Hidroelektirk enerjisi

8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi

1/30

1. GR

lkemiz hzl bir sosyal ve ekonomik geliim gstermekte ve bu gelimeye paralel

olarak gereksinim duyduu elektrik enerjisini kesintisiz, kaliteli, gvenilir ve ekonomik

olarak, evreyi en az olumsuz etkileyecek ekilde retmek durumundadr. Bu nedenle

ncelikle yerli enerji kaynaklarndan yararlanlarak projeler gelitirmeli ve gerekli yatrmlar

yaplmaldr.

Elektrik enerji retiminde fosil ve nkleer yaktl termik ve doal gazl santraller

yannda hidroelektrik santrallerin yenilenebilir ve puan alma gibi iki nemli zelliimevcuttur.

Elektrik enerjisi tketimi ekonomik gelimenin ve sosyal refahn en nemli

gstergelerinden biridir. Bir lkede kii bana den elektrik enerjisi retimi ve/veya tketimi

o lkedeki hayat standardn yanstmas bakmndan byk nem arz etmektedir.

1998 yl ba itibariyle Trkiye de kii bana elektrik enerjisi tketimi 1650 kWh'a

ulam olmasna ramen, bu rakamn Avrupa'da 6000 kWh/kii ve dnya ortalamasnn ise

2500 kWh/kii olduu dikkate alnrsa, lkemiz iin kii bana den elektrik enerjisi

tketiminin olduka dk seviyede olduu gzlenmektedir. Bu nedenle, bata hidrolik enerji

olmak zere, elektrik enerjisi arznn artrlmasnn gerei ortadadr.

lke kalknmasnda en deerli kaynak kukusuz i gcdr, insan kaynadr. Bu

kaynan verimlilii ise ona salanan enerji kolayl ve verilen eitimle arttrlabilir.

yi eitilmi bir i gcnn hizmetine enerji verilirse lke kalknmasnn en nemli

ta atlm olur.

Kaliteli, gvenilir, kesintisiz ve ucuz bir enerji tr olan hidrolik enerjisine gerektii

nemin verilmesi dileiyle.

1


2/30

2. GEMTEN GNMZE SUDAN YARARLANMA

nsanolunun bu kuvvetten faydalanma teebbsleri ok eskilere dayanr. En basit

faydalanma ulamdr. Kardan karya gemek veya bir yerden baka bir yere gitmek iin

ktklerin birletirilip (sandal gibi) su yzeyinde ulam gerekletirmilerdir.

Zamanla aatan yapt ark ileterek bu kuvveti buday tmekte, odunu kesip

bimekte ve demirini dvmede kullanmlardr.

Hzl akan ya da belirli bir mesafeden den sudan enerji salanmasnn gemiinin

M.. 85lere uzand belirtilmektedir. Roma mparatorluu zamannda, su deirmenleri

askeri amal kullanlmt. Ortaa ekonomisinin youn bir ekilde su gcne dayand,

ngilterede o zamanlar su deirmenlerinin yalnzca tahl retilmesinde deil, demir

dvlrken atein krklenmesi, alet ve silahlarn bileylenmesi, dokuma sanayisi, madenlere

su pompalanmas ve benzeri yerlerde kullanld belirtilmektedir.

19. yyn ikinci yarsnda icat edilen trbin ve dinamo akarsulardan daha verimli

olarak elektrik enerjisi retimini gerekletirmitir. Bu amala 1880de Californiada bu

tesislerin ilki kurulmutur ve 60,000 kWh retim yaplmtr.

Sanayi devriminin gereklemesiyle elektrik enerjisine olan ihtiya artm ve

gnmze kadar barajlarn kapasiteleri deierek gelmitir.3. SUDAN ENERJ RETM

3.1. elale

Bir akarsu yatandaki dayanml kaya, geriye anm, heyelan, lav akntlar, faylar

gibi eim krklar nedeni ile yksekten dklen sulara elale denir. Buradan enerji retimi

yksekten dklen suyun altna yerletirilen trbinin dnmesiyle elde edilir.

Yksek elalelerden ilk faydalanma teebbsleri 19. asrn ortalarna rastlar. Fransa,Amerika ve ngiltere bu teebbslere n ayak olmutur. bunlardan her biri eski arkn yerine

geecek daha dayankl, daha emin bir su motoru icat etmeye altlar. 1980 ylnda trbinin

icadyla bunlarn yerini barajlar almaya balamtr.

3.2. Barajlarn Kurulu Amalar, Yararlar ve Dezavantajlar

Baraj eitli amalarla, bir rman nn kesmek, sularn bir yerde toplamak iin

yaplan engellere denir.

2


3/30

Suyu biriktirmek iin, bir akarsuyun yolunu kapama buluu uygarln tarihi kadar

eskidir denilebilir. Tarmn gelimesi zerine insanlar, kurak mevsimlerde kullanlmak zere,

akarsular depo etmeyi dndler. lk barajlar el altnda bulunan malzemeye gre tatan,

topraktan yaplyordu. Zamanla baraj yapma teknii de ilerledi. Eski Msrllar topraktan

barajlar yaparak, rmaklarn su dzeyini ykseltir, bylece evredeki topraklarn sulanmasn

salarlard.

Barajlar u amalar iin yaplr:

Yamur mevsiminde bol olan sular biriktirip kurak mevsimlerde kullanmak,

Hidroelektrik enerjisi elde etmek,

Topra su basknlarndan korumak,

Sularn dzeyini ykseltip, gller meydana getirerek nehir ulamn salamak,

Byk ehirlerin su ihtiyacn karlamak.

Barajlarn Faydalar:

Suyun fazla geldii dnemlerde suyu depolayarak, yetersiz olduu dnemlerde yeterli

su salamak,

Evsel, endstriyel ve tarmsal su ihtiyacn karlamak,

Taknlar nlemek,

Hidroelektrik enerji retmek,

Su rnleri retimini arttrmak (balklk vb.),

Rekreasyon sayesinde turizmin gelimesini salamak,

evresel koullar gelitirmek (iklim zerindeki etkisi),

Su ulamna ve sporuna olanak salamak,

Bu deimelere karlk, oluan veya oluacak yeni baraj, gl alanlarndaki tatl su,

fauna ve floras da byk bir potansiyele sahip olabilmektedir.

3


4/30

Barajlarn Dezavantajlar:

Nehrin denize kavutuu alanda oluan deltalarn ana malzemesi olan kil tanelerinirezervuarlarnda depolarlar ve onlar aa deltaya yollamazlar. Yani deltann alvyon

kayna zayflar.

Nehir suyunun kalitesini deitirir, suyun akndaki doal dengeyi bozar, yer alt su

seviyesi der.

Nehrin uzun mecras boyunca alvyon transferini sekteye uratan barajlar pek ok

balk trnn yok olmasna neden olur.

Olduka geni alanlar kaplayan barajlar, yerleme alanlarnn tahliyesine ya da sular

altnda kalmasna neden olur. rnein Hindistanda 14 milyon insan baraj yapm

nedeniyle baka yerlere tahliye olmutur.

Tarihi eserlerin sular altnda kalmasna neden olur.

Rezervuar byk olan barajlardaki su ktlesi deprem tehlikesi oluturabilir.

4. TRKYEDE ELEKTRK SANTRALLERNN GELM

Trkiye elektrik retiminin yaklak %40n temin eden hidroelektrik santrallerin,

lkemizde yaklak 100 yllk bir gemii bulunmaktadr. lkemizde ilk elektrik retimi 1902

ylnda Tarsusta, 60 kWh gteki bir hidroelektrik santralle balam ve Cumhuriyetin ilk

yllarna kadar elektrik sadece aydnlatmada kullanlmtr. Elektrik retimi ve datm zel

izinle kurulan irketler tarafndan 1914 ylnda stanbulda gerekletirilmitir.

Trkiyede Cumhuriyetin ilan edildii 1923 ylnda iletmede bulunan 38 adet

elektrik santralnn toplam kurulu gcnn 33 MW, retim potansiyelinin ise 45 milyon

kWh/yl civarnda olduu ve bu gcn ancak 0,1 MWnn hidrolik santraller tarafndan

retildii grlmektedir. 1923 ylnda kii bana den elektrik tketimi ise 3,3 kWhdr.

Elektrik enerjisinin aydnlatma dnda kullanlmas 1930 ylndan sonra, sanayiinin

kurulmas ile balam ve byk sanayi kurulular kendi elektriklerini retim yoluna

4


5/30

girmilerdir. Karabk-Demirelik, zmit-Seka ve Smerbank gibi kurulular enerji

gereksinimleri iin santrallerini tesis etmilerdir.

1932 ylnda Atatrkn nderliinde Nafia Vekaletince (Bayndrlk Bakanl)

balatlan su seferberlii almalar neticesinde 1935 ylnda, lkenin elektrik ihtiyacn belirlemek ve ihtiyac hidroelektrik kaynaklardan veya dier enerji kaynaklarndan

karlayacak ett ve incelemeleri yapmak zere Elektrik leri Ett daresi kurulmutur. 1935-

1953 yllar arasnda, su kaynaklarnn her trl amaca uygun gelitirilmesini temin iin,

akarsularn sistematik ekilde ettlerinin yaplmas, topografik, jeolojik, sondajla temel

aratrmalar, enerji pazar ettleri, ehir ve kasabalarn elektrik enerjisinin temini iin proje

tanzimi ve zellikle hidroelektrik enerji potansiyelinin belirlenmesi ile ilgili istikaf

almalar, Seyhan, Saryar, Hirfanl, Kesikkpr, Demirkpr, Kemer Baraj vesantrallerinin planlama ve finans temin almalar bu kurulu tarafndan gerekletirilmitir.

1935-1953 yllar arasnda ett ve proje hizmetleri iin grevlendirilen EEnin

yannda Etibank ve ller Bankas, baraj ve santral inaatlar ile ky ve kasabalarn

elektriklendirilmesi faaliyetlerini yrtmlerdir.

1954 ylndan itibaren su ve toprak kaynaklarmzn gelitirilmesi, tarm alanlarnn

sulanmas, ehir ve kasabalara ime suyu temini, tarm alanlarnn ve meskun alanlarn

takndan korunmas, su potansiyelinden yararlanlarak enerji retimi salanmas ana

balklarnda toplayacamz su ile ilgili tm yaplarn planlama, projelendirme, inaat ve

iletmesi DSnin sorumluluuna verilmitir. 1970 ylnda TEK Genel Mdrlnn

kurulmas ile hidroelektrik santrallerin iletilmesi TEKe devredilmitir.

1953 ylnda Trkiye kurulu gc 500 MWa ularken hidroelektrik santraller 30 MW

gleri ile toplam iinde ancak %6lk bir paya sahip olmulardr. 1953-1963 arasnda geen

10 ylda hidroelektrik santrallerin kapasitesi 478 MWa erimi, Etibank, ller Bankas, Kepez

Anin de gerekletirdikleri HESler ile kapasite 10 ylda 16 kat art gstermitir. 1963

ylnda, 1381 MW olan toplam kurulu gte hidroelektrik santrallerin pay %35e ulamtr.

1963 ylndan itibaren Trkiye, planl kalknma dnemine girmi ve elektrik enerjisi

ile ilgili ana hedef ve politikalar beer yllk periyotlarla belirlenmeye balanmtr.

1963 - 1967 yllarn kapsayan Birinci Plan Dneminin en nemli kurumsal

yaplamas Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn kurulmas olmutur. 1968 - 1972

yllarn kapsayan kinci Plan Dnemi iinde, 1970 ylnda TEK kurulmu ve bu dnem

sonunda kurulu g 2711 MW ve elektrik tketimi ise 175 kWh/kii olmutur. 1973 - 1977

5


6/30

yllarn kapsayan nc Plan Dnemi sonunda kurulu gcmz 4727 MWa elektrik

tketimi 430 kWh/kii ye ykselmitir. 1979 1983 yllarn kapsayan Drdnc Plan

Dnemi sonunda kurulu gcmz 6935 MW a elektrik tketimi ise 505 kWh/kii dzeyine

gelmitir.

1983 ylndan itibaren serbest piyasa ekonomisinin, tm kurum ve kurallar ile

uygulanmas iin almalar balatlm, enerji dar boaznn ncelikle giderilmesi iin bir

yandan daha nce balatlm ve yarm kalm yatrmlarn biran nce tamamlanmas

salanrken, dier taraftan zel sektrn ve yabanc sermayenin enerji yatrmlarna girmesini

salamak amacyla yasal dzenlemelere gidilmi ve Yap - let - Devret(YD) yasas olarak

bilinen 3096 sayl yasa 1984 ylnda karlmtr.

1985 1989 yllarn kapsayan Beinci Be Yllk Kalknma Plan dnemi sonundatoplam kurulu gcmz 15806 MW, elektrik tketimi 771 kWh/kii olmutur. 1990 1994

yllarn kapsayan Altnc Be Yllk Kalknma Plannda, dnem sonundaki kurulu gcmz

20857 MW a, elektrik tketimimiz 1284 kWh/kiiye ykselmitir. 1996 2000 yllarn

kapsayan Yedinci Be Yllk Kalknma Plannda % 8lik bir talep art ngrlerek, kurulu

gcmzn 2000 ylnda 27576 MW a karlmas hedeflenmitir.

5. HDROELEKTRK ENERJ HAKKINDA TANIM VE TERMLER

Hidroelektrik tesisler ile hidroelektrik santral terimleri ok kere birbirine

kartrlmaktadr.

5.1. Tanmlar

Hidroelektrik Tesisler: Suyun potansiyel enerjisi mekanik enerjiye, buradan elde

edilecek mekanik enerjiyi de mekanik enerjisine dntrmek iin yaplan bir seri inaat ve

mekanik sistemler dzenidir.

Hidroelektrik Santrali: Bu sistemin bir blm, bir halkasdr.

ekil 1: Basit Bir Hidroelektrik Santrali

6


7/30

Hidroelektrik santral suyun yerekimine bal potansiyel enerjinin elektrik enerjisine

dntrld komple tesistir.

5.2. Hidroelektrik Santralinde Bulunmas Gereken Blmler

Su Alma Yaps:

Baraj gvdesinin gerisinde baraj glnde biriktirilen su, su alma yaps (su giri yaps)

ile alnr. Ve bu yap, sudaki aa, buz, al vb. yzen cisimlerin borulara ve tnellere

girmesini nleyecek niteliktedir. Ayrca denge bacalar, su giriini ayarlamada kullanlr.

Derivasyon Tnelleri:

Baraj yapm srasnda suyun yatann geici bir sre iin deitirilmesi amacyla

alan kanal ve tnellerederivasyon tnelleri denir.

Dolusavak:

Baraj kretinin altnda yer alp, byk taknlarda, sellerde, suyun tahliye olmasn

salar.

Cebri Borular:

Bu borular tnellerden ve denge bacasndan gelen suyun potansiyel enerjili

durumundan, hz kazanp eim sayesinde kinetik enerjili bir yapya ulamasn salar. Cebri

borular her nitenin kelebek borusuna dek devam eder.

Enjeksiyon Galerisi:

Baraj yapm srasnda, barajn kurulduu sahann litolojisinden kaynaklanan gzenek

ve atlaklar kapamak amacyla bentonit ad verilen beton harcnn dkld galerilerdir.

Santral:

Santraller, trbin ve jeneratrlerden oluur. Buraya cebri borularla gelip hz kazanan

su, trbinin kanatklarna hzla arpp trbinin dnmesini salar. Trbinde bir mil ile

jeneratre bal olduu iin jeneratr de etkilenip elektrik enerjisi retir. Trbinler, hidrolik

santralleri besleyen akarsularn debileri ve dlerine, bal olarak deiik tip ve gte

olurlar. Birincisi tesir trbinleri Pelton tipi trbini iine alp, suyun toplam enerjisinin arka

girmeden nce kinetik enerji ekline evrilmesi ve arkn sadece bu hz enerjisinden

faydalanmas esasna dayanr. kinci olarak aksi tesir trbinleri Francis ve Kaplan tipi

7


8/30

trbinleri kapsayp, suyun arka girii ve arktan k atmosfer basncndan farkl

deerdedir.

ekil 2: Atatrk Baraj ve Hidroelektrik Santrali Genel Vaziyet Plan

6. HDROELEKTRK SANTRALLERN KURULUUNDA YER SEM

Su alma yaps projelendirmelerinde en nemli faktr ve en nce yaplacak i iyi bir

yer seimidir. Eer giri yapsnn yerini iyi sememiseniz, ne kadar zen gsterirseniz

gsterin ve ne kadar ince hesaplar yaparsanz yapn yine de btn fonksiyonlarn tam olarak

yerine tam olarak yerine getirebilecek ekonomik bir proje meydana karamayabilir ve

problemlerden kurtulmayabiliriz. Onun iin, projeye balamadan nce mutlaka yerinde uzun

incelemeler yaplmal ve en uygun yer bulunmaldr.

Su alma yaps, kil, ist, alvyon, kum, yama molozu vb. zeminler zerineoturtulmamaldr.

Baraj glndeki kayalarn geirimsiz, az geirimli ve erimeyen kayalardan

olumas gerekir. yle ki geirimli alanlarda barajlar devaml szmayla su kaybettii

iin su tutmaz ve barajlardan faydalanlamaz. Her ne kadar bentonit harc

kullanlarak bu geirimli yerler tkanyorsa da hem gvenli olmamas hem de

maliyeti arttrdndan bu geirimli yerlerden baraj yapmndan kanlmaldr. Onun

8


9/30

iin kristalin ist, gnays, kuvarsit gibi metamorfik kayalarn younlukta olduu

yerlerde barajlar ina edilmelidir.

Baraj gl sahasnn gevek kvrml olmas ve faylanmam olmas gerekir. Krkl

blgelerde kurulan barajlar alttan su szdrabilir ve depremlerde byk hasargrlebilir.

Giri yapsnn salam ve atlaksz bir kaya iine oyularak yaplmas en idealdir.

ayet kaya tabakal ise, dalmlarn geriye doru (daa doru) olmasna dikkat

edilmelidir. Aksi halde ne doru kayacak tabakalar giri yapsn tehlikeye

drebilir.

Barajn kurulduu alanda heyelanlar olmamaldr.

Yapnn yeri, dik kayalk bir yamaca dayanrsa ulam da hibir sorun kmadan

kprsz olarak salanabilir.

Santral kolay, ekonomik bir ulam yolu yaplabilecek bir yerde olmaldr.

Santral yeri, en ksa cebri boru ile ve en az d kayb verilerek ulalabilecek yerde

olmaldr.

Santralin ina konum yeri olarak akarsu vadisinin nispeten darald yarma vadiksm seilir. Bu kesim sert bir kesime ulancaya kadar, sklp derinletirilir.

Santralin kurulaca akarsu akmnn yksek, rejiminin dzenli olmas gerekir.

Barajn kurulduu blgede iklimin elverili olmas gerekir. yle ki; kurak

blgelerde barajlar su kaybettiinden verim azalr.

Akarsu yata denge profili yeterli bir eim gstermelidir. Eimin az olduu akarsu

yataklar ok geni alan kaplayp, olduka geni bir sahay sular altnda brakrken

eimin fazla olduu alayanlar ve avlanlar yapt akarsular enerji retimi iin

uygundur.

Yukarda saydmz zellikler baraj kurulmadan nce yer seiminde etkilidir ve doal

evre etkilerini oluturur.

Bu zellikler dnda barajn kurulmasnda beeri evre faktrleri de etkilidir. Bu

faktrler:

9


10/30

1Teknoloji ve Sermaye: Bir lkede bu iki avantajn birlikte mevcut olmas, ekonomik

gelimeyi ve bu arada zorunlu olarak enerji retiminin giderek artmasna tevik eder.

zellikle topografik-jeolojik zelliklerin elverili blgelerde, beyaz kmr gcn

hidroelektrie evirmek iin kurulan yapay barajlar iin sermaye ve teknoloji ok nemlidir.

Zaten baraj inas, ok kapasiteli yatrm ve yksek miktarlara varan harcamalar yapmay,

mteahhit,mhendislik hizmetlerini yrtecek mali ve teknolojik imkanlar gerektirir. Zaten

bu konuda fakir olan Afrika bize olduka iyi bir rnektir.

2Pazar Koullar: Hidrolik enerji retildikten sonra depolanan ve istenildii zaman,

istenildii miktarda pazarlanacak olan bir enerji deildir. Cereyan, bir yandan retim

merkezleri olan santrallerde retilirken, br yandan da yar ap en fazla 2500 kmyi

amayan bir blge iindeki tketim merkezlerinde pazarlanarak tketilmesi gerekir. Pazarartlarnn olumasnda, tketim alanlarnda hareket ettirme, ihtiya alan, aydnlatma ve

sanayi sektr ihtiyac etkili olur. zellikle sanayi blge ve kuaklar, elektrik enerjisi talebi

bakmndan, en kapasiteli pazarlar durumundadr.

7. HDROELEKTRK SANTRALLERN SINIFLANDIRILMASI

Hidroelektrik santraller dlerine, rettikleri enerjinin karakter ve deerde,

kapasitelerine ve zerinde kurulduklar suyun zelliklerine gre u blmlere ayrlrlar:

7.1. Dlerine Gre

Alak Dl Santraller: H50 m

Genellikle engebeli ve dalk araziden akan nehirler veya barajlar zerinde kurulan

santrallerdir. Debileri deiiktir. Bir yaklam kanal veya tnelin uzunca bir cebri borusu

vardr. Franis veya Pelton trbinleriyle donatlmtr.

7.2. rettikleri Enerjinin Karakter ve Deerine Gre

10


11/30

Baz Santraller

Devaml olarak %30un zerinde kullanm faktryle enerji reten santrallerdir.

Pik Santraller

Enerjinin en ok ihtiya duyulduu srelerde alan santrallerdir. Ve Plant faktr

%30un altnda olabilir.

7.3. Kapasitelerine Gre

Kk Kapasiteli Santraller

Hem santral ve hem de deirmen vs. gibi i yerinde mekanik enerjisi direkt olarak

kullanlan santrallerdir. Kapasitelerin 99 kWha kadar olan santrallerdir.

Dk Kapasiteli Santraller

100999 kWh

Orta Kapasiteli Santraller

10009999 kWh

Yksek Kapasiteli Santraller10000 kWh ve daha fazla.

7.4. Yaplarna Gre

Yeralt Santrali

Topografik, jeolojik, ekonomik veya emniyet nedenleriyle santrali yeraltnda yapmak

icap edilir. Bu santrallere rnek olarak Hasan Uurlu HES, Doankent II HES, Oymapnar

HES gibi santraller verilebilir.Yar Gml veya Batk Santraller

Santral dar ve kayalk bir vadide yaplacaksa ve akta yer yoksa santralin yars yer

altnda yars akta olabilir. Yahut ta santral kot itibariyle tamam ile yer altndan kmakta

ise byle bir santral yaplabilir. ste bir ar vin konur ve btn ar vastalarn ykleri bu

vin ile alnarak santral alt kotlarna indirilir.

Yer st Santrali

Jeneratr kat ve st yap yer stndedir.

11


12/30

7.5. zerinde Kurulduklar Suyun zelliklerine Gre

Nehir Santralleri

Nehir taban yeterince genise, btn yap bu genilie yerletirilir, deilse, o kesit

kazlarak geniletilip btn tesisler ayn kesit zerine yerletirilir.

Bu tesislerde akarsulardan bala ad verilen sistem ile kabart olarak su alnr. Alnan

su bir kanal veya tnel yardmyla az eim oluturacak ekilde ayn veya baka bir akarsuya

braklr. Bylece seviye farkndan yararlanlp enerji retilir. Nehir tipi santrallere rnek

verece olursak Seyhan III, Kadnck III, Kepez III, vriz hidrolik santralleri rnek olarak

verilebilir.

ekil 3:Nehir Tipi Santral

Kanal Santralleri

Bu tip santralleri yapabilmek iin su bir evirme yapsyla bir kanala (tnele)

evrilerek santraller ve ilgili yaplar bu kanaln zerine yaplr.

Avrupa ve Amerika gibi ktalarda nehirlerin debisi byk maili az olduu iin hem su

yzeylerinde nakliyat yaplabilmekte hem de nehirdeki balklar epeyce nem kazanmaktadr.

Baraj Santralleri

12


13/30

Akarsu zerine ekilen setler olan barajlarn elektrik reten devreleri yani

hidroelektrik santraller akarsular zerindeki santrallerden baraj santrallere girer. Baraj

santrallerinde baraj gvdesinde tutulan su potansiyel enerji ykl su olup tnelle denge

bacasna gelerek cebri borularda hz kazandrlp kinetik enerjiye evrilir ve oradan trbinlere

ve sonra da santrale gnderilir. Yurdumuzda Atatrk, Keban, Karakaya hidrolik santralleri

baraj santrallerine rnektir.

ekil 4: Baraj Tipi Santral

Pompaj Rezervuarl Santraller

Bu santraller enerjiye ihtiya azald saatlerde ebekeden aldklar enerji ile pompa

olarak alarak rezervuara su basarlar. Gnn enerjiye en ok ihtiya duyduu saatlerde

birikmi suyu trbinleyerek enerji retirler.

Trkiyede halen kurulmu byle bir santral yoktur.

GelGit (MedCezir) Santralleri

Bu santraller alak basnl olup, tek veya ift hazneli olabilir. Tabi veya suni bir koy

vazifesi grebilir. Koyun denizle olan irtibat ekseni zerinde kapaklar ve santraller vardr.

Tek ynl olabildii gibi iki ynl de olabilir. Yani hem med durumunda koya doru, hem de

cezir durumunda suyun denize doru hareketi santrallerden geirilebilir. Fransadaki Rance

Gel-Git Santralinin yapm 25 yl srp, tamamen otomatik iletildii iin tek kii tarafndan

iletilir. Kanadadaki Fundy Krfezinde de bu tip almalar sz konusudur. Ama lkemiz

gel-git asndan zayf olduu iin gel-git santrali yoktur.

13


14/30

8. DNYADA VE TRKYEDE HDROELEKTRK ENERJ

8.1. Dnyada Hidroelektrik Enerji Potansiyeli

Dnyann hidroelektrik potansiyeli ok genitir. Dnya hidroelektrik potansiyelinin

%40tan fazlas Afrikada olduu halde burada ok az bir gelime kaydedilmitir. zelliklede

Kongo ve Zambezi havzalarnda. Hidroelektrik bakmndan ikinci nemli blge Asyadr:

Hindistann kuzeyi, in ve Rusya Federasyonunun dousundaki sra dalar ile belli bal

akarsular arasnda kalan alan zellikle nem tarlar.

Gney Amerikada Amazon ve Orinocu nehir sistemlerindeki yksek ya ve uygun

rlyefe sahip kesimlerde de potansiyel ok fazladr. Gneydou Brezilyadaki gelimeler ok

nemlidir:

Brazilyann Paraguay ile ina ettikleri 1990lara doru tamamlanan gnde 12,600

MW ylda 75 milyar kWh retim yapacak Parana nehri zerindeki taipu dnyann halen en

byk baraj saylmaktadr. Gerektende Brezilya enerjisinin %90n hidroelektrikten

karlamakta olan bir lkedir ve toplam enerji retiminde 3. sradadr.

lkeler 1997 Verileri (Milyar KW)

Kanada 384

ABD 356

Brezilya 276

in 175

Rusya 150

Norve 108

Japonya 86

sve 68

Hindistan 65

Fransa 61

Trkiye 42

Tablo 1: Hidroelektrik Enerjisi retiminde nde Gelen lkeler

14


15/30

Potansiyel olarak deil de, mevcut retim asndan bakarsak daha ncede belirtildii

gibi gelimi lkeler dnya potansiyelinin 1/3ne sahipken dnya enerjisinin 4/5ine yaknn

retirler. Dnya apnda su enerjisi tm elektrik enerjisinin yaklak %20sini

vermektedir. Kmrden az ve nkleer enerjiden fazladr bu oran. Fakat Kuzey Amerika,

dnyann baka herhangi bir blgesinden daha ok hidroelektrik retir. Dnyada hidroelektrik

enerjinin ktalara gre dal Tablo 2de grlmektedir.

KITALARBrt Hidroelektrik Potansiyeli

(Milyar kWh)DNYA TOPLAMINDAK PAYI

ASYA 16486 %37,2

AFRKA 10113 %22,9K. AMERKA 6150 %13,9

G. AMERKA 5670 %12,8

AVRUPA 4358 %9,8

AVUSTRALYA 1500 %8,4

TOPLAM 44288 %100

Tablo 2: Dnyada Hidroelektrik Enerjinin Ktalara Gre Dal

Belli bal hidroelektrik retim alanlar:

Kuzey Amerikann batsndaki dalk kesimler Appala sistemi ve St Lawrence

Havzas,

Avrupadaki retim ise, esas olarak Alp Dalarnn kaplad alanda ve

skandinavyadadr; buralarda evredeki alanlara ve lkelere tar. Rusya

Federasyonunun Volga ve Dinyeper nehirleri ile Ural Dalar ve Kafkasyada

retim yaplrken; Japonya lkenin deprem kua zerinde yer almas nedeniyle,

potansiyelini esas olarak kk projeler halinde gelitirmilerdir.

15


16/30

lkeler retim (%)

Zambiya 100

Laos 100

Btuhan 100Paraguay 99,9

Gana 99,6

Tacikistan 99,3

Norve 99,2

Kongo 98,4

Arnavutluk 96,3

Uruguay 92,4

zlanda 92,2

Brazilya 91,6

Tablo 3: Hidroelektriin Egemen Olduu lkeler

Aadaki tabloda her ne kadar su kuvvetinin genel dnya enerji bilanosu

dalmnda kk bir yer tuttuunu gsteriyorsa da endstriyel enerji bakmndan durum ok

farkldr. Elektrik enerjisinin takriben %40n hidrolik kaynaklardan %60n da teknik

kaynaklardan salanr. Bu durum hidrolik tesislerin nemini ortaya karmaktadr

YILLAR KATI YAKIT AKAR YAKIT GAZ SU GCNKLEER

ENERJ

1964 22,4 43 32 2,5 0,1

1970 24,7 41 31 2,3 1

1980 22,8 39 30 2,2 6

2000 21 37 22 2 18Tablo 4: Dnya Genel Enerji Sarfiyat Karlan Tahminleri

LKEYllk Hidroelektrik Enerji

retimi (Milyar kWh)

Toplam Elektrik Enerjisi

retiminde Hidroliin Pay

NORVE 108 % 99

ZARE 6 % 99

BREZLYA 249 % 95

KOLOMBYA 24 % 78

16


17/30

KANADA 293 % 63

AVUSTRALYA 32 % 63

TRKYE 27 % 46

HNDSTAN 71 % 27MISIR 10 % 21

TALYA 42 % 20

FRANSA 61 % 14

JAPONYA 89 % 10

ABD 275 % 10

ALMANYA 18 % 3

Tablo 5: lkelerin Yllk Hidroelektrik Enerji retimi

Gelimekte olan lkelerde ise byk barajlar yaplmasna ramen retimleri ok azdr.

Bunlar henz pazar olana olmad iin kapasitelerini byk lde kullanamamaktadrlar.

Buna karn gelimi lkelerin kapasitelerinin byk bir ksmn Avrupa %80 , ABD %60n

iletmektedir.

8.2. Trkiyede Hidroelektrik Enerji Potansiyeli

8.2.1. Trkiyede Su Kaynaklar Potansiyeli

Hidroelektrik, yerli enerji kayna olduuna gre su kaynaklarn tespit etmek,

gelitirmek ve kullanmak amcacyla lke yzeyi 26 drenaj havzasna ayrlmtr. Trkiyedeki

yllk yalarn ortalamas 643 mm, bu yalarn su karl 502 milyar m3/yl, suyun aka

geen ksm ise 186 milyar m3/yldr. Ak katsaysnn Trkiye ortalamas ise 0,37dir.

Yzeysel akn yarsna yakn ksm olan 95 milyar m3/yl ekonomik ynden kullanlabilir su

miktardr. Bunun fiilen faydalanlan ksm 1995 verilerine gre 28 milyar m3/yldr.

Trkiyede kullanlabilen yer alt suyu miktar 12,2 milyar m3/yl olup bunun 5,5 milyar

m3/yl ksmndan yararlanlmaktadr. Trkiyede kullanlabilen toplam yer alt ve yerst su

kaynaklar 110 milyar m3/yl olup bu miktarn ancak te biri kullanlmaktadr. Bu durum

tablo 6, 7, 8 ve 9da gsterilmektedir.

Yer st

Suyu

Ya

(mm)

Su Miktar

(milyar m3/yl)

Aka Geen

(milyar m3/yl)

Teknik ve Ekonomik

Tketim (milyar m3/yl)

Yurt i 643 502 186 95Yurt D 7 3

17


18/30

Ara Toplam 193 98

Yeralt Suyu 12

Toplam 110

Tablo 6: Trkiyenin Su Kaynaklar Potansiyeli

Yllk ak (ortalama)186,05 km3

Yllk ak/ya oran 0,37

Tketilebilecek yllk su miktar (ortalama) 95,00 km3

Fiili yllk tketim (ortalama) 32,41 km3

Tablo 8: Yerst Sular

ekilebilir yllk su potansiyeli 12,3 km3

Tahsis edilen miktar 9,1 km3

Fiili yllk tketim 6,0 km3

Tablo 9: Yeralt Sular

8.2.2. Trkiyede Hidroelektrik Enerji Potansiyeli

Hidroelektrik potansiyelin belirlenmesinde, Brt Potansiyel, Teknik Potansiyel ve

Ekonomik Potansiyel kavramlar nem tamaktadr.

Bir akarsu havzasnn hidroelektrik enerji retiminin teorik st snrn gsteren brt su

kuvveti potansiyeli, mevcut d ve ortalama debinin oluturduu potansiyeli ifade

etmektedir. Topografya ve hidrolojinin bir fonksiyonu olan brt hidroelektrik enerji

potansiyeli, lkemiz iin 433 milyar kWh mertebesindedir.

Trkiye yllk ya ortalamas (aritmetik) 642,6 mm

Trkiyeye den yllk ortalama ya miktar 501,0 km3

Tablo 7: Trkiyede Su Kaynaklar

18


19/30

Teknik ynden deerlendirilebilir su kuvveti potansiyeli, bir akarsu havzasnn

hidroelektrik enerji retiminin teknolojik st snrn gstermektedir. Uygulanan teknolojiye

bal olarak d, akm ve dnmde oluabilecek kanlmaz kayplar hari tutulduunda,

teknik adan uygulanabilmesi mmkn hidroelektrik projelerin blgenin tmnde

gerekletirilmesiyle elde edilecek hidroelektrik enerji retiminin snrlarn temsil etmektedir.

Bu niteliiyle teknik ynden deerlendirilebilir hidroelektrik potansiyel, brt

potansiyelin bir fonksiyonu olmakta ve ounlukla onun yzdesi olarak ifade edilmektedir. Su

kuvveti teknolojisinde yakn gemite ani deimeler olmad ve yine yakn gelecekte bu tr

gelimelerin beklenmedii dikkate alnrsa, teknik ynden deerlendirilebilir potansiyelin de

aslnda zamanla pek deimedii kabul edilmektedir. lkemizin teknik ynden

deerlendirilebilir hidroelektrik enerji potansiyeli 216 milyar kWh civarndadr.Ekonomik olarak yararlanlabilir hidroelektrik potansiyel, bir akarsu havzasnn

hidroelektrik enerji retiminin ekonomik optimizasyonunun snr deerini gsteren, gerek

teknik adan gelitirilebilmesi mmkn, gerekse ekonomik ynden tutarl olan tm

hidroelektrik projelerin toplam retimi olarak tanmlanabilir. Bir baka deyile ekonomik

olarak yararlanlabilir hidroelektrik potansiyel, beklenen faydalar (gelirleri), masraflarndan

(giderlerinden) fazla olan su kuvveti projelerinin hidroelektrik enerji retimini

gstermektedir.

Hidroelektrik santrallerin ekonomik yaplabilirliinin hesaplanabilmesi iin,

enterkonnekte sistemde ayn enerjiyi retecek kaynaklar gzden geirilmekte ve en ucuz

enerji kayna belirlenerek hidroelektrik santral (HES) projesi bu kaynakla mukayese

edilmekte ve ancak daha ekonomik bulunursa nerilmektedir. Ekonomik HES potansiyeli

iindeki tm projeler termik santrallere gre rantabiliteleri daha yksek projelerden

olumaktadr.

lkemizin 1999 yl ba itibariyle tespit edilen teknik ve ekonomik hidroelektrik

enerji potansiyeli 123 milyar kWhdr. Bu potansiyel, en az n inceleme (istikaf)

seviyesinde ett edilmi hidroelektrik projelerle, master plan, fizibilite (planlama-

yaplabilirlik), kesin proje, ina ve iletme aamalarndan oluan toplam 485 adet

hidroelektrik projenin enerji retim kapasitesini ifade etmektedir.

Havza gelime planlarnn farkl zamanlarda hazrlanm olmalarndan dolay projeler

sonraki tarihlerde ekonomik ynden tutarsz duruma gelebilmektedir. Bununla birlikte zaman

iinde enerji fayda ve maliyetlerinde meydana gelen deiikliklere gre ekonomik

19


20/30

bulunabilecek tesislerin, ilk ettlerde terkedilmi olmalarna da rastlanlmaktadr. Bu nedenle

havza gelime planlarnn belirli aralklarla, zellikle enerji faydalarna esas tekil eden

alternatif referans santral grubundaki deiikliklerden sonra, tekrar gzden geirilip

deerlendirilmesi uygun olacaktr. Bunlara karlk, su kaynaklarnn gelitirilmesinde grev

stlenen EE ve DS gibi kurulularn yapm olduklar, yeni enerji imkanlarnn

yaratlmasna ynelik n inceleme (istikaf) almalaryla da, bu potansiyele her yl ilaveler

olabilmektedir. Btn bu olumlu ve olumsuz etkilerin de dikkate alnmasyla, Trkiyenin

ekonomik hidroelektrik potansiyeli yldan yla ufak da olsa farkllklar gstermekle birlikte

bugn iin 125 milyar kWh civarnda olduu kabul edilebilir.

Trkiye 433 milyar kWh brt teorik hidroelektrik potansiyeli ile dnya hidroelektrik

potansiyeli iinde % 1 paya sahiptir. 123 milyar kWh ekonomik olarak yaplabilir potansiyeliile Avrupa ekonomik potansiyelinin yaklak % 15i mertebesinde hidroelektrik potansiyele

sahip bulunmaktadr.

8.2.3. zel Sektrn Elektrik retimine Girmesi1990l yllarn ortalarna kadar elektrik enerjisi retimi, iletimi ve datlmas ile ilgili

tm tesislerin inas, iletmesi ve datm, EA ve KEPEZ hari olmak zere devlete

gerekletirilmi ve gerekletirilmekteydi.

1984 tarih ve 3096 sayl, ksaca YapletDevret yasas olarak anlan, yasa ve bu

yasann uygulanmasna esas ynetmeliklerin karlmasnn ardndan bu yasaya gre termik

ve hidroelektrik enerji retim tesislerinin zel sektrce ina edilmesine yasann kmasndan

yaklak 10 yl sonra balanabilmitir. Ancak enerjinin iletimi, datm ve sat, yine EAve KAPEZ hari olmak zere, devlet kurulular olan TEA ve TEDAca yaplmakta idi.

lkemizde, bu gnlerde, elektrik enerjisi retimi, iletimi ve datmnda zel sektre

daha etkin ve daha nemli grevler ykleyen kkl ve ok nemli deiikliklere

gidilmektedir. Ancak bu gelimelere, seminerimizin konusu dnda olduundan

deinilmeyecektir.

8.2.4. Hidroelektrik Santrallerin Gelecekteki Durumu

20


21/30

Trkiye elektrik sisteminin geliim analizi niteliindeki Orta ve Uzun Dnem

retim-Yatrm Planlamas TEA Genel Mdrl sorumluluunda gerekletirilmekte ve

bu almalarn gerektirdii donelerin HESlerle ilgili olanlar DS ve EE tarafndan, termik

santrallerle ilgili olanlar TEA tarafndan salanmaktadr.

Orta Dnem (1997-2002), Uzun Dnem ise (2003-2020) yllar arasn kapsamaktadr.

Bu almalarda retim projeksiyonlar WASP modeline gre yaplmaktadr. Orta ve Uzun

Dnem planlama almalarnda kullanlan elektrik enerjisi talep tahminleri ise Enerji ve

Tabii Kaynaklar Bakanl (ETKB) tarafndan MAED modeline gre yaplmaktadr.

retilen senaryolarda yerli ve yenilenebilir kaynak niteliindeki hidroelektrik

santrallerin ncelikle ele alnmalar n grlmektedir. Planlamann n grd srede HES

inaatlarnn tamamlanmas mmkn olursa Trkiye hidrolik kurulu gc 2010 ylnda 24935MWa, 2020 ylnda ise 29984 MWa, kacaktr. Ancak dier yenilenebilir enerji

kaynaklaryla birlikte hidrolik kurulu gc 2010 ylndaki toplam kurulu gcn %38ini

oluturmasna ramen, bu orann 2020 ylnda %28e dmesi beklenmektedir. Yakt

cinslerine gre kurulu g dalmna bakldnda; 2010 ylnda en byk pay %38 ile

hidrolik ve yenilenebilir enerji kaynaklarna ait iken, 2020 ylnda kurulu gcmzdeki en

byk pay %32 ile Doalgazla alan santrallere aittir.

9. HDROELEKTRK SANTRALLERNN STNLKLER (Avantajlar)

letilirken fazla personel ihtiyac yoktur,

Pik g talebini en ucuz ve uyumlu bir ekilde karlar,

Frekans dzenler, voltaj dzenler, kompanratr olarak alr,

Dier santrallerde arza olmas halinde abucak devreye girer ve sistemi ayakta tutar,

Termik santraller ile rzgar ve gne enerjisi gibi yeni enerji kaynaklar ile uyumlu veekonomik ekilde alr. Ucuz ve kaliteli enerji salar.

Temiz bir enerji kaynadr. CO2, SOx, NOx emisyonu, kmr cruflu ve kl ve

dekapa malzemesi gibi atk ve atklar yoktur,

z kaynamzdr, da baml deildir,

HESlerin mrleri 50 yldan fazladr. letme maliyeti dktr.

Aada 1997 yl iin TEAca verilen bilgiler kullanlarak bir karlatrmayaplmtr:

21


22/30

Aadaki Tablo 10unda incelenmesinden aka anlalaca zere HESlerde i

tketim 5, personel gideri 4 ve amortisman 24 kat daha kktr (Tablo 10).

TERMK HDROLK

Santral k retim Maliyeti 3,853 0,111

rettii Enerjinin %si olarak Santral Kendi Tketimi %7,9 %1,5

Yakt Gideri 2,897

Personel Gideri 0,261 0,065

Amortismanlar 0,560 0,023

Tablo 10: HESler le Termik Santrallerin Karlatrlmas

Termik santrallerde yakt temin ederken yaplan faaliyetler dolay ile de ayrca ilave

petrol tketimi vardr. evre kirletilmekte, doa tahrip edilmektedir.

Sanayi kurulularnn nceden olduu gibi kmre endeksli olarak belirli bir yerde

younlamasn nler.

10. HES PROJELER N LER SRLEN TENKTLER

HES projeleri iin ileri srlen tenkitler unlardr,

naatlar uzun srer,

Pahaldr,

Kurak yllarda retim der,

Yllk alma saatleri termiklere gre daha azdr.

HES inaatlarnn uzun zaman ald sk sk ileri srlen bir iddiadr ve says ok

fazla olmayan 23 projeden kaynaklanmtr. Geciken HES projeleri mevcut olduu gibi,

normal sresinde veya hzl ina edilen ve iletmeye alnan projelerin says gecikenlerden kat

kat fazladr. 23 projenin gecikmesi HES projelerinin ina edilmemesine sebep tekil etmez.

Dorusu, gecikme sebeplerinin ortadan kaldrlmas, uzun srede gereklemeleri kanlmaz

ise planlama ve inaat programnn bu uzun srelere gre yaplmas ve inatlarna yeteri

kadar nceden balanmasdr. Parasal kaynak salanrsa, HES projeleri de planlanan zaman

ierisinde bitirilmektedir.

Pahallk, inaat yatrm bedellerine baklarak sylenen bir szdr. Ancak; nemli olaniletme veya retim maliyetidir. Aadaki Tablo 11de DS yaynlarna gre eitli tiplerdeki

22


23/30

santrallerin 1 kW kurulu g bana yatrm bedelleri ile 1 kWh iin tketilen yaktn satn

alnma bedeli verilmitir.

Santral eidiYatrm Bedeli

(S/kW)

Tketilen Yaktn Satn

Alma Bedeli (S/kWh)

Doalgaz Santralleri 500 0,025

thal Kmr Santralleri 1200 0,0205

Hidroelektrik Santraller 1600

Yerli Linyit Santralleri 1600 0,0175

Nkleer Santraller 2500 Verilmemitir

Tablo 11: eitli Tiplerdeki Santrallerin 1 kW Kurulu G Bana Yatrm Bedelleri le 1kWh in Tketilen Yaktn Satn Alnma Bedelleri

Kurak yllarda HES retiminin azald bir olgu ise de bu husus da HES yatrmlarnn

geri braklmas iin bir gereke tekil etmez, yeteri kadar yedek kurulu g temin edilerek z

kaynamzn boa akp gitmesi nlenmelidir.

HESlere yneltilen tenkitlerden bir dieri de HESlerin yllk toplam alma

saatlerinin termiklere gre daha az olduu ve HESlerde termiklerle edeer retim iin daha

byk kurulu g tesis edilmesi gerektiidir. Ancak zellikle barajl HESler asl fonksiyon

olarak pik g talebini karlamak zere projelendirildiklerinden tam gte srekli almalar

mmkn ve gerekli deildir. nemli olan pik g talebini karlamalar ve termiklerle uyum

iinde almalardr.

11. GAP (Gneydou Anadolu Projesi)

Adyaman, Batman, Diyarbakr, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, anlurfa ve rnak

illerinde uygulanan,

Su ve toprak kaynaklarnn gelitirilmesine dayanan,

Ulam, altyap, haberleme, eitim, sanayi, salk gibi sosyal ve ekonomik sektr

yatrmlarn iine alan,

ok-sektrl ve entegre bir blge kalknma projesidir.

Entegre blge kalknma prensibi ile hazrlanm bir master plan erevesinde,

Sektrler aras etkileimleri,

Kurulular aras koordinasyonu,

23


24/30

Projeler aras senkronizasyonu dikkate alarak,

Yatrm programlarna esas olacak somut projeler btn olarak,

Hangi iin, kim tarafndan, ne zaman, ne harcama ile gerekletirileceini belirten bir

"hareket plan"nn varlyla yrtlmektedir.

11.1. GAP ve GAPn Tarihesi

GAP Gneydou Anadolu Blgesinin hayat standartlarn ykselterek, dier

blgelerle arasndaki gelimilik farkn ortadan kaldrmak, krsal alandaki verimlilii

arttrarak, sosyal istikrar, ekonomik byme gibi milli kalknma hedeflerine katkda

bulunmak amacyla gelitirilmi ok amal bir projedir. Proje alan yukar Mezopotamya

ovalarnda yer alan Adyaman, Diyarbakr, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, anlurfa, vernakn iinde bulunduu 9 ili kapsamaktadr.

ekil 5: GAPn Konumu

1970lerde Frat ve Dicle nehirleri zerindeki sulama ve hidroelektrik amal iki farkl

proje olarak deerlendirilen bir takm projeler, 1980lerde GAP olarak adlandrlmtr.

Bylelikle bu farkl iki proje ok sektrl, sosyoekonomik bir blgesel kalknma programna

dntrlmtr. Kalknma program, sulama, hidroelektrik, enerji, tarm, krsal ve kentsel

altyap, ormanclk, eitim ve salk gibi sektrleri kapsamaktadr. Su kaynaklar program 22baraj, 19 hidroelektrik santrali ve 1,7 milyon hektar alanda sulama sistemleri yapmn

24


25/30

ngrmektedir. Toplam maliyeti 32 milyar ABD dolar olan projenin, enerji santrallerinin

toplam kurulu gc 7476 MW olup ylda 27 milyar kilowatt saat enerji retimi

ngrlmektedir.

Aslnda bu blgedeki sular deerlendirmedeki rasyonel fikir Trkiye Cumhuriyetininkurucusu olan Atatrkndr. Yurdun boa akp giden su servetinden elektrik enerjisi elde

edilmesi iin Atatrkn emri ile 1936 ylnda Elektrik leri Ett daresi kurulmutur. Bu

idare tarafndan Dicle ve Frat zerinde eitli ettler yaplmtr. Yeni ihtiyalarn domas

zerine 1954 ylnda Devlet Su leri Genel Mdrl kurulmutur. Bu kurum tarafndan da

bu konu zerinde eitli almalar yaplmtr.

Bylece Aa Frat Havzas ve Dicle Havzasndan ne ekilde faydalanaca aklk

kazanm ve 1977de bu iki havza projesinin Gneydou Anadolu Projesi eklindeadlandrlmas benimsenmitir. Gneydou Anadolu Blgesindeki yrtlmekte olan

faaliyetlerin koordinasyonunun salanmas 1986 ylnda Devlet Planlama Tekilatna

verilmitir.

11.2. GAPn Hedefleri

GAP, lkemizin grece az gelimi blgelerinden birisi olan Gneydou Anadolu

Blgesi'ndeki 9 ilde (Adyaman, Batman, Diyarbakr, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt,

anlurfa, rnak) uygulanmakta olan, ok sektrl entegre bir blgesel kalknma projesidir.

Entegre niteliiyle Proje, sadece barajlar, hidro-elektrik santralleri, sulama yaplar gibi

fiziksel yatrmlarla snrl kalmayp, bunlarn yannda ve birbiriyle egdm iinde tarmsal

gelime, sanayi, kentsel ve krsal altyap, haberleme, eitim, salk, kltr, turizm ve dier

sosyal hizmetler gibi sosyo-ekonomik sektrlerin gelitirilmesine ynelik yatrm ve

etkinlikleri de iermektedir. GAP giderek nem kazanan blgeler aras eitsizliklerin

giderilmesini hedefleyen devletin genel politikas erevesinde kendi hedeflerini

oluturmutur. GAP, az gelimi blgelerdeki kalknma potansiyelinin ortaya karlmasnn

kendi bana ekonomik byme, toplumsal istikrar ve ihracatn teviki gibi ulusal hedeflere

katkda bulunacana ilikin devlet politikas ile rtmektedir.

11.3. GAP Projesi

lk olarak Devlet Su leri (DS) tarafndan planlanan GAP, ncelikle sulama ve

hidroelektrik retimine ynelik 13 byk projenin toplamndan olumaktadr. GAP, Dicle ve

Frat nehirleri ile kollar zerinde 21 baraj ve 17 hidroelektrik santralinin inasn

ngrmektedir. Proje tamamlandnda 1,6 milyon hektarn zerinde arazinin sulanmas ve

25


26/30

7500 MWn zerinde bir kurulu kapasiteyle ylda 26 milyar kWhlik elektrik enerjisi

retilmesi planlanmaktadr. Planlanan toplam sulama alan Trkiyedeki ekonomik olarak

sulanabilir toplam alann %19una (18,5 milyon hektar); toplam yllk elektrik retimi

Trkiyenin ekonomik olarak gerekletirilebilir elektrik enerjisi potansiyelinin %22sine

(118 milyar kWh) tekabl etmektedir.

ekil 6: GAP Kapsamndaki Barajlar

26


27/30

12. SONU

lkemizin brt hidroelektrik enerji potansiyeli 433 milyar kWh mertebesindedir. Bu

potansiyelin teknik olarak deerlendirilebilir ksmnn 216 milyar kWh civarnda olduu

tahmin edilmektedir.

lkemizin 1999 yl iin tespit edilen ekonomik hidroelektrik potansiyeli 123

milyar kWhtir. Bu potansiyelin halen 37 milyar kWh retim kapasitesine sahip

%30luk ksm kullanlmakta, 13,6 milyar kWh retim kapasitesine sahip %11lik ksm

ina halindedir. Geri kalan 72,4 milyar kWhlik retim potansiyeline sahip %59'luk

ksm ise n inceleme, master plan, yaplabilirlik ve kesin proje aamalarndan oluan

proje dzeyindedir.

Toplam 123 milyar kWh retim kapasitesine sahip 485 adet hidroelektrik santraln

104 iletmede, 37 si ina halinde ve geri kalan 344 adedi ise proje seviyesinde olup,

gelitirilmesi gerekmektedir.

Hidroelektrik santraller; ulusal ve yenilenebilir kaynak olular, yakt masraflarnn

olmamas, projelendirme ve inaatlarnn Trk mhendisleri ve mteahhitlerince

gerekletirilebilmesi, sistemin yk taleplerine kolaylkla intibak etmesi, iletme srasnda

evre kirlilii yaratmamas nedeni ile byk avantaja sahiptirler. Ancak, zellikle depolamal

santrallerin byk yatrm bedeli gerektirmesi, proje yerlerinin talep mahallerinden bamsz

oluu, rezervuar sahalarndaki yerleim yerlerinin, tarmsal alanlarn ve tarihi yerlerin su

altnda kalmas bu tr projelere kar isteksizlik ve tepkiye neden olabilmektedir.

lkemizdeki doal enerji kaynaklar snrl olup, ulusal enerji kaynaklarmz yaklak

125 milyar kWh hidrolik, 105 milyar kWh linyit ve 16 milyar kWh ta kmr olmak zere

toplam olarak ylda ortalama 246 milyar kWh civarnda bulunmaktadr.

2010 ylnda enerji talebinin 289 800 GWh, 2020 ylnda ise 547 100 GWh olaca

gz nne alnrsa, hidroelektrik enerjinin yannda dier enerji kaynaklarna da ihtiya olduu

aktr. Ancak, hidroelektrik santral projelerinin ncelikle ele alnmas ve hidroelektrik

27


28/30

potansiyelin, ncelikle gelitirilmesi ekonomik adan Trkiye iin byk nem arz

etmektedir.

EKLLER ve TABLOLAR LSTES

a) ekiller

ekil 1: Basit Bir Hidroelektrik Santrali.....................................................................................6

ekil 2: Atatrk Baraj ve Hidroelektrik Santrali Genel Vaziyet Plan......................................8

ekil 3: Nehir Tipi Santral .......................................................................................................12

ekil 4: Baraj Tipi Santral ........................................................................................................13

ekil 5: GAPn Konumu..........................................................................................................24

ekil 6: GAP Kapsamndaki Barajlar.......................................................................................26

b) Tablolar

Tablo 1: Hidroelektrik Enerjisi retiminde nde Gelen lkeler.............................................14

Tablo 2: Dnyada Hidroelektrik Enerjinin Ktalara Gre Dal...........................................15

Tablo 3: Hidroelektriin Egemen Olduu lkeler...................................................................16

Tablo 4: Dnya Genel Enerji Sarfiyat Karlan Tahminleri.................................................16

Tablo 5: lkelerin Yllk Hidroelektrik Enerji retimi...........................................................17

Tablo 6: Trkiyenin Su Kaynaklar Potansiyeli......................................................................18

Tablo 7: Trkiyede Su Kaynaklar..........................................................................................18

Tablo 8: Yerst Sular.............................................................................................................18

Tablo 9: Yeralt Sular...............................................................................................................18

Tablo 10: HESler le Termik Santrallerin Karlatrlmas....................................................22

28


29/30

Tablo 11: eitli Tiplerdeki Santrallerin 1 kW Kurulu G Bana Yatrm Bedelleri le 1

kWh in Tketilen Yaktn Satn Alnma Bedelleri................................................................23

13. KAYNAKA

ATALAY, ., Genel Beeri ve Ekonomik Corafya, Ege niversitesi Basmevi,

zmir, 1999.

AYGEN, T., Hidrolik Santraller, ller Bankas Yaynlar, Ankara, 1986.

DOONAY, H., Enerji Kaynaklar, afak Yaynevi, Erzurum, 1998.

GNEY, ., Elektrik Tesisleri (retim Merkezleri)1, Marmara niversitesi Teknik

Eitim Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1992.

TMERTEKN, E., ve ZG, N., Ekonomik Corafya, antay Kitabevi, stanbul,

1999.

Z, ., Trkiyenin Hidroelektrik Potansiyeli ve Enerji retimi, D.E.

Bornova, zmir.

YILDIZ, K., Hidroelektrik Santraller, DS Yaynlar, Ankara, 1993.

nternet Adresleri:

http://www.atlasturkey.com/

http://www.dsi.gov.tr/

http://www.eia.org/

http://www.iea.org/

http://www.gap.gov.tr/

http://www.menr.gov.tr/

http://www.eie.gov.tr/

http://www.enerji.gov.tr/

29


30/30

Documents

Hidroelektirk enerjisi