Hoa phong xa

Embed Size (px)

Citation preview

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    1/45

    BI 1. HO PHNG X

    1. NH LUT CHUYN DCH PHNG X:(1) Khi phn r s khigim 4 cn s th t gim 2 n v (A'=A- 4; Z'=Z-2),

    (2) Khi phn r - s khi khng thay i, s th t tng 1 n v.Cc ng v thuc cng h phng x c s khi khc nhau 4n (u).

    Bng 2.1(L5.1): H Thori (A=4n)

    Nng l- ng bc x cc i

    (MeV)232Th 1,41.1010 n m 4,01228Ra(MsTh1) 5,57 n m

    0,014228Ac(MsTh2) 6,13 h

    2,11228Th(RdTh) 1,91 n m 5,42224Ra(ThX) 3,66 ngy 5,69220Rn(Tn) 55,6 s 6,29216Po(ThA) 0,15 s 6,78212Pb(ThB) 10,64h 0,57212Bi(ThC) 60,6 min , : 6,09; : 2,25212Po(ThC') 3,05.107s 8,79208Tl(ThC") 3,07 min 1,80208Pb(ThD) Bn

    Ht nhn

    Thi gian b n

    hu Dng phn r

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    2/45

    Bng 2.2 (L5.3): H urani-radi (A=4n+2)

    Nng l- ng bc x cc i(MeV)

    238U(UI) 4,47.109 n m 4,20234Th(UX1) 24,1 ngy

    0,199234mPa(UX2) 1,17 min

    2,30234Pa(UZ) 6,7 h 1,2234U(UII) 2,44.105n m 4,78230Th(Io) 7.7.104 n m 4,69226Ra 1600 n m 4,78

    222Rn 3,82 ngy 5,49218Po(RaA) 3,05 min , 1) : 6,00214Pb(RaB) 2,68 min 1,02218At 2s , 1) : 6,76218Rn 0,035s 7,13214Bi(RaC) 19,8 min 1), : 5,51;: 3,27214Po(RaC') 1,64.104s 7,69210Tl(RaC") 1,3 min 2,34210Pb(RaD) 22,3 n m 1), : 3,72;: 0,061206Hg 8,15 min

    1,31210Bi(RaE) 5,01 ngy 1), : 4,69;: 1,16206Tl(RaE") 4,2 min 1,53210Po(RaF) 138,4 ngy 5,31206Pb(RaG) Bn

    Ht nhn Thi gian b nhu

    Dng phn r

    1) < 0,1%

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    3/45

    Bng 2.3.(L5.4.): H actini (A=4n+3)

    1) < 5%

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    4/45

    Bng 2.4. (L5.2.): H neptuni (A=4n+1)

    Nng l- ng bc x cc i(MeV)

    237Np 2,14.106n m 4,87233Pa 27,0 ngy 0,25233U 1,59.105n m 4,82229Th 7,34.103n m 4,89225Ra 14,8 ngy 0,32225

    Ac 10,0 ngy 5,83221Fr 4,8 min 6,34217At 0,032 s 7,07213Bi 45,65 min 1), : 5,87;: 1,42213Po 4,2.106s 8,38209Tl 2,2 min 1,83209Pb 3,3 h 0,64209Bi Bn

    Ht nhnThi gian b n

    hu Dng phn r

    1) < 2,2%

    2. NNG LNG HC CA PHN R PHNG X V PHN NG

    HT NHN

    Trn c s nguyn l 2 ca nhit ng lc hc, ta bit rng mt qu

    trnh ho hc ch c th t din ra khi n lm cho h chuyn sang trng thibn vng hn v mt nng lng, ngha l trong chuyn ho y, h gii

    phng mt nng lng dng cho mi trng. Quy lut y cng p dng cho

    s phn r phng x.

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    5/45

    S phn r phng x c th biu din bi phng trnh phn ng tng

    qut:

    AB + x + E . (2.17)

    Phng trnh ny cho bit rng mt nguyn t A chuyn ho thnhnguyn t B pht ra mt ht x v gii phng nng lng E. S tnh E cho

    bit kh nng t din ra phn ng (2.17). E>0 ngha l s phn r l c kh

    nng t xy ra. Cn E

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    6/45

    (1) Nng lng E ca phn r tnh theo ht khi da vo

    phng trnh Einstein:

    E = (m1 - m2 - m)c2 (2.88)

    trong m1, m2, m ln lt l khi lng ca ht nhn m, con, ht

    . tnh E ngi ta cng thng s dng nguyn t khi

    (M = m + Zme) ca cc nuclit m, con v hli:

    E = (M1 - M2 - MHe)c2 (2.89)

    (2) Nng lng ca s phn r - cng c tnh da vo phng

    trnh Einstein:

    E = (m1 - m2 - me)c2 (2.97)

    Trong m1, m2, me ln lt l khi lng ca ht nhn m, con v

    electron. Khi lng ca phn ntrino c th b qua (< 2.10-7.v.C.). Khi

    thay khi lng ht nhn bng nguyn t khi, (2.97) tr thnh:

    E = [ M1 - Z1 me - M2 + (Z1 + 1) me - me] = (M1 - M2) c2 . (2.98)

    (3) Phng x +. Khi y, mt proton trong ht nhn bin i thnh

    mt ntron, mt pozitron v mt ntrino, s th t gim mt n v cn skhi khng thay i. Nng lng phn r c tnh tng t nh trng hp

    phn r -, nhng v

    Z2 = Z1 - 1

    nn ta c :

    E = [ M1 - Z1 me - M2 + (Z1 - 1) me - me] = (M1 - M2 - 2me) c2 . (2.99)

    Nh vy, nu chnh lch nguyn t khi ca m v con khng lnhn 2 ln khi lng electron (tnh theo u) th phng x + khng t din

    bin c

    Nhng ngay c khi E > 0, s phn r c din ra hay khng li cn lvn khc. Nng lng hc ca phn ng (2.17) c m t bi s

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    7/45

    hnh 2.1, s chnh lch v nng lng ca ht nhn m (A) v sn

    phm phn r (B+x) l E. Cng ging nh trong phn ng ho hc, cc htnhn khng bn (A) phi vt qua mt hng ro th c chiu cao ES

    chuyn ho thnh sn phm phn r (B+x). Ch nhng ht nhn m no c

    nng lng cao hn mt lng ES so vi nng lng trung bnh thng k EA

    ca tp hp cc ht nhn A mi vt qua c hng ro th v phn r

    c. Chiu cao ca hng ro th cng thp, xc sut phn r cng cao, tc

    l tc ca s phn r phng x cng ln.

    Tuy nhin, s phn r phng x khng ging hon ton vi phn ng

    ho hc. Trong phn r , ht nhn c th khng cn phi vt qua nh

    hng ro th m xuyn qua hng ro nh hiu ng ng hm. Xc sut cavic xuyn qua hng ro th nh vy s cng cao khi E cng ln.

    Es

    A

    B + x

    E

    Trng th i

    Nnglng

    Hnh 2.1. (L5.2) Hng ro th trong phn r phng x

    Phn r phng x l mt trng hp ring ca phn ng ht nhn:

    A + x B + y + E

    E = (mA + mx mB my)c2 (m l kh lng ht nhn)

    Thay m = M Zme ta c:

    E = (MA + Mx MB My)c2

    Khi kh lng nguyn t c biu din qua u (.v.C) th:

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    8/45

    E = (MA + Mx MB My).931,5 MeV = (MA + Mx MB My).1,602.10-13. 931,5 J

    3. NG HC PHNG X

    Phn r phng x tun theo quy lut ng hc bc nht

    N=Noe- t ; (2.2)

    N l s nguyn t ca nuclit phng x ang kho st, l hng s tc phn r, No l s nguyn t ca nuclit phng x thi im t=0.

    Thi im mt na s nguyn t ban u b phn r (N=No/2),

    gi l thi gian bn hu t1/2, c th tnh c bng cch ly lgarit 2 v ca

    biu thc:N/No=1/2= e-

    t1/2 (2.3)

    v thu c:

    t1/2=ln2/ =0.69315/ (2.4)

    hoc:

    =ln2/ t1/2 . (2.5)

    a (2.5) vo (2.2) ta c:

    N=No(1/2)t/ t1/2 . (2.6)

    T phng trnh (2.6) d thy rng s nguyn t phng x sau 1ln

    thi gian bn hu cn li 1/2, sau 2 ln t1/2 cn 1/4, sau 7 ln t1/2 cn 1/128

    (tc l t hn 1%), sau 10 t1/2 cn 1/1024 (t hn 1 phn nghn) so vi lng

    ban u.

    Mt i lng cng thng c s dng l i sng trung bnh ca htnhn phng x , c nh ngha theo cch thng thng ca cc gi trtrung bnh:

    (2.8NdtN1

    00

    =

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    9/45

    a (2.2) vo (2.8) ta c:

    (2.91

    dte0

    t

    ==

    So snh cc biu thc (2.9) v (2.4) d thy rng bng 1,443 ln thi gian

    bn hu.

    t gi tr t==1/ vo (2.2) ta thu c N = N0/e v a ra nhn xt

    sau y: thi gian sng trung bnh l khong thi gian cn thit s

    nguyn t phng x gim i e ln.

    S khc bit quan trng gia ng hc ca qu trnh phn r phng x

    vi cc qu trnh ho hc l ch hng s tc phn r, thi gian bnhu hoc thi gian sng trung bnh ca cc ng v phng x ni chung

    khng ph thuc vo cc iu kin bn ngoi nh nhit , p sut, trng

    thi vt l hoc lin kt ho hc.

    4.Hot v khi lng

    Tc phn r tnh bng s phn r, tc l s bin i ht nhn, trong

    1 giy cng c gi l hot phng xA:

    A=-dN/dt= N. (2.10)

    V th, quy lut thay i hot phng x theo thi gian cng chnh

    l quy lut ng hc kho st mc 3.

    A=A0.e- t=A0(1/2)t/t1/2, (2.11)

    Trong A0 l hot phng x ban u.

    Trong h SI n v hot phng x l Becquerel, vit tt l Bq, c

    nh ngha l 1phn r trong 1giy, ngha l:

    1Bq=1s-1 .

    Trong thc t, o hot phng x ngi ta thng s dng n v

    curi, cc c s v c cc bi s ca n.

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    10/45

    1 Ci = 3,7.1010 Bq

    Phng trnh (2.10) cng cho bit quan h gia hot v khi lng

    cht phng x, n cho php xc nh c khi lng cht phng x khi o

    hot phng x ca n, hoc lng cht phng x cn dng t cmt hot phng x cho trc. T cc biu thc (2.5) v (2.10) rt ra:

    (2.12t.2ln

    N 2/1AA

    =

    =

    hay:

    (2.13t.2ln.NN

    N.Mm 2/1

    AvAv

    A.M==

    vi M l nguyn t gam, NAv l s Avogadro.

    L v d minh ho ta th tnh khi lng 32P cn thit c hot

    phng x 1Ci, cho t1/2 ca ng v ny bng 14,3 ngy.

    Gii: S nguyn t 32P cn thit c hot phng x 1Ci l:

    10163,7.10

    .14,3.24.3600 6,6.10ln 2

    N = =

    Suy ra khi lng 32P cn c l:

    g5,3g10.5,310.02,6

    10.6,6.32m 6

    23

    16===

    Mt i lng quan trng khc l hot ringAs ca mt nguyn

    t phng x, c nh ngha l hot phng x ca 1 n v khi lng,

    thng l 1g, nguyn t ( bao gm c khi lng cc ng v phng x v

    khng phng x:

    (2.14gCi

    hocg

    Bqs

    =m

    AA

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    11/45

    i khi hot phng x ring c quy v mt mol hp cht ho

    hc cha nguyn t phng x:

    Cihoc (2.15)

    mols

    A BqA

    n mol

    =

    Chng hn hot phng x ring ca benzen c nh du bi 14C

    thng c cho theo n v mCi/mmol=Ci/mol.

    S thay i hot phng x ring theo thi gian cng tun theo

    phng trnh (2.11):

    (2.16

    2

    1.e

    1/2

    00

    t/t

    st-

    ss

    == AAA

    Trong As0 l hot phng x ring ti thi im t=0 (hot

    phng x ring ban u).

    Trong ho hc thng thng ngi ta ch quan tm n khi lng

    cc cht c mt trong h, nhng trong ho phng x, cng nh trong cc ng

    dng cht phng x, bn cnh khi lng, hot phng x ring l thng

    tin rt quan trng. Ngoi ra, bng cch ng thi xc nh khi lng v

    hot phng x ngi ta c th nhn c nhng thng tin quan trng vcc qu trnh bin i vt cht trong h kho st.

    4. CN BNG PHNG X

    4.1. Khi nim v cn bng phng x

    Khi nim cn bng phng x v thc cht khng ng nht vi khi

    nim cn bng ho hc. hiu r khi nim ny chng ta kho st trng

    hp quan trng v thng gp trong ho phng x, mt ng v m

    phn r thnh ng v con, ri ng v con ny li phn r tip tc. Nhng

    bin i nh vy c biu din bng s :

    Nuclit 1Nuclit 2Nuclit 3 (2.21)

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    12/45

    Tc tch lu nuclit con (2) l hiu gia tc hnh thnh ng v

    ny do s phn r ca nuclit m (1) v tc phn r ca con:

    dN2/dt = -dN1/dt - 2N2 = 1N1- 2N2 (2.22)

    Thay vo (2.22) biu thc ca N1 rt ra t (2.2) ta c:

    dN2/dt + 2N2 - 1N10e-1t = 0 (2.23)

    Gii phng trnh vi phn tuyn tnh (2.23) (xem ph lc 1) ngi ta

    thu c:

    (2.24eNeeNN t02tt0

    112

    12

    221 +

    =

    Gi nh rng thi im t=0 nuclit con c tch hon ton khinuclit m, tc l N20=0 th (2.24) tr thnh:

    ( ) (2.25eeNN tt0112

    12

    21

    =

    Rt ra:

    [ ] (2.26e1eNN t)(t0112

    12

    121

    =

    hay:

    [ ] (2.27e1NN t)(112

    12

    12

    =

    T (2.27) dng nhn thy rng trong trng hp 2>1 sau mt

    thi gian t ln c th chp nhn :0)( 12 te (2.28)

    v (2.27) tr thnh:

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    13/45

    (2.29NN 112

    12

    =

    Ngha l:

    (2.30constNN

    12

    1

    1

    2 =

    =

    Trng thi t s nng nuclit m v nuclit con trung gian

    khng thay i theo thi gian gi trng thi cn bng phng x. S khc

    nhau cn bn gia cn bng phng x vi cn bng ho hc nm ch cn

    bng phng x khng phi l trng thi ca mt qu trnh thun nghch.

    T iu kin c cc biu thc (2.29) v (2.30) c th a ra 4

    trng hp sau y:

    (1) 2>>1 cng c ngha l thi gian bn hu ca nuclit m t1/2(1) rtln so vi thi gian bn hu ca nuclit con t1/2(2), h s nhanh chng t

    c cn bng phng x. y l trng hp cn bng th k.

    (2) 2>1 ngha l thi gian bn hu ca nuclit m t1/2(1) tuy ln so vi

    thi gian bn hu ca nuclit con t1/2(2) nhng tc phn r ca m cngkhng th b qua. l trng hp cn bng tm thi.

    (3) 2

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    14/45

    4.2. Cn bng phng x th k

    Khi t1/2(2) 1 c th chp nhn 2-1 2 v

    phng trnh (2.27) tr thnh:

    N2/ N1 = 1/ 2 = t1/2(2)/ t1/2(1) . (2.32)

    T (2.32) rt ra:

    2 N2 = 1 N1 (2.33)

    hay:

    A2 =A1 (2.34)

    yA2 = 2 N2; A1 = 1 N1 l hot phng x .

    Nh th khi t n cn bng phng x, t s gia s nguyn t ca

    nuclit con v m lun lun l hng s v hot phng x ca m v con

    lun lun bng nhau. Cn bng phng x nh vy c gi l cn bng

    th k.

    V 1

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    15/45

    con chu bt k ca mt dy phng x, nu cc iu kin c cn bng

    phng x c tho mn.

    (1). Tnh thi gian bn hu ca cc nuclit c thi gian bn hu qu

    di, khi m vic xc nh thi gian bn hu gp kh khn do s thay i hot phng x khng th o c bng thc nghim.

    1

    1/2 1/ 2

    2

    (1) (2) (2.37)N

    t tN

    =

    (2). Tnh hm lng ca cc nuclit nm trong cn bng phng x ca

    mt dy.

    (2.38)1(t

    )2(t.

    MM

    NN

    .MM

    mm

    2/1

    2/1

    1

    2

    1

    2

    1

    2

    1

    2 ==

    trong M1, M2 l nguyn t lng.

    (3).ng dng trong phn tch, chng hn xc nh hm lng ng v

    m trong khong vt thng qua o hot phng x ca nuclit con. xc

    nh hm lng urani trong qung ngi ta c th tin hnh o hot ca

    Th-234 hoc Pa-234m (Pa l k hiu ca nguyn t protactini).Hm lng rai trong mu c th c xc nh vi nhy rt cao

    nh o raon nm cn bng phng x vi rai.

    Cng thc tnh khi lng ca nuclit m t hot phng x ca

    nuclit con c th rt ra trc tip t cc phng trnh (2.10) v (2.34):

    (2.39)1(t.2ln

    .NM

    m 2/12

    Av

    11

    A=

    4.3. Cn bng phng x tm thi

    Cn bng phng x tm thi xy ra khi 2>1 ngha l thi gian bnhu ca nuclit m t1/2(1) tuy ln so vi thi gian bn hu ca nuclit con

    t1/2(2) nhng tc phn r ca m cng khng th b qua.

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    16/45

    tin lp lun chng ta nhc li vi gi thit ti t=0 nuclit con c

    tch hon ton khi nuclit m, tc l N20 = 0 v tr li vi phng trnh

    (2.27)

    [ ] (2.27e1NN t)(11212 12 =

    Khi t l ln, trong thc t thng ly)2(t)1(t

    )2(t).1(t10t

    2/12/1

    2/12/1

    > ,

    e-(2 -1)t tr thnh nh so vi 1, ta c:

    (2.40NN 112

    12

    =

    v rt ra:

    (2.41(2)t-(1)t

    (2)t

    NN

    1/21/2

    1/2

    12

    1

    1

    2 =

    =

    Nh vy t s gia s nguyn t (cng l t s khi lng) ca hai

    nuclit m v con tr thnh hng s, khng thay i theo thi gian, h t

    c cn bng phng x.

    Da vo nh ngha hot phng x cho bi phng trnh (2.10) v

    phng trnh (2.41) d dng tm thy:

    (2.42)1(t

    )2(t11

    NN

    2/1

    2/1

    2

    1

    22

    11

    2

    1 =

    =

    =A

    A

    C th thy rng khc nhau c bn ca cn bng tm thi vi cn

    bng th k l ch khi t n cn bng tm thi hot ca nuclit m

    lun nh hn hot phng x ca nuclit con, trong khi cn bng th

    k hai hot phng x ny lun lun bng nhau.

    Cc biu thc rt ra c t vic nghin cu trng thi cn bng

    phng x tm thi cng c cc ng dng tng t nh trng hp cn bng

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    17/45

    th k, s khc nhau ch dng c th ca cc phng trnh tnh ton m

    thi. Thay cho cc phng trnh (2.37), (2.38), (2.39), y ta c:

    (2.431

    N

    N)2(t)1(t

    2

    12/12/1

    +=

    (2.44)2(t)1(t

    )2(t.

    MM

    NN

    .MM

    mm

    2/12/1

    2/1

    1

    2

    1

    2

    1

    2

    1

    2

    ==

    [ ] (2.45)2(t)1(t.2ln

    .NM

    m 2/12/12

    Av

    11 =

    A

    0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

    A=A + A1 2A1

    2A

    A2

    Thi gian t/t1/2

    HotA

    1

    10

    102

    Hnh 2.2.( L5.9) S ph thuc thi gian ca hot phng x tng cng v

    hot phng x ring r ca cc nuclit trong cn bng th k.

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    18/45

    HotA

    1/2Thi gian t/t

    2A

    21A=A + A

    109876543210

    A2max

    maxA

    1A

    210

    10

    1

    Hnh 2.3.(L5.10) S ph thuc thi gian ca hot phng x tng

    cng v hot phng x ring r ca cc nuclit trong cn bng tm thi.

    Hnh 2.2 v 2.3 cho thy r s khc nhau cn bn ca cn bng th k

    v cn bng tm thi. Khi t n cn bng th k hot phng x ca cc

    ng v m v con lun lun bng nhau v khng thay i. Trong trnghp ca cn bng tm thi, ng bin thin hot A1 ch ct A2 ti 1 im

    A2max , cn khi t ti cn bng, cc hot ny khng bng nhau v lun

    lun gim. (Ch : Trc tung ca cc th c chia theo thang logarit)

    4.4. Phn r ni tip trong trng hp tng qut

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    19/45

    i vi trng hp mt dy phng x c n nuclit, phn r theo s

    tng qut sau:

    Nuclit 1Nuclit 2Nuclit 3Nuclit 4...Nuclit n (2.55).

    Nu thi gian bn hu ca nuclit m l rt ln hn so vi cc nuclitcon chu, tc l:

    1

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    20/45

    S tch phn phng trnh vi phn (2.70) cho ta:

    NA = NA0e-(ab + ac)t (2.71)

    A c th phn r theo nhiu nhnh khc nhau vi cc tc ring r

    khc nhau, nhng A ch c mt thi gian bn hu t1/2(A):

    (2.722ln2ln

    )A(tacabA

    2/1 +=

    =

    Tc tch lu ca nuclit B v C bng hiu s gia tc hnh thnh

    (do s phn r ca A) vi tc phn r ca chng:

    (2.73NN

    dt

    dNBBAab

    B =

    Vi nuclit C ta cng c phng trnh tng t:

    (2.74NNdt

    dNCCAac

    C =

    Thay (2,71) vo (2.74) ta c phng trnh :

    (2.75NeN

    dt

    dNBB

    t)(0Aab

    B acab = +

    S tch phn phng trnh vi phn (2.75) vi cc iu kin u NB = 0

    khi t=0 cho ta:

    [ ] (2.76eeN)(

    N tt)(0AacabB

    abB

    Bacab + +

    =

    Phng trnh (2.76) c dng hon ton tng t vi phng trnh

    (2.25) ca trng hp phn r khng r nhnh kho st mc 2.3.4.

    Vi nuclit C ta cng c phng trnh tng t.

    Khi nuclit m c i sng di hn nhiu so vi nuclit con, tc l khi

    ab + ac = A

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    21/45

    [ ] (2.77e1NN tAB

    abB

    B

    =

    Sau mt thigian t ln, e-Bt > B v ab + ac = A >> C , phngtrnh (2.76) c th rt gn thnh:

    [ ] (2.831eNN t)(Aacab

    abB

    acab +

    = +

    hoc tng t, i vi nuclit C:

    [ ] (2.841eNNt)(

    Aacab

    acC

    acab

    +

    =+

    Chia 2 v ca (2.83) cho (2.84) ta c:

    NB/NC = ab/ ac (2.85)

    t

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    22/45

    e(ab + ac)t = 1+(ab + ac)t (2.86)

    v t (2.83) v (2.84) ngi ta thu c:

    NB/NA=abt v NC/NA=act (2.87)

    NHNG CNG THC CN GHI NH

    1. Quan h gia hng s tc phn r v thi gian bn hu

    t1/2=ln2/ =0.69315/ (2.4)

    hoc:

    =ln2/ t1/2 . (2.5)2, S ht nhn cn li sau thi gian t:

    N=Noe- t

    N=No(1/2)t/ t1/2 . (2.6)

    3. nh ngha hot phng x

    A=-dN/dt=N. (2.10)

    4. S thay i hot phng x theo thi gian:

    A=A0.e-t=A0(1/2)t/t1/2, (2.11)

    trong A0 l hot phng x ban u.

    5. Cn bng phng x (1

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    23/45

    yA2 = 2 N2; A1 = 1 N1 l hot phng x .

    Nh th khi t n cn bng phng x, t s gia s nguyn t ca

    nuclit con v m lun lun l hng s v hot phng x ca m v con

    lun lun bng nhau. Cn bng phng x nh vy c gi l cn bngth k.

    V 1

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    24/45

    - Phn r - v EC (electron capture):

    E = (M1 - M2) c2 . (2.98)

    - Phn r +

    E = (M1 - M2 - 2me) c2 . (2.99)

    - Phn r :

    E = E

    - T phn hch:

    E = [MA - (MB + Mx)]c2 . (2.19)

    SE = [MA - (MB + Mx)]c2 . (2.19)

    Ch rng 1u(.v.C) = 1,660566.10-24g; c = 2,997925.108ms-1, nn

    theo (2.19), s ht khi 1u pht sinh mt nng lng E = 1,49244.10-10J.

    Trong khoa hc ht nhn ngi ta thng s dng n v nng lng

    eV,

    1eV = 1,60219.10-19J,

    rt ra : Ht khi 1u sinh ra 931,5 MeV. (2.20)

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    25/45

    BI 2. BI TP HO PHNG X

    I. MT S BI TP N GINBI TP 1.Chui phn r ca U-238 kt thc Pb-206. Trong chui ny phi c bao

    nhiu phn r v bao nhiu phn r -?

    Gii BT18 phn r v 6 phn r -

    Bi tp 2.Triti (3H) phn r - vi thi gian bn hu ca t1/2(3H) = 12,33 nm). Mtmu triti c hot phng x 1 MBq.- Vit phng trnh biu din s phn r phng x ca triti- i hot phng x ni trn ra Ci,- Tnh s nguyn t v khi lng triti ca mu,- Tnh hot phng x ring ca triti (ch cha triti)

    Gii BT2- Phng trnh biu din s phn r phng x ca triti:

    31H 32He + -

    - Hot phng x tnh ra Ci,106/3,7x1010 27Ci

    - S nguyn t triti trong muN =A/=A/ (0,693/t1/2) = 106/s /(0,693/ 12, 33 x 24x3600 x 365 s)

    = 5,59 x 1014 nguyn t.

    - Khi lng triti ca mum = 3.N/6,02 x 1023 = 2,78 x 10 -9 g

    - Hot phng x ring ca triti (ch cha liti) As = (106/s)/(2,78 x 10 -9 g)

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    26/45

    BT 3. Triti phn r theo quy lut bc nht vi chu k bn r l 12, 5 nm.Mt bao nhiu nm hot ca mu triti gim i cn li 15% so vi banu?

    Gii

    T phng trnh ng hc ca s phn r phng x: A = A0. et

    rt ra t =1

    ln 0

    A

    A= 1/2

    t

    ln 2.ln 0

    A

    A=

    12,5

    ln 2.ln

    100

    15= 34, 2 nm

    BT 4. ng v phng x 13N c chu k bn r l 10 pht, thng c dng chp cc b phn trong c th. Nu tim mt mu 13N c hot phngx l 40 Ci vo c th, hot phng x ca n trong c th sau 25 phts cn li bao nhiu?

    Gii

    Hot phng x l s phn r phng x trong mt n v thi gian. nv o hot thng l Becquerel (Bq) v Curie (Ci).1 Bq = 1 phn r/giy = 1s-11Ci = 3,7. 1010 Bq.

    A =dN

    dt= . N0. e

    t = . N

    A0 = . N0A = A0. et = A0.

    12

    ln 2.t

    t

    e

    = 40. e2,5.ln2 = 7,01 Ci.

    BT 5. Gadolini-153 l nguyn t c dng xc nhbnh long xng, c chu k bn r l 242 ngy. Tnh phntrm Gd-133 cn li trong c th bnh nhn sau 2 nm (730ngy) k t khi cho vo c th?

    Gii

    Qu trnh phng x tun theo nh lut: N = N0.et

    12ln 2

    .

    0

    tt

    tN e eN

    = = =ln 2

    .730242e

    = 12,25%.

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    27/45

    BT 7.

    1. Di tc ng ca ntron nng lng cao trong tia v tr, ht nhn

    Nit-14 bin i thnh ht nhn C-12 cng vi s to thnh ht nhn triti.Hy vit phng trnh ca phn ng ht nhn ni trn.

    2. Di tc ng ca ntron nhit trong tia v tr, ht nhn Nit-14

    bin i thnh ht nhn C-14 cng vi s to thnh ht nhn 1H. Hy vit

    phng trnh ca phn ng ht nhn ni trn. 14N(n,p)14C

    Gii

    14

    7N +1

    0n 12

    6C +3

    1H. Phn ng c th vit tm tt:14

    N(n,t)12

    C

    147N + 10n 146C + 11p. Phn ng c th vit tm tt: 14N(n,p)14C

    BT8

    2 g 2964Cu c chu k bn hu 12,7 h c lu gi trong mt bung ch, cho

    n khi thu c 0,39 g 2864Ni v 0,61 g 3064Zn, c hai u l cc ng v bn.

    Vit phng trnh biu din s phn r ca 2964Cu.

    Mu 2964Cu c lu gi bao lu? (Gi nh rng cc php cn PTN ny

    khng nhy pht hin c s ht khi trong qu trnh phn r phng

    x).

    Tnh hng s tc ca cc qu trnh phn r ca 2964Cu to thnh 2864Ni v

    3064Zn.

    Gii

    2964Cu 3064Zn.+ _

    2964Cu 2864Ni + +

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    28/45

    Cc phn r khng thay i khi lng ca h (khi khng k n s htkhi). Khi lng ca Ni v Zn c to thnh bng gim khi lng ca

    ng: mZn + mNi = 1 g

    Khi lng ca 2964

    Cu gim i mt na. Thi gian lu gi mu ng bngchu k bn hu: 12,7h.

    (64Cu) = ln2/12,7 h = 5,46.10-2.h-1

    (64Cu) = + + _ = + + (39/61).+

    + = 3,33.10-2.h-1; _= 2,13.10-2.h-1

    BT 9.

    1. Vit phng trnh biu din s phn r - ca ht nhn triti.

    2. Vit phng trnh ca cc qu trnh phn r phng x:222Rn 3,82d

    218Po 3,1min 214Pb 26,8min

    214Bi 19,9min 214Po 164 s

    3. Vit phng trnh ca cc qu trnh phn r phng x sau:

    Phn r - ca Sr-90 Phn r ca Th-232

    Phn r +

    ca Cu-62 Phn r -

    ca C-144. Chui phn r ca U-238 kt thc Pb-206. Trong chui ny phi c

    bao nhiu phn r v bao nhiu phn r -?

    Gii

    1. 31H 32He + -

    2.

    22286Rn 21884Po + 42He

    21884Po 21482Pb + 42He214

    82Pb 21483Bi + -

    21483Bi 21484Po + -

    21484Po 21082Pb +

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    29/45

    3.

    9038Sr 9039Y + -232

    90Th 22888Ra + 42He

    6229Cu 6228Ni + +

    146C 147N + -

    4. 8 phn r v 6 phn r -

    BT 10. Thi gian bn hu ca triti 3H t1/2(3H) = 12,33 nm). Mt mu triti chot phng x 1 MBq.- i hot phng x ni trn ra Ci,

    - Tnh s nguyn t v khi lng triti ca mu,- Tnh hot phng x ring ca triti

    Gii106/3,7x1010 27Ci

    N =A/=A/ (0,693/t1/2) = 106/s /(0,693/ 12, 33 x 24x3600 x 365 s) = 5,59 x1014 nguyn t.M = N/6,02 x 1023 = 2,78 x 10 -9 gAs = (106/s)/(2,78 x 10 -9 g)

    BT 11

    Thi gian bn hu ca 14C l t1/2(14C) = 5730 nm. 2 gam mt mu cha14C c hot phng x 3,7 Bq.- i hot phng x ni trn ra Ci,- Tnh s nguyn t 14C c trong mu,- Tnh hot phng x ring ca mu .

    Gii

    3,7 Bq = 3,7 /3,7 x 1010 Ci = 10-10 Ci.N =A x t1/2/0,693 = 3,7 x 5730 x 365 x 24 x 3600/0,6935 = 9,64 x 1011 htnhn.

    As = 3,7 Bq /2g = 1,85 Bq/g

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    30/45

    BT 11.

    Cho dy phng x sau:

    222Rn 3,82d 218Po 3,1min

    214Pb 26,8min 214Bi 19,9min

    214Po 164 s

    Gi thit rng ban u ch c mt mnh radon trong mu nghin cu vi

    hot phng x 3,7.104 Bq,

    a) Vit cc phng trnh biu din cc phn r phng x trong dy trn.

    b) Ti t = 240 min (pht) hot phng x ca 222Rn bng bao nhiu?

    c) Cng ti t = 240 min hot phng x ca 218Po bng bao nhiu?

    d) Ti t = 240 min hot phng x chung ln hn, nh hn hay bng

    hot phng x ban u ca 222Rn.

    Giia)

    22286Rn 21884Po + 42He

    21884Po 21482Pb + 42He214

    82Pb 21483Bi + -

    21483Bi 21484Po + -

    21484Po 21082Pb + 3,7.104 Bq = 1Ci , 240 min = 4 h

    b) A1=A01e-t = 1Ci.e-ln2.4/24.3,82 = 0,97 Ci

    c) t = 240 min > 10 t1/2(Po), h t c cn bng phng x tm

    thi, nn

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    31/45

    A1/A2 = 1 t1/2(2)/t1/2(1) A2 =A1/[1 3,1/(3,82.24.60)] = 0,9705 Ci

    Nu quan nim gn ng rng c cn bng th k (1

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    32/45

    II. NG DNG PHNG PHP HO PHNG X TRONG

    PHN TCH

    Bi tp 1. Tnh thi gian bn hu ca cc nuclit c thi gian bn hu

    qu di, khi m vic xc nh thi gian bn hu gp kh khn do sthay i hot phng x khng th o c bng thc nghim.

    V d: Trong 1kg urani cn bng phng x c cha 0,34mg 226Ra c

    t1/2 = 1600 nm. C th tnh c thi gian bn hu ca 238U:

    (2.37nm10.5,41600.238226

    .34,0

    10)2(t

    NN

    )1(t 96

    2/12

    12/1 ===

    Bi tp 2. Tnh hm lng ca cc nuclit nm trong cn bng phngx ca mt dy.

    (2.38)1(t

    )2(t.

    MM

    NN

    .MM

    mm

    2/1

    2/1

    1

    2

    1

    2

    1

    2

    1

    2 ==

    trong M1, M2 l nguyn t lng.

    V d: Tnh lng 228Ra c t1/2(2) l 5,75 nm c trong 1g 232Th c

    t1/2(1) l 1,41.1010 nm:

    -102 1/ 22 1 10

    1 1/ 2

    (2) 228 5,75. . 4,01.10 g

    (1) 232 1,42.10

    M tm m

    M t= = =

    Nhng tnh ton nh vy c tm quan trng ln trong cng ngh x l

    qung urani v thori, n cung cp thng tin v lng b thi phng x cn

    c x l v qun l.

    Bi tp 3.Xc nh hm lng ng v m trong khong vt thngqua o hot phng x ca nuclit con.

    Cng thc tnh khi lng ca nuclit m t hot phng x ca

    nuclit con c th rt ra trc tip t cc phng trnh (2.10) v (2.34):

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    33/45

    (2.39)1(t.2ln

    .NM

    m 2/12

    Av

    11

    A=

    xc nh hm lng urani trong qung ngi ta c th tin hnh

    o hot ca Th-234 hoc Pa-234m.Hm lng rai trong mu c th c xc nh vi nhy rt cao

    nh o raon nm cn bng phng x vi rai.

    Bi tp 4. Phng php nh du bng ng v phng x trong phntch xc nh hm lng axit aspatic trong sn phm thu phn mt protein,ngi ta thm vo dung dich thu phn 5,0 mg axit aspatic nh du c hot phng x ring 0,46 Ci/mg. Sau , ngi ta tch ra 0,21 mg axitaspatic nguyn cht c hot phng x ring 0,01 Ci/mg. Tnh lng axitaspatic c trong mu dung dch thu phn ban u.Ch thch: Axit aspatic l mt amino axit c trong c th ng thc vt, cnhiu trong mt ma, c ci ng, cng thc phn t C4H7NO4.

    Gii :Gi x l khi lng axit aspatic (mg) c trong dung dch thu phn,

    y l lng axit (nh du) a thm vo,D l hot phng x,As1 l hat phng x ring ca cht nh du ban u,

    As2 l hot dung dch sau khi nh du, ta c:As1 = D/y (1)

    As2 = D/(x+y) (2).Chia (1) cho (2) v bin i mt cch n gin:

    x = y(As1/ As2 - 1). (3)Thay s vo (3), thu c: x = 225 mg

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    34/45

    III. NH TUI BNG PHNG PHP PHNG X1. TNH t KHI C N0/N

    N = N0e

    -t

    0lnN

    Nt =

    Bi tp 1. .Khi nghin cu mt mu c vt ngun gc hu c cha 1 mg C, ngi tathy rng t l ng v 14C/12C ca mu l 1,2 x 10-14.

    a. C bao nhiu nguyn t 14C c trong mu?b. Tc phn r ca 14C trong mu bng bao nhiu?c. Tui ca mu nghin cu bng bao nhiu?Cho t1/2(14C) = 5730 nm, hot phng x ring ca cacbon thi chac cc hot ng ht nhn ca con ngi l 227 Bq/kgC.

    Gii14

    7N + 10n 126C + 31H. Phn ng c th vit tm tt: 14N(n,t)12C(ntron nhanh)

    147N + 10n 146C + 11p. Phn ng c th vit tm tt: 14N(n,p)14C

    (ntron nhit)a. Tng s nguyn t C trong mu c vt = (10-3g/12g/ngtg) x 6,02 x

    10

    23

    ngt/ngtg = 5,02 x 10

    19

    ngtS nguyn t 14C l N (1,2 x 10-14)(5,02 x 1019) = 6,02 x 105 ngt.b. A = (ln2/5730 x 365 x 24 x 3600 s) x 6,02 x 105 = 2,3 x 10-6 Bqc. tui t = [ln(227 x 10-6/2,3 x 10-6)]/(ln2)/5730 nm = 38 000 nm

    2. TNH t KHI C Dt/PtKhi khng c thng tin v N0 vic nh tui s tnh theo t s Dt/PtTrong Dtl s ht nhn thi im t ca mt ng v con chu bn, Pt l s ht nhn ca m thi im t.Con khng c mt khi t = 0 v khng mt i (do khuch tn, bay hi...)

    Dt + Pt = P0 (1)

    Pt = P0 e-t (2)Chia 2 v cho Pt ;

    Dt/ Pt + 1 = et (3)

    1

    ln 1 t

    t

    Dt

    P

    = +

    (4)

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    35/45

    Bi tpHy tnh tui ca loi c t s nguyn t 206Pb so vi 238U bng 0,60. Chot1/2 ca 238U l 4,5.109 nm.

    1 ln 1 tt

    DtP

    = +

    = [1/(ln2/4,5.109 nm)].ln(1 + 0,6) = 3,1.109 nm

    2.2. Trng hp ng v con c mt ti t = o

    Dt + Pt = P0 + D0 (5) nh c tui trong trng hp ny cn c thng tin v mt ng v bnkhc ca con m ng v ny khng c to ra do phn r ca m.

    Dst = Dso = Ds (6)Chia c 2 v ca (5) cho Ds :

    Dt/ Ds + Pt/ Ds = D0/ Ds + P0/ Ds (7)Hay:Dt/ Ds = D0/ Ds + P0/ Ds - Pt/ Ds (8)

    Thay P0 = Pt et (9)

    Ta c:Dt/ Ds = D0/ Ds + ( e

    t - 1) ( Pt/ Ds) (10)y = b + ax (11)C th v ng thng y = b + ax v thu c h s gc l ( et - 1). Cngc th tnh a khi c 2 cp gi tr ca y v x.Bi tpTui ca mt trng, do tu Apollo 16 thu lm c, c xc nh davo t s nguyn t ca cc ng v 87Rb/87Sr v 87Sr/86Sr trong mt skhong vt c trong mu:Khong vt 87Rb/86Sr 87Sr/86SrA 0,004 0,699B 0.180 0,709

    a) 87Rb phng x - . Hy vit phng trnh biu din qu trnh phn rht nhn ny. t1/2(87Rb) = 4,8.1010 nm.

    b) Tnh tui ca mu . Bit rng 87Sr v 86Sr l cc ng v bn v ban

    u (t = 0) t s 87Sr/86Sr trong cc khong A v B l nh nhau.Gii:37

    87Rb 3887Sr + -

    Phng trnh (10) c th vit nh sau:87Srnow/86Sr = 87Sr0/86Sr + (e

    t - 1) 87Rbnow/86Sr (12)Trong mu A:

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    36/45

    0,699 = 87Sr0/86Sr + (et -1)0,004 (a)

    Trong B:0,709 = 87Sr0/86Sr + (e

    t - 1)0,180 (b)(b) - (a) v bin i ta c:

    et

    = (0,709 0,699)/(0,180 0,004) +1 = 1,0568t = (ln2)t/t1/2 = ln1,0568t = (4,8.1010.ln1,0568)/ln2 = 3,8.109 nm

    Trong bi tp trn ngi ta c th i tnh thm 87Sr0/86Sr t = 0.

    Ngi ta c th cho cc gi tr khc nhau ca 87Rb/86Sr v 87Sr/86Sr trong

    nhiu khong vt khc nhau. Nu a ln th m thu c mt ng

    thng th l bng chng cho thy t = 0, t s 87Sr0/86Sr trong cc khong

    ny nh nhau.

    C khi ngi ta cho bit tui khong vt (t), tnh hoc t1/2.

    Ngi ta thng nh tui da vo phn r 40K thnh 40Ar (php nh tui

    K/Ar) hoc 235U v 207Pb; 238U v 206Pb.

    3. MT S DNG BI TP KHCBi tp 1.

    Cho dy phng x sau:

    222Rn 3,82d 218Po 3,1min

    214Pb 26,8min 214Bi 19,9min

    214Po 164 s

    Gi thit rng ban u ch c mt mnh radon trong mu nghin cu vi

    hot phng x 3,7.104 Bq,

    e) Vit cc phng trnh biu din cc phn r phng x trong dy trn.f) Ti t = 240 min (pht) hot phng x ca 222Rn bng bao nhiu?

    g) Cng ti t = 240 min hot phng x ca 218Po bng bao nhiu?

    h) Ti t = 240 min hot phng x chung ln hn, nh hn hay bng

    hot phng x ban u ca 222Rn.

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    37/45

    Li gii bi tp 6

    a)

    22286Rn 21884Po + 42He21884Po 21482Pb + 42He214

    82Pb 21483Bi + -

    21483Bi 21484Po + -

    21484Po 21082Pb +

    3,7.104 Bq = 1Ci , 240 min = 4 h

    b) A1=A01e-t = 1Ci.e-ln2.4/24.3,82 = 0,97 Ci

    c) t = 240 min > 10 t1/2(Po), h t c cn bng phng x v

    + Quan nim gn ng rng c cn bng th k (1

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    38/45

    147N + 10n 146C + 11p. Phn ng c th vit tm tt: 14N(n,p)14C

    Bi tp 2.

    4. Vit phng trnh biu din s phn r - ca ht nhn triti.

    5. Vit phng trnh ca cc qu trnh phn r phng x:222Rn 3,82d

    218Po 3,1min 214Pb 26,8min

    214Bi 19,9min 214Po 164 s

    6. Vit phng trnh ca cc qu trnh phn r phng x sau:

    Phn r - ca Sr-90 Phn r ca Th-232

    Phn r +

    ca Cu-62 Phn r -

    ca C-144. Chui phn r ca U-238 kt thc Pb-206. Trong chui ny phi c

    bao nhiu phn r v bao nhiu phn r -?

    Gii

    1. 31H 32He + -

    2.

    22286Rn 21884Po + 42He

    21884Po 21482Pb + 42He214

    82Pb 21483Bi + -

    21483Bi 21484Po + -

    21484Po 21082Pb +

    3.

    9038

    Sr 90

    39

    Y +

    -

    232

    90Th 22888Ra + 42He

    6229Cu 6228Ni + +

    146C 147N + -

    4. 8 phn r v 6 phn r -

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    39/45

    Bi tp 3. Thi gian bn hu ca triti 3H t1/2(3H) = 12,33 nm). Mt mu tritic hot phng x 1 MBq.- i hot phng x ni trn ra Ci,- Tnh s nguyn t v khi lng triti ca mu,- Tnh hot phng x ring ca triti

    Gii106/3,7x1010 27Ci

    N =A/=A/ (0,693/t1/2) = 106/s /(0,693/ 12, 33 x 24x3600 x 365 s) = 5,59 x1014 nguyn t.M = N/6,02 x 1023 = 2,78 x 10 -9 gAs = (106/s)/(2,78 x 10 -9 g)

    Bi tp 4

    Thi gian bn hu ca 14C l t1/2(14C) = 5730 nm. 2 gam mt mu cha14C c hot phng x 3,7 Bq.- i hot phng x ni trn ra Ci,- Tnh s nguyn t 14C c trong mu,- Tnh hot phng x ring ca mu .

    Gii

    3,7 Bq = 3,7 /3,7 x 1010 Ci = 10-10 Ci.N =A x t1/2/0,693 = 3,7 x 5730 x 365 x 24 x 3600/0,6935 = 9,64 x 1011 htnhn.

    As = 3,7 Bq /2g = 1,85 Bq/g

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    40/45

    Bi tp 9

    Cacbon 14 c to thnh t nit do tc dng ca cc ntron

    (chm) trong cc tia v tr, ri i vo c th sinh vt qua quang

    hp v lu chuyn thc phm ca ng thc vt. 14C phn r -

    vi thi gian bn hu t1/2 = 5730 nm. S phn tch cacbon

    phng x trong cc c th sng cho gi tr hot phng x

    ring ca cacbon l

    230 Bq/kg cacbon.

    a). Vit cc phng trnh phn ng ht nhn biu din qu trnhhnh thnh v phn r ca 14C trong t nhin.

    b) T l ng v 14C/12C trong c th sng bng bao nhiu?

    c) Mt nh kho c ly c mt mu, c cho l ca mt ho

    thch hu c, ti mt kim t thp Ai-cp v thy rng t l

    ng v ca cacbon trong mu ny, xc nh bng phng php

    khi ph, l 14C/12C = 6. 10-13 . ng s cho rng tui ca mu

    ni trn l bao nhiu?

    Gii

    1.

    14 1 14 1

    7 0 6 1

    14 14

    6 7

    N C H

    C N

    n

    + +

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    41/45

    3. Hot 230 Bq/kg tng ng vi t s ng v 14C/12C sau y:

    14

    12 12

    1/ 2

    1/ 2

    ln 2. ln2

    = . . = .C

    A A

    C C

    NA m tAs N w N w

    m m M m M t

    = =

    (khi b qua hm lng ca 13C). Trong , w l t s ng v 14C/12C

    121/ 2 12

    23

    A

    . 230 5730 365 24 3600 12= = = 1.20 10

    .ln 2 6.02 10 1000 ln 2

    CAs t M

    wN

    Ch : Khi thay s cn i 230 Bq/kg ra 230/1000 (Bq/g), v mol nguyn t

    tnh ra gam.

    V 6.0 1013 / 1.20 1012 = 1/2, mt khong thi gian bng thi gian bn hu

    tri qua (chng ta s dng gi tr thi gian bn hu 5730 nm xc nh

    tui). Nh kho c hc cho rng cht bt ny c lm ra vo nm 3560

    trc CN.

    4. Thc ra, nhm phenoxyacetyl c hnh thnh t axit phenoxyacetic

    c tng hp trong cng nghip t cc sn phm ch bin than v du m.

    N khng cha cacbon phng x. Ch c 8 trong s 16 nguyn t cacbon l

    c ngun gc t nhin (to thnh t c th sng). Nh th, trong phn cngun gc t nhin, hm lng 14C phi gp i w = 1.2 1012, ngha l cht

    bt ny l sn phm ca thi nay.

    Bi tp 11.1. Khi phn tch qung urani (uranium) ngi ta tm thy 3 ng v ca

    urani l 238U, 235U v 234U, u c tnh phng x. Hai ng v 235U v 234Uc phi l ng v con chu ca 238U khng? Ti sao? (Ngi ta quan stc cc nguyn t phng x t nhin tnh phng x v tnh phng

    x ).2. Khi thu luyn mt mu qung urani ly t m Nng Sn (Qung Nam),

    ngi ta thu c dung dch c nng UO2SO4 (uranyl sunfat) l 0,01Mcn nng Fe2(SO4)3 ln ti 0,05M. S tch urani khi st v cc tpcht khc c th thc hin bng phng php chit hoc trao i ion,nhng cng c th bng kt ta phn on.

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    42/45

    C th kt ta 99% lng st (Fe3+) c trong dung dch ni trn pH bngbao nhiu m khng lm mt lng urani c mt trong dung dch? Gi nhrng s hp ph urani trn b mt kt ta Fe(OH)3 l khng ng k. Bitrng trong iu kin nhit tin hnh th nghim, tch s tan ca UO2(OH)2l 10-22 ca Fe(OH)3 l 3,8.10-38.3. Nc thi ca dung dch thu luyn qung urani c cha ng v phngx 226Ra c thi gian bn hu 1600 nm. bo v mi trng, ngi ta cth ng kt ta rai vi BaSO4 v lu gi khi cht thi ny trong kho thiht nhn. Cn lu gi chng bao lu hot phng x ca khi cht thiny ch cn li

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    43/45

    A B CD

    d. Hy ngh mt phng n chit c > 95% lng urani c trong100ml dung dch nc vo 100 ml pha hu c. Nng uranyl nitrat trongnc v thnh phn h dung mi chit cho php chp nhn h s phn b Dkhng i v bng 6.Gii1. Khi xy ra phn r , nguyn t khi khng thay i. Khi xy ra 1 phn

    r , nguyn t khi thay i 4 .v. khi lng nguyn t (u). Nh th, skhi ca cc ng v con chu phi khc s khi ca ng v m 4n(u),vi n l s nguyn. Ch 234U tho mn iu kin ny vi n = 1. Trong 2ng v 234U, 235U, ch 234U l ng v con chu ca 238U.

    2. Nng Fe3+ cn li trong dung dch sau khi 99% st trong dung dchFe2(SO4)3 0,05 M b kt ta l:

    [Fe3+] = 2.0,05.10-2 M = 10-3 M.[OH-] cn c trong dung dch [Fe3+] ch cn li trong dung dch vi nng10-3 M l:

    ( )31 1

    38 13 3Fe(OH) 1233 3

    T 3,8x10OH 38 x10Fe 10

    +

    = = =

    [OH-] = (38)1/3.10-12 ng vi gi tr pH l:pH = -log{10-14/(38)1/3.10-12} = 2 + (1/3)log38 = 2,53. pH , tch s ion ca UO2(OH)2 trong dung dch 0,01M l:[UO22+][OH-]2 = 0,01.[(38)1/3.10-12]2 = 1,13.10-25< 10-22

    V tch s ion ni trn rt nh so vi tch s tan ca UO2(OH)2 (TUO2(OH)2) nnurani khng kt ta trong iu kin trn.3.

    a. Sau n chu k bn hu ca rai, hot phng x ca thng cht thi chcn li 1/2n. Hot phng x ch cn 103 hay:nlog2 > 3. Rt ra: n > 3/0,301 10. Thi gian cn lu gi hot phngx ca khi cht thi rai cn

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    44/45

    TN1 TN2 TN3 TNnX x1 x2 x3 ... xnY y1 = Co-x1 y2=2(Co-x2) y3=3(Co-x3) yn=n(Co-xn)b.

    0 1 0 2 0 n

    1 2 n

    C x 2(C x ) n(C x )... D const

    x x x

    = = = = = (1)

    T biu thc trn rt ra:0

    n

    nCx

    D n=

    +(2)

    Ly o hm xn theo n, ta c:(xn)' = CoD/(D + n)2 > 0 (3)

    Nh th , xn tng khi n tng: x1 < x2 < x3. (4)y1 = x1.D ; y2 = x2.D ; y3 = x3.DT cc bt ng thc (4) rt ra: y1 < y2 < y3 . (5)

    A. x1y3 saiC. x1y3 saiD. x1y3 sai

    c. Khi n tng, nng uranyl nitrat trong pha nc v pha hu c nm cnbng, xn v yn, u tng dn ln. Nhng yn khng th vt qua nng bo ho ca uranyl nitrat trong pha hu c. V th ng ng nhit chits tim cn vi ng thng nm ngang

    y = ybh (ybh l nng bo ho uranyl nitrat trong pha hu c). Ch c th A c dng iu nh vy.d. Nu chit 1 ln th nng uranyl nitrat trong pha nc sau khi chit

    c tnh nh sauD = y/x = (C0 - x)/x (6)

    Rt ra: x/ C0 = 1/ (D+1) = 1 / 7 = 0,143 > 0,1Nh th lng uranyl nitrat cn li trong dung dch nc s ln hn 10%nng ban u. chit c > 95% urani vo pha hu c ta c th chia 100 ml dung michit thnh n phn bng nhau, ri chit thnh n bc. Dung dch nc sau khichit vi phn dung mi th nht ( bc chit 1), tip tc a vo chit vi

    phn dung mi th 2 (bc chit 2)...c th cho n bc n.Khi 100 ml dung mi hu c c chia thnh n phn bng nhau, t l thtch pha nc (Vaq) vi th tch pha hu c (Vo) trong mi bc chit s l:

    Vaq/Vo = 100 ml/ (100 ml/n) = nBiu thc ca h s phn b cho bc chit 1 s l:

  • 7/30/2019 Hoa phong xa

    45/45

    D = y1/x1 = n(C0 - x1)/x1 (7)Rt ra: x1 = n C0 / (D+n) = C0/[(D/n) +1] (8)Vo bc chit th 2, nng ban u ca pha nc l x1. Tng t nh biuthc (7) ta c:

    x2 = x1 / [(D/n) +1] (9).Thay x1 bng biu thc (8) ta thu c:

    x2 = C0 / [(D/n) +1] 2 (10)Tng t nh vy, vi bc chit th 3,..., th n ta c:

    x3 = C0 / [(D/n) +1] 3 (11)xn = C0 / [(D/n) +1] n (12)

    > 95% urani c chit vo pha hu c th:xn/C0 = 1 / [(D/n) +1] n < 5x10-2 (13)

    Lp bng bin thin 1 / [(D/n) +1] n theo n:n = 1 2 3

    1/[(D/n) +1] n = 1/7 > 5.10-2 1/16 > 5.10-2 1/27 < 5.10-2Kt lun: C th chia 100 ml dung mi hu c thnh 3 phn bng nhau vchit 3 bc a c > 95% urani vo pha hu c.Ch : Phn d cn c th gii theo nhiu cch khc nhau. Cc cch gii ngkhc u c cho im. Cc hc sinh c bit gii c th a ra phngn chit lin tc ngc dng v tnh s bc l thuyt. C hc sinh lm theo

    phng n loi tr dn (th phng n chit 2 bc, ri sang phng n chit3 bc...). tnh n t phng trnh (13), hc sinh c th logarit ho ...