* Hoạt động 3: Hướng dẫn HS tìm hiểu Sóng - đối tượng cảm nhận tình yêu - Thao tác 1: Hướng dẫn tìm hiểu Sóng - đối tượng cảm nhận tình yêu (khổ 1 & 2).+ GV: Gọi HS đọc khổ 1 + GV: Hình tượng sóng được tác giả miêu tả như thế nào?+ GV: Từ những trạng thái của sóng tác giả liên tưởng đến điều gì ? Sự liên tưởng đó có phù hợp?

+ GV: Em hiểu 2 câu thơ “Sông không hiểu ….tận bể” như thế no ? + GV: Gợi ý : o “sông”? không gian nhỏ o “bể” ? không gian rộng lớn + GV: Gọi HS đọc khổ 2 .+ GV: Nhà thơ đã phát hiện ra điều gì tương đồng giữa sóng và tình yêu ? + GV: Liên hệ: o “Làm sao sống được mà không yêuKhông nhớ, không thương một kẻ nào?” ( Xuân Diệu ) o Bài hát : Vẫn hát lời tình yêu – Trịnh Công Sơn+ GV: Một tình yêu mãnh liệt và nhiều khát vọng đã được Xuân Quỳnh bộc lộ như thế nào ?

Những cảm xúc, suy nghĩ về sóng biển và tình yêu.+ Đoạn 2: 2 khổ 3, 4 Nghĩ về sóng và cội nguồn của tình yêu đôi lứa. + Đoạn 3: 3 khổ 5, 6, 7 Nghĩ về sóng và nỗi nhớ, lòng chung thuỷ của người con gái.+ Đoạn 4: 2 khổ cuối Nghĩ về sóng và khát vọng tình yêu.c. Hình tượng sóng:- Bao trùm và xuyên suốt toàn bộ bài thơ.+ Nghĩa thực: co sóng với nhiều trạng thái mâu thuẫn trái ngược nhau.+ Nghĩa biểu tượng: sóng như có hồn, có tính cách, tâm trạng, biết diễn tả những cung bậc tình cảm trong tâm hồn của người phụ nữ đang yêu. là hình tượng ẩn dụ, sự hoá thân của nhân vật trữ tình “em”- Sóng và em: song hành, khi tách rời, khi hoà nhập nét độc đáo trong cấu trúc hình tượng, diễn tả sâu sắc, sinh động, mãnh liệt khát vọng của Xuân Quỳnh.II. Đọc - hiểu văn bản:1. Những cảm xúc, suy nghĩ về sóng biển và tình yêu:- Khổ 1: + Tiểu đối: Dữ dội - dịu êm; ồn ào - lặng lẽ mở đầu bằng 4 tính từ: Miêu tả trạng thái đối lập của sóng và liên tưởng đến tâm lí phức tạp của người phụ nữ khi yêu (khi sôi nổi, mãnh liệt khi dịu dàng, sâu lắng). + Phép nhân hoá: “Sông - không hiểu mình”“Sóng - tìm ra bể” Con sóng mang khát vọng lớn lao: Nếu “sông không hiểu nổi mình” thì sóng dứt khoát từ bỏ nơi chật hẹp để “tìm ra tận bể”, tìm đến nơi cao rộng, bao dung.=> Hành trình “tìm ra tận bể” của sóng cúng chính là quá trình tự khám phá, tự nhận thức, chính bản thân, khát khao sự đồng cảm, đồng điệu trong tình yêu..- Khổ 2:+ Quy luật của sóng:Sóng: ngày xưa, ngày sau: vẫn thế sự trường tồn của sóng trước thời gian: vẫn dạt dào, sôi nổi.+ Quy luật của tình cảm:“Khát vọng tình yêu - bồi hồi trong ngực trẻ” Tình yêu là khát vọng lớn lao, vĩnh hằng của tuổi trẻ và nhân loại.=> Xuân Quỳnh đã liên hệ tình yêu tuổi trẻ với con sóng đại dương. Cũng như sóng, con người đã đến và mãi mãi đến với tình yêu. Đó là quy luật muôn đời.2. Sóng và cội nguồn cuả tình yêu đôi lứa:

Trang 133



+ GV: Khổ 3 & 4 , tác giả bộc lộ điều gì? Cách thể hiện như thế nào?

+ GV: Liên hệ o Thơ Xuân Diệu : “ Làm sao cắt nghĩa được tình yêu” o Câu nói của nhà toán học Pascan : “trái tim có những lí lẽ riêng mà lí trí không thể nào hiểu nổi” Nghệ thuật tương đồng trong cảm nhận .+ GV: Sau nỗi trăn trở suy tư là tâm trạng gì trong trái tim của người phụ nữ này ?+ GV: Nỗi nhớ trong tình yêu là cảm xúc tự nhiên của con người, đã được miêu tả rất nhiều trong thơ ca xưa cũng như nay: o Nhớ ai bổi hổi bồi hồi

Như đứng đống lửa, như ngồi đống than (Ca dao)

o “Nhớ chàng đằng đẵng đường lên bằng trời” (Chinh phụ ngâm)

o “Anh nhớ tiếng, anh nhơ hình, anh nhớ ảnh. Anh nhớ em, anh nhớ lắm. Em ơi!.”

(Xuân Diệu)+ GV: Nỗi nhớ của nữ sĩ Xuân Quỳnh được thể hiện như thế nào ?+ GV: Tìm các biện pháp tu từ được sử dụng để tác giả thể hiện nỗi nhớ?+ GV: Khổ thơ này có gì đặc biệt so với các khổ thơ trong bài ?+ GV: Tình yêu của Xuân Quỳnh không chỉ gắn liền với nỗi nhớ mà còn hướng tới điều gì ?

+ GV: “xuôi về phương bắc – ngược về phương nam” cách nói có gì khác thường? Nhằm nhấn mạnh điều gì ? + GV: Câu thơ “Hướng về anh một phương” cho thấy cách thể hiện tình cảm của tác giả như thế no?+ GV: Quan niệm của nhà thơ Xuân Quỳnh về tình yêu thể hiện như thế nào trong khổ thơ 6 v 7?+ GV: Gợi ý o Mạnh mẽ và chủ động trong tình yêu, dám bày tỏ tình yêu của mình, nỗi nhớ, khát khao của lòng mình. o Vẫn giữ vẻ đẹp truyền thống của người phụ nữ : thủy chung rất mực trong tình yêu. - Thao tác 3: Hướng dẫn tìm hiểu Sóng - Khát vọng tình yêu của Xun Quỳnh

- Khổ 3:Điệp từ: “em nghĩ” và câu hỏi: “Từ nơi nào sóng lên” quay về lòng mình, nhu cầu tìm hiểu, phân tích, khám phá tình yêu - Khổ 4: Đi tìm câu hỏi tu từ cho câu hỏi ở khổ 3:Câu hỏi tu từ: Gió bắt đầu từ đâu? Khi nào ta yêu nhau? XQ dựa vào quy luật tự nhiên để truy tìm khởi nguồn của tình yêu nhưng nguồn gốc của sóng cũng như tình yêu đều bất ngờ, đầy bí ẩn, không thể lí giải.=> Đây là cách cắt nghĩa tình yêu rất chân thành và đầy nữ tính.- Khổ 5: Nỗi nhớ+ Bao trùm cả không gian :« sóng dưới lòng sâu, sóng trên mặt nước »+ Thao thức trong mọi thời gian :« ngày đêm không ngủ được » Phép đối, giọng thơ dào dạt, náo nức, mãnh liệt : diễn tả nỗi nhớ da diết, không thể nào nguôi, cứ cuồn cuộn, dào dạt như sóng biển triền miên.+ Sóng nhớ bờ mãnh liệt, tha thiết, còn em nhớ anh đắm say hơn bội phần :

« Lòng em nhớ đến anhCả trong mơ còn thức »

Cách nói cường điệu nhưng hợp lí : nhằm tô đậm nỗi nhớ (choáng ngợp cõi lòng không chỉ trong ý thức mà thấm sâu vào trong tiềm thức).=> Bày tỏ tình yêu một cách chân thành, tha thiết mà mạnh dạn, mãnh liệt.- Khổ 6: Lòng chung thuỷ+ Cách nói khẳng định : em : dẫu xuôi - phương bắc; dẫu ngược - phương nam, em : vẫn « Hướng về anh một phương » → Lời thề thủy chung tuyệt đối trong tình yêu : dù đi đâu về đâu vẫn hướng về người mình đang thương nhớ đợi chờ.+ Các điệp ngữ : « dẫu xuôi về, dẫu ngược về » + điệp từ « phương » + các từ « em cũng nghĩ, hướng về anh » Khẳng định niềm tin đợi chờ trong tình yêu.- Khổ 7 : Bến bờ hạnh phúc .+ Mượn hình ảnh của sóng :« Sóng ngoài đại dương » - « Con nào chẳng tới bờ » quy luật tất yếu.+ Sóng tới bờ dù cách trở: Tình yêu là sức mạnh giúp em và anh vượt qua gian lao, thử thách để đạt đến bến bờ hạnh phúc.=> XQ thể hiện cái tôi của một con người luôn có niềm tin mãnh liệt vào tình yêu.3. Sóng và khát khao tình yêu vĩnh cửu:- Khổ 8 : Những từ ngữ diễn tả quan hệ đối lập :

« ... tuy ... (nhưng) ... »

Trang 134



+ GV: Gọi HS đọc khổ 8 .+ GV: Em hiểu như thế nào về khổ thơ này?+ GV: Gợi ý cho HS tìm hiểu các quan hệ từ trong các câu thơ 1&2, 3&4. o …tuy … (nhưng)… quan hệ đối lập o …..dẫu …. (nhưng ) …. quan hệ đối lập Cuộc đời > < năm tháng sự nhạy cảm và lo âu của XQ về giới hạn của cuộc đời trước sự trôi chảy của thời gian + GV: Gọi HS đọc khổ 9 .+ GV: Khép lại bài thơ Sóng, nhà thơ bộc lộ cảm xúc gì ? * Hoạt động 3 : Hướng dẫn HS tổng kết bài học.- Thao tác 1: Hướng dẫn tổng kết Nghệ thuật .+ GV: Đánh giá về nghệ thuật của bài thơ ? Nhận xét về thể thơ, nhịp thơ và hình tượng “sóng” ? + GV: Các yếu tố ấy có hiệu quả gì trong việc thể hiện nội dung, cảm xúc của bài thơ ?- Thao tác 1: Hướng dẫn tổng kết Nội dung.+ GV: Em cảm nhận được vẻ đẹp gì trong tâm hồn của nhà thơ qua bài thơ Sóng?+ GV: Gọi học sinh đọc phần Ghi nhớ.

« ... dẫu ... (nhưng) ... »Cuộc đời - dài >< Năm tháng - đi qua

Sự nhạy cảm và âu lo, phấp phỏng về sự hữu hạn của đời người và sự mong manh của hạnh phúc - Khổ 9 : Dùng từ chỉ số lượng lớn : Làm sao tan ra → trăm con sóng → ngàn năm còn vỗ+ Khao khát được sẻ chia, hoà nhập vào cuộc đời.+ Khát vọng được sống hết mình trong biển lớn tình yêu, muốn hoá thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở.=> Khát vọng khôn cùng về tình yêu bất diệt.III. Tổng kết : 1. Nghệ thuật :- Kết cấu tương đồng, hòa hợp giữa sóng và em.- Nhịp điệu tự nhiên, linh hoạt- Ngôn từ, hình ảnh trong sáng, giản dị hội tụ nhiều nét tiêu biểu trong phong cách thơ XQ2. Nội dung : Là một bài thơ hay, thể hiện vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ đang yêuSGK – ghi nhớ

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:1. Hướng dẫn học bài: - Học thuộc bài thơ. - Hình tượng Sóng ? - Vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ đang yêu trong bài thơ Có nét gì giống – khác vớ vẻ đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam ? - Đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ ?2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: - Luyện tập : Sưu tầm những câu thơ, bài thơ so sánh tình yêu với sóng biển (ca dao, thơ VN, thơ nước ngoài) – GV trình chiếu hình ảnh minh họa bài thơ Thuyền và biển – Xuân Quỳnh: Bài hát Thuyền và biển được phổ thơ của Xuân Quỳnh. - Chuẩn bị bài mới : Luyện tập vận dụng kết hợp các phương thức biểu đạt trong bài văn nghị luận . + Xem lại cách vận dụng các phương thức biểu đạt đã học : tự sự, biểu cảm, thuyết minh . + Trong văn nghị luận có cần thiết phải sử dụng các phương thức đó trong bài văn không ? + Chuẩn bị các bài Luyện tập tại lớp trong SGK trang 158

Trang 135


. Tiết thứ: 36-37. LUYỆN TẬP VẬN DỤNG KẾT HỢP CÁC PHƯƠNG THỨC BIỂU ĐẠT TRONG BÀI VĂN

NGHỊ LUẬNI. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS: - Hiểu được thế nào là vận dụng kết hợp các phương thức biểu đạt và việc vận dụng kết hợp tốt các phương thức đó có thể đem lại lợi ích gì đối với công việc làm văn. - Nắm được kiến thức và có kĩ năng vận dụng kết hợp các phương thức miêu tả, biểu cảm, thuyết minh trong một bài văn nghị luận để nâng cao hiệu quả của bài văn nghị luận đóII. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:


III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp: thảo luận nhóm, phát vấn, phân tích, diễn giảng, IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Kiểm tra bài cũ: - Nhận xét chung về phong cách thơ Xuân Quỳnh?

- Nêu ý nghĩa hình tượng “sóng” trong bài thơ Sóng? - Vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu?2. Tiến trình dạy:


* Hoạt động 1: Hướng dẫn HS luyện tập - GV yêu cầu HS nhắc lại những kiến thức cơ bản về các phương thức biểu đạt và việc đưa các yếu tố tự sự, miêu tả, biểu cảm vào bài văn nghị luận => Gồm: tự sự, miêu tả, biểu cảm, thuyết minh, nghị luận và hành chính – công vụ. => Mỗi phương thức biểu đạt đều có sức mạnh riêng ưu thế nổi trội riêng : + Nắm được diễn biến các sự việc , sự kiện (tự sự) + Cảm nhận được chi tiết, cụ thể sự việc, sự kiện (miêu tả) + Hiểu được thái độ, tình cảm của người viết đối với sự vật, hiện tượng ( biểu cảm) + Nhận thức được đối tượng với những thông tin chính xác, khách quan ( thuyết minh ) + Tạo lập quan hệ xã hội trong khuôn khổ pháp luật ( hành chính – công vụ)

- GV gọi HS đọc bài 1 tổ chức cho HS thảo luận các câu hỏi a, b (SGK trang 158): + Vì sao trong một bài hoặc một đoạn văn nghị luận , cần vận dụng kết hợp các phương thức biểu đạt tự sự, miêu tả và biểu cảm ? + Để việc vận dụng các phương thức biểu đạt đó thực sự có tác dụng nâng cao hiệu quả nghị luận, chúng ta cần chú ý điều gì? Nêu ví dụ? - Gọi đại diện 1 nhóm trình bày và các nhóm

I. Luyện tập trên lớp : Vận dụng kết hợp các phương thức biểu đạt trong bài văn nghị luận

1 . Đưa các yếu tố biểu cảm, tự sự, miêu tả vào bài văn nghị luận - Bài tập 1 : + Nếu chỉ nghị luận đơn thuần thì bài viết sẽ khô khan. Để tránh nhược điểm này, trong các bài viết nghị luận ta cần đưa các yếu tố biểu cảm , tự sự, miêu tả để giúp cho các luận điểm, luận cứ của mình thêm phần cụ thể , sắc nhọn và thuyết phục hơn .

Trang 136



còn lại nhận xét - bổ sung ( nếu có)

* Hoạt động 2 : Tổ chức cho HS lần lượt thảo luận các câu hỏi được nêu trong SGK:

- Nội dung văn bản nói gì ? - Tìm các yếu tố thuyết minh ? - Hiệu quả của sự kết hợp yếu tố thuyết minh trong bài nghị luận ?

- Gọi đại diện 1 nhóm trình bày và các nhóm còn lại nhận xét - bổ sung ( nếu có)

* Hoạt động 3 : Tổ chức cho HS luyện tập - Cho HS thảo luận các câu hỏi trong SGK (5 phút) - GV : Gọi đại diện các nhóm nhóm lên trình bày ( 2 phút / nhóm)

+ Việc vận dụng các phương thức biểu đạt thực sự có tác dụng nâng cao hiệu quả nghị luận khi nó xuát phát từ đòi hỏi của mục đích và nội dung nghị luận ( trong bài văn nghị luận thì phương thức biểu đạt nghị luận phải giữ vai trò chủ đạo , là phương thức chính ) + Ví dụ : “Trái đất là ngôi nhà chung của nhân loại . Ngôi nhà chung của nhân loại cần được bảo vệ . Muốn bảo vệ ngôi nhà chung ấy thì phải bảo vê môi trường . Mỗi người,mỗi dân tộc phải cùng nhau giữ cho nguồn nước ao hồ, sông biển được trong sạch, bầu khí quyển được trong lành, rừng không bị đốt phá, muôn thú không bị săn bắt bừa bãi . Giữ gìn và khai thác tài nguyên một cách hợp lí, bảo vệ môi trường là vấn đề sống còn của mỗi quốc gia. Hãy cùng nhau gìn giữ ngôi nhà chung của chúng ta luôn xanh, sạch, đẹp ! 2. Đưa yếu tố thuyết minh vào bài văn nghị luận :

- Đoạn trích là một văn bản nghị luận về vấn đề : Có nên chỉ đưa vào chỉ số GDP để đánh giá thu nhập hàng năm của người dân VN hay không hay cần tính tới chỉ số GNP nữa?- Tuy nhiên văn bản nghị luận này còn có sự tham gia của yếu tố thuyết minh . Yếu tố đó hiện diên rõ rệt nhất trong những kiến thức mà tác giả cung cấp cho người đọc về GDP, GNP. - Yếu tố thuyết minh đã hỗ trợ đắc lực cho bàn luận của tác giả , vì nó đưa những tri thức khách quan , khoa học và mới mẻ giúp người đọc có thể hiểu biết chính xác và rõ ràng hơn về vấn đề kinh tế xã hội đang được nêu ra thảo luận .III. Tổ chức cho HS luyện tập :Viết một bài văn nghị luận ngắn để phát biểu ý kiến trong buổi trao đổi về chủ đề : Tai nạn giao thông ở nước ta.

IV . Ghi nhớ ( SGK , trang 161)V. Luyện tập ở nhà

V. Hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài:1. Hướng dẫn học bài:

Chuẩn bị các bài tập còn lại ( HS cần tham khảo các thông tin trên báo chí để có tư liệu làm bài) 2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: - Chuẩn bị bài: Đàn ghi ta của Lor-ca (Thanh Thảo) - Đọc Tiểu dẫn tìm hiểu tác giả Thanh Thảo ? - Đọc văn bản thơ – nắm nội dung bài thơ, nhận xét nghệ thuật : thể thơ, hình ảnh thơ, nhịp điệu thơ, từ ngữ ,…. - Cảm nhận về hình ảnh Lor-ca qua bài thơ.

Trang 137


Tiết thứ: 47 - 48NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ

( Trích)Nguyễn Tuân

I. Mục tiêu bài học: Giúp HS: - Nhận rõ và yêu quý hơn vẻ đẹp của TN đất nước và CN lao động Việt Nam. - Cảm phục, mến yêu tài năng sáng tạo của Nguyễn Tuân, người nghệ sĩ uyên bác, tài hoa đã dùng văn chương để khám phá và ca ngợi vẻ đẹp của nhân dân và Tổ quốc.II. Cách thức tiến hành: GV tiến hành giờ dạy theo các phương pháp: Đọc sáng tạo, tái hiện, gợi tìm, thảo luận, so sánh, thuyết giảng.III. Phương tiện thực hiện: SGK, SGV, thiết kế bài dạy.IV. Tiến trình dạy học:1. Ổn định tổ chức:2. Kiểm tra bài cũ:3. Bài mới: Vào bài: Có một nhà văn từng quan niệm: “Văn chương trước hết phải là phải là văn chương, nghệ thuật trước hết phải là nghệ thuật. Và đã là nghệ thuật thì phải có phong cách độc đáo.” Nhà văn ấy chính là Nguyễn Tuân. Tiết học hôm nay chúng ta sẽ được tiếp xúc với tác giả này qua tùy bút Người lái đò sông Đà.

Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt

* Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm.- Thao tác 1: Tìm hiểu chung về tác giả.+ GV: Cho HS nhớ lại và trình bày những nét cơ bản về tác giả NT (đã được học ở CTNV 11) + HS: Tái hiện kiến thức và trình bày- Thao tác 2: Tìm hiểu chung về tác phẩm.+ GV: Gọi 1 HS đọc phần Tiểu dẫn.+ HS đọc, cả lớp theo dõi+ GV: Cho biết thể loại và xuất xứ tác phẩm?+ HS: Nêu thể loại và xuất xứ+ GV: Trình bày hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm? + GV: Đề tài của tác phẩm là gì?+ HS: Nêu đề tài của tác phẩm.+ GV: Nguyễn Tuân sáng tác tác phẩm với cảm hứng như thế nào?+ HS: Nêu cảm hứng sáng tác.+ GV: Thiên tùy bút đã kế thừa những nét riêng biệt, đặc sắc nào trong phong cách nghệ thuật của ?+ HS: Nêu nét đặc sắc trong phong cách

I. Tìm hiểu chung:1. Tác giả:

Xem lại phần Tiểu dẫn bài Chữ người tử tù, SGK Ngữ văn 11, tập I, tr 107.

2. Tác phẩm Người lái đò sông Đà:

- Bài tùy bút được in trong tập Sông Đà (1960).

- Hoàn cảnh sáng tác: trong chuyến đi gian khổ và hào hứng tới miền Tây Bắc rộng lớn, xa xôi.- Đề tài: Chất vàng của thiên nhiên Tây Bắc và thứ “vàng mười” ở tâm hồn của những con người lao động.- Cảm hứng chủ đạo: khao khát được hòa nhịp với đất nước và cuộc đời (không giống với NT trước CM, con người chỉ muốn xê dịch cho khuây cảm giác “thiếu quê hương”)- Tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật độc đáo của NT: uyên bác, tài hoa, không quản nhọc nhằn để cố gắng khai thác kho cảm giác và liên tưởng phong phú, bộn bề, nhằm tìm ra những chữ nghĩa xác đáng nhất.

*Hoạt động 2: Hướng dẫn HS đọc - hiểu văn bản- Thao tác 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu hình tượng con sông Đà hung bạo:+ GV: Gọi HS đọc 2 đoạn văn :1. “Cuộc sống của người lái đò ... hết thác” Giọng nhanh mạnh, thể hiện không khí dữ dội của trận đánh giữa người lái đò và con

II. Đọc - hiểu văn bản:1. Hình tượng con sông Đà hung bạo:

Trang 138



sông Đà hung bạo.2. “Tôi có bay ... dòng trên” Giọng chậm rãi, nhẹ nhàng, làm toát lên vẻ dịu dàng, trữ tình của dòng sông.+ GV: Có những hình tượng nào hiện lên trong 2 đoạn văn vừa đọc? Cảm nhận của em về những hình tượng đó?+ HS: Con sông Đà hung bạo và trữ tình và người lái đò dũng cảm, tài trí.+ GV: Cho HS thảo luận câu 2 SGK: Trong thiên tùy bút, tác giả đã dùng những BP nghệ thuật nào để khắc họa một cách ấn tượng hình ảnh con sông Đà hung bạo? + GV: Gợi ý.+ GV: Để diễn tả chính xác và sinh động những gì NT quan sát thấy về sự hung bạo của dòng sông, tác giả đã thêm vào rất nhiều nét tài hoa vốn có nào? Thử nêu vài dẫn chứng minh họa?+ HS: Thảo luận chung để tìm dẫn chứng.+ GV: Nguyễn Tuân đã miêu tả lòng sông nhỏ hẹp như thế nào?+ GV: Cảnh mênh mông của dòng sông hiện lên như thế nào?+ GV: Cái hút nước của lòng sông Đà được miêu tả như thế nào?+ GV: Mặt nước sông được miêu tả ra sao?+ GV: Âm thanh của sóng thác được miêu tả như thế nào?

+ GV: Những hòn đá trên sông được miêu tả ra sao? Chúng tạo nên điều gì?

+ GV: Những vòng bao vây của con sông được miêu tả như thế nào?

+ GV: Gợi dẫn vấn đề.

+ GV: Nguyễn Tuân đã giúp cho người đọc hình dung cảnh trên sông với cảnh ở nơi nào?

+ GV: Tác giả đã miêu tả cái hút nước của dòng sông như thế nào?

+ GV: Cách chèo thuyền vượt qua những chỗ nguy hiểm của con sông được liên tưởng với hình ảnh gì?+ GV: Tác giả còn vận dụng kiến thức về bộ

- Quan sát công phu, tìm hiểu kĩ càng để khắc họa sự hung bạo trên nhiều dạng vẻ:

+ Có lúc miêu tả trong phạm vi một lòng sông hẹp, như chiếc yết hầu bị đá bờ sông chẹt cứng:“Có vách đá thành chẹt lòng sông Đà như một cái yết hầu”+ Khi thì hiện ra trong khung cảnh mênh mông hàng cây số của một thế giới đầy gió gùn ghè, đá giăng đến chân trời và sóng bọt tung trắng xóa:“dài hàng cây số nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió, cuồn cuộn gió gùn ghè suốt năm”+ Lúc lại là những cái hút nước xoáy tít lôi tuột mọi vật xuống đáy sâu:“Trên sông bỗng có những cái hút nước giống như cái giếng bê tông thả xuống sông”+ Khi thì là mặt thác với dòng nước như hùm beo lồng lộn:“Còn xa lắm mới đến cái thác nước. Nhưng đã thấy tiếng nươc réo gần mãi lại réo to mãi lên ... Thế rồi nó rống lên như tiếng một ngàn con trâu mộng đang lồng lộn”+ Âm thanh của sóng thác luôn thay đổi: mới oán trách nỉ non đã chuyển sang khiêu khích, chế nhạo, rồi đột ngột rống lên.+ Khi thì là những hòn đá sông lập lờ cạm bẫy:“Ngoặt khúc sông lượn, thấy sóng bọt đã trắng xoá cả một chân trời đá. Đá ở đây từ ngàn năm đã mai phục hết trong lòng sông”+ Những trùng vi thạch trận sẵn sàng nuốt chết con thuyền và người lái:“”Mới thấy rằng đây là nó bày thạch trận trên sông. Đám tảng đám hòn chia làm ba hàng chặn ngang trên sông đòi ăn chết cái thuyền”- Mượn ở các ngành, các bộ môn trong và ngoài nghệ thuật để làm nên hàng loạt so sánh liên tưởng, tưởng tượng kì lạ, bất ngờ: + Hình dung một cảnh tượng hoang sơ bằng cách liên tưởng đến hình ảnh của chốn thị thành, có hè phố, có khung cửa sổ trên “cái tầng nhà thứ mấy nào vừa tắt phụt đèn điện”. + Tả cái hút nước quãng Tà Mường Vát: o “nước thở và kêu như cửa cống cái bị sặc”. o “ặc ặc lên như vừa rót dầu sôi vào”. + Lấy hình ảnh “ô tô sang số nhấn ga” trên “quãng đường mượn cạp ra ngoài bờ vực” để ví von với cách chèo thuyền … + Tưởng tượng về cú lia ngược của chiếc máy quay

Trang 139



môn nào khi tả cái hút nước của con sông?+ GV: Nguyễn Tuân đã dùng lửa để tả cái dữ tợn của nước sông như thế nào?+ GV: Nguyễn Tuân còn cho ta thấy, bên cạnh và cả bên trong sự hung bạo ấy, hình ảnh con sông vẫn nổi bật lên như một biểu tượng cho điều gì?+ GV: Nếu phải cho một lời nhận xét ngắn gọn về khả năng sử dụng ngôn từ của NT, em sẽ nói thế nào?

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu hình tượng con sông Đà trữ tình.+ GV: Cách viết của nhà văn đã thay đổi thế nào khi chuyển sang biểu hiện sông Đà như một dòng chảy trữ tình? Dẫn chứng minh hoạ? (Câu 3, SGK)+ HS: Tìm dẫn chứng và phát biểu.+ GV chốt lại.

+ GV: Màu nước trêm sông qua miêu tả của tác giả hiện lên như thế nào?

+ GV: Con sông đối với tác giả có mối quan hệ như thế nào?

+ GV: Ánh nắng trên sông được miêu tả thơ mộng như thế nào?

+ GV: Cảnh bên bờ sông có không khí kì ảo như thế nào?+ GV: Cái im lặng đã được miêu tả đến mức độ như thế nào?

+ GV: Hình ảnh đàn hươu ven sông được miêu tả thơ mộng và kì ảo như thế nào?

+ GV: Đàn cá dầm xanh đẹp như thế nào?+ GV: Con thuyền trôi lững lờ trên sông như có tâm trạng gì?

+ GV: Chốt lại.

từ đáy cái hút nước sông Đà, cảm thấy có “một cái mặt giếng mà thành giếng xây toàn bằng nước sông xanh ve một áng thủy tinh khối đúc dày, khối pha lê xanh như sắp vỡ tan”. + Dùng lửa để tả nước:“Thế rồi nó rống lên như tiếng một ngàn con trâu mộng đang lồng lộn giữa rừng vầu tre nứa nổ lửa, đang phá truông rừng lửa”=> Hình ảnh con sông là biểu tượng về sức mạnh dữ dội và vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên đất nước. Đó cũng là sự phá cách, minh chứng cho kì tài của Nguyễn Tuân trong lĩnh vực sử dụng ngôn từ .2. Hình tượng con sông Đà trữ tình:- Viết những câu văn mang dáng dấp mềm mại, yên ả, trải dài như chính dòng nước: “Con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình,, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hao ban hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân.”- Dụng công tạo ra một không khí mơ màng, khiến người đọc có cảm giác như được lạc vào một thế giới kì ảo. + Quan sát nhiều lần để nhận thấy màu nước sông Đà biến đổi theo mùa:“Mùa xuân dòng xanh ngọc bích, chứ nước sông Đà không xanh màu xanh canh hến của sông Gâm, sông Lô. Mùa thu nước sông Đà lừ lừ chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa” + Con sông giống như “một cố nhân” lâu ngày gặp lại.

+ Nắng cũng “giòn tan” và cứ hoe hoe vàng mãi cái sắc Đường thi “yên hoa tam nguyệt”“Chao ôi, trông con sông, vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng” + Bờ sông “hoang dại” và “hồn nhiên” như “một bờ tiền sử”, phảng phất “nỗi niềm cổ tích”. + Sự im lặng thì tịch mịch đến nỗi con người thèm được giật mình:“Chao ôi, thấy thèm được giật mình vì một tiếng còi xúp – lê của một chuyến xe lửa đầu tiên” + “Con hươu thơ ngộ” trên áng cỏ sương như biết cất lên câu hỏi không lời:“Hươu vểnh tai nhìn tôi không chớp mắt mà như hỏi tôi bằng cái tiếng nói riêng của con vật lành: “Hỡi ông khách sông Đà, có phải ông cũng vừa nghe thấy một tiếng còi sương?” + Đàn cá dầm xanh: “quẫy vọt lên mặt sông bụng trắng như bạc rơi thoi” + Con thuyền: lặng lẽ trôi trên dòng nước lững lờ như thương như nhớ như “một người tình nhân chưa quen biết”.=> Sự tài hoa đã đem lại cho áng văn những trang tuyệt

Trang 140



- Thao tác 3: Hướng dẫn HS tìm hiểu hình tượng người lái đò trong cuộc chiến đấu với con sông Đà hung bạo:+ GV: Thoạt nhìn, em có nhận xét gì về tính chất của cuộc chiến?

+ GV: Đá trên sông đe doạ con người như thế nào?

+ GV: Sóng nước và thác nước đã tấn công con thuyền như thế nào?

+ GV: Con sông đã tạo nên bao nhiêu vòng vây để đe doạ con người, vòng vây của đá được bố trí như thế nào?

+ GV: Nhận xét về thiên nhiên?

+ GV: Thiên nhiên thì như vậy. Để chống chọi lại thì con người được trang bị những võ khí như thế nào?

+ GV: Kết quả của trận thuỷ chiến ra sao?

+ GV: Con người đã có những động tác thuần thục như thế nào để thu phục sự hung hãn của con sông?

+ GV: Nguyễn Tuân cho thấy nguyên nhân làm nên chiến thắng của con người có hề bí ẩn không? Đó chính là điều gì?

bút. Nguyễn Tuân đã dựng nên cả một không gian trữ tình khiến người đọc say đắm, ngất ngây, thêm yêu thêm cuộc đời này?3. Hình tượng người lái đò trong cuộc chiến đấu với con sông Đà:

- Tính chất cuộc chiến: không cân sức

+ Sông Đà: o Đá trên sông như bầy thuỷ quái dàn trận đợi sẵn:“Đá ở đây ngàn năm vẫn mai phục hết trong lòng sông” o Khi thuyền đến nơi:“Mặt nước hò la vang dậy quanh mình, ùa vào bẻ gãy cán chèo võ khí trên cánh tay mình. Sóng nước như thể quân liều mạng vào sát nách mà đá trái mà thúc gối vào bụng và hông thuyền. Có lúc chúng đội cả thuyền lên. Nước bám lấy thuyền như đô vật túm thắt lưng ông đò đòi vật ngửa mình ra” sóng nước hò reo quyết vật ngửa mình thuyền, sóng thác tung ra những miếng đòn hiểm quyết bóp chết người lái đò. + Thạch trận với đủ 3 lớp trùng vi vây bủa, được trấn giữ bởi những hòn đá ngỗ ngược, hỗn hào và nham hiểm:“”Mới thấy rằng đây là nó bày thạch trận trên sông. Đám tảng đám hòn chia làm ba hàng chặn ngang trên sông đòi ăn chết cái thuyền” Thiên nhiên lớn lao, dữ dội và hiểm độc với sức mạnh được nâng lên hàng thần thánh. + Con người: nhỏ bé, không có phép màu, vũ khí trong tay chỉ là chiếc cán chèo trên “một cái thuyền đơn độc không còn biết lùi đi đâu để tránh một cuộc giáp lá cà có đá dàn trận điạ sẵn”- Kết quả: Thác dữ đã không chặn bắt được con thuyền; con người chiến thắng sức mạnh thần thánh của tự nhiên: + Đè sấn được sóng gió, nắm chặt cái bờm sóng mà thuần phục sự hung hãn của dòng sông:“Nắm chặt lấy được cái bờm sóng đúng luồng rồi, ông đò ghì cương lái, bám chắc lấy luồng nước đúng mà phóng nhanh về cửa sinh” + Con người cưỡi lên thác ghềnh, xé toang hết lớp này đến lớp kia của trùng vi thạch trận:“Cứ phóng thẳng thuyền, chọc thủng cửa giữa đó. Thuyền vút qua cổng đá cánh cửa mở cánh khép.” + Những thằng đá tướng: “đã tiu nghỉu qua bộ mặt xanh lè thất vọng thua cái thuyền đã đánh trúng cửa sinh mà nó trấn lấy”.- Nguyên nhân làm nên chiến thắng: + Sự ngoan cường, dũng cảm, ý chí quyết tâm vượt qua thử thách của cuộc sống

Trang 141



+ GV: Tác giả đã có cách nhìn như thế nào về con người?

+ GV: Những con người quý giá ấy có xuất thân như thế nào?+ GV: Con người ấy nhờ lao động và đấu tranh chinh phục thiệ nhiên đã trở nên như thế nào?

+ GV: Nét độc đáo trong cách khắc hoạ nhân vật ông lái đò?

+ Tài trí, sự hiểu biết và nhất là kinh nghiệm nhiều năm gắn bó với nghề sông nước, lên thác xuống ghềnh.- Cảm hứng của tác giả: + Thiên nhiên Tây Bắc quý như vàng, còn con người lao động Tây Bắc là vàng mười của đất nước trong cảm xúc thẩm mĩ của tác giả, con người đẹp hơn tất cả và quý giá hơn tất cả. + Con người quý giá ấy lại chỉ là những ông lái, nhà đò nghèo khổ, làm lụng âm thầm, giản dị, vô danh. + Những con người vô danh đó đã nhờ lao động, nhờ đấu tranh chinh phục thiên nhiên mà trở nên lớn lao, kì vĩ, hiện lên như đại diện của con người.=> Người lái đò dũng cảm, tài hoa, trí dũng chính là “vàng mười” của vùng Tây Bắc.

* Hoạt động 3: Hướng dẫn HS tổng kết bài học- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh rút ra chủ đề của tác phẩm.+ GV: Người lái đò sông Đà ngợi ca điều gì?- Thao tác 2: Hướmg dẫm học sinh nhận xét về nghệ thuật tác phẩm.+ GV: Qua tác phẩm, em có thể rút ra được điều gì về tác giả Nguyễn Tuân?

* Hoạt động 4: Hướng dẫn luyện tập - GV: Hướng dẫn học sinh giải các bài tập sau bài học.- HS: Ghi nhận sự hướng dẫn

III. Tổng kết:1. Chủ đề: Tác phẩm ngợi ca vẻ đẹp vừa kì vĩ, hào hùng, vừa trữ tình, thơ mộng của thiên nhiên và nhất là của con người lao động bình dị ở miền Tây Bắc 2. Nghệ thuật: Công phu lao động nghệ thuật khó nhọc, cùng sự tài hoa uyên bác của người nghệ sĩ Nguyễn Tuân trong việc dùng chữ nghĩa để tái tạo những kì công của tạo hoá và những kì tích lao động của con người.

V. Củng cố - Dặn dò: 1. Củng cố:

- Hình tượng con sông Đà hùng vĩ được miêu tả như thế nào qua bút pháp tài hoa của tác giả? Hình tượng con sông Đà trữ tình được thể hiện qua những câu văn như thế nào?

- Đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm?2. Dặn dò:

- Hoàn thiện 2 bài tập Luyện tập. - Soạn bài “Chữa lỗi lập luận trong văn nghị luận”

Trang 142


Tiết thứ: 36-37. AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?

(Trích) HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNG.

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: Giúp HS: - Cảm nhận được vẻ đẹp, chất thơ từ cảnh sắc thiên nhiên của sông Hương từ bề dày lịch sử, văn hóa của Huế và tâm hồn con người vùng đất cố đô. Hiểu được tình yêu, niềm tự hào tha thiết, sâu lắng của tác giả dành cho dòng sông quê hương, cho xứ Huế thân yêu và cũng là cho đất nước. - Hiểu được những đặc sắc về phong cách nghệ thuật của HPNT. - Nhận biết được đặc trưng thể loại bút kí và nghệ thuật viết bút kí trong bài.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:SGK, Giáo án, Tư liệu có liên quan, Bảng phụ…III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Phát vấn, nêu vấn đề, tạo tình huống, thảo luận nhóm…IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:1. Ổn định lớp.2. Kiểm tra bài cũ: - Hình tượng con sông Đà hùng vĩ được miêu tả như thế nào qua bút pháp tài hoa của tác giả? Hình tượng con sông Đà trữ tình được thể hiện qua những câu văn như thế nào? - Đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm?3. Giảng bài mới.

Hoạt động của GV và HS NỘI DUNG BÀI DẠY

* Hoạt động 1: Giới thiệu chung về văn bản- Thao tác 1: Tìm hiểu về tác giả.+ GV: Hướng dẫn học sinh đọc “Tiểu dẫn” và rút ra những nét chính về tác giả.+ HS: Nêu những nét chính về tác giả. + GV: Trình bày những hiểu biết của em về bài bút kí này: xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác, kết cấu, vị trí và nội dung của đoạn trích?

* Hoạt động 2: Đọc và tìm hiểu văn bản- Thao tác 1: Gv hướng dẫn, tổ chức cho học sinh tìm hiểu vẻ đẹp của sông Hương ở thượng lưu+ GV: Ở thượng nguồn, sông Hương được tác giả miêu tả như thế nào?

+ GV: Để làm nổi bật được vẻ đẹp ấy nhà văn đã sử dụng các biện pháp nghệ thuật nào? Hiệu quả nghệ thuật của nó?

I. TÌM HIỂU CHUNG:1. Tác giả:- Là một người con của xứ Huế.- Là một trong những nhà văn chuyên về bút ký.- Văn phong: “Nét đặc sắc … tài hoa” (tr197)- Tác phẩm tiêu biểu: (Sgk)2. Tác phẩm: - Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác: Là bài bút kí đặc sắc, viết tại Huế (1981), in trong tập sách cùng tên - Kết cấu: Tác phẩm gồm ba phần + Phần 1: Sông Hương ở thượng nguồn + Phần 2: Sông Hương ở ngoại vi thành phố Huế + Phần 3: Sông Hương giữa lòng thành phố Huế. - Vị trí văn bản: chỉ là một đoạn trích trong bài bút kí dài về dòng sông Hương thơ mộng của xứ Huế. II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN: 1. Vẻ đẹp của sông Hương ở thượng lưu:- Sông Hương - “bản trường ca của rừng già” + Con sông vừa “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như những cơn lốc vào đáy vực bí ẩn”, vừa “dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng” từ ngữ tạo hình, gợi tả chính xác đặc điểm của sông Hương ở thượng lưu với vẻ đẹp vừa hùng vĩ, man dại, vừa trữ tình say đắm lòng người. +“rừng già đã hun đúc” cho nó “một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng” nhà văn đã khéo léo so sánh sông Hương như một “cô gái di – gan phóng khoáng và man dại”, đã nhân

Trang 143



- Thao tác 2: GV hướng dẫn, tổ chức cho học sinh tìm hiểu vẻ đẹp của sông Hương ở đồng bằng+ GV: Sông Hương ở đồng bằng được miêu tả như thế nào? Nêu dẫn chứng minh họa?

+ GV: Sông Hương khi đi qua thành phố được miêu tả như thế nào?

+ GV: Sông Hương trước khi đi ra biển cả có điểm gì đặc biệt?

- Thao tác 3: GV hướng dẫn, tổ chức cho

hóa sông Hương thành một sinh thể sống động.2. Vẻ đẹp của sông Hương ở đồng bằng:- Sông Hương được thay đổi về tính cách: + “mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” + Hiểu biết về địa lí đã giúp tác giả miêu tả tỉ mỉ về sông Hương với hình ảnh: o “Chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm”, o “ dòng sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con thoi”.- Cảnh đẹp như bức tranh có đường nét, có hình khối: “Nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách, với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lưu Bảo”- Người đọc còn bắt gặp vẻ đẹp đa màu mà biến ảo, phản quang màu sắc của nền trời Tây Nam thành phố: “sớm xanh , trưa vàng, chiều tím”.- Sông Hương lại có vẻ đẹp trầm mặc chảy dưới chân những rừng thông u tịch với những lăng mộ âm u mà kiêu hãnh của các vua chúa triều Nguyễn.=> Đó là vẻ đẹp mang màu sắc triết lí, cổ thi khi đi trong âm hưởng ngân nga của tiếng chuông chùa Thiên Mụ, có vẻ đẹp “vui tươi” khi đi qua những bãi bờ xanh biếc vùng ngoại ô Kim Long, có vẻ đẹp “mơ màng trong sương khói” khi nó rời xa thành phố để đi qua những bờ tre, lũy trúc và những hàng cau thôn Vĩ Dạ.- Đoạn tả sông Hương khi đi qua thành phố đã gây được nhiều ấn tượng: + Đấy là hình ảnh chiếc cầu bắc qua dòng sông Hương: “Chiếc cầu trắng in ngấn trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non” + Nhà văn như thổi linh hồn vào cảnh vật: o “đường cong ấy làm cho dòng sông như mềm hẳn đi, như một tiếng vâng không nói của tình yêu”, o “Tôi nhớ sông Hương, quý điệu chảy lững lờ của nó khi ngang qua thành phố”. + Dường như sông Hương không muốn xa thành phố: o “Rồi như sực nhớ lại một điều gì đó chưa kịp nói. Nó đột ngột đổi dòng rẽ ngặt sang hướng Đông Tây để gặp lại thành phốở góc Bao Vinh… khúc quanh này thật bất ngờ…” o Đấy là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”.- Sông Hương trở lại “để nói một lời thề trước khi về biển cả”. Tác giả liên hệ: “Lời thề ấy vang vọng khắp khu vực sông Hương thành giọng hò dân gian, ấy là tấm lòng người dân Châu Hóa xưa mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở”.3. Vẻ đẹp sông Hương được khám phá dưới góc độ

Trang 144



học sinh tìm hiểu vẻ đẹp của sông Hương được khám phá dưới góc độ văn hóa

+ GV: Dưới góc độ văn hoá, tác giả có khám phá dưới như thế nào?

- Thao tác 4: GV hướng dẫn, tổ chức cho học sinh tìm hiểu vẻ đẹp của sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử+ GV: Những chi tiết nào cho thấy tác giả miêu tả sông Hương gắn với những sự kiện lịch sử?

- Thao tác 5: GV tổ chức cho học sinh tìm hiểu nhan đề của văn bản+ GV: Bài tùy bút này có điều gì đặc sắc trong kết thúc?

+ GV: Em hãy kể lại huyền thoại về cách lí giải nguốn gốc tên của dòng sông Hương?

văn hóa:- Tác giả cho rằng có một dòng thi ca về sông Hương. Đó là dòng thơ không lặp lại mình: + “Dòng sông trắng- lá cây xanh” (Chơi xuân-Tản Đà) + Trường giang như kiếm lập thanh thiên (Cao Bá Quát). + “Con sông dùng dằng, con sông không chảy Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”

( Thu Bồn)- Tác giả gắn sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế: “Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya… Quả đúng vậy, toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được hình thành trên mặt nước của dòng sông này”.- Tác giả tưởng tượng: “trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya”. Phải có độ nhạy cảm về thẩm âm, hiểu biết về âm nhạc của xứ Huế, tác giả mới có sự liên tưởng này.- Với ngòi bút tài hoa cộng với sự rung cảm mạnh mẽ, HPNT nhớ tới Nguyễn Du: “Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này với một phiến trăng sầu.Và từ đó, những bản đàn đã đi suốt đời Kiều”.4. Vẻ đẹp sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử:- Tên của dòng sông Hương được ghi trong “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi; “Nó được ghi là linh giang”- Dòng sông ấy là điểm tựa, bảo vệ biên cương thời kì Đại Việt.- Thế kỉ XVIII, nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân, gắn liền với tên tuổi của người anh hùng Nguyễn Huệ.- Nó đọng lại đến bầm da, tím máu “nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX”.- Nó đi vào thời đại của Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển.- Nó chứng kiến cuộc nổi dậy tổng tiến công tết Mậu Thân 1968. Sông Hương – chứng nhân của lịch sử, gắn liền với với lịch sử của Huế, của dân tộc.5. Nhan đề: Bài tùy bút kết thúc bằng cách lí giải tên của dòng sông: sông Hương - sông thơm. Cách lí giải bằng một huyền thoại: - Người làng Thành Chung có nghề trồng rau thơm. Ở đây kể lại rằng vì yêu quí con sông xinh đẹp, nhân dân hai bờ sông đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi. Huyền thoại ấy đã trả lời câu hỏi: ai đã đặt tên cho dòng sông? - Đặt tiêu đề và kết thúc bằng câu hỏi “Ai đã đặt tên

Trang 145



- Thao tác 6: GV tổ chức cho học sinh tìm hiểu Nét đẹp của văn phong HPNT+ GV: Văn phong của HPNT có điểm gì nổi bật trong tác phẩm này?

+ GV: Những biện pháp nghệ thuật chính tác giả đã sử dụng trong tùy bút này?

* Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tổ kết.- GV: Gọi HS đọc phần Ghi nhớ.- GV nhấn mạnh những đặc điểm về nội dung và nghệ thuật của bài bút ký.

cho dòng sông?” để nhằm mục đích lưu ý người đọc về cái tên đẹp của dòng sông mà còn gợi lên niềm biết ơn đối với những người đã khai phá miền đất này. - Mặt khác không thể trả lời vắn tắt trong một vài câu mà phải trả lời bằng cả bài kí dài ca ngợi vẻ đẹp, chất thơ của dòng sông.6. Nét đẹp của văn phong HPNT:- Tác giả đã soi bằng tâm hồn mình và tình yêu quê hương xứ sở vào sông Hương khiến đối tượng trở nên lung linh, đa dạng như đời sống tâm hồn con người.- Sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú cộng với sự uyên bác về các phương diện địa lí, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật đã tạo nên áng văn đặc sắc này.- Ngôn ngữ phong phú, giàu hình ảnh, bộc lộ cảm xúc, sử dụng nhiều biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa.- Có sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ, chủ quan và khách quan. Chủ quan là sự trải nghiệm của bản thân. Khách quan là đối tượng miêu tả- dòng sông Hương.III. Tổng kết: Ghi nhớ - SGK1. Chủ đề.2. Nghệ thuật.

V. CỦNG CỐ - DẶN DÒ : 1. Củng cố: - Vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên.

- Vẻ đẹp của sông Hương dưới góc độ văn hóa.- Vẻ đẹp của sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử.- Văn phong của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

2. Dặn dò: - Học bài cũ. - Chuẩn bị bài mới: Đọc thêm : “Những ngày đầu của nước Việt Nam mới” – Võ Nguyên Giáp - Câu hỏi:

+ Dựa vào phần “Tiểu dẫn” trong SGK, giới thiệu những nét chính về tác giả? + Hãy cho biết tác phẩm ra đời trong hoàn cảnh nào? + Đoạn trích có vị trí như thế nào trong tác phẩm? + Đoạn trích chia làm mấy phần? Nội dung của từng phần? + Để hồi tưởng về những ngày đầu của nước Việt Nam mới, tác giả đã xuất phát từ điểm nhìn hiện

tại nào? Những cảm nghĩ cụ thể của tác giả? + Phần trích đã nêu rõ những khó khăn, nguy nan của nước Việt Nam mới ra sao? + Đảng và chính phủ được sự ủng hộ của toàn dân đã có những quyết sách đúng đắn, sáng suốt như

thế nào để đưa đất nước vượt qua gian khó? + Trong cả phần trích đâu là hình tượng tiêu biểu gây ấn tượng sâu sắc nhất? Vì sao? + Nghệ thuật thể hiện hồi kí trong phần trích này có gì đặc biệt?

Trang 146


ĐỌC THÊM:NHỮNG NGÀY ĐẦU CỦA NƯỚC VIỆT NAM MỚI

(Trích Những năm tháng không thể nào quên) Võ Nguyên Giáp

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: Giúp học sinh: - Qua hồi ức của một vị tướng tài ba mà khiêm nhường, cảm nhận được những nỗ lực to lớn của Đảng, Chính phủ, Bác Hồ và nhân dân ta trong những ngày đầu sau Cách mạng tháng Tám để giữ vững nền độc lập, đêm lại hạnh phúc cho nhân dân, khẳng định vị thế của nước Việt Nam mới. - Thấy được tác giả của hồi kí đã có những dòng viết vừa khách quan, vừa dạt dào cảm xúc, tái hiện chân thực những người thực việc thực, những sự kiện lịch sử quan trọng ở vào một thời điểm trọng đại, một giai đoạn đầy khó khăn và vinh quang của đất nước. - Biết cách đọc - hiểu thể loại hồi kí. - Biết trân trọng và không quên những năm tháng đầy khó khăn và vinh quang của đất nước. II. PH ƯƠ NG TIỆN THỰC HIỆN: - Sách giáo khoa, sách giáo viên Ngữ văn 12 tập I. III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: GV hướng dẫn đọc - hiểu, gợi ý, thảo luận, trả lời câu hỏi.D. TIẾN TRÌNH BÀI HỌC : 1. Kiểm tra bài cũ: - Vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên.

- Vẻ đẹp của sông Hương dưới góc độ văn hóa.- Vẻ đẹp của sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử.- Văn phong của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

2. Bài mới: Cho HS xem 2 đoạn phim để giới thiệu hình ảnh của đất nước Việt Nam trong những ngày đầu mới độc lập.

Hoạt động của GV - HS Yêu cầu cần đạt

* Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm.- Thao tác 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về tác giả + GV: Dựa vào phần “Tiểu dẫn” trong SGK, giới thiệu những nét chính về tác giả? + HS: Dựa vào SGK và trả lời.

- Thao tác 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về tác phẩm. + GV: Hãy cho biết tác phẩm ra đời trong hoàn cảnh nào? + GV: Nội dung cơ bản của tác phẩm?

+ GV: Tác phẩm được viết bằng hình thức nghệ thuật gì?

- Thao tác 3: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về đoạn trích. + GV: Đoạn trích có vị trí như thế nào trong tác phẩm?

+ GV: Đoạn trích chia làm mấy phần? Nội dung của từng phần?

I. Tìm hiểu chung:1. Tác giả: - Võ Nguyên Giáp sinh năm 1911, tại Lộc Thuỷ - Lệ Thuỷ - Quảng Bình.- Là vị tướng tài ba của quân đội nhân dân Việt Nam, một trong những nhà lãnh đạo kiệt xuất của Cách mạng Việt Nam. - Là uỷ viên Bộ chính trị Đảng cộng sản Việt Nam, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng (1956 – 1980), Phó Thủ tướng nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1978 – 1992) 2. Tác phẩm: - Hoàn cảnh ra đời: Năm 1970 - những năm tháng gay go của cuộc kháng chiến chống Mĩ. - Nội dung: Tác giả hồi tưởng lại và ghi chép lại những sự kiện lịch sử trọng yếu có tính chất bước ngoặt của Cách mạng Việt Nam từ những ngày đầu trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến những ngày đầu năm 1970.- Nghệ thuật: Tác phẩm viết theo thể hồi kí mang tính chân thực, biểu cảm tác động mạnh đến tư tưởng tình cảm của người đọc. 3. Đoạn trích: - Xuất xứ : Đoạn trích “Những ngày đầu của nước Việt Nam mới” là chương XII của tập hồi kí (do nhà văn Hữu Mai thể hiện) - Bố cục: Chia làm 4 phần: + Đoạn 1 (Từ đầu đến “ập vào miền Bắc”): Giới thiệu. + Đoạn 2 (“nước Việt Nam dân chủ cộng hoà .... thêm

Trang 147



* Hoạt động II: Hướng dẫn học sinh đọc thêm GV chia lớp thành 4 nhóm - thảo luận trong 8 phút:- Nhóm 1: Để hồi tưởng về những ngày đầu của nước Việt Nam mới, tác giả đã xuất phát từ điểm nhìn hiện tại nào? Những cảm nghĩ cụ thể của tác giả?

- Nhóm 2: Phần trích đã nêu rõ những khó khăn, nguy nan của nước Việt Nam mới ra sao?

trầm trọng” ): Những khó khăn mọi mặt của đất nước. + Đoạn 3 (“trong hoàn cảnh như vậy ... ki – lô – gam vàng”): Những biện pháp và nỗ lực của Dảng, Chính phủ, Hồ Chủ Tịch, nhân dân. + Đoạn 4 (phần còn lại): Hình ảnh lãnh tụ Hồ Chí Minh. II. Đọc - hiểu văn bản:1. Giới thiệu: - Từ hiện tại tác giả hồi tưởng về quá khứ. Tác giả xuất phát từ điểm nhìn của hiện tại và dùng thủ pháp nghệ thuật: đối lập, tương phản.

Hiện tại (1970) Quá khứ (những ngày đầu của nước

VN mới)- Thời kì làm mưa làm gió của chủ nghĩa đế quốc đã qua.- Nước VN đã có tên trên bản đồ thế giới - Mọi hành động xâm lược đều bị trừng trị. Lực lượng cách mạng, chính quyền đã vững mạnh. - Bọn Tưởng Giới Thạch chỉ còn là những bóng ma.

- Thời kì chủ nghĩa đế quốc đang làm mưa làm gió.

- Nước ta chưa có tên trên bản đồ thế giới.

- Gặp mọi khó khăn, lực lượng chính quyền cách mạng còn non trẻ.- Mấy chục vạn quân Tưởng ập vào miền Bắc để chống phá chính quyền còn non trẻ.

=> Mục đích của tác giả: Nhấn mạnh những khó khăn trong những ngày đầu của nước Việt Nam mới, nhấn mạnh và khẳng định dân tộc ta đã có thế dứng vững mạnh, hiên ngang. 2. Những khó khăn về mọi mặt: - Về chính trị: + “Nước Việt Nam mới sinh nằm giữa bốn bề hùm sói”. + Đảng của giai cấp công nhân mới 15 tuổi. + Chính quyền cách mạng “chưa được nước nào công nhận”.- Về kinh tế: + Ruộng đất bị bỏ hoang, vẫn ở trong tay địa chủ, lũ lụt, hạn hán liên miên. + Hàng hoá khan hiếm vì các nhà máy hầu như không dùng được. - Về tài chính: + chỉ còn 1 triệu bạc rách, lại “đang xuống giá”, + bọn Pháp và Tưởng tung tiền làm rối loạn thị trường.- Về xã hội: + đời sống nhân dân xuống thấp, + thất nghiệp tăng, + có người chết đói, + dịch tả phát sinh, + quân Tưởng vào đem theo dịch chấy rận, Pháp nổ súng xâm lưược Nam Bộ làm cho khó khăn càng thêm chồng chất.3. Những biện pháp và nỗ lực của Đảng, Chính phủ,

Trang 148



- Nhóm 3: Đảng và chính phủ được sự ủng hộ của toàn dân đã có những quyết sách đúng đắn, sáng suốt như thế nào để đưa đất nước vượt qua gian khó?

Nhóm 4: Trong cả phần trích đâu là hình tượng tiêu biểu gây ấn tượng sâu sắc nhất? Vì sao?

* Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tổng kết- GV: Em có suy nghĩ gì sau khi học song đoạn trích “Những ngày đầu của nước Việt Nam mới”?- GV: Nghệ thuật thể hiện hồi kí trong phần trích này có gì đặc biệt?

Hồ chủ tịch và nhân dân: - Chính trị: + Củng cố và giữ vững chính quyền cách mạng: mở cuộc tổng tuyển cử đầu tiên trong cả nước để bầu ra Quốc dân đại hội. + Ra sắc lệnh tổ chức Hội đồng nhân dân và Uỷ ban hành chính các cấp. + Giải tán chính quyền cũ – chính quyền thực dân phong kiến. + Mở rộng khối đoàn kết toàn dân, thực hiện công nông chuyên chính. + Công bố dự án hiến pháp cho toàn dân góp ý.- Kinh tế: + địa chủ giảm tô 25%, xoá nợ cho nông dân, + công nhân làm 8 giờ, quyền lợi rõ ràng, + toàn dân học chữ quốc ngữ, học tập và thi cử đều miễn phí + bãi bỏ thuế thân và nhiều thứ thuế vô lí khác- Nâng cao năng lực tài chính: + động viên thành lập Quỹ độc lập, + Kêu gọi hưởng ứng Tuần lễ vàng. + chỉ trong thời gian ngắn góp được 20 triệu và 70kg vàng.=> Sự chỉ đạo sáng suốt của Đảng và Chính phủ làm cho nội lực của đất nứơc tăng lên nhanh chóng. 4. Hình ảnh lãnh tụ Hồ Chí Minh: - Nét đẹp trong nhân cách của Bác: toàn tâm, toàn ý phục vụ nhân dân đất nước (“Ở Ngưười ... tình cảm”)- Bác thấy rõ nhiệm vụ lớn nhất của toàn Đảng, toàn dân: Xác định mối quan hệ giữa những người làm việc trong bộ máy chính quyền mới với nhân dân.- Đề ra ba mục tiêu quan trọng: “Diệt giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm” và phải dựa vào dân.- Tấm lòng của Bác: + làm mọi việc để đem lại hanh phúc cho dân + thẳng thắn chỉ ra và phê bình những khuyết điểm của cán bộ “Những khuyết điểm kể trên là lỗi tại chúng tôi”.=> Bác Hồ - hình ảnh tượng trưng cao đẹp nhất của dân, của nước, của cách mạng, của chính quyền mới, chế độ mới. III. TỔNG KẾT:1. Chủ đề: Nước Việt Nam mới trong những ngày đầu độc lập phải vượt lên bao gian khó để tồn tại đứng vững và khẳng định vị trí của mình. 2. Nghệ thuật: Đoạn hồi kí giống như những trang biên niên sử ghi lại những năm tháng không thể nào quên của đất nước

1. Củng cố: Hướng dẫn học bài: Giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn trích. 2. Dặn dò: Soạn “Thực hành chữa lỗi lập luận trong văn nghị luận”

Trang 149


Tiết thứ: VỢ CHỒNG A PHỦ

(Trích)Tô Hoài

I. Mục tiêu bài học: - Hiểu được cuộc sống cơ cực, tối tăm của đồng bào các dân tộc thiểu số vùng cao dưới ách áp bức của thực dân và chúa đất thống trị, quá trình người dân các dân tộc thiểu số từng bước giác ngộ cách mạng và vùng lên tự giải phóng đời mình, đi theo tiếng gọi của Đảng.- Những đóng góp của nhà văn trong nghệ thuật khắc họa tính cách nhân vật,sự tinh tế trong diễn tả thế giới nội tâm, phong tục tập quán người Mông, lời văn tinh tế, đầy chất thơ- Có kỹ năng đọc hiểu tác phẩm tự sự- Bồidưỡng tình yêu thương con ngườiII. Phương tiện thực hiện: - SGK, SGV, …- Tài liệu, Công cụ: tranh ảnh minh họaIII. Cách thức tiến hành:

Kết hợp nhiều phương pháp: Đàm thoại (Phát vấn phát hiện ,lí giải minh hoạ tìm tòi, đối chiếu), trao đổi thảo luận, diễn giảng…IV.Tiến trình bài dạy:1. Ổn định, kiểm tra sĩ số:2. Kiểm tra bài cũ: Giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn trích “Những ngày đầu của nước Việt Nam mới”?3. Bài mới:


* Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung.- Thao tác 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu tác giả+ GV: Nêu những nét chính về tác giả? + HS: đọc tiểu dẫn và nêu những nét chính về tác giả

- Thao tác 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu

I- Tìm hiểu chung:1. Tác giả:

- Tô Hoài tên khai sinh là Nguyễn Sen, sinh năm 1920. - Quê nội ở Thanh Oai, Hà Đông (nay là Hà Tây)

nhưng sinh ra và lớn lên ở quê ngoại: làng Nghĩa Đô, huyện Từ Liêm, phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Đông (nay là phường Nghĩa Đô, quận Cầu Giấy Hà Nội).

- Viết văn từ trước cách mạng, nổi tiếng với truyện đồng thoại Dế mèn phiêu lưu kí.

- Là nhà văn lớn, sáng tác nhiều thể loại. Số lượng tác phẩm đạt kỉ lục trong nền văn học Việt Nam hiện đại.

- Sáng tác thiên về diễn tả những sự thật đời thường: “Viết văn là một quá trình đấu tranh để nói ra sự thật. Đã là sự thật thì không tầm thường, cho dù phải đập vỡ những thần tượng trong lòng người đọc”.

- Có vốn hiểu biết sâu sắc, phong phú về phong tục, tập quán của nhiều vùng khác nhau.

- Lối trần thuật rất hóm hỉnh, sinh động nhờ vốn từ vựng giàu có, phần lớn là bình dân và thông tục nhưng nhờ sử dụng đắc địa nên đầy ma lực và mang sức mạnh lay chuyển tâm tư.

- Năm 1996, được nhà nước tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

- Một số tác phẩm tiêu biểu: + Dế mèn phiêu lưu kí (1941), + O chuột (1942), + Nhà nghèo (1944), + Truyện Tây Bắc (1953), + Miền Tây (1967),…

2. Văn bản:

Trang 150


tác phẩm+ GV: Nêu xuất xứ tác phẩm?

+ GV: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu cốt truyện

* Hoạt động 3: Hướng dẫn HS đọc hiểu văn bản.- Thao tác 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu nhân vật Mị. + GV: Đọc đoạn văn giới thiệu sự xuất hiện của nhân vật Mị?+ GV: Qua sự xuất hiện của Mị, em cảm nhận ban đầu như thế nào về Mị?

+ GV: Nhận xét về cách giới thiệu nhân vật của Tô Hoài?

+ GV: Trước khi làm dâu cho nhà thống lí Pá Tra, Mị là cô gái có gì đặc biệt?+ HS: Tìm chi tiết Mị rất đẹp, rất tài hoa, rất tự trọng.

+ GV: Vì sao Mị về làm dâu nhà thống lí Pá Tra? + GV: Vì sao bố Mị đã qua đời mà Mị không ăn lá ngón tự tử?+ GV: Bình giảng+ GV: Ban đầu, Mị có những phản kháng gì?

a. Xuất xứ và hòan cảnh sáng tác:- In trong tập Truyện Tây Bắc – được tặng giải nhất giải thưởng Hội văn nghệ Việt Nam 1954-1955- Hoàn cảnh sáng tác: Trong chuyến đi thực tế cùng bộ đội vào giải phóng Tây Bắc năm 1952.b. Tóm tắt:

- Mị, một cô gái xinh đẹp, yêu đời, có khát vọng tự do, hạnh phúc bị bắt về làm con dâu gạt nợ cho nhà Thống lí Pá Tra.

- Lúc đầu Mị phản kháng nhưng dần dần trở nên tê liệt, chỉ "lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa".

- Đêm tình mùa xuân đến, Mị muốn đi chơi nhưng bị A Sử (chồng Mị) trói đứng vào cột nhà.

- A Phủ đánh A Sử nên nên đã bị bắt, bị phạt vạ và trở thành kẻ ở trừ nợ cho nhà Thống lí.

- Không may hổ vồ mất 1 con bò, A Phủ đã bị đánh, bị trói đứng vào cọc đến gần chết.

- Mị đã cắt dây trói cho A Phủ, 2 người chạy trốn đến Phiềng Sa. - Mị và A Phủ được giác ngộ, trở thành du kíchII. Đọc - hiểu văn bản:1. Nhân vật Mị: a. Sự xuất hiện của Mị: - Hình ảnh: Một cô con gái “ngồi quay sợi gai bên tảng đá trước cửa, cạnh tàu ngựa”. Một cô gái lẻ loi, âm thầm như lẫn vào các vật vô tri vô giác: cái quay sợi, tàu ngựa, tảng đá - “Lúc nào cũng vậy, dù quay sợi, thái cỏ ngựa, dệt vải, chẻ củi hay đi cõng nước dưới khe suối, cô ấy cũng cúi mặt, mặt buồn rười rượi” Lúc nào cũng cúi đầu nhẫn nhục và luôn u buồn=> Cách giới thiệu nhân vật ấn tượng để dẫn dắt vào trình tìm hiểu số phận nhân vật.b. Cuộc đời cực nhục, khổ đau của Mị: * Trước khi làm dâu gạt nợ nhà thống lí Pá Tra:- Là cô gái trẻ đẹp, có tài thổi sáo: “Trai đến đứng nhẵn cả chân vách đầu buông Mị”, “Mị thổi sáo giỏi, Mị uốn chiếc lá trên môi,thổi lá cũng hay như thổi sáo. Có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị”- Là người con hiếu thảo, tự trọng: “Con nay đã biết cuốc nương làm ngô, con phải làm nương ngô giả nợ thay cho bố. Bố đừng bán con cho nhà giàu”*Khi về làm dâu nhà thống lí:- Nguyên nhân: Vì món nợ truyền kiếp bố mẹ vay gia đình nhà thống lí Pá Tra nên Mị bị bắt về làm dâu gạt nợ Mị là con nợ đồng thời cũng là con dâu nên số phận đã trói buộc Mị đến lúc tàn đời.- Lúc đầu: Mị phản kháng quyết liệt. + “Có đến hàng mấy tháng, đêm nào Mị cũng khóc”… + Mị tính chuyện ăn lá ngón để tìm sự giait thoát. + Vì lòng hiếu thảo nên phải nén nỗi đau riêng, quay trở lại nhà thống lí.- Những ngày làm dâu:+ Bị vắt kiệt sức lao động:

Trang 151


+ GV: Đọc đoạn văn thể hiện nổi cực khổ của Mị?

+ GV: Đọc đoạn văn thể hiện nỗi đau về tinh thần của Mị?

+ GV: Thái độ của Mị lúc này như thế nào?

+ GV: Đọc đoạn văn miêu tả cảnh mùa xuân?

+ GV: Cảnh thiên nhiên vào xuân có ảnh hưởng gì đến nhân vật Mị?

+ GV: Tâm trạng Mị lúc uống rượu trong đêm mùa xuân như thế nào? Nhận xét về điều đó?

+ GV: Tâm trạng Mị lúc nghe tiếng sáo gọi bạn đêm tình mùa xuân? Bình luận?

+ GV: Lúc đó, Mị có ý nghĩ gì?

“Tết xong thì lên núi hái thuốc phiện, giữa màu thì giặt đay, xe đay, đến mùa thi đi nương bẻ bắp, và dù lúc đi hái củi, lúc bung ngô, lúc nào cũng gài một bó đay trong cánh tay để tước thành sợi”“Con ngựa con trâu làm còn có lúc, đêm nó còn đứng gãi chân, đứng nhai cỏ, đàn bà con gái nhà này thì vùi vào việc làm cả đêm cả ngày” Bị biến thành một thứ công cụ lao động là nỗi cực nhục mà Mị phải chịu đựng.+ Chịu nỗi đau khổ về tinh thần:Bị giam cầm trong căn phòng “kín mít,có một chiếc cửa sổ một lỗ vuông bằng bàn tay. Lúc nào trông ra cũng chỉ thấy trăng trắng, không biết là sương hay là nắng” Sống với trạng thái gần như đã chết.- Thái độ của Mị:+ “Ở lâu trong cái khổ, Mị cũng quen rồi.”+ “Bây giờ Mị tưởng mình cũng là con trâu, cũng là con ngựa (…) ngựa chỉ biết ăn cỏ, biết đi làm mà thôi”+ “Mỗi ngày Mị không nói, lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa.” => Sống tăm tối, nhẫn nhục, đau khổ, tê liệt về tinh thần, buông xuôi theo số phận.c. Sức sống tiềm tàng của Mị:* Cảnh mùa xuân:- “Hồng Ngài năm ấy ăn tết giữa lúc gió thổi vào cỏ gianh vàng ửng, gió và rét tất dữ dội. Nhưng trong các làng Mèo Đỏ, những chiếc váy hoa đã đem ra phơi trên mỏm đá xòe như những con bướm sặc sỡ”- “Đám trẻ đợi tết, chơi quay cười ầm trên sân chơi trước nhà..”- Mị nghe tiếng sáo gọi bạn “vọng lại thiết tha, bổi hổi”. Mị ngồi nhẩm bài hát của người đang thổi:

“Mày có con trai con gái rồiMày đi làm nương

Ta không có con trai con gáiTa đi tìm người yêu”

* Tâm trạng của Mị trong đêm tình mùa xuân:- Lúc uống rượu đón xuân:- “Mị lén lấy hủ rượu, cứ uống ực từng bát” Mị đang uống cái đắng cay của phần đời đã qua, uống cái khao khát của phần đời chưa tới. Rượu làm cơ thể và đầu óc Mị say nhưng tâm hồn đã tỉnh lại sau bao ngày câm nín, mụ mị vì bị đày đọa.- Khi nghe tiếng sáo gọi bạn:+ Nhớ lại những kỉ niệm ngọt ngào của quá khứ: thổi sáo, thổi lá giỏi, “có biết bao người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị”+ “… Mị thấy phơi phới trở lại, trong lòng đột nhiên vui sướng như những đêm Tết ngày trước… Mị muốn đi chơi…” + Mị có ý nghĩ lạ lùng mà rất chân thực:“Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị sẽ ăn cho chết ngay chứ không buồn nhớ lại nữa. Nhớ lại chỉ thấy nước mắt ứa ra” Mị đã ý thức được tình cảnh đau xót của mình.

Trang 152


+ GV: Tiếng sáo có ý nghĩa gì?

+ GV: Những sục sôi trong tâm hồn đã thôi thúc Mị có những hành động gì?

+ GV: Tâm trạng Mị khi bị A Sử trói đứng trong đêm mùa xuân diễ biến như thế nào? Bình luận?

+ GV: Đọc đoạn văn thể hiện tâm trạng Mị lúc thấy A Phủ trói đứng trong đêm? Bình luận?

+ GV: Nguyên nhân nào đã khiến Mị có hành động cắt dây trói cho A Phủ?

+ Trong đầu Mị vẫn đang rập rờn tiếng sáo:“Anh ném Pao, em không bắt

Em không yêu quả Pao rơi rồi”. Tiếng sáo biểu tượng cho khát vọng tình yêu tự do đã thổi bùng lên ngọn lửa tâm hồn Mị+ Những sục sôi trong tâm hồn đã thôi thúc Mị có những hành động:

“lấy ống mỡ sắn một miếng bỏ thêm vào đĩa dầu” Mị muốn thắp sáng lên căn phòng vốn bấy lâu chỉ là bóng tối, thắp ánh sáng cho cuộc đời tăm tối của mình.

“quấn lại tóc, với tay lấy cái váy hoa vắt ở phía trong vách”

Mị muốn được đi chơi xuân, quên hẳn sự có mặt của A Sử.- Khi bị A Sử trói đứng: + “Trong bóng tối, Mị đứng im lặng, như không biết mình đang bị trói. Hơi rượi còn nồng nàn, Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi, những đám chơi...” Quên hẳn mình đang bị trói, vẫn thả hồn theo những cuộc chơi, những tiếng sáo gọi bạn tình tha thiết bên tai.+ “Mị vùng bước đi. Nhưng tay chân đau không cựa được...” Khát vọng đi chơi xuân đã bị chặn đứng.+ “Mị nín khóc, Mị lại bồi hồi (…). Lúc lại nồng nàn tha thiết nhớ (…). Mị lúc mê lúc tỉnh…” Tô Hoài đặt sự hồi sinh của Mị vào tình huống bi kịch: khát vọng mãnh liệt – hiện thực phũ phàng, khiến cho sức sống của Mị càng thêm mãnh liệt.=> Tư tưởng của nhà văn: Sức sống của con người cho dù bị giẫm đạp, trói buộc nhưng vẫn luôn âm ỉ và có cơ hội là bùng lên.* Tâm trạng và hành động của Mị khi thấy A Phủ bị trói đứng:- Lúc đầu, khi chứng kiến cảnh thấy A Phủ bị trói mấy ngày đêm: “Nhưng Mị vẫn thản nhiên thổi lửa hơ tay” Dấu ấn của sự tê liệt tinh thần.- Khi nhìn thấy “một dòng nước mắt lấp lánh bò xuống hai hõm má đã xám đen lại…” của A Phủ: Mị thức tỉnh dần.+ “Mị chợt nhớ lại đêm năm trước A Sử trói Mị”, “Nhiều lần khóc, nước mắt chảy xuống miệng, xuống cổ, không biết lau đi được” Nhớ lại mình, nhận ra mình và xót xa cho mình.+ Nhớ tới cảnh: Người đàn bà đời trước cũng bi trói đến chết Thương người, thương mình.+ Nhận thức được tội ác của nhà thống lí: “Trời ơi nó bắt trói đứng người ta đến chết. Chúng nó thật độc ác…”+ Thương cảm cho A Phủ: “Cơ chừng chỉ đêm mai là người kia chết, chết đau, chết đói, chết rét” Từ lạnh lùng thương cảm, dần dần Mị nhận ra nỗi đau khổ của mình và của người khác.+ Mị lo sợ hốt hoảng, tưởng tượng khi A Phủ đã trốn được: “lúc ấy bố con sẽ bảo là Mị cởi trói cho nó, Mị liền

Trang 153


+ GV: Vì sao Mị chạy cùng A Phủ?

+ GV: Giá trị nhân đạo được thể hiện nhân vật Mị mà Tô Hoài muốn nêu lên là gì?

- Thao tác 2: Hướng dẫn tìm hiểu nhân vật A Phủ. + GV: Vì sao nói A Phủ là nhân vật có số phận đặc biệt?

+ GV: Nhân vật A Phủ có những tính cách đặc biệt nào? Đọc đoạn văn miêu tả cảnh A Phủ đánh A Sử?

+ GV: Khi trở thành người làm công gạt nợ, tính cách của A Phủ như thế nào? Có thay đổi so với trước kia hay không?+ GV: Tính cách của A Phủ còn được bộc lộ ở những chi tiết nào?

phải trói thay vào đấy, Mị phải chết trên cái cọc ấy” Nỗi sợ như tiếp thêm sức mạnh cho Mị đi đến hành động.- Liều lĩnh hành động: cắt dây mây cứu A Phủ“Mị rón rén bước lại… Mị rút con dao nhỏ cắt lúa, cắt nút dây mây…” Hành động bất ngờ nhưng hợp lí: Mị dám hi sinh vì cha mẹ, dám ăn lá ngón tự tử nên cũng dám cứu người.+ “Mị đứng lặng trong bóng tối. Rồi Mị cũng vụt chạy ra” Là hành động tất yếu: Đó là con đường giải thoát duy nhất, cứu người cũng là tự cứu mình.=> Tài năng của nhà văn trong miêu tả tâm lí nhân vật: Diễn biến tâm lí tinh tế được miêu tả từ nội tâm đến hành động.=> Giá trị nhân đạo sâu sắc: + Khi sức sống tiềm tàng trong con người được hồi sinh thì nó là ngọn lửa không thể dập tắt. + Nó tất yếu chuyển thành hành động phản kháng táo bạo, chống lại mọi sự chà đạp, lăng nhục để cứu cuộc đời mình.2. Nhân vật A Phủ:a. Số phận đặc biệt của A Phủ: - Từ nhỏ mồ côi cha mẹ, không người thân thích, sống sót qua nạn dịch - Làm thuê, làm mướn, nghèo đến nỗi không thể lấy được vợ vì tục lệ cưới xin - 10 tuổi bị bắt đem bán đổi lấy thóc của người Thái, sau đó trốn thóat và lưu lạc đến Hồng Ngài.- Trở thành chàng trai khỏe mạnh, tháo vát, thông minh:“chạy nhanh như ngựa”, “biết đúc lưỡi cày, biết đục cuốc, lại cày giỏi và đi săn bò tót rất bạo”- Nhiều cô gái mơ ước được lấy A Phủ làm chồng:“Đứa nào được A Phủ cúng bằng được con trâu tốt trong nhà, chẳng mấy lúc mà giàu”- Nhưng A phủ vẫn rất nghèo, không lấy nổi vợ vì phép làng và tục lệ cưới xin ngặt nghèo.b. Tính cách đặc biệt của A Phủ :- Gan góc từ bé: “A Phủ mới mười tuổi, nhưng A Phủ gan bướng, không chịu ở dưới cánh đồng thấp, A Phủ trốn lên núi lạc đến Hồng Ngài”- Lớn lên: dám đánh con quan, sẵn sàng trừng trị kẻ ác: “Một người to lớn chạy vụt ra vung tay ném con quay rất to vào mặt A Sử (…). Nó vừa kịp bưng tay lên. A Phủ đã xộc tới, nắm cái vòng cổ, kéo dập đầu xuống, xé vai áo, đánh tới tấp” Hàng loạt các động từ cho thấy sức mạnh và tính cách của A Phủ, không quan tâm đến hậu quả sẽ xảy ra.- Khi trở thành người làm công gạt nợ: + A Phủ vẫn là con người tự do: “bôn ba rong ruổi ngoài gò ngoài rừng”, làm tất cả mọi thứ như trước đây. + Không sợ cường quyền, kẻ ác:

Để mất bò, điềm nhiên vác nửa con bò hổ ăn dở về và nói chuyện đi bắt hổ một cách thản nhiên, điềm nhiên cãi lại thống lí Pá Tra.

Trang 154


+ GV: Nhận xét về nghệ thuật thể hiện nhân vật A Phủ của Tô Hoài?

- Thao tác 3: Tìm hiểu nghệ thuật của tác phẩm+ GV: Nêu những nét đặc sắc về nghệ thuật của tác phẩm ?+ HS: Thảo luận theo nhóm bàn trong 5 phút và cử đại diện trả lời.+ GV: Ghi nhận các ý kiến và chốt lại theo đáp án.

* Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tổng kết.- Thao tác 1: Tổng kết nội dung.+ GV: Nêu giá trị nội dung tác phẩm?+ HS: Dựa vào mục Ghi nhớ va ftrả lời

- Thao tác 2: Tổng kết nghệ thuật.+ GV: Nêu giá trị nghệ thuật nổi bật của tác phẩm?+ HS: Dựa vào mục Ghi nhớ và trả lời

Lẳng lặng đi lấy cọc và dây mây để người ta trói đứng mình.

Không sợ cái uy của bất cứ ai, không sợ cả cái chết.- Bị trói vào cột, A Phủ nhai đứt hai vòng dây mây định trốn thoát Tinh thần phản kháng là cơ sở cho việc giác ngộ Cách mạng nhanh chóng sau này. Nghệ thuật xây dựng nhân vật rất đặc trưng:- Nét khác nhau giữa hai nhân vật: + Mị: được khắc họa với sức sống tiềm tàng bên trong tâm hồn. + A Phủ: được nhìn từ bên ngoài, tính cách được bộc lộ ở hành động, vẻ đẹp hiện lên qua sự gan góc, táo bạo, mạnh mẽ.- Nét giống nhau: + Tính cách của những người dân lao động miền núi

Mị: Bề ngoài lặng lẽ, âm thầm, nhẫn nhục nhưng bên trong luôn sôi nổi, ham sống, khao khát tự do và hạnh phúc.

A Phủ: Táo bạo, gan góc mà chất phác, tự tin. + Cả hai: là nạn nhân của bọn chúa đất, quan lại tàn bạo nhưng trong họ tiềm ẩn sức mạnh phản kháng mãnh liệt.3. Nghệ thuật: - Khắc họa nhân vật: sống động và chân thực. - Miêu tả tâm lí nhân vật: sinh động, đặc sắc (diễn biến tâm trạng của Mị trong đêm tình mùa xuân và đem Mị cắt dây trói cho A Phủ). - Quan sát, tìm tòi: Có những phát hiện mới lạ trong phong tục, tập quán (tục cưới vợ, trình ma, đánh nhau, xử kiện, ốp đồng, đêm tình mùa xuân, cảnh uống rượu ngày tết…). - Nghệ thuật kể chuyện: uyển chuyển, linh hoạt, mang phong cách truyền thống nhưng đầy sáng tạo (kể theo trình tự thời gian nhưng có đan xen hồi ức, vận dụng kĩ thuật đồng hiện của điện ảnh ….). - Ngôn ngữ: giản dị, phong phú, đầy sáng tạo, mang bản sắc riêng. - Giọng điệu: trữ tình, lôi cuốn người đọc.III. Tổng kết:1. Chủ đề: Giá trị hiện thực, nhân đạo sâu sắc. - Cảm thông sâu sắc với nỗi khổ vật chất và nỗi đau tinh thần của các nhân vật Mị và A phủ dưới chế độ thống trị của phong kiến miền núi. - Khám phá sức mạnh tiềm ẩn của những nạn nhân: niềm khát khao hạnh phúc, tự do và khả năng vùng dậy để tự giải phóng.2. Nghệ thuật: Ghi nhớ, SGK

1. Củng cố: - Giá trị nhân đạo tác phẩm.- Giá trị nghệ thuật của tác phẩm.2. Dặn dò - Học thuộc luận cứ về sức sống tiềm tàng của Mị .- Chuẩn bị bài tập “Nhân vật giao tiếp”.

Trang 155


Tiết thứ: 59- 60NHÂN VẬT GIAO TIẾP

I. Mục tiêu bài học:

- Nắm chắc khái niệm nhân vật giao tiếp với những đặc điểm về vị thế xã hội, quan hệ thân sơ của họ đối với nhau, cũng những đặc điểm khác chi phối nội dung và hình thức lời nói của các nhân vật trong oạt động giao tiếp. - Nâng cao năng lực giao tiếp của bản thân và có thể xác định được chiến lược giao tiếp trong những ngữ cảnh nhất định.II. Phương tiện thực hiện: SGK, SGV,Thiết kế bài họcII. cách thức tiến hành Gợi ý trả lời câu hỏi, thảo luận ; hướng dẫn làm bài tập thực hành.IV.Tiến trình dạy học 1. Kiểm tra bài cũ: - Tóm tắt nội dung tác phẩm. - Phân tích số phận tủi nhục của nhân vật Mị. - Sự phản kháng và hồi sinh của Mị được thể hiện trong những hoàn cảnh nào? - Phân tích cảnh tượng Mị cởi trói cho A Phủ? - Giá trị nhân đạo tác phẩm. - Giá trị nghệ thuật của tác phẩm.2. Bài mới:

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cầu cần đạt

* Hoạt động 1: Phân tích các ngữ liệu- Thao tác 1: Tìm hiểu ngữ liệu 1.+ GV: Gọi 1 HS đọc ngữ liệu 1 và các yêu cầu + GV: Hoạt động giao tiếp trên có những nhân vật giao tiếp nào? Những nhân vật đó có đặc điểm như thế nào về lứa tuổi, giới tính, tầng lớp xã hội?

+ GV: Các nhân vật giao tiếp chuyển đổi vai người nói, vai người nghe và luân phiên lượt lời ra sao? Lượt lời đầu tiên của "thị" hướng tới ai?

+ GV: Các nhân vật giao tiếp trên có bình đẳng về vị thế xã hội không?+ GV: Các nhân vật giao tiếp trên có quan hệ xa lạ hay thân tình khi bắt đầu cuộc giao tiếp?+ GV: Những đặc điểm về vị thế xã hội, quan hệ thân-sơ, lứa tuổi, giới tính, nghề nghiệp,… chi phối lời nói của các nhân vật như thế nào?+ HS: Thảo luận và phát biểu tự do.

I. Phân tích ngữ liệu: 1. Ngữ liệu 1:a) Hoạt động giao tiếp trên có những nhân vật giao tiếp

là: Tràng, mấy cô gái và "thị". Những nhân vật đó có đặc điểm :- Về lứa tuổi: Họ đều là những người trẻ tuổi.- Về giới tính: Tràng là nam, còn lại là nữ.- Về tầng lớp xã hội: Họ đều là những người dân lao

động nghẹ đói.b) Các nhân vật giao tiếp chuyển đổi vai người nói, vai

người nghe và luân phiên lượt lời như sau:- Lúc đầu: Hắn (Tràng) là người nói, mấy cô gái là người

nghe.- Tiếp theo: Mấy cô gái là người nói, Tràng và "thị" là

người nghe.- Tiếp theo: "Thị" là người nói, Tràng (là chủ yếu) và

mấy cô gái là người nghe.- Tiếp theo: Tràng là người nói, "thị" là người nghe.- Cuối cùng: "Thị" là người nói, Tràng là người nghe.Lượt lời đầu tiên của "thị" hướng tới Tràng.c) Các nhân vật giao tiếp trên: bình đẳng về vị thế xã hội (họ đều là những người dân

lao động cùng cảnh ngộ).d) Khi bắt đầu cuộc giao tiếp: các nhân vật giao tiếp trên

có quan hệ hoàn toàn xa lạ.e) Những đặc điểm về vị thế xã hội, quan hệ thân-sơ, lứa

tuổi, giới tính, nghề nghiệp,… chi phối lời nói của các nhân vật khi giao tiếp:

- Ban đầu chưa quen nên chỉ là trêu đùa thăm dò. - Dần dần, khi đã quen họ mạnh dạn hơn. - Vì cùng lứa tuổi, bình đẳng về vị thế xã hội, lại cùng

cảnh ngộ nên các nhân vật giao tiếp tỏ ra rất suồng sã.- Thao tác 2: Tìm hiểu ngữ liệu 2. 2. Ngữ liệu 2:

Trang 156



+ GV: Gọi 1 HS đọc ngữ liệu 1 và các yêu cầu + GV hướng dẫn, gợi ý và tổ chức. + HS thảo luận và phát biểu tự do. + GV nhận xét, khẳng định những ý kiến đúng và điều chỉnh những ý kiến sai.

a) Các nhân vật giao tiếp trong đoạn văn: Bá Kiến, mấy bà vợ Bá Kiến, dân làng và Chí Phèo.

- Bá Kiến nói với một người nghe trong trường hợp nói với Chí Phèo.

- Còn lại, khi nói với mấy bà vợ, với dân làng, với Lí Cường, Bá Kiến nói cho nhiều người nghe (có cả Chí Phèo).

b) Vị thế xã hội của Bá Kiến với từng người nghe:- Với mấy bà vợ: Bá Kiến là chồng (chủ gia đình) nên

"quát".- Với dân làng: Bá Kiến là "cụ lớn", thuộc tầng lớp trên,

lời nói có vẻ tôn trọng (các ông, các bà) nhưng thực chất là đuổi (Về đi thôi chứ! Có gì mà xúm lại thế này?).

- Với Chí Phèo: Bá Kiến vừa là ông chủ cũ, vừa là kẻ đã đẩy Chí Phèo vào tù, kẻ mà lúc này Chí Phèo đến "ăn vạ". Bá Kiến vừa thăm dò, vừa dỗ dành vừa có vẻ đề cao, coi trọng.

- Với Lí Cường: Bá Kiến là cha, cụ quát con nhưng thực chất cũng là để xoa dịu Chí Phèo.

c) Đối với Chí Phèo, Bá Kiến thực hiện nhiều chiến lược giao tiếp:

- Đuổi mọi người về để cô lập Chí Phèo.- Dùng lời nói ngọt nhạt để vuốt ve, mơn trớn Chí.- Nâng vị thế Chí Phèo lên ngang hàng với mình để xoa

dịu Chí.d) Với chiến lược giao tiếp như trên, Bá Kiến đã đạt

được mục đích và hiệu quả giao tiếp. - Những người nghe trong cuộc hội thoại với Bá Kiến

đều răm rắp nghe theo lời Bá Kiến. - Đến như Chí Phèo, hung hãn là thế mà cuối cùng cũng

bị khuất phục.* Hoạt động 2: Tổ chức rút ra nhận xét

II. Nhận xét về nhân vật giao tiếp trong hoạt động giao tiếp.

- GV: Từ việc tìm hiểu các ngữ liệu trên, rút ra những nhận xét gì về nhân vật giao tiếp trong hoạt động giao tiếp?- HS thảo luận và trả lời.- GV nhận xét và tóm tắt những nội dung cơ bản.

1. Trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ, các nhân vật giao tiếp xuất hiện trong vai người nói hoặc người nghe.

Dạng nói, các nhân vật giao tiếp thường đổi vai luân phiên lượt lời với nhau.

Vai người nghe có thể gồm nhiều người, có trường hợp người nghe không hồi đáp lời người nói.

2. Quan hệ giữa các nhân vật giao tiếp cùng với những đặc điểm khác biệt (tuổi, giới, nghề,vốn sống, văn hóa, môi trường xã hội,… ) chi phối lời nói (nội dung và hình thức ngôn ngữ).

3. Trong giao tiếp, các nhân vật giao tiếp tùy ngữ cảnh mà lựa chọn chiến lược giao tiếp phù hợp để đạt mục đích và hiệu quả.

Tiết 2

* Hoạt động 3: Luyện tập III. Luyện tập: - Thao tác 1: Tìm hiểu Bài tập 1+ GV gọi HS đọc đoạn trích.+ GV gợi ý, hướng dẫn phân tích.+ HS thảo luận, trình bày.

1. Bài tập 1:

Anh Mịch Ông Lí

Trang 157



+ GV nhận xét, nhấn mạnh những điểm cơ bản.

Vị thế xã hội

Kẻ dưới- nạn nhân bị bắt đi xem đá bóng.

Bề trên- thừa lệnh quan bắt người đi xem đá bóng.

Lời nóiVan xin, nhún nhường (gọi ông, lạy…)

Hách dịch, quát nạt (xưng hô mày tao, quát, câu lệnh…)

- Thao tác 2: Tìm hiểu Bài tập 2+ HS đọc đoạn trích.+ GV gợi ý, hướng dẫn phân tích.+ HS thảo luận, trình bày.+ GV nhận xét, nhấn mạnh những điểm cơ bản.

Bài tập 2:* Đoạn trích gồm các nhân vật giao tiếp:- Viên đội sếp Tây.- Đám đông.- Quan Toàn quyền Pháp.* Mối quan hệ giữa đặc điểm về vị thế xã hội, nghề

nghiệp, giới tính, văn hóa,… của các nhân vật giao tiếp với đặc điểm trong lời nói của từng người:

- Chú bé: trẻ con nên chú ý đến cái mũ, nói rất ngộ nghĩnh.

- Chị con gái: phụ nữ nên chú ý đến cách ăn mặc (cái áo dài), khen với vẻ thích thú.

- Anh sinh viên: đang học nên chú ý đến việc diễn thuyết, nói như một dự đoán chắc chắn.

- Bác cu li xe: chú ý đôi ủng.- Nhà nho: dân lao động nên chú ý đến tướng mạo, nói

bằng một câu thành ngữ thâm nho.* Kết hợp với ngôn ngữ là những cử chỉ điệu bộ, cách

nói. Điểm chung là châm biếm, mỉa mai. - Thao tác 3: Tìm hiểu Bài tập 3+ GV: Quan hệ giữa bà lão hàng xóm và chị dậu. Điều đó chi phối lời nói và cách nói của 2 người ra sao?+ HS thảo luận, trình bày. + GV nhận xét, nhấn mạnh những điểm cơ bản.+ GV: Phân tích sự tương tác về hành động nói giữa lượt lời của 2 nhân vật giao tiếp?+ HS thảo luận, trình bày. + GV nhận xét, nhấn mạnh những điểm cơ bản.+ GV: Nhận xét về nét văn hóa đáng trân trọng qua lời nói, cách nói của các nhân vật?+ HS thảo luận, trình bày. + GV nhận xét, nhấn mạnh những điểm cơ bản.

Bài tập 3:a) Quan hệ giữa bà lão hàng xóm và chị dậu là quan hệ

hàng xóm láng giềng thân tình.Điều đó chi phối lời nói và cách nói của 2 người- thân

mật:+ Bà lão: bác trai, anh ấy,…+ Chị Dậu: cảm ơn, nhà cháu, cụ,…

b) Sự tương tác về hành động nói giữa lượt lời của 2 nhân vật giao tiếp: Hai nhân vật đổi vai luân phiên nhau.

c) Nét văn hóa đáng trân trọng qua lời nói, cách nói của các nhân vật: tình làng nghĩa xóm, tối lửa tắt đèn có nhau.

V. Củng cố - Dặn dò: 1. Củng cố:

- Vai trò của nhân vật giao tiếp.- Quan hệ xã hội và những đặc điểm của nhân vật giao tiếp chi phối lời nói.

- Chiến lược giao tiếp phù hợp. 2. Dặn dò:Nắm vững lí thuyết.Làm thêm các bài tập ở phần Sbt.

Tiết thứ: VIẾT BÀI LÀM VĂN SỐ 5: NGHỊ LUẬN VĂN HỌC

Trang 158


I. Mục tiêu bài học:Giúp HS:- Củng cố và nâng cao trình độ làm văn nghị luận về các mặt: xác định đề, lập dàn ý, diễn đạt.- Viết được bài văn nghị luận văn học thể hiện ý kiến của mình một cách rõ ràng, mạch lạc, có sức

thuyết phục. II. Phương pháp và phương tiện dạy học: 1. Phương pháp dạy học: Bài học tập trung vào nghị luận một vấn đề văn học. Lưu ý HS ôn lại những tri thức về nghị luận, về thao tác lập luận,... để HS biết cách lập luận một cách chặt chẽ, nêu luận điểm rõ ràng, dẫn chứng thuyết phục,hấp dẫn. 2. Phương tiện dạy học: SGK, GA, ...III. Nội dung, tiến trình lên lớp: 1. Ổn đđịnh, kiểm tra sĩ số lớp. 2. Ra đề làm văăn cho HS: GV có thể vận dụng theo đđề bài trong SGK hoặc tự ra đề cho phù với đối tưượng học sinh. - ĐĐề 1 SGK: Trong một bức thưư luận về văăn chươương, Nguyễn Văn Siêu có viết: “Văăn chương (...) có loại đđáng thờ. Có loại không đáng thờ. Loại không đáng thờ là loại chỉ chuyên chú ở văăn chương. Loại đáng thờ là loại chuyên chú ở con người”. Hãy phát biểu ý kiến về quan niệm trên. 3. Hưướng dẫn HS xác đđịnh đề: Căăn cứ vào SGK và SGV đđể hưướng dẫn HS viết đđúng hưướng, đđúng trọng tâm.

Một số đề tham khảo

Đề 1: Anh (chị) hiểu thế nào về ý kiến sau của nhà thơ Xuân Diệu: "Thơ là hiện thực, thơ là cuộc đời, thơ còn là thơ nữa".

Gợi ý:Bài viết cần có những luận điểm sau:- Thơ là hiện thực.- Thơ là cuộc đời.- Mối quan hệ giữa thơ với hiện thực, cuộc đời.+ Thơ còn là thơ nữa. Tức là thơ còn có những đặc trưng riêng: cảm xúc, hình tượng, ngôn ngữ,

nhạc điệu,…

Đề 2: Bình luận ý kiến của Nam Cao: "Một tác phẩm thật có giá trị phải vượt lên trên tất cả bờ cõi, giới hạn, phải là tác phẩm chung

cho cả loài người. Nó phải chứa đựng một cái gì lớn lao, mạnh mẽ, vừa đau đớn lại vừa phấn khởi. Nó ca tụng lòng thương, tình bác ái, sự công bình. Nó làm cho con người ngày càng người hơn"

(Nam Cao- Đời thừa)Gợi ý:Bài viết cần có những luận điểm sau:- "Một tác phẩm thật sự có giá trị phải vượt lên trên tất cả bờ cõi, giới hạn, phải là tác phẩm

chung cho cả loài người". Đó là sức sống của tác phẩm văn học. Tác phẩm văn học vượt lên giới hạn không gian, thời gian.

- "Một tác phẩm thật có giá trị phải chứa đựng một cái gì lớn lao mạnh mẽ, vừa đau đớn lại vừa phấn khởi". Đây chính là giá trị nội dung và tác động tinh thần, tác dụng giáo dục của tác phẩm văn học.

+ Phải đặt được những vấn đề lớn lao chính là nội dung phản ánh hiện thực của tác phẩm và tình cảm của nhà văn trước hiện thực ấy.

+ "Mạnh mẽ, đau đớn, phấn khởi" là sức mạnh lay động tâm hồn con người của tác phẩm văn chương.

+ Đặc biệt một tác phẩm có giá trị phải "ca tụng lòng thương, tình bác ái, sự công bình. Nó làm cho con người gần người hơn". Đây là giá trị nhân đạo và chức năng nhân đạo hóa con người của tác phẩm văn học. Đó là điều cốt lõi, là hạt nhân cơ bản của một tác phẩm có giá trị.

- Bình luận nâng cao vấn đề:

Trang 159


+ ý kiến của Nam Cao hoàn toàn đúng, nhưng chưa đủ. Tác phẩm văn học thật sự có giá trị còn phải mang giá trị nhân đạo tích cực, nghĩa là phải tham gia đấu tranh cải tạo xã hội, phải là một thứ vũ khí chống bất công, tiêu diệt cái ác. Có như vậy mới "ca tụng lòng thườn, tình bác ái" một cách tích cực.

- Văn học còn phải chắp cánh, mở đường cho con người, tìm đường đi cho mỗi số phận, mỗi con người. Có như vậy tác phẩm văn học mới đạt giá trị nhân đạo tích cực.

Đề 3: Phân tích đoạn thơ sau trong bài Việt Bắc của Tố Hữu:Những đường Việt Bắc của ta,

Đêm đêm rầm rập như là đất rung.Quân đi điệp điệp trùng trùng,

ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan.Dân công đỏ đuốc từng đoàn,

Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay.Nghìn đêm thăm thẳm sương dày,

Đèn pha bật sáng như ngày mai lên.Tin vui chiến thắng trăm miền,

Hòa Bình, Tây Bắc, Điện Biên vui về.Vui từ Đồng Tháp, An Khê,

Vui lên Việt Bắc, đèo De, núi Hồng (Việt Bắc, NXB Văn học, Hà Nội 1962)Gợi ý:- Đoạn thơ mang âm hưởng sử thi, miêu tả khí thế chiến thắng của dân tộc ta trong kháng chiến

chống thực dân Pháp.- Chú ý khai thác các thủ pháp nghệ thuật:+ Hệ thống từ láy: "rầm rập", "điệp điệp trùng trùng",… gợi tả sự vô tận của đoàn quân và của

cách mạng, sức mạnh rung chuyển núi rừng.+ Những hình ảnh so sánh, ẩn dụ kì vĩ, phi thường: ánh sao đầu súng, Dân công đỏ đuốc, Bước

chân nát đá, muôn tàn lửa bay, Đèn pha bật sáng như ngày mai lên,…+ Nghệ thuật liệt kê địa danh gắn với những chiến công: Hòa Bình, Tây Bắc, Điện Biên, Đồng

Tháp, An Khê, Việt Bắc, đèo De, núi Hồng, diễn tả cái náo nức và những chiến thắng dồn dập, chiến công nối tiếp chiến công, niềm vui nối tiếp niềm vui.

- Tổng hợp khái quát giá trị của đoạn thơ.

V. Củng cố - Dặn dò: 1. Củng cố:- Xem lại dàn bài của bài văn.- Nắm vững phương pháp làm một bài văn nghị luận văn học. 2. Dặn dò:- Chuẩn bị cho bài học mới: Vợ nhặt – Kim Lân- Câu hỏi:

+ Đọc phần Tiểu dẫn và nêu những nét chính về nhà văn Kim Lân. Nêu xuất xứ truyện ngắn Vợ nhặt ?

+ Dựa vào nội dung truyện, hãy giải thích nhan đề Vợ nhặt?+ Nhà văn đã xây dựng tình huống truyện như thế nào? Em chỉ ra tình huống đó độc đáo ở chỗ nào?+ Vì sao thị quyết định theo không Tràng? Tính cách của thị được tg miêu tả ntn? Vì sao thị như

vậy? Trên đường về biểu hiện của thị ra sao? Sự thay đổi ở thị trong buổi sáng hôm sau ntn?+ Nhân vật Tràng được tác giả giới thiệu ntn? Tràng có vợ trong hoàn cảnh nào? Việc nhặt được vợ

của Tràng được tg miêu tả như thế nào? + Tâm trạng đầu tiên của Tràng là gì? Cái chặc lưỡi của Tràng có những ý nghĩa gì? Trên đường về

nhà thái độ của Tràng thay đổi ntn?+ Tâm trạng của Tràng trong buổi sáng hôm sau ntn?+ Tác giả đã giới thiệu hình ảnh bà cụ Tứ như thế nào? Diễn biến tâm trạng của bà cụ tứ khi Tràng

đưa vợ nhặt về ra mắt mẹ?

Trang 160


+ Sau đó bà xử ntn với người con gái mà con trai bà mới dẫn về? Bữa sáng hôm sau, bà cụ có những thay đổi gì?

+ Trong bữa cơm đầu tiên bà cụ Tứ nói những chuyện gì? Qua đó cho ta có cảm nhận gì về suy nghĩ của người mẹ nghèo này?

+ Nhận xét về nghệ thuật viết truyện của Kim Lân? (cách kể chuyện, cách dựng cảnh, đối thoại, nghệ thuật miêu tả tâm lí ngân vật, ngôn ngữ,…)

Trang 161


. Tiết thứ: VỢ NHẶT

Kim Lân I. Mục tiêu bài học: Giúp học sinh :

- Hiểu được tình cảm thê thảm của người nông dân nước ta trong nạn đói khủng khiếp năm 1945 do thực dân Pháp và phát xít Nhật gây ra.

- Hiểu được niềm khát khao hạnh phúc gia đình, niềm tin bất diệt vào cuộc sống và tình thương yêu đùm bọc lẫn nhau giữa những con người lao động ngèo khổ ngay trên bờ vực thẳm của cái chết.

- Nắm được những nét đặc sắc về nghệ thuật của thiên truyện: sáng tạo tình huống, gợi không khí, miêu tả tâm lí, dựng đối thoại.

- Trân trọng. cảm thông trước khát vọng hạnh phúc của con người; biết ơn cách mạng đã đem lại sự đổi đời cho những người nghèo khổ, nạn nhân của chế độ cũII. Cách thức tiến hành: Gợi mở, phát vấn, thảo luận nhóm, thuyết giảng.III. Phương tiện thực hiện:

SGK, SGV, TLTK, giáo án ...IV. Tiến trình lên lớp: 1. Ổn định lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: Vợ chồng A Phủ Câu hỏi: - Tóm tắt truyện Vợ chồng A Phủ - Phân tích diễn biến tâm lí của nhân vật Mị trong đêm cứu A Phủ. 3. Giảng bài mới:

Giới thiệu bài: Phát xít Nhật bắt nhân dân ta nhổ lúa trồng đay nên chỉ trong vài tháng đầu năm 1945, từ Quảng Trị đến Bắc Kì, hơn hai triệu đồng bào ta chết đói. Nhà văn Kim Lân đã kể với ta một câu chuyện bi hài đã diễn ra trong bối cảnh ấy.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG CẦN ĐẠT

* Hoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu chung- Thao tác 1: Tìm hiểu chung về tác giả.+ GV: Yêu cầu 1 HS đọc phần Tiểu dẫn và nêu những nét chính về nhà văn Kim Lân.

- Thao tác 2: Tìm hiểu chung về tác phẩm.+ GV: Nêu xuất xứ truyện ngắn Vợ nhặt ?

I. Tìm hiểu chung: 1. Tác giả: - Kim Lân (1920- 2007)- Tên khai sinh: Nguyễn Văn Tài.- Quê: làng Phù Lưu, tỉnh Bắc Ninh.- Kim Lân là cây bút truyện ngắn. - Thế giới nghệ thuật của ông thường là khung cảnh nông thôn, người nông dân. - Ngoài viết văn ông còn làm báo, diễn kịch, đóng phim.- Tác phẩm chính: Nên vợ nên chồng (1955), Con chó xấu xí (1962).- Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2001.

2. Tác phẩm:a. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:

- “Vợ nhặt” viết năm 1955 được in trong tập truyện ngắn “Con chó xấu xí” (1962).

- Truyện ngắn có tiền thân là tiểu thuyết "Xóm ngụ cư", tác phẩm viết sau CMT8 nhưng còn dang dở và bị mất bản thảo. Sau khi hoà bình lập lại (1954) tác giả dựa vào cốt truyện cũ đặt tên là Vợ nhặt. b. Bố cục:

- Đoạn 1 : Tràng đưa người vợ nhặt về nhà- Đoạn 2: Kể lại chuyện hai người gặp nhau và nên

vợ nên chồng- Đoạn 3: Tình thương của người mẹ già nghèo

Trang 162


+ GV: Ta có thể chia bố cục như thế nào?

+ GV sưu tầm thêm một số tư liệu, tranh ảnh để giới thiệu cho HS hiểu thêm về bối cảnh xã hội Việt Nam năm 1945.

khó đối với đôi vợ chồng mới - Đoạn 4: Lòng tin về sự đổi đời trong tương lai

* Hoạt động 2: Tổ chức đọc- hiểu văn bản- Thao tác 1: Ý nghĩa nhan đề “Vợ nhặt”+ GV: Dựa vào nội dung truyện, hãy giải thích nhan đề Vợ nhặt?+ GV: gợi ý, nhận xét và nhấn mạnh một số ý cơ bản.

- Thao tác 2: Tình huống truyện+ GV: Nêu vấn đề: Nhà văn đã xây dựng tình huống truyện như thế nào? + GV: Em chỉ ra tình huống đó độc đáo ở chỗ nào?+ GV: gợi ý, nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.

II. Đọc- hiểu văn bản:1. Ý nghĩa nhan đề “Vợ nhặt”:

- Nhan đề đã thâu tóm giá trị nội dung tư tưởng tác phẩm.

- Thứ vợ do nhặt được một cách ngẫu nhiên. Người ta hỏi vợ, cưới vợ, còn ở đây Tràng "nhặt" vợ.

Thân phận con người bị rẻ rúng như cái rơm, cái rác, có thể "nhặt" ở bất kì đâu, bất kì lúc nào. Đó thực chất là sự khốn cùng của hoàn cảnh.

- Gia đình Tràng từ khi có người “vợ nhặt”, mọi người trở nên gắn bó, chăm lo, thu vén cho tổ ấm của mình.

Nhan đề vừa thể hiện thảm cảnh của người dân trong nạn đói 1945, vừa bộc lộ sự cưu mang, đùm bọc và khát vọng hướng tới cuộc sống tốt hơn và niềm tin của con người trong cảnh khốn cùng.

2. Tình huống truyện: - Bức tranh ảm đạm của nạn đói:+ Những người hành khất: “từ Nam Định, Thái Bình

đọi chiếu lũ lượt bồng bế, dắt díu nhau lên xanh xám như những bóng ma và nằm ngổn ngang khắp lều chợ”

+ Không khí chết chóc bao trùm: “Người chết như ngả rạ. Không buổi sáng nào người trong làng đi chợ, đi làm đồng không gặp ba bốn cái thây năm còng queo bên đường. Không khí vẩn lên mùi ẩm thối của rác rưởi và mùi gây của xác người”

+ Đàn quạ săn xác người cứ lượn từng đàn như những đám mây đen.

Sự sống đang bị đặt sát bờ vực cái chết - Nạn đói còn ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc đời, số phận của mỗi con người: + Người đàn bà là vợ Tràng hiện lên như một con ma đói: “áo quần tả tơi như tổ đỉa, thị gầy sọp hẳn đi, trên cái khuôn mặt lưỡi cày xám xịt chỉ còn thấy hai con mắt.”+ Chuyện tỏ tình của họ chỉ còn trơ trọi là sà vào miếng ăn: “Có ăn gì thì ăn, chả ăn giầu.”+ Người đàn bà phải từ bỏ lòng tự trọng và danh dự chỉ vì cái đói: chỉ có bốn bát bánh đúc mà theo không anh chàng xấu trai, gặp tầm phào ngoài đường.- Tràng nhặt được vợ trong khi sự sống đang đặt bên bờ vực cái chết: + Lấy vợ là một trong những việc trọng đại nhất đời người, cần có những nghi lễ trang trọng… thì ở đây Tràng lại nhặt được vợ ngoài chợ như một mớ rau. + Tràng thân mình còn lo không nổi lại còn đèo bòng

Trang 163


+ GV: Em có nhận xét gì về tình huống truyện mà tg đặt ra ở đây? + GV: Em hãy chỉ ra chỗ hợp lí đó?(Vì nếu không đói khát thì làm sao những người như Tràng lấy nổi vợ)

- Thao tác 3: Diễn biến tâm trạng các nhân vật

+ GV: Vì sao thị quyết định theo không Tràng? + GV: Tính cách của thị được tg miêu tả ntn? Vì sao thị như vậy?

+ GV: Trên đường về biểu hiện của thị ra sao?

+ GV: Thị ra mắt mẹ chồng trong tư thế ntn? Em có thể lí giải vì sao thị lại cố gắng như vậy? (Vì dù sao với thị lúc này vẫn còn hơn là sống bơ vơ vất vưởng ngoài chợ.)+ GV: Sự thay đổi ở thị trong buổi sáng hôm sau ntn?

+ GV: Nhân vật Tràng được tác giả giới thiệu ntn? Tràng có vợ trong hoàn cảnh nào?+ GV: Việc nhặt được vợ của Tràng được tg miêu tả như thế nào? + GV: Tâm trạng đầu tiên của Tràng là gì?

+ GV: Cái chặc lưỡi của Tràng co s những ý

trong niềm vui hớn hở, khiến mọi người hết sức ngạc nhiên.+ Bà mẹ chồng đãi nàng dâu mới bằng bữa cơm thê thảm, bằng món cháo cám mà bà gọi là “chè khoán”+ Cái đói và cái chết vẫn đeo đuổi, đe doạ hạnh phúc mong manh của vợ chồng Tràng. Không khí chết chóc vẫn bao quanh căn nhà: “Mùi đống rấm ở những nhà có người chết theo gió thoảng vào khét lẹt” Tình huống truyện được xây dựng bất ngờ, hợp lí. Qua đó, thể hiện rõ giá trị hiện thực và nhân đạo.3. Diễn biến tâm trạng các nhân vật: a. Người vợ nhặt:

- Là cô gái không tên, không gia đình, quê hương, bị cái đói đẩy ra lề đường: có số phận nhỏ nhoi, đáng thương.

- Thị theo Tràng sau lời nói nửa đùa nửa thật để chạy trốn cái đói.

- Cái đói đã làm thị trở nên chao chát, đanh đá, liều lĩnh, đánh mất sĩ diện, sự e thẹn, bản chất dịu dàng: gợi ý để được ăn, “cắm đầu ăn một chặp bốn bả bánh đúc chẳng truyện trò gì”.

- Nhưng vẫn là người phụ nữ có tư cách:+ Trên đường theo Tràng về, cái vẻ "cong cớn" biến

mất, chỉ còn người phụ nữ xấu hổ, ngượng ngừng và cũng đầy nữ tính: “Thị cắp hẳn cái thúng con, đầu hơi cúi xuống, cái

nón rách tàng nghiêng nghiêng che khuất đi nửa mặt. Thị có vẻ rón rén, e thẹn”

Khi nhận thấy những cái nhìn tò mò của người xung quanh, “thị càng ngượng nghịu, chân nọ bước níu cả vào chân kia”

+ Thị ra mắt mẹ chồng trong tư thế khép nép, chỉ dám “ngồi mớm ở mép giường” và tâm trạng lo âu, băn khoăn, hồi hộp.

- Thị đã tìm thấy được sự đầm ấm của gia đình nên hoàn toàn thay đổi: trở thành một người vợ đảm đang, người con dâu ngoan khi tham gia công việc nhà chồng một cách tự nguyện, chăm chỉ.

- Chính chị cũng thắp lên niềm tin và hi vọng của mọi người khi kể chuyện ở Bắc Giang, Thái Nguyên phá kho thóc Nhật chia cho người đói.=> Góp phần tô đậm hiện thực nạn đói và đặc biệt là giá trị nhân đạo của tác phẩm(dù trong hoàn cảnh nào, người phụ nữ vẫn khát khao một mái ấm gia đình hạnh phúc).b. Nhân vật Tràng:

- Có vẻ ngoài thô kệch, xấu xí, thân phận nghèo hèn, …

- Nhưng có tấm lòng hào hiệp, nhân hậu: sẵn lòng cho người đàn bà xa lạ một bữa ăn giữa lúc nạn đói, sau đó đưa về đùm bọc, cưu mang.

- Lúc đầu Tràng cũng có chút phân vân, lo lắng: “thóc gạo này đến cái thân mình cũng chả biết có nuôi nổi không, lại còn đèo bồng.”

- Nhưng rồi, sau một cái “tặc lưỡi”, Tràng quyết định

Trang 164


nghĩa gì?

+ GV: Trên đường về nhà thái độ của Tràng thay đổi ntn?

+ GV: Có thể nói sơ về diễn biến tâm trạng của Tràng khi dẫn thị về nhà ra mắt mẹ.+ GV: Tâm trạng của Tràng trong buổi sáng hôm sau ntn?

+ GV: Tác giả đã giới thiệu hình ảnh bà cụ Tứ như thế nào? + GV: Diễn biến tâm trạng của bà cụ tứ khi Tràng đưa vợ nhặt về ra mắt mẹ?

đánh đổi tất cả để có được người vợ, có được hạnh phúc. Bên ngoài là sự liều lĩnh, nông nổi, nhưng bên trong chính là sự khao khát hạnh phúc lứa đôi. Quyết định có vẻ giản đơn nhưng chứa đựng tình thương đối với người gặp cảnh khốn cùng.

- Trên đường về:+ Tràng không cúi xuống lầm lũi như mọi ngày mà

"phởn phơ" khác thường, "cái mặt cứ vênh vênh tự đắc với mình".

+ Anh rất vui, lòng lâng lâng khó tả: “hắn tủm tỉm cười một mình và hai mắt thì sáng lên

lấp lánh”+ Cũng có lúc “lúng ta lúng túng, tay nọ xoa xoa vào

vai bên kia người đàn bà”+ Sự xuất hiện của người vợ như mang đến một

luồng sinh khí mới: “Trong một lúc, Tràng hình như quên hết những cảnh

sống ê chề, tăm tối hàng ngày, quên cả cái đói khát ghe gớm đang đe doạ, quên cả những tháng ngày trước mặt. Trong lòng hắn bây giờ chỉ còn tình nghĩa với người đàn bà đi bên”.

+ Lần đầu tiên hưởng được cảm giác êm dịu khi đi cạnh cô vợ mới:

“Một cái gì mới mẻ, lạ lắm, chưa từng thấy ở người đàn ông nghèo khổ ấy, nó ôm ấp, mơn man khắp da thịt Tràng, tựa hồ như có bàn tay vuốt nhẹ trên sống lưng.”- Buổi sáng đầu tiên có vợ: + Tràng cảm nhận có một cái gì mới mẻ: “Trong người êm ái lửng lơ như người vừa ở trong giấc mơ đi ra” + Tràng biến đổi hẳn:

- “Bỗng nhiên hắn thấy thương yêu gắn bó với cái nhà của hắn lạ lùng”,

- “Bây giờ hắn mới nên người, hắn thấy có bổn phận lo lắng cho vợ con sau này”

- Tràng biết hướng tới một cuộc sống tương lai tốt đẹp hơn: “Trong óc Tràng vẫn thấy đám người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới”=> Những con người đói khát gần kề cái chết vẫn khao khát hạnh phúc gia đình, vẫn cưu mang đùm bọc lẫn nhau và luôn có niềm tin vào tương lai. c. Bà cụ Tứ:- Một bà lão già nua, ốm yếu, lưng khòng vì tuổi tác.- Tâm trạng bà cụ Tứ:

+ Khi nghe tiếng reo, nhận thấy thái độ vồn vã khác thường của con: phấp phỏng, biết có điều bất thường đang chờ đợi.

+ Đến giữa sân nhà, “bà lão đứng sững lại, càng ngạc nhiên hơn”, đặt ra hàng loạt câu hỏi:" Quái, sao lại có người đàn bà nào ở trong ấy nhỉ? Người đàn bà nào lại đứng ngay đầu giường thằng con mình thế kia ? Sao lại chào mình bằng u? Không phải con cái Đục mà. Ai thế nhỉ?”

Trang 165


+ GV: Sau đó bà xử ntn với người con gái mà con trai bà mới dẫn về?

+ GV: Bữa sáng hôm sau, bà cụ có những thay đổi gì?

+ GV: Trong bữa cơm đầu tiên bà cụ Tứ nói những chuyện gì? Qua đó cho ta có cảm nhận gì về suy nghĩ của người mẹ nghèo

+ Bà lập cập bước vào nhà, càng ngạc nhiên hơn khi nghe tiếng người đàn bà xa lạ chào mình bằng u.

+ Sau lời giãi bày của Tràng, bà cúi đầu nín lặng, không nói và hiểu ra. Trong lòng chất chứa biết bao suy nghĩ:“Bà lão hiểu rồi. Lòng người mẹ nghèo khổ ấy còn hiểu ra biết bao cơ sự, vừa ai oán vừa xót thương cho số kiếp đứa con mình” Buồn tủi khi nghĩ đến thân phận của con phải lấy vợ nhặt.“Chao ôi, người ta dựng vợ gả chồng cho con là lúc trong nhà ăn nên làm nổi, những mong sinh con đẻ cái mở mặt sau này. Còn mình thì… Trong kẽ mắt kèm nhèm của bà rỉ xuống hai dòng nước mắt. Biết rằng chúng nó có nuôi nổi nhau sống qua được cơn đói khát này không.” Lo vì đói, vợ chồng nó có sống qua nổi cái nạn đói này ko.“Người ta có gặp bước khó khăn đói khổ này, người ta mới đến lấy con mình. Mà con mình mới có vợ được … " Thương cho người đàn bà khốn khổ cùng đường mới lấy đến con trai mình mà không tính đến nghi lễ cưới.“Thôi thì bổn phận bà là mẹ, bà chẳng lo lắng được cho con… May ra mà qua khỏi được cái tao đoạn này thì thằng con bà cũng có vợ, nó yên bề nó, chẳng may ra ông giời bắt chết cũng phải chịu chứ biết thế nào mà lo cho hết được” Tủi vì chưa hoàn thành bổn phận người mẹ lo vợ cho con trai. Mừng cho con trai mình có được vợ nhưng không giấu nỗi lo lắng khi nghĩ đến tương lai của con. + Nén vào lòng tất cả, bà dang tay đón người đàn bà xa lạ làm con dâu mình: "ừ, thôi thì các con phải duyên, phải số với nhau, u cũng mừng lòng". + Từ tốn căn dặn nàng dâu mới:"Nhà ta thì nghèo con ạ. Vợ chồng chúng mày liệu mà bảo nhau làm ăn. Rồi may ra mà ông giời cho khá .. Biết thế nào hở con, ai giàu ba họ, ai khó ba đời". Bà an ủi động viên, gieo vào lòng con dâu niềm tin.+ Tuy vậy, bà vẫn không sao thoát khỏi sự ngao ngán khi nghĩ đến ông lão, đứa con gái út, “đến cuộc đời cực khổ dài dằng dặc của mình. Vợ chồng chúng nó lấy nhau, cuộc đời chúng nó liệu có hơn bố mẹ trước kia không?”+ Cũng như những bà mẹ nhân từ khác, lòng bà đầy thương xót cho con dâu và mong sao cho con dâu mình hoà thuận: “Cốt làm sao chúng mày hoà thuận là u mừng rồi”+ “Năm nay thì đói to đấy. Chúng mày lấy nhau lúc này, u thương quá” Xót thương, lo lắng cho cảnh ngộ của dâu con.+ Bữa cơm đầu tiên đón nàng dâu mới: “Sáng hôm sau, bà cảm thấy “nhẹ nhỏm, tươi tỉnh

khác ngày thường, cái mặt bủng beo u ám của bà

Trang 166


này?

+ GV: Em có nhận xét gì về bà cụ Tứ?

- Thao tác 4: Nghệ thuật.+ GV: Nhận xét về nghệ thuật viết truyện của Kim Lân? (cách kể chuyện, cách dựng cảnh, đối thoại, nghệ thuật miêu tả tâm lí ngân vật, ngôn ngữ,…) + HS: Thảo luận và trả lời theo những gợi ý, định hướng của GV

rạng rỡ hẳn lên” Cùng với nàng dâu, bà thu dọn, quét tước nhà cửa, ý

thức được bổn phận và trách nhiệm của mình. Bữa cơn ngày đói thật thảm hại nhưng “cả nhà ăn

rất ngon lành” Sự xuất hiện của nàng dâu mới đã đem đến một không khí đầm ấm, hoà hợp cho gia đình. Bà toàn nói đến chuyện tương lai, chuyện vui,

chuyện làm ăn với con dâu : "khi nào có tiền ta mua lấy đôi gài, ngoảnh đi ngoảnh lại chả mấy mà có đàn gà cho xem".

tìm mọi cách để nhen nhóm niềm tin, niềm hi vọng cho các con.=> Bà là một người mẹ có tấm lòng nhân hậu, bao dung, đầy hi sinh, tiêu biểu của người mẹ nghèo VN.4. Nghệ thuật:

- Xây dựng tình huống truyện độc đáo, hấp dẫn.- Cách kể chuyện tự nhiên, lôi cuốn, hấp dẫn:+ Cách dẫn dắt câu chuyện tự nhiên, giản dị, chặt chẽ+ Khéo léo làm nổi bật sự đối lập giữa hoàn cảnh và

tính cách nhân vật.- Dựng cảnh chân thật, sinh động, đặc sắc: cảnh chết

đói, cảnh bữa cơm ngày đói,…- Miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế nhưng bộc lộ tự

nhiên, chân thật. - Ngôn ngữ nông thôn mộc mạc, giản dị, gần với khẩu ngữ nhưng được chọn lọc kĩ, toạ nên sức gợi.

* Hoạt động 3: Tổ chức tổng kết- GV: Hãy khái quát lại bài học và tổng kết trên hai mặt: nội dung và hình thức- HS: Dựa vào gợi ý của GV, suy nghĩ, xem lại toàn bài và phát biểu

III. Tổng kết:1. Nội dung:- Giá trị nhân đạo: Truyện thể hiện được thảm cảnh của nhân dân ta trong nạn đói năm 1945. - Giá trị nhân đạo: Đặc biệt thể hiện được tấm lòng nhân ái, sức sống kì diệu của con người ngay bên bờ vực thẳm của cái chết vẫn hướng về sự sống và khát khao tổ ấm gia đình.2. Nghệ thuật: Vợ nhặt tạo được một tình huống truyện độc đáo, cách kể chuyện hấp dẫn, miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế, đối thoại sinh động.

V. Củng cố - dặn dò:1. Củng cố:

* Giá trò hieän thöïc saâu saéc :- Phaûn aùnh hieän thöïc ñoùi khoå cuûa ngöôøi daân tröôùc caùch maïng. - Toá caùo toäi aùc keû thuø ñaõ ñaåy ngöôøi daân Vieät Nam vaøo con

ñöôøng cuøng cuûa söï ñoùi khaùt, cheát choùc, theâ löông * Giá trò nhaân ñaïo cao caû :- Vieát veà ngöôøi noâng daân vôùi nieàm ñoàng caûm, xoùt xa , day döùt. - Kim Laân coøn phaùt hieän ôû hoï veû ñeïp phaåm chaát. Maëc duø ñoùi

ngheøo, cô cöïc, maáp meù caùi cheát, hoï vaãn cöu mang, giuùp ñôõ chia seû mieáng côm manh aùo.

2. Dặn dò:- Soạn bài Nghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi- Câu hỏi:+ Lập dàn bài cho các đề bài mà bài học Sgk nêu ra.

Trang 167


+ Từ đó, nêu lên cách làm bài Nghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi+ Làm các bài tập trong phần Luyện tập.

Trang 168


Tiết thứ:

NGHỊ LUẬN VỀ MỘT TÁC PHẨM, MỘT ĐOẠN TRÍCH VĂN XUÔI

I. Mục tiêu bài học:- Có kĩ năng vận dụng các thao tác phân tích , bình luận, chứng minh, so sánh ... để làm văn nghị luận văn học.- Biết cách làm bài văn nghị luận về một tác phẩm một trích đoạn văn xuôi .II. Phương tiện dạy học:- Sách giáo khoa, sách giáo viênIII. Phương pháp dạy học: Gợi tìm , Thảo luận, Diễn giảng, Nờu vấn đề ...IV. Tiến trình tổ chức dạy học: 1. Kiểm tra bài cũ:

- Phân tích tình huống truyện Vợ nhặt từ đó nêu lên giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của tác phẩm?

- Diễn biến tâm trạng của Tràng khi đưa người vợ nhặt về nhà?- Diễn biến tâm trạng của bà cụ Tứ như thế nào? Phát biểu cảm nhận của em về hình ảnh của người

mẹ này?- Nhận xét về nghệ thuật của tác phẩm?

2. Bài mới:

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạt

* Hoạt động 1: Tìm hiểu cách viết bài văn nghị luận về một tác phẩm, đoạn trích văn xuôi - Thao tác 1: Tìm hiểu đề 1

+ GV nêu yêu cầu và gợi ý, hướng dẫn.+ HS thảo luận về nội dung vấn đề nghị luận, nêu được dàn ý đại cương.

I. Cách viết bài văn nghị luận về một tác phẩm, đoạn trích văn xuôi :

1. Đề 1: Phân tích truyện ngắn Tinh thần thể dục của Nguyễn Công Hoan.

a) Tìm hiểu đề:- Phân tích truyện ngắn Tinh thần thể dục của Nguyễn

Công Hoan tức là phân tích nghệ thuật đặc sắc làm nổi bật nội dung của truyện.

- Cách dựng truyện đặc biệt: sau tờ trát của quan trên là các cảnh bắt bớ.

- Đặc sắc kết cấu của truyện là sự giống nhau và khác nhau của các sự việc trong truyện.

- Mâu thuẫn trào phúng cơ bản: tinh thần thể dục và cuộc sống khốn khổ, đói rách của nhân dân.

+ GV: Qua việc nhận thức đề và lập ý cho đề trên, rút ra kết lận về cách làm nghị luận một tác phẩm văn học?+ HS thảo luận và phát biểu.

b) Cách làm nghị luận một tác phẩm văn học- Đọc, tìm hiểu, khám phá nội dung, nghệ thuật của tác

phẩm.- Đánh giá được giá trị của tác phẩm.

- Thao tác 2: Tìm hiểu đề 2

+ GV nêu yêu cầu và gợi ý.+ HS thảo luận và trình bày.

2. Đề 2:Nhận xét về nghệ thuật sử dụng ngôn từ trong Chữ

người tử tù của Nguyễn Tuân (có so sánh với chương Hạnh phúc một tang gia- Trích Số đỏ của Vũ Trọng Phụng).

a) Tìm hiểu đề, định hướng bài viết:- Đề yêu cầu nghị luận về một kía cạnh của tác phẩm:

nghệ thuật sử dụng ngôn từ.

Trang 169



- Các ý cần có:+ Giới thiệu truyện ngắn Chữ người tử tù, nội dung và

đặc sắc nghệ thuật, chủ đề tư tưởng của truyện.+ Tài năng nghệ thuật trong việc sử dụng ngôn ngữ để

dựng lại một vẻ đẹp xưa- một con người tài hoa, khí phách, thiên lương nên ngôn ngữ trang trọng (dẫn chứng ngôn ngữ Nguyễn Tuân khi khắc họa hình tượng Huấn Cao, đoạn ông Huấn Cao khuyên quản ngục).

+ So sánh với ngôn ngữ trào phúng của Vũ Trọng Phụng trong Hạnh phúc của một tang gia để làm nổi bật ngôn ngữ Nguyễn Tuân.

- Thao tác 4: Cách làm nghị luận một khía cạnh của tác phẩm văn học+ GV: Qua việc nhận thức đề và lập ý cho đề trên, rút ra kết lận về cách làm nghị luận một tác phẩm văn học?+ HS thảo luận và phát biểu.

b) Cách làm nghị luận một khía cạnh của tác phẩm văn học:

- Cần đọc kĩ và nhận thức được kía cạnh mà đề yêu cầu.- Tìm và phân tích những chi tiết phù hợp với khía cạnh

mà đề yâu cầu.- Thao tác 5: Cách làm bài văn nghị

luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi+ GV: Từ hai bài tập trên, rút ra cách làm bài văn nghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi?+ HS phát biểu. + GV nhận xét, nhấn mạnh những ý cơ bản.

3. Cách làm bài văn nghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi:

- Có đề nêu yêu cầu cụ thể, bài làm cần tập trung đáp ứng các yêu cầu đó.

- Có đề để tự chọn nội dung viết: + Cần phải khảo sát và nhận xét toàn truyện. Sau đó

chọn ra 2, 3 điểm nổi bật nhất, sắp xếp theo thứ tự hợp lí để trình bày.

+ Các phần khác nói lướt qua. Như thế bài làm sẽ nổi bật trọng tâm, không lan man, vụn vặt.

Hoạt động 2: Luyện tập II. Luyện tập:

- GV gợi ý, hướng dẫn.- HS tham khảo các bài tập trong phần trên và tiến hàng tuần tự theo các bước.

Đề: Đòn châm biếm, đả kích trong truyện ngắn Vi hành của Nguyễn ái Quốc.

1. Nhận thức đề:Yêu cầu nghị luận một khía cạnh của tác phẩm: đòn

châm biếm, đả kích trong truyện ngắn Vi hành của Nguyễn ái Quốc.

2. Các ý cần có:- Sáng tạo tình huống: nhầm lẫn.- Tác dụng của tình huống: miêu tả chân dung Khải

Định không cần y xuất hiện, từ đó mà làm rõ thực chất những ngày trên đất Pháp của vị vua An Nam này đồng thời tố cáo cái gọi là "văn minh", "khai hóa" của thực dân Pháp.

V. Củng cố - dặn dò:1. Củng cố: - Cách làm bài văn nghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi - Cách xây dựng dàn ý cho bài văn nghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi2. Dặn dò:- Học lí thuyết, xem thêm các bài tập tự tìm- Chuẩn bị bài học mới: “Rừng xà nu” - Nguyễn Trung Thành.- Câu hỏi:

Trang 170


+ Kết hợp với những hiểu biết cá nhân, hãy giới thiệu về nhà văn Nguyễn Trung Thành (cuộc đời, sự nghiệp, đặc điểm sáng tác,…) ?+ Cho biết xuất xứ, hoàn cảnh ra đời của truyện ngắn Rừng xà nu?+ Hình tượng rừng xà nu dưới tầm đại bác được miêu tả như thế nào?+ Tìm các chi tiết miêu tả cánh rừng xà nu đau thương và phát biểu cảm nhận về các chi tiết ấy?+ Sức sống man dại, mãnh liệt của rừng xà nu mang ý nghĩa biểu tượng như thế nào?+ Hình ảnh cánh rừng xà nu trải ra hút tầm mắt chạy tít đến tận chân trời xuất hiện ở đầu và cuối tác phẩm gợi cho em ấn tượng gì?+ Phẩm chất của người anh hùng Tnú được thể hiện như thế nào? Tìm chi tiết chứng minh?+ Số phận đau thương của Tnú được thể hiện như thế nào? Tìm chi tiết chứng minh?+ Vì sao trong câu chuyện bi tráng về cuộc đời Tnú, cụ Mết 4 lần nhắc tới ý: "Tnú không cứu được vợ con" để rồi ghi tạc vào tâm trí người nghe câu nói: "Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo".+ Khuynh hướng sử thi của tác phẩm được thể hiện qua những phương diện nào?+ Nhận xét về cách kể chuyện của tác giả?+ Những phương diện nào cho ta thấy được cảm hứng lãng mạn của tác phẩm?

Trang 171



Trường: THPT Cái Bè. Tuần lễ thứ: Lớp: 12. Môn: Ngữ văn. Tiết thứ:

RỪNG XÀ NUNguyễn Trung Thành

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT:- Nắm vững đề tài, cốt truyện, các chi tiết sự việc tiêu biểu và hình tượng nhân vật chính; trên cơ sở đó, nhận rõ chủ đề cùng ý nghĩa đẹp đẽ, lớn lao của truyện ngắn đối với thời đại bấy giờ và đối với thời đại ngày nay . - Thấy được tài năng của Nguyễn Trung Thành trong việc tạo dựng cho tác phẩm một không khí đậm đà hương sắc Tây Nguyên, một chất sử thi bi tráng và một ngôn ngữ nghệ thuật được trau chuốt kĩ càng . - Thành thục hơn trong công việc vận dụng các kĩ năng phân tích tác phẩm văn chương tự sự .

II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:SGK, Sách giáo viên, tài liệu tham khảo và thiết kế bài dạy

II. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH:Giáo viên gợi ý, nêu câu hỏi, hướng dẫn học sinh thảo luận và trả lời.

IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC: 1. Kiểm tra bài cũ: - Cách làm bài văn nghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi - Cách xây dựng dàn ý cho bài văn nghị luận về một tác phẩm, một đoạn trích văn xuôi 2. Bài mới :

Trang 172



* Hoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu chung I. TÌM HIỂU CHUNG:

- Thao tác 1: Hướng dẫn HS đọc phần Tiểu dẫn (SGK).+ GV: Kết hợp với những hiểu biết cá nhân, hãy giới thiệu về nhà văn Nguyễn Trung Thành (cuộc đời, sự nghiệp, đặc điểm sáng tác,…) ?+ HS: giới thiệu về nhà văn Nguyễn Trung Thành + GV: Chốt lại các ý chính.

1. Tác giả:

- Tên khai sinh (Nguyên Ngọc) là Nguyễn Ngọc Báu. Ông sinh năm 1932, quê ở Thăng Bình, Quảng Nam.

- Nguyễn Trung Thành là bút danh được nhà văn Nguyên Ngọc dùng trong thời gian hoạt động ở chiến trường miền Nam thời chống Mĩ.

- Năm 1950, ông vào bộ đội, sau đó làm phóng viên báo quân đội nhân dân liên khu V. Năm 1962, ông tình nguyện trở về chiến trường miền Nam.

- Tác phẩm: + Đất nước đứng lên- giải nhất, giải thưởng Hội văn

nghệ Việt Nam năm 1954- 1955; + Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc

(1969); + Đất Quảng (1971- 1974);…- Năm 2000, ông được tặng giải thưởng Nhà nước về

văn học nghệ thuật.

- Thao tác 2: Tìm hiểu xuất xứ và hoàn cảnh ra đời tác phẩm:

2. Xuất xứ và hoàn cảnh ra đời tác phẩm:

+ GV: cho biết xuất xứ của truyện ngắn Rừng xà nu?+ HS: nêu xuất xứ của truyện ngắn Rừng xà nu+ GV: bằng việc tham khảo tài liệu và hiểu biết lịch sử, cho biết hoàn cảnh ra đời của truyện ngắn Rừng xà nu?+ HS: nêu hoàn cảnh ra đời của truyện ngắn Rừng xà nu.+ GV điều chỉnh, nhận xét và cho những HS khác phát biểu bổ sung.

a. Xuất xứ:Rừng xà nu (1965) ra mắt lần đầu tiên trên Tạp chí

văn nghệ quân giải phóng miền Trung Trung bộ (số 2- 1965), sau đó được in trong tập Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc.

b. Hoàn cảnh ra đời: - Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, hiệp định Giơ-ne-

vơ được kí kết, đất nước chia làm hai miền. Kẻ thù phá hoại hiệp định, khủng bố, thảm sát. Cách mạng rơi vào thời kì đen tối.

- Đầu năm 1965, Mĩ đổ quân vào miền Nam và tiến hành đánh phá ác liệt ra miền Bắc.

- Rừng xà nu được viết vào đúng thời điểm cả nước sục sôi đánh Mĩ, được hoàn thành ở khu căn cứ chiến trường miền Trung Trung bộ.

- Mặc dù Rừng xà nu viết về sự kiện nổi dậy của buôn làng Tây Nguyên trong thời kì đồng khởi trước 1960, nhưng chủ đề tư tưởng tác phẩm vẫn có quan hệ mật thiết với tình hình thời sự của cuộc kháng chiến lúc tác phẩm ra đời.

* Hoạt động 2: Tổ chức đọc- hiểu văn bản tác phẩm.- Thao tác 1: Đọc- tóm tắt:

II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:

Trang 173



+ GV đọc đoạn mở đầu. HS đọc tiếp một số đoạn và tóm tắt toàn bộ tác phẩm.

+ HS: Đọc với giọng hào sảng thể hiện âm hưởng sử thi và cảm hứng lãng mạn của tác phẩm.

+ HS: Tóm tắt tác phẩm cần đảm bảo những chi tiết chính:

* Rừng xà nu- hình tượng mở đầu và kết thúc. * Tnú nghỉ phép về thăm làng. * Cụ Mết kể cho dân làng nghe về cuộc đời Tnú và lịch sử làng Xô Man từ những năm đau thương đến đồng khởi nổi dậy.- Thao tác 3: Nhan đề tác phẩm+ GV gọi HS phát biểu cảm nhận về nhan đề tác phẩm + HS: Thảo luận và phát biểu tự do. + GV định hướng, nhận xét và điều chỉnh, nhấn mạnh ý cơ bản.+ GV: Hai lớp ý nghĩa này xuyên thấm vào nhau toát lên hình tượng sinh động của xà nu, đưa lại không khí Tây Nguyên rất đậm đà cho tác phẩm.

1. Ý nghĩa nhan đề:- Chứa đựng cảm xúc của nhà văn và tư tưởng chủ đề

tác phẩm. - Gợi lên vẻ đẹp hùng tráng, sức sống bất diệt của cây

và tinh thần bất khuất của con người.

Mang cả ý nghĩa tả thực và ý nghĩa tượng trưng.

- Thao tác 4: GV tổ chức cho HS tìm hiểu về hình tượng rừng xà nu.+ GV: Hình tượng rừng xà nu dưới tầm đại bác được miêu tả như thế nào?+ GV: Tìm các chi tiết miêu tả cánh rừng xà nu đau thương và phát biểu cảm nhận về các chi tiết ấy?

2. Hình tượng rừng xà nu:

a. Đau thương:- Mở đầu tác phẩm, nhà văn tập trung giới thiệu cụ

thể về rừng xà nu: "nằm trong tầm đại bác của đồn giặc", ngày nào cũng bị bắn hai lần, "Hầu hết đạn đại bác đều rơi vào đồi xà nu cạnh con nước lớn".

nằm trong sự hủy diệt bạo tàn, trong tư thế của sự sống đang đối diện với cái chết.

- Với kĩ thuật quay toàn cảnh, tác giả đã phát hiện ra: "Cả rừng xà nu hàng vạn cây không cây nào là không bị thương".

Đấy là sự đau thương của một khu rừng mà tác giả chứng kiến.

- Nỗi đau hiện ra nhiều vẻ khác nhau:+ Có cái xót xa của những cây con, tựa như đứa trẻ

thơ: "vừa lớn ngang tầm ngực người bị đạn đại bác chặt đứt làm đôi. Ở những cây đó, nhựa còn trong, chất dầu còn loãng, vết thương không lành được cứ loét mãi ra, năm mười hôm sau thì cây chết".

+ Cái đau của những cây xà nu như con người đang tuổi thanh xuân, bỗng “bị chặt đứt ngang nửa thân mình đổ ào ào như một trận bão”.

+ Những cây có thân hình cường tráng: “vết thương của chúng chóng lành”, đạn đại bác không giết nỗi chúng.

Nhà văn đã mang nỗi đau của con người để biểu đạt cho nỗi đau của cây: gợi lên cảm giác đau thương

Trang 174



+ GV: Sức sống man dại, mãnh liệt của rừng xà nu mang ý nghĩa biểu tượng như thế nào?

+ GV: Hình ảnh cánh rừng xà nu trải ra hút tầm mắt chạy tít đến tận chân trời xuất hiện ở đầu và cuối tác phẩm gợi cho em ấn tượng gì?+ HS thảo luận theo nhóm, cử đại diện trình bày và tranh luận với các nhóm khác.+ GV: định hướng, nhận xét và điều chỉnh, nhấn mạnh ý cơ bản.

của một thời mà dân tộc ta phải chịu đựng. b. Anh dũng, có sức sống mãnh liệt:- Tác giả đã phát hiện được sức sống mãnh liệt của

cây: + "trong rừng ít có loại cây sinh sôi nảy nở khỏe như

vậy". Đây là yếu tố cơ bản để xà nu vượt qua ranh giới

của sự sống và cái chết. + Sự sống tồn tại ngay trong sự hủy diệt: "Cạnh một

cây xà nu mới ngã gục đã có bốn năm cây con mọc lên".

Tác giả sử dụng cách nói đối lập (ngã gục- mọc lên; một- bốn năm) để khẳng định một khát vọng thật của sự sống.

+ Cây xà nu đã tự đứng lên bằng sức sống mãnh liệt của mình: "…cây con mọc lên, hình nhọn mũi tên lao thẳng lên bầu trời".

Xà nu đẹp một vẻ đẹp hùng tráng, man dại đẫm tố chất núi rừng.

- Xà nu không những tự biết bảo vệ mình mà còn bảo vệ sự sống, bảo vệ làng Xô Man:

"Cứ thế hai ba năm nay, rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn ra che chở cho làng".

Hình tượng mang tính ẩn dụ cho những con người chiến đấu bảo vệ quê hương.

- Câu văn mở đầu được lặp lại ở cuối tác phẩm:“ đứng trên đồi xà nu ấy trông ra xa đến hết tầm mắt

cũng không thấy gì khác ngoài những đồi xà nu nối tiếp tới chân trời”

gợi ra cảnh rừng xà nu hùng tráng, kiêu dũng và bất diệt không chỉ của con người Tây Nguyên mà còn cả Miền Nam, cả dân tộc.

=> Những câu văn đẹp, gây ấn tượng + nhân hóa, ẩn dụ: gợi vẻ đẹp mang đậm tính sử thi, biểu tượng cho cuộc sống đau thương nhưng kiên cường và bất diệt.

- Thao tác 5: GV tổ chức cho HS tìm hiểu về cuộc đời Tnú và cuộc nổi dậy của dân làng Xô Man .+ GV: Phẩm chất của người anh hùng Tnú được thể hiện như thế nào? Tìm chi tiết chứng minh?

5. Hình tượng nhân vật Tnú :

- Phẩm chất, tính cách của người anh hùng:+ Khi còn nhỏ: được học chữ, đã có ý thức lớn lên sẽ thay cho anh

Quyết lãnh đạo cách mạng.cùng Mai vào rừng tiếp tế cho anh Quyết, làm giao

liên Gan góc, táo bạo, dũng cảm.- Khi bị bắt: giặc tra tấn tàn bạo, lưng ngang dọc vết

dao chém của kẻ thù nhưng vẫn gan góc, trung thành Lòng trung thành với cách mạng được bộc lộ qua

thử thách.- Khi vượt ngục trở lại làng: đã là chàng trai hoàn hảo

(cường tráng, hạnh phúc bên vợ con)

Trang 175



+ GV: Số phận đau thương của Tnú được thể hiện như thế nào? Tìm chi tiết chứng minh?

+ GV: Vì sao trong câu chuyện bi tráng về cuộc đời Tnú, cụ Mết 4 lần nhắc tới ý: "Tnú không cứu được vợ con" để rồi ghi tạc vào tâm trí người nghe câu nói: "Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo".

+ GV: Cảm nhận về cuộc nổi dậy của dân làng Xô Man?+ HS thảo luận theo nhóm, cử đại diện trình bày và tranh luận với các nhóm khác.+ GV định hướng, nhận xét và điều chỉnh, nhấn mạnh ý cơ bản.

- Số phận đau thương: + Giặc kéo về làng để tiêu diệt phong trào nổi dậy.

Để truy tìm Tnú, chúng bắt và tra tấn bằng gậy sắt đến chết vợ con anh

Mắt anh biến thành hai cục lửa hồng căm thù- Xông vào quân giặc như hổ dữ nhưng không cứu

được vợ con, bản thân bị bắt, bị tra tấn (bị đốt 10 đầu ngón tay).

Cuộc đời đau thương - "Tnú không cứu được vợ con"- cụ Mết nhắc tới 4

lần như một điệp khúc day dứt, đau thương trong câu

chuyện kể và nhằm nhấn mạnh: khi chưa có vũ khí, chỉ có hai bàn tay không thì ngay cả những người thương yêu nhất cũng không cứu được.

- Hình ảnh bàn tay của Tnú:- Tnú và dân làng Xô Man quật khởi, đứng dậy

cầm vũ khí:+ Trong đêm Tnú bị đốt 10 đầu ngón tay, dân làng đã

nổi dậy “ào ào rung động”, cứu được Tnu, tiêu diệt bọn ác ôn. Tiếng cụ Mết như mệnh lệnh chiến đấu: "Thế là bắt đầu rồi, đốt lửa lên!"

Đó là sự nổi dậy đồng khởi làm rung chuyển núi rừng. Câu chuyện về cuộc đời một con người trở thành câu chuyện một thời, một nước.

+ Bàn tay Tnu được chữa lành, anh vào lực lượng, tiếp tục chống giặc.

+ Lớp cán bộ mới trưởng thành: Dít, thằng bé Heng Kế tục việc chiến đấu của cha ông.

=> Số phận, tính cách của Tnu tiêu biểu cho nhân dân Tây Nguyên thời chống Mĩ, là sáng ngời chân lí: chỉ có cầm vũ khí đứng lên là con đường sống duy nhất, mới bảo vệ những gì là thiêng liêng nhất, và mọi thứ sẽ thay đổi.

- Thao tác 6: Hướng dẫn HS nhận xét về các nhân vật: cụ Mết, Mai, Dít, Heng + GV gợi ý: Các nhân vật này có đóng góp gì cho việc khắc họa nhân vật chính và làm nổi bật tư tưởng cơ bản của tác phẩm?

4. Các nhân vật: cụ Mết, Mai, Dít, bé Heng.+ Cụ Mết: là hiện thân cho truyền thống thiêng liêng,

biểu tượng cho sức mạnh tập hợp để nổi dậy. + Mai, Dít: là vẻ đẹp của thế hệ hiện tại (kiên định,

vững vàng trong bão táp chiến tranh).+ Bé Heng: là thế hệ tiếp nối để đưa cuộc chiến đến

thắng lợi cuối cùng. cuộc chiến khốc liệt đòi hỏi mỗi người phải có sức

trỗi dậy mãnh liệt.=> Họ là sự tiếp nối các thế hệ, làm nổi bật tinh thần

bất khuất của dân tộc.

- Thao tác 7: GV nêu vấn đề để HS tìm hiểu vẻ đẹp nghệ thuật của tác phẩm.+ GV: Khuynh hướng sử thi được thể hiện qua những phương diện nào?

5. Nghệ thuật:- Khuynh hướng sử thi: được thể hiện đậm nét ở tất

cả các phương diện: + chủ đề: những biến cố có ý nghĩa trọng đại của dân

tộc, + hình tượng: hoành tráng, cao cả của núi rừng và

con người,

Trang 176



+ GV: Nhận xét về cách kể chuyện của tác giả?

+ GV: Những phương diện nào cho ta thấy được cảm hứng lãng mạn của tác phẩm?

+ hệ thống nhân vật: có sức sống mạnh mẽ, mang cốt cách của cộng đồng,

+ giọng điệu kể: trang nghiêm, hào hùng…- Cách thức trần thuật: kể theo hồi tưởng qua lời kể

của cụ Mết, kết hợp truyện về cuộc đời của Tnu và cuộc nổi dậy của dân làng Xô Man .

- Cảm hứng lãng mạn: + đề cao vẻ đẹp của thiên nhiên và con người trong

sự đối lập với sự tàn bạo của kẻ thù.+ lời văn trau chuốt, giàu sức tạo hình, giọng văn tha

thiết.* Hoạt động 3: Tổ chức tổng kết- Thao tác 1: Tổng kết nghệ thuật.+ GV: Qua truyện ngắn Rừng xà nu, HS nhận xét về phong cách Nguyễn Trung Thành.+ GV điều chỉnh và nhấn mạnh.

Thao tác 2: Tổng kết nội dung.+ GV: Qua những phân tích trên, HS phát biểu chủ đề của truyện?+ GV điều chỉnh và nhấn mạnh.

IV. TỔNG KẾT:1. Nghệ thuật: Mục 1 Ghi nhớ. Qua truyện gắn Rừng xà nu, ta nhận thấy đặc điểm

phong cách sử thi Nguyễn Trung Thành: hướng vào những vấn đề trọng đại của đời sống dân tộc với cái nhìn lịch sử và quan điểm cộng động.

2. Chủ đề: Mục 2 Ghi nhớ. Rừng xà nu là thiên sử thi của thời đại mới. Tác

phẩm đã đặt ra vấn đề có ý nghĩa lớn lao của dân tộc và thời đại: phải cầm vũ khí đứng lên tiêu diệt kẻ thù bạo tàn để bảo vệ sự sống của đất nước, nhân dân.

V. Củng cố, dặn dò:

1. Củng cố:- Hình tượng rừng xà nu được xây dựng như một biểu tượng của cuộc sống đau thương nhưng kiên

cường và anh dũng.- Hình tượng Tnu, nhân vật trung tâm của tác phẩm, người anh hùng mà câu chuyện bi tráng về đời anh

thể hiện chân lí lịch sử của dân tộc.- Chất sử thi và vẻ đẹp của ngôn ngữ kể chuyện.2. Dặn dò:- Nắm vững các nội dung trên, học thuộc các dẫn chứng tiêu biểu.- Soạn bài Đọc thêm “Bắt sấu rừng U Minh Hạ” theo câu hỏi của giáo viên.

Trang 177



Trường: THPT Cái Bè. Tuần lễ thứ: 23. Lớp: 12. Môn: Ngữ văn. Tiết thứ: 59- 60

ĐỌC THÊM:BẮT SẤU RỪNG U MINH HẠ

(Trích Hương rừng Cà Mau) Sơn Nam

A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠTHướng dẫn HS:- Cảm nhận những nét riêng của thiên nhiên và con người vùng U Minh Hạ.- Phân tích tính cách, tài nghệ của nhân vật Năm Hên.- Chú ý những đặc điểm kể chuyện, sử dụng ngôn ngữ đậm màu sắc Nam bộ của Sơn Nam.

B. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN SGK, Sách giáo viên, tài liệu tham khảo và thiết kế bài dạyC. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH Giáo viên gợi ý, nêu câu hỏi, hướng dẫn học sinh thảo luận và trả lời.D. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC1. Kiểm tra bài cũ2. Bài mới


* Hoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu chung I. TÌM HIỂU CHUNG

- Thao tác 1: Tìm hiểu về tác giả.+ GV: Gọi HS đọc phần Tiểu dẫn trong SGK+ GV: Yêu cầu HS nêu những nét chính về nhà văn Sơn Nam + GV nhận xét, lướt qua những nét chính.- Thao tác 2: Tìm hiểu về tác phẩm.+ GV: Yêu cầu HS nêu những nét chính về văn bản truyện.+ GV nhận xét, lướt qua những nét chính.

1. Tác giả:- Tên bút danh, năm sinh, quê quán.- Quá trình sáng tác.- Các tác phẩm tiêu biểu.- Đặc điểm sáng tác.

2. Văn bản:- Nội dung: viết về thiên nhiên và con người vùng rừng U

Minh với những người lao động có sức sống mãnh liệt, sâu đậm ân nghĩa và tài ba can trường.

- Nghệ thuật: Dựng truyện li kì, chi tiết gợi cảm, nhân vật và ngôn ngữ đậm màu sắc Nam Bộ.

* Hoạt động 2: Tổ chức hướng dẫn đọc - hiểu văn bản đoạn trích.

II. HƯỚNG DẪN ĐỌC- HIỂU

- Thao tác 1: Tìm hiểu Thiên nhiên và con người U Minh Hạ.

+ GV: Qua đoạn trích, anh (chị) nhận thấy thiên nhiên vùng U Minh Hạ có những đặc điểm nổi bật nào?+ HS: đọc đoạn trích, chú ý những chi tiết về thiên nhiên, từ đó đưa ra những nhận xét.+ GV: Qua đoạn trích, anh (chị) còn nhận thấy con người vùng U Minh Hạ có những đặc điểm nổi bật nào?+ HS: đọc đoạn trích, chú ý những chi tiết về thiên nhiên, con người, từ đó đưa ra

1. Thiên nhiên và con người U Minh Hạ:

a) Thiên nhiên:- “Rừng tràm xanh biếc", cây cỏ hoang dại- "Sấu lội từng đàn", “nhiều như trái mùa u chín rụng” Đó là những nơi ghê gớm.

b) Con người:- Những người lao động cần cù, mưu trí, gan góc can

trường, có sức sống mãnh liệt, đậm sâu ân nghĩa. - Họ thương tiếc bà con xóm giềng bị “hùm tha sấu bắt”- Họ vượt lên gian khó bằng sức mạnh tài trí:+ Những người câu cá sấu bằng lưỡ câu sắt, con vịt

Trang 178



những nhận xét. sống…+ Ông Năm Hên thì bắt sấu bằng tay không.+ Tư Hoạch thì “ăn ông rất rành địa thế vùng Cái Tàu”+ Những người trai lực lưỡng “gài bẫy cọp, săn heo rừng”

Chính họ mang đến sức sống mới cho vùng đất hoang hoá Cà Mau.

- Thao tác 2: Phân tích tính cách, tài nghệ của nhân vật ông Năm Hên. + GV: ông là người thế nào? điều đó được biểu hiện qua những chi tiết nào?

+ GV: Bài hát của ông Năm gợi cho anh (chị) cảm nghĩ gì?

2. Nhân vật ông Năm Hên:

- Ông là “người thợ già chuyên bắt sấu ở Kiêng Giang”, "bắt sấu bằng hai tay không".

- Ông tình nguyện bơi xuồng đến bắt sấu giúp dân làng Khánh Lâm chỉ với một bó nhang và một hũ rượu:

+ Nhang: để tưởng niện những người bị sấu bắt.+ Rượu: để uống tăng thêm khí thế.- Mưu kế kì diệu, bất ngờ mà hiệu quả, bắt sống 45 con

sấu:+ Đào rãnh cạn dần, đốt lửa dẫn dụ cá sấu lên bờ+ Chặn sấu lại và khoá miệng chúng băng một khúc mốp

làm “dính chặt hai hàm răng”+ Dùng mác sắn lưng cá sấu, cắt gân đuôi, trói hai chân

sau và bắt chúng về Giàu lòng thương người, mộc mạc, khiêm nhường và cũng rất mưu trí, gan góc.b. Bài hát của ông Năm Hên:

- "Tiếng như khóc lóc, nài nỉ. Tiếng như phẫn nộ, bi ai"- Tưởng nhớ linh hồn những người bị sấu bắt, chết oan ức, trong đó có người anh ruột của ông.- Bài hát nói về cuộc sống gian khổ khắc nghiệt của những người dân mở đất, mong giải oan cho họ. Tấm lòng sâu nặng nghĩa tình đồng loại, đồng bào, thương tiếc những người xấu số.

- Thao tác 3: Tìm hiểu những nét đặc sắc về nghệ thuật+ GV: Nghệ thuật kể chuyện, sử dụng ngôn ngữ của nhà văn Sơn Nam có gì đáng chú ý?+ GV tổ chức cho HS thảo luận và chốt lại những ý cơ bản.

3. Những nét đặc sắc về nghệ thuật

- Nghệ thuật kể chuyện: đơn giản mà li kì, thu hút, dễ nhớ- Cảnh vật, tính cách nhân vật: được thể hiện bằng vài nét

đơn sơ nhưng giàu chất sống.- Ngôn ngữ đậm màu sắc địa phương Nam Bộ nhưng được

sử dụng vừa phải, thích hợp, khắc hoạ sâu đậm thiên nhiên và con người sông nước Cà Mau.

* Hoạt động 3: Tổ chức tổng kết III. TỔNG KẾT:GV hướng dẫn. HS ghi nhớ để tự viết ở nhà.

- Những đặc sắc nghệ thuật.- Chủ đề tư tưởng.- Đánh giá chung về giá trị tác phẩm.

E. Củng cố, dặn dò: 1. Củng cố:

- Những đặc sắc nghệ thuật.- Chủ đề tư tưởng.

2. Dặn dò:- Học bài cũ.- Soạn bài mới: Những đứa con trong gia đình – Nguyễn Thi.

Trang 179


- Câu hỏi:+ Giới thiệu những nét chính về cuộc đời Nguyễn Thi. Giới thiệu những sáng tác và nêu đặc điểm phong cách, đặc biệt là thế giới nhân vật của nhà văn.+ Tóm tắt đọan trích Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi.+ Tác giả đặt điểm nhìn trần thuât vào nhân vật nào? Trong tình huống nào của nhân vật? Cách trần thụât như vậy có tác dụng gì trong việc khắc hoạ tính cách nhân vật và chủ đề của truyện?+ Tác phẩm kể chuyện một gia đình nông dân Nam Bộ, truyền thống nào đã gắn bó những con người trong gia đình với nhau?+ Nhân vật chú Năm được xây dựng với những nét tính cách nào?+ Chiến có những nét nào giống người mẹ của mình?+ Nét khác biệt của Chiến so với người mẹ là gì?+ Việt có những nét nào của cậu con trai mới lớn?+ Đêm trước ngày lên đường, thái độ của Việt khác với chị như thế nào?+ Phát biểu cảm nhận về hình ảnh chị em, Việt và Chiến khiêng bàn thờ ba má sang gởi chú Năm

Trang 180




NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH Nguyễn Thi

A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: - Hiểu được hiện thực đau thương, đầy hi sinh gian khổ nhưng rất đỗi anh dũng, kiên cường, buất khuất của nhân dân miền Nam trong những năm chống Mĩ cứu nước. - Cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của người dân Nam Bộ : lòng yêu nước, căm thù giặc, tình cảm gia đình là sức mạnh tinh thần to lớn trong cuộc chống Mĩ cứu nước. - Nắm được những nét đặc sắc về nghệ thuật : Nghệ thuật trần thuật đặc sắc; khắc hoạ tính cách và miêu tả tâm lí sắc sảo; ngôn ngữ phong phú, góc cạnh, giàu giá trị tạo hình và đậm chất Nam Bộ.B. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:SGK, Sách giáo viên, tài liệu tham khảo và thiết kế bài dạyC. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH:Giáo viên gợi ý, nêu câu hỏi, hướng dẫn học sinh thảo luận và trả lời.D. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:1. Kiểm tra bài cũ:- Hình tượng rừng xà nu được xây dựng như một biểu tượng của cuộc sống đau thương nhưng kiên cường và anh dũng như thế nào?- Hình tượng Tnú, nhân vật trung tâm của tác phẩmđược thể hiện như thế nào?- Chất sử thi và vẻ đẹp của ngôn ngữ kể chuyện?2. Bài mới


* Hoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu chung I. TÌM HIỂU CHUNG:- Thao tác 1: Tìm hiểu tác giả.+ GV: Gọi HS đọc phần Tiểu dẫn, kết hợp với những hiểu biết của bản thân, giới thiệu những nét chính về cuộc đời Nguyễn Thi.+ GV: Nhận xét, bổ sung và khắc sâu một số ý cơ bản.

+ GV: Giới thiệu những sáng tác và nêu đặc điểm phong cách, đặc biệt là thế giới nhân vật của nhà văn.+ GV nhận xét, bổ sung và khắc sâu một số ý cơ bản.

1. Tác giảa. Cuộc đời:- Nguyễn Thi (1928- 1968) - Tên khai sinh là Nguyễn Hoàng Ca, quê ở Hải Hậu -

Nam Định.- Nguyễn Thi sinh ra trong một gia đinhg nghèo, mồ

côi cha từ năm 10 tuổi, mẹ đi bước nữa nên vất vả, tủi cực từ nhỏ.

- Năm 1943, Nguyễn Thi theo người anh vào Sài Gòn.- Năm 1945, tham gia cách mạng- Năm 1954, tập kết ra Bắc - Năm 1962, trở lại chiến trường miền Nam. - Hi sinh ở mặt trận Sài Gòn trong cuộc tổng tiến công

và nổi dậy Mậu thân 1968.b. Sự ngiệp sáng tác:- Nguyễn Thi còn có bút danh khác là Nguyễn Ngọc

Tấn. - Sáng tác của Nguyễn Thi gồm nhiều thể loại: bút kí,

truyện ngắn, tiểu thuyết. - Ông được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học

nghệ thuật năm 2000.- Tư tưởng và phong cách nghệ thuật: + Nguyễn Thi gắn bó với nhân dân miền Nam và thực

sự xứng đáng với danh hiệu: Nhà văn của người dân

Trang 181



Nam Bộ.+ Nhân vật của Nguyễn Thi có cá tính riêng nhưng tất

cả đều có những đặc điểm chung "rất Nguyễn Thi". + Họ là những con người yêu nước mãnh liệt, thủy

chung đến cùng với Tổ quốc, căm thù bọn xâm lược, vô cùng gan góc và tinh thần chiến đấu rất cao - những con người dường như sinh ra để đánh giặc.

+ Họ thể hiện được tính chất Nam bộ: thẳng thắn, bộc trực, lạc quan, yêu đời, giàu tình nghĩa.

- Thao tác 2: Tìm hiểu Tác phẩm Những đứa con trong gia đình.+ GV: Yêu cầu HS giới thiệu khái quát về Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi.

+ GV: Yêu cầu HS tóm tắt đọan trích Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi.

2. Tác phẩm Những đứa con trong gia đình:

a. Xuất xứ: Tác phẩm được viết ngay trong những ngày chiến đấu

ác liệt khi ông công tác với tư cách là một nhà văn - chiến sĩ ở Tạp chí Văn nghệ Quân giải phóng (tháng 2 năm 1966). Sau được in trong Truyện và kí, NXB Văn học Giải phóng, 1978.

b. Tóm tắt tác phẩm: Những hồi ức của Việt trong lần tỉnh dậy thứ tư:- Cảm thấy cô đơn, sợ ma cụt đầu, muốn bò tìm nơi

súng nổ để về với đồng đội.- Nhớ lại chuyện hai chị em giành nhau đi bộ đội,

bàn bạc việc nhà đêm trước ngày nhập ngũ.- Sáng hôm sau đó, hai chị em khiêng bàn thờ mẹ

gởi sang nhà chú Năm để lên đường.* Hoạt động 2: Tổ chức đọc- hiểu văn bản


- Thao tác 1: Tìm hiểu Nghệ thuật kể chuyện của tác giả.+ GV nêu vấn đề: Tác gải đặt điểm nhìn trần thuât vào nhân vật nào? Trong tình huống nào của nhân vật?+ GV: Cách trần thụât như vậy có tác dụng gì trong việc khắc hoạ tính cách nhân vật và chủ đề của truyện?+ HS thảo luận và phân tích. + GV theo dõi, nhận xét góp ý và chốt lại.

+ GV: Nêu thêm ví dụ: o Khi Chiến tỉnh dậy lần thứ hai: Hai mắt không thấy gì, chỉ cảm thấy hơi gió lạnh ùa trên má, nghe tiếng ếch nhái râm rang nhớ những đêm soi ếch trên đồng chú Năm sang lấy vài con để nhậu cuốn gia phả gia đình do chú Năm viết Việt ngất đi lần nữa. o Khi tỉnh dậy lần thứ ba: Khi nghe tiếng trực thăng trên đầu và tiếng súng nổ ở phía xa nhận ra là ban ngày vì đã ngửi thấy mùi nắng và nghe

1. Nghệ thuật kể chuyện:

- Đặt điểm nhìn trần thuât vào nhân vật Việt, kể qua dòng hồi tưởng miên man đứt nối khi Việt bị trọng thương nằm ở lại chiến trường.

- Tác dụng:+ Đem đến màu sẳc trữ tình đậm đà, tự nhiên và tạo

điều kiên cho tác giả thâm nhập sâu vào thế giới nội tâm nhân vật để dẫ dắt câu chuyện.

+ Diễn biến câu chuyện rất linh hoạt, không phụ thuộc vào trật tự thời gian và không gian: Từ hiện thực chiến trường hồi tưởng quá khứ gầ xa từ chuyện này chuyển sang chuyện khác rất tự nhiên.

Trang 182



tiếng chim cu rừng nhớ hồi ở quê nhà thường lấy ná thun đi bắn chíng nhớ về người mẹ giàu lòng vị tha, hết lòng vì chồng con, nén nỗi đau thương để nuôi dạy con.- Thao tác 2: Tìm hiểu Truyền thống một của gia đình Nam Bộ.

+ GV: Tác phẩm kể chuyện một gia đình nông dân Nam Bộ, truyền thống nào đã gắn bó những con người trong gia đình với nhau?+ HS làm việc cá nhân và phát biểu.

+ GV: Nhân vật chú Năm có vị trí nào trong gia đình và có vai trò gì trong truyện?

+ GV: Nhân vật này được xây dựng với những nét tính cách nào?

+ GV: Giảng nhanh.

2. Truyền thống của một gia đình Nam Bộ:

a. Đặc điểm chung của các thành viên trong gia đình:

- Có truyền thống yêu nước và căm thù giặc sâu sắc.- Gan góc, dũng cảm, khao khát được chiến đấu giết

giặc.- Giàu tình nghĩa, thuỷ chung son sắt với quê hương và

cách mạng.b. Đặc điểm tính cách riêng:- Nhân vật chú Năm:+ Người thân lớn tuổi duy nhất còn lại tron gia đình,

từng bôn ba khắp nơi, cưu mang các cháu khi ba mẹ Việt - Chiến hi sinh.

+ Người đề cao truyền thống gia đình, hay kể sự tích của gia đình để giáo dục con cháu, cần mẫn ghi chép trong cuốn sổ gia đình tội ác của giặc và chiến công của các thành viên .

+ Người lao động chất phác nhưng giàu tình cảm và có tâm hồn nghệ sĩ (thích câu hò, tiếng sáo). Tiếng hò “khàn đục, tức như tiếng gà gáy” nhưng đó là tâm tư, khát vọng của tâm hồn ông.

+ Tự nguyện, hết lòng góp sức người cho cách mạng khi thu xếp cho cả Việt và Chiến lên đường tòng quân.=> Trong dòng sông gia đình, chú Năm là thượng nguồn, là kết tinh đầy đủ những nét truyền thống. - Nhân vật má Việt: + Rất gan góc khi dẫn con đi đòi đầu chồng, hiên ngang đối đáp với bịn giặc, không run sợ trước sự doạ bắn, có lòng căm thù giặc sâu sắc. + Rất mực thương chồng thương con, đảm đang, tháo vát, cuộc đời chồng chất đau thương nhưng nén chặt tất cả để nuôi con và đánh giặc. + Ngã xuống trong một cuộc đấu tranh nhưng trái cà – nông lép vẫ còn nóng hổi trong rổ; linh hồn luôn sống mãi, bất tử trong lòng các con mình. Điển hình cho người mẹ miền Nam luôn anh dũng, bất khuất, trung hậu, đảm đang.

- Thao tác 4: Hướng dẫn HS phân tích và so sánh tính cách các nhân vật để làm rõ sự tiếp nối truyền thống gia đình của những người con.+ GV: Chiến có những nét nào giống người mẹ của mình?+ HS phân tích theo các gợi ý của GV.

4. Nhân vật Chiến:

- Chiến có những nét giống mẹ: + Mang vóc dáng của má: "hai bắp tay tròn vo sạm đỏ

màu cháy nắng… thân người to và chắc nịch". + Đặc biệt giống má ở cái đêm sắp xa nhà đi bộ đội:

Trang 183



+ GV: Nét khác biệt của Chiến so với người mẹ là gì?+ HS phân tích theo các gợi ý của GV.

Biết lo liệu, toan tính mọi việc nhà (“nói nghe in như má vậy”), đảm đang, tháo vát Hình ảnh người mẹ như bao bọc lấy Chiến, từ cái lối

nằm với thằng út em trên giường ở trong buồng nói với ra đến lối hứ một cái "cóc" rồi trở mình. Chính Chiến cũng thấy mình trong đêm ấy đang hòa

vào trong mẹ: "Tao cũng đã lựa ý nếu má còn sống chắc má tính vậy, nên tao cũng tính vậy".

- Có tính cách đa dạng:+ là một cô gái vừa mới lớn nên tính khí còn rất “trẻ

con” + là một người chị biết nhường nhịn em, biết lo toan,

đảm đang, tháo vát.- Nét khác biệt so với người mẹ:+ Trẻ trung, thích làm duyên làm dáng+ Đươc trực tiếp cầm súng đánh giặc để trả thù nhà,

thực hiện lời thề như dao chém: “Đã là thân con gái ra đi thì tao chỉ có một câu: Nếu giặc còn thì tao mất”.

- Thao tác 5: Hướng dẫn HS phân tích và so sánh tính cách các nhân vật để làm rõ sự tiếp nối truyền thống gia đình của những người con.+ GV: Chiến có những nét nào của cậu con trai mới lớn?+ HS phân tích theo các gợi ý của GV.

+ GV: Đêm trước ngày lên đường, thái độ của Việt khác với chị như thế nào?

+ GV: Cách thương chị của Việt có gì đặc biệt?

5. Nhân vật Việt:

- Có nét riêng của cậu con trai mới lớn, tính tình còn trẻ con, ngây thơ, hiếu động: + Chiến hay nhường nhịn bao nhiêu thì Việt tranh giành phần hơn với chị bấy nhiêu: đi bắt ếch, giết giặc, đi bộ đội … + Thích đi câu cá, bắn chim, đến khi đi bộ đội vẫn còn đem theo ná thun trong túi. + Đêm trước ngày lên đường: Trong khi chị đang toan tính, thu xếp chu đáo mọi việc (từ út em, nhà cửa, ruộng nương đến nơi gởi bàn thờ má), bàn bạc trang nghiêm thì Việt vo lo vô nghĩ:

Vô tư “lăn kềnh ra ván cười khì khì” vừa nghe vừa “chụp một con đom đóm úp trong

lòng tay” ngủ quên lúc nào không biết

+ Cách thương chị của Việt cũng rất trẻ con: “giấu chị như giấu của riêng” vì sợ mất chị trước những lời đùa của anh em. + Bị thương nằm lại chiến trường: sợ ma cụt đầu, khi gặp lại anh em thì như thằng Út ở nhà “khóc đó rồi cười đó”- Vừa là một chiến sĩ dũng cảm, kiên cường:+ Còn bé tí: dám xông thẳng vào đá thằng giặc đã giết hại cha mình+ Lớn lên: nhất quyết đòi đi tòng quân để trả thù cho ba má+ Khi xông trận: chiến đấu rất dũng cảm, dùng pháo tiêu diệt được một xe bọc thép của giặc+ Khi bị trọng thương: một mình giữa chiến trường, mặt

Trang 184



không nhìn thấy gì, toàn thân rã ròi, rõ máu nhưng vẫn trong tư thế quyết chiến tiêu diệt giặc.“Tao sẽ chờ mày … Mày có bắn tao thi tao cũng bắn được mày … Mày chỉ giỏi giết gia đình tao, còn đối với tao thì mày là thằng chạy”=> Kế tục truyền thống gia đình nhưng Việt và Chiến còn tiến xa hơn, lập nhiều chiến công mới hiển hách.

- Thao tác 5: Tìm hiểu Hình ảnh chị em Việt khiêng bàn thờ ba má gởi chú Năm.+ GV: phát biểu cảm nhận về hình ảnh chị em, Việt và Chiến khiêng bàn thờ ba má sang gởi chú Năm + HS: thảo luận và phát biểu, bổ sung. + GV định hướng và nhận xét.

6. Hình ảnh chị em Việt khiêng bàn thờ ba má gởi chú Năm:

- Gợi không khí thiêng liêng, tập quán lâu đời của thôn quê Việt Nam

- Không khí thiêng liêng đã biến Việt thành người lớn: Lần đầu tiên Việt thấy rõ lòng mình (“thương chị lạ”, “mối thù của thằng Mĩ thì có thể rờ thấy, vì nó đang đè nặng ở trên vai”).

- Hình ảnh chất chứa nhiều ý nghĩa:vừa có yếu tố tâm linh, vừa trĩu nặng lòng căm thù, vừa chan chứa tình yêu thương.

* Hoạt động 3: Tổ chức tổng kết III. TỔNG KẾT:- Thao tác 1: Nêu chủ đề của truyện.+ GV: Nhận xét tổng quát về nội dung của tác phẩm?+ HS bao quát toàn bài để phát biểu.+ GV định hướng, nhận xét và khắc sâu những ý cơ bản.

- Thao tác 2: Nêu đặc sắc nghệ thuật của truyện.+ GV: Nhận xét tổng quát về đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm?+ HS bao quát toàn bài để phát biểu.+ GV định hướng, nhận xét và khắc sâu những ý cơ bản.

1. Chủ đê: Truyện kể về những đứa con trong một gia đình nông

dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc và khao khát chiến đấu, son sắt với cách mạng. Sự gắn bó sâu nặng giữa tình cảm gia đình với tình yêu nước, giữa truyền thống gia đình với truyền thống dân tộc đã làm nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước.

2. Nghệ thuật: Bút pháp nghệ thuật già dặn, điêu luyện được thể hiện

qua giọng trần thuật, trần thuật qua hồi tưởng của nhân vật, miêu tả tâm lí và tính cách sắc sảo, ngôn ngữ phong phú, góc cạnh và đậm chất Nam Bộ.

E. Củng cố, dặn dò: 1. Củng cố:

- Những đặc sắc nghệ thuật.- Chủ đề tư tưởng.

2. Dặn dò: - Học bài cũ. - Soạn bài mới: Trả bài làm văn số 5 - Yêu cầu: Chuẩn bị dàn ý bài viết đã làm.

Trang 185



Trường: THPT Cái Bè. Tuần lễ thứ: Lớp: 12. Môn: Ngữ văn. Tiết thứ:

TRẢ BÀI LÀM VĂN SỐ 5

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT:- Củng cố những kiến thức và kỹ năng làm văn có liên quan đến bài làm.- Nhận ra được những ưu điểm và thiếu sót trong bài làm của mình về các mặt kiến thức và kỹ

năng viết bài văn nói chung và bài nghị luận xã hội nói riêng.- Có định hướng và quyết tâm phấn đấu để phát huy ưu điểm, khắc phục các thiếu sót trong các

bài làm văn sau.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:

Bài làm của HS, Giáo ánIII. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH :

- HS chuẩn bị dàn ý bài viết (ở nhà).- GV chấm chữa bài, chuẩn bị nhận xét chung và nhận xét cụ thể.

IV. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP: 1. Kiểm tra bài cũ: - Tác giả đặt điểm nhìn trần thuât vào nhân vật nào? Cách trần thuật như vậy có tác dụng gì trong việc khắc hoạ tính cách nhân vật và chủ đề của truyện?- Tác phẩm kể chuyện một gia đình nông dân Nam Bộ, truyền thống nào đã gắn bó những con người trong gia đình với nhau?- Phân tích hình ảnh của nhân vật Chiến?- Phân tích hình ảnh của nhân vật Việt?- Hai chị em Việt và chiến có những nét gì giống nhau và khác nhau trong tính cách?- Phát biểu cảm nhận về hình ảnh chị em, Việt và Chiến khiêng bàn thờ ba má sang gởi chú Năm 2. Bài mới :

Trang 186



* Giáo viên cho HS nhắc lại đề bài. Đề 3: Phân tích đoạn thơ sau trong bài Việt Bắc của Tố Hữu:

Những đường Việt Bắc của ta,Đêm đêm rầm rập như là đất rung.

Quân đi điệp điệp trùng trùng,ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan.

Dân công đỏ đuốc từng đoàn,Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay.

Nghìn đêm thăm thẳm sương dày,Đèn pha bật sáng như ngày mai lên.

Tin vui chiến thắng trăm miền,Hòa Bình, Tây Bắc, Điện Biên vui về.

Vui từ Đồng Tháp, An Khê,Vui lên Việt Bắc, đèo De, núi Hồng

(Việt Bắc, NXB Văn học, Hà Nội, 1962)* Hoạt động 1: Tổ chức phân tích đề- Thao tác 1: GV tổ chức cho HS ôn lại cách phân tích đề + GV: Khi phân tích một đề bài, cần phân tích những gì?

- Thao tác 2: GV tổ chức cho HS phân tích đề bài+ GV: Em hãy áp dụng để phân tích đề bài viết số 5.+ HS nhớ lại kiến thức phân tích đề, áp dụng phân tích đề bài số 5. + GV định hướng, gạch dưới những từ ngữ quan trọng để chỉ ra các yêu cầu của đề.


1. Khi phân tích một đề bài, cần phân tích:

- Nội dung vấn đề.- Thể loại nghị luận và những thao tác lập luận chính.- Phạm vi tư liệu cần sử dụng cho bài viết.2. Phân tích đề bài:

- Nội dung vấn đề: khí thế chiến thắng của dân tộc ta trong kháng chiến chống thực dân Pháp của đoạn thơ “Việt Bắc”

- Thể loại: Nghị luận về một vấn đề văn học.- Thao tác chính: phân tích, cảm nhận- Phạm vi tư liệu: đoạn thơ.

* Hoạt động 2: Tổ chức xây dựng đáp án (dàn ý)

II. Dàn ý:

- GV tổ chức cho HS xây dựng dàn ý chi tiết cho đề bài viết số 5 (GV nêu câu hỏi để hướng dẫn HS hoàn chỉnh dàn ý (đáp án) làm cơ sở để HS đối chiếu với bài viết của mình).

Gợi ý:- Đoạn thơ mang âm hưởng sử thi, miêu tả khí thế chiến thắng của dân tộc ta trong kháng chiến chống thực dân Pháp.- Chú ý khai thác các thủ pháp nghệ thuật: + Hệ thống từ láy: "rầm rập", "điệp điệp trùng trùng",… gợi tả sự vô tận của đoàn quân và của cách mạng, sức mạnh rung chuyển núi rừng. + Những hình ảnh so sánh, ẩn dụ kì vĩ, phi thường: ánh sao đầu súng, Dân công đỏ đuốc, Bước chân nát đá, muôn tàn lửa bay, Đèn pha bật sáng như ngày mai lên,… + Nghệ thuật liệt kê địa danh gắn với những chiến công: Hòa Bình, Tây Bắc, Điện Biên, Đồng Tháp, An Khê, Việt Bắc, đèo De, núi Hồng, diễn tả cái náo nức và những chiến thắng dồn dập, chiến công nối tiếp chiến công, niềm vui nối tiếp niềm vui.

- Tổng hợp khái quát giá trị của đoạn thơ.* Hoạt động 3: Tổ chức nhận xét, đánh giá bài viết

III. Nhận xét, đánh giá bài viết: Nội dung nhận xét, đánh giá:

Trang 187


- GV cho HS tự nhận xét và trao đổi bài để nhận xét lẫn nhau.- GV nhận xét những ưu, khuyết điểm.

- Đã nhận thức đúng vấn đề nghị luận chưa?- Đã vận dụng đúng các thao tác lập luận chưa?- Hệ thống luận điểm đủ hay thiếu? Sắp xếp hợp lí

hay chưa hợp lí?- Các luận cứ (lí lẽ, dẫn chứng) có chặt chẽ, tiêu biểu,

phù hợp với vấn đề hay không?- Những lỗi về kĩ năng, diễn đạt,…

* Hoạt động 4: Tổ chức sửa chữa lỗi bài viết- GV hướng dẫn HS trao đổi để nhận thức lỗi và hướng sửa chữa, khắc phục.

- Tùy theo loại lỗi mà học sinh mắc phải ở mỗi lớp mà giáo viên sẽ chọn và yêu cầu học sinh sửa lỗi

IV. Sửa chữa lỗi bài viết- Các lỗi thường gặp:+ Thiếu ý, thiếu trọng tâm, ý không rõ, sắp xếp ý

không hợp lí.+ Sự kết hợp các thao tác nghị luận chưa hài hòa,

chưa phù hợp với từng ý.+ Kĩ năng phân tích, cảm thụ còn kém.+ Diễn đạt chưa tốt, còn dùng từ viết câu sai, diễn đạt

tối nghĩa, trùng lặp- Cách sửa lỗi:

* Hoạt động 5: Tổ chức tổng kết rút kinh nghiệmGV tổng kết và nêu một số điểm cơ bản cần rút kinh nghiệm

V. Tổng kết rút kinh nghiệm:

Nội dung tổng kết và rút kinh nghiệm dựa trên cơ sở chấm, chữa bài cụ thể.

* Hoạt động 6: Ra đề bài làm văn số 6 ở nhà - GV có thể vận dụng theo đề bài trong SGK hoặc tự ra đề cho phù với đối tượng học sinh. - GV ấn định thời gian sẽ thu bài.

VI. VIẾT BÀI LÀM VĂN SỐ 6- NGHỊ LUẬN VĂN HỌC:

GỢI Ý MỘT SỐ ĐỀ THAM KHẢOĐề 1: Trong truyện ngắn Những đứa con trong gia

đình của Nguyễn Thi có nêu lên quan niệm: “Chuyện gia đình cũng dài như sông, mỗi thế hệ phải ghi vào một khúc. Rồi trăm con sông của gia đình lại cùng đổ về một biển, "mà biển thì rộng lắm […], rộng bằng cả nước ta và ra ngoài cả nước ta".

Chứng minh rằng, trong thiên truyện của Nguyễn Thi, quả đã có một dòng sông truyền thống gia đình liên tục chảy từ những lớp người đi trước: tổ tiên, ông cha, cho đến đời chị em Chiến, Việt.

Gợi ý:Bài viết cần có những ý cơ bản sau:1. Chuyện gia đình cũng dài như sông, mỗi thế hệ phải ghi vào một khúc.- Chỉ được coi là con của gia đình những ai đã ghi được, làm được "khúc" của mình trong dòng sông truyền thống. Con không chỉ là sự tiếp nối huyết thống mà phải là sự tiếp nối truyền thống.- Không thể hiểu khúc sau của một dòng sông nếu không hiểu ngọn nguồn đã sinh ra nó. Cũng như vậy, ta chỉ có thể hiểu những đứa con (Chiến, Việt) khi hiểu truyền thống gia đình đã sinh ra những đứa con ấy.- Chứng minh:+ Truyền thống ấy chảy từ các thế hệ ông bà, cha mẹ, cô chú đến những đứa con, mà kết tinh ở hình tượng chú Năm:+ Chú Năm không chỉ ham sông bến mà còn ham đạo nghĩa. Trong con người chú Năm phảng phất cái tinh thần Nguyễn Đình Chiểu xa xưa.

Trang 188


+ Chú Năm là một thứ gia phả sống luôn hướng về truyền thống, sống với truyền thống, đại diện cho truyền thống và lưu giữ truyền thống (trong những câu hò, trong cuốn sổ gia đình).- Hình tượng người mẹ cũng là hiện thân của truyền thống:+ Một con người sinh ra để chống chọi với gian nguy, khó nhọc "cái gáy đo đỏ, đôi vai lực lưỡng, tấm áo bà ba đẫm mồ hôi". "người sực mùi lúa gạo" thứ mùi của đồng áng, của cần cù mưa nắng.+ Ấn tượng sâu đậm nhất là khả năng ghìm nén đau thương để sống, để che chở cho đàn con và tranh đấu.+ Người mẹ không biết sợ, không chùn bước, kiên cường và cao cả.- Những đứa con, sự tiếp nối truyền thống:+ Chiến mang dáng vóc của mẹ, cách nói in hệt mẹ. + So với thế hệ mẹ thì Chiến là khúc sông sau. Khúc sông sau bao giờ cũng chảy xa hơn khúc sông trước. Người mẹ mang nỗi đau mất chồng nhưng chưa có dịp cầm súng, còn Chiến mạnh mẽ quyết liệt, ghi tên đi bộ đội cầm súng trả thù cho ba má.+ Việt, chàng trai mới lớn, lộc ngộc, vô tư.+ Chất anh hùng ở Việt: không bao giờ biết khuất phục; bị thương chỉ có một mình vẫn quyết tâm sống mái với kẻ thù.+ Việt đi xa hơn dòng sông truyền thống: không chỉ lập chiến công mà ngay cả khi bị thương vẫn là người đi tìm giặc. Việt chính là hiện thân của sức trẻ tiến công.2. Rồi trăm con sông của gia đình lại cùng đổ về một biển, "mà biển thì rộng lắm […], rộng bằng cả nước ta và ra ngoài cả nước ta".Điều đó có nghĩa là: - Từ một dòng sông gia đình nhà văn muốn ta nghĩ đến biển cả, đến đại dương của nhân dân và nhân loại.- Chuyện gia đình cũng là chuyện của cả dân tộc đang hào hùng chiến đấu bằng sức mạnh sinh ra từ những đau thương.

Đề 2: Hình ảnh thơ mộng, trữ tình của những dòng sông Việt Nam trong hai áng văn tùy bút: Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân và Ai đã đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

Gợi ý:Bài viết cần có những ý cơ bản sau:1. Hình ảnh thơ mộng, trữ tình của sông Đà trong tùy bút Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân:- Hình ảnh dòng sông Đà.- Chất văn Nguyễn Tuân.2. Hình ảnh thơ mộng, trữ tình của dòng sông Hương trong tùy bút: Ai đã đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tường:- Hình ảnh dòng sông Hương.- Chất văn Hoàng Phủ Ngọc Tường.3. So sánh chất văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường và Chất văn Nguyễn Tuân trong quá trình làm nổi bật vẻ

Trang 189


đẹp thơ mộng, trữ tình của những dòng sông.

Đề : Phân tích tình huống truyện Vợ nhặt của Kim Lân từ đó nêu lên giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của tác phẩm.

Gợi ý dàn bài:1. Mở bài:- Giới thiệu tác giả, tác phẩm:+ Kim Lân là nhà văn một lòng một dạ đi về với

"đất", với "người", với "thuần hậu nguyên thủy" của cuộc sống nông thôn.

+ Nạn đói năm 1945 đã đi vào nhiều trang viết của các nhà văn, nhà thơ trong đó có Vợ nhặt của Kim Lân.

- Nhận xét khái quát: + Vợ nhặt xây dựng tình huống truyện độc đáo.+ Qua tình huống truyện, tác phẩm thể hiện giá trị

hiện thực và giá trị nhân đạo sâu sắc.2. Thân bài:a. Bối cảnh xây dựng tình huống truyện.+ Bối cảnh nạn đói khủng khiếp năm 1945 mà kết

quả là hơn hai triệu người chết.+ Cái chết hiện hình trong tác phẩm tạo nên một

không khí ảm đạm, thê lương. Những người sống luôn bị cái chết đe dọa.

b. Trong bối cảnh ấy, Tràng, nhân vật chính của tác phẩm "nhặt" được vợ. Đó là một tình huống độc đáo

- Ở Tràng hội tụ nhiều yếu tố khiến nguy cơ "ế" vợ rất cao:

+ Ngoại hình xấu, thô.+ Tính tình có phần không bình thường.+ Ăn nói cộc cằn, thô lỗ.+ Nhà nghèo, đi làm thuê nuôi mình và mẹ già.+ Nạn đói đe dọa, cái chết đeo bám.- Tràng lấy vợ là lấy cho mình thêm một tai họa

(theo lô gíc tự nhiên).- Việc Tràng lấy vợ là một tình huống bất ngờ+ Cả xóm ngụ cư ngạc nhiên.+ Bà cụ Tứ cũng hết sức ngạc nhiên+ Bản thân Tràng có vợ rồi vẫn còn " ngờ ngợ".- Tình huống truyện bất ngờ nhưng rất hợp lí+ Nếu không phải năm đói khủng khiếp thì "người

ta" không thèm lấy một người như Tràng.+ Tràng lấy vợ theo kiểu "nhặt" được.c. Giá trị hiện thực: tình cảnh thê thảm của con

người trong nạn đói- Cái đói dồn đuổi con người.- Cái đói bóp méo cả nhân cách.- Cái đói khiến cho hạnh phúc thật mỏng manh,

tội nghiệp.- Vợ nhặt có sức tố cáo mạnh mẽ tội ác của bọn

thực dân, phát xít.d. Giá trị nhân đạo:- Tình người cao đẹp thể hiện qua cách đối xử với

nhau của các nhân vật.

Trang 190


+ Tràng rất trân trọng người "vợ nhặt" của mình.+ Thiên chức, bổn phận làm vợ, làm dâu được

đánh thức nơi người "vợ nhặt"+ Tình yêu thương con của bà cụ Tứ.- Con người huôn hướng đến sự sống và luôn hi

vọng, tin tưởng ở tương lai:+ Tràng lấy vợ là để duy trì sự sống.+ Bà cụ Tứ, một người già lại luôn miệng nói về

ngày mai với những dự định thiết thực tạo niềm tin cho dâu con vào một cuộc sống tốt đẹp.

+ Đoạn kết tác phẩm với hình ảnh lá cờ đỏ và đoàn người phá kho thóc Nhật.

3. Kết bài:- Khẳng định tài năng nhà văn qua việc xây dựng

tình huống truyện độc đáo, hấp dẫn.- Khẳng định giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo

của tác phẩm.

Trang 191




CHIẾC THUYỀN NGOÀI XANguyễn Minh Châu

A. Môc tiªu bµi häc :Gióp häc sinh : - C¶m nhËn ®îc suy nghÜ cña ngêi nghÖ sÜ nhiÕp ¶nh khi ph¸t hiÖn ra m©u thuÉn Ðo le trong nghÒ nghiÖp cña m×nh ; tõ ®ã thÊu hiÓu mçi ngêi trong câi ®êi, nhÊt lµ ngêi nghÖ sÜ, kh«ng thÓ ®¬n gi¶n vµ s¬ lîc khi nh×n nhËn cuéc sèng vµ con ngêi. - ThÊy ®îc nghÖ thuËt kÕt cÊu ®éc ®¸o, çch triÓn khai cèt truyÖn rÊt s¸ng t¹o, kh¾c häa nh©n vËt kh¸ s¾c s¶o cña mét c©y bót viÕt truyÖn ng¾n cã b¶n lÜnh vµ tµi hoa.B. Ph¬ng tiÖn thùc hiÖn: - SGK, SGV - ThiÕt kÕ bµi häcc. çch thøc tiÕn hµnh: §äc s¸ng t¹o, gîi ý tr¶ lêi c©u hái, th¶o luËn.d.TiÕn tr×nh d¹y häc : 1. KiÓm tra bµi cò: Không có, do tiết trước là tiết trả bài viết. 2. Bµi míi : Vào bài: Sau 1945, ®Êt níc tho¸t khái chiÕn tranh bíc vµo giai ®o¹n x©y dùng, ph¸t triÓn. NhiÒu nhµ v¨n tr¨n trë, t×m tßi híng ®i míi cho v¨n häc trong t×nh h×nh míi : kh¸m ph¸ ®êi sèng ë ph¬ng diÖn ®êi thêng trªn b×nh diÖn ®¹o ®øc thÕ sù. Mét trong nh÷ng c©y bót tiªn phong trong sù t×m tßi, kh¸m ph¸ lµ NguyÔn Minh Ch©u. Chóng ta h·y cïng nhau t×m hiÓu mét t¸c phÈm tiªu biÓu cña «ng thuéc khuynh híng nµy : ChiÕc thuyÒn ngoµi xa.


* Hoạt động 1: Tìm hiểu chung.- Thao tác 1: Tìm hiểu tác giả.+ GV: Em đã biết được những gì về Nguyễn Minh Châu và sáng tác của ông, nhất là chặng đường sau năm 1975?+ HS: Dựa vào phần Tiểu dẫn và các tài liệu tham khảo khác để trả lời.+ GV: Trên cơ sở những ý trình bày của HS, nhấn mạnh những nét chính cần lưu ý về tác giả

- Thao tác 2: Tìm hiểu Truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” + GV: Giới thiệu xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm.

I. Giới thiệu chung:

1. Tác giả:

- Nguyễn Minh Châu (1930 – 1989) - Quê ở làng Thơi, xã Quỳnh Hải, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.- Là một trong những cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kì đổi mới, “thuộc trong số những nhà văn mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học ta hiện nay” (Nguyên Ngọc)- Sau 1975, sáng tác của NMC đi sâu khám phá sự thật đời sống ở bình diện đạo đức thế sự.- Tác phẩm chính: (SGK)2. Truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” :

a. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:- Sáng tác năm 1983- Năm 1985, được in trong tập “Bến quê”. - Năm 1987, được in trong tuyển tập cùng tên.

Trang 192


+ GV: Gọi một số HS tóm tắt tác phẩm trên cơ sở HS đã đọc tác phẩm ở nhà.+ GV: Ghi nhận những ý chính.

+ GV: Từ những ý chính trên, em hãy xác định bố cục của tác phẩm?

* Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc - hiểu văn bản.- Thao tác 1: Tìm hiểu hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh

+ GV: Nghệ sĩ phát hiện ra điều gì trong buổi sáng tinh sương?

- Là một trong những sáng tác tiêu biểu của văn học Việt Nam thời kì đổi mới.b. Tóm tắt:

- Theo lời của trưởng phòng, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng đến một vùng ven biển miền Trung (cũng là nơi anh từng chiến đấu) để chụp một tấm ảnh cho cuốn lịch năm sau.

- Sau nhiều ngày “phục kích”, anh đã phát hiện và chụp được cảnh một chiếc thuyền ngoài xa đang ẩn hiện trong biển sớm mờ sương.

- Nhưng khi chiếc thuyền vào bờ, anh đã kinh ngạc hết mức khi chứng kiến cảnh từ trong thuyền bước ra một gã chồng vũ phu đánh đập người vợ dã man, đứa con vì muốn bảo vệ mẹ đã đánh trả lại cha mình.

- Những ngày sau, cảnh tượng đó lại tiếp diễn và lần này anh phải can thiệp…

- Theo lời mời của chánh án Đẩu (đồng đội cũ của anh), người đàn bà hàng chài đã đến toà án huyện. Tại đây, người đàn bà đã từ chối sự giúp đỡ của Đẩu và Phùng, nhất quyết không bỏ lão chồng vũ phu.

- Chị đã kể câu chuyện về cuộc đời mình và đó cũng là lí do cho sự từ chối trên.

- Rời vùng biển với khá nhiều ảnh, Phùng đã chọn được một tấm ảnh về “thuyền và biển” cho tờ lịch năm ấy. Tuy nhiên, mỗi lần đứng trước tấm ảnh, anh bao giờ cũng thấy hình ảnh người đàn bà lam lũ, nghèo khổ bước ra từ bước tranh.c. Bố cục: 2 đoạn - Đoạn 1: Từ đầu …. đến “Chiếc thuyền lưới vó đã biến mất”: Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh. - Đoạn 2: Phần còn lại: Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở toà án huyện và tấm ảnh được chọn.II. Đọc - hiểu văn bản: 1. Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh: a. Phát hiện thứ nhất về khung cảnh thiên nhiên hoàn mĩ: - Để có tấm lịch nghệ thuật về thuyền và biển theo yêu cầu của trưởng phòng, Phùng đã tới một vùng biển từng là chiến trường cũ của anh. - Phùng đã dự tính bố cục, đã “phục kích” mấy buổi sáng để chụp được một cảnh thật ưng ý. - Người nghệ sĩ đã phát hiện ra một vẻ đẹp trên mặt biển mờ sương, như “một bức tranh mực tàu của một danh hoạ thời cổ”: + “Mũi thuyền in một nét mơ hồ loè nhoè vào bầu sương mù màu trắng sữa có pha đôi chút màu hồng do ánh mặt trời chiếu vào” + “Vài bóng người lớn lẫn trẻ con ngồi im phăng phắt như tượng trên chiếc mui khum khum, đang hướng mặt vào bờ” + “toàn bộ khung cảnh từ đường nét đến ánh sáng đều hài hoà và đẹp”, “một vẻ đẹp thực đơn giản và toàn bích”

Trang 193


+ GV: Cảnh được miêu tả thế nào?

+ GV: Vì sao Phùng gọi đây là một “cảnh đắt trời cho”?+ GV: Người nghệ sĩ đã có những cảm nhận gì khi được chiêm ngưỡng bức ảnh nghệ thuật của tạo hoá?

+ GV: Vì sao trong lúc cảm nhận vẻ đẹp của bức tranh, anh lại nghĩ đến câu nói: “bản thân cái đẹp chính là đạo đức”?

+ GV: Người nghệ sĩ đã kinh ngạc phát hiện được điều gì khi thuyền cập bến?

+ GV: Vì sao anh lại kinh ngạc khi chứng kiến cảnh tượng trên?

+ GV: Qua hai phát hiện của nghệ sĩ Phùng,

Cảnh “đắt” trời cho, vẻ đẹp mà cả đời anh chỉ có diễm phúc bắt gặp được một lần.- Tâm trạng, cảm nhận của người nghệ sĩ: + “bối rối”, cảm thấy “trong trái tim như có cái gì bóp thắt vào” + “khám phá thấy cái chân lí của sự toàn diện, khám phá cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn…”, “phát hiện ra bản thân cái đẹp chính là đạo đức”. hạnh phúc chất ngất, cảm nhận được cái Thiện, cái Mĩ của cuộc đời, cảm thấy tâm hồn mình như được thanh lọc, trở nên trong trẻo, tinh khiết.b. Phát hiện thứ hai về hiện thực nghiệt ngã của con người: - Phùng đã chứng kiến cảnh tượng: một người đàn ông đánh vợ dã man. - Cảnh chiếc thuyền ngư phủ đẹp như mơ >< gia đình thuyền chài: + Từ chiếc thuyền bước ra một người đàn bà: khắc khổ, xấu xí, mệt mỏi và chỉ biết “cam chịu đầy nhẫn nhục”. + Lão đàn ông: thô kệch, dữ dằn, độc ác, quật tới tấp vào lưng vợ như một cách để giải toả uất ức, khổ đau. + Thằng bé Phác: “như một viên đạn trên đường lao tới đích” nhảy xổ vào gã đàn ông, đánh lại cha vì thương mẹ…- Thái độ của người nghệ sĩ: + “Chết lặng”, không tin vào những gì đang diễn ra trước mắt: “kinh ngạc đến mức, trong mấy phút đầu, tôi cứ đứng há mồm ra mà nhìn” Anh không ngờ đằng sau cái vẻ đẹp của tạo hoá lại có cái xấu, cái ác đến mức không thể tin được + Không thể chịu được khi thấy cảnh ấy, Phùng đã “vứt chiếc máy ảnh xuống đất, chạy nhào tới” Bản chất của người lính khiến anh không thể làm ngơ trước sự bạo hành.c. Ý nghĩa: - Phùng đã cay đắng nhận ra những ngang trái, xấu xa trong gia đình kia đã làm cho những điều huyền diệu mà anh đã phát hiện hiện hình ra thật khủng khiếp, ghê sợ. - Cuộc đời không đơn giản, xuôi chiều, không phải bao giờ cũng đẹp, cũng là nghệ thuật, mà chứa đựng nhiều nghịch lí, mâu thuẫn giữa cái đẹp - xấu, thiện – ác. - Người nghệ sĩ phải tìm hiểu cuộc đời trong mối quan hệ đa chiều.2. Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở toà án huyện:

a. Câu chuyện về người đàn bà hàng chài:

- Người đàn bà đáng thương:

Trang 194


Nguyễn Minh Châu muốn người đọc nhận thức được điều gì về cuộc đời?+ HS: Thảo luận 2 HS và phát biểu.

- Thao tác 2: Tìm hiểu Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở toà án huyện

+ GV: Trước hết, em hãy tìm hiểu vì sao người đàn bà hàng chài lại xuất hiện ở toà án huyện?+ GV: Phùng và chánh án Đẩu biết được gì về người đàn bà?

+ GV: Người đàn bà có làm theo lời đề nghị và sự giúp đỡ của chánh án Đẩu và nghệ sĩ Phùng hay không? Vì sao?

+ GV: Tại sao chị ta lại cam chịu cuộc sống như thế?

+ Ngoài 40 tuổi, thô kệch, rỗ mặt, “khuôn mặt mệt mỏi” Gợi ấn tượng về một cuộc đời nghèo khổ, lam lũ. + Bị chồng đánh đập “ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng” nhưng vẫn cam chịu “không hề kêu một tiếng, không chống trả, không tìm cách chạy trốn” coi đó là lẽ đương nhiên, sẵn sàng chịu đựng tất cả - Người đàn bà đã từ chối lời đề nghị và sự giúp đỡ của chánh án Đẩu và nghệ sĩ Phùng: van nài toà “Quý toà bắt tội con cũng được, phạt tù con cũng được, đừng bắt con bỏ nó” - Người phụ nữ ấy giải thích: + “Các chú đâu có phải là người làm ăn … cho nên các chú đâu có hiểu được…”, “… như thế nào là nỗi vất vả của người đà bà trên một chiếc thuyền không có đàn ông…” Nhận thức về cuộc sống trên biển: nghề biển không thể thiếu đàn ông, gã đàn ông ấy là chỗ dựa quan trọng trong cuộc đời đi biển của chị.+ “ đám đàn bà hàng chài ở thuyền chúng tôi cần phải có người đàn ông để chèo chống khi phong ba, để cùng làm ăn nuôi nấng đặng một sấp con mà nhà nào cũng trên dưới chục đứa … phải sống cho con chứ không thể sống cho mình” Tình thương con vô bờ + Cũng có những lúc: “Vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con tôi chúng nó được ăn no…” , “trên chiếc thuyền cũng có lúc vợ chồng con cái chúng tôi sống hoà thuận, vui vẻ” Trong đau khổ triền miên, người đàn bà ấy vẫn chắt lọc được những niềm hạnh phúc nhỏ nhoi + “Lão chồng tôi khi ấy là một anh con trai cục tính nhưng hiền lành lắm, không bao giờ đánh đập tôi”. “Giá tôi đẻ ít đi, hoặc húng tôi sắm được một chiếc thuyền rộng hơn…” Cảm thông với người chồng. => Sơ kết: Nhân vật có sự đối lập giữa vẻ bên ngoài và tâm hồn bên trong + Người đàn bà thất học nhưng rất hiểu cuộc đời: hiểu thiên chức làm mẹ, hiểu nỗi khốn khổ và sự bế tắc của người chồng. + Giàu đức hy sinh, giàu lòng vị tha, nhân hậu – chắt chiu hạnh phúc đời thường – nhìn đời một cách sâu sắc + Thấp thoáng vẻ đẹp truyền thống của người phụ nữ VN trong quá khứ + Quan niệm của nhà văn: cuộc sống con người không đơn giản, người nghệ sĩ không thể dễ dãi, giản đơn khi nhìn nhận mọi sự vật, hiện tượng của đời sống.b. Các nhân vật trong câu chuyện:* Người đàn ông:

- Dáng vẻ khắc khổ, lam lũ nhưng mạnh mẽ và dữ dội: “Lưng rộng và cong như một chiếc thuyền”,

Trang 195


+ GV: Em nhận xét, đánh giá thế nào về người đàn bà hàng chài? Qua câu chuyện về cuộc đời chị, nhà văn muốn nói điều gì?

+ GV: Hình ảnh người chồng của người đàn bà hàng chài được miêu tả như thế nào?

+ GV: Người đàn bà ấy đã nói và kể lại những gì về người chồng vũ phu của mình?

+ GV: Qua đó, có thể nhận thấy thái độ của chị đối với người chồng như thế nào?+ HS: Trả lời cá nhân.+ GV: Còn chánh án Đẩu, nghệ sĩ Phùng và bé Phác đánh giá như thế nào về người đàn ông này?+ HS: Trả lời cá nhân.+ GV: Sự khác biệt trong cái nhìn của người đàn bà giúp cho ta hiểu thêm điều gì về hoàn cảnh của người đàn ông?+ GV: Từ đó, chúng ta rút ra được điều gì về cách nhìn nhận mọi sự vật, hiện tượng trong đời sống nói chung?+ GV: Em có đánh giá, nhận xét gì về chị của Phác?

+ GV: Còn Phác là một đứa trẻ như thế nào?

“mái tóc tổ quạ”, “chân đi chữ bát”, “hai con mắt độc dữ”

- Vốn là một anh con trai hiền lành, chỉ vì “nghèo khổ, túng quẫn”, nhiều lo toan, cực nhọc mà trở thành người đàn ông độc ác, người chồng vũ phu.

- Khi nào thấy khổ là lão đánh vợ: “lão trút cơn giận như lửa cháy bằng cách dùng chiếc thắt lưng quật tới tấp vào lưng người đàn bà”, đánh như để giải toả uất ức, để trút sạch tức tối, buồn phiền.

- Qua cái nhìn của người đàn bà: nạn nhân của hoàn cảnh nên đáng được cảm thông, chia sẻ.

- Qua cái nhìn của chánh án Đẩu, nghệ sĩ Phùng và bé Phác: người vũ phu, thủ phạm gây đau khổ nên đáng căm phẫn, đáng lên án.

Vừa là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ, vừa là thủ phạm gây đau khổ cho những người thân.=> Phải có cái nhìn đa diện, nhiều chiều về cuộc sống và con người.

* Chị em Phác:- Chị Phác: + Một cô bé ốm yếu mà can đảm, phải vật lộn để tước lấy con dao từ tay Phác, không cho nó làm việc trái với luân thường đạo lí. + Trong lòng tan nát vì đau đớn: bố điên cuồng hành hạ mẹ, vì thương mẹ mà thằng em định cầm dao ngăn bố lại… Có những hành động đúng đắn, biết lo toan, là chỗ dựa vững chắc cho người mẹ.- Phác: Thương mẹ theo kiểu trẻ con xốc nổi, theo cách của đứa con trai vùng biển. + Nó “lặng lẽ đưa ngón tay lên khẽ sờ trên khuôn mặt người mẹ, như muốn lau đi những giọt nước mắt chứa đầy trong nốt rỗ chằng chịt” + Nó “tuyên bố với các bác ở xưởng đóng thuyền rằng nó còn có mặt ở dưới biển này thì mẹ nó không bị đánh” Phản ứng dữ dội, tình thương mẹ dạt dào.=> Tình huống khó xử, nỗi đau khó giải quyết: đứng về ai, làm thế nào để trọn đạo làm con?* Nghệ sĩ Phùng: - Nhạy cảm trước cái đẹp của thiên nhiên, trước vẻ đẹp tinh khôi của thuyền biển lúc bình minh. - Xúc động mãnh liệt trước tình trạng con người phải chịu sự bạo hành của cái xấu, cái ác. - Phát hiện vẻ đẹp tâm hồn con người: đằng sau vẻ xấu xí người đàn bà là một tâm hồn yêu thương, vị tha… - Rút ra chân lí về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống: + Trước khi rung động trước cái đẹp nghệ thuật phải biết yêu ghét, vui buồn trước cuộc đời.

Trang 196


+ GV: Cảm nhận của em về hoàn cảnh của hai chị em Phác?

+ GV: Trình bày những cảm nhận của em về nhân vật người nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng?

+ GV: Qua câu chuyện của người đàn bà hàng chài, Phùng có những thay đổi gì trong suy nghĩ?

+ GV: Nhân vật chánh án Đẩu được nhận định như thế nào?+ GV: Trước khi nghe câu chuyện của người đàn bà hàng chài, thái độ của chánh án Đẩu là rất cương quyết. Nhưng khi nghe những gì mà người phụ nữ này giải bày, Đẩu cảm thấy như thế nào?

- Thao tác 3: Tìm hiểu Tấm ảnh được chọn trong “bộ lịch năm ấy”+ GV: Gọi 1 HS đọc lại đoạn văn cuối cùng của truyện.+ GV: Mỗi lần nhìn bức ảnh đen trắng, người nghệ sĩ đều thấy những gì?

+ GV: Vậy Nguyễn Minh Châu muốn phát biểu điều gì về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời?- Thao tác 4: Tìm hiểu nghệ thuật của tác phẩm.

+ Phải biết hành động để có một cuộc sống xứng đáng với con người.* Chánh án Đẩu: - Vị Bao Công của vùng biển, quan tâm người bất hạnh - “Vỡ ra” nhiều vấn đề về cách nhìn nhận, đánh giá con người:

+ Cuộc đời người đàn bà này không hề giản đơn+ Trong hoàn cảnh này, cách hành xử của người

đàn bà là không thể khác+ Giải pháp “bỏ chồng” mà Đẩu áp dụng là không

ổn.3. Tấm ảnh được chọn trong “bộ lịch năm ấy”:

- Mỗi lần nhìn kĩ bức ảnh đen trắng, người nghệ sĩ đều thấy “hiện lên cái mùa hồng hồng của ánh sương mai” Chất thơ, vẻ đẹp lãng mạn của cuộc đời.- Nhưng nếu nhìn lâu hơn, bao giờ anh cũng thấy “người đàn bà ấy đang bước ra khỏi tấm ảnh” Hiện thân của những lam lũ, khốn khó của đời thường, là sự thật cuộc đời đằng sau bức tranh.=> Quan niệm: nghệ thuật chân chính không bao giờ rời xa cuộc đời và phải là cuộc đời, luôn luôn vì cuộc đời.4. Đặc sắc về nghệ thuật của tác phẩm:

a. Xây dựng tình huống truyện: - Độc đáo, hấp dẫn, mang ý nghĩa khám phá, phát hiện về đời sống + Tình huống 1: Phùng rung động, say mê trước cảnh đẹp “trời cho” + Tình huống 2: Trong giây phút tâm hồn thăng hoa, anh bất ngờ chứng kiến cảnh tượng người đàn ông đánh vợ + Phùng còn chứng kiến cảnh tượng đó thêm lần nữa: người đàn bà nhẫn nhục, hành động của chị em Phác + Từ đó, Phùng có cách nhìn đời khác đi. Anh thấy rõ cái ngang trái, hiểu thêm về người đàn bà, chị em Phác, hiểu sâu thêm bản chất của người bạn đẩu và hiểu chính mình Tình huống được đẩy lên cao trào và ngày càng xoáy sâu để thể hiện tính cách con người và cuộc đời.b. Nghệ thuật kể chuyện: sinh động - Người kể chuyện: là nhân vật Phùng tạo ra điểm nhìn trần thuật sắc sảo, có khả năng khám phá đời sống; lời kể khách quan, chân thực, thuyết phục - Ngôn ngữ nhân vật: phù hợp với đặc điểm tính cách của từng người + Giọng điệu lão đàn ông: thô bỉ, tàn nhẫn, tục tằn, hung bạo + Những lời của người đàn bà: dịu dàng, xót xa khi

Trang 197


+ GV: Tác giả đã xây dựng được một tình huống truyện như thế nào?

+ GV: Từ những tình huống đó, nhân vật Phùng đã có những thay đổi gì?

+ GV: Tác giả đã chọn lời kể theo nhân vật nào? Từ việc chọn lựa này, lời kể của tác giả sẽ có hiệu quả gì?

+ GV: Nhận xét về cách xây dựng ngôn ngữ của các nhân vật?

* Hoạt động 3: Hướng dẫn HS tổng kết. - GV: Gọi học sinh nhận xét chung về chủ đề và nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm.- HS: Dựa vào phần Ghi nhớ để phát biểu.

nói với con, đơn đau và thấu trải lẽ đời khi nói về mình + Lời của Đẩu: giọng điệu của người tốt bụng, nhiệt thành. Góp phần khắc sâu thêm chủ đề - tư tưởng của truyệnIII. Tổng kết: - “Chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu đã đặt ra vấn đề có ý nghĩa với mọi người, mọi thời: nhìn nhận cuộc sống và con người phải đa dạng, nhiều chiều. - Vẻ đẹp toát ra từ tác phẩm là vẻ đẹp của tình yêu người – tình yêu ấy thôi thúc người nghệ sĩ tìm kiếm, khám phá, phát hiện, tôn vinh những vẻ đẹp tiềm ẩn của con người.

E. Củng cố - Dặn dò: 1. Củng cố:- Giải thích ý nghĩa nhan đề của tác phẩm.- Nhân vật nào để lại ấn tượng trong em nhiều nhất sau khi học “Chiếc thuyền ngoài xa”?- Nếu chứng kiến những nạn bạo hành trong gia đình (xung quanh ta hoặc ngay chính người thân chúng ta), em sẽ làm thế nào? 2. Dặn dò: * Hướng dẫn học bài:- Hai phát hiện của người nghệ sĩ- Hình ảnh người đàn bà hàng chài- Bài học rút ra của người nghệ sĩ* Chuẩn bị bài mới:- Đọc kỹ các ngữ liệu 1, 2, 3 ở trang 79, 80- Tìm hiểu các câu hỏi gợi ý sau mỗi ngữ liệu- Hàm ý là gì?- Để nói một câu hàm ý người ta dùng những cách thức gì?

Trang 198


- Khi nào ta cần dùng cách nói hàm ý?

Trang 199



Trường: THPT Cái Bè. Tuần lễ thứ: . Lớp: 12. Môn: Đọc văn. Tiết thứ:

THỰC HÀNH VỀ HÀM Ý

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: Giúp HS: - Củng cố và nâng cao những kiến thức về hàm ý, về cách thức tạo lập và lĩnh hội hàm ý. - Biết lĩnh hội và phân tích được hàm ý (trong văn bản nghệ thuật và trong giao tiếp hằng ngày). Biết dùng câu có hàm ý khi cần thiết.II.PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC:

SGK, giáo án, bài giảng điện tử, tư liệu có liên quan, máy tính, máy chiếu…III/CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Phát vấn, nêu vấn đề, thảo luận nhóm…IV.TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:

1. ỔN ĐỊNH LỚP:2. KIỂM TRA BÀI CŨ:- Giải thích ý nghĩa nhan đề của tác phẩm.- Nhân vật nào để lại ấn tượng trong em nhiều nhất sau khi học “Chiếc thuyền ngoài xa”?- Nếu chứng kiến những nạn bạo hành trong gia đình (xung quanh ta hoặc ngay chính người thân

chúng ta), em sẽ làm thế nào? - Trình bày nét độc đáo trong xây dựng cốt truyện của nhà văn Nguyễn Minh Châu.3. DẠY BÀI MỚI:

Vào bài: Trong giao tiếp, không phải lúc nào người ta cũng sử dụng nghĩa tường minh. Nhiều lúc vì lý do nào người ta chọn cách nói có hàm ý. Vì thế việc nâng cao kiến thức về hàm ý và cách tạo lập và lĩnh hội hàm ý là việc làm cần thiết.

Trang 200


Hoạt động của GV + HS NỘI DUNG BÀI HỌC

HOẠT ĐỘNG 1 : Hướng dẫn học sinh giải bài tập 1:- GV: Yêu cầu học sinh đọc đoạn trích, phân tích câu trả lời của A Phủ. - Cả lớp góp ý- GV: Nhận xét đánh giá phân tích của học sinh và kết luận

1. Bài tập 1: Phân tích: câu trả lời của A Phủ : “Tôi về lấy súng, thế nào cũng bắn được con hổ nầy to lắm”.a. Nếu căn cứ vào nghĩa tường minh trong lời đáp của A Phủ thì:

Nghĩa tường minh Hàm ẩn- Thiếu thông tin về số lượng bò bị mất.- Thừa thông tin về việc lấy súng đi bắt con hổ.

- Công nhận bò bị mất, bị hổ ăn thịt, công nhận mình có lỗi.

- Khôn khéo lồng vào đó ý định lấy công chuộc tội, hơn nữa còn hé mở hi vọng con hổ có giá trị nhiều hơn so với con bò bị mất.

- GV: Cách trả lời của A Phủ có hàm ý gì?- HS: Phát biểu.- GV: Chốt lại.- GV: Cách trả lời này thể hiện sự khôn khéo gì của A Phủ?- HS: Phát biểu.

b) Caùch traû lôøi cuûa A Phuû coù haøm yù: coâng nhaän boø maát do hoå aên, mình coù loãi. Caùch traû lôøi naøy theå hieân söï khoân kheùo cuûa A Phuû, loàng vaøo ñoù yù ñònh laáy coâng chuoäc toäi vaø heù môû hi voïng con hoå coù giaù trò nhieàu so vôùi con boø bò maát (con hoå naøy to laém).

- GV: Từ việc phân tích câu trả lời của A Phủ, và kiến thức đã học em thử trình bày thế nào là hàm ý ?- HS: Trả lời.- GV: Nhận xét và chốt lại vấn đề.

c. Hàm ý : Những nội dung, ý nghĩ mà người nói muốn truyền báo đến người nghe, nhưng không nói ra trực tiếp, tường minh qua câu chữ, mà chỉ ngụ ý để người nghe suy ra.

- GV: Trong đoạn trích trên, A Phủ đã chủ ý vi phạm phương châm về lượng khi giao tiếp như thế nào?- HS: Trả lời.- GV: Nhận xét và chốt lại vấn đề.

A Phủ chủ ý vi phạm phương châm về lượng tin để tạo ra hàm ý: công nhận việc mất bò, muốn lấy công chuộc tội.

HOẠT ĐỘNG 2 : Hướng dẫn học sinh giải bài tập 2: - GV: Yêu cầu học sinh đọc đoạn trích và phân tích theo các ý - HS: Lần lượt trả lời. Cả lớp góp ý- GV: Nhận xét, đánh giá phân tích của học sinh và kết luận

2. Bài tập 2:a . Caâu noùi cuûa Baù Kieán: “ Tôi

không ph ả i cái kho.” - Haøm yù: Caùi kho laø bieåu töôïng cuûa cuûa caûi, söï giaøu coù Toâi khoâng coù nhieàu tieàn cuûa ñeå coù theå luùc naøo cuõng coù theå cho anh- Chí Pheøo- Caùch noùi khoâng ñaûm baûo phöông chaâm caùch thöùc: khoâng noùi roõ raøng, maïch laïc maø thoâng qua hình

Trang 201


aûnh caùi kho ñeå noùi boùng gioù ñeán tieàn cuûa. b. Taïi löôït lôøi thöù nhaát vaø thöù hai cuûa Baù Kieán coù duøng nhöõng caâu hoûi:-''Chí Pheøo ñaáy hôû?'' Khoâng nhaèm yù ñònh hoûi, thöïc hieän haønh ñoäng hoûi. maø muïc ñích hoâ goïi, höôùng lôøi noùi ñeán ngöôøi nghe.- "Roài laøm maø aên chöù, cöù baùo ngöôøi ta maõi aø?" Nhaèm muïc ñích caûnh baùo, sai khieán, thuùc giuïc: Chí Pheøo laøm maø aên chöù khoâng theå luoân ñeán xin tieàn.

c . Lư ợ t l ờ i 1, 2 Chí Phèo không nói hết ý: đ ế n đ ể làm gì? - Hàm ý được tường minh ở lượt lời thứ 3 của hắn. - Caùch noùi ôû hai löôït ñaàu khoâng ñaûm baûo phöông chaâm veà löôïng (khoâng ñuû löôïng thoâng tin caàn thieát so vôùi yeâu caàu ôû thôøi ñieåm noùi) vaø caû phöông chaâm veà caùch thöùc (noùi khoâng roõ raøng)

HOẠT ĐỘNG 3 : Hướng dẫn học sinh giải bài tập 3:- GV: Yêu cầu học sinh đọc đoạn trích, phân tích theo các câu hỏi HS: Lần lượt trả lời. Cả lớp góp ý- GV: Nhận xét đánh giá phân tích của học sinh và kết luận

3. Bài tập 3 : a. L ư ợt lời thứ nhất :- “Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?” Caâu hoûi nhöng khoâng phaûi ñeå hoûi, maø ñeå thöïc hieän vieäc laøm thöïc duïng: khuyeân oâng ñoà vieát baèng khoå giaáy to- Qua löôït lôøi thöù hai, löôït lôøi ñaàu coøn coù theâm haøm yù khaùc (khoâng noùi ra): khoâng tin vaøo taøi naêng cuûa oâng

- GV: Vì sao bà đồ không nói thẳng ý mình?- HS: Trả lời.- GV: Nhận xét và chốt lại.

b. Bà đ ồ không nói th ẳ ng ý mình vì :- Muốn giữ thể diện cho ông đồ- Không muốn phải chịu trách nhiệm về cái hàm ý của câu nói.

HOẠT ĐỘNG 4: Hướng dẫn học sinh giải bài tập trắc nghiệm (SGK trang 81)- GV gọi học sinh chọn 1 đáp án mà em cho là đúng và lý giải vì sao chọn đáp án ấy.- HS: Phát biểu.

4. Làm bài tập trắc nghiệm :

Chọn câu D: Tùy ngữ cảnh mà sử dụng một hay phối hợp các cách thức trên.

Trang 202


HOẠT ĐỘNG 4: Hướng dẫn học sinh tóm tắt kiến thức đã học.- GV: Theo em điều kiện nào để việc sử dụng hàm ý có hiệu quả ?

5. Tóm tắt : - Điều kiện để việc sử dụng hàm ý có hiệu quả: + Người nói ( người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói. Nắm được năng lực giải đoán hàm ý của người nghe. + Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý. Có thái độ cộng tác.

- GV : Em hãy nêu hàm ý được sử dụng như thế nào trong đời sống và trong văn học ?- Nếu còn thời gian sẽ cho học sinh nêu ví dụ trong văn học có sử dụng hàm ý.

- Sử dụng : + Trong đời sống : giao tiếp có văn hóa. + Trong văn học : “ý tại ngôn ngoại”.

V. CỦNG CỐ VÀ DẶN DÒ: 1. Hướng dẫn học bài: - Tác dụng cách nói hàm ý : Tạo ra hiệu quả mạnh mẽ hơn cách nói thông thường, giữ được tính lịch sự và thể diện tốt đẹp của người nói hoặc người nghe, làm cho lời nói ý vị, hàm súc… - Để tạo ra cách nói có hàm ý tùy thuộc vào ngữ cảnh mà người nói sử dụng một cách thức hay phối hợp nhiều cách thức với nhau. 2. Hướng dẫn chuẩn bị bài: - Tìm 2 dẫn chứng trong văn học có sử dụng hàm ý. - Tự đặt một đoạn hội thoại có sử dụng hàm ý - Chuẩn bị bài mới: Đọc thêm : Mùa lá rụng trong vườn

+ Đọc đoạn trích+ Phân tích tâm lý nhân vật ông Bằng và chị Hoài.

Trang 203




ĐỌC THÊM:MÙA LÁ RỤNG TRONG VƯỜN

(Trích) Ma Văn Kháng

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: - Hiểu được diễn biến tâm lí của các nhân vật, nhất là chị Hoài và ông Bằng trong buổi cúng tất

niên chiều ba mươi tết. Từ đó thấy được sự quan sát tinh tế và cảm nhận tinh nhạy của nhà văn về những biến động, đổi thay trong tư tưởng, tâm tí con người Việt Nam giai đoạn xã hội chuyển mình.

- Trân trọng những giá trị của văn hóa truyền thống.II. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC:

SGK, giáo án, bài giảng điện tử, tư liệu có liên quan, máy tính, máy chiếu…III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH :

- HS đọc và tóm tắt truyện, trả lời những câu hỏi phần Hướng dẫn học bài (ở nhà).- GV hướng dẫn HS đi thư viện tìm hiểu thêm về nhà văn Ma Văn Kháng và tiểu thuyết Mùa lá

rụng trong vườn, tổ chức xem phim (nếu có điều kiện).IV. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:1. Ổn định lớp.2. Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra việc chuẩn bị bài mới của HS.3. Giảng bài mới:


* Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu khái quát về tác giả, tác phẩm - Thao tác 1: Tìm hiểu về tác giả.+ GV: Yêu cầu HS đọc SGK, tóm tắt nét chính về tác giả.+ HS: Nêu những nét chính về tác giả.+ GV: Cung cấp thêm một số kiến thức về nhà văn.

- Thao tác 2: Tìm hiểu về Tiểu thuyết “Mùa lá rụng trong vườn”.+ GV: Nêu những hiểu biết của em về tác phẩm “Mùa lá rụng trong vườn”.+ HS: Nêu những nét chính về tác phẩm.+ GV: Cung cấp thêm một số kiến thức về tác phẩm

I. TÌM HIỂU CHUNG1. Tác giả- Ma Văn Kháng, tên khai sinh là Đinh Trọng Đoàn, sinh

năm 1936.- Quê gốc ở phường Kim Liên, quận Đống Đa, Hà Nội.- Là người có nhiều đóng góp tích cực cho sự vận động

và phát triển nhiều mặt của văn học nghệ thuật. - Ông được tặng giải thưởng văn học ASEAN năm 1998

và giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2001.- Tác phẩm chính (SGK)- Nét đặc sắc trong sáng tác:+ Vốn sống phong phú, đa dạng+ Tạo được nhiều hình tượng độc đáo, giàu cá tính.2. Tác phẩm:

- Tiểu thuyết được tặng giải thưởng Hội nhà văn Việt Nam năm 1986.

- Thông qua câu chuyện xảy ra trong gia đình ông Bằng, một gia đình nền nếp, luôn giữ gia pháp nay trở nên chao đảo trước những cơn địa chấn tinh thần từ bên ngoài, nhà văn bày tỏ niềm lo lắng sâu sắc cho giá trị truyền thống trước những đổi thay của thời cuộc .

- Đoạn trích rút từ chương 2.* Hoạt động 2: Hướng dẫn tìm hiểu giá trị của đoạn trích

II. Hướng dẫn đọc thêm:

Trang 204



- Thao tác 1: Tìm hiểu nhân vật chi Hoài.+ GV tổ chức cho HS đọc, tóm tắt tác phẩm.+ GV: Anh (chị) có ấn tượng gì về nhân vật chị Hoài? Vì sao mọi người trong gia đình đều yêu quí chị?+ HS làm việc cá nhân, trình bày suy nghĩ của mình trước lớp.+ GV: Chốt lại các ý chính.

1. Nhân vật chị Hoài:- Dù hiện tại đã xó gia đình riêng, có một số phận khác, ít

còn liên quan đến gia đình người chồng đầu tiên đã hi sinh, nhưng chị vẫn quan tâm đến những biến động của họ.

Tình nghĩa, thuỷ chung.- Mọi người trong gia đình đều yêu quý chi Hoài:+ Chị có một tấm lòng nhân hậu:đột ngột trở về sum hpọ cùng gia đình người chồng cũ

trong buổi chiều cuối nămnhững món quà quê giản dị của chị chứa đựng những

tình cảm chân thành.Quan tâm cụ thể, mộc mạc và nồng hậu tất cả thành viên

trong gia đình bố chồng.+ Chị trở kại khi gia đình ấy có những thay đổi không

vui, rạn vỡ trong quan hệ do biến động xã hội. Sự có mặt của chị gắn kết mọi người, đánh thức tình

cảm thiêng liêng về gia tộc, khiến cho bữa cơm tất niên “sang trọng và hân hoan khác thường” trong thời buổi khó khăn.

- Thao tác 2: GV tổ chức cho HS tìm hiểu cảnh sum họp gia đình trước giờ cúng tất niên bằng các câu hỏi.+ GV: Phân tích diễn biến tâm lí nhân vật ông Bằng trong cảnh gặp lại trước giờ cúng tất niên. + HS làm việc cá nhân, trình bày suy nghĩ của mình trước lớp.+ GV: Chốt lại các ý chính.+ GV: Phân tích diễn biến tâm lí nhân vật chị Hoài trong cảnh gặp người bố chồng cũ.+ HS làm việc cá nhân, trình bày suy nghĩ của mình trước lớp.+ GV: Chốt lại các ý chính.

2. Diễn biến tâm trạng của ông Bằng và chị Hoài trong cảnh gặp lại:

- Ông Bằng: + “nghe thấy xôn xao tin chị Hoài lên”, + "ông sững lại khi nhìn thấy Hoài, mặt thoáng một chút

ngơ ngẩn. Rồi mắt ông chớp liên hồi, môi ông bật bật không thành tiếng, có cảm giác ông sắp khó oà”,

+ “giọng ông bỗng khê đặc, khàn rè: Hoài đấy ư, con? “. Nỗi vui mừng, xúc động không dấu giếm của ông khi

gặp lại người đã từng là con dâu trưởng mà ông rất mực quí mến.- Chị Hoài: + “gần như không chủ động được mình, lao về phía ông Bằng, quên cả đôi dép, đôi chân to bản... kịp hãm lại khi còn cách ông già hai hàng gạch hoa”. + Tiếng gọi của chị nghẹn ngào trong tiếng nấc “ông!” Cảnh gặp gỡ vui mừng nhiễm một nỗi tiếc thương đau buồn, lo lắng trước những biến động không vui của gia đình. Sự có mặt của chị Hoài khiến nỗi cô đơn của ông Bằng được giải toả, như có thêm niềm tin trong cuộc đấu tranh gìn giữ những gì tốt đẹp trong truyền thống gia đình.

- Thao tác 3: Tìm hiểu ý nghĩa của việc cúng tổ tiên trong ngày tết.+ GV: Khung cảnh tết và dòng tâm tư cùng với lời khấn của ông Bằng trước bàn thờ gợi cho anh (chị) cảm xúc và suy nghĩ gì về truyền thống văn hoá riêng của dân tộc ta? + HS: làm việc cá nhân, trình bày suy nghĩ của mình trước lớp

3. Ý nghĩa của việc cúng tổ tiên trong ngày tết:- Gợi nhớ về cội nguồn, về các giá trị truyền thống của dân tộc.- Phải biết giữ gìn và phát huy những giá trị tốt đẹp trong quá khứ. “Một dân tộc không có quá khứ là một dân tộc bất hạnh”.

Hoạt động 3: Hướng dẫn tổng kết.GV hướng dẫn HS tự viết tổng kết.

III. TỔNG KẾT1. Giá trị nội dung tư tưởng.

Trang 205



2. Giá trị nghệ thuật. V. CỦNG CỐ - DẶN DÒ: 1. Củng cố:- Nhân vật chị Hoài để lại cho em những suy nghĩ gì?- Tâm trạng của ông Bằng và chị Hoài như thế nào trong cảnh gặp lại? 2. Dặn dò:- Tìm đọc trọn vẹn tác phẩm.- Xem lại các nội dung đã tìm hiểu.- Chuẩn bị bài mới: Đọc thêm: MỘT NGƯỜI HÀ NỘI - Nguyễn Khải.- Câu hỏi chuẩn bị:+ Nhân vật cô Hiền được thể hiện với những nét tính cách gì?+ Vì sao tác giả lại ví cô Hiền như “hạt bụi vàng” của Hà Nội?+ Nhận xét về giọng kể của tác giả?

Trang 206




ĐỌC THÊM:MỘT NGƯỜI HÀ NỘI

Nguyễn Khải

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS:- Hiểu được nét đẹp của văn hoá “kinh kì” qua cách sống của bà Hiền, một phụ nữ tiêu biểu cho

“người Hà Nội”.- Nhận ra một số đặc điểm nổi bật của phong cách văn xuôi Nguyễn Khải: giọng điệu trần thuật và

nghệ thuật xây dựng nhân vật.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN:

SGK, SGV, Tài liệu tham khảo…III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: - HS đọc và tóm tắt truyện, trả lời những câu hỏi phần Hướng dẫn học bài (ở nhà). - GV hướng dẫn HS tìm hiểu thêm về nhà văn Nguyễn Khải và truyện ngắn Một người Hà Nội. IV. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP1. Ổn định lớp.2. Kiểm tra bài cũ: Mùa lá rụng trong vườn (trích)- Câu hỏi: + Nhân vật chị Hoài để lại cho em những suy nghĩ gì? + Tâm trạng của ông Bằng và chị Hoài như thế nào trong cảnh gặp lại? + Kiểm tra việc chuẩn bị bài mới của HS.3. Giảng bài mới:


* Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu chung- Thao tác 1: Hướng dẫn tìm hiểu chung về tác giả.+ GV: Yêu cầu HS đọc phần Tiểu dẫn và tóm tắt tiểu sử, quá trình sáng tác cùng các đề tài chính của Nguyễn Khải.+ HS: Đọc Tiểu dẫn và nêu những nét chính về tác giả.+ GV gợi dẫn: chú ý các giai đoạn sáng tác, tác phẩm chính.

I. TÌM HIỂU CHUNG:1. Tác giả:- Nguyễn Khải (1930-2008), tên khai sinh là Nguyễn

Mạnh Khải, sinh tại Hà Nội nhưng tuổi nhỏ sống ở nhiều nơi.

- Nguyễn Khải viết văn từ năm 1950, bắt đầu được chú ý từ tiểu thuyết Xung đột.

- Trước cách mạng, sáng tác của Nguyễn Khải tập trung về đời sống nông thôn trong quá trình xây dựng cuộc sống mới:

+ Mùa lạ c(1960), + Một chặng đường (1962), + Tầm nhìn xa (1963), + Chủ tịch huyện (1972).... và hình tượng người lính trong kháng chiến chống Mĩ: + Họ sống và chiến đấu (1966), + Hoà vang (1967), + Đường trong mây (1970), + Ra đảo (1970), + Chiến sĩ (1973).... - Sau năm 1975, sáng tác của ông đề cập đến nhiều

vấn đề xã hội - chính trị có tính thời sự và đặc biệt quan tâm đến tính cách, tư tưởng, tinh thần của con người hiện

Trang 207



- Thao tác 2: Hướng dẫn tìm hiểu chung về tác phẩm.+ GV: Nêu những hiểu biết của em về tác phẩm Một người Hà Nội qua phầ Tiểu dẫn.+ HS: Đọc Tiểu dẫn và nêu những nét chính về tác phẩm.

nay trước những biến động phức tạp của đời sống: + Cha và con, và .... (1970), + Gặp gỡ cuối năm (1982)...2. Tác phẩm:- Một người Hà Nội in trong tập truyện ngắn cùng tên

của Nguyễn Khải (1990). - Truyện đã thể hiện những khám phá, phát hiện của

Nguyễn Khải về vẻ đẹp trong chiều sâu tâm hồn, tính cách con người Việt Nam qua bao biến động thăng trầm của đất nước.

* Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc - hiểu văn bản1. GV tổ chức cho HS suy nghĩ, thảo luận, phát biểu nhận xét, bổ sung để hoàn chỉnh các vấn đề sau: a) Tính cách cô Hiền- nhân vật trung tâm của truyện, đặc biệt là suy nghĩ, cách ứng xử của cô trong từng thời đoạn của đất nước.

II. HƯỚNG DẪN ĐỌC THÊM: 1. Nhân vật cô Hiền:a) Tính cách, phẩm chất:- Cô Hiền cũng như những người Hà Nội khác, cô đã

cùng Hà Nội, cùng đất nước trải qua nhiều biến động thăng trầm nhưng vẫn giữ được cốt cách người Hà Nội.

- Cô sống thẳng thắn, không giấu giếm quan điểm, thái độ với mọi hiện tượng xung quanh.

+ Việc hôn nhân: thời còn trẻ, cô giao thiệp với nhiều loại người, nhưng cô chọn bẳntm năm “là một ông giáo cấp Tiểu học hiền lành, chăm chỉ”

+ Việc sinh con: Sinh năm đứa con, đến con gái út, cô quyết định “chấm dứt chuyện sinh đẻ để sau này có thể lo cho các con chu đáo.

+ Việc dạy con: Cô dạy cho con cháu cách sống làm người Hà Nội lịch sự , tế nhị, hào hoa, biết giữ gìn phẩm chất, giá trị của người Hà Nội.

+ Chiêm nghiệm lẽ đời: Trước niềm vui thắng lợi, cô Hiền nhận xét “vui hơi nhiều, nói cũng hơi nhiều”, “chính phủ can thiệp vào nhiều việc của dân quá” ....

+ Cô hoà mình cùng dân tộc, cùng đất nước:o Cô chỉ làm những việc gì có lợi cho đất nước, cho lí

tưởg xã hội.o Cô mở cửa hàng lưu niệm và tự mình làm ra sản

phẩm.o Không đồng ý việc mua máy in và thợ làm vì muốn

thực hiện đúng chủ trương của Đảng và Chính phủ.+ Cô luôn đề cao lòng tự trọng: Kháng chiến chống Mĩ

cứu nước: Cô vô cùng thương xót, lo lắng cho con nhưng sẵn sàng cho con ra trận như những bà mẹ, thanh niên Việt Nam khác: “Tao đau đớn mà bằng lòng, vì tao không muốn nó sống bám vào sự hi sinh của bạn. Nó dám đi cũng là biết tự trọng”...

+ Sau chiến thắng mùa xuân 1975, đất nước trong thời kì đổi mới, giữa không khí xô bồ của thời kinh tế thị trường, cô Hiền vẫn là “một người Hà nội của hôm nay, thuần tuý Hà Nội, không pha trộn”.

b) Vì sao tác giả cho cô Hiền là “một hạt bụi vàng” của Hà Nội?

b) Cô Hiền- "một hạt bụi vàng của Hà Nội":- Nói đến hạt bụi, người ta nghĩ đến vật nhỏ bé, tầm

thường. Nhưng là hạt bụi vàng thì dù nhỏ bé nhưng có giá trị quí báu. Cô Hiền là một người Hà Nội bình thường nhưng cô thấm sâu những cái tinh hoa trong bản

Trang 208



* GV mở rộng

chất người Hà Nội. - Bao nhiêu hạt bụi vàng, bao nhiêu người như cô

Hiền sẽ hợp lại thành những “áng vàng” chói sáng. Áng vàng ấy là phẩm giá người Hà Nội, là cái truyền thống cốt cách người Hà Nội.

2. GV tổ chức các nhóm học tập, giao việc cho mỗi nhóm tìm hiểu về một nhân vật trong tác phẩm:- Nhân vật “tôi”.- Nhân vật Dũng- con trai cô Hiền.- Những thanh niên Hà Nội và cả những người đã tạo nên “nhận xét không mấy vui vẻ" của nhân vật “tôi” về Hà Nội.

2. Các nhân vật khác trong truyện:- Nhân vật Dũng- con trai đầu của cô Hiền:+ Anh đã sống đúng với những lời mẹ dạy về cách

sống của người Hà Nội. Anh cùng với 660 thanh niên ưu tú của Hà Nội lên đường hiến dâng tuổi xuân của mình cho đất nước.

+ Dũng, Tuất và tất cả những chàng trai Hà Nội ấy đã góp phần tô thắm thêm cốt cách tinh thần người Hà Nội.

- Bên cạnh đó, còn có những người tạo nên “nhận xét không mấy vui vẻ” của nhân vật “tôi” về Hà Nội.

+ Đó là “ông bạn trẻ đạp xe như gió” đã làm xe người ta suýt đổ lại còn phóng xe vượt qua rồi quay mặt lại chửi “Tiên sư cái anh già”...,

+ là những người mà nhân vật tôi quên đường phải hỏi thăm...

Đó là những “hạt sạn”, làm mờ đi nét đẹp tế nhị, thanh lịch của người Tràng An. Cuộc sống của người Hà Nội nay cần phải làm nhiều điểm để giữ gìn và phát huy cái đẹp trong tính cách người Hà Nội.

3. HS thảo luận về chuyện cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn bị bão đánh bật rễ rồi lại hồi sinh.

3. Ý nghĩa của câu chuyện "cây si cổ thụ":- Hình ảnh cây si cổ thụ ở đền Ngọc Sơn bị bão đánh

bật rễ rồi lại hồi sinh nói lên qui luật khắc nghiệt của tự nhiên, cũng là

quy luật vận động của xã hội.- Cây si là một hình ảnh ẩn dụ về vẻ đẹp của Hà Nội:

Hà Nội đẹp đẽ, thanh bình, trải qua nhiều biến cố dữ dội trong lịch sử nhưng vẫn là một Hà Nội với truyền thống văn hoá đã được nuôi dưỡng và mãi trường tồn.

4. GV gợi ý để HS nhận xét về giọng điệu trần thuật và nghệ thuật xây dựng nhân vật của Nguyễn Khải trong tác phẩm.

4. Giọng điệu trần thuật và nghệ thuật xây dựng nhân vật:

a. Giọng điệu trần thuật: - Một giọng điệu rất trải đời, vừa tự nhiên, dân dã vừa

trĩu nặng suy tư, vừa giàu chất khái quát, triết lí, vừa đậm tính đa thanh.

+ Cái tự nhiên, dân dã khi kể lại những gì mình đã chứng kiến, đã trải qua tạo nên phong vị hài hước trong giọng kể của nhân vật “tôi”;

+ tính chất đa thanh thể hiện trong lời kể: nhiều giọng (tự tin xen lẫn hoài nghi, tự hào xen lẫn tự trào...)

- Giọng điệu trần thuật đã làm cho truyện ngắn đậm đặc chất tự sự rất đời thường mà hiện đại.

b. Nghệ thuật xây dựng nhân vật:- Tạo tình huống gặp gỡ giữa nhân vật “tôi” và các

nhân vật khác.- Ngôn ngữ nhân vật góp phần khắc hoạ tính cách từng

người:+ ngôn ngữ nhân vật “tôi”: đậm vẻ suy tư, chiêm

Trang 209



nghiệm, lại pha chút hài hước, tự trào;+ ngôn ngữ của cô Hiền ngắn gọn, rõ ràng, dứt

khoát ...+ Dũng: đã từng vào sinh ra tử nên có những lời thật

xót xa.

* Hoạt động 3: Tổ chức tổng kết

GV hướng dẫn HS tự viết tổng kết.

III. TỔNG KẾT:Nguyễn Khải đã có những khám phá sâu sắc về bản

chất của nhân vật trên dòng lưu chuyển của hiện thực lịch sử:

- Là một con người, bà Hiền luôn giữ gìn phẩm giá người.

- Là một công dân, bà Hiền chỉ làm những gì có lợi cho đất nước.

- Là một người Hà Nội, bà đã góp phần làm rạng rỡ thêm cái cốt cách, cái truyền thống của một Hà Nội anh hùng và hào hoa- tôn thêm vẻ đẹp thanh lịch quyến rũ của “người Tràng An”.

V. CỦNG CỐ - DẶN DÒ: 1. Củng cố:+ Nhân vật cô Hiền được thể hiện với những nét tính cách gì?+ Vì sao tác giả lại ví cô Hiền như “hạt bụi vàng” của Hà Nội?+ Nhận xét về giọng kể của tác giả? 2. Dặn dò:- Tìm đọc trọn vẹn tác phẩm.- Xem lại các nội dung đã tìm hiểu.- Chuẩn bị bài mới: Thực hành về hàm ý- Yêu cầu: Giải các bài tập trong bài Thực hành.

Trang 210




THỰC HÀNH VỀ HÀM Ý(Tiếp theo)

I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS: - Qua luyện tập thực hành, HS củng cố và nâng cao những kiến thức cơ bản về hàm ý, cách tạo hàm ý, tác dụng của hàm ý trong giao tiếp ngôn ngữ. - Có kĩ năng lĩnh hội được hàm ý, kĩ năng nói và viết theo cách có hàm ý trong những ngữ cảnh cần thiết.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN: - SGK, SGV, SBT… - Các bài tập vận dụng…III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: - HS nghiên cứu trước những bài tập thực hành. - GV chuẩn bị các ngữ liệu để trình chiếu trên máy cho HS quan sát (nếu có) hoặc bảng phụ. - Bài dạy vận dụng kết hợp các phương pháp: Diễn giảng, phát vấn, nêu vấn đề.IV. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:1. Ổn định lớp.2. Kiểm tra bài cũ: - Thế nào là hàm ý? - Có những cách nói nào để tạo ra câu nói có hàm ý? - Kiểm tra việc chuẩn bị bài ở nhà.3. Giảng bài mới: Vào bài: Trực tiếp.


* Hoạt động 1: Tổ chức cho HS thực hành - Thao tác 1: Tìm hiểu Bài tập 1: + GV: Yêu cầu HS đọc đoạn trích và phân tích theo các câu hỏi (SGK)+ GV: Lời bác Phô gái thực hiện hành động van xin, cầu khẩn và ông lí đáp lại bằng hành động nói như thế nào?+ HS làm việc cá nhân, phát biểu ý kiến.

I. THỰC HÀNH:

1. Bài tập 1:

a) Trong lượt lời mở đầu cuộc thoại, bác Phô gái van xin “Thầy tha cho nhà con, đừng bắt nhà con đi xem đá bóng nữa”.

Lời đáp của ông lí mang sắc thái mỉa mai, giễu cợt (ồ, việc quan không phải thứ chuyện đàn bà của các chị).

Nếu là cách đáp tường minh phù hợp thì phải là lời chấp nhận sự van xin hoặc từ chối, phủ định sự van xin.

+ GV: Lời đáp của ông Lí có hàm ý gì?

HS thảo luận, phát biểu

b) Lời của ông Lí không đáp ứng trực tiếp hành động van xin của bác Phô mà từ chối một cách gián tiếp.

Đồng thời mang sắc thái biểu cảm: bộc lộ quyền uy, thể hiện sự từ chối lời van xin, biểu lộ thái độ mỉa mai, giễu cợt cách suy nghĩ kiểu đàn bà. Tính hàm súc của câu có hàm ý

Trang 211


- Thao tác 2: Tìm hiểu Bài tập 2: + GV: Câu hỏi đầu tiên của Từ là hỏi về thời gian hay còn có hàm ý gì khác?+ HS thảo luận nhóm, đại diện phát biểu.

+ GV: Câu nhắc khéo ở lượt lời thứ hai của Từ thực chất có hàm ý nói với Hộ điều gì?+ HS thảo luận nhóm, đại diện phát biểu.

+ GV: Cách nói của Từ có tác dụng gì?

2. Bài tập 2: a) Câu hỏi đầu tiên của Từ: “Có lẽ hôm nay đã là mồng hai, mồng ba đây rồi mình

nhỉ?”. Không phải chỉ hỏi về thời gian mà thực chất, thông qua đó Từ muốn nhắc khéo chồng nhớ đến ngày đi nhận tiền. (Hàng tháng cứ vào kì đầu tháng thì chồng Từ đều đi nhận tiền nhuận bút ).

b) Câu “nhắc khéo” thứ hai: “Hèn nào mà em thấy người thu tiền nhà sáng nay đã đến...”. Từ không nói trực tiếp đến việc trả tiền nhà. Từ muốn nhắc Hộ đi nhận tiền về để trả các khoản nợ (Chủ ý vi phạm phương châm cách thức)

c) Tác dụng cách nói của Từ:- Từ thể hiện ý muốn của mình thông qua câu hỏi bóng

gió về ngày tháng, nhắc khéo đến một sự việc khác có liên quan (người thu tiền nhà)...

- Cách nói nhẹ nhàng, xa xôi những vẫn đạt được mục đích. Nó tránh được ấn tượng nặng nề, làm dịu đi không khí căng thẳng trong quan hệ vợ chồng khi lâm vào hoàn cảnh khó khăn.

- Thao tác 3: Tìm hiểu Bài tập 3: + GV: Phân tích hàm ý trong câu trả lời thứ nhất của anh chàng mua kính?+ HS thảo luận và phát biểu

+ GV: Phân tích hàm ý trong câu trả lời thứ hai của anh chàng?+ HS thảo luận và phát biểu

3. Bài tập 3: a) Câu trả lời thứ nhất của anh chàng mua kính: “Kính tốt thì đọc được chữ rồi”

chứng tỏ anh ta quan niệm kính tốt thì phải giúp cho con người đọc được chữ. Từ đó suy ra, kính không giúp con người đọc được chữ là kính xấu. Anh ta chê mọi cặp kính của nhà hàng là kính xấu. Anh ta chê mọi cặp kính của nhà hàng vì không có cặp kính nào giúp anh ta đọc được chữ.

b) Câu trả lời thứ hai: “Biết chữ thì đã không cần mua kính”.

Câu trả lời giúp người đọc xác định được anh ta là người không biết chữ (vì không biết chữ nên mới cần mua kính). Cách trả lời vừa đáp ứng được câu hỏi, vừa giúp anh ta giữ được thể hiện.

- Thao tác 4: Tìm hiểu Bài tập 4: + GV: Chỉ ra lớp nghĩa tường minh của bài thơ Sóng?+ HS đọc lại bài thơ, suy nghĩ, phát biểu+ GV: Chỉ ra lớp nghĩa hàm ý của bài thơ Sóng?+ HS suy nghĩ, phát biểu+ GV: Tác phẩm văn học dùng cách thể hiện có hàm ý thì có tác dụng và hiệu quả nghệ thuật như thế nào?+ HS phát biểu

4. Bài tập 4: - Lớp nghĩa tường minh: Cảm nhận và miêu tả hiện

tượng sóng biển với những đặc điểm, trạng thái của nó.

- Lớp nghĩa hàm ý: Vẻ đẹp tâm hồn của người thiếu nữ đang yêu: đắm say, nồng nàn, tin yêu

- Tác phẩm văn học dùng cách thể hiện có hàm ý sẽ tạo nên tính hàm súc, đa nghĩa, biểu đạt cảm xúc, tư tưởng của tác giả một cách tinh tế, sâu sắc.

- Thao tác 5: Tìm hiểu Bài tập 5: + GV: Chọn cách trả lời có hàm ý trong câu

5. Bài tập 5: Cách trả lời có hàm ý cho câu hỏi: "Cậu có thích truyện

Trang 212


hỏi: “Cậu có thích truyện Chí Phèo của Nam Cao không?”+ HS thảo luận và đưa ra phương án đúng.

Chí Phèo của Nam Cao không?”- Ai mà chẳng thích? - Hàng chất lượng cao đấy! - Xưa cũ như trái đất rồi!- Ví đem vào tập đoạn trường

Thì treo giải nhất chi nhường cho ai?* Hoạt động 2: Tổ chức tổng kết- GV: Trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ dùng cách nói có hàm ý trong ngữ cảnh cần thiết mang lại những tác dụng và hiệu quả như thế nào?- HS thảo luận, trả lời

II. TỔNG KẾT:Tác dụng và hiệu quả của cách nói có hàm ý: Tuỳ thuộc vào hoàn cảnh giao tiếp, hàm ý có thể mang

lại:- Tính hàm súc cho lời nói: lời nói ngắn gọn mà chất

chứa nhiều nội dung, ý nghĩa- Hiệu quả mạnh mẽ, sâu sắc với người nghe- Sự vô can, không phải chịu trách nhiệm của người

nói về hàm ý (vì hàm ý là do người nghe suy ra)- Tính lịch sự và thể diện tốt đẹp trong giao tiếp bằng

ngôn ngữ

V. CỦNG CỐ - DẶN DÒ: 1. Củng cố:

Tác dụng và hiệu quả của cách nói có hàm ý. 2. Dặn dò:- Xem lại các bài tập và phần lí thuyết.- Chuẩn bị bài mới: Thuốc - Lỗ Tấn- Câu hỏi chuẩn bị: + Con đường tìm đến nghệ thuật của Lỗ Tấn gian na như thế nào? Quan điểm sáng tác của ông là gì? + Tóm tắt nội dung câu chuyện. + Ý nghĩa của chiếc bánh bao tẩm máu người? + Hình ảnh nhân vật Hạ Du hiện lên như thế nào? + Vòng hoa trên mộ Hạ Du có những ý nghĩa gì? + Không gian và thời gian trong truyện có những ý nghĩa gì?

Trang 213



Trường: THPT Cái Bè. Tuần lễ thứ: 26. Lớp: 12. Môn: Đọc văn. Tiết thứ: 97 - 98

THUỐC Lỗ Tấn

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: - Hiểu được Thuốc là hồi chuông cảnh báo về sự mê muội, đớn hèn của người Trung Hoa vào cuối thế kỉ XIX và sự cấp thiết phải có phương thuốc chữa bệnh cho quốc dân : làm cho người dân giác ngộ cách mạng và cách mạng gắn bó với nhân dân. - Nắm được cách viết cô đọng, súc tích, giàu hình ảnh mang tính biểu tượng của Lỗ Tấn trong tác phẩm này.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN: SGK, SGV, Giáo án, một số tranh ảnh về Lỗ Tấn và xã hội Trung Quốc cuối thế kỉ XIX. III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Bài dạy kết hợp phương pháp phát vấn, diễn giảng, nêu vấn đề…IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:1. Ổn định lớp.2. Kiểm tra bài cũ: Hai bài đọc thêm: Mùa lá rụng trong vườn, Một người Hà Nội. Câu hỏi: - Vì sao mọi người trong gia đình ông Bằng đều yêu quý chị Hoài, dù chị đã đi lấy chồng, đã có gia đình mới từ lâu? - Bà cô Hiền có những phẩm chất gì tiêu biểu cho người Hà Nội? Vì sao tác giả lại ví bà như “hạt bụi vàng” của Hà Nội? - Nhận xét về giọng điệu và lời văn của Nguyễn Khải trong truyện “Một người Hà Nội”?3. Giảng bài mới:

Vào bài: Lỗ Tấn được đánh giá là ngọn cờ của cuộc vận động văn hoá mới Trung Quốc, người mở đường cho văn nghệ. Ông không ngừng phê phán văn hoá cũ, xây dựng văn hoá mới. Để hiểu thêm điều đó, chúng ta cùng tìm hiểu tác phẩm Thuốc của ông.


* Hoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu chung


- Thao tác 1: Tìm hiểu chung về tác giả.+ GV: Gọi HS đọc mục Tiểu dẫn, kết hợp với những hiểu biết cá nhân để giới thiệu những nét chính về Lỗ Tấn.+ GV: Nêu những nét chính về tiểu sử, con người Lỗ Tấn?

+ GV: Con đường để chọn ngành nghề văn học của Lỗ Tấn diễn ra như thế nào?

1. Tác giả:

- Lỗ Tấn (1881-1936), tên khai sinh là Chu Chương Thọ, sau đổi thành Chu Thụ Nhân.

- Quê ông ở phủ Thiệu Hưng, tỉnh Chiết Giang, Trung Quốc.

- Năm 13 tuổi, chứng kiến cảnh người cha lâm bệnh, vì không có thuốc mà chết, ông ôm ấp nguyện vọng học nghề thuốc.

- Trước khi học nghề y:+ Từng học nghề hàng hải với mong muốn đi nhiều nơi để

mở mang tầm mắt.+ Sau đó, ông học nghề khai thác mỏ với ước vọng làm

giàu cho Tổ quốc.+ Nhưng ông đều thất vọng.- Khi học nghề y:

Trang 214



+ GV: Quan điểm sáng tác văn nghệ của Lỗ Tấn là gì?

+ GV: Lỗ Tấn có vị trí như thế nào trong văn học Trung Quốc?

+ GV: Cung cấp thêm.

+ Nhờ học giỏi, ông nhận học bổng của Nhật.+ Ông chọn học ngành y để chữa bệnh cho những người

nghèo, ốm mà không có thuốc, chết vì ngu dốt và mê tín, … như cha mình.

+ Đang học trường Cao đẳng Y khoa Tiên Đài thì một lần xem phim, ông thấy những người Trung Quốc khoẻ mạnh, hăm hở xem quân Nhật chém một người Trung Quốc làm gián điệp cho quân Nga.

+ Ông giật mình mà nhận ra rằng: Chữa bệnh thể xác không quan trọng bằng chữa bệnh tinh thần. Và thế là ông chuyển sang làm văn nghệ.

- Mục đích sáng tác của Lỗ Tấn:+ Làm văn nghệ, ông dùng ngòi bút để phanh phui các

“căn bệnh tinh thần” của quốc dân, lưu ý mọi người tìm phương thuốc chạy chữa.

+ Toàn bộ sáng tác của ông đều tập trung phê phán các căn bệnh tinh thần khiến cho quốc dân mê muội, tự thoả mãn “ngủ say trong một cái nhà hộp bằng sắt không có cửa sổ”.

- Lỗ Tấn là nhà văn cách mạng vĩ đại của Trung Quốc thế kỉ XX, được tôn vinh là “linh hồn dân tộc”, là “kĩ sư tâm hồn” của dân tộc.

- Năm 1981, kỉ niệm 100 năm ngày sinh, Lỗ Tấn được phong tặng danh hiệu “Danh nhân văn hoá nhân loại”.

- Thời trẻ, Bác Hồ “thích đọc Lỗ Tấn bằng tiếng Trung Quốc”.

+ GV: Cung cấp thêm. o Truyện vừa: AQ chính truyện là kiệt tác của văn học hiện đại Trung Quốc và thế giới. o Các tản văn của Lỗ Tấn giàu tính hiện thực.

- Tác phẩm chính: + Các tập truyện ngắn: Gào thét (1923), Bàng hoàng

(1926), Truyện cũ viết lại (1936), + Truyện vừa: AQ chính truyện , + Các tập tản văn, tạp văn: Nấm mồ, Cỏ dại, Gió nóng, Hai

lòng…- Thao tác 2: Tìm hiểu chung về văn bản truyện.+ GV: Tác phẩm Thuốc được sáng tác trong hoàn cảnh nào?+ HS đọc Tiểu dẫn, kết hợp những hiểu biết cá nhân để trình bày.

+ GV: Hãy tóm tắt lại nội dung trong từng phần của truyện?+ HS: Lần lượt trình bày.+ GV: Chốt lại những ý chính.

2. Truyện Thuốc: a. Hoàn cảnh sáng tác: - Thuốc được viết năm 1919, đúng vào lúc cuộc vận động

Ngũ tứ bùng nổ. - Đây là thời kì đất nước Trung Hoa bị các đế quốc Anh,

Nga, Pháp, Đức, Nhật xâu xé. Xã hội Trung Hoa biến thành nửa phong kiến, nửa thuộc địa, nhưng nhân dân lại an phận chịu nhục. Đó là căn bệnh đớn hèn, tự thoả mãn, mà những người cách mạng hoàn toàn xa lạ với nhân dân.

- Thuốc đã ra đời trong bối cảnh ấy với một thông điệp: Người Trung Quốc cần suy nghĩ nghiêm túc về một phương thuốc để cứu dân tộc.

b. Bố cục:- Phần I: Thuyên mắc bệnh lao, được lão Hoa đi mau thuốc

chữa bệnh là chiếc bánh bao tẩm máu người (Mua thuốc)- Phần II: Vợ chồng lão Hoa cho Thuyên ăn cái bánh bao

đẫm máu với hy vọng chữa khỏi bênh cho con, nhưng Thuyên vẫn ho dữ dội. (Uống thuốc)

- Phần III: Cuộc bàn luận trong quán trà về thuốc chữa bệnh lao, về tên “giặc” Hạ Du (Bàn về thuốc)

- Phần IV: Nghĩa địa vào dịp tiết Thanh minh. Hai người mẹ của Hạ Du và Thuyên cùng đi thăm mộ con. Họ bối rối,

Trang 215



bàng hoàng khi nhìn thấy có vòng hoa trên mộ Hạ Du (Hậu quả của thuốc)

* Hoạt động 2: Tổ chức đọc - hiểu văn bản- Thao tác 1: Tìm hiểu Ý nghĩa nhan đề truyện và hình tượng chiếc bánh bao tẩm máu+ GV: “Thuốc” ở đây được làm từ những vị gì? Để chữa bệnh cho ai? Tại sao mọi người đều tin thuốc có khả năng chữa bệnh? + HS thảo luận và trả lời.+ GV: Công hiệu của thuốc như thế nào? Qua đó, ý nghĩa của vị thuốc này là gì?+ HS thảo luận và trả lời.

II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN:

1. Ý nghĩa nhan đề truyện và hình tượng chiếc bánh bao tẩm máu:

- Tầng nghĩa ngoài cùng:+ Là phương thuốc truyền thống chữa bệnh lao của những

người Trung Quốc lạc hậu, u mê.+ Thứ mà ông bà Hoa xem là “tiên dược” để cứu mạng

thằng con đã không cứu được nó mà ngược lại đã giết chết nó Đó là thứ thuốc của mê tín dị đoan.

+ GV: Con bệnh có được tự do lựa chọn phương tuốc của mình hay không? Ai là người áp đặt phương thuốc ấy? + HS thảo luận và trả lời.+ GV: Phương thuốc mà họ áp đặt cho con bệnh rốt cuộc có phải là thuốc chữa bệnh thật sự không? Từ đó, em hiểu thông điệp mà nhà văn muốn gởi gắm là gì?+ HS thảo luận và trả lời.

+ GV: Vị thuốc chữa bệnh cho Thuyên được pha chế như thế nào?+ HS thảo luận và trả lời.

+ GV: Thái độ của đám đông quần chúng đối với người chiến sĩ cách mạng này như thế nào? Điều ấy gợi cho em suy nghĩ gì về tầng nghĩa thứ ba của tác phẩm?+ HS thảo luận và trả lời.

- Tầng nghĩa thứ hai:+ Bố mẹ thằng Thuyên hoàn toàn tin tưởng và đã áp đặt cho

nó một phương thuốc quái gở. Và cả đám người trong quán trà cũng cho rằng đó là thứ thuốc tiên.

+ Nhưng ăn bánh bao tẩm máu người thằng Thuyên vẫn phải chết. Tên truyện còn hàm nghĩa sâu xa hơn, mang tính khai sáng: Đây là thứ thuốc độc mà mọi người cần phải giác ngộ ra. Người Trung Quốc cần phải tỉnh giấc, không được ngủ mê trong cái nhà hộp bằng sắt không có sửa sổ.

- Ý nghĩa thứ ba:+ Chiếc bánh bao - liều thuốc độc ấy được pha chế bằng

máu của người cách mạng xả thân vì nghĩa, đổ máu cho sự nghiệp giải phóng nhân dân.., trong đó có bố mẹ thằng Thuyên, ông Ba, cả Khang...

+ Những con người ấy lại dửng dưng, mua máu người cách mạng để chữa bệnh. Phải tìm một phương thuốc làm cho quần chúng giác ngộ cách mạng và làm cho cách mạng gắn bó với quần chúng.

- Thao tác 2: Tìm hiểu hình ảnh nhân vật Hạ Du.+ GV: Trình bày những hiểu biết của em về cuộc cách mạng Tân Hợi?

+ GV: Theo hiểu biết của em, nguyên mẫu của nhân vật Hạ Du là ai?

+ GV: Nhân vật Hạ Du xuất hiện như thế nào trong tác phẩm? Nhân vật này có vai trò như thế nào trong truyện?

2. Hạ Du – hình ảnh tượng trưng của cách mạng Tân Hợi:

- Cuộc cách mạng Tân Hợi:+ Thành công là lật đổ được chế độ phong kiến nhưng có

nhược điểm là xa rời quần chúng nên họ không hiểu và thờ ơ với cách mạng.

+ Mặt khác, đây là cuộc cách mạng nửa vời: cội rễ phong kiến không bị đánh bật hoàn toàn, đời sống nông thôn Trung Quốc không có gì thay đổi.

- Nguyên mẫu của nhân vật Hạ Du là chiến sĩ Thu Cận: Nhà nữ cách mạng tiên phong, tham gia khởi nghĩa , bị bắt và bị hành hình. Truy điệu Hạ Du cũng là truy điệu Thu Cận và cả lớp người giác ngộ sớm.

- Trong truyện, Hạ Du xuất hiện gián tiếp, sau khi bị hành

Trang 216



+ GV: Nhân vật Hạ Du tiêu biểu cho những ai?

+ GV: Anh có những tính cách, phẩm chất như thế nào qua lời kể của các nhân vật trong quán? Qua đó, em hiểu được lí tưởng cách mạng của anh là gì?+ GV: Qua nhân vật Hạ Du, em cảm nhận được thái độ, tình cảm gì của tác giả dành cho nhân vật?+ GV: Những việc làm của Hạ Du được mọi người trong truyện nhận thức như thế nào?

+ GV: Theo em, vì đâu mà mọi người lại có cái nhìn, thái độ như thế đối với anh?+ GV chốt lại.

hình, qua câu chuyện của các vị khách trong quán trà và nấm mộ có vòng hoa.

- Hạ Du tiêu biểu cho những người cách mạng sớm giác ngộ lí tưởng, mà quần chúng mê muội gọi anh là “điên” vì dũng cảm “đi trước bình minh” của dân tộc và vì anh thức tỉnh khi mọi người còn u mê

+ Anh dũng cảm, hiên ngang, xả thân vì nghĩa lớn:o Dám tuyên truyền cách mạng ngay cả với người cai ngục

trong những ngày cờ hành hình.o Lí tưởng cách mạng của anh là lật đổ ngai vàng, đánh

đuổi ngoại tộc, giành lại độc lập dân tộc. Lỗ Tấn bày tỏ sự kính trọng, khâm phục cho những chiến sĩ anh hùng, dũng cảm hi sinh cho đất nước, cho tương lai.

+ Nhưng mục đích, ý chí và hành động của Hạ Du lại được nhận thức trong cái nhìn xa lạ, ấu trĩ của quần chúng:

o Chú anh cho là anh đi “làm giặc” nên đã tố giác anh.o Quần chúng chờ anh chết để lấy máu làm thuốc chữa

bệnh.o Đến cả mẹ anh cũng không hiểu đứa con mình, gào khóc

kêu anh chết oan. Đó là vì anh xa rời quần chúng, chưa kịp giác ngộ cho họ nên họ nhìn anh bằng con mắt miệt hị, u mê và máu của người cách mạng đổ ra thật vô nghĩa.=> Qua nhân vật Hạ Du, tác giả bày tỏ sự kính trọng và lòng thương cảm sâu xa cho những chiến sĩ tiên phong

- Thao tác 3: Tìm hiểu hình ảnh vòng hoa trên mộ Hạ Du.+ GV: Hình ảnh vòng hoa được miêu tả như thế nào? + HS: Tìm và trả lời.

+ GV: Hình ảnh này gợi lên những ý nghĩa gì?+ HS: Thảo luận và trả lời.

+ GV: Sự xuất hiện của vòng hoa khiến cho hai bà mẹ có thái độ như thế nào?+ HS làm việc cá nhân, phát biểu ý kiến+ GV: Câu hỏi của người mẹ hàm chứa những ý nghĩa gì?

+ GV: Từ câu hỏi đó, em hiểu nhà văn có những trăn trở và suy tư gì về tình hình cách mạng lúc bấy giờ? + GV: Hình ảnh hai bà mẹ vượt qua con đường mòn ngăn cách nghĩa địa nói lên

3. Hình ảnh vòng hoa trên mộ Hạ Du và niềm tin tưởng lạc quan của tác giả:

- Hình ảnh vòng hoa vô danh:+ Đó là “một vòng hoa, hoa trắng hoa hồng xen lẫn nhau,

nằm khoanh trên nấm mộ khum khum”+ “Hoa không có gốc, không phải dưới đất mọc lên! Ai đã

đến đây?” Ý nghĩa:+ Là tấm lòng của Lỗ Tấn gởi đến người liệt sĩ.+ Gửi gắm niềm tin tưởng lạc quan:o Sự hi sinh của những người cách mạng tiên phong không

hề uổng phí, đã thức tỉnh một bộ phận quần chúngo đã có người hiểu được cái chết vinh quang của họ và

bước tiếp bước chân khai phá của họo sự hi sinh của họ vẫn để lại niềm tiếc thương, sự kính

phục, ngưỡng mộ trong lòng nhân dân. - Vòng hoa lạ khiến cho hai bà mẹ ngạc nhiên, thảng thốt tự

hỏi “Thế này là thế nào?”

+ Câu hỏi nói lên sự bế tắc của bà mẹ khi bà không hiểu ý nghĩa việc làm của con mình.

+ Câu hỏi cũng hàm chứa một nỗi niềm băn khoăn, day dứt, đòi hỏi phải có câu trả lời. Sự băn khoăn của chính tác giả về mối quan hệ giữa quần chúng và cách mạng.

Trang 217



điều gì?+ HS làm việc cá nhân, phát biểu ý kiến

- Hai bà mẹ vượt qua con đường mòn chia cắt nghĩa địa người chết chém và người chết bệnh để đến với nhau Sự tin tưởng: quần chúng sẽ được giác ngộ, sẽ vượt qua những suy nghĩ theo lối mòn, những tập quán xấu.

- Thao tác 4: Tìm hiểu những đặc sắc về nghệ thuật của truyện.+ GV: Không gian trong truyện có những nét gì nổi bật? Không gian đó diễn tả điều gì?+ GV: Không gian thì tù túng bế tắc, còn thời gian trong truyện có nét gì khác biệt?

+ GV: Thời gian tiến triển, vận động diễn tả suy nghĩ gì của tác giả?+ GV: Nhận xét về nghệ thuật xây dựng cốt truyện của tác giả?

+ GV: Tác giả đã lựa chọn những chi tiết mang tính biểu tượng nào trong câu chuyện?

4. Nghệ thuật:- Không gian nghệ thuật: Một quán trà nghèo nàn, một pháp trường vắng vẻ, một nghĩa địa dày khít mộ với một con đường mờ ảo Không gian tĩnh lặng, tù túng, bế tắc.

- Thời gian nghệ thuật:+ Hai cảnh đầu xảy ra vào mùa thu, mùa của sự tàn tạ và khép lại.+ Cảnh cuối truyện lại xảy ra vào mùa xuân, mùa của sự hồi sinh Thời gian tiến triển, vận động: Niềm tin, niềm hi vọng về cuộc sống mới mẻ hơn, đỡ u ám hơn cho những số phận đau khổ, tối tăm.- Tác phẩm có cốt truyện thật đơn giản (tìm thuốc, bán thuốc và uống thuốc) như một bức tranh thuỷ mặc gần gũi với cuộc sống đời thường, nhưng rất sâu sắc, có nội dung của một truyện dài. Dồn nén sự quan sát, nghiền ngẫm của nhà văn về xã hội, con người Trung Quốc và con đường giải phóng dân tộc.- Tác giả lựa chọn các chi tiết mang tính biểu tượng: Chiếc bánh bao tẩm máu người tử tù cách mạng, vòng hoa trên mộ Hạ Du Những hình ảnh đa nghĩa, gởi gắm nỗi niềm, sự lạc quan của tác giả.

* Hoạt động 3: Tổ chức tổng kết - GV: Hãy nêu những nhận xét, đánh giá chung về giá trị của tác phẩm - GV: Chủ đề của truyện là gì?- GV: Gọi HS đọc phần Ghi nhớ.

III. TỔNG KẾT:Ghi nhớ (SGK)

* Hoạt động 4: Tổ chức cho HS luyện tập.- GV: Hướng dẫn HS trả lời những câu hỏi trong phần Luyện tập.- HS: Lần lượt trả lời.

IV. LUYỆN TẬP:1. Bài tập 1.2. Bài tập 2.


- Ý nghĩa và mối quan hệ giữa tiêu đề và hình ảnh bánh bao tẩm máu người?- Hình tượng nhân vật Hạ Du được thể hiện như thế nào trong truyện?- Vòng hoa trên mộ Hạ Du nói lên điều gì?- Những nét đặc sắc về nghệ thuật của truyện?

2. Dặn dò:- Xem lại nội dung bài học.- Chuẩn bị bài mới: Rèn luyện kĩ năng mở bài và kết bài trong bài văn nghị luận.- Câu hỏi chuẩn bị: + Tìm hiểu các cách mở bài và kết bài cho các đề bài của SGK? + Từ đó, nêu lên yêu cầu của cách viết mở bài và kết bài trong bài văn nghị luận?

Trang 218



Trường: THPT Cái Bè. Tuần lễ thứ: 26. Lớp: 12. Môn: Đọc văn. Tiết thứ: 97 - 98

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG MỞ BÀI, KẾT BÀITRONG BÀI VĂN NGHỊ LUẬN

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: Giúp học sinh: - Hiểu một cách đầy đủ về chức năng của mở bài và kết bài trong bài văn nghị luận. - Nắm vững hơn các kiểu mở bài và kết bài thông dụng trong văn nghị luận. - Có ý thức vận dụng một cách linh hoạt các kiểu mở bài và kết bài trong khi viết văn nghị luận. - Biết nhận diện những lỗi thường mắc trong khi viết mở bài, kết bài và có ý thức tránh những lỗi này. II. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC: Sách giáo khoa, giáo án, tài liệu tham khảo...III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Kết hợp làm việc cá nhân và tổ chức thảo luận theo nhóm để phân tích ngữ liệu, rút ra các kết luận cần thiết cho bài học. IV. NỘI DUNG, TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:1. Ổn định lớp.2. Kiểm tra bài cũ: Thuốc.Câu hỏi:

- Ý nghĩa và mối quan hệ giữa tiêu đề và hình ảnh bánh bao tẩm máu người?- Hình tượng nhân vật Hạ Du được thể hiện như thế nào trong truyện?- Vòng hoa trên mộ Hạ Du nói lên điều gì?- Những nét đặc sắc về nghệ thuật của truyện?

3. Giảng bài mới: Vào bài: Khi viết một bài làm văn nghị luận, ta cần lưu ý rằng, trong bài làm văn, phần mở bài và phần kết bài đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc giới thiệu và làm nổi bật vấn đề, làm đọng lại suy nghĩ nơi người đọc. Chính vì vậy, việc rèn luyện kĩ năng viết hai phần này là điều cần thiết. Bài học hôm nay sẽ cung cấp cho chúng ta những tri thức cần thiết về điều đó.


* Hoạt động 1: Tổ chức rèn luyện kĩ năng viết phần mở bài- Thao tác 1: GV tổ chức cho HS tìm hiểu các cách mở bài cho đề bài. + GV: Giới thiệu đề bài: Phân tích giá trị nghệ thuật của tình huống truyện trong tác phẩm Vợ nhặt (Kim Lân) + GV: Yêu cầu HS đọc kĩ các mở bài (SGK) phát biểu ý kiến

I. VIẾT PHẦN MỞ BÀI:

1. Tìm hiểu cách mở bài:

- Đề tài được trình bày: giá trị nghệ thuật của tình huống truyện trong Vợ nhặt của Kim Lân.

- Cách mở bài thứ 3: mở bài gián tiếp, dẫn dắt tự nhiên, tạo ra sự hấp dẫn, chú ý và phù hợp hơn cả với yêu cầu trình bày đề tài

- Thao tác 2: Phân tích các mở bài. + GV: Đoán định đề tài được triển khai trong văn bản? + HS thảo luận nhóm, trình bày trước lớp

2. Phân tích cách mở bài:- Đoán định đề tài:+ MB1: quyền tự do, độc lập của dân tộc Việt Nam+ MB2: Nét đặc sắc của tư tưởng, nghệ thuật bài thơ

Tống biệt hành của Thâm Tâm.+ MB3: Những khám phá độc đáo, sâu sắc của Nam

Trang 219


+ GV: Phân tích tính tự nhiên, hấp dẫn của các mở bài? + HS thảo luận nhóm, trình bày trước lớp

Cao về đề tài người nông dân trong tác phẩm Chí Phèo.- Cả 3 mở bài đều theo cách gián tiếp, dẫn đắt tự

nhiên, tạo được ấn tượng, hấp dẫn sự chú ý của người đọc hướng tới đề tài.

- Thao tác 3: Tìm hiểu yêu cầu của phần mở bài. + GV: Từ hai bài tập trên, cho biết phần mở bài cần đáp ứng yêu cầu gì trong quá trình tạo lập văn bản? + HS làm việc cá nhân, phát biểu trước lớp

3. Yêu cầu phần mở bài:

- Thông báo chính xác, ngắn gọn về đề tài- Hướng người đọc (người nghe) vào đề tài một cách

tự nhiên, gợi sự hứng thú với vấn đề được trình bày trong văn bản.

* Hoạt động 2: Tổ chức rèn luyện kĩ năng viết phần kết bài- Thao tác 1: Tìm hiểu các kết bài (SGK) cho đề bài: Suy nghĩ của anh (chị) về nhân vật ông lái đò trong tuỳ bút Người lái đò sông Đà (Nguyễn Tuân) + GV: Yêu cầu HS đọc kĩ các kết bài (SGK) phát biểu ý kiến + HS thảo luận nhóm, trình bày trước lớp

II. VIẾT PHẦN KẾT BÀI:

1. Tìm hiểu các kết bài

- Đề tài: Suy nghĩ của anh (chị) về nhân vật ông lái đò trong tuỳ bút Người lái đò sông Đà (Nguyễn Tuân)

- Cách kết bài 2 phù hợp hơn với yêu cầu trình bày đề tài: Đánh giá khái quát về ý nghĩa của hình tượng nhân vật ông lái đò, đồng thời gợi suy nghĩ, liên tưởng sâu sắc cho người đọc.

- Thao tác 2: Phân tích các kết bài (SGK)+ GV: Cho HS lần lượt phân tích các kết bài.+ HS đọc kĩ, thảo luận nhóm, cử đại diện trình bày.

2. Phân tích các kết bài:

- Kết bài 1: Tuyên bố độc lập và khẳng định quyết tâm của toàn dân tộc Việt Nam đem tinh thần, lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững độc lập.

- Kết bài 2: ấn tượng đẹp đẽ, không bao giờ phai nhào về hình ảnh một phố huyện nghèo trong câu chuyện Hai đức trẻ của Thạch Lam.

- Cả hai kết bài đều tác động mạnh mẽ đến nhận thức và tình cảm của người đọc.

- Thao tác 3: Tìm hiểu yêu cầu của phần kết bài. + GV: Từ hai bài tập trên, hãy cho biết phần kết bài cần đáp ứng yêu cầu gì trong quá trình tạo lập văn bản? + HS làm việc cá nhân, phát biểu trước lớp

3. Yêu cầu của phần kết bài

- Thông báo về sự kết thúc của việc trình bày đề tài, nêu đánh giá khái quát của người viết về những khía cạnh nổi bật nhất của vấn đề.

- Gợi liên tưởng rộng hơn, sâu sắc hơn. V. CỦNG CỐ - DẶN DÒ: 1. Củng cố:

- Nắm được yêu cầu và cách viết phần mở bài.- Nắm được yêu cầu và cách viết phần kết bài.

2. Dặn dò:- Xem lại nội dung bài học.

- Chuẩn bị bài mới: Số phận con người - Sô-lô -khốp- Câu hỏi chuẩn bị:

+ Đọc Tiểu dẫn (SGK) tóm tắt những nét chính về tác giả Sô-lô-khốp.+ Dựa vào Tiểu dẫn phát biểu vị trí của truyện ngắn Số phận con người trong nền văn học Xô-viết.+ Phân tích hoàn cảnh và tâm trạng An-đrây Sau khi chiến tranh kết thúc và trước khi gặp bé Va-

ni-a. + An-đrây đã nhận bé Va-ri-a làm con như thế nào? Điều gì đã khiến anh có quyết định nhanh

chóng như vậy?

Trang 220


+ An-đrây Xô-cô-lốp đã vượt lên nỗi đau và sự cô đơn như thế nào?+ Thái độ của người kể chuyện, ý nghĩa lời trữ tình ngoại đề ở cuối truyện.

Trang 221




SỐ PHẬN CON NGƯỜI (Trích)

Sô - lô -khốp I. MỤC TIÊU BÀI HỌC:

Giúp HS:- Hiểu rõ tính cách Nga kiên cường, nhân hậu.- Nắm được nghệ thuật kể chuyện, khắc hoạ tính cách và sử dụng chi tiết của Sô-lô-khốp.- Cùng suy ngẫm về số phận con người: Số phận mỗi người thường không phẳng phiu mà đầy éo

le, trắc trở. Con người phải có đủ bản lĩnh và lòng nhân hậu để làm chủ số phận của mình, vượt lên sự cô đơn, mất mát, đau thương. II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN: SGK, SGV, Giáo án, một số tranh ảnh về Sô-lô-khốp, đất nước và con người Nga (thời Xô-viết), phim ảnh về bộ phim.III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Phương pháp diễn giảng kết hợp với phát vấn, nêu vấn đề theo tiến trình quy nạp.IV. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:1. Ổn định lớp.2. Kiểm tra bài cũ: Rèn luyện kĩ năng mở bài, kết bài trong bài văn nghị luận.

Câu hỏi:- Yêu cầu và cách viết phần mở bài?- Yêu cầu và cách viết phần kết bài?

3. Giảng bài mới:


* Hoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu chung- Thao tác 1: Tìm hiểu chung về tác giả.+ GV: Gọi HS đọc Tiểu dẫn (SGK) và yêu cầu HS tóm tắt những nét chính về tác giả Sô-lô-khốp.+ HS làm việc cá nhân, phát biểu+ GV: Chốt lại và cung cấp thêm một số kiến thức về tác giả.


1. Tác giả:

- A. Sô – lô - khốp (1905 - 1984) - Ông sinh trưởng trong một gia đình nông dân ở thị

trấn Vi – ô – sen – xcai - a, một địa phương thuộc tỉnh Rô - xtốp trên vùng thảo nguyên sông Đông.

- Ông tham gia nhiều công tác cách mạng từ khá sớm: làm thư kí uỷ ban trấn, nhân viên thu mua lương thực, tiễu phỉ...

- Cuối 1922, ông đến Mát – xcơ – va, chấp nhận làm mọi nghề để sinh sống và thực hiện “giấc mơ viết văn”.

- Năm 1925, ông trở lại quê hương và bắt đầu viết “Sông Đông êm đềm”- một bộ tiểu thuyết sử thi đồ sộ dựng lại bức tranh sinh động về cuộc sống của những người nông dân Cô - dắc cùng những biến động xã hội và đấu tranh giai cấp ở vùng này sau Cách mạng Tháng Mười Nga 1917.

- Năm 1926, ông đã in hai tập truyện ngắn “Truyện sông Đông” và “Thảo nguyên xanh”.

- Trong thời kì chiến tranh vệ quốc, với tư cách là phóng viên mặt trận, Sô – lô - khốp xông pha nhiều chiến trường, viết nhiều bài chính luận, kí, truyện ngắn nổi tiếng.

Trang 222



- Sau chiến tranh, ông tập trung chủ yếu vào sáng tác. - Năm 1965, ông được tặng Giải thưởng Nô – ben về

văn học.- Những tác phẩm chính:+ Tập truyện: “Truyện sông Đông”+ Các tiểu thuyết: “Sông Đông êm đềm”, “Đất vỡ

hoang”, “Họ đã chiến đấu vì Tổ quốc”...- Thao tác 2: Tìm hiểu chung về tác phẩm.

+ GV: Giới thiệu hoàn cảnh sáng tác của truyện.+ GV: Truyện ngắn này có vị trí như thế nào trong nền văn học Nga?+ HS dựa vào Tiểu dẫn phát biểu vị trí của truyện ngắn Số phận con người trong nền văn học Xô-viết.

2. Tác phẩm:

a. Hoàn cảnh sáng tác:- Truyện được công bố lần đầu trên báo Sự thật, số ra

ngày 31 – 12 – 1956 và 1 – 1 – 1957.- Truyện có ý nghĩa khá quan trọng đối với sự phát

triển của văn học Xô Viết. Đây là tác phẩm đầu tiên, nhà văn tập trung thể hiện hình tượng con người bất hạnh sau chiến tranh, nhìn cuộc sống và chiến tranh toàn diện, chân thực.

- Về sau, truyện được in trong tập “Truyện sông Đông”.

b. Tóm tắt:

* Hoạt động 2: Tổ chức đọc- hiểu văn bản.- Thao tác 1: GV định hướng để HS phân tích Hoàn cảnh và tâm trạng của Xô-cô-lốp sau chiến tranh và trước khi gặp bé Va-ni-a+ GV: Cuộc đời của nhân vật Xô – cô – lốp có những đau khổ, bất hạnh nào?+ HS làm việc cá nhân, phát biểu trước lớp.

+ GV: Em có suy nghĩ như thế nào về cuộc đời của anh?

+ GV: Sau chiến tranh, cuộc đời của anh tiếp diễn như thế nào?+ HS làm việc cá nhân, phát biểu trước lớp.

+ GV: Em có suy nghĩ như thế nào về anh qua chi tiết này?


1. Hoàn cảnh và tâm trạng của Xô-cô-lốp sau chiến tranh và trước khi gặp bé Va-ni-a:

- Bản thân anh chịu nhiều cay đắng:+ Bị thương hai lần, hai năm bị đoạ đày trong trại tù

binh Đức.+ Sau khi thoát khỏi cảnh nô lệ tù binh, Xô-cô-lốp

được biết một tin đau đớn: o Vợ và hai con gái anh đã bị bom phát xít giết hại, o Đứa con trai yêu quí của anh bị “một tên thiện xạ

Đức” giết chết ngay ngày chiến thắng. Vì độc lập và sự sống còn của nhân dân, anh đã chịu đựng những mất mát ghê gớm.

- Sau chiến tranh:+ Anh không còn quê, không còn nhà, không còn

người thân, phải sống nhờ nhà người đồng đội cũ Sống trong nỗi đau khổ, thất vọng và cô đơn.

- Anh tìm đến chén rượu để dịu bớt nỗi đau: “Phải nói rằng tôi đã thật sự say mê cái món nguy hại ấy!” Bị đẩy vào tình cảnh bế tắc, anh suýt rơi vào nguy cơ nghiện rượu.

- Thao tác 2: GV định hướng để HS phân tích Cuộc gặp gỡ giữa Xô – cô – lốp và bé Va-ni- a:

2. Cuộc gặp gỡ giữa Xô – cô – lốp và bé Va-ni- a:

- Xô – cô – lốp:+ Qua một cuộc gặp gỡ và những câu hỏi ngẫu nhiên,

anh biết được bé Va – ni – a mồ côi, cha mẹ đều đã chết dưới bom đạn chiến tranh, không còn bà con thân thích.

+ Cảm thương cho tình cảnh của chú bé, anh lập tức

+ GV: Qua cuộc gặp gỡ và trò chuyện với cậu bé Va – ni – a, anh biết được những gì về hoàn cảnh của cậu bé?

Trang 223



+ GV: An-đrây đã nhận bé Va-ri-a làm con như thế nào? Điều gì đã khiến anh có quyết định nhanh chóng như vậy?+ HS thảo luận nhóm, cử đại diện trình bày.+ GV: Khi đưa đứa con trai mới nhận về nhà, cả hai vợ chồng người bạn anh có thái độ và tâm trạng như thế nào?+ GV: Tiếng khóc của bà có ý nghĩa như thế nào?

+ GV: Xô – cô – lốp đã có những cử chỉ ân cần, chăm sóc cho bé Va – ni – a như thế nào?

+ GV: Có bé Va – ni – a, cuộc đời anh cảm thấy như thế nào?

+ GV: Khi được Xô – cô – lốp nhận làm con, Va – ni – a có những hành động và tâm trạng như thế nào?

+ GV: Tình cảm của cậu bé Va – ni – a dành cho bố như thế nào?

+ GV: Tình cảm của hai con người này gợi cho em có những suy nghĩ gì?

+ GV: Nhận xét về điểm nhìn của tác giả và nhân vật Xô – lô – cốp? Cái nhìn đó được thể hiện trong đoạn văn nào?

+ GV: Qua đoạn văn này, tác giả muốn gởi gắm bức thông điệp gì cho chúng ta?

quyết định nhận bé làm con nuôi. Đây là quyết định có tính chất bộc phát, hồn nhiên,

không có một chút suy tính hay tư lợi nào, một quyết định xuất phát từ tình yêu thương thật sự.

+ Khi đưa đứa con trai mới nhận về nhà, cả hai vợ chồng người bạn anh đề rất vui: “Bà chủ múc súp bắp cải vào đĩa cho nó, rồi đứng nhìn nó ăn ngấu nghiến mà nước mắt ròng ròng”

o Đó là tiếng khóc thương cho hoàn cảnh tội nghiệp của chú bé;

o Là cả tiếng khóc thương cho cả Xô – cô – lốpo Là tiếng khóc cảm phục trước lòng tốt của Xô - cô-

lốpo Là tiếng khóc tự thương cho hoàn cảnh của bà.+ Xô – cô - lốp yêu thương bé Va – ni – a rất mực: anh

luôn tận tâm chăm sóc đứa con một cách vụng về nhưng rất đáng yêu Tình thương bộc trực của người cha đau khổ và hạnh phúc.+ Có bé Va – ni – a, anh thấy mình như được hồi sinh: anh thấy mọi thứ như bắt đầu “trở nên êm dịu hơn” Chính lòng nhân ái đã giúp anh vượt qua cô đơn- Bé Va – ni – a: + Khi được Xô – cô – lốp nhận làm con, Va – ni – a vô cùng sung sướng và xúc động:o “nhảy chồm lên cổ tôi, hôn vào má, vào môi, vào trán”o “nó áp sát vào người tôi, toàn thân cứ run lên như ngọn cỏ trước gió”+ Cậu vô cùng vui vẻ, hồn nhiên, gắn bó, quyến luyến chẳng rời người bố: áp sát vào người, ôm chặt lấy cổ, áp chặt má, bố đi vắng thì “khóc suốt từ sáng đến tối” Tình cảm giữa họ là tình cảm chân thành thắm thiết của hai con người đều phải chịu nhiều mất mát lớn lao trong chiến tranh. Họ gặp nhau một cách ngẫu nhiên nhưng khi gặp nhau rồi thì gắn bó khăng khít với nhau, bù đắp cho nhau.- Điểm nhìn của tác giả và nhân vật Xô – lô – cốp hoàn toàn trùng khớp nhau:“Cái chính ở đây là phải biết kịp thời quay mặt đi. Cái chính ở đây là đừng làm tổn thương em bé, đừng để cho em thấy những giọt nước mắt đàn ông hiếm hoi nóng bỏng lăn trên má anh” Cần phải tổ chức cuộc sống như thế nào để trẻ em được sung sướng, hạnh phúc; phải chăm sóc cho bao đứa trẻ bất hạnh vì chiến tranh.

- Thao tác 2: GV định hướng để HS phân tích Xô-cô-lốp đã vượt lên nỗi đau và sự cô đơn+ GV: Khi viết về hiện thực sau chiến tranh, tác giả viết với thái độ như thế nào?+ GV: Cuộc sống của Xô – cô – lốp sau khi nhận chú bé làm con diễn biến như thế

3. Xô-cô-lốp đã vượt lên nỗi đau và sự cô đơn:

- Sô – lô – khốp là nhà văn hiện thực nghiêm khắc, ông không tô hồng cuộc sống khó khăn mà Xô-cô-lốp phải vượt qua: Xe anh quét nhẹ phải con bò nhưng anh bị tước bằng, bị

Trang 224



nào? Anh gặp phải những khó khăn gì?+ GV: Xô – cô – lốp cảm nhận như thế nào về thể chất của mình?

+ GV: Nỗi đau về tinh thần ám ảnh anh như thế nào?

+ GV: Theo em, vì sao anh chỉ dám khóc trong giấc mơ?

+ GV: Chốt lại vấn đề.

mất việc, phải đi phiêu bạt để kiếm sống.

- Thể chất anh cũng dần yếu đi: “trái tim tôi đã suy kiệt, đã chai sạn vì đau khổ...”, “có khi tự nhiên nó nhói lên, thắt lại và giữa ban ngày mà tối tăm mặt mũi...”- Nỗi đau ám ảnh anh không dứt: “hầu như đêm nào ... cũng chiêm bao thấy nhưng người thân quá cố”, đêm nào thức giấc gối “cũng ướt đẫm nước mắt” Anh đã và đang gánh chịu những nỗi đau không gì bù đắp nỗi, thời gian cũng không xoa dịu được vết thương lòng. Anh đã cứng cỏi nuốt thầm giọt lệ để cho bé Va – ni – a không phỉa khóc.=> Cái nhìn nhân đạo của tác giả.

- Thao tác 3: GV định hướng cho HS tìm hiểu về thái độ của người kể chuyện và ý nghĩa lời trữ tình ngoại đề ở cuối truyện.+ GV: Nhận xét về cách xây dựng cốt truyện của tác giả?+ HS làm việc cá nhân, phát biểu ý kiến.

+ GV: Trong truyện, Người kể chuyện còn trực tiếp miêu tả những gì? Miêu tả như vậy có tác dụng gì?+ HS làm việc cá nhân, phát biểu ý kiến.

+ GV: Giải thích khái niệm.

+ GV: Gọi 1 HS đọc diễn cảm lại đoạn văn.+ GV: Đoạn văn trên gợi em có suy nghĩ gì về thái độ và tình cảm của tác giả?+ HS thảo luận nhóm, cử đại diện trình bày.

4. Thái độ của người kể chuyện:

- Truyện được xây dựng theo lối truyện lồng trong truyện, có hai người kể là Xô – cô – lốp và tác giả. Người kể chuyện phải tuân theo cách nói năng, tâm tính, giọng điệu của nhân vật Xô – lô – cốp và trực tiếp bộc lộ tâm trạng.

- Người kể chuyện còn trực tiếp miêu tả bối cảnh và thời gian gặp gỡ nhân vật chính, khung cảnh thiên nhiên, chân dung các nhân vật, những ấn tượng và đánh giá về các nhân vật đó. Tác giả không che giấu tình cảm, sự xúc động trước số phận con người.

- Thái độ của người kể còn bộc lộ ở đoạn trữ tình ngoại đề cuối truyện:

+ Trữ tình ngoại đề: là sự giãi bày cảm xúc, ấ tượng của nhà văn về những gì đã mô tả, phơi bày trước bạn đọc.

+ “Hai con người ... kêu gọi”

Tác giả bày tỏ lòng khâm phục và tin tưởng ở tính cách Nga kiên cường. Đồng thời cũng xa lạ với lối kết thúc có hậu, tô hồng hiện thực mà báo trước những khó khăn trở ngại mà con người phải vượt qua trên con đường vươn tới tương lai, hạnh phúc. Quan điểm của tác giả: “Nghệ sĩ không thể lạnh lùng khi sáng tạo ... khi viết, máu nóng nhà văn phải sôi lên...”=> Trước số phận bi thảm, trớ trêu của con người, tác giả bộc lộ sự đồng cả và lòng nhân hậu của mình.

- Thao tác 5: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu những suy nghĩ của nhà văn về số phận con người.+ GV: Truyện đã thể hiện tính cách gì của Xô – lô – cốp?+ GV: Hoàn cảnh đau khổ ghê gớm về tinh

5. Suy nghĩ về thân phận con người:

- Tác giả thể hiện nghị lực kiên cường của Xô – lô – cốp trong cuộc đời thường đầy khó khăn sau chiến tranh.- Hoàn cảnh đau khổ ghê gớm về tinh thần càng làm nổi

Trang 225



thần cũng đã góp phầnlàm nổi bật tính cách gì của nhân vật?

+ GV: Khi chia tay với hai cha con Xô – lô- lốp, tác giả có những suy nghĩ như thế nào?

+ GV: Qua chi tiết trên, Sô – lô – khốp nhắc nhở và kêu gọi chúng ta điều gì?+ GV: Chốt lại.

bật tấm lòng nhân đạo của anh. Trái tim anh rực sáng trong thế giới còn đầy hận thù và đau khổ. Truyện khám phá và ca ngợi tính cách Nga “con người có ý chí kiên cường” và lòng nhân ái.- Tác giả còn miêu tả con người bình thường với phẩm chất yêu nước tiềm tàng, thầm lặng.- Khi chia tay với hai cha con Xô – lô- lốp, tác giả nghĩ ngay tới “hai con người côi cút, hai hạt cát đã bị sức mạnh phũ phàng cuả bão tố chiến tranh thổi bạt tới những mền xa lạ” Sô – lô – khốp nhắc nhở và kêu gọi sự quan tâm của xã hội đối với nhân cách con người và góp tiếng nói lên án chiến tranh phi nghĩa.=> Tác giả dũng cảm nói lên sự thật, không sợ màu sẫm và gai góc

* Hoạt động 3: Tổ chức cho HS tổng kết - Thao tác 1: GV gọi HS nhận xét về những suy nghĩ mà nhà văn gửi gắm qua tác phẩm.+ HS tổng hợp kiến thức và phát biểu

- Thao tác 2: GV gọi HS nhận xét về nghệ thuật của truyện.

HS tổng hợp kiến thức và phát biểu

III. TỔNG KẾT:

1. Chủ đề:- Số phận con người tập trung khám phá nỗi bất hạnh của con người sau chiến tranh.- Nhưng tác giả vẫn giữ niềm tin ở tính cách Nga kiên cường cũng như lòng tin ở cuộc sống bao dung.2. Nghệ thuật:- Cách kể chuyện giản dị nhưng chứa đựng sức khái quát rộng lớn và sâu sắc.- Nhân vật được miêu tả giàu cá tính và sinh động.


- Cuộc đời của Xô – cô – lốp có những vất hạnh đau thương như thế nào?- Tâm trạng của Xô – cô - lôp diễ biến như thế nào khi gặp lại.- Suy nghĩ của em về tính cách con người.

2. Dặn dò:- Chuẩn bị bài: Trả bài làm văn số 6.- Yêu cầu: Lập lại dàn ý đại cương cho bài viết vừa qua.

Trang 226




TRẢ BÀI LÀM VĂN SỐ 6 I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: - Củng cố những kiến thức văn học và kĩ năng làm văn có liên quan đến bài học. - Nhận ra những ưu điểm, thiếu sót, nguyên nhân sinh ra những ưu điểm, thiếu sót trong bài làm của mình. - Có định hướng và quyết tâm phấn đấu để phát huy ưu điểm và khắc phục thiếu sót trong các bài làm sắp tới. II. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC:- SGV, SGK. Tài liệu tham khảo…- Bài viết của học sinh.III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH:- GV: Lần lượt phát vấn học sinh để rút ra dàn y chung cho bai viết.- HS: Cùng với giáo viên xây dựng dàn y và sửa chữa lỗi sai.IV. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:1. ổn dịnh lớp.2. Kiểm tra bài cũ:Không có, sẽ kiểm tra vào tiết Đọc văn sau để tập trung vào việc sửa lỗi bài viết.3. Bài mới:


* Hoạt động 1: Tổ chức phân tích đề- GV: Khi phân tích một đề bài, cần phân tích những gì?

- GV: Hãy áp dụng để phân tích đề bài viết số 6.- HS nhớ lại kiến thức phân tích đề, áp dụng phân tích.- GV định hướng, gạch dưới những từ ngữ quan trọng để chỉ ra các yêu cầu của đề.


1. Khi phân tích một đề bài, cần phân tích:- Nội dung vấn đề.- Thể loại nghị luận và những thao tác lập luận chính.- Phạm vi tư liệu cần sử dụng cho bài viết.2. Phân tích đề bài:Đề 1: Trong truyện ngắn Những đứa con trong gia

đình của Nguyễn Thi có nêu lên quan niệm: “Chuyện gia đình cũng dài như sông, mỗi thế hệ phải ghi vào một khúc. Rồi trăm con sông của gia đình lại cùng đổ về một biển, "mà biển thì rộng lắm […], rộng bằng cả nước ta và ra ngoài cả nước ta".

Chứng minh rằng, trong thiên truyện của Nguyễn Thi, quả đã có một dòng sông truyền thống gia đình liên tục chảy từ những lớp người đi trước: tổ tiên, ông cha, cho đến đời chị em Chiến, Việt.

Phân tích:- Nội dung vấn đề: Quan niệm của Nguyễn Thi - Thể loại: Nghị luận văn học.- Thao tác chính: chứng minh.- Phạm vi tư liệu: Tác phẩm Những đứa con trong gia

đình .* Hoạt động 2: Tổ chức xây dựng đáp án (dàn ý)

II. Dàn ý:

- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh phân Bài viết cần có những ý cơ bản sau:1. Chuyện gia đình cũng dài như sông, mỗi thế hệ

Trang 227



tích câu nói: Chuyện gia đình cũng dài như sông, mỗi thế hệ phải ghi vào một khúc+ GV: Con sông tượng trưng cho điều gì của gia đình?

+ GV: Khi tìm hiểu về con sông gia đình là ta tìm hiểu điều gì?

+ GV: Gia đình của Việt và Chiến có sự tiếp nối con sông ấy như thế nào? Chú Năm là con người như thế nào?

+ GV: Hình tượng mẹ Việt và Chiến hiện lên như thế nào?

+ GV: Những đứa con đã tiếp nối truyền thống gia đình ấy như thế nào?

+ GV: Chất anh hùng của Việt là gì?

- Thao tác 2: Tìm hiểu câu nói: Rồi trăm con sông của gia đình lại cùng đổ về một biển, "mà biển thì rộng lắm […], rộng bằng cả nước ta và ra ngoài cả nước ta".+ GV: Em hiểu thế nào về câu nói này?

phải ghi vào một khúc.- Chỉ được coi là con của gia đình những ai đã ghi được, làm được "khúc" của mình trong dòng sông truyền thống. Con không chỉ là sự tiếp nối huyết thống mà phải là sự tiếp nối truyền thống.- Không thể hiểu khúc sau của một dòng sông nếu không hiểu ngọn nguồn đã sinh ra nó. Cũng như vậy, ta chỉ có thể hiểu những đứa con (Chiến, Việt) khi hiểu truyền thống gia đình đã sinh ra những đứa con ấy.- Chứng minh: Truyền thống ấy chảy từ các thế hệ ông bà, cha mẹ, cô chú đến những đứa con, mà kết tinh ở hình tượng chú Năm:+ Chú Năm không chỉ ham sông bến mà còn ham đạo nghĩa. Trong con người chú Năm phảng phất cái tinh thần Nguyễn Đình Chiểu xa xưa.+ Chú Năm là một thứ gia phả sống luôn hướng về truyền thống, sống với truyền thống, đại diện cho truyền thống và lưu giữ truyền thống (trong những câu hò, trong cuốn sổ gia đình).- Hình tượng người mẹ cũng là hiện thân của truyền thống:+ Một con người sinh ra để chống chọi với gian nguy, khó nhọc "cái gáy đo đỏ, đôi vai lực lưỡng, tấm áo bà ba đẫm mồ hôi". "người sực mùi lúa gạo" thứ mùi của đồng áng, của cần cù mưa nắng.+ Ấn tượng sâu đậm nhất là khả năng ghìm nén đau thương để sống, để che chở cho đàn con và tranh đấu.+ Người mẹ không biết sợ, không chùn bước, kiên cường và cao cả.- Những đứa con, sự tiếp nối truyền thống:+ Chiến mang dáng vóc của mẹ, cách nói in hệt mẹ. + So với thế hệ mẹ thì Chiến là khúc sông sau. Khúc sông sau bao giờ cũng chảy xa hơn khúc sông trước. Người mẹ mang nỗi đau mất chồng nhưng chưa có dịp cầm súng, còn Chiến mạnh mẽ quyết liệt, ghi tên đi bộ đội cầm súng trả thù cho ba má.+ Việt, chàng trai mới lớn, lộc ngộc, vô tư.+ Chất anh hùng ở Việt: không bao giờ biết khuất phục; bị thương chỉ có một mình vẫn quyết tâm sống mái với kẻ thù.+ Việt đi xa hơn dòng sông truyền thống: không chỉ lập chiến công mà ngay cả khi bị thương vẫn là người đi tìm giặc. Việt chính là hiện thân của sức trẻ tiến công.2. Rồi trăm con sông của gia đình lại cùng đổ về một biển, "mà biển thì rộng lắm […], rộng bằng cả nước ta và ra ngoài cả nước ta".

Điều đó có nghĩa là: - Từ một dòng sông gia đình nhà văn muốn ta nghĩ đến biển cả, đến đại dương của nhân dân và nhân loại.

- Chuyện gia đình cũng là chuyện của cả dân tộc đang hào hùng chiến đấu bằng sức mạnh sinh ra từ những đau

Trang 228



+ HS bàn luận chung và trả lời. thương.

* Hoạt động 3: Tổ chức nhận xét, đánh giá bài viết- GV phát bài cho HS.- GV cho HS tự nhận xét và trao đổi bài để nhận xét lẫn nhau.- GV nhận xét những ưu, khuyết điểm trong bài viết của HS.

III. Nhận xét, đánh giá: - Đã nhận thức đúng vấn đề nghị luận chưa?- Đã vận dụng đúng các thao tác lập luận chưa?- Hệ thống luận điểm đủ hay thiếu? Sắp xếp hợp lí hay

chưa hợp lí?- Các luận cứ (lí lẽ, dẫn chứng) có chặt chẽ, tiêu biểu,

phù hợp với vấn đề hay không?- Những lỗi về kĩ năng, diễn đạt,…

* Hoạt động 4: Tổ chức sửa chữa lỗi bài viết- GV nêu lên các lỗi mà HS thường gặp.- GV hướng dẫn HS trao đổi để nhận thức lỗi và hướng sửa chữa, khắc phục.

IV. Sửa chữa lỗi:Các lỗi thường gặp:- Thiếu ý, thiếu trọng tâm, ý không rõ, sắp xếp ý

không hợp lí.- Sự kết hợp các thao tác nghị luận chưa hài hòa, chưa

phù hợp với từng ý.- Kĩ năng phân tích, cảm thụ còn kém.- Diễn đạt chưa tốt, còn dùng từ viết câu sai, diễn đạt

tối nghĩa, trùng lặp…- Ví dụ một số bài viết.

* Hoạt động 5: Tổ chức tổng kết rút kinh nghiệmGV tổng kết và nêu một số điểm cơ bản cần rút kinh nghiệm

V. Tổng kết rút kinh nghiệm- Về nội dung- Về diễn đạt


- Cách tìm, xây dựng hệ thống ý trong bài văn nghị luận nói chung và bài văn nghị luận văn học nói riêng.

- Chú ý cách trình bày diễn đạt đúng yêu cầu, theo hệ thống hợp lí. 2. Dặn dò:

- Chuẩn bị bài: Ông già và biển cả - Ơ-nít Huê-minh-uê.- Yêu cầu: Trả lời các câu hỏi.+ Những nét chính về cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Huê-minh-uê?+ Hình ảnh những vòng tròn lặp lại vẽ ra do vòng lượn của con cá có nghĩa gì? Gợi lên cho ta suy

nghĩ gì?+ Ông lão đã cảm nhận con cá bằng những giác quan nào?+ Không chỉ bằng động tác, ông lão còn cảm nhận con cá bằng điều gì qua cuộc trò chuyện với nó?

Từ đó, hãy chỉ ra mối quan hệ giữa ông lão và con cá?+ Hình ảnh con cá kiếm và cuộc chiến đấu của ông lão biểu tượng cho những điều gì?

Trang 229




ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ(Trích)

Hê-ming-uê

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: - Cảm nhận được vẻ đẹp không những của lão ngư phủ đơn độc và dũng cảm mà cả vẻ đẹp của “nhân vật” cá kiếm – kì phùng địch thủ của ông. - Làm quen với với một nét độc đáo trong nghệ thuật văn xuôi của Hê-minh-uê: từ những chi tiết giản dị, chân thực của một cuộc săn bắt cá, gợi mở những tầng ý nghĩa rộng lớn, khiến cho hai “nhân vật” chính mang một ý nghĩa biểu tượng. - Từ đó, có thể rút ra một bài học về cách viết văn: tránh lối viết hoa mĩ mà rỗng tuếch, vốn thường được một số HS hiện nay ưa thích.II. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC: Phương tiện chính: SGK, SGV, Giáo án, có thể sưu tầm một số tranh ảnh, phim truyền hình và ấn phẩm về Hê-minh-uê có để trình chiếu tuỳ theo điều kiện cụ thể. III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Kết họp các phương pháp như diễn giảng, phát vấn, nêu vấn đề, thảo luận…IV. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:1. Ổn định lớp.2. Kiểm tra bài cũ:

Số phận con người – Sô-lô-khốpCâu hỏi:

- Vì sao Xô-cô-lốp quyết định nhận bé Va-ni-a làm con? Cuộc sống và tình cảm của anh từ đó thay đổi như thế nào?

- Từ số phận và sự thay đổi trong cuộc đời của nhân vật Xô-cô-lốp, nhận xét về tính cách con người Nga?

- Cảm nhận của em về nhân vật bé Va-ni-a?- Việc đan xen những đoạn trữ tình ngoại đề theo em có cần thiết không? Nó có tác dụng gì cho câu

chuyện?3. Bài mới: Vào bài: Thiên nhiên và con người, con người và hiện thực, con người và ước mơ… đó là những vấn đề mà nhiều nhà văn đã đặt ra trong những tác phẩm của mình. Điều này cũng được thể hiện trong áng văn bất hủ của Hê-minh-uê: Ông già và biển cả.

Hoạt động của GV và HS Yêu cầu cần đạt

* Hoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu chung- Thao tác 1: Tìm hiểu về tác giả.+ GV: Yêu cầu 1 HS đọc phần Tiểu dẫn (SGK) và Nêu những ý chính về Hê-ming-uê, tiểu thuyết Ông già và biẻn cả, vị trí của đoạn trích học. + HS làm việc cá nhân. + GV: Nhận xét và tóm tắt những nội dung


1. Tác giả:- Ơ-nit Hê-ming-uê (1899- 1961) sinh tại bang I-li-noi trong một gia đình trí thức.- Sau khi tốt nghiệp trung học, ông đi làm phóng viên.- 19 tuổi, ông tham gia đội xe cứu thương của Hội chữ thập đỏ trong Chiến tranh thế giới thứ nhất ở chiến

Trang 230



cơ bản.

- Thao tác 2: Tìm hiểu chung về tác phẩm Ông già và biển cả.+ GV: Giới thiệu hòan cảnh sáng tác của tác phẩm.

trường I-ta-li-a, sau đó ông bị thương và trở về Hoa Kì.- Ông thất vọng về xã hội đương thời, tự nhận mình thuộc thế hệ mất mát, không hòa nhập với xã hội đương thời và đi tìm bình yên trong men rượu và tình yêu.- Sau đó, ông sang Pháp, vừa làm báo vừa bắt đầu sáng tác.- Năm 1926, ông sáng tác tiểu thuyết Mặt trời vẫn mọc và nổi tiếng từ đó.- Ông để lại một số lượng tác phẩm đồ sộ với nhiều truyện ngắn, tiểu thuyết, thơ và nhiều hồi kí, ghi chép. - Những tác phẩm nổi tiếng của Hê-ming-uê:

+ Mặt trời vẫn mọc (1926),+ Giã từ vũ khí (1929), + Chuông nguyện hồn ai (1940).+ Ông già và biển cả (1952).

- Hê-minh-uê là nhà văn lỗi lạc nhất nước Mĩ vào thế kỉ XX, ông khai sinh lối viết kiệm lời, kiệm cảm xúc.- Ông là người đề ra nguyên lí sáng tác “tảng băng trôi”:

+ Dựa vào hiện tượng tự nhiên: tảng băng trên mặt nước chỉ có ba phần nổi, bảy phần chìm.

+ Nhà văn phải hiểu biết cặn kẻ về điều muốn viết, sau đó lược bỏ những chi tiết không cần thiết, giữ lại những phần cốt lõi, sắp xếp lại để người đọc vẫn có thể hiểu được những gì tác giả đã lược bỏ.

+ Người đọc phải đồng sáng tạo mới có thể hiểu được “bảy phần chìm”, những hình tượng, những hình ảnh, … giàu tính tượng trưng đa nghĩa.- Dù viết về đề tài gì, Châu Phi hay Châu Mĩ, Huê-minh-uê đều nhằm mục đích “viết một áng văn xuôi đơn giản và trung thực về con người”.- Ông đã nhận được Giải thưởng Pu-lit-dơ năm 1953- Giải thưởng văn chương cao qúy nhất của Hoa Kì và Giải thưởng Nô-ben về văn học. 2. Tác phẩm:

a. Hòan cảnh sáng tác:- Năm 1952, sau gần 10 năm sống ở Cu-ba, Huê-minh-uê cho ra đời tác phẩm Ông già và biển cả. - Bối cảnh của truyện là ngôi làng chìa yên ả bên cảng La-ha-ba-na. Nguyên mẫu của nhân vật Xan-ti-a-go là người thủy thủ trên tàu của ông. - Trước khi in thành sách, tác phẩm đã được đăng trên tạp chí Đời sống.- Tác phẩm gây tiếng vang lớn và hai năm sau Hê-ming-uê được trao giải Nô-ben.- Tác phẩm tiêu biểu cho lối viết "Tảng băng trôi" của Huê-minh-uê.b. Vị trí đoạn trích;Đoạn trích nằm ở cuối truyện, kể lại việc lão Xan-ti-a-go đổi theo và bắt được con cá kiếm.c. Tóm tắt:- Một ông lão đánh cá tên là Xan-ti-a-go đã nhiều ngày không kiếm được một con cá nào.

Trang 231



+ GV: Yêu cầu học sinh dựa vào Tiểu dẫn nên vị trí đoạn trích.

+ GV: Yêu cầu học sinh tóm tắt đoạn trích theo phần chuẩn bị trước ở nhà.+ HS tóm tắt theo yêu cầu của GV.+ GV: Ghi nhận nội dung chính.

- Trong một chuyến đi biển “rất xa”, lão đã câu được một con cá kiếm cực lớn, cực đẹp. Nhưng con cá quá khỏe đã lôi lão ra ngoài khơi.- Vật lộn với con cá ba ngày liền, lão kiệt sức. Lão quyết định đâm chết nó - Nhưng trên đường về, lão phải chiến đấu với đàn cá mập dữ tợn đến ăn con cá kiếm. Cuộc chiến không cân sức và cuối cùng lão chỉ mang về được bộ xương của con cá kiếm.- Lão trở về lều và nằm vật ra. Chú bé Ma-nô-lin gọi các bạn chài đến chăm sóc lão. Lão ngủ thiếp đi và mơ về “những con sư tử”

* Hoạt động 2: Tổ chức đọc- hiểu văn bản đoạn trích- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh trả lời câu hỏi 1 phần Hướng dẫn học bài.

+ GV: Chỉ bằng cái nhìn quan sát và cảm giác đau đớn nơi bàn tay, ông lão đã ước lượng được điều gì?+ GV: Qua đó, em nhận ra được đây là người ngư phủ như thế nào?+ GV: Chốt lại những nội dung chủ yếu

+ GV: Những vòng lượn cũng cho ta cảm nhận những gì về con cá?

+ GV: Những vòng lượn cũng cho ta biết ong lão hình dung, cảm nhận về con cá kiếm bằng những giác quan nào?

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh trả lời câu hỏi 2 phần Hướng dẫn học bài.+ GV: Cảm nhận về con cá kiếm tập trung vào những giác quan nào của ông lão? + GV: Chứng minh rằng những chi tiết này gợi lên sự tiếp nhận của ông lão từ xa đến


1. Sự lặp lại những vòng lượn của con cá kiếm:

- Gợi lên hình ảnh một ngư phủ lành nghề kiên cường:

Chỉ bằng con mắt từng trải và cảm giác đau đớn nơi bàn tay, ông lão ước lượng được khỏang cách ngày càng gần tới đích qua vòng lượn từ rộng tới hẹp, từ xa tới gần của con cá.

- Vòng lượn cũng vẽ lên những cố gắng cuối cùng nhưng cũng rất mãnh liệt của con cá:

+ Nó có gắng thoát khỏi sự níu kéo bủa vây của người ngư phủ

+ Nó cũng dũng cảm kiên cường không kém gì đối thủ.

- Vòng lượn cũng biểu hiện cảm nhận của ông lão về con cá, tập trung vào hai giác quan là thị giác và xúc giác

Nhưng chỉ là cảm nhận gián tiếp vì Xan-ti-a-gô chưa thể nhìn thấy con cá mà chỉ đoán biết nó qua vòng lượn.

2. Con cá kiếm qua cảm nhận của ông lão:

- Cảm nhận ngày càng mãnh liệt hơn, đặc biệt là từ “vòng thứ ba, lão đầu tiên nhìn thấy con cá”.

Trang 232



gần, từ bộ phận đến toàn thể.Đầu tiên, ông lão nhìn thấy những gì về con cá kiếm?

+ GV: Ông lão đã tấn công tiêu diệt con cá bằng những động tác nào?

+ GV : Ông lão nhìn thấy hình ảnh con cá mang trong đang mang trong mình cái chết như thế nào?

- Sự miêu tả đúng như sự việc xảy ra trong thực tế:

+ Trước một con cá lớn như vậy, thọat tiên ông lão chỉ nhìn thấy từng bộ phận, chỉ tấn công được vào từng bộ phận trước khi nó xuất hiện toàn thể trước mặt ông.

+ “Một cái bóng đen vượt dài qua dướiư con thuyền, đến mức lão không thể tin nổi độ dài của nó.”

+ “Cái đuôi lớn hơn cả chiếc lưỡi hái lớn, màu tím hồng dựng trên mặt đại dương xanh thẫm”

+ “Cánh vi trên lưng xếp lại, còn bộ vây to sụ bên sườn xòe rộng”

+ Ông lão “vận hết sức bình sinh … phóng xuống sườn con cá ngay sau cái vây ngực đồ sộ”

+ Con cá “phóng vút lên khỏi mặt nước phô hêt tầm vóc khổng lồ, vẻ đẹp và sức lực”

+ “nằm ngửa phơi cái bụng ánh bạc của nó lên trời”

- Cảm nhận qua xúc giác vẫn có phần gián tiếp (qua sợi dây, qua mũi lao) nhưng vẫn rất mãnh liệt và ngày càng đau đớn.

- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh trả lời câu hỏi 3 phần Hướng dẫn học bài.+ GV: Hãy phát hiện thêm một lớp nghĩa mới: phải chăng ông lão chỉ cảm nhận đối tượng bằng giác quan của một người đi săn, một kẻ chỉ nhằm tiêu diệt đối thủ của mình? Ông lão đã gọi con cá bằng những từ ngữ nào? Những từ ngữ đó cho ta biết được tình cảm gì của ông lão dành cho con cá?+ GV: Trong cuộc đi săn này, em cảm nhận được bi kịch tinh thần của ông lão là gì?

+ GV: Hãy tìm những chi tiết chứng tỏ một cảm nhận khác lạ của ông lão về con cá? Từ đó, nhận xét về mối liên hệ giữa ông lão và con cá kiếm?

3. Sự cảm nhận khác lạ của ông lão qua cuộc trò chuyện với con cá:

- Ông không chỉ cảm nhận con cá bằng thị giác và xúc giác, không chỉ bằng động tác mà còn bằng cả trái tim, sự cảm thông. + Ông lão làm nghề câu cá, bắt được cá là mục đích, là cuộc sống của ông. Nhưng ông yêu quy nó như “người anh em”, gọi nó là “cu cậu” rất than mật.

+ Con cá là hiện thân của cái đẹp, nhưng vì sự tồn tại của mình mà ông phải tiêu diệt nó, hủy hoại cái thân yêu, quy trọng nhất của đời mình. Bi kịch tinh thần của ông lão.- Sự cảm nhận của ông lão về “đối thủ” không nhuốm màu thù hận, không chỉ có quan hệ giữa người đi câu và con cá câu được mà ngược lại:

+ Đó là sự chiêm ngưỡng, sự cả kích trước vẻ đẹp và sự cao quy của con cá.

“Tao chưa hề thấy bất kì ai hùng dũng, duyên dáng, bình tĩnh, cao thượng hơn mày, người anh em ạ.”

+ Đó là quan hệ giữa hai kì phùng địch thủ, ngang tài ngang sức, đều nỗ lực hết mình.

+ Đó là quan hệ giữa con người và cái đẹp, cái mơ ước. Vẻ đẹp cao thượng trong tâm hồn ông lão.

- Thao tác 4: Hướng dẫn học sinh trả lời câu hỏi 4 phần Hướng dẫn học bài. + GV: So sánh hình ảnh con cá kiếm trước và sau khi ông lão chiếm được nó. Điều này

4. Những hình ảnh mang tính biểu tượng:

- Con cá kiếm trước và sau khi ông lão chiếm được

Trang 233



gợi cho anh (chị) suy nghĩ gì? Vì sao có thể coi con cá kiếm như một biểu tượng?

+ GV: Trong cuộc chiến với con cá kiếm ông lão có những hành động nào? Qua đó, em cảm nhận được những gì về nhân vật này?

+ GV: Theo em, hình ảnh của ông lão Xan-ti-a-go biểu tượng cho điều gì?

nó:+ Khi chưa bị chế ngự: Nó có vẻ đẹp kì vĩ, kiêu hùng Biểu tượng cho ước mơ, lí tưởng mà mỗi người thường đeo đuổi trong cuộc đời.+ Khi nó bị chế ngự: Nó mất đi vẻ đẹp mơ hồ, lung linh, trở nên cụ thể, hiện thực. Biểu tượng cho ước mơ trở thành hiện thực, không còn khó nắm bắt hoặc xa vời. Có như vậy, người ta mới luôn theo đuổi những ước mơ.- Những hành động của ông lão:+ Lúc đầu, ông thu dây để kéo con cá khỏi quay vòng+ Vì quá cố gắng, ông thấy sức lực suy kiệt nhanh chóng, cảm thấy “hoa mắt, “mồ hôi xát muối vào mắt lão và xát muối lên vết cắt phía trên mắt và trán”+ Lão tự động viên bản thân: “Kéo đi, tay ơi … Hãy đứng vững, đoi chân kia. Tỉnh táo vì tao, đầu à.”+ Ông tìm mọi cách di chuyển được con cá nhưng cúng là lúc kiệt sức “miệng lão khô khốc không thể nói nổi” Đó là sự kiên trì, ngoan cường, quyết tâm của ông lão. Đó là một biểu tượng đẹp về nghị lực của con người “Con người có thể bị hủy diệt nhưng không thể đánh bại”.

- Thao tác 5: GV cho HS rút ra ý nghĩa tư tưởng của đoạn trích.+ GV: Chủ đề của tác phẩm là gì?+ HS thảo luận chung và trả lời.

5. Chủ đề: Qua hình ảnh ông lão Xan-ti-a-go quật cường, chiến thắng con cá kiếm bằng kĩ năng nghề nghiệp điêu luyện, tác giả gởi gắm một thông điệp về niềm tin, y chí và nghị lực của con người.

* Hoạt động 3: Tổ chức tổng kết- GV tóm tắt lại bài học, yêu cầu HS rút ra những nhận xét, đánh giá chung về đoạn trích.- HS tự tổng kết theo nội dung Ghi nhớ.

III. TỔNG KẾT:Ghi nhớ (SGK)

* Hoạt động 4: Tổ chức luyện tập - Thao tác 1: Tìm hiểu bài tập 1.+ GV yêu cầu HS đọc lại đoạn trích và thảo luận vấn đề: Ngoài việc miêu tả bằng lời của người kể chuyện, còn có loại ngôn ngữ nào trực tiếp nói lên hành động và thái độ của ông lão trước con cá kiếm nữa không? Sử dụng loại ngôn ngữ này có tác dụng gì khi nói lên mối quan hệ giữa ông lão và con cá kiếm?- HS làm việc cá nhân với văn bản rồi thảo luận nhóm, trả lời câu hỏi.

- Thao tác 2: Tìm hiểu bài tập 2.+ GV yêu cầu học sinh nhận xét về nhan đề dịch chưa thật sát nghĩa của đoạn trích.

IV. LUYỆN TẬP:1. Bài tập 1.

- Ngoài việc miêu tả bằng lời của người kể chuyện, còn có loại ngôn ngữ của ông lão trước con cá kiếm - Mối quan hệ giữa ông lão và con cá kiếm: dưới mắt ông, con cá kiếm giống như một con người, một người bạn tâm tình, một đối thủ đáng kể.2. Bài tập 2.

Trang 234



+ HS tự do phát biểu. V. CỦNG CỐ - DẶN DÒ: 1. Củng cố:

- Hình ảnh con cá kiếm qua cảm nhận của ông lão?- Hình ảnh ông lão kiên cường?- Ý nghĩa của tác phẩm là gì?

2. Dặn dò:- Chuẩn bị bài: Diễn đạt trong văn nghị luận.- Yêu cầu: + Thảo luận và trả lời các câu hỏi trong những ngữ liệu của SGK.

+ Từ đó rút ra kinh nghiệm khi dùng từ, viết câu, sử dụng giọng điệu trong văn nghị luận?

Trang 235




DIỄN ĐẠT TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

I- MỤC TIÊU BÀI HỌC: - Có ý thức một cách đầy đủ về chuẩn mực ngôn từ của bài văn nghị luận. - Biết cách tránh lỗi về dùng từ, viết câu, sử dụng giọng điệu không phù hợp với chuẩn mực ngôn

từ của bài văn nghị luận. - Nâng cao kĩ năng vận dụng những cách diễn đạt khác nhau để trình bày vấn đề một cách linh

hoạt, sáng tạo. II- PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC: SGK, GA, phiếu học tập của học sinh. III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Đây là bài thực hành nên phương pháp dạy chủ yếu là kết hợp làm việc cá nhân, trao đổi theo nhóm để hoàn thành các bài tập.IV. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP1. Ổn định lớp.2. Kiểm tra bài cũ: Ông già và biển cả.Câu hỏi:

- Hình ảnh những vòng lượn lặp đi lặp lại của con cá kiếm gợi lên điều gì?- Hình ảnh con cá kiếm hiện lên như thế nào qua cảm nhận của ông lão? Con cá kiếm tượng trưng

cho điều gì?- Ông lão đã kiên cường chiến đấu với con cá kiếm như thế nào? Qua đó, tác giả muốn gởi gắm

bức thông điệp gì cho người đọc?- Ý nghĩa của tác phẩm là gì?

3. Giảng bài mới:

Hoạt động của GV & HS Nội dung cần đạt

* Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.- Thao tác 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu ví dụ (1) trong SGK .+ GV: Cùng trình bày một nội dung cơ bản giống nhau nhưng cách dùng từ ngữ của hai đoạn khác nhau như thế nào? + GV: Hãy chỉ rõ ưu điểm và nhược điểm trong cách dùng từ của mỗi đoạn?- Cho HS chỉ ra những từ ngữ dùng không phù hợp. Yêu cầu HS sửa lại những từ ngữ này.

- Thao tác 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu ví dụ (2) trong SGK .+ GV tiếp tục cho HS phân tích ví dụ ở bài tập 2 và trả lời các câu hỏi trong SGK.

I. Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận

1. Tìm hiểu ngữ liệu (1):

- Đây là hai đoạn văn nghị luận cùng viết về một chủ đề, cùng viết về một nội dung. Tuy nhiên mỗi đoạn lại có cách dùng từ ngữ khác nhau.

- Nhược điểm lớn nhất của đoạn văn (1) là dùng từ thiếu chính xác, không phù hợp vói đối tượng được nói tới. Đó là những từ ngữ: nhàn rỗi, chẳng thích làm thơ, vẻ đẹp lung linh. - Ở đoạn văn (2): cũng còn mắc một số lỗi về dùng từ. Tuy nhiên, ở đoạn văn này đã biết cách trích lại các từ ngữ được dùng để nó chính xác cái thần trong con người Bác và thơ Bác của các nhà nghiên cứu, các nhà thơ khác làm cho văn có hình ảnh sinh động, giàu tính thuyết phục. 2. Tìm hiểu ngữ liệu 2:

Trang 236



+ HS: Lần lượt trả lời các câu hỏi.

- Thao tác 3: Hướng dẫn HS tìm hiểu ví dụ (3) trong SGK .+ GV tiếp tục cho HS phân tích ví dụ ở bài tập 3 và trả lời các câu hỏi trong SGK.+ HS: Lần lượt trả lời các câu hỏi.

- Các từ ngữ: linh hồn Huy Cận; nỗi hắt hiu trong cõi trời; hơi gió nhớ thương; một tiếng địch buồn; sáo Thiên Thai; điệu ái tình; lời li tao... được sử dụng đều thuộc lĩnh vực tinh thần, mang nét nghĩa chung: u sầu, lặng lẽ rất phù hợp với tâm trạng Huy Cận trong tập Lửa thiêng. 3. Tìm hiểu ngữ liệu 3: - Các từ ngữ giàu tính gợi cảm (đìu hiu, ngậm ngùi dài, than van, cảm thương) cùng với lối xưng hô đặc biệt (chàng) và hàng loạt các thành phần chức năng nêu bật sự đồng điệu giữa người viết (Xuân Diệu) với nhà thơ Huy Cận. - Bài tập yêu cầu sửa chữa lỗi dùng từ trong đoạn văn: + Các từ ngữ sáo rỗng, không phù hợp với đối tượng: Kịch tác gia vĩ đại, kiệt tác,... + Dùng từ không phù hợp với phong cách văn bản chính luận: viết như nói, quá nhiều từ ngữ thuộc phong cách ngôn ngữ sinh hoạt: người ta ai mà chẳng, chẳng là gì cả, phát bệnh.

* Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh tổng hợp lại vấn đề.- GV hướng dẫn HS tổng hợp lại vấn đề đi đến kết luận yêu cầu sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.- HS tổng hợp lại vấn đề theo yêu cầu của giáo viên.

II. Cách sử dụng và kết hợp các kiểu câu trong văn nghị luận:Kết cấu phần này cũng tương tự như phần một: ba bài tập tự luận và một câu hỏi tổng hợp. Do đó cách tiến hành cũng tương tự như ở phần trên.

Tiết 2 * Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận.- Thao tác 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu ví dụ (1) trong SGK .+ GV: Cùng trình bày một nội dung cơ bản giống nhau nhưng cách dùng từ ngữ của hai đoạn khác nhau như thế nào? + GV: Hãy chỉ rõ ưu điểm và nhược điểm trong cách dùng từ của mỗi đoạn?- Cho HS chỉ ra những từ ngữ dùng không phù hợp. Yêu cầu HS sửa lại những từ ngữ này.

- Thao tác 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu ví dụ (2) trong SGK .+ GV tiếp tục cho HS phân tích ví dụ ở bài tập 2 và trả lời các câu hỏi trong SGK.

III. Xác định giọng điệu phù hợp trong văn nghị luận. 1. Cách sử dụng từ ngữ trong văn nghị luận - Đối tượng bình luận và nội dung cụ thể của hai đoạn văn khác nhau. + Đoạn văn của chủ tịch Hồ Chí Minh thể hiện thái độ căm thù trước tội ác của thực dân Pháp. Thái độ này được thể hiện qua cách xưng hô, sử dụng các câu ngắn, có kết cấu cú pháp tương tự như nhau. + Đoạn văn của Nguyễn Minh Vĩ được diễn đạt theo kiểu nêu phản đề: nêu ý kiến đối lập rồi ngay lập tức bác bỏ và nêu ý kiến của mình. Cách hành văn như vậy tạo không khí đối thoại, trao đổi đồng thời cũng khẳng định sự trả lời dứt khoát của tác giả. Cách xưng hô ở đây cũng khác. Đó là cách xưng hô thân mật (anh). - Sự khác biệt giọng điệu đầu tiên là do đối tượng bình luận, quan hệ giữa người viết với nội dung bình luận khác nhau. Sau đó, về phương diện ngôn ngữ, cách dùng từ ngữ, cách sử dụng kết hợp các kiểu câu... cũng tạo nên sự khác nhau đó. - Đoạn trích (1) sử dụng câu khẳng định dứt khoát, câu hô hào, thúc giục; kết hợp nhiều kiểu câu, sử dụng

Trang 237



+ HS: Lần lượt trả lời các câu hỏi.

- Thao tác 3: Hướng dẫn HS tìm hiểu ví dụ (3) trong SGK .+ GV tiếp tục cho HS phân tích ví dụ ở bài tập 3 và trả lời các câu hỏi trong SGK.+ HS: Lần lượt trả lời các câu hỏi.

kết hợp câu ngắn, câu dài một cách hợp lí. Giọng văn thể hiện sự hô hào, thúc giục đầy nhiệt huyết. - Đoạn trích (2) sử dụng nhiều từ ngữ gợi cảm xúc, nhiều thành phần đồng chức năng, thành phần biệt lập, tạo giọng văn giàu cảm xúc. Giọng điệu cơ bản của lời văn nghị luận là trang trọng, nghiêm túc nhưng ở các phần trong bài văncó thể thay đổi sao cho phù hợp với nội dung cụ thể.

Trang 238




HỒN TRƯƠNG BA DA HÀNG THỊT(Trích)

Lưu Quang Vũ I. MỤC TIÊU BÀI HỌC : - Hiểu được bi kịch của con người khi bị áp đặt vào nghịch cảnh : phải sống nhờ, sống vay mượn, sống tạm bợ và trái với tự nhiên khiên tâm hồn nhân hậu, thanh cao bị nhiễm độc và tha hóa bởi sự lấn át của thể xác thô lỗ, phàm tục. - Cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của những người lao động trong cuộc đấu tranh chống lại sự dung tục, bảo vệ quyền được sống trọn vẹn, hài hòa giữa thể xác và tâm hồn, vật chất và tinh thần cùng khát vọng hoàn thiện nhân cách. - Thấy được kịch Lưu Quang Vũ đặc sắc trên cả hai phương diện : kịch bản văn học và nghệ thuật sân khấu với tính hiện đại kết hợp các giá trị truyền thống ;sự phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổng.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN - SGK, SGV. - Thiết kế bài học.III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Đọc sáng tạo, gợi ý trả lời câu hỏi, diễn giảng, thảo luận.IV.TIẾN TRÌNH DẠY HỌC1. Ổn định lớp.2. Kiểm tra bài cũ: Diễn đạt trong văn nghị luận. Kiểm tra bài tập Luyện tập mà giáo viên đã cho học sinh thực hành ở nhà.3. Giảng bài mới: Vào bài: Lưu Quang Vũ được đánh giá là một trong những nhà viết kịch vĩ đại của văn học Việt Nam. Ông có những đóng góp lớn lao trong sự chuyển đổi mạnh mẽ của nền kịch nói Việt Nam những năm 80 của thế kỉ XX. Và vở kịch Hồn Trương Ba da hàng thịt của ông đánh dấu chợ nghiệp sáng tác của Lưu Quang Vũ. Để hiểu rõ hơn điều đó, chúng ta cùng tìm hiểu bài học hôm nay.


Hoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm.- Thao tác 1: Tìm hiểu chung về tác giả.+ GV: Yêu cầu 1 HS đọc phần Tiểu dẫn (SGK) và nêu những ý chính về tác giả Lưu Quang Vũ + HS: Đọc Tiểu dẫn (SGK) và nêu những ý chính về tác giả + GV: Nhận xét đồng thời mở rộng một số vấn đề về quê hương, gia đình và con người nhà văn.

I. TÌM HIỂU CHUNG:1. Tác giả:a. Cuộc đời:- Lưu Quang Vũ (1948- 1988), sinh tại Phú Thọ, quê

gốc ở Đà Nẵng.- Tuổi thơ Lưu Quang Vũ gắn liền với vùng Phú Thọ,

đến năm 1954, ông về sống và đi học ở Hà Nội.- Từ 1965 đến 1970: Lưu Quang Vũ vào bộ đội, phục

vụ trong quân chủng Phòng không - Không quân.- Sau đó, ông xuất ngũ, làm nhiều nghề để mưu sinh. - Từ 1978 đến khi mất, ông là biên tập viên Tạp chí

Sân khấu, bắt đầu sáng tác kịch.b. Sự nghiệp sáng tác:- Sinh ra trong gia đình trí thức, cha là nhà viết kịch

Lưu Quang Thuận, Lưu Quang Vũ sớm bộc lộ năng khiếu.

- Vở kịch đầu tay Sống mãi với thủ đô chưa gây được tiếng vang, nhưng sau đó, với một nguồn sáng tạo đột khởi mạnh mẽ, Lưu Quang Vũ đã cho ra đời những vở kịch gây xôn xao dư luận như:

Trang 239



- Thao tác 2: Tìm hiểu chung về vở kịch.+ GV: Cung cấp hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm.

+ GV: Yêu cầu HS nêu những ý chính về vở kịch Hồn Trương Ba da hàng thịt và vị trí của đoạn trích học.

+ GV giới thiệu: o Từ một cốt truyện dân gian, tác giả đã xây dựng thành một vở kịch nói hiện đại, đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ có ý nghĩa tư tưởng, triết lí và nhân văn sâu sắc. o Truyện dân gian gây kịch tính sau khi Hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt dẫn tới "vụ tranh chấp" chồng của hai bà vợ phải đưa ra xử, bà Trương Ba thắng kiện được đưa chồng về. Lưu Quang Vũ khai thác tình huống kịch bắt đầu ở chỗ kết thúc của tích truyện dân gian. Khi hồn Trương Ba được sống "hợp pháp" trong xác anh hàng thịt, mọi sự càng trở nên rắc rối, éo le để rồi cuối cùng đau khổ, tuyệt vọng khiến Hồn Trương Ba không chịu nổi phải cầu xin Đế Thích cho mình được chết hẳn.

+ Lời nói dối cuối cùng+ Nàng Si - ta + Chết cho điều chưa có, + Bệnh sĩ, + Lời thề thứ 9,+ Tôi và chúng ta, + Hai ngàn ngày oan trái, + Hồn Trương Ba, da hàng thịt,…- Lưu Quang Vũ không chỉ trở thành hiện tượng đặc

biệt của sâu kịch những năm 80 của thế kỉ XX mà còn được coi là một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại.

- Lưu Quang Vũ còn là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, vẽ tranh, viết truyện, viết tiểu luận,… nhưng thành công nhất là kịch.

- Với những đóng góp đặc biệt cho nền văn học nước nhà, Lưu Quang Vũ được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật vào năm 2000.

2. Vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt:

a. Hoàn cảnh sáng tác:- Là một trong những vở kịch gây được nhiều tiếng

vang nhất của Lưu Quang Vũ.- Vở kịch được viết từ năm 1981, được công diễn vào

năm 1984. - Tác phẩm nhanh chóng tạo được nhiều thiện cảm cho

người xem, được công diễn nhiều lần trên các sân khấu trong và ngoài nước.

b. Đoạn trích: - Phần lớn là cảnh VII của vở kịch. - Đây cũng là đoạn kết của vở kịch, đúng vào lúc xung

đột trung tâm của vở kịch lên đến đỉnh điểm.

Trang 240



* Hoạt động 2: Tổ chức đọc- hiểu văn bản.- Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh đọc, tóm tắt nội dung đoạn trích.+ GV: Giới thiệu bối cảnh đoạn trích: Sau mấy tháng sống trong tình trạng "bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo", nhân vật Hồn Trương Ba ngày càng trở nên xa lạ với bạn bè, người thân trong gia đình. Trương Ba dần dần đổi tính: cũng uống nhiều rượu, ham bán thịt, không còn mặn mà với trò chơi thanh cao trí tuệ là đánh cờ nữaTrương Ba càng khổ sở hơn vì ông ý thức được những điều đó mà không thể giải quyết được. Ông tự chán ghét chính mình, muốn thoát ra khỏi nghịch cảnh trớ trêu. Nghịch cảnh đó được đây lên cao trào qua các cuộc đối thoại.

+ GV phân vai và hướng dẫn HS đọc theo vai.


- Thao tác 2: GV tổ chức cho HS tìm hiểu, thảo luận phần đầu của đoạn trích theo một số câu hỏi

+ GV: Chúng ta hãy tưởng tượng lớp kịch đang được trình diễn trên sân khấu không gian ba chiều. Dưới ánh đèn kĩ sân khấu, hồn Trương Ba tác ra khỏi thân xác kềnh càng, thô lỗ của anh hàng thịt và hiện hình lờ mờ trong dáng nhân vật Trương Ba thật. Thân xác anh hàng thịt vẫn ngồi nguyên trên chõng và lúc này chỉ còn là thân xác. Cuộc đối thoại của hồn và xác bắt đầu.

+ GV: Xác đã đưa ra những bằng chứng nào mà hồn cũng phải thừa nhận?

+ GV: Xác đã cười nhạo lí lẽ nguỵ biện nào của Trương Ba?

1. Cuộc đối thoại giữa hồn trương Ba và xác anh hàng thịt:

- Do sự vô tâm và tắc trách của Nam Tào, Trương Ba phải chết một cách vô lí, Nam Tào sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba sống nhờ thể xác anh hàng thịt.

- Linh hồn nhân hậu, trong sạch, bản tính thẳng thắn của Trương Ba dần dần bị xác thịt thô phàm anh hàng thịt sai khiến, bị nhiễm độc.

- Ý thức được điều đó, linh hồn Trương Ba dằn vặt, đau khổ: "- Không. Không! Tôi không muốn sống như thế này mãi!”

- Hồn Trương Ba quyết định chống lại bằng cách tách khỏi xác để tồn tại độc lập, không còn bị lệ thuộc.

- Trong cuộc đối thoại với xác anh hàng thịt, Hồn Trương Ba ở vào thế đuối lí, bất lợi:

+ Xác đã đưa ra những bằng chứng mà hồn cũng phải thừa nhận:

o Cái đêm khi ông đứng cạnh vợ anh hàng thịt với "tay chân run rẩy", "hơi thở nóng rực", "cổ nghẹn lại"

o Đó là cảm giác "xao xuyến" trước những món ăn mà trước đây hồn cho là "phàm".

o Đó là cái lần ông tát thằng con "tóe máu mồm máu mũi",…

+ Xác biết rõ những cố gắng của Trương Ba là vô ích nên đã cười nhạo cái lí lẽ mà hồn đưa ra để ngụy biện "Ta vẫn có một đời sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch,

Trang 241



+ GV: Xác tuyên bố điều gì?

+ GV: Xác còn khẳng định điều gì?

+ GV: Trước những “lí lẽ đê tiện” của xác, hồn Trương Ba có thái độ như thế nào?+ GV: Sau đó, trước những bằng chứng, kí kẽ của xác, hồn có tâm trạng như thế nào?

+ GV: Cuối cùng, phần thắng đã nghiêng về nhân vật nào?

thẳng thắn,…". + Xác lên mặt dạy đời, chỉ trích, châm chọc: tuyên bố

sức mạnh âm u, đui mù ghê gớm của mình. + Xác còn ve vãn hồn thoả hiệp vì: “chẳng còn cách

nào khác đâu”, “cả hai đã hoà nhau làm một rồi”+ Trước những “lí lẽ đê tiện” của xác:o Ban đầu, hồn Trương Ba nổi giận, khinh bỉ, mắng

xác thịt hèn hạo Sau đó, hồn ngậm ngùi thấm thía nghịch cảnh của

mình nên chỉ nói những lời thoại ngắn với giọng nhát gừng kèm theo những tiếng than, tiếng kêu.

o Cuối cùng, hồn đành phải nhập trở lại vào xác trong sự tuyệt vọng.

+ GV: Trong vai nhà viết kịch Lưu Quang Vũ, qua đoạn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt, em hãy nói lên hàm ý sâu xa mà nhà viết kịch muốn gửi gắm?+ HS: Nghiên cứu kĩ các lời thoại và phát biểu ý kiến cá nhân đồng thời tranh luận nếu thấy cần thiết.

- Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba với những người thân: + GV: Lí lẽ mà hồn Trương Ba đưa ra là “Ta vẫn có một đời sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn”. Nhưng theo em, hồn Trương Ba có bảo lưu được điều đó không? Hãy tìm câu trả lừ phía những người thân trong gia đình Trương Ba?+ HS tái hiện kiến thức để trả lời câu hỏi.

+ GV: Thế là đã rõ. Không phải ngẫu nhiên mà thân xác có thể cất tiếng cười trước câu nói ngây thơ, ngộ nhận của hồn Trương Ba. Trong thân xác của anh hàng thịt, Trương Ba

- Ý nghĩa của đoạn đối thoại:+ Trương Ba được trả lại cuộc sống nhưng lại là một

cuộc sống đáng hổ thẹn vì phải sống chung với sự dung tục và bị sự dung tục đồng hoá.

+ Tác giả cảnh báo: khi con người phải sống trong dung tục thì tất yếu sẽ bị dung tục ngự trị, lấn át và sẽ tàn phá những gì trong sạch, đẹp đẽ, cao quý trong con người.

2. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba với những người thân:

- Vợ Trương Ba: + buồn bã, đau khổ vì: "ông đâu còn là ông, đâu còn

là ông Trương Ba làm vườn ngày xưa". + đòi bỏ đi, nhường Trương Ba cho vợ anh hàng thịt.- Con dâu Trương Ba: + thấu hiểu cho hoàn cảnh trớ trêu của bố chồng: Chị

biết ông "khổ hơn xưa nhiều lắm". + Nhưng nỗi buồn đau trước tình cảnh gia đình khiến

chị không thể chịu được: "Thầy bảo con: Cái bên ngoài là không đáng kể, chỉ có cái bên trong, nhưng … mỗi ngày thầy một đổi khác dần, mất mát dần…"

- Cháu gái Trương Ba: phản ứng quyết liệt và dữ dội

+ Nó khước từ tình thân: “tôi không phải là cháu ông… Ông nội tôi chết rồi”.

+ Nó không thể chấp nhận con người đã làm "gãy tiệt cái chồi non", "giẫm lên nát cả cây sâm quý mới ươm" trong mảnh vườn của ông nội nó.

+ Nó hận vì ông đã làm gãy nát cái diều khiến cu Tị trong cơn sốt mê man cứ khóc, cứ tiếc, cứ bắt đền.

+ Với nó, "Ông nội đời nào thô lỗ, phũ phàng như vậy". Nó xua đuổi quyết liệt: "Ông xấu lắm, ác lắm! Cút đi! Lão đồ tể, cút đi!". Người chồng, người cha, người ông trong sạch, nhân hậu trước đây đã và đang thành một kẻ khác, với những thói hư tật xấu của một tên đồ tể thô lỗ, phàm tục.

Trang 242



không còn là mình. Tất cả những người thân đều đã nhận thấy và đau đớn, lo lắng, bàng hoàng khi nói ra điều đó. Thể xác đang xâm chiếm, đang lấn lướt linh hồn, đang tha hoá cái linh hồn ấy.

+ GV: Căn cứ vào những lời thoại, em hãy hình dung và miêu tả lại tâm trạng, cảm xúc của hồn Trương Ba khi nhận được những câu trả lời từ phía những người thân trên?+ HS: Trả lời.

- Tâm trạng, cảm xúc của Trương Ba:+ Ông đau khổ, tuyệt vọng khi vì ông mà tất cả những

người thân phải đau đớn, bàng hoàng, bế tắc, vì ông mà nhà cửa tan hoang.

+ Ông thẫn thờ, ôm đầu bế tắc, cầu cứu cháu gái, run rẩy trong trong nỗi đau, nhận thấy: "Mày đã thắng thế rồi đấy, cái thân xác không phải của ta ạ…”

+ Đặt những câu hỏi mang tính tự vấn: “Nhưng có thật là không còn cách nào khác? Có thật không còn cách nào khác?”

+ Khẳng định dứt khoát: “Không cần đến cái đời sống do mày mang lại! Không cần!". Trương Ba cũnh nhận thấy những thay đổi của mình nên đấu tranh quyết liệt để giành giật lại bản thân mình, dẫn tới hành động châm hương gọi Đế Thích.

- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Cuộc trò chuyện giữa hồn Trương Ba với Đế Thích+ GV: Khi gặp lại Đế Thích, Trương Ba có thái độ, quyết định như thế nào?

+ GV: Đế Thích có quan niệm về sự sống khác với Trương Ba như thế nào?

+ GV: Trương Ba đã chỉ ra sai lầm nào của Đế Thích?

+ GV: Đế Thích định tiếp tục sửa sai bằng cách nào?

+ GV: Khi Trương Ba kiên quyết đòi trả xác cho hàng thịt, Đế Thích định cho hồn Trương Ba nhập vào cu Tị, Trương Ba đã từ chối. Vì sao?

+ GV: Màn đối thoại giữa Trương Ba và Đế Thích toát lên ý nghĩa gì? Nếu là Trương Ba, em có lựa chọn cách giải quyết của Trương Ba không? Vì sao?+ HS nghiên cứu kĩ các lời thoại và phát biểu ý kiến cá nhân đồng thời tranh luận nếu thấy

3. Cuộc trò chuyện giữa hồn Trương Ba với Đế Thích:

- Gặp lại Đế Thích, Trương Ba kiên quyết từ chối, không chấp nhận cảnh phải sống “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn…”

- Lúc đầu, Đế Thích ngạc nhiên, nhưng khi hiểu ra thì khuyên Trương Ba nên chấp nhận vì thế giới vốn không tròn vẹn: “dưới đất, trên trời đều như thế cả”

- Nhưng Trương Ba không chấp nhận lẽ đó, thẳng thắn chỉ ra sai lầm của Đế Thích: “Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết!”

- Đế Thích định tiếp tục sửa sai bằng giải pháp ít tệ hại hơn là cho hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị.

- Nhưng Trương Ba kiên quyết chối từ, không chấp nhận cảnh sống giả tạo, cuộc sống mà “khổ hơn là cái chết”, chỉ có lợi cho đám chức sắc.

- Trương Ba kêu gọi Đế Thích hãy sửa sai bằng một việc làm đúng, đó là cho cu Tị được sống lại, còn mình được chết hẳn chứ không nhập hồn vào thân thể ai nữa. Đế Thích cuối cùng thuận theo lời đề nghị của Trương Ba. Sự khác nhau trong quan niệm về sự sống giữa Trương Ba và Đế Thích: + Đế Thích có cái nhìn khá quan liêu, hời hợt. + Trương Ba cần cuộc sống có ý nghĩa, phải đúng là mình, hoà hợp toàn vẹn giữa linh hồn và thể xác. Người đọc, người xem có thể nhận ra những ý nghĩa triết lí sâu sắc qua hai lời thoại này:

+ Con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải

Trang 243



cần thiết.

+ GV: Qua tác phẩm, em có thể học hỏi được những gì nơi nhân vật Trương Ba?+ HS: Tự do phát biểu.+ GV chốt lại: Có thể học hỏi tính cách của nhân vật Trương Ba: Có lòng tự trọng, chân thật, sống như chính mình, không nên giả tạo, không sợ cái chết…

hài hòa. Không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm tục, tội lỗi.

+ Sống thực sự cho ra con người không hề dễ dàng, đơn giản. Khi sống nhờ, sống chắp vá, không được là mình thì cuộc sống ấy thật vô nghĩa, sẽ gây tai họa cho nhiều người tốt, tạo cơ hội cho kẻ xấu sách nhiễu.

* Hoạt động 3: Tổ chức tổng kết- Thao tác 1: Tổng kết nội dung đoạn

trích.+ GV: Cảm nhận về chủ đề sau khi đọc -

hiểu đoạn trích?

+ GV: Kịch của Lưu Quang Vũ là sự kết hộp nhuần nhuyễn giữa tính thời sự và những vấn đề muôn thuở. Vậy đâu là tính thời sự của vở kịch? Đâu là những thông điệp muôn thuở mà Lưu Quang Vũ hi vọng được gởi tra, dâng hiến tới cuộc đời?

+ HS: Bàn luận, tranh luận và phát biểu.+ GV chốt lại: Không chí có ý nghĩa triết

lí về nhân sinh, về hạnh phúc con người, rong vở kịch nói chung và đoạn kết nói riêng, Lưu Quang Vũ muốn góp phần phê phán một số biểu hiện tiêu cực trong lối sống lúc bấy giờ:

Thứ nhất, con người đang có nguy cơ chạy theo những ham muốn tầm thường về vật chất, chỉ thích hưởng thụ đến nỗi trở nên phàm phu, thô thiển.

Thứ hai, lấy cớ tâm hồn là quý, đời sống tinh thần là đáng trọng mà chẳng chăm lo thích đáng đến sinh hoạt vật chất, không phấn đấu vì hạnh phúc toàn vẹn.

Cả hai quan niệm, cách sống trên đều cực đoan, đáng phê phán. Ngoài ra, vở kịch còn đề cập đến một vấn đề cũng không kém phần bức xúc, đó là tình trạng con người phải sống giả, không dám và cũng không được sống là bản thân mình. Đấy là nguy cơ đẩy con người đến chỗ bị tha hóa

III. TỔNG KẾT:1. Chủ đề:

Qua đoạn trích và vở kịch, tác giả muốn khẳng định:- Được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống

đúng là mình, sống trọn vẹn, hài hoà giữa thể xác và tâm hồn còn quý hơn.

- Con người phải luôn luôn đấu tranh với nghịch cảnh, chống lại sự tầm thường, dung tục để hoàn thiện nhân cách.

Trang 244



do danh và lợi.- Thao tác 2: Tổng kết về nghệ thuật đoạn trích.+ GV: Cách viết kịch của Lưu Quang Vũ có những nét đặc sắc nào?+ HS: Phát biểu 2. Nghệ thuật:

- Những đoạn đối thoại được xây dưng giàu kịch tính, đậm chất triết lí, tạo chiều sâu cho vở kịch.- Hành động của nhân vật phù hợp với hoàn cảnh, tính cách, góp phần phát triển tình huống truyện.- Những đoạn độc thoại nội tâm góp phần thể hiện rõ tính cách nhân vật và quan niệm về lẽ sống đúng đắn.

V. CỦNG CỐ - DẶN DÒ: 1. Củng cố: - Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác anh hàng thịt cho ta biết bi kịch gì của nhân vật Trương Ba? - Những người thân của Trương Ba có thái độ như thế nào trước sự thay đổi của Trương Ba? - Quyết định cuối cùng của Trương Ba khi gặp Đế Thích là gì? Quyết định này thể hiện nhân cách gì của nhân vật? - Cảm nhận về đoạn kết của vở kịch?

2. Dặn dò:- Tìm đọc truyện dân gian Hồn Trương Ba da hàng thịt. Thử so sánh những yếu tố kế thừa và sáng tạo của Lưu Quang Vũ?- Chuẩn bị bài học mới: Nhìn về vốn văn hoá dân tộc - Trần Đình Hượu.- Câu hỏi chuẩn bị:+ Đọc Tiểu dẫn và tóm tắt những ý chính.+ Tìm hiểu: về quan niệm sống, quan niệm về lí tưởng, về cái đẹp mà tác giả đặt ra trong văn bản?+ Trong bài viết, tác giả Trần Đình Hượu đã xem đặc điểm nổi bật nhất của sáng tạo văn hóa Việt Nam là gì?+ Theo anh (chị) văn hóa truyền thống có thế mạnh và hạn chế gì?+ Những tôn giáo nào có ảnh hưởng mạnh đến văn hóa truyền thống Việt Nam?+ Người Việt Nam đã tiếp nhận tư tưởng của các tôn giáo này theo hướng nào để tạo nên bản sắc văn hóa dân tộc?+ Qua bài viết này, theo anh (chị) việc tìm hiểu truyền thống văn hóa dân tộc có ý nghĩa gì trong đời sống hiện nay của cộng đồng nói chung và mỗi cá nhân nói riêng?

Trang 245



Trường: THPT Cái Bè. Tuần lễ thứ: Lớp: 12. Môn: Đọc văn. Tiết thứ:

NHÌN VỀ VỐN VĂN HÓA DÂN TỘC(Trích Đến hiện đại từ truyền thống)

Trần Đình Hượu

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: - Nắm được những luận điểm chủ yếu của bài viết và liên hệ với thực tế để hiểu rõ những đặc điểm của vốn văn hóa truyền thống Việt Nam. - Nâng cao kĩ năng đọc, nắm bắt và xử lí thông tin trong những văn bản khoa học, chính luận.II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN: - SGK, SGV. - Thiết kế bài học.III. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH: Đọc sáng tạo, gợi ý trả lời câu hỏi, thảo luận, diễn giảng.IV.TIẾN TRÌNH DẠY HỌC : 1. Kiểm tra bài cũ: Hồn Trương Ba da hàng thịt - Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác anh hàng thịt cho ta biết bi kịch gì của nhân vật Trương Ba? - Những người thân của Trương Ba có thái độ như thế nào trước sự thay đổi của Trương Ba? - Quyết định cuối cùng của Trương Ba khi gặp Đế Thích là gì? Quyết định này thể hiện nhân cách gì của nhân vật? - Cảm nhận về đoạn kết của vở kịch? 2. Bài mới:

Vào bài:


* Hoạt động 1: Tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm- Thao tác 1: Tìm hiểu chung về tác giả.+ GV: Yêu cầu 1 HS đọc Tiểu dẫn và tóm tắt những ý chính.+ GV: Nhận xét và dùng phương pháp thuyết trình để giới thiệu thêm về công trình Đến hiện đại từ truyền thống của tác giả Trần Đình Hượu .


1. Tác giả:- Trần Đình Hượu (1926- 1995), quê ở huyện

Thanh Chương, tỉnh Nghệ An.- Từ năm 1963 đến ăm 1993, ông giảng dạy tại

khoa Văn, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội.- Chuyên nghiên cứu các vấn đề lịch sử tư tưởng

và văn học Việt Nam trung cận đại.- Ông đã có nhiều công trình nghiên cứu như: + Văn học Việt Nam giai đoạn giao thời 1900 –

1930 (1988),+ Đến hiện đại từ truyền thống (1994), + Nho giáo và văn học Việt Nam trung cận đại

(1995), + Các bài giảng về tư tưởng phương Đông (2001),

…- Ông được phong chức danh Phó Giáo sư năm

1981 và được tặng Giải thưởng Nhà nước về khoa học và công nghệ năm 2000.

2. Tác phẩm:Văn bản được trích từ công trình Đến hiện đại từ

truyền thống, bài Về một số mặt của vốn văn hóa truyền thống mục 5, phần II

Trang 246



Kiến thức bổ sung:- Theo Từ điển tiếng Việt, văn hóa là "tổng thể nói chung những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử". - Văn hóa không có sẵn trong tự nhiên mà bao gồm tất cả những gì con người sáng tạo (văn hóa lúa nước, văn hóa cồng chiêng,…) - Ngày nay, ta thường nói: văn hóa ăn (ẩm thực), văn hóa mặc, văn hóa ứng xử, văn hóa đọc,… thì đó đều là những giá trị mà con người đã sáng tạo ra qua trường kì lịch sử. Định hướng chung của bài viết:- Đây là bài nghiên cứu về vốn văn hoá dân tộc. Dù tác giả là người có uy tính, chuyên sâu, dù những vấn đề ông đưa ra tương đối chuẩn xác nhưng tác giả có nói: đây chưa phải là những kết luận khoa học của các ngành chuyên môn mà chỉ là một số nhận xét . Nghĩa là vấn đề còn phải tiếp tục nghiên cứu- Tác giả cũng chưa khẳng định đây là những đặc sắc văn hoá của dân tộc mà chỉ có liên quan gần gũi với nó. Những vấn đề này cần được khẳng định thêm.* Hoạt động 2: Tổ chức đọc- hiểu văn bản II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:

- Thao tác 1: Tìm hiểu về Những đặc điểm của văn hóa Việt Nam về vật chất và tinh thần + GV: Về tôn giáo, nền văn hoá của ta có những ưu điểm gì?

+ GV: Người Việt ta đã sáng tạo được những thành quả nghệ thuật như thế nào? Quy mô của chúng như thế nào?

+ GV: Về cách ứng xử, văn hoá ứng xử của ta có ưu điểm gì, nhược điểm gì?

+ GV: Trong sinh hoạt hằng ngày, người Việt ưa chuộng lối sinh hoạt như thế nào?(Khéo co thì ấ m, Thái quá bất cập…)

1. Những đặc điểm của văn hóa Việt Nam về vật chất và tinh thần:

- Về tôn giáo: + không cuồng tín, không cực đoan + dung hoà các tôn giáo khác nhau để tạo nên sự

hài hoà nhưng không tìm sự siêu thoát, siêu việt về tinh thần bằng tôn giáo.

- Về nghệ thuật (kiến trúc, hội hoạ, văn học):+ Người Việt sáng tạo được những tác phẩm tinh

tế+ Nhưng không có quy mô lớn, không mang vẻ

đẹp kì vĩ, tráng lệ, phi thường.- Về ứng xử (giao tiếp cộng đồng, tập quán):+ Người Việt trọng nghĩa tình+ khôn khéo gỡ các khó khăn, + không kì thị, cực đoan, thích yên ổn+ Nhưng không chú ý nhiều đến trí, dũng - Về sinh hoạt (ăn, ở, mặc): Người Việt ưa sự chừng mực, vừa phải

- Thao tác 2: Tìm hiểu Đặc điểm nổi bật của sáng tạo văn hóa Việt Nam.+ GV: Trong bài viết, tác giả Trần Đình Hựu đã xem đặc điểm nổi bật nhất của sáng tạo văn hóa Việt Nam là gì?

2. Đặc điểm nổi bật của sáng tạo văn hóa Việt Nam:

- Văn hoá Việt Nam giàu tính nhân bản, hướng tới tính chất "thiết thực, linh hoạt, dung hòa" trên mọi phương diện (tôn giáo, nghệ thuật, ứng xử, sinh hoạt)

Trang 247



+ GV: Tôn giáo của ta có những biểu hiện như thế nào về tính thiết thực, linh hoạt, dung hoà?

+ GV: Các công trình nghệ thuật của ta có tính thiết thực, linh hoạt và dung hoà như thế nào?

+ GV: Cách ứng xử của người Việt thể hiện về tính thiết thực, linh hoạt, dung hoà như thế nào?

+ GV: Nêu ví dụ về cung cách sinh hoạt đó của dân tộc đã được nhắc đến trong ca dao, tục ngữ?

+ GV: Lối sống này còn được thể hiện trong những câu truyện cổ nào?

+ GV: Nhân dân ta thường quý mến Thần, Bụt mà không quá yêu mến các vị Tiên. Vì sao?

- Ví dụ :+ Về tôn giáo: Việt Nam có nhiều tôn giáo, nhiều dân tộc tồn tại

trên lãnh thổ, nhưng hầu như không xảy ra những cuộc tranh biện giữa các tín đồ, không xảy ra xung đột dữ dội về tôn giáo và sắc tộc+ Về nghệ thuật: Các công trình kiến trúc nghệ thuật (chùa chiền, nhà thờ, tháp, đài…) thường có quy mô nhỏ vừa nhưng vẫn tinh tế, hài hoà với thiên nhiên (chùa Tây Phương, chùa Một Cột, Tháp Rùa…).+ Về sinh hoạt ứng xử: Người Việt coi trọng sự hiền lành, chất phác, lối sống trọng nghĩa tình, trọng những gì thiết thực, gần gũi. Ví dụ:o Ca dao, tục ngữ :“Người làm ra của, của không làm ra người” “Cái nết đánh chết cái đẹp”, “Tốt gỗ hơn tốt nước sơn” “Tham vàng phụ nghĩa ai ơi Vàng thì rơi mất nghĩa tôi vẫn còn” “Muối ba năm muối hãy còn mặn Gừng chín tháng gừng hãy còn cay Đôi ta nghĩa nặng tình dày…” o Truyện cổ: “Truyện An Dương Vương và Mị Châu, Trọng Thuỷ” “Thạch Sanh” “Cây khế” o Trong tâm trí nhân dân thường có Thần, Bụt mà không có Tiên.

- Thao tác 3: Tìm hiểu Những điểm hạn chế của văn hoá dân tộc.+ GV: Tác giả đã chỉ ra những điểm hạn chế nào trong nền văn hoá dân tộc?

+ GV: Hạn chế này nghĩa là gì? Do dâu?

+ GV: Trong việc tiếp thu cái mới, văn hoá của ta cũng có hạn chế, đó là gì?

3. Những điểm hạn chế của văn hoá dân tộc:- “Giữa các dân tộc, chúng ta không thể tự hào là

nền văn hoá của ta đồ sộ, có những cống hiến lớn lao cho nhân loại, hay có những đặc sắc nổi bật”

“Chưa bao giờ trong lịch sử dân tộc, một ngành văn hoá nào đó trở thành đài danh dự thu hút, quy tụ cả nền văn hoá”

Do quan niệm “dĩ hoà vi quý” trong mọi lĩnh vực đời sống vật chất và tinh thần, nên văn hoá Việt chưa có tầm vóc lớn lao, chưa có vị trí quan trọng, chưa nổi bật và chưa có khả năng tạo được ảnh hưởng sâu sắc đến các nền văn hoá khác.

- “Đối với cái dị kỉ, cái mới, không dễ hoà hợp nhưng cũng không cự tuyệt đến cùng, chấp nhận cái gì vừa phải, hợp với mình nhưng cũng chần chừ, dè dặt, giữ mình”

gây ra sự cản trở phát triển mạnh mẽ và những cách tân táo bạo, phi thường (điều kiện để tạo nên

Trang 248



+ GV: Tác giả đã lần lượt chỉ ra cụ thể hạn chế ở mọi phương diện, em hãy nêu những nhận định đó?

+ GV: Những nhận định này còn cho ta biết được bản chất nền văn hoá của người việt là gì?

+ GV: Tác giả còn chỉ ra nguyên nhân của những hạn chế này, hãy nêu những nguyên nhân đó?

+ GV: Nêu ví dụ những hạn chế này trong phạm vi tôn giáo, đời sống vật chất?

+ GV: Từ những hạn chế đó, theo em để xây dựng nền văn hoá mới là gì?

tầm vóc lớn lao của các giá trị văn hoá).- Tác giả chỉ ra hạn chế cụ thể trên mọi phương

diện:+ “Tôn giáo hay triết học cũng đều không phát

triển”+ “Không có một ngành khoa học, kĩ thuật, giả

khoa học nào phát triển thành truyền thống. Âm nhạc, hội hoạ, kiến trúc đều không phát triển đến tuyệt kĩ”, “Không có công trình kiến trúc nào, kể cả của vua chúa, nhằm vào sự vĩnh viễn”.

+ “Không chuộng trí mà cũng không chuộng dũng. Dân tộc chống ngoại xâm liên tục nhưng không thượng võ”

Bản chất của nền văn hoá: “Đó là văn hoá của nông nghiệp định cư, không có nhu cầu lưu chuyển, trao đổi, không có sự kích thích của đô thị”- Nguyên nhân: Điều kiện địa lí , lịch sử : + Đất nước nhỏ, tài nguyên chưa thật phong phú và phân tán; + Luôn chịu nạn ngoại xâm, đất nước không ổn định; + Đời sống vật chất nghèo nàn, lạc hậu, khoa học kĩ thuật không phát triển, không tạo tiềm năng cho kinh tế và mở mang văn hoá Tạo nên tâm lí ưa sự thu hẹp sao cho vừa đủ và ngại sự giao lưu, thay đổi, đồng thời ngăn cản khả năng kiến tạo và khám phá các giá trị văn hoá lớn lao(Thắt lưng buộc bụng, Một vừa hai phải; Đóng cửa bảo nhau, Trâu ta ăn cỏ đồng ta).Ví dụ: - Trong phạm vi tôn giáo: có rất nhiều chùa thờ Phật, mỗi làng đều có ngôi chùa nhưng không có những ngôi chùa bề thế, kiến trúc độc đáo như ở Cam-pu-chia, Thái Lan…- Trong phạm vi đời sống văn hoá vật chất, lao động, sản xuất: + Thường canh tác, đánh bắt ở quy mô nhỏ, buôn bán không phát triển mặc dù đường bờ biển rất dài nhưng không có cảng biển lớn, không vươn ra khám phá đại dương (không như các nước Hy Lạp cổ đại và các nước châu Âu)+ Suốt mấy ngàn năm, Việt Nam không có các đô thị lớn (trung tâm kinh tế, văn hoá) có thể giao lưu với khu vực và thế giới như các quốc gia Châu Âu, Trung Đông…

- Định hướng xây dựng nền văn hoá mới: phát huy điểm mạnh, hạn chế điểm yếu.

Trang 249



- Thao tác 4: Tìm hiểu Những tôn giáo có ảnh hưởng mạnh đến văn hóa truyền thống Việt Nam.+ GV: Những tôn giáo nào có ảnh hưởng mạnh đến văn hóa truyền thống Việt Nam? Nêu nhận định của tác giả?

+ GV: Người Việt Nam đã tiếp nhận tư tưởng của các tôn giáo này theo hướng nào để tạo nên bản sắc văn hóa dân tộc?+ GV: Cho một vài ví dụ cụ thể?

4. Những tôn giáo có ảnh hưởng mạnh đến văn hóa truyền thống Việt Nam:

- Những tôn giáo có ảnh hưởng mạnh là Phật giáo và Nho giáo:

Phật giáo và Nho giáo tuy từ ngoài du nhập vào nhưng đều để lại dấu ấn sâu sắc trong bản sắc dân tộc.

- Người Việt tiếp nhận các tôn giáo này theo tinh thần: thiết thực, linh hoạt, dung hoà

- Ví dụ:+ Phật giáo không được tiếp nhận ở khía cạnh trí

tuệ, cầu giải thoát Thờ Phật là để hướng thiện, chứ không để đạt

giác ngộ, siêu thoát (Thứ nhất là tu tại gia, thứ nhì tu chợ, thứ ba tu chùa); đặc biệt phê phán thái độ quay lưng với nghĩa vụ, bổn phận gia đình và xã hội (trốn việc quan đi ở chùa)

(Thời Lí - Trần: Các vị sư tích cực nhập thế, giúp vua trị nước: Quốc tộ - Đỗ Pháp Thuận, Quốc tự - Nguyễn Vạn Hạnh; các vị vua sau khi hoàn thành trách nhiệm với nứơc với dân lại gởi mình nơi cửa Phật để tĩnh tâm tu hành, cầu cho quốc thái dân an)

+ Nho giáo cũng không được tiếp nhận ở khía cạnh nghi lễ tủn mủn, giáo điều khắc nghiệt

Không trở thành tư tưởng cực đoan mà dung hoà với các tôn giáo khác

(Tư tưởng trung quân ái quốc, tôn sư trọng đạo được Việt hoá phù hợp, tâm niệm Nhất tự vi sư bán tự vi sư nhưng vẫn nhắc nhở Học thầy không tày học bạn

Ý thức rõ Đất của vua, chùa của làng; Chấp nhận tư tưởng Phép vua thua lệ làng

Tư tưởng nhân nghĩa tạo nên sức mạnh tinh thần cho dân tộc: Bình Ngô đại cáo, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc)

- Thao tác 5: Tìm hiểu nhận định “Tinh thần chung của văn hoá Việt Nam là thiết thực, linh hoạt, dung hoà”

+ GV: Nhận định này có điểm tích cực là gì? Tính thiết thực được thể hiện như thế nào?

+ GV: Tính linh hoạt được thể hiện như thế nào?

5. Nhận định “Tinh thần chung của văn hoá Việt Nam là thiết thực, linh hoạt, dung hoà”:

- Điểm tích cực: + Tính thiết thực: sáng tạo và tiếp biến các giá trị văn hoá khiến cho văn hoá Việt gắn bó với đời sống cộng đồng. (Ví dụ: nhà chùa không chỉ là thánh đường tôn nghiêm mà con là nơi liên kết cộng đồng trong nhiều sinh hoạt thế tục như ma chay, cưới hỏi, nuôi nấng trẻ em cơ nhỡ)+ Tính linh hoạt: tiếp biến nhiều nguồn giá trị văn hoá cho phù hợp với đời sống bản địa của người Việt (Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo, Ki tô giáo, Hồi

Trang 250



+ GV: Tính dung hoà được thể hiện như thế nào?

+ GV: Nhận định này cũng đề cập đến hạn chế của văn hoá Việt. Những hạn chế đó là gì?

giáo… đều có chỗ đứng trong văn hoá Việt)+ Tính dung hoà: các giá trị văn hoá thuộc nhiều nguồn khác nhau nhưng không loại trừ nhau chọn lọc, kế thừa để tạo nên sự hài hoà, bình ổn Chính vì thế văn hoá Việt giàu giá trị nhân bản, không sa vào cực đoan, cuồng tín- Hạn chế: + Vì quá thiếu sáng tạo lớn trong quá trình tiếp thu nên không đạt đến những giá trị phi phàm, kì vĩ.+ Vì luôn dung hoà nên văn hoá Việt không có những giá trị đặc sắc nổi bật - thường gắn với tư tưởng tôn giáo quan niệm xã hội ít nhiều cực đoan (Các công trình kiến trúc phục vụ cho chính trị, tôn giáo trong văn hoá Hy Lạp, La Mã cổ đại, văn hoá Ki-tô giáo, văn hoá Trung Hoa) Nhưng do hoàn cảnh thực tế của Việt Nam nên tính thiết thực, linh hoạt, dung hoà này đảm bảo cho sự tồn tại của văn hoá Việt qua những gian nan và bất trắc của lịch sử.

- Thao tác 6: Tìm hiểu con đường hình thành bản sắc văn hoá dân tộc.+ GV: Con đường hình thành bản sắc dân tộc của văn hóa Việt Nam, theo tác giả là gì?

+ GV: Em hiểu như thế nào về câu nói này?+ GV: Giải thích: . Khái niệm "tạo tác" ở đây là khái niệm có tính chất quy ước, chỉ những sáng tạo lớn, những sáng tạo mà không dân tộc nào có hoặc có mà không đạt được đến tầm vóc kì vĩ, gây ảnh hưởng mạnh mẽ đến xung quanh, tạo thành những mẫu mực đáng học tập.

. Khái niệm "đồng hóa" vừa chỉ vị thế tồn tại nghiêng về phía tiếp nhận những ảnh hưởng từ bên ngoài, những ảnh hưởng lan đến từ các nguồn văn minh, văn hóa lớn, vừa chỉ khả năng tiếp thu chủ động của chủ thể tiếp nhận- một khả năng cho phép ta biến những cái ngoại lai thành cái của mình, trên cơ sở gạn lọc và thu giữ.

. Khái niệm "dung hợp" vừa có những mặt gần gũi với khái niệm "đồng hóa" vừa có điểm khác. Với khái niệm này, người ta muốn nhấn mạnh đến khả năng "chung sống hòa bình" của nhiều yếu tố tiếp thu từ nhiều nguồn khác nhau, có thể hài hòa được với nhau trong một hệ thống, một tổng thể mới.)+ GV: Tại sao nền văn hoá của ta không chỉ trông chờ vào sự tạo tác?

6. Con đường hình thành bản sắc văn hoá dân tộc:- “Con đường hình thành bản sắc dân tộc của

văn hoá không chỉ trông cậy vào sự tạo tác của chính dân tộc đó mà còn trông cậy vào khả năng chiếm lĩnh, khả năng đồng hoá những giá trị văn hoá bên ngoài”

Ý nghĩa:+ Các giá trị văn hoá của người Việt không chỉ là

thành quả sàn tạo của cộng đồng các dân tộc Việt Nam mà còn là kết quả của quá trình tiếp nhận có chọn lọc và biến đổi những giá trị lớn của các nguồn văn hoá khác.

Trang 251



+ GV: Nếu không có nền tảng, nội lực thì nền văn hoá sẽ như thế nào?+ GV: Nếu có nội lực mà không mở cửa để tiếp thu thì sẽ mất đi điều kiện gì?

+ GV: Ví dụ về phương diện chữ viết?

+ GV: Ví dụ về phương diện văn học?

+ Dân tộc trải qua thời gian dài bị đô hộ, đồng hoá văn hoá bản địa phần nhiều bị mai một không thể chỉ trông cậy vào sự tạo tác.

+ Nếu không có tạo tác nền văn hoá không có nội lực bề vững.

+ Có nội lực mà không mở rộng, tiếp thu văn hoá không thừa hưởng tinh hoa và tiến bộ của văn hoá nhân loại văn hoá không thể phát triển và toả rạng.

- Ví dụ: + Chữ viết (một giá trị văn hoá quan trọng của

nhân loại): Sáng tạo chữ Nôm trên cơ sở chữ Hán, sáng tạo ra chữ Quốc ngữ để tạo nên các tác phẩm văn học mang đậm tâm hồn Việt Nam

+ Văn học: Sáng tạo các thể thơ dân tộc đi đôi với việc vận dụng, Việt hoá các thể thơ Đường luật của Trung Quốc, thơ tự do của phương Tây. (cách vận dụng đề tài, thi liệu trong Truyện Kiều, thơ Nguyễn Khuyến, thơ Trần Tế Xương…)

* Hoạt động 3: Tổ chức tổng kết- GV tổ chức cho HS tổng hợp lại những vấn đề đã tìm hiểu, phân tích, từ đó viết phần tổng kết ngắn gọn.- GV: Qua bài viết này, tác giả muốn nêu lên điều gì?

* Hoạt động 4: Tổ chức luyện tập- Thao tác 1: Giáo viên hướng dẫn bài tập 1.

- Thao tác 2: Giáo viên hướng dẫn bài tập 2.

- Thao tác 3: Giáo viên hướng dẫn bài tập 3.

III. TỔNG KẾT:Chủ đề:Từ những hiểu biết sâu sắc về vốn văn hoá dân tộc,

tác giả phân tích, khẳng định mặt tích cực và hạn chế của văn hoá truyền thống, giúp chúng ta phát huy điểm mạnh, khắc phục hạn chế để hội nhập với thế giới trong thời đại ngày nay.IV. LUYỆN TẬP:1. Bài tập 1:- Giải thích.- Phân tích sự phát triển, biến đổi của tư tưởng trong lịch sử dân tộc.- Nêu biểu hiện: những tốt đẹp và mặt trái của vấn đề.- Nêu suy nghĩ bản thân.2. Bài tập 2:- Trình bày đặc điểm của phong tục, nghi lễ, giá trị văn hoá của chúng trong ngày Tết.- Phân tích nguồn gốc, ý nghĩa, giá trị của các phong tục, nghi lễ (tục cúng Táo quân, lễ chùa đầu năm, trò chơi dân gian, lễ hội hoa xuân)- Nêu suy nghĩ, cảm xúc của bản thân.3. Bài tập 3:- Trình bày đặc điểm của văn hoá truyền thống.- Ý nghĩa quan trọng của mặt tích cực.- Tác hại của những hạn chế trong văn hoá truyền thống.- Trình bày suy nghĩ bản thân.

V. CỦNG CỐ - DẶN DÒ:1. Củng cố:- Những đặc điểm nội bật của văn hoá truyền thống?- Sự sáng tạo văn hoá của ta còn những hạn chế nào?- Làm thế nào để giữ gìn và phát huy văn hoá dân tộc?2. Dặn dò:

Trang 252


- Tham khảo các tài liệu về vấn đề văn hóa Việt Nam.- Chuẩn bị bài học mới: Phong cách ngôn ngữ hành chính.- Yêu cầu chuẩn bị:

Trang 253




PHONG CÁCH NGÔN NGỮ HÀNH CHÍNH A.MỤC TIÊU BÀI HỌC - Nắm vững đặc điểm của ngôn ngữ dựng trong các văn bản hành chính để phân biệt với các phong cách ngôn ngữ khác : chính luận khoa học và nghệ thuật. - Có kỹ năng hoàn chỉnh văn bản theo mẫu in sẵn của nhà nước, hoặc có thể tự soạn thảo những văn bản thông dụng như : đơn từ, biên bản, .... khi cần thiết.B. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC- Sách giáo khoa, sách giáo viên- Thiết kế bài học.C. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Giáo viên tổ chức giờ học theo cách kết hợp gợi tìm , vấn đáp , trao đổi thảo luận. D. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC1. Kiểm tra bài cũ2. Bài mới.

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạtHoạt động 1: Tìm hiểu một số văn bản I. NGÔN NGỮ HÀNH CHÍNH LÀ GÌ? GV lần lượt chỉ định từng HS đọc to các văn bản trong SGK, sau đó nêu câu hỏi tìm hiểu:a) Kể thêm các văn bản cùng loại với các văn bản trên.b) Điểm giống nhau và khác nhau giữa các văn bản trên là gì?

1. Tìm hiểu văn bảna) Các văn bản cùng loại với 3 văn bản trên:+ Văn bản 1 là nghị định của Chính phủ (Ban hành

điều lệ bảo hiểm y tế). Gần với nghị định là các văn bản khác của các cơ quan Nhà nước (hoặc tổ chức chính trị, xã hội) như: thông tư, thông cáo, chỉ thị, quyết định, pháp lệnh, nghị quyết,…

+ Văn bản 2 là giấy chứng nhận của thủ trưởng một cơ quan Nhà nước (Giấy chứng nhận tốt nghiệp THPT- tạm thời). Gần với giấy chứng nhận là các loại băn bản như: văn bằng, chứng chỉ, giấy khai sinh,…

+ Văn bản 3 là đơn của một công dân gửi một cơ quan Nhà nước hay do Nhà nước quản lí (Đơn xin học nghề). Gần với đơn là các loại văn bản khác như: bản khai, báo cáo, biên bản,…

b) Điểm giống nhau và khác nhau giữa các văn bản:+ Giống nhau: Các văn bản đều có tính pháp lí, là cơ

sở để giải quyết những vấn đề mang tính hành chính, công vụ.

+ Mỗi loại văn bản thuộc phạm vi, quyền hạn khác nhau, đối tượng thực hiện khác nhau.

Hoạt động 2: Tổ chức tìm hiểu ngôn ngữ hành chính trong văn bản hành chính GV yêu cầu HS tìm hiểu ngôn ngữ được sử dụng trong các văn bản:a) Đặc điểm kết cấu, trình bày.b) Đặc điểm từ ngữ, câu văn.

- HS làm việc cá nhân (khảo sát các văn bản) và trình bày trước lớp. Các HS khác

2. Ngôn ngữ hành chính trong văn bản hành chính+ Về trình bày, kết cấu: Các văn bản đều được trình

bày thống nhất. Mỗi văn bản thường gồm 3 phần theo một khuôn mẫu nhất định:

- Phần đầu: các tiêu mục của văn bản.- Phần chính: nội dung văn bản.- Phần cuối: các thủ tục cần thiết (thời gian, địa điểm,

chữ kí,…).+ Về từ ngữ: Văn bản hành chính sử dụng những từ

ngữ toàn dân một cách chính xác. Ngoài ra, có một lớp từ

Trang 254


có thể nhận xét, bổ sung (nếu cần). ngữ hành chính được sử dụng với tần số cao (căn cứ…, được sự ủy nhiệm của…, tại công văn số…, nay quyết định, chịu quyết định, chịu trách nhiệm thi hành quyết định, có hiệu lực từ ngày…, xin cam đoan…

+ Về câu văn: có những văn bản tuy dài nhưng chỉ là kết cấu của một câu (Chính phủ căn cứ…. Quyết định: điều 1, 2, 3,…). Mỗi ý quan trọng thường được tách ra và xuống dòng, viết hoa đầu dòng.

VD:Tôi tên là:…Sinh ngày:…Nơi sinh:…Nhìn chung, văn bản hành chính cần chính xác bởi vì

đa số đều có giá trị pháp lí. Mỗi câu, chữ, con số dấu chấm dấu phảy đều phải chính xác để khỏi gây phiền phức về sau. Ngôn ngữ hành chính không phải là ngôn ngữ biểu cảm nên các từ ngữ biểu cảm hạn chế sử dụng. Tuy nhiên, văn bản hành chính cần sự trang trọng nên thường sử dụng những từ Hán- Việt.

Hoạt động 3: Tổ chức tìm hiểu khái niệm phong cách ngôn ngữ hành chínhTừ việc tìm hiểu các văn bản trên, GV hướng dẫn HS rút ra khái niệm phong cách ngôn ngữ hành chính.

3. Ngôn ngữ hành chính là gì?Ngôn ngữ hành chính là ngôn ngữ dùng trong các văn

bản hành chính để giao tiếp trong phạm vi các cơ quan Nhà nước hay các tổ chức chính trị, xã hội (gọi chung là cơ quan), hoặc giữa cơ quan với người dân và giữa người dân với cơ quan, hay giữa những người dân với nhau trên cơ sở pháp lí.

Hoạt động 4: Tổ chức luyện tập II. LUYỆN TẬP Bài tập 1: Hãy kể tên một số loại văn bản hành chính thường liên quan đến công việc học tập trong nhà trường của anh (chị)GV gợi ý, tổ chức cho HS các nhóm thi xem nhóm nào kể được nhiều và đúng.

Bài tập 1: Một số loại văn bản hành chính thường liên quan đến công việc học tập trong nhà trường: Đơn xin nghỉ học, Biên bản sinh hoạt lớp, Đơn xin vào Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Giấy chứng nhận, Sơ yếu lí lịch, Bằng tốt nghiệp THCS, Giấy khai sinh, Học bạ, Giấy chứng nhận trúng tuyển vào lớp 10, Bản cam kết…, Giấp mời họp,…

Bài tập 2: Hãy nêu những đặc điểm tiêu biểu về trình bày văn bản, về từ ngữ, câu văn của văn bản hành chính (lược trích- SGK).Trên cơ sở nội dung bài học, GV gợi ý để HS phân tích.

Bài tập 2: Những đặc điểm tiêu biểu:+ Trình bày văn bản: 3 phần- Phần đầu gồm: tên hiệu nước, tên cơ quan ra quyết

định, số quyết định, ngày… tháng… năm…, tên quyết định.

- Phần chính: Bộ trưởng… căn cứ… theo đề nghị… quyết định: điều 1…, điều 2…, điều 3…

- Phần cuối: người kí (kí tên đóng dấu), nơi nhận.+ Từ ngữ: dùng những từ ngữ hành chính (quyết định

về việc…, căn cứ nghị định…, theo đề nghị của,… quyết định, ban hành kèm theo quyết định, quy định trong chỉ thị, quyết định có hiệu lực, chịu trách nhiệm thi hành quyết định,…

+ Câu: sử dụng câu văn hành chính (toàn bộ phần nội dung chỉ có một câu).

Trang 255




PHONG CÁCH NGÔN NGỮ HÀNH CHÍNHI. MỤC TIÊU CẦN ĐẠTXem tiết học trước.II- CHUẨN BỊ- HS nghiên cứu trước những ví dụ ở phần bài học và các bài tập ở phần luyện tập trong SGK.- GV sưu tầm thêm một số văn bản hành chính, chuẩn bị các ngữ liệu để trình chiếu trên máy cho

HS quan sát (nếu có). III- TIẾN TRÌNH LÊN LỚPA. ỔN ĐỊNH LỚP- KIỂM TRA BÀI CŨ- Ổn định nề nếp.- Kiểm tra:

+ Kiểm tra bài Phong cách ngôn ngữ hành chính (tiết học trước) hoặc kiểm tra tổng hợp kiến thức về đặc trưng các phong cách ngôn ngữ đã học.

+ Kiểm tra việc chuẩn bị bài ở nhà.- Giới thiệu bài mới:

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạtHoạt động 1: Tổ chức tìm hiểu đặc trưng của phong cách ngôn ngữ hành chính 1. GV yêu cầu HS đọc lại các văn bản ở tiết học trước và phân tích tính khuôn mẫu của các văn bản đó.- HS làm việc cá nhân và trình bày trước lớp.- GV nhận xét và chốt lại một số nội dung, lưu ý HS một số vấn đề.

II. ĐẶC TRƯNG CỦA PHONG CÁCH NGÔN NGỮ HÀNH CHÍNH

1. Tính khuôn mẫuTính khuôn mẫu thể hiện ở kết cấu 3 phần thống nhất:a) Phần mở đầu gồm:+ Quốc hiệu và tiêu ngữ.+ Tên cơ quan, tổ chức ban hành văn bản.+ Địa điểm, thời gian ban hành văn bản.+ Tên văn bản- mục tiêu văn bản.b) Phần chính: nội dung văn bản.c) Phần cuối:+ Địa điểm, thời gian (nếu chưa đặt ở phần đầu).+ Chữ kí và dấu (nếu có thẩm quyền).Chú ý: + Nếu là đơn từ, kê khai thì phần cuối nhất thiết phải

có chữ kí, họ tên đầy đủ của người làm đơn hoặc k khai.+ Kết cấu 3 phần có thể "xê dịch" một vài điểm nhỏ

tùy thuộc vào những loại văn bản khác nhau, song nhìn chung đều mang tính khuôn mẫu thống nhất.

2. GV đặt câu hỏi để HS thảo luận:Câu hỏi: Tính minh xác của văn bản hành chính thể hiện ở những điểm nào? Nếu không đảm bảo tính minh xác thì điều gì sẽ xảy ra?- HS thảo luận và phát biểu ý kiến.- GV nhận xét và khắc sâu một số ý cơ bản.

2. Tính minh xácTính minh xác thể hiện ở:+ Mỗi từ chỉ có một nghĩa, mỗi câu chỉ có một ý. Tính

chính xác về ngôn từ đòi hỏi đến từng dấu chấm, dấu phẩy, con số, ngày tháng, chữ kí,…

+ Văn bản hành chính không được dùng từ địa phương, từ khẩu ngữ, không dùng các biện pháp tu từ hoặc lối biểu đạt hàm ý, không xóa bỏ, thay đổi, sửa chữa.

Chú ý:Văn bản hành chính cần đảm bảo tính minh xác bởi vì

văn bản được viết ra chủ yếu để thực thi. Ngôn từ chính là "chứng tích pháp lí".

Trang 256


VD: Nếu văn bằng mà không chính xác về gày sinh, họ, tên, đệm, quê,… thì bị coi như không hợp lệ (không phải của mình).

Trong xã hội vẫn có hiện tượng mạo chữ kí, làm dấu giả để làm các giấy tờ giả: bằng giả, chứng minh thư giả, hợp đồng giả,…

3. GV đặt câu hỏi để HS thảo luận:Câu hỏi: Tính công vụ thể hiện như thế nào trong văn bản hành chính? Trong đơn xin nghỉ học, điều gì là quan trọng- cảm xúc của người viết hay xác nhận của cha mẹ, bệnh viện?- HS thảo luận và phát biểu ý kiến.- GV nhận xét và khắc sâu một số ý cơ bản.

3. Tính công vụTính công vụ thể hiện ở:+ Hạn chế tối đa những biểu đạt tình cảm cá nhân.+ Các từ ngữ biểu cảm nếu dùng cũng chỉ mang tính

ước lệ, khuôn mẫu.VD: kính chuyển, kính mong, trân trọng kính mời,…+ Trong đơn từ của cá nhân, người ta chú trọng đến

những từ ngữ biểu ý hơn là các từ ngữ biểu cảm.VD: trong đơn xin nghỉ học, xác nhận của cha mẹ,

bệnh viện có giá trị hơn những lời trình bày có cảm xúc để được thông cảm.

Hoạt động 2: Tổ chức luyện tập III. LUYỆN TẬP Bài tập 1 và bài tập 2: - GV yêu cầu HS xem lại bài học để trả lời đầy đủ, chính xác.- HS làm việc cá nhân, xem lại bài, phát biểu ý kiến. Các HS khác nhận xét, bổ sung (nếu cần).

Bài tập 1 và bài tập 2: Nội dung cần đạt:Xem lại mục 1- phần III- Nội dung bài học.

Bài tập 3 và bài tập 4: Bài tập 3 và bài tập 4:

Bài tập thực hành nên HS có thể chuẩn bị trước ở nhà, trên cơ sở nội dung bài học ở lớp, HS có thể điều chỉnh, sửa chữa (nếu cần)

Bài tập 3: Yêu cầu của biên bản một cuộc họp: chính xác về thời

gian, địa điểm, thành phần. Nọi dung cuộc họp cần ghi vắn tắt nhưng rõ ràng. Cuối biên bản cần có chữ kí của chủ tọa và thư kí cuộc họp.

Bài tập 4:Yêu cầu của đơn xin gia nhập Đoàn TNCS Hồ Chí

Minh:+ Tiêu đề.+ Kính gửi (Đoàn cấp trên).+ Lí do xin gia nhập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh.+ Những cam kết.+ Địa điểm, ngày… tháng… năm…+ Người viết kí và ghi rõ họ tên.

Trang 257




PHÁT BIỂU TỰ DO A- MỤC TIÊU BÀI HỌC

- Có những hiểu biết đầu tiên về phát biểu tự do (khái niệm, những điểm giống nhau và khác nhau so với phát biểu theo chủ đề).

- Nắm được một số nguyên tắc và yêu cầu của phát biểu tự do. - Bước đầu vận dụng những kiến thức và kĩ năng đó vào công việc phát biểu tự do về một chủ đề

mà các em thấy hứng thú và có mong muốn được trao đổi ý kiến với người nghe. B- PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC 1. Phương pháp dạy học: Bài học kết hợp lí thuyết và thực hành. Cần khai thác tính tích cực, chủ động của học sinh. Có thể cho học sinh thảo luận, gợi cho học sinh tưởng tượng và luyện tập cách phát biểu tự do. 2. Phương tiện dạy học SGK, GA, phiếu học tập ...C- NỘI DUNG, TIẾN TRÌNH LÊN LỚP

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạtHoạt động 1: Tìm hiểu những tình huống nảy sinh phát biểu tự do.1- GV nêu yêu cầu: Hãy tìm một vài ví dụ ở đời sống quanh mình để chứng tỏ rằng: trong thực tế, không phải lúc nào con người cũng chỉ phát biểu những ý kiến mà mình đã chuẩn bị kĩ càng, theo những chủ đề định sắn.- HS dựa vào phần gợi ý trong SGK để tìm ví dụ.- GV nhận xét và nêu thêm một số ví dụ khác.

I. TÌM HIỂU VỀ PHÁT BIỂU TỰ DO1. Những trường hợp được coi là phát biểu tự do.+ Trong buổi giao lưu: "chát với 8X" của đài truyền

hình kĩ thuật số, khi được người dẫn chương trình gợi ý: "trong chuyến đi châu Âu, kỉ niệm nào anh nhớ nhất?", một khách mời (nhạc sĩ) đã phát biểu: "Có rất nhiều kỉ niệm đáng nhớ trong chuyến đi ấy: chụp ảnh lưu niệm với bạn bè; những buổi biểu diễn; gặp gỡ bà con Việt Kiều;… Nhưng có lẽ kỉ niệm đáng nhớ nhất trong chuyến đi ấy, vâng, tôi nhớ ra rồi, đó là đêm biểu diễn cho bà con Việt kiều ta ở Pa-ri… ". Và cứ thế, vị khách mời đã phát biểu rất say sưa những cảm nhận của mình về đêm biểu diễn ấy: nhạc sĩ biểu diễn ra sao, bà con cảm động thế nào, những người nước ngoài có mặt hôm ấy đã phát biểu những gì,…

+ Một bạn học sinh khi được cô giáo nêu vấn đề: "Hãy phát biểu những hiểu biết của em về thơ mới Việt Nam giai đoạn 30- 45" đã giơ tay xin ý kiến: "Thưa cô, em chỉ xin phát biểu về mảng thơ tình thôi được không ạ". Được sự đồng ý của cô giáo, bạn học sinh ấy đã phát biểu một cách say sưa, hào hứng (tuy có phần hơi lan man) về mảng thơ tình trong phong trào thơ mới: những nhà thơ có nhiều thơ tình, những bài thơ tình tiêu biểu, những cảm nhận về thơ tình,…

+ Trong buổi Đại hội chi đoàn, mặc dù không được phân công tham luận nhưng ngay sau khi nghe bạn A phát biểu về phong trào "học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh", bạn B đã xin phát biểu và bạn đóng góp nhiều ý kiến rất hay, rất bổ ích, thậm chí còn hơn cả bài phát biểu chuẩn bị sẵn của bạn A.

Trên đây là những ví dụ về phát biểu tự do.2- GV nêu vấn đề:Từ những ví dụ nêu trên, anh (chị) hãy trả

2. Nhu cầu được (hay phải) phát biểu tự do.+ Trong quá trình sống, học tập và làm việc, con người

Trang 258


lời câu hỏi: Vì sao con người luôn có nhu cầu được (hay phải) phát biểu tự do?- HS dựa vào ví dụ và tình huống nêu ra trong SGK để phát biểu.

có rất nhiều điều say mê (hay buộc phải tìm hiểu). Tri thức thì vô cùng mà hiểu biết của mỗi người có hạn nên chia sẻ và được chia sẻ là điều vẫn thường gặp.

+ "Con người là tổng hòa các mối quan hệ xã hội". Vì vậy, phát biểu tự do là một nhu cầu (muốn người khác nghe mình nói) đồng thời là một yêu cầu (người khác muốn được nghe mình nói). Qua phát biểu tự do, con người sẽ hiểu người, hiểu mình và hiểu đời hơn.

3- GV nêu câu hỏi trắc nghiệm: Làm thế nào để phát biểu tự do thành công?a) Không được phát biểu về những gì mình không hiểu biết và thích thú.b) Phải bám chắc chủ đề, không để bị xa đề hoặc lạc đề.c) Phải tự rèn luyện để có thể nhanh chónh tìm ý và sắp xếp ý. d) Nên xây dựng lời phát biểu thành một bài hoàn chỉnh.e) Chỉ nên tập trung vào những nội dung có khả năng làm cho người nghe cảm thấy mới mẻ và thú vị.g) Luôn luôn quan sát nét mặt, cử chỉ của người nghe để có sự điều chỉnh kịp thời.- HS dựa vào kinh nghiệm bản thân và những điều tìm hiểu trên đây để có những lựa chọn thích hợp.

3. Cách phát biểu tự do+ Phát biểu tự do là dạng phát biểu trong đó người

phát biểu trình bày với mọi người về một điều bất chợt nảy sinh do mình thích thú, say mê hoặc do mọi người yêu cầu.

+ Vì bất ngờ, ngẫu nhiên, ngoài dự tính nên người phát biểu không thể tức thời xây dựng lời phát biểu thành một bài hoàn chỉnh có sự chuẩn bị công phu.

+ Người phát biểu sẽ không thành công nếu phát biểu về một đề tài mà mình không hiểu biết và thích thú. Vì có hiểu biết mới nói đúng, có thích thú mới nói hay. Nhưng hứng thú không dễ đến, hiểu biết thì có hạn, càng không thể đến một cách bất ngờ. Muốn tạo hứng thú và có vốn hiểu biết, không có cách gì hơn là say mê học tập, tìm hiểu, sống nhiệt tình và say mê với cuộc đời.+ Phát biểu dù là tự do cũng phải có người nghe. Phát biểu chỉ thực sự thành công khi thực sự hướng tới người nghe. Người phát biểu phải chọn đề tài phù hợp, có cách nói phù hợp với người nghe. Trong quá trình phát biểu cần quan sát nét mặt, cử chỉ,… của người nghe để có sự điều chỉnh kịp thời. Thành công của phát biểu tự do chỉ thực sự có được khi hứng thú của người nói bắt gặp và cộng hưởng với hứng thú của người nghe. Dĩ nhiên, không người nghe nào hứng thú với những gì đã làm họ nhàm chán trừ khi điều không mới được phát biểu bằng cách nói mới.

Như vậy, trong tất cả các phương án trên, chỉ có phương án (d) là không lựa chọn còn lại đều là những cách khiến phát biểu tự do thành công.

Lưu ý: đọc kĩ phần ghi nhớ.Hoạt động 2: Luyện tập II. LUYỆN TẬP1- GV có thể đưa mục (4) trong SGK vào phần luyện tập để khắc sâu những điều cần ghi nhớ ở mục (3).- Trên cơ sở mục (3), HS cụ thể hóa những điều đặt ra ở mục (4).

1. Luyện tập tình huống phát biểu tự do (mục 4- SGK)

Bước 1: Chọn chủ đề cụ thể.Bước 2: Kiểm tra nhanh xem vì sao mình chọn chủ đề

ấy (tâm đắc? được nhiều người tán thành? chủ đề mới mẻ?... hay là tất cả những lí do đó?).

Bước 3: Phác nhanh trong óc những ý chính của lời phát biểu và sắp xếp chúng theo thứ tự hợp lí.

Bước 4: Nghĩ cách thu hút sự chú ý của người nghe (nhấn mạnh những chỗ có ý nghĩa quan trọng; đưa ra những thông tin mới, bất ngờ, có sức gây ấn tượng; lồng nội dung phát biểu vào những câu chuyện kể lí thú, hấp dẫn; tìm cách diễn đạt dễ tiếp nhận và trong hoàn cảnh thích hợp có thêm sự gợi cảm hay hài hước; thể iện sự hào hứng của bản thân qua ánh mắt, giọng nói, điệu bộ; tạo cảm giác gần gũi, có sự giao lưu giữa người nói và

Trang 259


người nghe).2. GV hướng dẫn HS thực hiện các bài luyện tập trong SGK.

2. Phần luyện tập trong SGK+ Tiếp tục sưu tầm những lời phát biểu tự do đặc sắc

(Bài tập 1).+ Ghi lại lời phát biểu tự do về một cuốn sách đang

được giới trẻ quan tâm, yêu thích và phân tích:- Đó đã thật sự là phát biểu tự do hay vẫn là phát biểu

theo chủ đề định sẵn?- So với những yêu cầu đặt ra cho những ý kiến phát

biểu tự do thì lời phát biểu của bản thân có những ưu điểm và hạn chế gì?

Lưu ý: cần bán sát khái niệm, những yêu cầu và cách phát biểu tự do để phân tích.

3. GV có thể chọn một chủ đề bất ngờ và khuyến khích những học sinh có hứng thú và hiểu biết thực hành- cả lớp nghe và nhận xét, góp ý.

3. Thực hành phát biểu tự doCó thể chọn một trong các đề tài sau:+ Dòng nhạc nào đang được giới trẻ ưa thích?+ Quan niệm thế nào về "văn hóa game"?+ Tình yêu tuổi học đường- nên hay không nên?+ Chương trình truyền hình mà bạn yêu thích?v. v…

Trang 260




VĂN BẢN TỔNG KẾT A- MỤC TIÊU BÀI HỌCGiúp HS :- Hiểu được mục đích yêu cầu, nội dung và phương pháp thể hiện của văn bản tổng kết thông thường.- Biết cách lập dàn ý, từ đó viết được một văn bản tổng kết có nội dung đơn giản, phù hợp với trình độ HS THPT.B. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC- Sách giáo khoa, sách giáo viên.- Tài liệu tham khảo.- Thiết kế bài học.C. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Hướng dẫn tìm hiểu ví dụ, thảo luận rút ra kiến thức và kỹ năng thực hành.D. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC1. Kiểm tra bài cũ Trình bày khái niệm ngôn ngữ hành chính và phong cách ngôn ngữ hành chính.2. Bài mới.

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạtHoạt động 1: Tìm hiểu cách viết văn bản tổng kết

I. CÁCH VIẾT VĂN BẢN TỔNG KẾT

1- GV yêu cầu HS đọc văn bản tổng kết trong SGK và trả lời các câu hỏi:a) Đọc các đề mục và nội dung của văn bản trên, anh (chị) có nhận xét gì về bố cục và những nội dung chính của một văn bản tổng kết?b) Về diễn đạt, văn bản tổng kết có cách dùng từ, đặt câu như thế nào?- HS làm việc cá nhân với văn bản rồi phát biểu ý kiến. Các HS khác nghe, nhận xét và bổ sung.

1. Tìm hiểu ví dụa) Bố cục của văn bản tổng kết trên đây có 3 phần:+ Phần mở đầu:- Quốc hiệu hoặc tên tổ chức (Đoàn TNCS Hồ Chí

Minh- Trường ĐHSPHN- Đội thanh niên tình nguyện số 2).

- Địa điểm, ngày… tháng… năm (Hà Nội, ngày 15 tháng 9 năm 2007).

- Tiêu đề (Báo cáo kết quả hoạt động tình nguyện tại các trung tâm điều dưỡng thương binh, bệnh binh nặng và người có công với nước).

+ Phần nội dung báo cáo gồm:- Tình hình tổ chức: địa điểm hoạt động (…), thời gian

(…), số lượng tham gia (…).- Kết quả hoạt động (Hoạt động chăm sóc thương bệnh

binh và người có công với nước; Hoạt động giao lưu văn hóa, văn nghệ, thể thao; Vệ sinh môi trường, tôn tạo cảnh quan; Hoạt động tổ chức ôn tập văn hóa và sinh hoạt hè cho con em thương binh, bệnh binh; Hoạt động xây dựng công trình thanh niên và tặng quà thương binh, bệnh binh).

- Đánh giá chung.+ Phần kết thúc: người viết báo cáo kí tên (Nguyễn

Văn Hiếu).b) Về diễn đạt, văn bản tổng kết có cách dùng từ, đặt

câu ngắn gọn, chính xác, rõ ràng, mỗi việc một đề mục, mỗi ý một lần xuống dòng, gạch đầu dòng, các câu sử dụng thường lược chủ ngữ.

2- GV yêu cầu HS từ việc tìm hiểu VD trên 2. Yêu cầu đối với văn bản tổng kết

Trang 261


hãy cho biết yêu cầu đối với văn bản tổng kết.- HS tự rút ra kết luận.- GV nhận xét và cho 1 HS đọc phần Ghi nhớ để khắc sâu.

- Văn bản tổng kết nhằm nhìn nhận, đánh giá kết quả và rút ra những bài học kinh nghiệm khi kết thúc một công việc hay một giai đoạn công tác.

- Muốn viết được văn bản tổng kết, cần:+ Tập hợp tư liệu, số liệu đầy đủ, chính xác.+ Lần lượt viết các phần: mở đầu; nội dung báo cáo

(tình hình và kết quả thực hiện công việc, bài học kinh nghiệm và kiến nghị); kết thúc.

+ Diễn đạt ngắn gọn, chính xác và rõ ràng.Hoạt động 2: Luyện tập II. LUYỆN TẬP Bài tập 1: Đọc văn bản (SGK) và trả lời câu hỏi:a) Văn bản trên đã đạt được những yêu cầu nào của một văn bản tổng kết?b) Người trích lược đi một vài đoạn, một vài ý trong văn bản (…). Anh (chị) đoán xem trong các đoạn bị lược đi ấy, tác giả dẫn ra những sự việc, tư liệu, số liệu gì?c) Đối chiếu với yêu cầu của một văn bản tổng kết nói chung, văn bản trên thiếu nội dung nào cần bổ sung?- GV có thể cho HS quan sát trên màn hình máy chiếu.- HS đọc và thảo luận, có thể bổ sung (bằng cách soạn thảo kiểu chữ khác) vào những chỗ bị lược (…).- GV cho HS quan sát tiếp văn bản hoàn chỉnh để HS đối chiếu, tự đánh giá.

Bài tập 1:a) Văn bản trên đã đạt được một số yêu cầu của một

văn bản tổng kết. Đó là:- Đảm bảo bố cục 3 phần: mở đầu; nội dung báo cáo

và kết thúc.- Diễn đạt ngắn gọn, chính xác và rõ ràng.b) T rong những đoạn bị lược, tác giả dẫn ra những sự

việc, tư liệu, số liệu:- kết quả của công tác giáo dục chính trị tư tưởng.- Số đăng kí phấn đấu trong học tập và kết quả đạt

được.- Số tình nguyện tham gia phong trào chống tệ nạn xã

hội và kết quả đạt được.- Số tình nguyện chung sức cùng cộng đồng tham gia

công tác xã hội và kết quả đạt được.- Công tác phát triển đoàn viên.c) Đối chiếu với yêu cầu của một văn bản tổng kết nói

chung, văn bản trên thiếu một số nội dung cần bổ sung:- Tên hiệu của Đoàn, tên đoàn trường và tên chi đoàn.- Mục II và mục IV nên cho vào một mục chung là:

Kết quả công tác đoàn.- Đánh giá chung.

Bài tập 2: Nếu được giao nhiệm vụ viết một bản tổng kết phong trào học tập và rèn luyện của lớp trong năm học vừa qua, anh (chị) sẽ thực hiện những công việc gì? a) Chuẩn bị tư liệu ra sao?b) Lập dàn ý văn bản thế nào?Sau khi lập dàn ý, hãy viết vài đoạn thuộc phần thân bài của văn bản ấy.- GV hướng dẫn, gợi ý.- HS suy nghĩ và viết.- GV nhận xét.

Bài tập 2: a) Chuẩn bị tư liệu: tư liệu về kết quả xếp loại học tập

và kết quả xếp loại hạnh kiểm,…b) Dàn ý:Phần đầu:- Quốc hiệu, tên trường, lớp.- Địa điểm, ngày… tháng… năm…- Tiêu đề báo cáo: Báo cáo tổng kết phong trào học tập

và rèn luyện- lớp (…)- năm học (…).Phần nội dung:- Đặc điểm tình hình lớp.- Kết quả học tập.- Kết quả rèn luyện.- Bài học kinh nghiệm.- Đánh giá chung.Phần kết: kí tên.Chú ý: người viết nên chọn nội dung cơ bản (kết quả

học tập và kết quả rèn luyện) để viết thành những đoạn văn bản.

Hoạt động 5: Củng cố, hướng dẫn học ở nhà

D. Củng cố, hướng dẫn học ở nhà

- GV củng cố lại toàn bài và hướng dẫn công việc ở nhà.

1) Củng cố:Văn bản tổng kết được viết để nhìn nhận, đánh giá kết

Trang 262


- HS ghi chép để thực hiện. quả khi kết thúc một công việc nào đó. Muốn viết được văn bản tổng kết cần có tư liệu, cần diễn đạt đúng đặc trưng văn bản hành chính và cần tuân thủ theo 3 phần.

2) Hướng dẫn học ở nhà- Tiếp tục hoàn thành bài tập (2).- Tìm hiểu một số hoạt động đã qua của trường, lớp để

viết báo cáo.

Trang 263




TỔNG KẾT PHẦN TIẾNG VIỆT:HOẠT ĐỘNG GIAO TIẾP BẰNG NGÔN NGỮ

a. MỤC TIÊU BÀI HỌC- Hệ thống hoá những kiến thức cơ bản về hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ (tiếng Việt) đã

được học trong trương trình Ngữ văn từ lớp 10 đến lớp 12. - Nâng cao thêm năng lực giao tiếp bằng tiếng Việt ở 2 dạng nói và viết, và ở 2 quá trình tạo lập và lĩnh hội văn bản.b. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC

- Sách giáo khoa, sách giáo viên.- Thiết kế bài học.- Tài liệu tham khảo.

C. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌCHệ thống hoá kiến thức, vấn đáp, thảo luận .

D. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌCHoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạt

Hoạt động 1: Hệ thống hóa kiến thức I. HỆ THỐNG HÓA KIẾN THỨC

GV hệ thống hóa kiến thức bằng cách nêu một số câu hỏi để HS trả lời:1) Giao tiếp là gì? Thế nào là hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ?2) Phân biệt sự khác biệt giữa ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết?3) Thế nào là ngữ cảnh? Ngữ cảnh bao gồm những nhân tố nào?4) Nhân vật giao tiếp có vai trò và đặc điểm gì?5) Tại sao nói ngôn ngữ là tài sản chung của xã hội và lời nói là sản phẩm của cá nhân?6) Thế nào là nghĩa của câu? Câu có mấy thành phần nghĩa? Là những thành phần nào? Đặc điểm của mỗi thành phần?7) Làm thế nào để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt? - HS ôn tập lại những kiến thức cơ bản về hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ trên cơ sở câu hỏi và những gợi ý của GV.

1. Hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ + Giao tiếp là hoạt động trao đổi thông tin của con

người, được tiến hành chủ yếu bằng phương tiện ngôn ngữ, nhằm thực hiện những mục đích về nhận thức, tình cảm, hành động.

+ Hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ là hoạt động bao gồm hai quá trình: quá trình tạo lập văn bản do người nói hay người viết thực hiện; quá trình lĩnh hội văn bản do người nghe hay người đọc thực hiện. Hai quá trình này có thể diễn ra đồng thời tại cùng một địa điểm (hội thoại), cũng có thể ở các thời điểm và khoảng không gian cách biệt (qua văn bản viết).

2. Nói và viết Hai dạng nói và viết có sự khác biệt:+ Về điều kiện để tạo lập và lĩnh hội văn bản.+ Về đường kênh giao tiếp.+ Về loại tín hiệu (âm thanh hay chữ viết).+ Về các phương tiện phụ trợ (ngữ điệu, nét mặt, cử

chỉ điệu bộ đối với ngôn ngữ nói và dấu câu, các kí hiệu văn tự, mô hình bảng biểu đối với ngôn ngữ viết).

+ Về dùng từ, đặt câu và tổ chức văn bản,…3. Ngữ cảnh+ Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ làm cơ sở cho việc

sử dụng ngôn ngữ và tạo lập văn bản đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội thấu đáo văn bản.

+ Ngữ cảnh bao gồm các nhân tố: nhân vật giao tiếp, bối cảnh rộng (bối cảnh văn hóa), bối cảnh hẹp (bối cảnh tình huống), hiện thực được đề cập đến và văn cảnh.

4. Nhân vật giao tiếpNhân vật giao tiếp là nhân tố quan trọng nhất trong

ngữ cảnh. Các nhân vật giao tiếp đều phải có cả năng lực tạo lập và năng lực lĩnh hội văn bản. Trong giao tiếp ở

Trang 264


dạng nói, họ thường đổi vai cho nhau hay luân phiên lượt lời.

Các nhân vật giao tiếp có những đặc điểm về các phương diện: vị thế xã hội, quan hệ thân sơ, lứa tuổi, giới tính, nghề nghiệp, tầng lớp xã hội, vốn sống, văn hóa,… Những đặc điểm đó luôn chi phối nội dung và cách thức giao tiếp bằng ngôn ngữ.

5. Ngôn ngữ là tài sản chung của xã hội và lời nói là sản phẩm của cá nhân

Khi giao tiếp, các nhân vật giao tiếp sử dụng ngôn ngữ chung của xã hội để tạo ra lời nói- những sản phẩm cụ thể của cá nhân. Trong hoạt động đó, các nhân vật giao tiếp vừa sử dụng những yếu tố của hệ thống ngôn ngữ chung và tuân thủ những quy tắc, chuẩn mực chung, đồng thời biểu lộ những nét riêng trong năng lực ngôn ngữ của cá nhân. Cá nhân sử dụng tài sản chung đồng thời cũng làm giàu thêm cho tài sản ấy.

6. Nghĩa của câu Trong hoạt động giao tiếp, mỗi câu đều có nghĩa.+ Nghĩa của câu là nội dung mà câu biểu đạt.+ Mỗi câu thường có hai thành phần nghĩa: nghĩa sự

việc và nghĩa tình thái. Nghĩa sự việc ứng với sự việc mà câu đề cập đến. Nghĩa tình thái thể hiện thái độ, tình cảm, sự nhìn nhạn, đánh giá của người nói đối với sự việc hoặc đối với người nghe.

7. Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt Trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ, các nhân

vật giao tiếp cần có ý thức, thói quen và kĩ năng giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt:

+ Mỗi cá nhân cần nắm vững các chuẩn mực ngôn ngữ, sử dụng ngôn ngữ đúng chuẩn mực.

+ Vận dụng linh hoạt, sáng tạo ngôn ngữ theo các phương thức chung.

+ Khi cần thiết có thể tiếp nhận những yếu tố tích cực của các ngôn ngữ khác, tuy cần chống lạm dụng tiếng nước ngoài.

Hoạt động 2: Luyện tập II. LUYỆN TẬP - Gv yêu cầu Hs đọc đoạn trích (SGK) và phân tích theo các yêu cầu:1) Phân tích sự đổi vai và luân phiên lượt lời trong hoạt động giao tiếp trên. Những đặc điểm của hoạt động giao tiếp ở dạng ngôn ngữ nói thể hiện qua những chi tiết nào? (lời nhân vật và lời tác giả).

2) Các nhân vật giao tiếp có vị thế xã hội, quan hệ thân sơ và những đặc điểm gì riêng biệt? Phân tích sự chi phối của những điều đó đến nội dung và cách thức nói trong lượt lời nói đầu tiên của lão Hạc.

3) Phân tích nghĩa sự việc và nghĩa tình thái trong câu: "Bấy giờ cu cạu mới biết là cu cậu chết!".

1. Sự đổi vai và luân phiên lượt lời trong hoạt động giao tiếp giữa lão Hạc và ông giáo:

Lão Hạc (nói) Ông giáo (nói)- Cậu vàng đi đời rồi, ông giáo ạ!

- Cụ bán rồi?

- Bán rồi! Họ vừa bắt xong.

- Thế nó cho bắt a?

- Khốn nạn… nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa nó!

- Cụ cứ tưởng thế …để cho nó làm kiếp khác.

- Ông giáo nói phải!... như kiếp tôi chẳng hạn!

- Kiếp ai cũng thế thôi… hơn chăng?

- Thế thì… kiếp gì cho thật sung sướng?

Những đặc điểm của hoạt động giao tiếp ở dạng ngôn ngữ nói thể hiện qua những chi tiết:

+ Hai nhân vật: lão Hạc và ông giáo luân phiên đổi vai lượt lời. Lão Hạc là người nói trước và kết thúc sau nên số lượt nói của lão là 5 còn số lượt nói của ông giáo là 4.

Trang 265


4) Trong đoạn trích có hoạt động giao tiếp ở dạng nói giữa hai nhân vật, đồng thời khi người đọc đọc đoạn trích lại có một hoạt động giao tiếp nữa giữa họ và nhà văn Nam Cao. Hãy chỉ ra sự khác biệt giữa hai hoạt động giao tiếp đó.

- HS đọc kĩ đoạn trích, thảo luận về các yêu cầu đặt ra, phát biểu ý kiến và tranh luận trước lớp.- Sau mỗi câu hỏi, GV nhận xét và nêu câu hỏi tiếp theo.

Vì tức thời nên có lúc ông giáo chưa biết nói gì, chỉ "hỏi cho có chuyện" (Thế nó cho bắt à?)

+ Đoạn trích rất đa dạng về ngữ điệu: ban đầu lão Hạc nói với giọng thông báo (Cậu vàng đi đời rồi, ông giáo ạ!), tiếp đến là giọng than thở, đau khổ, có lúc nghẹn lời (…), cuối cùng thì giọng đầy chua chát (…). Lúc đầu, ông giáo hỏi với giọng ngạc nhiên (- Cụ bán rồi?), tiếp theo là giọng vỗ về an ủi và cuối cùng là giọng bùi ngùi.

+ Trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ nói ở đoạn trích trên, nhân vật giao tiếp còn sử dụng các phương tiện hỗ trợ, nhất là nhân vật lão Hạc: lão "cười như mếu", "mặt lão đột nhiên co dúm lại. Những nếp nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra… ).

+ Từ ngữ dùng trong đoạn trích khá đa dạng nhất là những từ mang tính khẩu ngữ, những từ đưa đẩy, chêm xen (đi đời rồi, rồi, à, ư, khốn nạn, chả hiểu gì đâu, thì ra,…).

+ Về câu, một mặt đoạn trích dùng những câu tỉnh lược (Bán rồi! Khốn nạn…Ông giáo ơi!), mặt khác nhiều câu lại có yếu tố dư thừa, trùng lặp (Này! Ông giáo ạ! Cái giống nó cũng khôn! Thì ra tôi bằng này tuổi đầu rồi còn đánh lừa một con chó., …).

2. Các nhân vật giao tiếp có vị thế xã hội, quan hệ thân sơ và những đặc điểm riêng biệt chi phối đến nội dung và cách thức giao tiếp:

+ Lão Hạc là một lão nông nghèo khổ, cô đơn. Vợ chết. Anh con trai bỏ đi làm ăn xa. Lão Hạc chỉ có "cậu vàng" là "người thân" duy nhất.

Ông giáo là một trí thức nghèo sống ở nông thôn. Hoàn cảnh của ông giáo cũng hết sức bi đát.

Quan hệ giữa ông giáo và lão Hạc là quan hệ hàng xóm láng giềng. Lão Hạc có việc gì cũng tâm sự, hỏi ý kiến ông giáo.

+ Những điều nói trên chi phối đến nội dung và cách thức nói của các nhân vật. Trong đoạn trích, ở lời thoại thứ nhất của lão Hạc ta thấy rất rõ:

- Nội dung của lời thoại: Lão Hạc thông báo với ông giáo về việc bán "cậu vàng".

- Cách thức nói của lão Hạc: "nói ngay", nói ngắn gọn, thông báo trước rồi mới hô gọi (ông giáo ạ!) sau.

- Sắc thái lời nói: Đối với sự việc (bán con chó), lão Hạc vừa buồn vừa đau (gọi con chó là "cậu vàng", coi việc bán nó là giết nó: "đi đời rồi"). Đối với ông giáo, lão Hạc tỏ ra rất kính trọng vì mặc dù ông giáo ít tuổi hơn nhưng có vị thế hơn, hiểu biết hơn (gọi là "ông" và đệm từ "ạ" ở cuối).

3. Nghĩa sự việc và nghĩa tình thái trong câu: "Bấy giờ cu cạu mới biết là cu cậu chết!":

- Nghĩa sự việc: thông báo việc con chó biết nó chết (c8u cậu biết là cu cậu chết).

- Nghĩa tình thái:+ Người nói rất yêu quý con chó (gọi nó là "cu cậu".+ Việc con chó biết nó chết là một bất ngờ (bấy giờ…

mới biết là…).4. Trong đoạn trích có hoạt động giao tiếp ở dạng nói

Trang 266


giữa hai nhân vật, đồng thời khi người đọc đọc đoạn trích lại có một hoạt động giao tiếp nữa giữa họ nhà văn Nam Cao:

+ Hoạt động giao tiếp ở dạng nói giữa hai nhân vật là hoạt động giao tiếp trực tiếp có sự luân phiên đổi vai lượt lời, có sự hỗ trợ bởi ngữ điệu, cử chỉ, ánh mắt,… Có gì chưa hiểu, hai nhân vật có thể trao đổi qua lại.

+ Hoạt động giao tiếp giữa nhà văn Nam Cao và bạn đọc là hoạt động giao tiếp gián tiếp (dạng viết). Nhà văn tạo lập văn bản ở thời điểm và không gian cách biệt với người đọc. Vì vậy, có những điều nhà văn muốn thông báo, gửi gắm không được người đọc lĩnh hội hết. Ngược lại, có những điều người đọc lĩnh hội nằm ngoài ý định tạo lập của nhà văn.

Trang 267




ÔN TẬP PHẦN LÀM VĂNa. MỤC TIÊU BÀI HỌC - Hệ thống hoá tri thức về cách viết các kiểu văn bản được học ở THPT. - Viết được các kiểu văn bản đã học, đặc biệt là văn bản nghị luận.b. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC

- Sách giáo khoa, sách giáo viên.- Thiết kế bài học.- Tài liệu tham khảo.

C. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC 1. Hướng dẫn HS chuẩn bị ở nhà : Giao cho 4 tổ chuẩn bị 4 nội dung Tổ 1 : Các kiểu văn bản được học ở THPT. Tổ 2 : Các bước của quá trình viết một văn bản nói chung. Tổ 3 : Viết văn bản nghị luận. Tổ 4 : Viết nghị luận xã hội và nghị luận văn học. 2. Tổ chức ôn tập trên lớp theo cách trình bày và thảo luận D. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạtHoạt động 1: Hướng dẫn ôn tập các tri thức chung

I. ÔN TẬP CÁC TRI THỨC CHUNG

1- GV yêu cầu HS nhớ lại và thống kê các kiểu loại văn bản đã học trong chương trình Ngữ văn THPT và cho biết những yêu cầu cơ bản của các kiểu loại đó.- HS làm việc theo nhóm (mỗi nhóm thống kê một khối lớp) và các nhóm lần lượt trình bầy.- GV đánh giá quá trình làm việc của HS và nhấn mạnh một số kiến thức cơ bản.

1. Các kiểu loại văn bảna) Tự sự: Trình bày các sự việc (sự kiện) có quan hệ

nhân- quả dẫn đến kết cục nhằm biểu hiện con người, đời sống, tư tưởng, thái độ,…

b) Thuyết minh: Trình bày thuộc tính, cấu tạo, nguyên nhân, kết quả,… của sự vật, hiện tượng, vấn đề,… giúp gười đọc có tri thức và thái độ đúng đắn đối với đối tượng được thuyết minh.

c) Nghị luận: Trình bày tư tưởng, quan điểm, nhận xét, đánh giá,… đối với các vấn đề xã hội hoặc văn học qua các luận điểm, luận cứ, lập luận có tính thuyết phục.

Ngoài ra, còn có các loại văn bản: Kế hoạch cá nhân, quảng cáo, bản tin, văn bản tổng kết,…

2- GV nêu câu hỏi:Để viết được một văn bản cần thực hiện những công việc gì?- HS nhớ lại những kiến thức đã học để trả lời.

2. Cách viết văn bảnĐể viết được một văn bản cần thực hiện những công

việc:+ Nắm vững đặc điểm kiểu loại văn bản và mục đích,

yêu cầu cụ thể của văn bản.+ Hình thành ý và sắp xếp thành dàn ý cho văn bản.+ Viết văn bản: Mỗi câu trong văn bản tập trung thể

hiện một chủ đề và triển khai chủ đề đó một cách trọn vẹn. Các câu trong văn bản có sự liên kết chặt chẽ, đồng thời cả văn bản được xây dựng theo một kết cấu mạch lạc. Mỗi văn bản có dấu hiệu biểu hiện tính hoàn chỉnh về nội dung và tương ứng với nội dung là hình thức thích

Trang 268


hợp.Hoạt động 2: Hướng dẫn ôn tập các tri thức về văn nghị luận

II. ÔN TẬP CÁC TRI THỨC VĂN NGHỊ LUẬN

1- GV nêu câu hỏi để HS ôn lại đề tài cơ bản của văn nghị luận:a) Có thể chia đề tài của văn nghị luận trong nhà trường thành những nhóm nào? b) Khi viết nghị luận về các đề tài đó, có những điểm gì chung và khác biệt?- HS suy nghĩ và trả lời

1. Đề tài cơ bản của văn nghị luận trong nhà trường.

a) Có thể chia đề tài của văn nghị luận trong nhà trường thành 2 nhóm: nghị luận xã hội (các đề tài thuộc lĩnh vực xã hội) và nghị luận văn học (các đề tài thuộc lĩnh vực văn học)

b) Khi viết nghị luận về các đề tài đó, có những điểm chung và những điểm khác biệt:

+ Điểm chung: - Đều trình bày tư tưởng, quan điểm, nhận xét, đánh

giá,… đối với các vấn đề nghị luận.- Đều sử dụng các luận điểm, luận cứ, các thao tác lập

luận có tính thuyết phục.+ Điểm khác biệt:- Đối với đề tài nghị luận xã hội, người viết cần có vốn

sống, vốn hiểu biết thực tế, hiểu biết xã hội phong phú, rộng rãi và sâu sắc.

- Đối với đề tài nghị luận văn học, người viết cần có kiến thức văn học, khả năng lí giải các vấn đề văn học, cảm thụ các tác phẩm, hình tượng văn học.

2- GV nêu câu hỏi ôn tập về lập luận trong văn nghị luận:a) Lập luận gồm những yếu tố nào?b) Thế nào là luận điểm, luận cứ và phương pháp lập luận? Quan hệ giữa luận điểm và luận cứ?c) Yêu cầu cơ bản và cách xác định luận cứ cho luận điểm.d) Nêu các lỗi thường gặp khi lập luận và cách khắc phục.đ) Kể tên các thao tác lập luận cơ bản, cho biết cách tiến hành và sử dụng các thao tác lập luận đó trong bài nghị luận.- HS nhớ lại kiến thức đã học và trình bày lần lượt từng vấn đề. Các học sinh khác có thể nhận xét, bổ sung nếu chưa đủ hoặc thiếu chính xác.

2. Lập luận trong văn nghị luậna) Lập luận là đưa ra các lí lẽ, bằng chứng nhằm dẫn

dắt người đọc (người nghe) đến một kết luận nào đó mà người viết (người nói) muốn đạt tới. Lập luận gồm những yếu tố: luận điểm, luận cứ, phương pháp lập luận.

b) Luận điểm là ý kiến thể hiện tư tưởng, quan điểm của người viết (nói) về vấn đề nghị luận. Luận điểm cần chính xác, minh bạch. Luận cứ là những lí lẽ và bằng cứ được dùng để soi sáng cho luận điểm.

c) Yêu cầu cơ bản và cách xác định luận cứ cho luận điểm:

+ Lí lẽ phải có cơ sở, phải dựa trên những chân lí, những lí lẽ đã được thừa nhận.

+ Dẫn chứng phải chính xác, tiêu biểu, phù hợp với lí lẽ.

+ Cả lí lẽ và dẫn chứng phải phù hợp với luận điểm, tập trung làm sáng rõ luận điểm.

d) Các lỗi thường gặp khi lập luận và cách khắc phục:+ Nêu luận điểm không rõ ràng, trùng lặp, không phù

hợp với bản chất của vấn đề cần giải quyết.+ Nêu luận cứ không đầy đủ, thiếu chính xác, thiếu

chân thực, trùng lặp hoặc quá rườm rà, không liên quan mật thiết đến luận điểm cần trình bày.

+ Lập luận mâu thuẫn, luận cứ không phù hợp với luận điểm.

đ) Các thao tác lập luận cơ bản:+ Thao tác lập luận phan tích.+ Thao tác lập luận so sánh.+ Thao tác lập luận bác bỏ.+ Thao tác lập luận bình luận.Cách tiến hành và sử dụng các thao tác lập luận trong

bài nghị luận: sử dụng một cách tổng hợp các thao tác lập

Trang 269


luận.3- GV nêu câu hỏi ôn tập về bố cục bài nghị luận:a) Mở bài có vai trò như thế nào? Phải đạt những yêu cầu gì? Cách mở bài cho các kiểu nghị luận.b) Vị trí phần thân bài? Nội dung cơ bản? Cách sắp xếp các nội dung đó? Sự chuyển ý giữa các đoạn?c) Vai trò và yêu cầu của phần kết bài? Cách kết cho các kiểu nghị luận đã học?- HS khái quát lại kiến thức đã học và trình bày lần lượt từng vấn đề. Các học sinh khác có thể nhận xét, bổ sung nếu chưa đủ hoặc thiếu chính xác.

3. Bố cục của bài văn nghị luậna) Mở bài có vai trò nêu vấn đề nghị luận, định hướng

cho bài nghị luận và thu hút sự chú ý của người đọc (người nge).

Yêu cầu của mở bài: thông báo chính xác, ngắn gọn về đề tài; hướng người đọc (người nghe) vào đề tài một cách tự nhiên; gợi sự hứng thú với vấn đề được trình bày trong văn bản.

Cách mở bài: có thể nêu vấn đề một cách trực tiếp hoặc gián tiếp.

b) Thân bài là phần chính của bài viết. Nội dung cơ bản của phần thân bài là triển khai vấn đề thành các luận điểm, luận cứ với cách sử dụng các phương pháp lập luận thích hợp.

Các nội dung trong phần thân bài phải được sắp xếp một cách có hệ thống, các nội dung phải có quan hệ lôgíc chặt chẽ.

Giữa các đoạn trong thân bài phải có sự chuển ý để đảm bảo tính liên kết giữa các ý, các đoạn.

c) Kết bài có vai trò thông báo về sự kết thúc của việc trình bày đề tài, nêu đánh giá khái quát của người viết về những khía cạnh nổi bật nhất của vấn đề; gợi liên tưởng rộng hơn, sâu sắc hơn.

4- GV nêu câu hỏi ôn tập về diễn đạt trong văn nghị luận:a) Yêu cầu của diễn đạt? Cách dùng từ, viết câu và giọng văn?b) Các lỗi về diễn đạt và cách khắc phục.- HS khái quát lại kiến thức đã học và trình bày lần lượt từng vấn đề. Các học sinh khác có thể nhận xét, bổ sung nếu chưa đủ hoặc thiếu chính xác.

4. Diễn đạt trong văn nghị luận+ Lựa chọn các từ ngữ chính xác, phù hợp với vấn đề

cần nghị luận, tránh dùng từ khẩu ngữ hoặc những từ ngữ sáo rỗng, cầu kì; Kết hợp sử dụng những biện pháp tu từ từ vựng (ẩn dụ, hoán dụ, so sánh,…) và một số từ ngữ mang tính biểu cảm, gợi hình tượng để bộc lộ cảm xúc phù hợp.

+ Phối hợp một số kiểu câu trong đoạn, trong bài để tránh sự đơn điệu, nặng nề, tạo nên giọng điệu linh hoạt, biểu hiện cảm xúc: câu ngắn, câu dài, câu mở rộng thành phần, câu nhiều tầng bậc,…Sử dụng các biện pháp tu từ cú pháp để tạo nhịp điệu, nhấn mạnh rõ hơn thái độ, cảm xúc: lặp cú pháp, song hành, liệt kê, câu hỏi tu từ,…

+ Giọng điệu chủ yếu của lời văn nghị luận là trang trọng, nghiêm túc. Các phần trong bài văn có thể thay đổi giọng điệu sao cho thích hợp với nội dung cụ thể: sôi nổi, mạnh mẽ, trầm lắng, hài hước,…

+ Các lỗi về diễn đạt thường gặp: dùng từ ngữ thiếu chính xác, lặp từ, thừa từ, dùng từ ngữ không đúng phong cách; sử dụng câu đơn điệu, câu sai ngữ pháp; sử dụng giọng điệu không phù hợp với vấn đề nghị luận,…

Hoạt động 2: Luyện tập II. LUYỆN TẬP - GV yêu cầu 1 HS đọc 2 đề văn (SGK) và hướng dẫn HS thực hiện các yêu cầu luyện tập.a) Tìm hiểu đề:- Hai đề bài yêu cầu viết kiểu bài nghị luận nào?- Các thao tác lập luận cần sử dụng để làm bài là gì?- Những luận điểm cơ bản nào cần dự

1. Đề văn (SGK).2. Yêu cầu luyện tập:a) Tìm hiểu đề:+ Kiểu bài: nghị luận xã hội (đề 1), nghị luận văn học

(đề 2).+ Thao tác lập luận: cả 2 đề đều vận dụng tổng hợp

các thao tác lập luận. Tuy nhiên, đề 1 chủ yếu vận dụng thao tác bình luận; đề 2 chủ yếu vận dụng thao tác phân tích.

Trang 270


kiến cho bài viết? + Những luận điểm cơ bản cần dự kiến cho bài viết: - Với đề 1: Trước hết cần khẳng định câu nói của Xô-

cơ-rát với người khách và giải thích tại sao ông lại nói như vậy? Sau đó rút ra bài học từ câu chuyện và bình luận.

- Với đề 2: Trước hết cần chọn đoạn thơ để phân tích. Sau đó căn cứ vào nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật của đoạn để chia thành các luận điểm.

b) Lập dàn ý cho bài viết.Trên cơ sở tìm hiểu đề, GV chia HS thành hai nhóm, mỗi nhóm tiến hành lập dàn ý cho một đề bài. Mỗi nhóm cử đại diện trình bày trên bảng để cả lớp phân tích, nhận xét.

b) Lập dàn ý cho bài viết:Tham khảo sách Bài tập Ngữ văn 12 hoặc Dàn bài

làm văn 12

Trang 271




GIÁ TRỊ VĂN HỌC VÀ TIẾP NHẬN VĂN HỌC

A. MỤC TIÊU BÀI HỌC- Hiểu được những giá trị cơ bản của văn học.- Nắm vững những nét bản chất của hoạt động tiếp nhận văn học.

B. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC- - Sách giáo khoa, sách giáo viên.- - Tài liệu tham khảo.

C. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC- Nêu vấn đề, thảo luận .

D. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC- 1. Kiểm tra bài cũ- 2. Bài mới.


Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu các giá trị văn học.

I. GIÁ TRỊ VĂN HỌC

1- GV nêu câu hỏi: Thế nào là giá trị văn học? Văn học có những giá trị cơ bản nào?- HS dựa vào nội dung SGK và nhận thức cá nhân để trả lời câu hỏi.

1. Khái quát chung+ Giá trị văn học là sản phẩm kết tinh từ quá trình văn

học, đáp ứng những nhu cầu khác nhau của cuộc sống con người, tác động sâu sắc tới con người và cuộc sống.

+ Những giá trị cơ bản:- Giá trị nhận thức.- Giá trị giáo dục.- Giá trị thẩm mĩ.

2- Một HS đọc mục 1 (phần I- SGK). - GV nêu yêu cầu: Hãy nêu vắn tắt cơ sở xuất hiện và nội dung của giá trị nhận thức và cho ví dụ.- HS đọc- hiểu, tóm tắt thành những ý chính. Nêu ví dụ cho từng nội dung giá trị nhận thức.- GV nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.

2. Giá trị nhận thức+ Cơ sở: - Tác phẩm văn học là kết quả của quá trình nhà văn

khám phá, lí giải hiện thực đời sống rồi chuyển hóa những hiểu biết đó vào nội dung tác phẩm. Bạn đọc đến với tác phẩm sẽ được đáp ứng nhu cầu nhận thức.

- Mỗi người chỉ sống trong một khoảng thời gian nhất định, ở những không gian nhất định với những mối quan hệ nhất định. Văn học có khả năng phá vỡ giới hạn tồn tại trong thời gian, không gian thực tế của mỗi cá nhân, đem lại khả năng sống cuộc sống của nhiều người, nhiều thời, nhiều nơi.

- Giá trị nhận thức là khả năng của văn học có thể đáp ứng được yêu cầu của con người muốn hiểu biết cuộc sống và chính bản thân, từ đó tác động vào cuộc sống một cách có hiệu quả.

+ Nội dung:- Quá trình nhận thức cuộc sống của văn học: nhận

thức nhiều mặt cuộc sống với những thời gian, không gian khác nhau (quá khứ, hiện tại, tương lai, các vùng đất, các dân tộc, phong tục, tập quán,…). Ví dụ (…).

- Quá trình tự nhận thức của văn học: người đọc hiểu được bản chất của con người nói chung (mục đích tồn tại, tư tưởng, khát vọng, sức mạnh,… của con người), từ đó

Trang 272


mà hiểu chính bản thân mình. Ví dụ (…).3- Một HS đọc mục 2 (phần I- SGK). - GV nêu yêu cầu: Hãy nêu vắn tắt cơ sở xuất hiện và nội dung của giá trị giáo dục và cho ví dụ.- HS đọc- hiểu, tóm tắt thành những ý chính. Nêu ví dụ cho từng nội dung giá trị giáo dục.- GV nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.

3. Giá trị giáo dục+ Cơ sở:- Con người không chỉ có nhu cầu hiểu biết mà còn có

nhu cầu hướng thiện, khao khát cuộc sống tốt lành, chan hòa tình yêu thương.

- Nhà văn luôn bộc lộ tư tưởng- tình cảm, nhận xét, đánh giá, … của mình trong tác phẩm. Điều đó tác động lớn và có khả năng giáo dục người đọc.

- Giá trị nhận thức luôn là tiền đề của giá trị giáo dục. Giá trị giáo dục làm sâu sắc thêm giá trị nhận thức.

+ Nội dung:- Văn học đem đến cho con người những bài học quý

giá về lẽ sống. Ví dụ (…).- Văn học hình thành trong con người một lí tưởng

tiến bộ, giúp họ có thái độ và quan điểm đúng đắn về cuộc sống. Ví dụ (…).

- Văn học giúp con người biết yêu ghét đúng đắn, làm cho tâm hồn con người trở nên lành mạnh, trong sáng, cao thượng hơn. Ví dụ (…).

- Văn học nâng đỡ cho nhân cách con người phát triển, giúp cho họ biết phân biệt phải- trái, tốt- xấu, đúng- sai, có quan hệ tốt đẹp và biết gắn bó cuộc sống của cá nhân mình với cuộc sống của mọi người. Ví dụ (…).

+ Đặc trưng giáo dục của văn học là từ con đường cảm xúc tới nhận thức, tự giáo dục (khác với pháp luật, đạo đức,…). Văn học cảm hóa con người bằng hình tượng, bằng cái thật, cái đúng, cái đẹp nên nó giáo dục một cách tự giác, thấm sâu, lâu bền. Văn học không chỉ góp phần hoàn thiện bản thân con người mà còn hướng con người tới những hành động cụ thể, thiết thực, vì một cuộc đời ngày càng tốt đẹp hơn. Ví dụ (…).

4- Một HS đọc mục 3 (phần I- SGK). - GV nêu yêu cầu: Hãy nêu vắn tắt cơ sở xuất hiện và nội dung của giá trị thẩm mĩ và cho ví dụ.- HS đọc- hiểu, tóm tắt thành những ý chính. Nêu ví dụ cho từng nội dung giá trị thẩm mĩ.- GV nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.

4. Giá trị thẩm mĩ+ Cơ sở: - Con người luôn có nhu cầu cảm thụ, thưởng thức cái

đẹp.- Thế giới hiện thực đã có sẵn vẻ đẹp nhưng không

phải ai cũng có thể nhận biết và cảm thụ. Nhà văn, bằng năng lực của mình đã đưa cái đẹp vào tác phẩm một cách nghệ thuật, giúp người đọc vừa cảm nhận được cái đẹp cuộc đời vừa cảm nhận được cái đẹp của chính tác phẩm.

- Giá trị thẩm mĩ là khả năng của văn học có thể đem đến cho con người những rung động trước cái đẹp (cái đẹp cuộc sống và cái đẹp của chính tác phẩm).

+ Nội dung:- Văn học đem đến cho con người những vẻ đẹp muôn

hình, muôn vẻ của cuộc đời (thiên nhiên, đất nước, con người, cuộc đời, lịch sử,…). Ví dụ (…).

- Văn học đi sâu miêu tả vẻ đẹp con người (ngoại hình, nội tâm, tư tưởng- tình cảm, những hành động, lời nói,… ). Ví dụ (…).

- Văn học có thể phát hiện ra vẻ đẹp của những sự vật rất nhỏ bé, bình thường và cả vẻ đẹp đồ sộ, kì vĩ. Ví dụ (…).

- Hình thức đẹp của tác phẩm (kết cấu, ngôn ngữ,…)

Trang 273


cũng chính là một nội dung quan trọng của giá trị thẩm mĩ. Ví dụ (…).

5- GV nêu câu hỏi:3 giá trị của văn học có mối quan hệ với nhau như thế nào?- HS bằng năng lực kái quát, liên tưởng, suy nghĩ cá nhân và trình bày.- GV nhận xét và nhấn mạnh mối quan hệ của 3 giá trị.

5. Mối quan hệ giữa các giá trị văn học+ 3 giá trị có mối quan hệ mật thiết, không tách rời,

cùng tác động đến người đọc (khái niệm chân- thiện- mĩ của cha ông).

+ Giá trị nhận thức luôn là tiền đề của giá trị giáo dục. Giá trị giáo dục làm sâu sắc thêm giá trị nhận thức. Giá trị thẩm mĩ khiến cho giá trị nhận thức và giá trị giáo dục được phát huy. Không có nhận thức đúng đắn thì văn học không thể giáo dục được con người vì nhận thức không chỉ để nhận thức mà nhận thức là để hành động. Tuy nhiên, giá trị nhận thức và giá trị giáo dục chỉ có thể phát huy một cách tích cực nhất, có hiệu quả cao nhất khi gắn với giá trị thẩm mĩ- giá trị tạo nên đặc trưng của văn học.

Hoạt động 2: Hướng dẫn tìm hiểu tiếp nhận văn học.

II. TIẾP NHẬN VĂN HỌC

1- Một HS đọc mục 1 và 2 (phần II- SGK). - GV nêu câu hỏi:1) Tiếp nhận văn học là gì? 2) Phân tích các tính chất trong tiếp nhận văn học. - HS đọc- hiểu, tóm tắt thành những ý chính- nêu khái niệm, phân tích tính chất- có ví dụ. - GV nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.

1. Tiếp nhận trong đời sống văn họcTiếp nhận văn học là quá trình người đọc hòa mình

vào tác phẩm, rung động với nó, đắm chìm trong thế giới nghệ thuật được dựng lên bằng ngôn từ, lắng tai nghe tiếng nói của tác giả, thưởng thức cái hay, cái đẹp, tài nghệ của người nghệ sĩ sáng tạo. Bằng trí tưởng tượng, kinh nghiệm sống, vốn văn hóa và bằng cả tâm hồn mình, người đọc khám phá ý nghĩa từng của câu chữ, cảm nhận sức sống của từng hình ảnh, hình tượng, nhân vật,… làm cho tác phẩm từ một văn bản khô khan biến thành một thế giới sống động, đầy sức cuốn hút.

Tiếp nhận văn học là hoạt động tích cực của cảm giác, tâm trí người đọc nhằm biến văn bản thành thế giới nghệ thuật trong tâm trí mình.

+ Phân biệt tiếp nhận và đọc: tiếp nhận rộng hơn đọc vì tiếp nhận có thể bằng truyền miệng hoặc bằng kênh thính giác (nghe).

2. Tính chất tiếp nhận văn họcTiếp nhận văn học thực chất là một quá trình giao tiếp

(tác giả và người tiếp nhận, người nói và người nghe, người viết và người đọc, người bày tỏ và người chia sẻ, cảm thông). Vì vậy, gặp gỡ, đồng điệu hoàn toàn là điều khó. Điều này thể hiện ở 2 tính chất cơ bản sau:

+ Tính chất cá thể hóa, tính chủ động, tích cực của người tiếp nhận. Các yếu tố thuộc về cá nhân có vai trò quan trọng: năng lực, thị hiếu, sở thích, lứa tuổi, trình độ học vấn, kinh nghiệm sống,…Tính khuynh hướng trong tư tưởng, tình cảm, trong thị hiếu thẩm mĩ làm cho sự tiếp nhận mang đậm nét cá nhân. Chính sự chủ động, tích cực của gười tiếp nhận đã làm tăng thêm sức sống cho tác phẩm. Ví dụ (…).

+ Tính đa dạng, không thống nhất: cảm thụ, đánh giá của công chúng về một tác phẩm rất khác nhau, thậm chí cùng một người ở nhiều thời điểm có nhiều khác nhau trong cảm thụ, đánh giá. Nguyên nhân ở cả tác phẩm (nội dung phong phú, hình tượng phức tạp, ngôn từ đa nghĩa,…) và người tiếp nhận (tuổi tác, kinh nghiệm, học vấn, tâm trạng,…). Ví dụ (…).

Trang 274


3- Một HS đọc mục 3 (phần II- SGK). - GV nêu câu hỏi:a) Có mấy cấp độ tiếp nhận văn học? b) Làm thế nào để tiếp nhận văn học có hiệu quả thực sự? - HS đọc- hiểu, tóm tắt thành những ý chính (có ví dụ). - GV nhận xét và nhấn mạnh những ý cơ bản.

3. Các cấp độ tiếp nhận văn họca) Có 3 cấp độ tiếp nhận văn học:+ Cấp độ thứ nhất: cảm thụ chỉ tập trung vào nội dung

cụ thể, nội dung trực tiếp của tác phẩm. Đây là cách tiếp nhận đơn giản nhưng khá phổ biến.

+ Cấp độ thứ hai: cảm thụ qua nội dung trực tiếp để thấy được nội dung tư tưởng của tác phẩm.

+ Cấp độ thứ ba: cảm thụ chú ý đến cả nội dung và hình thức để thấy được cả giá trị tư tưởng và giá trị nghệ thuật của tác phẩm.

b) Để tiếp nhận văn học có hiệu quả thực sự, người tiếp nhận cần:

+ Nâng cao trình độ.+ Tích lũy kinh nghiệm.+ Trân trọng tác phẩm, tìm cách hiểu tác phẩm một

cách khách quan, toàn vẹn.+ Tiếp nhận một cách chủ động, tích cực, sáng tạo,

hướng tới cái hay, cái đẹp, cái đúng.+ Không nên suy diễn tùy tiện.

Hoạt động 3: Hướng dẫn luyện tập.- GV hướng dẫn, gợi ý để HS tự làm ở nhà.

III. LUYỆN TẬP

Bài tập 1: Có người cho giá trị cao quý nhất của văn chương là nuôi dưỡng đời sống tâm hồn con người, hay nói như Thạch Lam là "làm cho lòng người được trong sạch và phong phú hơn". Nói như vậy có đúng không? Vì sao?

Bài tập 1:+ Đây chỉ là cách nói để nhấn mạnh giá trị giáo dục

của văn chương, không có ý xem nhẹ các giá trị khác.+ Cần đặt giá trị giáo dục trong mối quan hệ không thể

tách rời với các giá trị khác.

Bài tập 2: Phân tích một tác phẩm văn học cụ thể (tự chọn) để làm sáng tỏ các giá trị (hoặc các cấp độ) trong tiếp nhận văn học.

Bài tập 2: Tham khảo các ví dụ trong SGK và trong bài giảng

của thầy.Bài tập 3: Thế nào là cảm và hiểu trong tiếp nhận văn học.

Bài tập 3:Đây là cách nói khác về các cấp độ khác nhau trong

tiếp nhận văn học: cảm là cấp độ tiếp nhận cảm tính, hiểu là cấp độ tiếp nhận lí tính.

Trang 275




TỔNG KẾT PHẦN TIẾNG VIỆT:LỊCH SỬ, ĐẶC ĐIỂM LOẠI HÌNH VÀ CÁC PHONG CÁCH NGÔN NGỮ

a. MỤC TIÊU BÀI HỌC- Hệ thống hoá những kiến thức cơ bản từ lớp 10 đến lớp 12 về lịch sử, đặc điểm loại hình và các phong cách ngôn ngữ.- Nâng cao hơn nữa kĩ năng sử dụng Tiếng Việt phù hợp với những đặc điểm loại hình và từng phong cách ngôn ngữ.b. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC- Sách giáo khoa, sách giáo viên.- Thiết kế bài học.- Tài liệu tham khảo.C. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Hệ thống hoá kiến thức, vấn đáp , thảo luận .D. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạtHoạt động 1: Tổ chức tổng kết về nguồn gốc, lịch sử phát triển của tiếng Việt và đặc điểm của loại hình ngôn ngữ đơn lập.- GV hướng dẫn HS kẻ bảng và điền vào những thông tin đã học.- HS làm việc cá nhân và trình bày trước lớp. Các HS khác nhận xét, bổ sung.

I. TỔNG KẾT VỀ NGUỒN GỐC, LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỦA TIẾNG VIỆT VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA LOẠI HÌNH NGÔN NGỮ ĐƠN LẬP.

Bảng ôn tậpNguồn gốc và lịch sử phát triển Đặc điểm của loại hình ngôn ngữ đơn lập

a) Nguồn gốc: Tiếng Việt thuộc:- Họ: ngôn ngữ Nam Á.- Dòng: Môn- Khmer.- Nhánh: Tiếng Việt Mường chung.b) Các thời kì trong lịch sử:- Tiếng Việt trong thời kì dựng nước.- Tiếng Việt trong thời kì Bắc thuộc và chống Bắc thuộc.- Tiếng Việt trong thời kì độc lập tự chủ.- Tiếng Việt trong thời kì Pháp thuộc.- Tiếng Việt trong thời kì từ sau cách mạng tháng Tám đến nay.

a) Tiếng là đơn vị cơ sở của ngữ pháp. Về mặt ngữ âm, tiếng là âm tiết; về mặt sử dụng, tiếng có thể là từ hoặc yếu tố cấu tạo từ.b) Từ không biến đổi hình thái.c) Biện pháp chủ yếu để biểu thị ý nghĩa ngữ pháp là sắp đặt từ theo thứ tự trước sau và sử dụng các hư từ.

Hoạt động 2: Tổ chức tổng kết về phong cách ngôn ngữ văn bản.- GV hướng dẫn HS kẻ bảng và điền vào những thông tin đã học.- HS làm việc cá nhân và trình bày trước lớp. Các HS khác nhận xét, bổ sung.

II. TỔNG KẾT VỀ PHONG CÁCH NGÔN NGỮ VĂN BẢN

Trang 276


Bảng thứ nhất:Tên các phong cách ngôn ngữ và các thể loại văn bản tiêu biểu cho từng phong cách.

PCNGsinh hoạt

PCNGnghệ thuật

PCNGbáo chí

PCNGchính luận

PCNGkhoa học

PCNGhành chính

Thể loại văn bản tiêu biểu

-Dạng nói (độc thoại, đối thoại)-Dạng viết (nhật kí, hồi ức cá nhân, thư từ.-Dạng lời nói tái hiện (trong tác phẩm văn học)

-Thơ ca, hò vè,…-truyện, tiểu thuyết, kí,…-Kịch bản,…

- Thể loại chính: Bản tin, Phóng sự, Tiểu phẩm.- Ngoài ra: thư bạn đọc, phỏng vấn, quảng cáo, bình luận thời sự,…

-Cương lĩnh- Tuyên bố.-Tuyên ngôn, lời kêu gọi, hiệu triệu.-Các bài bình luận, xã luận.-Các báo cáo, tham luận, phát biểu trong các hội thảo, hội nghị chính trị,…

- Các loại văn bản khoa học chuyên sâu: chuyên khảo, luận án, luận văn, tiểu luận, báo cáo khoa học,…- Các văn bản dùng để giảng dạy các môn khoa học: giáo trình, giáo khoa, thiết kế bài dạy,…- Các văn bản phổ biến khoa học: sách phổ biến khoa học kĩ thuật, các bài báo, phê bình, điểm sách,…

-Nghị định, thông tư, thông cáo, chỉ thị, quyết định, pháp lệnh, nghị quyết,…-Giấy chứng nhận, văn bằng, chứng chỉ, giấy khai sinh,…-Đơn, bản khai, báo cáo, biên bản,…

Bảng thứ hai:Tên các phong cách ngôn ngữ và đặc trưng cơ bản của từng phong cáchPCNG

sinh hoạtPCNG

nghệ thuậtPCNGbáo chí

PCNGchính luận

PCNGkhoa học

PCNGhành chính

Đặc trưng cơ bản

- Tính cụ thể-Tính cảm xúc.- Tính cá thể

-Tính hình tượng.-Tính truyền cảm.-Tính cá thể hóa.

-Tính thông tin thời sự.-Tính ngắn gọn.-Tính sinh động, hấp dẫn.

- Tính công khai về quan điểm chính trị.- Tính chặt chẽ trong diễn đạt và suy luận.- Tính truyền cảm, thuyết phục.

-Tính trừu tượng, khái quát.-Tính lí trí, lôgíc.-Tính phi cá thể.

-Tính khuôn mẫu.-Tính minh xác.-Tính công vụ.

Hoạt động 3: Luyện tập III. LUYỆN TẬPBài tập 1: So sánh hai phần văn bản (mục 4- SGK), xác định phong cách ngôn ngữ và đặc điểm ngôn ngữ của hai văn bản.- GV yêu cầu HS vận dụng kiến thức để xác định và phân tích.- HS thảo luận theo nhóm học tập, cử đại diện trình bày và tham gia tranh luận với các nhóm khác.

Bài tập 1: Hai phần văn bản đều có chung đề tài (trăng) nhưng được viết với hai phong cách ngôn ngữ khác nhau:

+ Phần văn bản (a) được viết theo phong cách ngôn ngữ khoa học nên ngôn ngữ dùng thể hiện tính trừu tượng, khái quát, tính lí trí, lôgíc, tính phi cá thể.

+ Phần văn bản (b) được viết theo phong cách ngôn ngữ nghệ thuật nên ngôn ngữ dùng thể hiện tính hình tượng, tính truyền cảm, tính cá thể hóa.

Bài tập 2: Đọc văn bản lược trích (mục 5- SGK) và thực hiện các yêu cầu:a) Xác định phong cách ngôn ngữ của văn bản.b) Phân tích đặc điểm về từ ngữ, câu văn, kết cấu văn bản.

Bài tập 2: a) Văn bản được viết theo phong cách ngôn ngữ hành

chính.b) Ngôn ngữ được sử dụng trong văn bản có đặc điểm:+ Về từ ngữ: văn bản sử dụng nhiều từ ngữ thường

gậưp trong phong cách ngôn ngữ hành chính như: quyết

Trang 277


c) Đóng vai một phóng viên báo hàng ngày và giả định văn bản trên vừa được kí và ban hành một vài giờ trước, anh (chị) hãy viết một tin ngắn theo phong cách báo chí (thể loại bản tin) để đưa tin về sự kiện ban hành văn bản.- GV hướng dẫn HS thực hiện các yêu cầu trên.- HS làm việc cá nhân và trình bày kết quả trước lớp để thảo luận.

định, căn cứ, luật, nghị định 299/HĐBT, ban hành điều lệ, thi hành quyết định này,…

+ Về câu: văn bản sử dụng kiêểu câu thường gặp trong quyết định (thuộc văn bản hành chính): ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội căn cứ… căn cứ… xét đề nghị… quyết định I… II… III… IV… V… VI…

+ Về kết cấu: văn bản có kết cấu theo khuôn mẫu 3 phần:

- Phần đầu: quốc hiệu, cơ quan ra quyết định, ngày thánh năm, tên quyết định.

- Phần chính: nội dung quyết định.- Phần cuối: chữ kí, họ tên (góc phải), nơi nhận (góc

trái).c) Tin ngắn:Cách đây chỉ mới vài tiếng đồng hồ, bà Trần Thị Tâm

Đan thay mặt UBND thành phố Hà Nội đã kí quyết định thành lập Bảo hiểm Y tế Hà Nội. Quyết định ngoài việc nêu rõ chức năng, quyền hạn, nhiệm vụ, tổ chức, cơ cấu phòng ban,… còn quy định địa điểm cho Bảo hiểm Y tế Hà Nội và các cá nhân, tổ chức chịu trách nhiệm thi hành.

Trang 278


BÀI KIỂM TRA TỔNG HỢP CUỐI NĂMI. MỤC TIÊU CẦN ĐẠTGiúp HS:- Nắm vững nội dung cơ bản của cả ba phần: Văn, Tiếng Việt, Làm văn trong SGK Ngữ văn 12,

chủ yếu ở tập hai.- Biết cách vận dụng những kiến thức và kĩ năng Ngữ văn đã học một cách tổng hợp, toàn diện để

đạt kết quả tốt theo hình thức kiểm tra, đánh giá mới.II. HƯỚNG DẪN THỰC HIỆN1. Về việc tổ chức ra đềGV (nhà trường) có thể tự ra đề hoặc do cấp quản lí tổ chức ra đề riêng. Đề kiểm tra tổng hợp cuối

năm, lại là cuối cấp nên ra đề theo hướng đổi mới, phối hợp cả trắc nghiệm và tự luận. Chú ý, dù ở hình thức nào, đề kiểm tra cũng phải có đủ khả năng đánh giá một cách trung thực chất lượng HS. Muốn vậy, phải bám sát yêu cầu của chương trình và nội dung SGK, tránh ra đề quá dễ hoặc quá khó, không phản ánh đầy đủ trình độ HS.

2. Về nội dung kiến thứcKiến thức của cả ba phần trong chương trình lớp 12, chú trọng hơn ở học kì hai. GV hướng dẫn

HS ôn tập một số trọng tâm sau:a) Phần văn gồm:+ Phần văn học Việt Nam: chủ yếu là những tác phẩm văn xuôi, kịch và một số văn bản nhật

dụng.+ Phần văn học nước ngoài: Thuốc (Lỗ Tấn), Số phận con người (Sô-lô-khốp), Ông già và biển cả

(Hê-ming-uê).+ Phần lí luận văn học.b) Phần tiếng Việt: Nhân vật giao tiếp, Thực hành về hàm ý, Phong cách ngôn ngữ hành chính.c) Phần làm văn: Mở bài và kết bài, Hành văn trong văn nghị luận, phát biểu tự do và các bài làm

văn số 5, số 6.3) Về kĩ năng.Kĩ năng làm bài trắc nghiệm và đề tự luận theo hướng phát huy tính sáng tạo.4) Về tổ chức kiểm tra.Có hai hình thức tổ chức:+ Tổ chức kiểm tra tập trung trong toàn trường: HS được xếp phòng thi theo thứ tự a, b. c, mỗi

phòng thi 24 HS với nhiều phiên bản đề khác nhau.+ GV tự ra đề và tổ chức kiểm tra trong 90 phút (2 tiết) với nhiều phiên bản đề khác nhau.III. GIỚI THIỆU MỘT SỐ ĐỀ VÀ ĐÁP ÁN THAM KHẢO.A. ĐỀ.

PHẦN I: TRẮC NGHIỆM (3 điểm)Câu 1: Đặc điểm nào sau đây không phải là biểu hiện nội dung nhân đạo của truyện ngắn Vợ nhặt

(Kim Lân)?A- Niềm khát khao tổ ấm gia đình.B- Tình thương yêu giữa những người nghèo khổ.C- Một tình huống đặc biệt: vui mà tội nghiệp, mừng mà vừa tủi vừa lo.D- Số phận bi thảm của người nông dân trước cách mạng tháng Tám.Câu 2: Nhận xét nào sau đây nêu đầy đủ chủ đề truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân?A- Truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân kể về người vợ nhặt được của anh Tràng.B- Truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân không chỉ miêu tả số phận bi thương của người nông dân

trong nạn đói 1945 mà còn khẳng định sức sống kì diệu của họ. C- Truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân thể hiện niềm khát khao về tổ ấm gia đình và tình yêu

thương đùm bọc lẫn nhau của những người nông dân trước cách mạng.D- Truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân miêu tả số phận bi thương của người nông dân trong nạn

đói năm 1945.Câu 3: Thành công chủ yếu về nghệ thuật của truyện Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài) thể hiện ở

phương diện nào?A- Khắc họa tâm lí nhân vật và tạo màu sắc dân tộc đậm đà.B- Khắc họa tâm lí nhân vật và xây dựng tình huống truyện.C- Xây dựng tình huống truyện và khắc họa tính cách nhân vật.

Trang 279


D- Tạo màu sắc dân tộc đậm đà và xây dựng tình huống truyện.Câu 4: Cất sử thi trong Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành thể hiện ở những yếu tố nào?A- Ca ngợi con người anh hùng.B- Miêu tả thiên nhiên hùng vĩ.C- Xây dựng nhân vật và sử dụng ngôn ngữ.D- Lựa chọn chủ đề, xây dựng cốt truyện và nhân vật, sử dụng giọng điệu và ngôn ngữ.Câu 5: Nhận định: "Hành trình sáng tác của nhà văn Nguyễn Minh Châu chia làm hai giai đoạn

với hai thiên hướng rõ rệt: trữ tình lãng mạn và cảm hứng về thế sự với những vấn đề đạo đức và triết học." đúng hay sai?

A- Đúng.B- Sai.Câu 6: Hình tượng rừng xà nu trong truyện ngắn cùng tên của Nguyễn Trung Thành có ý nghĩa

tượng trưng gì?A- Sức sống tuyệt vời của thiên nhiên Việt Nam.B- Cuộc đấu tranh bất khuất của dân làng Xô Man và các dân tộc Tây Nguyên.C- Sự bất lực của bom đạn đế quốc Mĩ.D- Sức sống và phẩm chất tốt đẹp của dân làng Xô Man và các dân tộc Tây Nguyên.Câu 7: Tác giả Ông già và biển cả là ai?A- Mác Tu-ên.B- Hê-ming-êuC- Giắc Lân-đơn.D- O Hen-ri.Câu 8: Sự trong sáng của tiếng Việt được biểu hiện ở những phương diện nào?A- Chuẩn mực trong việc dùng từ, đặt câu và dựng đoạn.B- Không dùng nhiều từ vay mượn, cách diễn đạt không quen thuộc với tiếng Việt.C- Biểu hiện nội dung tư tưởng, tình cảm một cách sáng rõ và mạch lạc.D- Tính chuẩn mực, không lai căng pha tạp, tính lịch sự văn hóa trong lời nói, sự sáng rõ, mạch

lạc trong việc biểu hiện nội dung tư tưởng, tình cảm.Câu 9: Đoạn văn sau có những đặc sắc gì về diễn đạt?Tôi quyết rằng trong lịch sử thi ca Việt Nam chưa bao giờ có một thời đại phong phú như thời đại

này. Chưa bao giờ người ta thấy xuất hiện cùng một lúc một hồn thơ rộng mở như Thế Lữ, mơ màng như Lưu Trọng Lư, hùng tráng như Huy Thông, trong sáng như Nguyễn Nhược Pháp, ảo não như Huy Cận, quê mùa như Nguyễn Bính, kì dị như Chế Lan Viên… và thiết tha, rạo rực, băn khoăn như Xuân Diệu.

(Hoài Thanh- Hoài Chân, Thi nhân Việt Nam)A- Dùng từ chính xác, độc đáo; văn viết giàu hình ảnh.B- Viết văn giàu hình ảnh, sử dụng biện pháp liệt kê.C- Dùng từ chính xác, độc đáo sử dụng phép liệt kê, phép điệp từ, điệp cấu trúc.D- Sử dụng phép điệp từ, điệp cấu trúc, liệt kê.Câu 10: Đoạn văn sau đây sử dụng phép tu từ nào?Làng ở trong tầm đại bác của đồn giặc. Chúng nó bắn đã thành lệ, mỗi ngày hai lần, hoặc buổi

sáng sớm và xế chiều, hoặc đứng bóng và sẩm tối, hoặc nửa đêm và trở gà gáy. Hầu hết đạn đại bác đều rơi vào ngọn đồi xà nu cạnh con nươc lớn. Cả rừng xà nu hàng vạn cây không có cây nào không bị thương. Có những cây bị chặt đứt ngang nửa thân mình, đổ ào ào như nmột trận bão. ở chỗ vết thương, nhựa ứa ra, tràn trề, thơm ngào ngạt, long lanh nắng hè gay gắt, rồi dần dần bầm lại, đen và đặc quyện lại thành từng cục máu lớn.

(Nguyễn Trung Thành- Rừng xà nu)A- Lặp cú pháp, liệt kê.B- Lặp cú pháp, chêm xen.C- Liệt kê, chêm xen.D- Sử dụng nhiều kiểu câu, liệt kê.Câu 11: Đọc đoạn trích sau và cho biết tại sao lập luận đưa ra lại bị phe đối lập bác lại?Dựa vào số liệu thống kê từ năm 1945 đến nay, mỗi ngày có 12 cuộc chiến xảy ra, bao gồm các

cuộc chiến tranh quốc tế hay nội chiến nhỏ. Xin hỏi mọi người, đó là trạng thái hòa bình hay không?Bên đối lập đã bác lại:

Trang 280


Từ 1945 đến nay, mỗi gày nổ ra 12 cuộc chiến tranh. Con số này nêu ra không chính xác. Sự thật là những năm 60, tổng cộng đã nổ ra khoảng 30 cuộc chiến tranh, còn đến năm 80 thì cả thảy nổ ra chưa đến 10 cuộc. Điều này chẳng nói lên một xu thế hòa bình hay sao?

A- Luận cứ không đầy đủ.B- Luận cứ không chính xác.C- Luận cứ không tiêu biểu.D- Luận cứ mâu thuẫn.Câu 12: Lập luận sau mắc lỗi gì?Nam Cao viết nhiều về nông thôn. Lão Hạc ăn bả chó tự tử để tránh đói. Anh cu Phúc chết lặng

trong xó nhà ẩm ướt trước những đôi mắt "dại đi vì đói" của hai đứa con. Bà cụ Tí chết vì một bữa no, tức là một kiểu chết vì quá đói. Lại có cảnh đám cưới, nhưng cưới để chạy đói.

A- Luận cứ không tiêu biểu.B- Kết luận không rõ ràng.C- Luận cứ mâu thuẫn.D- Luận cứ không phù hợp với kết luận.

PHẦN II: TỰ LUẬN (7 điểm)Đề 1: Câu 1: Giới thiệu khái quát về Lỗ Tấn và truyện ngắn Thuốc.Câu 2: Phân tích tình huống truyện Vợ nhặt của Kim Lân từ đó nêu lên giá trị hiện thực và giá trị

nhân đạo của tác phẩm.Đề 2:Câu 1: Giới thiệu khái quát về Hê-ming-uê và tiểu thuyết Ông già và biển cả.Câu 2: Phân tích nhân vật Mị trong truyện ngẵn Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài) để thấy được giá trị

nhân đạo sâu sắc của tác phẩm. B. ĐÁP ÁNPHẦN I: TRẮC NGHIỆM (3 điểm- mỗi câu đúng được 0.25 điểm)

Câu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Đáp án đúng C B A D A D B D C C B DPHẦN II: TỰ LUẬN (7 điểm)Đề 1:Câu 1:+ Yêu cầu về nội dung kiến thức: Phần Tiểu dẫn bài Thuốc (Lỗ Tấn).+ Yêu cầu hình thức: Một bài viết ngắn có hai phần, giới thiệu về Lỗ Tấn và giới thiệu về truyện

ngắn Thuốc.Câu 2: Bài viết cần đảm bảo những ý cơ bản sau:1) Giới thiệu tác giả, tác phẩm và tình huống truyện:- Kim Lân là nhà văn một lòng một dạ đi về với "đất", với "người", với "thuần hậu nguyên thủy"

của cuộc sống nông thôn.- Nạn đói năm 1945 đã đi vào nhiều trang viết của các nhà văn, nhà thơ trong đó có Vợ nhặt của

Kim Lân.- Vợ nhặt xây dựng tình huống truyện độc đáo. Qua tình huống truyện, tác phẩm thể hiện giá trị

hiện thực và giá trị nhân đạo sâu sắc.2) Bối cảnh xây dựng tình huống truyện.+ Bối cảnh nạn đói khủng khiếp năm 1945 mà kết quả là hơn hai triệu người chết.+ Cái chết hiện hình trong tác phẩm tạo nên một không khí ảm đạm, thê lương. Những người sống

luôn bị cái chết đe dọa.3) Trong bối cảnh ấy, Tràng, nhân vật chính của tác phẩm "nhặt" được vợ. Đó là một tình huống

độc đáo+ Ở Tràng hội tụ nhiều yếu tố khiến nguy cơ "ế" vợ rất cao (Ngoại hình xấu, thô, tính tình có phần

không bình thường, ăn nói cộc cằn, thô lỗ, nhà nghèo, đi làm thuê nuôi mình và mẹ già, nạn đói đe dọa, cái chết đeo bám).

+ Tràng lấy vợ là lấy cho mình thêm một tai họa (theo lô gíc tự nhiên).+ Việc Tràng lấy vợ là một tình huống bất ngờ- Cả xóm ngụ cư ngạc nhiên.

Trang 281


- Bà cụ Tứ cũng hết sức ngạc nhiên- Bản thân Tràng có vợ rồi vẫn còn " ngờ ngợ".+ Tình huống truyện bất ngờ nhưng rất hợp lí- Nếu không phải năm đói khủng khiếp thì "người ta" không thèm lấy một người như Tràng.- Tràng lấy vợ theo kiểu "nhặt" được.4) Giá trị hiện thực: tình cảnh thê thảm của con người trong nạn đói+ Cái đói dồn đuổi con người.+ Cái đói bóp méo cả nhân cách.+ Cái đói khiến cho hạnh phúc thật mỏng manh, tội nghiệp.+ Vợ nhặt có sức tố cáo mạnh mẽ tội ác của bọn thực dân, phát xít.5) Giá trị nhân đạo:+ Tình người cao đẹp thể hiện qua cách đối xử với nhau của các nhân vật.- Tràng rất trân trọng người "vợ nhặt" của mình.- Thiên chức, bổn phận làm vợ, làm dâu được đánh thức nơi người "vợ nhặt"- Tình yêu thương con của bà cụ Tứ.+ Con người huôn hướng đến sự sống và luôn hi vọng, tin tưởng ở tương lai:- Tràng lấy vợ là để duy trì sự sống.- Bà cụ Tứ, một người già lại luôn miệng nói về ngày mai với những dự định thiết thực tạo niềm

tin cho dâu con vào một cuộc sống tốt đẹp.- Đoạn kết tác phẩm với hình ảnh lá cờ đỏ và đoàn người phá kho thóc Nhật.Đề 2Câu 1:+ Yêu cầu về nội dung kiến thức: Phần Tiểu dẫn bài Ông già và biển cả (Hê-ming-uê).+ Yêu cầu hình thức: Một bài viết ngắn có hai phần, giới thiệu về Hê-ming uê và giới thiệu về tiểu

thuyết Ông già và biển cả.Câu 2: Bài viết cần đảm bảo những ý cơ bản sau:1) Giới thiệu đôi nét về nhà văn Tô Hoài, tập truyện Tây Bắc và truyện ngắn Vợ chồng A Phủ.

Giới thiệu nhân vật Mị và giá trị nhân đạo của tác phẩm. 3) Phân tích nhân vật Mị:+ Đoạn giới thiệu: "Ai ở xa về …" Mị xuất hiện không phải ở phía chân dung ngoại hình mà ở

phía thân phận- một thân phận quá nghiệt ngã- một con người bị xếp lẫn với những vật vô tri giác (tảng đá, tàu ngựa,…)- một thân phận đau khổ, éo le.

+ Mị trước khi bị bắt làm con dâu gạt nợ nhà Thống lí:- Mị trẻ đẹp, yêu đời.- Mị có khát vọng tình yêu, hạnh phúc.- Mị là một người con hiếu thảo.+ Mị từ khi bị bắt làm con dâu gạt nợ nhà Thống lí:- Mị đau đớn, uất ức, phản kháng.- Mị bị tê liệt dần về ý thức, cảm xúc,…- Mị chỉ còn là một công cụ, một con vật biết chịu sự sai khiến, Mị vô cảm, không khát vọng,

thậm chí không còn biết khổ đau.- Cảm hứng của tác giả: xót thương.+ Sức trỗi dậy của Mị:- Sự tác động của hoàn cảnh: không khí mùa xuân (thiên nhiên, cảnh sinh hoạt), rượu (Mị ngửa cổ

uống ừng ực từng bát một), đặc biệt là tiếng sáo gọi bạn (tác giả dụng công miêu tả tiếng sáo như một thủ pháp nghệ thuật lay tỉnh tâm hồn Mị).

- Những chuyển biến trong tâm hồn Mị: Mị nhớ lại quá khứ, niềm ham sống, khát sống trở lại, Mị muốn chết.

- Từ những chuyển biến trong tâm hồn đến hành động: bỏ thêm mỡ vào đĩa dầu, quấn lại tóc, với tay lấy chiếc váy hoa, vùng bước đi,…

+ Hành động cởi trói cho A Phủ:- Những ngày đầu Mị tỏ ra vô cảm.- Khi nhìn thấy dòng nước mắt của A Phủ, cảm xúc trong Mị sống lại.- Mị cắt dây trói cho A Phủ, một hành động vừa tự phát vừa tự giác.

Trang 282


- Mị vùng chạy theo A Phủ.3) Giá trị nhân đạo sâu sắc của tác phẩm:- Cảm thông sâu sắc đối với người dân.- Phê phán gay gắt bọn chúa đất phong kiến miền núi.- Ngợi ca những gì tốt đẹp, trân trọng, đề cao những khát vọng chính đáng của con người, đặc biệt

là sức sống tiềm tàng của những con người chịu nhiều đau khổ bất hạnh.- Chỉ ra con đường giải phóng người lao động có cuộc đời tăm tối và số phận thê thảm.4) Nghệ thuật xây dựng nhân vật.Nhân vật sinh động, có cá tính đậm nét (với Mị, tác giả ít miêu tả hành động, dùng thủ pháp lặp lại

có chủ ý một số nét chân dung gây ấn tượng sâu đậm), đặc biệt tác giả có tài miêu tả tâm lí, dòng ý nghĩ, tâm tư, nhiều khi là tiềm thức chập chờn,…

TRẢ BÀI KIỂM TRA TỔNG HỢP CUỐI NĂMa. MỤC TIÊU BÀI HỌC - Phát hiện và bổ sung những mặt còn yếu về kiến thức và kỹ năng.- Rút được kinh nghiệm bổ ích để chuẩn bị tốt cho kỳ thi tốt nghiệp THPT.b. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN- Sách giáo khoa, sách giáo viên- Bài làm của HS- Thiết kế bài họcC. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC - HS thảo luận, bày tỏ ý kiến, phân tích sai sót và khẳng định câu trả lời đúng.- Giáo viên tổng kết các kinh nghiệm làm bài kiểm tra tổng hợp, chốt lại các kiến thức, kĩ năng cơ bản.D. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạtHoạt động 1: Nhận xét, đánh giá kết quảGV căn cứ vào kết quả chấm để nhận xét

I. Nhận xét, đánh giá kết quảNhận xét các nội dung sau:- Về kiến thức.- Về kĩ năng.- Những ưu điểm và nhược điểm chung.- Những ưu điểm và nhược điểm riêng.

Hoạt động II: Rút kinh nghiệm- GV trả bài.- HS xem lại bài, đổi bài cho nhau để thảo luận, rút kinh nghiệm.

II. Rút kinh nghiệm- Cá nhân xem kĩ toàn bài, tự đánh giá bản thân.- Trao đổi bài cho nhau để thảo luận.- Phát hiện và sửa chữa các lỗi trong bài.- Trình bày những kinh nghiệm về làm một bài kiểm

tra tổng hợp. Hoạt động 3: Xây dựng dàn bài cho đề tự luận.GV và HS cùng xây dựng thành dàn bài chi tiết trên bảng.

III. Xây dựng dàn bài cho đề tự luậnNội dung cần đạt theo đúng đáp án của đề kiểm tra

(tham khảo bài soạn Bài kiểm tra tổng hợp cuối năm).

ÔN TẬP VĂN HỌCA. MỤC TIÊU BÀI HỌC - Tổng kết, ôn tập một cách có hệ thống những kiến thức cơ bản về văn học Việt Nam (truyện và kịch từ cách mạng tháng 8 – 1945 đến cuối thế kỷ XX) và văn học nước ngoài đã học trong SGK ngữ văn lớp 12 tập II ; vận dụng một cách linh hoạt và sáng tạo những kiến thức đó.- Rèn năng lực phân tích văn học theo từng cấp độ : tác phẩm, hình tượng, ngôn ngữ văn học ....B. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN- Sách giáo khoa, sách giáo viên- Thiết kế bài học.- Tài liệu tham khảo

Trang 283


C. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC - GV Hướng dẫn HS chuẩn bị ở nhà theo hệ thống câu hỏi trong SGK. - Ngoài ra ôn lại các tác phẩm trên các vấn đề cơ bản sau :

+ Giới thiệu tác giả, hoàn cảnh sáng tác của từng tác phẩm+ Tóm tắt cốt truyện + Học thuộc một số đoạn văn hay, tiêu biểu+ Nắm được chủ đề, nội dung chính đặt ra trong tác phẩm

- Hướng dẫn HS thảo luận, trình bày, trao đổi, góp ý trên lớp. Giáo viên tổng kết, nhấn mạnh những điểm cần thiết.D. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC

Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạtHoạt động 1: Tổ chức ôn tập văn học Việt Nam

I. ÔN TẬP VĂN HỌC VIỆT NAM

1. Những phát hiện khác nhau về số phận và cảnh ngộ của người dân lao động trong các tác phẩm Vợ nhặt (Kim Lân) và Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài). Phân tích nét đặc sắc trong tư tưởng nhân đạo của mỗi tác phẩm.(GV hướng dẫn HS lập bảng so sánh. HS phát biểu từng khía cạnh. GV nhận xét và hoàn chỉnh bảng so sánh)

1. Vợ nhặt (Kim Lân) và Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài)Vợ nhặt Vợ chồng A Phủ

Số phận và cảnh ngộ của

con người

Tình cảnh thê thảm của người dân lao động trong nạn đói năm 1945.

Số phận bi thảm của người dân miền núi Tây Bắc dưới ách áp bức, bóc lột của bọn phong kiến trước cách mạng.

Tư tưởng nhân

đạo của tác

phẩm

Ngợi ca tình người cao đẹp, khát vọng sống và hi vọng vào một tương lai tươi sáng.

Ngợi ca sức sống tiềm tàng của con người và con đường họ tự giải phóng, đi theo cách mạng.

2. Các tác phẩm Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành, Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi đều viết về chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Hãy so sánh để làm rõ những khám phá, sáng tạo riêng của từng tác phẩm trong việc thể hiện chủ đề chung đó.(GV hướng dẫn HS so sánh trên một số phương diện. HS thảo luận và phát biểu ý kiến)

2. Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành, Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi

Cần so sánh trên một số phương diện tập trung thể hiện chủ nghĩa anh hùng cách mạng:

+ Lòng yêu nước, căm thù giặc.+ Tinh thần chiến đấu kiên cường, bất khuất chống kẻ

thù xâm lược.+ Đời sống tâm hồn, tình cảm cao đẹp.+ Những nét đặc sắc về nghệ thuật thể hiện: nghệ thuật

kể chuyện, nghệ thuật xây dựng nhân vật, nghệ thuật xây dựng hình tượng và những chi tiết nghệ thuật giàu ý nghĩa,...

3. Quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu được gửi gắm qua truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa?(GV gợi cho HS nhớ lại bài học. HS suy nghĩ và phát biểu).

3. Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh ChâuQuan niệm nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu được

gửi gắm qua truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa rất phong phú và sâu sắc:

+ Cuộc sống có những nghịch lí mà con người buộc phải chấp nhận, "sống chung" với nó.

+ Muốn con người thoát ra khỏi cảnh đau khổ, tăm tối, man rợ cần có những giải pháp thiết thực chứ không phải chỉ là thiện chí hoặc các lí thuyết đẹp đẽ nhưng xa rời thực tiễn.

+ Nhan đề Chiếc thuyền ngoài xa giống như một gợi ý về khoảng cách, về cự li nhìn ngắm đời sống mà người nghệ sĩ cần coi trọng. Khi quan sát từ "ngoài xa", người nghệ sĩ sẽ không thể thấy hết những mảng tối, những góc khuất. Chủ nghĩa nhân đạo trong nghệ thuật không thể xa

Trang 284


lạ với số phận cụ thể của con người. Nghệ thuật mà không vì cuộc sống con người thì nghệ thuật phỏng có ích gì. Người nghệ sĩ khi thực sự sống với cuộc sống, thực sự hiểu con người thì mới có những sáng tạo nghệ thuật có giá trị đích thực góp phần cải tạo cuộc sống.

4. Phân tích đoạn trích vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ để làm rõ sự chiến thắng của lương tâm, đạo đức đối với bản năng của con người.(GV định hướng cho HS những ý chính cần phân tích và giao việc cho các nhóm, mỗi nhóm chuẩn bị một ý- đại diện nhóm phân tích. GV nhận xét, khắc sâu những ý cơ bản).

4. Đoạn trích vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ

Cần tập trung phân tích những điểm cơ bản sau:1) Phân tích hoàn cảnh trớ trêu của Hồn Trương Ba

qua độc thoại nội tâm, đối thoại với các nhân vật đặc biệt là đối thoại với xác anh hàng thịt.

+ Trương Ba bây giờ không còn là Trương Ba ngày trước.

+ Trương Ba bây giờ vụng về, thô lỗ, phũ phàng.+ Mọi người xót xa trước tình cảnh của Trương Ba,

xác anh hàng thịt cười nhạo Trương Ba, bản thân Trương Ba vô cùng đau khổ, dằn vặt.

2) Phân tích thái độ, tâm trạng của Hồn Trương Ba trong cuộc đối thoại với Đế Thích và quyết định cuối cùng của Hồn Trương Ba để rút ra chủ đề, ý nghĩa tư tưởng của đoạn trích nói riêng và vở kịch nói chung.

+ Cuộc đối thoại với Đế Thích, đặc biệt lời thoại mang ý nghĩa tư tưởng của tác phẩm.

+ Cái chết của cu Tị và những hình dung của Hồn Trương Ba khi Hồn nhập vào xác cu Tị.

+ Quyết định cuối cùng của Hồn Trương Ba: xin cho cu Tị sống và mình chết hẳn- ý nghĩ nhân văn của quyết định ấy.

3) Tổng hợp những điều đã phân tích, đánh giá chiều sâu triết lí và ý nghĩa tư tưởng của vở kịch: sự chiến thắng của lương tâm, đạo đức đối với bản năng của con người.

Hoạt động 2: Tổ chức ôn tập văn học Nước ngoài1. Ý nghĩa tư tưởng và đặc sắc nghệ thuật của truyện ngắn Số phận con người của Sô-lô-khốp.(GV yêu cầu HS xem lại phần tổng kết bài Số phận con người, trên cơ sở đó để phát biểu thành 2 ý lớn. HS làm việc cá nhân và phát biểu)

II. ÔN TẬP VĂN HỌC NƯỚC NGOÀI1. Số phận con người của Sô-lô-khốp+ Ý nghĩa tư tưởng:

Số phận con người của Sô-lô-khốp đã khiến ta suy nghĩ nhiều hơn đến số phận của từng con người cụ thể sau chiến tranh. Tác phẩm đã khẳng định một cách viết mới về chiến tranh: không né tránh mất mát, không say với chiến thắng mà biết cảm nhận chia sẻ những đau khổ tột cùng của con người sau chiến tranh. Từ đó mà tin yêu hơn đối với con người. Số phận con người khẳng định sức mạnh của lòng nhân ái, tinh thần trách nhiệm, nghị lực con người. Tất cả những điều đó sẽ nâng đỡ con người vượt lên số phận.

+ Đặc sắc nghệ thuật: Số phận con người có sức rung cảm vô hạn của chất

trữ tình sâu lắng. Nhà văn đã sáng tạo ra hình thức tự sự độc đáo, sự xen kẽ nhịp nhàng giọng điệu của người kể chuyện (tác giả và nhân vật chính). Sự hoà quyện chặt chẽ chất trữ tình của tác giả và chất trữ tình của nhân vật đã mở rộng, tăng cường đến tối đa cảm xúc nghĩ suy và những liên tưởng phong phú cho người đọc.

2. Trong truyện ngắn Thuốc, Lỗ 2. Truyện ngắn Thuốc của Lỗ Tấn

Trang 285


Tấn phê phán căn bệnh gì của người Trung Quốc đầu thế kỉ XX? Đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm?(GV yêu cầu HS xem lại phần tổng kết bài Thuốc, trên cơ sở đó để phát biểu thành 2 ý lớn. HS làm việc cá nhân và phát biểu)

+ Lỗ Tấn phê phán những căn bệnh của người Trung Quốc đầu thế kỉ XX:

- Bệnh u mê lạc hậu của người dân.

- Bệnh xa rời quần chúng của những người cách mạng tiên phong.

+ Đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm:

- Cốt truyện đơn giản nhưng hàm súc.

- Các chi tiết, hình ảnh đều giàu ý nghĩa tượng trựng. Đặc biệt là hình ảnh chiếc bánh bao tẩm máu, hình ảnh con đường, hình ảnh vòng hoa trên mộ Hạ Du,...

- Không gian, thời gian của truyện là một tín hiệu nghệ thuật có ý nghĩa .

3. Ý nghĩa biểu tượng trong đoạn trích Ông già và biển cả của Hê-ming-uê?(GV yêu cầu HS xem lại bài Ông già và biển cả, trên cơ sở đó để thảo luận. HS làm việc cá nhân và phát biểu, thảo luận)

3. Đoạn trích Ông già và biển cả của Hê-ming-uêÝ nghĩa biểu tượng trong đoạn trích Ông già và biển

cả của Hê-ming-uê

+ Ông lão và con cá kiếm. Hai hình tượng mang một vẻ đẹp song song tương đồng trong một tình huống căng thẳng đối lập.

+ Ông lão tượng trưng cho vẻ đẹp của con người trong việc theo đuổi ước mơ giản dị nhưng rất to lớn của đời mình.

+ Con cá kiếm là đại diện cho tính chất kiêu hùng vĩ đại của tự nhiên.

+ Trong mối quan hệ phức tạp của thiên nhiên với con người không phải lúc nào thiên nhiên cũng là kẻ thù. Con người và thiên nhiên có thể vừa là bạn vừa là đối thủ. Con cá kiếm là biểu tượng của ước mơ vừa bình thường giản dị nhưng đồng thời cũng rất khác thường, cao cả mà con người ít nhất từng theo đuổi một lần trong đời.

Trang 286

Documents

Giáo án ngữ văn 12 – chương trình cơ bảntruonghocso.com