İMKANLARI DOĞRU KULLANMA VE

ÇEVRE BİLİNCİ

FARUK KESGİNSARİYER DOĞANEVLER

CAMİİİMAM- HATİBİ

Yüce Allah her şeyi yerli yerince yaratmıştır. Kâinatta fevkalade bir düzen, ahenk ve denge vardır. İnsana düşen kâinattaki bu eşsiz düzeni, ahengi ve dengeyi korumak, bunları bozacak ve tahrip edecek tutum ve davranışlardan sakınmaktır. Kainattaki bu eşsiz düzeni Yüce Rabbimiz Kur’an-ı Kerim’de şöyle belirtir:

�ق�د�ر� ب �اه� �ق�ن ل خ� ى�ء� ش� �ل� ك �ا �ن ا

“Şüphesiz biz her şeyi bir ölçüye, bir düzen ve plana göre yarattık.”(1).

 

ى� و �و�اس ر� ا يه� �ف ي&ن�ا �ل&ق� ا و� ا د�د&ن�اه� م� ض� ا&ال�ر& - ن& �م ا�ن& و� ون2 و&ز3 م� ء2 ى& ش� ك3ل8 م�ن& ا يه� �ف �ن&ب�ت&ن�ا ا و�د�ر2 ب�ق� ا�ال< ل3ه3 ن3ن�ز8 ا و�م� ائ�ن3ه3 ز� خ� ن&د�ن�ا �ع ا�ال< ء2 ى& ش�ن�- �م ل&ن�ا �ن&ز� ا ف� ل�و�اق�ح� ي�اح� الر8 ل&ن�ا س� ا�ر& و� ع&ل3وم2 م�

ل�ه3 �ن&ت3م& ا ا و�م� ي&ن�اك3م3وه3 ق� ا�س& ف� Oاء م� �اء م� الس<از�ن�ين ب�خ�

“Yeryüzünü düzgün bir şekilde yarattık. Oraya sağlam dağlar yerleştirdik. Orada her şeyi belli bir ölçüde bitirdik. Orada sizin için ve rızıklarını sizin vermedikleriniz için geçim yolları yarattık. Her şeyin hazinesi bizim katımızdadır. Biz onlardan ancak belli ölçülerde veririz.”(Hicr Suresi 14. ayet)

- و > ا�ال ان� يز� �ال&م ع� و�و�ض� ا ع�ه� ف� ر� آء� م� �الس< - ن� ال&و�ز& يم3وا �ا�ق و� �ان يز� �ال&م ف�ى ت�ط&غ�و&ا

ان� يز� �ال&م وا ر3 �ت3خ&س و�ال� �ط س& �ب�ال&ق

“Allah göğü yükseltti ve ölçüyü ortaya koydu. Ölçüde aşırı gidip dengeyi bozmayın. Tartıyı adaletle yapın, teraziyi eksik tutmayın.”(Rahman Suresi 7 ayet).

"Çevre"; canlıların içinde yaşadığı ortamdır. Bu ortamı, hava, su, toprak, bitki, hayvan, sıcaklık, soğukluk gibi canlı ve cansız varlıklar oluşturur. Bundan dolayı çevreyi; “canlıların yaşayıp geliş-mesini sağlayan ve onları sürekli olarak etkileri altında bulunduran fiziksel, kimyasal ve biyolojik faktörlerin bütünlüğüdür” şeklinde tanımlamak mümkündür.

Başka bir ifade ile çevre; insanla birlikte tüm canlı varlıkları, cansız varlıkları, canlı varlıkların eylemlerini etkileyen ya da etkileyebilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik, toplumsal nitelikteki tüm etkenleri kapsamaktadır.

Yüce Allah, insanın da içinde bulunduğu tabiatı canlı ve cansız varlıklarıyla birlikte bir düzen ve denge içinde yaratmıştır. Bu düzen, yeryüzündeki canlıların yaşantılarını sürdürebilmesi için en ideali olup, herhangi bir eksikliği ve aksaklığı söz konusu değildir. Ancak, insanların tutum ve davranışlarından dolayı, genel anlamda eko sisteminde bozulma ve kirlenme meydana gelmiştir.

Bu duruma Kura’n-ı Kerim’de dikkat çekilmiştir. Günümüzde, erozyon gerçeği, hava, su ve denizlerin kirlenmesi, bunların sonucu olarak da asit yağmurlarının yağması, iklim değişikliği gibi küresel çevre kirliliği ve sorunları bu durumu açıkça ortaya koymaktadır. Hâlbuki Cenab-ı Allah, insanı diğer canlılardan ayrı olarak düşünme melekesi vermiş ve bu sayede insan, diğer canlı ve cansız varlıkları idare edip onlardan yararlanma imkânına sahip olmuştur. Bundan dolayı, yaratana şükretmek, sorumluluk duygusu içinde hareket etmek zorundadır. Ancak günümüzde insanın çevreye karşı sorumluluk bilincini önemli ölçüde yerine getirdiğini söylememiz zordur.

Çevre sorumluluğu içinde temizliğin önemli bir yeri vardır. O halde kendimize hizmet eden caddelerin, sokakların, parkların, ormanların, akarsuların, göllerin, denizlerin, kısacası doğal çevrenin temiz tutulması ve korunmasıyla ilgilenmeliyiz. Nitekim günümüzde, bazı insanların dinlenme ve piknik yeri olarak kullandıkları yeşil alan, ormanlık, ağaçlık veya park yerlerine, yiyecek ve piknik atıklarını bıraktıklarını ve bazı yerleri de tuvalet gibi kullanarak kirlettiklerini üzüntü ile müşahede etmekteyiz.

Bu dünyada istifademize sunulan şeyleri, kendi ihtiyacımız ölçüsünde kullanarak israfa sapmamakta çevre bilinci içinde yer almaktadır. Zira İsrafa gidersek, ekolojik dengenin bozulmasına sebep oluruz. Ekolojik dengenin bozulması ise, tabiatta sağlıksız bir ortamın oluşmasını bu da canlıların hayatlarını dengeli bir şekilde sürdürememesi soncunu doğurur. Örneğin av yapan bir kişinin, ihtiyacı olmadığı halde av hayvanlarını öldürmesi, ağaçlardan yakacak olarak yararlanan kişilerin genç ağaçları, ihtiyacından fazla bir şekilde kesip yerine yenilerini dikmemesi, ekolojik dengenin bozulması demektir. Doğal ortamı tehdit eden kimyasal maddelerin tedbirsizce doğaya atılması ayrı bir aşırılıktır.

Genel anlamda çevreyi, özelde ağaç ve yeşillikleri koruyup temiz tutmak, bunun için her türlü tedbiri alıp üzerimize düşeni yerine getirmek, hem insani hem de dini görevimizdir. Zira çevreyi kirletmek, sadece çevreye karşı işlenmiş bir kötülük değil, aynı zamanda aynı ortamı paylaşan diğer canlı ve cansız varlıklara karşı işlenmiş bir suçtur.

“İnsanların kendi işledikleri kötülükler sebebiyle karada ve denizde bozulma ortaya çıkmıştır.

Yanlıştan dönmeleri için Allah yaptıklarının bazı kötü sonuçlarını (dünyada) onlara tattıracaktır” (Rum, 30/41).

ب�ت& ك�س� ا ب�م� �ر ال&ب�ح& و� ال&ب�ر8 ف�ى اد3 س� ال&ف� ظهر�ل3وا �ع�م ال<ذى ب�ع&ض� م& ه3 ل�ي3ذيق� �الن<اس �ي&د�ى ا

ع3ون� �ج ي�ر& م& ل�ع�ل<ه3

ر�ين� ت�ط�ه8 ال&م3 bب �ي3ح و� اب�ين� الت<و< bب �ي3ح اللdه� إ�ن<

“Şüphesiz Allah tövbe edenleri sever, temizlenenleri de sever" (Bakara, 2/222)

ا ع ي8ئ3ه� و�س� ا ن3ه� س� ح� ت�ى م<أ3 ال3 أ�ع&م� ع�ل�ى< 3ر�ض�ت&

�ع�ن ي3م�اط3 األ�ذ�ى ا ال�ه� أ�ع&م� �ن �اس م�ح� ف�ى د&ت3 و�ج� ف�اع�ة� النbخ� ا ال�ه� أ�ع&م� او�ى م�س� ف�ى د&ت3 و�و�ج� �الط<ر�يق

ن3 ت3د&ف� ال� �د �ج ال&م�س& ف�ى .ت�ك3ون3

“Ümmetimin iyi ve kötü bü tün amelleri bana arz edilip gösterildi. İyi amelleri a ra sında, yoldan atılmış olan “eza”yı gördüm. Kötü amelleri arasında ise yere gömülmemiş tükürük de var dı”

Bu hadiste Hz. Peygamber, çevre temizliği ya da çevrenin kirletilmesi konusunda en ufak bir ayrıntının bile iyilik ya da kötülük olarak hesap gününde karşımıza çıkacağına vurgu yapmaktadır

�الل<ه ول� س3 ر� ي�ا �الل<ع<ان�ان ا و�م� ال3وا ق� �الل<ع<ان�ي&ن وا ات<ق3ال� » ق�

م& �ظ�ل8ه ف�ى و&أ� �الن<اس �ط�ر�يق ف�ى ل<ى ي�ت�خ� ال<ذ�ى

“Lânet edilen iki şeyden sakının!" buyurdular. Ashab, “Lanet edilen iki şey ne dir?” diye sordular. Hz.

Peygamber de, “İnsan la rın yo lu ve gölgelendikleri yeri helâ olarak kul lan mak tır” buyurdu.

Günümüzde, insanların dinlenme ve piknik yeri olarak kullandıkları yeşil alan, ormanlık, ağaçlık veya park yerlerine, yiyecek ve piknik atıklarını bıraktıklarını ve bazı yerleri de tuvalet gibi kullanarak kirlettiklerini görünce; Hz. Peygamber ’in asırlar önce yaptığı bu uyarının ne kadar önemli olduğunu görmekteyiz.

sة د�ق� ص� �الط<ر�يق �ع�ن ا�ألذ�ى ت3م�يط3 و�

“(İnsanlara) eziyet verici bir şeyi yoldan kaldırman sadakadır.” Buyurmuştur.

Bu hadiste yapılması istenen “eziyet veren şeylerin giderilmesi” ifadesinin kapsamı gayet geniştir. Yoldaki bir dikenden, evdeki bacadan çıkan kirlere; hayvan gübrelerinden atılan her türlü çöpe; arabanın eksozundan gürültüsüne; bağırarak konuşmadan kavgaya; kötü görünümlü olmadan edebe aykırı giyime kadar, maddi ve manevi hoşa gitmeyen rahatsız eden her şeyi kapsamaktadır.

Hz. Peygamber, kuşların yuvalarının bozulmamasını, yumurta veya yavrularının alınmamasını istemiştir. Anneleri gördüğü halde, yuvalarından kuş yavrularını alarak yanına gelen bir kişiye Hz. Peygamber;

" لزومهن< إال ن< أمbه3 وأبت ، فوضعتهن< عنك ضعهن<

“Onları aldığın yere götürerek annelerinin bıraktığı şekilde (yuvalarına) koy” buyurmuştur. Çünkü yavruları yuvasından alırken anneleri bunu görüyor ve yuvanın üzerinde dönüyordu. Hz. Peygamberin bu emri üzerine yavruları alan kişi, onları geri götürüp yuvalarına koymuştur.

Hz. Peygamber Medîne ve Mekke Çevresini haram bölge ilen etmiştir. Hz. Peygamberin konuya ilişkin hadisleri şu şekildedir:

� و�ال ، ا ه� ر3 ج� ش� ط�ع3 ي3ق& ال� ، ك�ذ�ا �ل�ى إ ك�ذ�ا م�ن& ، sم ر� ح� د�ين�ة3 ال&م� �الل<ه ل�ع&ن�ة3 �ع�ل�ي&ه ف� د�ثOا ح� د�ث� أ�ح& م�ن& ، sد�ث ح� ا يه� �ف د�ث3 ي3ح&

ع�ين� م� أ�ج& �الن<اس و� �ال&م�ال�ئ�ك�ة « و�

“Medîne, şu radan şuraya kadar haremdir. Bu sahanın ağacı kesilmez, burada bida’t çıkarılmaz.

Kim bu Medine haremi içinde bida’t ortaya koyarsa, Allah’ın meleklerin ve bütün insanların laneti o kimse

üzerine olsun ”

لb ل �ت�ح و�ال� ، ا ي&د3ه� ص� ر3 ي3ن�ف< و�ال� ، ا ه� اه3 ع�ض� د3 ي3ع&ض� ا�ا ال�ه� خ� ت�ل�ى ي3خ& و�ال� ، د2 �ن&ش ل�م3 إ�ال< ا ط�ت3ه� ل3ق�

“(Mekke’nin) di ken li ağacı kesilmez, av hayvanı ürkütülmez, yitik ilan ediciden başkası

tarafından alınıp kaldırılamaz, ye şil otu koparılamaz.”

Zira Kâbe’ye Mes cidi Haram; Mekke ve Medîne’ye iki ha ram an la mında Haremeyn denilmektedir.

Görülüyor ki Peygamberimiz, yeşil alanları korumayı, ağaç dikimini yaygınlaştırmayı İslâmi ve insanî bir görev olarak göstermiş ve bu konuyla ilgili olarak:

ب�ي�د� إ و� اع�ة3 الس< �ام�ت ق� ن& �إ�ن ف� sيل�ة �ف�س د�ك3م& أ�ح�

ت<ى ح� وم� ي�ق3 ال� أ�ن& ت�ط�اع� اس&ع�ل& ل&ي�ف& ف� ا ه� ي�غ&ر�س�

“Kıyâmet kopmaya baş ladığında, birinizin elinde bir ağaç fidanı bu lunsa, kıyâmet kopmadan onu dikmeye gücü

ye terse, hemen diksin”

ن&ه3 �م ي�أ&ك3ل3 ف� ، عOا ر& ز� ع3 ر� ي�ز& و&أ� ، ا Oس غ�ر& ي�غ&ر�س3 ل�م2 م3س& م�ن& ا م�

sة د�ق� ص� �ب�ه ل�ه3 ك�ان� إ�ال< ، sة يم� �ب�ه و&أ� sان �ن&س� إ و&

أ� sط�ي&ر

“Bir Müslüman bir ağaç diker veya bir bitki ekerse, ondan kuş, insan ve ya hayvan yerse, bu onun için

sadaka olur” buyur muştur.

�ي�د�ه و� �ان�ه ل�س� م�ن& ل�م3ون� ال&م3س& ل�م� س� م�ن& المسل�م3

“Müslüman Müslümanın elinden, dilinden güvende olduğu kimsedir” buyurmaktadır. Çevreyi kirleten, doğal zenginlikleri fütursuzca kullanan bir kimse, dolaylı olarak diğer insanlara zarar vermektedir. Dolayısı ile hadiste belirtilen güven sıfatını zedelemektedir.

1-Necmettin Çepel, Doğa Çevre Ekoloji ve İnsanlığın Ekoloji Sorunları, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 1992.

2-Ruşen Keleş, Can Hamamcı, Çevrebilim, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2002.

3- Diyanet işleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim Meali

4- Hasan Alioğlu, Buhari den Seçilmiş Hadisler, Erkam Yayınları

FAYDALANILAN KAYNAKLAR