HAYVANLARDA SİNİR SİSTEMLERİASLI SADE MEMİŞOĞLU

HOMEOSTAZİ

• Canlılar iç ve dış çevrelerinde oluşan bir çok değişikliğe karşı tepki gösterirler.

• Bu tepkiler ve cevaplar özelleşmiş bir takım hücre ve organların çalışmasıyla

gerçekleşir.

• Canlının bilgi alışverişini ve çevreye uyumunu sağlayan özelleşmiş yapılar, organlar

arasındaki bütünlüğü ve işbirliğini sağlar, canlılık faaliyetlerini düzenler.

• Böylelikle iç denge (homeostazi) sağlanır. Bunu sağlayan sinir sistemi ve endokrin

sistemidir.

• Bu iki sistem vücudumuzda iletişim ağı oluşturur.

• Sinir sistemi hormon salgılamayı uyardığı gibi, endokrin sistem de sinir faaliyetlerini

etkiler.

• Sinir sisteminin bazı bölgeleri endokrin bezi gibi hormon salgılayarak

düzenleme fonksiyonunu gerçekleştirir.

• Sinirlerden salgılanan hormonlara nörohormon, bir sinir hücresinden salgılanıp

diğerine mesaj taşıyan kimyasal maddelere de nörotransmitter denir.

• Uyarıların sinir yoluyla iletimi ve organların cevabı çok hızlıdır

• Hormonlarla meydana getirilen cevap daha uzun zaman alır.

• Hormonların etkili olabilmesi ve ilgili organları faaliyete geçirebilmesi için kanda belli bir

miktara ulaşması gerekir.

• Bu da belirli bir zaman aldığından, cevap daha geç olur.

• İlk uyaran kısa zamanda kaybolsa bile, endokrin faaliyeti daha uzun sürer.

HOMEOSTAZİ

CANLILARDA SİNİR SİSTEMLERİ

• Elektriksel ya da kimyasal bir uyarıya karşı verilen her cevap, dört aşama içerir.

1. Uyarılma (reseptör)

2. İletilme (nöron)

3. Değerlerdirme (sinir merkezi)

4. Tepki (effektör)

• Tek hücrelilerde bu işlemler, bir hücrede gerçekleşir. Çok hücrelilerde ise her biri

ayrı yapılar tarafından gerçekleştirilir

Süngerler

• Sinir sistemi yoktur. Uyarılar kimyasal yolla hücreden hücreye iletilir.

A) Ağsı sinir sistemi

• Sölenterlerde görülür

• İlk özelleşmiş sinir sistemidir

• Uyarıyı alan özelleşmiş reseptör hücre, sinyallari ileten bir sinir hücresi ve uyartıya cevap veren efektör hücre bulunur.

• Merkezi bir kontrol yoktur

• Akson, dendrit gibi özel uzantılar oluşmamıştır

• Nöronlar arası sinaps bölgesi bulunmaz, impuls hücreden hücreye fiziksel temas bölgelerinden geçer.

CANLILARDA SİNİR SİSTEMLERİ

Ağsı sinir sistemi (devam)

• Uyartı iletimi yavaştır.

• Uyartının tüm vücuda yayılması için uzun süreli ve şiddetli olması gerekir.

• Uyartı, uyarılan bölgeden uzaklaştıkça taşınma hızı düşer.

• Anlamlı tepkiler yoktur. Değişik uyarana tek tip tepki verirler.

• HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?TİME_CONTİNUE=40&V=-UI531GMRTM

SİNİR SİSTEMLERİ

B) Radyal (halkasal) sinir sistemi

• Derisi dikenlilerde görülür.

• Halkasal ve ışınsal olarak bağımsız organize olan iki sistemden oluşur..

• Işınsal ve radyal sistemle ritmik hareket sağlanır.

• İlk sinaps oluşumu bu canlılarda görülür ve iletim (impuls) tek yönde iletilir.

• Beslenme ve hareket birbirinden bağımsız şekilde gerçekleşebilir.

• Merkezi sinir sistemi bulunmaz.

SİNİR SİSTEMLERİ

C) İp merdiven sinir sistemi

• Planaryadan itibaren tüm organizmalarda görülür.

• Organizmanın karın bölgesinde yer alır.

• Sistem sağ ve sol iki sinir kordonu ve bunları enine bağlayan sinirlerden oluşur.

• Vücudun baş bölgesinde bulunan sinir hücreleri kümeleşmiştir.

• Buna baş ganglionu denir

• Vücutta iki taraflı uzanan sinir kordonu, enine bağlarla merdiven şeklinde birbirine

bağlanmıştır.

• Halkalı solucanlarda her halkayı kontrol eden bir çift ganglion bulunur.

• Bunlar arasında sinirsel bağlantı vardır ve bunlar merkez ganglionun

kontrolündedir.

• Eklem bacaklılarda baş ganglionu, daha büyüktür.

• Sinir kordonu üzerindeki ganglionlar bağımsız çalışır.

• Her ganglion merkez gibi çalışır.

• Başı kopan sineğin hareket edebilmesi bundandır.

SİNİR SİSTEMLERİ

• Reseptör ve efektörler gelişkindir. Bu nedenle sinir sisteminde ilk kez nöronlar yapı

ve işlevsel olarak duyu, ara ve motor nöronları şeklinde organize olmuşlardır.

• İlk merkezileşme bu sistemle başlar.

• İlk öğrenme bu sistemle başlar.

• İlk anlamlı tepkiler (uyarıya göre değişen) bu sistemle ortaya çıkar.

• Baş ganglionunun (beyin işlevli) diğer gangliyonlara (omurilik işlevli) baskınlığı

omurgalıların beyninin omuriliğe baskınlığına göre daha azdır.

SİNİR SİSTEMLERİ

C) İp merdiven sinir sistemi

SİNİR SİSTEMİ-Omurgalılar

• Balıklardan memelilere kadar beyin, sinir kordonunun ucunda 3 şişkinlik olarak bulunur.

Ön Beyin

• Balıklarda tek, diğer omurgalılarda iki yarım küreden oluşur.

• Sadece memelilerin beyni kıvrımlıdır.

• Koklama lobu balıklardan memelilere doğru gidildikçe küçülür.

• Beyin üçgeni sürüngenlerden itibaren ortaya çıkar. Nasırlı cisim sadece memelilerde görülür.

Orta Beyin

• Görme merkezi optik lob burada bulunur.

• Balıklardan memelilere doğru gittikçe küçülür.

Arka Beyin

• Beyincik ve omurilik soğanından oluşur.

• Beyincik büyüklüğü canlının hareket yeteneğiyle doğru orantılıdır.

• Omurgalılarda sinir kordonu (omurilik) bir tanedir.

• Balıklar ve kurbağalarda beyin ile omurilik aynı doğrultuda dizilmişlerdir.

• Sürüngen, kuş ve memelilerin merkezi sinir sisteminde bükülme görülür.

İnsan

Domuz

Timsah

Köpek balığı

SİNİR HÜCRELERİ

Nöronlar

• hücre gövdesi, dendrit ve akson olmak üzere, üç kısımdan oluşur.

• Nöronda iletim sırası; dendrit, nöron gövdesi, akson şeklindedir.

• Bazı nöronların aksonu üzerinde miyelin kılıf bulunur.

• bir izolasyon görevi yapar.

• Schwan hücreleri tarafından oluşturulur.

• Miyelin kılıf, akson boyunca yer yer kesintiye uğrar.

• Bu kesintili yerlere Ranvier boğumu denir.

• Ranvier boğumlarda miyelin kılıf bulunmaz.

Görevlerine göre nöronlar

1. Duyu nöronu

• Duyu reseptörlerinden gelen uyarıyı alır. Merkezi sinir sistemine taşır.

2. Ara nöron

• Merkezi sinir sistemine gelen cevabı değerlendirir. Duyu ve motor

nöronları birbirine bağlar.

3. Motor nöron

• Merkezi sinir sisteminden gelen uyarıyı tepki organına iletir

SİNİR HÜCRELERİ

Morfolojilerine göre nöronlar

1-Unipolar (tek kutuplu): Daha çok omurgasızlarda , omurgalılarda embriyonalgelişiminde görülür.

• Gövdeden tek uzantı çıkar.

2-Bipolar (iki kutuplu): Kulakta duyma, burunda koklama, retinada ve sinir merkezinde görülür.

• Gövdeden iki uzantı çıkar. Biri dendrit, biri aksondur.

3-Multipolar (çok kutuplu): Sinir sisteminin çoğu hücreleri böyledir.

• İkiden fazla uzantı bulunur. Dendrit fazla, akson bir tanedir.

• Unipolar ve bipolar nöronlar duyu nöronu karakterindedir.

• Multipolar nöronlar ise ara ve motor nöronları karakterindedir.

SİNİR HÜCRELERİ

• Nöronların arasını dolduran, onlara destek olan ve beslenmelerine yardım eden

hücreler nöroglia hücreleridir.

• Astrosit, mikroglia, oligodendrosit gibi çeşitleri vardır.

• Nöroglia hücreleri sinirlerin dejenere olduğu yerlerde çoğalarak orayı yama gibi

kapatırlar.

• Mikrop, toksin gibi zararlı etkenlerin nöronlara ulaşmasına engel olurlar.

SİNİR HÜCRELERİ

İLETİ OLUŞUMU• Sinir teli boyunca meydana gelen elektriksel ve kimyasal değişmelere impuls denir.

• Sinir hücreleri bütün uyartıları alamaz.

• İmpuls oluşabilmesi için, uyartı şiddetinin belli bir düzeyden fazla olması gerekir.

• Sinir hücrelerinin alabildiği minimum değerdeki uyartı şiddetine “eşik şiddeti ”

• Eşik şiddeti aşıldığında aksiyon potansiyeli oluşur

• Eşik şiddetinin altındaki uyarılar impuls oluşturmaz.

• Eşik şiddetinin üstündeki uyarılar impuls hızını ve etkisini değiştirmez, impuls

sayısını arttırır.

• Dinlenme halinde olan sinir hücresinin dışı (+), içi(–)

yüklüdür = dinlenme potansiyeli

• Bu sodyum – potasyum pompası ile sağlanır.

İLETİ OLUŞUMU

• Depolarize olan bölgelerde impuls geçtikten sonra tekrar eski haline döner.

• Yani dinlenme haline döner. Buna repolarizasyon (yeniden kutuplaşma) denir. İmpuls

iletiminde kutuplaşma, kutuplaşmanın bozulması ve yeniden kutuplaşma olayları

birbirini izler.

Aksiyon potansiyeli

• HTTPS://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?TİME_CONTİNUE=173&V=-H_KWFM2FAQ

• İmpuls akson boyunca ilerlerken; glikoz, O2, ATP kullanılır.

• CO2 oluşur ve sıcaklık artar.

• İmpuls sayısını etkileyen faktörler;

• uyartının kuvveti,

• uyartının tekrarlanma sıklığı,

• uyartının süresi,

• uyartı alan reseptör sayısının artması gibi.

• İmpuls hızını etkileyen faktörler;

• aksonun miyelinli olup olmaması,

• akson üzerindeki ranvier boğum sayısı ve akson çapı.

İLETİ OLUŞUMU

• Her uyarıya aynı şiddette aksiyon potansiyeli oluşuyorsa farklı şiddetteki, uyarıları

nasıl algılıyoruz?

• Ilık ve sıcak bir yere dokunma

• Sıcakta daha çok sayıda impuls oluşuyor = Tüm farkı yaratan frekans

• Birden fazla sinir hücresi uyarılıyor

• Her sinir hücresinin dinleme potansiyeli aynı değil

• Her sinir hücresinin eşik değeri aynı değil

• Kolay uyarılan ve zor uyarılan sinirler

• Zor uyarılan sinirler ancak şiddetli uyartıya

cevap veriyor

SİNYAL İLETİMİ

İmpulsun bir nörondan başka bir nörona geçişi (sinaps)

• Bir nöronun dendriti ile diğer nöronun aksonunun karşılaştığı yere sinaps denir.

• aksondan dendrite doğrudur.

• sinir uçlarından salgılanan nörotransmitter moleküller ile olur.

• En önemli nörotransmitterler; asetilkolin, norepinefrin, histamin, dopamin,

serotonindir.

SİNYAL İLETİMİ

• Nöron boyunca ilerleyen impuls, akson ucuna geldiğinde kesecikler içindeki

nörotransmitterler yoluyla sinaps boşluğuna salınır.

• Nörotrasmitterler sinaps yarığından ikinci sinir hücresinin dendrit zarında bulunan

reseptörlere tutunurlar.

• Aynı şiddette ve özellikte bir uyartı oluştururlar.

• İmpulsun sinapstan iletimi, sinir hücresindeki iletiminden daha yavaş olur.

• Sinapslarda meydana gelen impuls iletiminde kimyasal olaylar görülür.

• İmpuls iletimi bittikten sonra, sinapslara salgılanmış olan nörotrasmitterler,

enzimlerle parçalanır.

İNSANDA SİNİR SİSTEMİ

I) Merkezi sinir sistemi-Beyin

• Bilgi işlem merkezi gibi çalışır. Dıştan içe doğru; sert zar, örümceksi zar ve ince zar ile çevrilidir.

• Kafatası kemiğine yapışık olan sert zar, kalın ve dayanıklıdır. Görevi korumadır.

• Örümceksi zar, sert zar ve ince zarı birbirine bağlar.

• İnce zar, beynin bütün girinti ve çıkıntılarına girer, beyin yüzeyine yapışıktır.

• Yapısındaki kan damarları sayesinde beynin beslenmesini sağlar.

• Örümceksi zar ile ince zar arasında beyin omurilik sıvısı (B.O.S) bulunur.

• Bu sıvı; darbelere karşı yastık görevi yapar,

• beyin ile kan arasında besleyici madde ve atık ürün alışverişi için bir ortam oluşturur.

• Ayrıca beynin ağırlığının daha az hissedilmesini sağlar.

İNSANDA SİNİR SİSTEMİ

İNSANDA SİNİR SİSTEMİ

İNSANDA SİNİR SİSTEMİ

İNSANDA SİNİR SİSTEMİ

Omurilik

• Omurganın içinden geçer.

• Ortasında, ince bir kanal uzanır. Buna merkez kanal denir.

• Duyu nöronları omuriliğe arka kökten gelir. Motor nöronlar ön kökten çıkar ve tepki

verilmiş olur.

• Duyu organlarından beyine, beyinden kaslara giden bütün sinirler omurilikten çapraz

yaparak geçerler.

• Omuriliğin iki önemli görevi vardır.

• Birincisi vücudun refleks merkezi olarak görev yapmak,

• ikincisi ise çevresel sinir sistemi ile beynin bağlantı kurmasını sağlar.

• Beyinin etkisi olmadan bazı refleksleri kontrol eder.

• Otomatlaşan bazı istemli hareketlerin kontrolünü yapar

Ör: önce beyinin kontrolünde yapılan dans etme, piyano çalma, örgü örme

daha sonra alışkanlık haline gelerek omuriliğin kontrolüne geçer.

II) Çevresel sinir sistemi

• Çevresel sinir sistemi, beyin ve omuriliği vücudun diğer organlarına bağlayan sinirlerden meydana gelir.

• Bu sinirlerden 12 çifti beyinden, 31 çifti omurilikten çıkarak kollara ayrılır.

• Beyinden çıkan sinirler baştaki duyu organları, kaslar, salgı bezleri ile bağlantılıdır.

• Vagus siniri en önemlisidir.

• Bu iç organlara bağlıdır (kalp, mide, pankreas, akciğer, bağırsak).

• Omurilikten çıkan sinirler duyu ya da motor sinirlerdir.

• Her bir sinir ön ve arka kök olarak iki kökün birleşmesi ile oluşur.

• Ön kök motor, arka kök duyu sinirlerinden meydana gelir.

• Çevresel sinir sistemi somatik ve otonom sinir sistemi olmak üzere iki kısımda incelenir.

İNSANDA SİNİR SİSTEMİ

i) Somatik sinir sistemi

• Motor ve duyu sinirlerinden oluşur.

• Hücre gövdeleri merkezi sinir sisteminde bulunur, aksonlar ise iskelet kaslarına gider.

• Aksonlarda miyelin bulunur. iletim hızlıdır.

• beyin kontrolünde olan hareket ve davranışlar somatik sinir sistemi tarafından düzenlenir

ii) Otonom sinir sistemi

• İsteğimiz dışında çalışır ve iç organların çalışmasını düzenler.

• sempatik (hızlandırıcı) ve parasempatik (yavaşlatıcı) olmak üzere iki farklı kısımdan oluşur.

• yalnızca motor sinirlerinden oluşur.

• Sinirler miyelinsizdir. İmpuls iletimi yavaştır.

• Otonom sinirlerle beslenme, solunum, boşaltım, kan dolaşımı, üreme ve adaptasyonel fonksiyonlar değişen çevre şartlarına rağmen düzenli bir şekilde gerçekleşir, homeostasi korunur.

• Otonom sinir uçlarından genellikle asetilkolin ve noradrenalin salınır.

• Asetilkolin parasempatik, noradrenalin ise sempatik sinir uçlarından salgılanır.

İNSANDA SİNİR SİSTEMİ

• Korkutucu durumlar ve hatta böyle durumların anıları,

beyinde amigdala bölgesini uyarır.

• Charles Whitmann 1966

• Amigdala olmazsa korku duymayız

• Hayatta kalmayı zorlaştırır

• İnsanların ifadelerini bile algılamayız